Қазақстан Республикасы Көші-қон саясатының тұжырымдамасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2000 жылғы 5 қыркүйек N 1346

"Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 9 ақпандағы кеңейтілген мәжілісінде айтылған тапсырмаларын орындау жөніндегі іс-шаралардың жоспарын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 29 ақпандағы N 327 P000327_ қаулысына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:
1. Қоса тіркеліп отырған Қазақстан Республикасы Көші-қон саясатының

тұжырымдамасы мақұлдансын.

2. Қазақстан Республикасының Көші-қон және демография жөніндегі

агенттігі мүдделі орталық атқарушы органдармен, облыстардың, Астана және

Алматы қалаларының әкімдерімен бірлесіп, 2001 жылғы 1 шілдеге дейінгі

мерзімде осы Тұжырымдаманы іске асыру жөніндегі бағдарлама мен іс-шаралар

жоспарын әзірлесін.

3. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап күшіне енеді.

Қазақстан Республикасының

Премьер-Министрі

Қазақстан Республикасы

Yкiметiнiң

2000 жылғы 5 қыркүйектегі

N 1346 қаулысымен

мақұлданған

Қазақстан Республикасы Көші-қон саясатының

тұжырымдамасы

Қазақстан Республикасы көшi-қон саясатының тұжырымдамасы (бұдан әрi - Тұжырымдама) көшi-қон процестерiнiң негiзгі қағидаттарының, басымдықтарының, тетiктерiнiң, мiндеттерi мен әдiстерiнiң негiзгi жүйесiн тәртiпке келтiру мен реттеудi бiлдiредi. Осы Тұжырымдамада көшi-қон процестерiн реттеу деп - Қазақстанның ағымдағы және алыс перспективалық қажеттiлiктерiне жауап беретiн және көшiп-қонушылардың құқықтарын iске асыруды қамтамасыз ететiн бағыттарда адамдардың қоныс аударуын ынталандыруға не шектеуге бағытталған әкiмшілiк және әлеуметтік-экономикалық шаралар кешенi түсiнiледi.
Көшi-қон процестерi мемлекеттiк қауiпсiздiкке, қоғамдық келiсiмге, елдегi экономикалық және демографиялық ахуалға әсер етедi.
Көшi-қон саясаты Қазақстанның мемлекеттiк сыртқы және iшкi саясатының құрамдас бөлiгi болып табылады, оны iске асыру мемлекеттiң басым мiндеттерiнң бiрi болуға тиiс.
Көшi-қон саясатының субъектiлерi - орталық және жергiлiктi атқарушы органдар болып табылады.
Мемлекеттiк органдардың көшi-қон саясатын iске асыру жөнiндегi әрiптестерi қоғамдық бiрлестiктер болуға тиiс.
Тұжырымдама адам құқықтары мен бостандықтарын сақтау негiзiнде, жалпы мемлекеттiк мүдделердi ескере отырып, көшi-қон саясатының негiздерiн айқындайды.
Тұжырымдама елiмiздiң тұрақты дамуға көшу кезеңiне және экономиканың тұрақтануы мен өсуiнiң ұзақ мерзiмдiк перспективасына есептелген.
Тұжырымдама таяудағы перспективаға мемлекеттiң саяси болмысын және әлеуметтік-экономикалық жағдайын негiзге алады, олар Қазақстан Республикасындағы көшi-қон процестерiн реттеу жүйесiнiң шектеушiлерi болып табылады.
Көшi-қон саясаты Қазақстан Республикасының Конституциясына, халықаралық құқықтың жалпыға танылған қағидаттары мен нормаларына, Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарына, Қазақстан Республикасының Заңдарына және өзге де нормативтiк құқықтық кесiмдерге негiзделген.
Тұжырымдама көшi-қон процестерiн реттеудiң отандық және шетелдiк тәжiрибесiн ескередi.

1. Көші-қон ахуалын бағалау

Қазақстанның халық көшi-қоны саласындағы ерекшелiгi мемлекет дамуының тарихи ерекшелiктерiнен туындаған көп ұлтты адамдар қауымдастығының орнығуы болып табылады.
Мәселен, 1968 жылға дейiн республика үшiн халықтың көшi-қонының оңды сальдосы тән болды, яғни, елiмiзге келушiлердiң саны одан кетушiлердiң санынан едәуiр көп болды. Мысалы, 1950-1959 жылдар мен 1960-1969 жылдар кезеңiнде орташа жыл iшiнде 1000 адамға шаққанда республикадағы халықтың көшi-қон өсiмi тиiсiнше 12 және 5 адам болды.
Алайда, 1968 жылдан бастап қазiргi кезге дейiн республиканың көшi-қон процесiнде керi ахуал қалыптасты, яғни елге халықтың келуiнен гөрi кетуi неғұрлым жедел қарқында.
Мысалы, 1970-1979 жылдар мен 1980-1989 жылдар кезеңiнде орташа жыл iшiнде 1000 адамға шаққанда республика халқының көшi-қон есебiнен кемуi тиiсiнше 5 және 7 адамды құрады.
Қазақстан Республикасының мемлекеттiк тәуелсiздiк алуымен, бұрынғы Кеңестiк Социалистiк Республикалар Одағының трансформациялық процестерiнiң басталуымен және басқа да көптеген Тәуелсiз Мемлекеттер Достастығы елдерiндегi сияқты Қазақстанда жекелеген этникалық топтардың тарихи Отанына оралу мүмкiндiгiнің кеңеюiмен көшi-қонның терiс сальдосының өсу үрдiсi қалыптасты. Мәселен, соңғы 10 жыл iшiнде көшi-қонның терiс сальдосы халықтың осы кезеңдегi табиғи өсiмiн толығымен жұтып қана қойған жоқ (1990 жылдарда табиғи өсiм, туу санының күрт азайып кетуi және 1980 жылдармен салыстырғанда қайтыс болғандар санының ұлғаюы есебiнен 2 есеге дерлiк азайды) сонымен қатар және одан 2 еседен астам асып кеттi.
Қазақстан Республикасындағы көшi-қон ахуалы мынадай негiзгi

процестермен сипатталады:

1. Эмиграцияда халықтың бұрын патша заманында Қазақстанға жiберiлген,

сталиндiк режим жылдарында жер аударылған, тың және тыңайған жерлердi

игеруге жiберiлген орыс тiлдi бөлiгі өкiлдерiнiң және әскери-өнеркәсiп

кешенiне қызмет көрсететiн контингенттің кетуi басым;

2. Көшiп келуде этникалық қазақтардың қарқыны басым, ол мынадай

жағдайлардан:

өзiнiң ұлттық бiрегейлігін сақтау ниетiнен;

әскери жанжалдар салдарынан;

тарихи отанына оралу ниетiнен туындап отыр.

3. Iшкi көшi-қонда:

аграрлық сектордың құлдырауы нәтижесiнде ауылдық елдi мекендерден

халықтың көшiп кетуi;

қаланы ұстап тұрған кәсiпорындар мен өңдеу кешендерiнiң тоқтап қалуы

салдарынан шағын және орташа қалалардан кетуi;

экологиялық себептер салдарынан Семей полигоны аймағы мен Арал

өңiрiнен халықтың көшiп кетуi.

