Азаматтық істер бойынша сот шешімі туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2003 жылғы 11 шілдедегі N 5 нормативтік қаулысы.

ХАБАРЛАНДЫРУ
Ескерту. Нормативтік қаулының тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 21.04.2022 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.
Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "АІЖК-нің" деген сөз "АПК-нің" деген сөзбен ауыстырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.
Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "талап-арыз", "талап қою арызына", "талап-арызды", "талап-арыздың", "Талап-арыздың", "талап-арызының", "талап-арызын", "Талап-арыз", "талап-арыздар", "талап арыз" деген сөздер тиісінше "талап қою", "талап қоюға", "талап қоюды", "талап қоюдың", "Талап қоюдың", "талап қоюының", "талап қоюын", "Талап қою", "талап қоюлар", "талап қою" деген сөздермен ауыстырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.
Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "талапкер", "талапкердiң", "талапкерге", "қойылған талапты", "талаптан" деген сөздер тиісінше "талап қоюшы", "талап қоюшының", "талап қоюшыға", "талап қоюды", "талап қоюдан" деген сөздермен ауыстырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.
Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "дәлелдеу" деген сөз "уәждеу" деген сөзбен ауыстырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

Сот актiлерiн шығаруды регламенттейтiн Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінің (бұдан әрі - АПК) нормаларын дұрыс және біркелкі қолдану мақсатында Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты қаулы етедi:

Ескерту. Кіріспеге өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

1. Бірінші сатыдағы сот АПК-нің 21-бабының бірінші бөлігіне сәйкес азаматтық істер бойынша сот актілерін сот бұйрықтары, шешімдері, ұйғарымдары, қаулылары нысанында қабылдайды. Апелляциялық және кассациялық сатылардағы соттар сот актілерін ұйғарымдар мен қаулылар нысанында қабылдайды.

Заңды күшiне енген сот актілері, сондай-ақ сот төрелігін жүзеге асыру барысында соттар мен судьялардың өкімдері, талаптары, тапсырмалары, сұрау салулары және басқа да өтініштері барлық мемлекеттік органдар, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдары, заңды тұлғалар, лауазымды адамдар, азаматтар үшiн мiндеттi болып табылады және Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында орындалуға тиiс.

Бiрiншi сатыдағы сот iстi мәнi бойынша қарағанда сот актiсi АПК-нің 223-бабына сәйкес шешiм нысанында шығарылады.

Шешімнің мазмұны туралы АПК-нің 226-бабының талаптары іс жүргізудің барлық түрлері (оңайлатылған (жазбаша) іс жүргізу, талап қою ісін жүргізу, ерекше талап қою және ерекше іс жүргізу) үшін міндетті.

Ескерту. 1-тармаққа өзгерістер енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 16.03.2018 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

1-1. АПК-нің 267-4-бабының бірінші бөлігіне сәйкес оңайлатылған (жазбаша) іс жүргізу тәртібімен қаралған іс бойынша сот кіріспе және қарар бөліктерінен тұратын шешім шығарады.

Соттың шешімі заңды күшіне енгенге дейін тараптың мәлімделген жазбаша өтінішхаты бойынша сот кіріспе, уәждеу және қарар бөліктерінен тұратын шешімді дайындауға міндетті.

Сот осындай шешімді өз бастамасымен де дайындауға құқылы.

АПК-нің 267-4-бабының үшінші бөлігіне сәйкес сот шешімнің күшін жоюдан бас тарту туралы ұйғарыммен бірге, егер бұрын мұндай шешім берілмеген болса, тараптарға кіріспе, уәждеу және қарар бөліктерден тұратын шешімді дайындап беруге міндетті.

Уәждеу бөлігі бар шешім сотқа өтінішхат келіп түскен күннен бастап бес жұмыс күнінен кешіктірілмейтін мерзімде дайындалуы тиіс.