4. Қазақстан Республикасының геосаяси орналасу жағдайынан, Тәуелсiз Мемлекеттер Достастығы елдерiмен шекаралардың ашықтығынан, достастық елдерiнiң бiрiңғай келiсiлген саясаты болмауынан және заңдық базаның жетiлмеуiнен туындаған заңсыз көшi-қон.
5. Iшкi еңбек рыногында өзiмiздiң еңбек ресурстары асып-артылып жатқан кезде шетелдiк жұмыс күшiн тартуға байланысты еңбек көшi-қоны.
6. Бiрқатар мемлекеттердегi қоғамдық-саяси жағдайдың тұрақсыздығы салдарынан босқындардың болуы.
Қазақстан Республикасының БҰҰ-ның босқындар мәртебесi туралы 1959 жылғы Конвенциясына және оған 1967 жылғы Хаттамаға қосылуы босқын мәртебесiн алудан үмiттенетiн адамдарды қабылдау жөнiнде белгiлi дәрежеде мiндеттеме жүктейді.
Көшi-қон проблемаларын шешу Қазақстанда әлеуметтiк-экономикалық жағдайдың тұрақтану перспективаларымен айқындалады.

2. Көші-қон саясатының мақсаты
мен қағидаттары

Көшi-қон саясатының мақсаты - көшi-қон процестерiн басқару тұрақты демографиялық дамуды қамтамасыз ету елiмiздiң мемлекеттiк қауiпсiздiгiн нығайту және көшiп-қонушылардың құқықтарын іске асыру үшін жағдай жасау.
Қазақстан Республикасының көшi-қон саясаты мына қағидаттарға:
көшiп-қонушылардың құқықтарын сақтау мен қорғауға, оларды нәсiлдiк, ұлттық, тiлдiк белгiлерi, шығу тегi, дiни нанымы, саяси сенiмi, белгiлi бiр әлеуметтiк топқа жататындығы бойынша кемсiтушiлiкке жол бермеуге;
көшi-қон процестерiн және халықаралық мiндеттемелердi реттеу саласында заңдардың ережелерiн орындауды қамтамасыз етуге;
жеке адам мен мемлекеттiң мүдделерiн ұштастыруға, өкiмет билiгiнiң барлық тармақтары мен қоғамдық бiрлестiктердiң күш-жiгерiн бiрiктiруге;
Қазақстан Республикасы халқының мүддесiн қорғауға, тең құқықты ынтымақтастық негiзiнде халықтың көшi-қоны алмасуындағы Қазақстан мен әрiптес-мемлекеттердiң басымдықтарын келiсуге;
жергiлiктi халық пен көшiп-қонушылардың құқықтары мен заңды мүдделерiн қамтамасыз етуге негiзделедi.

3. Көші-қон саясатын іске асырудың
басымдықтары, негізгі бағыттары

Көшi-қон ахуалының қазiргi кездегi жағдайына және даму перспективасына талдау жасау: бiрiншiден, көшi-қон проблемаларын шешудегi басымдықтарды; екiншiден, өтпелi кезеңде оларды шешудiң негiзгi бағыттарын, тетiктерiн және көшi-қон процестерiн реттеу жөнiндегi бағдарламаны әзiрлеудi және оны ұзақ мерзiмдiк перспективаға - әлеуметтiк-экономикалық тұрақтылық пен елдiң тұрақты дамуы кезеңiне iске асыруды айқындауға мүмкiндiк бередi.
Көшi-қон саясатының неғұрлым елеулi басымдықтары ретiнде:
өтпелi кезеңнің мәселелерiн шешу үшiн:
оралмандарды жайластыруға, қоныстанған жерiне олардың бейiмделуiне және жергiлiктi әлеуметтiк ортаға бiтеқайнасып кетуiне, қарулы жанжалдарды бастан кешiрген адамдарды психологиялық сауықтыруға барынша жәрдемдесу;
мәжбүрлi көшi-қон, соның iшiнде заңсыз көшi-қон ағыны мен одан туындайтын терiс салдарлардың алдын алу және жолын кесу;
босқындар деп танылған адамдардың әлеуметтiк ортаға тезiрек бiтеқайнасып кетуi және олардың өздерi шыққан мемлекетке ерiктi түрде қайтып оралуы үшiн қажеттi жағдайларды қамтамасыз ету;
Қазақстан Республикасының аумағында көшiп келудi бақылау жүйесiн құру және дамыту;
эмиграция процестерiн азайтуға және тұрақтандыруға, соның iшiнде республиканың интеллектуалдық әлеуетінiң кетуiн болдырмауға жәрдемдесу iшкi және сыртқы еңбек көшi-қонын реттеудi қамтамасыз ету;
ұзақ мерзiмдiк перспективада:
әлеуметтiк-экономикалық алғышарттарды жасау және соның негiзiнде көшi-қон ағынын қайта бағдарлау;
Қазақстанның геосаяси жағынан маңызды аймақтарында халық санының сақталуына және одан әрi қалыптасуына жағдайлар жасау;
халықаралық еңбек рыногына Қазақстанның өркениеттi ықпалдасуын қамтамасыз ету, қазақстандық эмигранттар арасынан бiлiктi мамандардың қайтып оралуын ынталандыру;
Қазақстан Республикасының аумағында көшiп келудi бақылау iсiнiң бiрыңғай жүйесiн енгізу және жүзеге асыру жолымен көшiп келу процестерiнiң бақылануын қамтамасыз ету;
шет елдердегi отандастармен сындарлы өзара қарым-қатынасты қолдау және дамыту болып табылады.

Көшi-қон саясатын iске асырудың негiзгi бағыттары, тетiктерi

Өтпелi кезең үшiн:
1. Оралмандарды жайластыруға, олардың қоныстанған жерiне бейiмделуiне және жергiлiкті әлеуметтік ортаға бiтеқайнасып кетуiне, қарулы жанжалдарды бастан кешiрген адамдарды психологиялық сауықтыруға барынша жәрдемдесу;
Оралмандардың жаңадан келген жерiнде бiтеқайнасып кетуi мыналарды көздейдi:
мемлекет кепiлдiк беретiн негiзгі құқықтары мен бостандықтарын iске асыруға қажеттi жағдайлар жасау және көмек көрсету;
әлеуметтiк қолдау жөнiндегi iс-шараларды әзiрлеу және жүзеге асыру, жайластыруға жұмсалған бюджеттiк қаражатты қайтаруға және қайта инвестициялауға мүмкiндiк беретiн жүйе жасау, жұмыссыз оралмандарды жұмысқа орналасуға және қайта даярлауға жәрдемдесу, кәсiпкерлiк бастаманы көтермелеу әлеуметтiк қорғау жүйесiне нақты қол жеткiзудi қамтамасыз ету.
Оралмандарға көмектесу бағдарламаларын аймақтарды әлеуметтiк-экономикалық дамытудың бағдарламалары мен неғұрлым тиiмдi ұштастыру мыналарды көздейдi:
тұрғылықты халықтың мүдделерiн ескеру. Оралмандарға көмек көрсету, олар жинақы орналасқан аудандарда инфрақұрылымды дамыту кезiнде тұрғылықты халық арасында ренiш тууына жол бермеген жөн. Бұл ретте, көшiп келушiлер мен жергiлiктi халық арасындағы этникалық, мәдени, тiлдiк және конфессиялық арақатынасты ескеру маңызды.
атқарушы органдар мен оралмандар үшiн көңiлге қонымды тұрғылықты жердi таңдау;
бұқаралық ақпарат құралдарын кеңiнен пайдалана отырып оралмандардың бейiмделу және бiтеқайнасып кету проблемалары туралы халыққа хабарлап отыру.
2. Мәжбүрлi көшi-қон ағынының алдын алу және одан туындайтын терiс салдарларды болдырмау.
Басқа мемлекеттерден келетiн мәжбүрлi көшi-қонның алдын алудың аса маңызды бағыты - көшi-қон ағынын жан-жақты есепке алу заңнамалық базаны жетiлдiру және Қазақстан Республикасы шет мемлекеттермен екi жақты қарым-қатынас орнату кезiнде отандастарымыздың әлеуметтiк-экономикалық жағдайын зерделеу болып табылады.
Мемлекеттiк басқару органдары азаматтарды қоныстандыру процестерiн және олардың құқықтарын қорғауды реттейтiн екi жақты және көп жақты келiсiмдердi тезiрек жасасуға және iс жүзiне асыруға жәрдемдесетiн болады.
Орталық және жергiлiктi атқарушы органдар Тәуелсiз Мемлекеттер Достастығы елдерiнде және алыс шет елдерде тұрып жатқан этникалық қазақтардың қоныс аудару жағдайы туралы объективтi ақпарат алуына, оралман мәртебесiн алуына және Қазақстан Республикасында тұруына жәрдем көрсететiн болады.
Қазақстан Республикасының барлық аймақтарында экологиялық жағдайдың мониторингiн енгiзу қажет. Егер ахуал халықтың өмiрлiк тiршiлiгi үшiн белгiленген нормаға сай келмеген жағдайда, орталық және жергiлiктi атқарушы органдар экологиялық жағдайдың бұзылу себептерiн жою жөнiндегi iс-шараларды жүзеге асыратын болады, ал мұны жасау мүмкiн болмаған жағдайда - халықты көшiру жөнiндегі iс-шаралар кешенiн жүзеге асырады және iс-әрекетi экологиялық жағдайды бұзуға алып келген барлық меншiк нысанындағы кәсiпорындар мен ұйымдарды осы iс-шараларды қаржыландыруға тартады.
Экологиялық жағдайы қолайсыз аудандарда көшiп-қонушылар ағынын шектеу жөнiндегi iс-шараларды әзiрлеу және өткiзу қажет.
3. Мәжбүрлi көшiп-қонушылардың және босқындардың өздерiнiң шыққан мемлекетiне өз еркiмен қайта оралуы көшi-қон саясатының негiзгi бағыттарының бiрi болып табылады, оны жүзеге асыру мыналарды көздейдi:
әрбiр жеке адамға дара көзқарас;
өзiнiң тұрақты тұратын жерiне қайта оралуға мүдделі адамның ерiктi түрде бiлдiрген тiлегiнiң болуы;
қайта оралу процесiне мемлекеттiң қатысуы;
кемсiтушілiкке жол бермеу және адам құқықтарын сақтау ұлттық әдет-ғұрыптар мен дәстүрлердi ескеру;
қайтып оралатын аймақтағы ахуал туралы бәрiн қамтыған және объективтi ақпараттың болуы. Орталық және жергілікті атқарушы органдар мұндай ақпараттарды, соның iшiнде тәуелсіз көздерден алуға ықпал жасауы тиiс. Адам құқықтарын сақтау және жеке бастың қауiпсiздiгі саласындағы жағдайға байқау жүргiзетін халықаралық және мемлекеттік емес ұйымдар маңызды рөл атқарады.
4. Көшiп келудi бақылау жүйесiн жасау және дамыту.
Заңсыз көшi-қонның жолын кесу Қазақстан Республикасының қауiпсiздiгiн, оның экономикалық мүддесiн және қазақстандық азаматтардың мүддесiн қамтамасыз етудiң аса маңызды факторы болып табылады.
Қазақстандағы көшi-қон бақылауының қазiргi жүйесi заңсыз көшi-қонның қалыптасқан жағдайына сай емес. Сондықтан көшi-қон процестерiн басқаруды ұйымдастыру кезiнде Қазақстанның халықаралық мiндеттемелердi орындауы, адам құқықтарын iске асыру және мемлекеттің ұлттық мүдделерiн қорғау, соның iшiнде оның қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету шарттарын негiзге алу қажет.
Көшiп келушiлердiң, бiрiншi кезекте заңсыз көшiп келушiлердiң ағынына байланысты Қазақстан үшiн жаңа проблемалар мемлекеттiк органдардың өз құзыретi шегiнде күш-жiгерiн үйлестiрудi талап етедi.
Қазақстанға заңсыз келген және оның аумағында тұратын көшiп келушiлер өздерiнiң диаспоралары мен қауымдастығы тарапынан көмек алады, сол арқылы өздерiнiң мақсатына жету жөнiндегi iс-қимылдарға мейлiнше ықшам және әзiр болып келедi.
Заңсыз көшiп келудi болдырмау және оның жолын кесу үшiн осы проблеманы шешуге кешендi көзқарас және атқарушы органдардың мынадай бағыттар бойынша бiрлескен iс-қимылы негiз болуға тиiс:
көшiп келудi бақылаудың пәрмендi бiрыңғай жүйесiн жасау процесiн жеделдету бiр жағынан, көшiп-қонушылардың заңнамалық құқықтарын қорғауды көздейтiн көшi-қон заңдарын жетiлдiру, екінші жағынан, Қазақстан Республикасының заңнамаларын бұзған шетелдiктер мен азаматтығы жоқ адамдарға шаралар қолдану, соның iшiнде және оларды жер аударуды да жүзеге асыру;
босқындар деп танылған адамдардың елдiң әлеуметтiк-экономикалық өмiрiне тезiрек бiтеқайнасып кетуi үшiн жағдайлар жасау;
белгiлi бiр құқықтық мәртебесi жоқ шетелдiктер мен азаматтығы жоқ адамдар үшiн уақытша орналастырылатын арнаулы орталықтар желiсiн құру;
Тәуелсiз Мемлекеттер Достастығына мүше мемлекеттердiң әрқайсысымен шарттық процесті жандандыру және Достастық шеңберiнде iшкi және сыртқы шекаралардағы, заңсыз көшiп келуге қарсы күрестегі жағдай үшiн мiндеттемелер мен жауапкершiлiк нақты белгiленген тиiстi келiсiмдердi жасасу;
Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген заңнамаларының шегiнде жергiлiктi атқарушы органдардың өздерiне бағынышты аумақтарға шетелдiктер мен азаматтығы жоқ адамдардың болу нормалары мен ережелерiн сақтаудағы жауапкершiлiгiн арттыру;
шетелдiктердiң және азаматтығы жоқ адамдардың келу, болу және кету мәселелерiне байланысты мемлекеттiк органдардың қызметiн жетiлдiру және олардың арасындағы ынтымақтастық пен өзара iс-қимылды нығайту;
мемлекет ауқымында шетелдiктер мен азаматтығы жоқ адамдардың, олардың саны, орналастырылған жерi, олардан этникалық немесе басқа негiзде диаспоралар мен қауымдардың құрылуы туралы тұрақты ақпарат алып отыруға мүмкiндiк беретiн бiрыңғай есепке алу жүйесiн қалыптастыру (көшi-қон ақпарат орталығы).
5. Еңбек көшi-қонын реттеу.
Орталық және жергiлiктi атқарушы органдар шетелдiк жұмыс күшiн тарту мен пайдалануға бақылау жасауды, отандық еңбек рыногын қорғауды, бос тұрған жұмыс орындарына қазақстандық азаматтардың алынуына басым құқықты қамтамасыз етудi, Қазақстан Республикасының аумағына келiп жатқан еңбекшi көшiп-қонушылар туралы жариялап отыруды, жұмыс берушiлердiң шетелдiк қызметкерлердi нысаналы пайдалану, еңбек келiсiм-шарттары талаптарын сақтауын қамти отырып, еңбек көшi-қоны проблемаларын шешуде өзара iс-қимылды күшейту жөнiндегi шараларды жүзеге асыруы қажет.
Заңсыз еңбек көшi-қонына қарсы күрес жөнiндегi шараларды жүзеге асыру және шетелдiк қызметкерлердiң жұмысы аяқталғаннан кейiн Қазақстаннан уақытылы кетуiне және қолданылып жүрген заңнамаларды бұза отырып жұмысқа қабылданған шетелдiктердi жер аударуды бақылауды ұйымдастыру.
Елiмiздiң өндiргiш күштерiн трансформациялау күтiлуде, бұл орайда батыс, солтүстiк, шығыс және оңтүстiк аймақтар басым дамуға ие болады. Орталық аймақта тау-кен өндiру және қайта өңдеу салалары бойынша мамандандырылған қалалар мен поселкелер басым даму бағытын сақтайды.
Ауыл халқы жердiң табиғи құнарлылығы төмен аймақтардан жерiнiң кадастрлық бағасы 60-90 балдан төмен емес, құнарлылығы жоғары аймақтарға қоныс аударатын болады.
Ауыл шаруашылығында табиғи-климаттық жағдайы қолайлы аймақтарда жаңа жұмыс орындарының пайда болуы күтiлуде және керiсiнше, жерiнiң кадастрлық бағасы 50 балдан төмен аймақтардан ауыл шаруашылығы өндiрiсiнiң ықшамдалу процесi және жұмыс орнының азаюы салдары ретiнде халықтың көшiп кетуi орын алады.
Халықты қоныстандыру саясаты адамдарды өндiрiсi тиiмсiз аймақтардан тiршiлiк ету және жұмыс iстеу үшiн қолайлы аймақтарға көшiруге жағдай жасайтын белсендi шараларды көздейдi.
Еңбекке қабiлеттi халықтың ауылдан қалаға қазiргі жүрiп жатқан көшi-қоны реттелiп, жаңа тепе-теңдiкпен қалыптастырылады, бұл орайда шамамен халықтың 25%-ы ауылда тұрып қалатын болады.
Жаңа жұмыс орындары халықтың экономикалық белсендi тобының көшi-қон толқынын туғызады. Халықтың көшi-қоны өндiрiстiк қуаттарды орналастыруға сәйкес және жұмыс орнын ашу ескерiле отырып жүзеге асырылатын болады.
Халықтың еңбекке қабiлетті бөлiгі жерi тиiмдi пайдаланылатын және инфрақұрылымы дамыған аймақтарға қоныс аударатын болады.

Ұзақ мерзiмдi болашаққа

1. Бағытталған әлеуметтiк-экономикалық саясат арқылы көшi-қон ағынын қайта бағдарлау негiзiнде халықты орналастыру.
Елiмiзде әлеуметтiк-экономикалық ахуалдың дұрысталуына қарай, көшi-қонның ауылдан қалаға бет алған дәстүрлi бағытымен қатар, халықтың оңтүстік аймақтардан солтүстiктен қоныс аударуына ұласатын көшi-қонның жаңа бағыты пайда болуы мүмкiн.
Егер көшi-қонның қаладан ауылға бет алуы ауыл экономикасы салаларының жедел дамуына, iшкi рынокта азық-түлiк тауарларының жеткiлiктi болу принципiнiң сақталуы жағдайында еңбек өнiмдiлiгiн арттыруға негiзделсе, ауылдан қалаға бет алған көшi-қон қазақстан қоғамының ұзақ мерзiмдiк мүддесiне сай келедi.
Мемлекет орталық және жергiлiктi атқарушы органдар арқылы инфрақұрылым мен әлеуметтiк саланы дамытудағы жауапкершілiктi өз мойнына алады. Жеке меншiк сектордың бәсекелестiк қабiлетi бар кәсiпорындарына жұмыс күшiн тарту, қызметкерлердi алу, оларды көшiру және тұрмыс пен еңбектiң қолайсыз жағдайларының өтемi ретiндегi жеңiлдiктердiң барлық түрлерiн беру кәсiпорын есебiнен жүзеге асырылатын болады.
2. Халықаралық еңбек рыногына Қазақстанның өркениеттi ықпалдасуын қамтамасыз ету, эмигранттар арасынан бiлiктi мамандардың қайтып оралуын ынталандыру.
Қазақстан Республикасы өзiне халықаралық шарттар енгiзген шектеулер шеңберiнде өзiнiң экономикалық мүдделерiн, iшкi еңбек рыногын қоса қорғау мақсатында сыртқы көшi-қонды реттеудi жүзеге асыратын болады.
Шетелдiк жұмыс күшiн тарту кезiнде Қазақстан Республикасы өзiнiң геосаяси және экономикалық мүдделерiн басшылыққа ала отырып, жоғары бiлiктi, бағалы еңбекшi көшiп-қонушыларды және iшкi еңбек рыногында жеткiлiксiз болып отырған кәсiптер мен мамандық иелерiн бiрiншi кезекте қабылдауды жүзеге асыратын болады.
Бұрын шет елге тұрақты тұру үшiн немесе еңбек келiсiм-шартымен кетiп қалған отандастарымыздың, бiрiншi кезекте ғалым, жоғары бiлiктi мамандардың басқа да санаттарының, кәсiпкерлердiң - әлеуеттi инвесторлардың Қазақстанға қайтып оралуын ынталандыру маңызды мiндет болып табылады.
3. Қазақстан аумағында көшiп келу процестерiн бақылауды қамтамасыз ету мыналарды көздейдi:
көшi-қонды бақылау қосындарын және көшi-қон инспекциясын қоса, көшi-қон органдарының қызметiн дамыту және жетiлдiру арқылы бiрыңғай көшi-қон бақылауын енгізу және жүзеге асыру;
баспана iздеген адамдарды қабылдау жөнiндегi халықаралық мiндеттемелердi орындау үшiн саяси және әлеуметтiк-экономикалық жағдай жасау;
тезiрек бiтеқайнасып кету жөнiндегi арнаулы бағдарламаны әзiрлеу және республиканың мүддесi үшiн көшiп-қонушылардың интеллектуалдық және еңбек әлеуетiн пайдалану үшiн жағдай жасау.
4. Шет елдердегi отандастармен сындарлы өзара қарым-қатынасты қолдау және дамыту.
Перспективада әртүрлi елдерде, ең алдымен бұрынғы Кеңестiк Социалистiк Республикалар Одағының аумағында Қазақстанмен этникалық тамырлары байланысты жеткiлiктi дәрежеде көптеген диаспора тiршiлiк ететiн болады. Орталық және жергілiктi атқарушы органдар көрсетiлген мемлекеттермен өзара тиiмдi саяси, экономикалық, мәдени байланыстарды басым дамыту саясатын жҮРгiзiп, мынадай шаралар кешенiн жүзеге асыратын болады:
туыстық қарым-қатынастарға жәрдемдесу, шекарадан өту және Қазақстан аумағында болу рәсiмдерiн оңтайландыру;
еңбек қызметiн және инвестициялық жобаларды жүзеге асыруға, оқуға, азаматтық және Қазақстан Республикасында тұруға ықтиярхат алуға басымдықпен қол жеткiзу бөлiгiнде өзге шетелдiктердiң алдында шетелдiк отандастарымыз үшiн пұрсаттылықты қамтамасыз ету;
шекара маңындағы ынтымақтастықты, соның iшiнде бiрлескен экономикалық және мәдени жобаларды жүзеге асыруды дамыту.
5. Босқын деп танылған адамдардың әлеуметтiк ортаға тезiрек бiтеқайнасып кету жағдайын қамтамасыз ету.
Қазақстанда қалыптасқан нақты әлеуметтік-экономикалық жағдайларға, нарықтық қатынастардың ерекшелiктерiне байланысты босқын деп танылған адамдардың әлеуметтік ортаға бiтеқайнасып кету тетiгін жасау.

4. Көші-қон саясатының міндеттері

Көшi-қон саясатын iске асыру кезiнде Қазақстан Республикасының мемлекеттiк өкiмет органдары, қоғамдық бiрлестiктерi алдында:
1. Сыртқы саясат саласында:
мемлекетаралық деңгейде оралмандар, босқындар, мәжбүрлi қоныс аударушылар проблемасын шешудiң екi жақты және көп жақты форматының тетігiн әзiрлеу және жүзеге асыру мемлекеттердiң - Тәуелсiз Мемлекеттер Достастығына қатысушылардың жанжалдарды болдырмау мен этникалық және дiни проблемаларды бейбiт шешудегi ынтымақтастығы;
көшi-қон процестерiн реттеу және көшiп-қонушылар шыққан елдермен тиiстi ақпараттар алмасу жөнiнде Қазақстан Республикасының мемлекетаралық шарттарын жасасуы;
көшi-қон жөнiндегi ұлттық заңнамаларының үйлесiмiн жасау;
Қазақстанның еңбеккер көшiп-қонушыларының құқықтары туралы екi жақты және көп жақты келiсiмге қосылуы;
Қазақстан Республикасының шекара маңындағы сауданы оңтайландыру, мәдени, әлеуметтiк-тұрмыстық және өзге де жанжалдарды жеңiлдету жөнiндегi мемлекетаралық және үкiметаралық уағдаластықтарға қол жеткiзуi;
отандастарымыздың тұрып жатқан елдердегi толық құқылы саяси, әлеуметтiк-экономикалық және мәдени даму құқығын iске асыруға жәрдемдесу, Қазақстанмен рухани және өзге де байланыстарын қамтамасыз ету;
көшi-қон проблемаларын шешу мүддесiнде шетелдердiң көшi-қон қызметтерiмен, халықаралық мемлекеттiк емес және гуманитарлық ұйымдарымен өзара iс-қимыл мiндеттерi тұр.
2. Ішкi саясат саласында және әлеуметтiк-экономикалық салада:
оралмандарды жайластыру, мемлекеттiк атаулы көмек берудi дамыту және оларды қолдау үшiн жағдайлар жасау;
Қазақстан Республикасының әлеуметтiк-экономикалық реформаларының негiзгi бағыттарымен демографиялық және көшi-қон саясаты басымдықтарының үйлесiмi;
көшi-қон саясаты басымдықтарын ескере отырып көшi-қон бағдарламаларын әзiрлеу және iске асыру;
әлеуметтiк-экономикалық дамудың аймақтық бағдарламалары құрамына оралмандарды жайластыру жөнiндегi шаралар кешенiн енгiзу;
республиканың аймақтарындағы, еңбек рыногындағы, тұрғын үйге және мәдени-тұрмыстық саладағы әлеуметтiк-экономикалық ахуал мониторингi;
оралмандарға көмек көрсететiн қоғамдық ұйымдармен өзара iс-қимыл;
шетелдiктер мен азаматтығы жоқ адамдардың келуiне және кетуiне, сондай-ақ олардың Қазақстан Республикасының аумағында болуына бақылау мәселелерiн көздейтiн нормативтiк құқықтық кесiмдердi әзiрлеу.
3. Заңнама саласында - Қазақстан Республикасының Заңдарын және өзге де нормативтiк құқықтық кесiмдерiн қабылдау.
4. Ақпараттық салада:
рухани бiрлiк, халықтар достығы, қоғамдық және ұлтаралық келiсiм идеясын қалыптастыру және тарату;
Қазақстан халықтарының тарихы және мәдениетi туралы бiлiмдерді тарату;
көшiп-қонушылардың ұлттық салт-дәстүрлерiн ескеру бұқаралық ақпарат құралдарына көшiп-қонушылардың құқықтық және әлеуметтiк-экономикалық жағдайын объективтi түрде жариялауға жәрдемдесу;
көшi-қон проблемаларын тиiмдi шешуге жағдай жасайтын оңды қоғамдық пiкiрлердi қалыптастыру Қазақстан Республикасының халқын көшiп-қонушылар психологиясының ерекшелiгi, көшiп-қонушылар жағдайының себептерi мен проблемалары, олардың бейiмделуiндегi қиындықтар туралы объективтi хабардар етiп отыру;
көшi-қон саласындағы инвестициялық жобалар туралы ақпараттарды жинау және тарату жүйесiн орнықтыру.

5. Көші-қон саясатын іске асырудың
нысандары мен әдістері

Көшi-қон саясатын iске асырудың басты бағдарламалық-нысаналық әдiсi - республикалық көшi-қон бағдарламаларын, өзге де нысаналы бағдарламаларды, атқарушы органдардың көшi-қон проблемаларын шешуге бағытталған аймақтық бағдарламаларын әзiрлеу және iске асыру болып табылады. Бағдарлама көшiп-қонушылардың әртүрлi санаттарының проблемаларын шешуге сараланған

көзқарасты қоса, құқықтық, ұйымдық және экономикалық шараларды көздеуге

тиiс.

Көшi-қон процестерiнiң елдегi мемлекеттiк қауiпсiздiкке қоғамдық

келiсiмге, экономикалық және демографиялық ахуалға ықпалының жан-жақты

сипатын ескере отырып, көшi-қон саясатын әзiрлеуге және iске асыруға

орталық және жергiлiктi атқарушы органдар қатысуға тиiс.

Мамандар:

Қобдалиева Н.М.

Орынбекова Д.К.

О Концепции миграционной политики Республики Казахстан

Постановление Правительства Республики Казахстан от 5 сентября 2000 года N 1346

В соответствии с постановлением Правительства Республики Казахстан от 29 февраля 2000 года N 327 P000327_ "Об утверждении Плана мероприятий по исполнению поручений Президента Республики Казахстан, высказанных на расширенном заседании Правительства Республики Казахстан 9 февраля 2000 года", Правительство Республики Казахстан постановляет:
1. Одобрить прилагаемую Концепцию миграционной политики Республики Казахстан.
2. Агентству Республики Казахстан по миграции и демографии совместно с заинтересованными центральными исполнительными органами, акимами областей, городов Астаны и Алматы разработать в срок до 1 июля 2001 года программу и план мероприятий по реализации данной Концепции.
3. Настоящее постановление вступает в силу со дня подписания.

Премьер-Министр
Республики Казахстан

Одобрена постановлением
Правительства Республики Казахстан
от 5 сентября 2000 года N 1346


Концепция миграционной политики Республики Казахстан

Концепция миграционной политики Республики Казахстан (далее - Концепция) представляет собой систему основных принципов, приоритетов, механизмов, задач и методов упорядочения и регулирования миграционных процессов. Под регулированием миграционных процессов в данной Концепции понимается комплекс административных и социально-экономических мер, направленных на стимулирование либо ограничение перемещения людей в направлениях, отвечающих текущим и перспективным потребностям Казахстана и обеспечивающих реализацию прав мигрантов.
Миграционные процессы влияют на государственную безопасность, общественное согласие, экономическую и демографическую ситуацию в стране.
Миграционная политика является составной частью государственной внешней и внутренней политики Казахстана, ее реализация должна стать одной из приоритетных задач государства.
Субъектами миграционной политики являются центральные и местные исполнительные органы.
Партнерами государственных органов по реализации миграционной политики призваны стать общественные объединения.
Концепция определяет основы миграционной политики с учетом общегосударственных интересов на основе соблюдения прав и свобод человека.
Концепция рассчитана на этап перехода к устойчивому развитию страны и долгосрочную перспективу стабилизации и роста экономики.
На ближайшую перспективу Концепция исходит из политических реалий и социально-экономического положения государства, которые будут являться ограничителями системы регулирования миграционных процессов в Республике Казахстан.
Миграционная политика основана на K951000_ Конституции Республики Казахстан, общепризнанных принципах и нормах международного права, международных договорах Республики Казахстан, Законах Республики Казахстан и иных нормативных правовых актах. Концепция учитывает отечественный и зарубежный опыт регулирования миграционных процессов.

1. Оценка миграционной ситуации

Спецификой Казахстана в области миграции населения является существование многонациональной общности людей, обусловленной историческими особенностями развития государства. Так, до 1968 года для республики было характерно положительное сальдо миграции населения, то есть число прибывших в страну намного превышало число выбывших из нее. Например, за периоды с 1950 по 1959 год и с 1960 по 1967 год в среднем за год на 1000 человек населения миграционный прирост республики составил соответственно 12 и 5 человек.
Однако с 1968 года по настоящее время в миграционном процессе республики сложилась обратная ситуация, то есть более высокая интенсивность выбытия населения, чем прибытия в страну. Например, за периоды с 1970 по 1979 год и с 1980 по 1989 год в среднем за год на 1000 человек населения миграционная убыль республики составила соответственно 5 и 7 человек.
С приобретением государственной независимости Республикой Казахстан, началом трансформационных процессов бывшего Союза Советских Социалистических Республик и расширением возможности возвращения отдельных этнических групп на историческую Родину, в Казахстане, как и во многих других странах Союза Независимых Государств, сложилась тенденция роста отрицательного сальдо миграции. Так, за последние 10 лет отрицательное сальдо миграции не только полностью поглотило естественный прирост населения этого периода (естественный прирост в 1990-х годах сократился почти в 2 раза, за счет резкого снижения числа родившихся и увеличения числа умерших по отношению к 1980-м годам), но и превысило его более чем в 2 раза.
Миграционная ситуация в Республике Казахстан характеризуется следующими основными процессами:
1. В эмиграции превалирует отъезд представителей русскоязычной части населения, ранее сосланных в Казахстан при царизме, депортированных в годы сталинского режима, направленных на освоение целинных и залежных земель;
2. В иммиграции преобладает приток этнических казахов, который вызван следующими обстоятельствами:
желанием сохранить свою национальную идентичность;
следствиями военных конфликтов;
желанием вернуться на историческую родину.
3. Во внутренней миграции:
оттоком населения из сельских населенных пунктов в результате упадка аграрного сектора;
отъездом людей из малых и средних городов из-за остановки градообразующих предприятий и перерабатывающих комплексов;
экологическими причинами из зоны Семипалатинского полигона и Приаралья.
4. Незаконной миграцией, вызванной геополитическим расположением Республики Казахстан, прозрачностью границ со странами Содружества Независимых Государств, отсутствием единой согласованной политики стран содружества и несовершенством законодательной базы.
5. Трудовой миграцией, связанной с привлечением иностранной рабочей силы при существующем избытке собственных трудовых ресурсов на внутреннем рынке труда.
6. Присутствием беженцев, вызванным нестабильной общественно- политической обстановкой в ряде государств.
Присоединение Республики Казахстан к Конвенции ООН о статусе беженцев 1951 года и Протоколу к ней 1967 года накладывает определенные обязательства по приему лиц, претендующих на статус беженца.
Решение проблем миграции определяется перспективами стабилизации социально-экономической обстановки в Казахстане.

2. Цель и принципы миграционной политики

Цель миграционной политики - управление миграционными процессами, обеспечение устойчивого демографического развития, укрепление государственной безопасности страны и создание условий для реализации прав мигрантов.
Миграционная политика Республики Казахстан основывается на принципах:
соблюдения и защиты прав мигрантов, недопустимости дискриминации их по признаку расы, национальности, языка, происхождения, вероисповедания, политических убеждений, принадлежности к определенной социальной группе;
обеспечения выполнения положений законов в области регулирования миграционных процессов и международных обязательств;
сочетания интересов личности и государства, объединения усилий всех ветвей власти и общественных объединений;
защиты интересов населения Республики Казахстан, согласования приоритетов Казахстана и государств-партнеров в миграционных процессах на основе равноправного сотрудничества;
обеспечения прав и законных интересов местного населения и мигрантов.

3. Приоритеты, основные направления реализации
миграционной политики

Анализ современного состояния миграционной ситуации и перспектив ее развития позволяет определить: во-первых, приоритеты в решении миграционных проблем; во-вторых, основные направления, механизмы их решения на переходный период и разработать программу по регулированию миграционных процессов и план по ее реализации на долгосрочную перспективу - период социально-экономической стабилизации и устойчивого развития страны.
Наиболее существенными приоритетами миграционной политики являются:
для решения вопросов переходного периода:
всемерное содействие обустройству оралманов, их адаптации в местах заселения и интеграции в локальную социальную среду, психологической реабилитации лиц, переживших вооруженные конфликты;
предупреждение и предотвращение потоков вынужденной миграции, в том числе незаконной, и негативных последствий, вызываемых ею;
обеспечение условий для быстрейшей интеграции в социальную среду лиц, признанных беженцами, и добровольного возвращения их в государства происхождения;
создание и развитие системы иммиграционного контроля на территории Республики Казахстан;
содействие сокращению и стабилизации эмиграционных процессов, в том числе предотвращению утечки интеллектуального потенциала республики;
обеспечение регулирования внутренней и внешней трудовой миграции;
на долгосрочную перспективу:
создание социально-экономических предпосылок и на этой основе переориентация миграционных потоков;
создание условий для сохранения и дальнейшего формирования численности населения в важных в геополитическом отношении регионах Казахстана;
обеспечение интеграции Казахстана в международный рынок труда, стимулирование возвращения казахстанских эмигрантов, в особенности квалифицированных специалистов;
обеспечение контролируемости иммиграционных процессов путем введения и осуществления единой системы миграционного контроля на территории Республики Казахстан;
поддержка и развитие конструктивных взаимоотношений с соотечественниками за рубежом.

Основные направления, механизмы реализации миграционной политики

Для переходного этапа:
1. Всемерное содействие обустройству оралманов, их адаптации в местах заселения и интеграции в локальную социальную среду, психологическая реабилитация лиц, переживших вооруженные конфликты.
Интеграция оралманов на новом месте предполагает:
создание необходимых условий и оказание помощи в реализации гарантируемых государством основных прав и свобод;
разработку и осуществление мероприятий по социальной поддержке, создание системы, позволяющей возвращать и реинвестировать затраченные на обустройство бюджетные средства, содействие в трудоустройстве и переподготовке безработных, поощрение предпринимательской инициативы, обеспечение реального доступа к системе социальной защиты.
Наиболее эффективное увязывание программ помощи оралманам с программами социально-экономического развития регионов подразумевает:
учет интересов местного населения. Следует не допускать возникновения недовольства среди местного населения при оказании помощи оралманам, развитии инфраструктуры в районах их компактного расселения. При этом важно учитывать этническую, культурную, языковую и конфессиональную дистанции между прибывшими мигрантами и местным населением;
приемлемый для местных исполнительных органов и оралманов выбор места жительства;
информирование населения о проблемах адаптации и интеграции оралманов с широким использованием средств массовой информации.
2. Предупреждение потоков вынужденной миграции и предотвращение негативных последствий, вызываемых ею.
Важнейшим направлением предупреждения вынужденной миграции из других государств является всесторонний учет потоков миграции, совершенствование законодательной базы и изучение социально-экономического положения соотечественников при установлении Республикой Казахстан двусторонних отношений с иностранными государствами.
Органы государственного управления будут содействовать скорейшему заключению и практической реализации двусторонних и многосторонних соглашений, регулирующих процессы переселения граждан и защиту их прав.
Центральные и местные исполнительные органы будут оказывать содействие в получении этническими казахами, проживающими в государствах Содружества Независимых Государств и дальнего зарубежья, объективной информации об условиях переезда, получения статуса оралмана и проживания в Республике Казахстан.
Необходимо ведение мониторинга экологической обстановки во всех регионах Республики Казахстан. В случае, если ситуация не будет отвечать установленным нормам для жизнедеятельности населения, центральные и местные исполнительные органы будут осуществлять мероприятия по ликвидации причин нарушения экологической обстановки, а в случае невозможности сделать это - осуществлять комплекс мероприятий по переселению населения и привлечению к финансированию этих мероприятий предприятий и организаций всех форм собственности, чьи действия привели к нарушению экологической обстановки.
Необходимо разработать и проводить мероприятия по ограничению притока мигрантов в районы с неблагоприятными экологическими условиями.
3. Добровольное возвращение вынужденных иммигрантов и беженцев в государства их происхождения является одним из основных направлений миграционной политики, осуществление которой предполагает:
индивидуальный подход к каждому конкретному лицу;
наличие желания заинтересованного лица вернуться на место постоянного проживания;
участие государства в процессе возвращения;
недопущение дискриминации и соблюдение прав человека, учет национальных обычаев и традиций;
наличие исчерпывающей и объективной информации о ситуации в регионе возвращения. Центральные и местные исполнительные органы должны способствовать получению такой информации, в том числе из независимых источников. Важную роль играют международные и негосударственные организации, наблюдающие за положением в области соблюдения прав человека и личной безопасности.
4. Создание и развитие системы миграционного контроля.
Пресечение незаконной миграции является важнейшим фактором обеспечения безопасности Республики Казахстан, защиты ее экономических интересов и интересов казахстанских граждан.
Существующая система миграционного контроля в Казахстане не адекватна сложившемуся положению дел с незаконной миграцией. Поэтому при организации управления миграционными процессами необходимо исходить из обеспечения условий выполнения Казахстаном международных обязательств, реализации прав человека и защиты национальных интересов государства, в том числе обеспечения его безопасности.
Новые для Казахстана проблемы, связанные с наплывом иммигрантов, в первую очередь незаконных, требуют координированных усилий государственных органов в пределах своей компетенции.
Незаконные иммигранты, прибывающие в Казахстан и находящиеся на его территории, более мобильны и подготовлены к действиям по достижению своих целей, в чем они находят помощь со стороны своих диаспор и общин.
Основой для предотвращения и пресечения незаконной миграции должен стать комплексный подход к решению этой проблемы и совместные действия исполнительных органов по следующим направлениям:
ускорение процесса создания действенной единой системы иммиграционного контроля;
совершенствование миграционного законодательства, предусматривающего, с одной стороны, защиту законных прав мигрантов, с другой - принятие мер, в том числе и осуществление депортаций иностранцев и лиц без гражданства, нарушивших законодательство Республики Казахстан;
создание условий для быстрейшей интеграции в социально-экономическую жизнь страны лиц, признанных беженцами;
создание сети специализированных центров временного размещения для иностранцев и лиц без гражданства, не имеющих определенного правового статуса;
активизация договорного процесса с каждым из государств-членов Содружества Независимых Государств и заключение соответствующих соглашений в рамках Содружества с четким определением в них обязательств и ответственности за положение на внутренних и внешних границах, в борьбе с незаконной миграцией;
повышение в пределах действующего законодательства Республики Казахстан ответственности местных исполнительных органов за соблюдение норм и правил пребывания иностранцев и лиц без гражданства на подведомственных им территориях;
совершенствование деятельности государственных органов по вопросам въезда, пребывания и выезда иностранцев и лиц без гражданства и укрепление сотрудничества и взаимодействия между ними;
формирование в масштабе государства системы единого учета иностранцев и лиц без гражданства, позволяющего постоянно иметь информацию об их численности, местах размещения, формирования из них диаспор и общин на этнической или другой основе (миграционный информационный центр).
5. Регулирование трудовой миграции.
Центральным и местным исполнительным органам необходимо осуществлять меры по усилению взаимодействия в решении проблем трудовой миграции, включая контроль за привлечением и использованием иностранной рабочей силы, защиту отечественного рынка труда, обеспечение приоритетного права казахстанских граждан на занятие вакантных рабочих мест, легализацию пребывающих на территории Республики Казахстан трудящихся-мигрантов, соблюдение работодателями условий трудовых контрактов. Осуществить меры по борьбе с незаконной трудовой миграцией и организовать контроль за своевременным выездом из Казахстана иностранных работников по завершению работы и депортацию иностранцев, принятых на работу с нарушением действующего законодательства.
Ожидается трансформация производительных сил страны, при которой преимущественное развитие получат западные, северные, восточные и южные регионы. В центральном регионе сохранят преимущественное развитие города и поселки, специализированные по горнодобывающей и перерабатывающей отраслям.
Сельское население будет перемещаться из зон с низким естественным плодородием земли в зоны с более высоким плодородием не ниже 60-90 баллов кадастровой оценки земли.
В сельском хозяйстве ожидается создание новых рабочих мест в зонах с благоприятными природно-климатическими условиями, и наоборот, в зонах ниже 50 баллов кадастровой оценки земли будет сохраняться процесс свертывания сельскохозяйственного производства и отток населения как следствия сокращения рабочих мест.
Политика народонаселения будет предусматривать активные меры, способствующие отселению людей из зон неэффективного производства в регионы благоприятные для проживания и работы.
Существующая миграция трудоспособного населения из села в город будет упорядочена и сформирована в новую пропорцию, при которой на селе останется проживать примерно 25 % населения.
Новые рабочие места создадут миграционную волну экономически активного населения. Миграция населения будет осуществляться в соответствии с размещением производственных мощностей и с учетом создания рабочих мест.
Трудоспособная часть населения будет перемещаться в зоны эффективного землепользования и развитой инфраструктуры.
На долгосрочную перспективу:
1. Размещение населения на основе переориентации миграционных потоков посредством направленной социально-экономической политики.
По мере нормализации социально-экономической ситуации в стране, наряду с традиционным направлением миграции из села в город, может появиться новое направление миграций, состоящее из перемещения населения из южных регионов в северные.
Миграция из села в город отвечает долгосрочным интересам казахстанского общества, если она базируется на ускоренном развитии отраслей сельской экономики, повышении производительности труда при соблюдении принципа обеспеченности внутреннего рынка продовольственными товарами.
Государство, в лице центральных и местных исполнительных органов, сохранит за собой ответственность за развитие инфраструктуры и социальной сферы. Привлечение рабочей силы на конкурентоспособные предприятия частного сектора, включая набор работников, их переселение и предоставление всех видов льгот, компенсирующих дискомфортные условия жизни и труда, будут осуществляться за счет предприятий.
2. Обеспечение цивилизованной интеграции Казахстана в международный рынок труда, стимулирование возвращения квалифицированных специалистов из числа эмигрантов.
Республика Казахстан в рамках ограничений, накладываемых на нее международными договорами, будет осуществлять регулирование внешней миграции с целью защиты своих экономических интересов, включая внутренний рынок труда.
При привлечении иностранной рабочей силы Республика Казахстан будет руководствоваться своими геополитическими и экономическими интересами, осуществляя первоочередной прием трудящихся-мигрантов, являющихся носителями высокой квалификации, ценных и недостаточно представленных на внутреннем рынке труда профессий и специальностей.
Важной задачей является стимулирование возвращения в Казахстан соотечественников, ранее выехавших за границу на постоянное место жительства или по трудовым контрактам, в первую очередь ученых, других категорий высококвалифицированных специалистов, предпринимателей - потенциальных инвесторов.
3. Обеспечение контролируемости иммиграционных процессов на территории Республики Казахстан предусматривает:
введение и осуществление единого иммиграционного контроля посредством развития и совершенствования деятельности миграционных органов, включая посты миграционного контроля и миграционную инспекцию;
создание политических и социально-экономических условий для выполнения международных обязательств по приему лиц, ищущих убежища;
разработку специализированных программ по быстрейшей интеграции и созданию условий для использования в интересах республики интеллектуального и трудового потенциала иммигрантов.
4. Поддержка и развитие конструктивных взаимоотношений с соотечественниками за рубежом.
В перспективе в разных государствах, прежде всего на территории бывшего Союза Советских Социалистических Республик, будут существовать достаточно многочисленные диаспоры, связанные с Казахстаном этническими корнями. Центральные и местные исполнительные органы будут проводить политику приоритетного развития взаимовыгодных политических, экономических, культурных связей с указанными государствами и осуществлять комплекс мер по:
содействию родственному общению, упрощению процедур пересечения границы и пребывания на территории Казахстана;
обеспечению преференций для соотечественников, проживающих в иностранных государствах, перед иными иностранцами в части приоритетного доступа к осуществлению трудовой деятельности и инвестиционных проектов, учебе, получению гражданства и вида на жительство в Республике Казахстан;
развитию приграничного сотрудничества, в том числе осуществлению совместных экономических и культурных проектов.
5. Обеспечение условий для быстрейшей интеграции в социальную среду лиц, признанных беженцами.
В зависимости от реальных социально-экономических условий, сложившихся в Казахстане, специфики рыночных отношений разработать механизмы интеграции в социальную среду лиц, признанных беженцами.

4. Задачи миграционной политики

При реализации миграционной политики перед органами государственной власти Республики Казахстан, общественными объединениями стоят следующие задачи:
1. В области внешней политики:
выработка и осуществление на межгосударственном уровне двустороннего и многостороннего формата механизмов решения проблем оралманов, беженцев, вынужденных переселенцев;
сотрудничество государств-участников Содружества Независимых Государств в предотвращении конфликтов и мирном разрешении этнических и региональных проблем;
заключение межгосударственных договоров Республикой Казахстан по регулированию миграционных процессов и обмену соответствующей информацией со странами происхождения мигрантов;
гармонизация национальных законодательств по вопросам миграции;
присоединение Казахстана к двусторонним и многосторонним соглашениям о правах трудящихся-мигрантов;
достижение Республикой Казахстан межгосударственных и межправительственных договоренностей по упрощению приграничной торговли, облегчению культурных, социально-бытовых и иных контактов;
содействие реализации прав соотечественников на полноправное политическое, социально-экономическое и культурное развитие в странах проживания и обеспечение духовных и иных связей с Казахстаном;
взаимодействие с миграционными службами зарубежных стран, международными негосударственными и гуманитарными организациями в интересах решения миграционных проблем.
2. В области внутренней политики и социально-экономической сфере:
создание условий для обустройства, развития государственной адресной социальной помощи и поддержки оралманов;
согласование приоритетов демографической и миграционной политики с основными направлениями социально-экономических реформ Республики Казахстан;
разработка и реализация миграционных программ с учетом приоритетов миграционной политики;
включение комплекса мер по обустройству оралманов в состав региональных программ социально-экономического развития;
мониторинг социально-экономической ситуации в регионах республики, на рынках труда, жилья и культурно-бытовой сферы;
взаимодействие с общественными организациями, оказывающими помощь оралманам;
разработка нормативных правовых актов, предусматривающих вопросы контроля за въездом и выездом иностранцев и лиц без гражданства, а также их пребыванием на территории Республики Казахстан.
3. В области законодательства - принятие законов Республики Казахстан и иных нормативных правовых актов, касающихся миграционной политики.
4. В информационной сфере:
формирование и распространение идей духовного единства, дружбы народов, общественного и межнационального согласия;
распространение знаний об истории и культуре народов Казахстана;
учет национальных обычаев и традиций мигрантов;
содействие средствам массовой информации в объективном освещении правового и социально-экономического положения мигрантов;
формирование позитивного общественного мнения, способствующего эффективному решению миграционных проблем;
объективное информирование населения Республики Казахстан о специфике психологии мигрантов, мотивации и проблемах мигрантов, сложностях их адаптации;
налаживание системы сбора и распространения информации об инвестиционных проектах в сфере миграции.

5. Формы и методы реализации миграционной политики

Главной формой реализации миграционной политики является программно-целевой метод - разработка и реализация республиканской миграционной программы, иных целевых программ, региональных программ местных исполнительных органов, направленных на решение миграционных проблем. Программы должны предусматривать правовые, организационные и экономические меры, включая дифференцированный подход к решению проблем разных категорий мигрантов.
Учитывая всесторонний характер воздействия миграционных процессов на государственную безопасность, общественное согласие, экономическую и демографическую ситуацию в стране, в разработке и реализации миграционной политики должны участвовать центральные и местные исполнительные органы.

(Специалисты: Мартина Н.А., Петрова Г.В.)