Дәлелді себептермен шешімнің уәждеу бөлігін дайындау мүмкін болмаған жағдайда, судья қол қойған кіріспе және қарар бөліктерінен тұратын шешімге АПК-де белгіленген тәртіппен шағым жасалуы мүмкін.

Ескерту. 1-1-тармақпен толықтырылды – ҚР Жоғарғы Сотының 21.04.2022 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

1-2. АПК-нің 27-1 және 28-1-баптарында облыстық және оған теңестірілген соттың, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының төменгі тұрған соттардың іс жүргізуіндегі біртекті істердің бірін (талап қоюдың нысанасы мен негіздері бойынша, субъектілік құрамы бойынша ұқсас) талап ету, өзінің іс жүргізуіне қабылдау, бірінші сатыдағы соттың қағидалары бойынша қарау және шешу құқығы бекітілген.

Жоғары тұрған соттың істі талап етіп, бірінші сатыдағы соттың қағидалары бойынша қарауы үшін іс жүргізуінде іс жатқан сот тараптардың жазбаша келісімін алуға міндетті.

Егер тараптардың бірінің келісімі болмаса, сот істі талап ете алмайды, өйткені Қазақстан Республикасы Конституциясының (бұдан әрі – Конституция) 77-бабы 3-тармағының 3) тармақшасына сәйкес өзіне заңмен көзделген соттылығын оның келісімінсіз ешкімнің өзгертуіне болмайды.

Бір текті істердің бірін талап ету және оны қарау туралы мәселеге жоғары сатыда тұрған сот, іс жүргізуінде іс жатқан сот, сонымен қатар тараптар не тараптардың бірі бастамашылық етуі мүмкін.

Бір текті істердің бірі бойынша шығарылған шешімді соттар АПК-нің 226-бабы 5-1-бөлігіне сәйкес пайдалануы мүмкін.

Ескерту. 1-2-тармақпен толықтырылды – ҚР Жоғарғы Сотының 21.04.2022 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

2. Сот бұйрығы даусыз талаптар бойынша шығарылады, олардың түбегейлi тiзбесi АПК-нің 135-бабында көрсетiлген және оның мазмұны АПК-нің 140-бабының талаптарына сай келуге, сондай-ақ жауапкердің мәлiмделген талапқа оның қарсылығын беру тәртiбi мен мерзiмi туралы түсiндiрменi қамтуға тиiс.

Ескерту. 2-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 21.04.2022 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

3. Шешiм Қазақстан Республикасының атынан заңға және нақты іс бойынша сот анықтаған фактiлерге қатаң сәйкестiкте шығарылады.

Тараптардың, талап қоюшының не жауапкердiң жағынан қатысатын үшiншi тұлғалардың не іске қатысатын басқа адамдардың түсiнiктерi, куәлардың, сарапшының айғақтары, маманның түсіндірмелері шешiмде үшiншi жақтан келтiрiлiп, қысқаша, даудың мәні бойынша жазылады.

Шешімнің мәтінінде: оқиғалар мен мән-жайлардың жете жазылуына; дауға қатысы жоқ құқық нормаларының келтірілуіне; ресми құжаттарда қолдануға болмайтын қабылданбаған қысқартулар мен сөздерді пайдалануға; сотта айтылмаған түзетулерді енгізуге жол берілмейді.

Шешім бөгде адамдардың қатысуын және кеңес құпиясын жария етуді болдырмайтын жағдайларда шығарылады. Шешім жазбаша нысанда жазылады және қолмен жазу, машинкада жазу немесе компьютерлік тәсілмен бір данада жасалуы мүмкін.

Шешім қолмен немесе машинкада жазу тәсілімен дайындалған жағдайда, оның көшірмесі сот жүйесінің заң техникасы мәселелерін және сот актілерін жасау өлшемшарттарын регламенттейтін ішкі құжаттарға сәйкес компьютерлік тәсілмен орындалуы тиіс.

Соттың шешімі қабылданғаннан және оған қол қойылғаннан кейін судья шешімді толық не оның қарар бөлігін жария етеді. Шешімнің жарияланған қарар бөлігіне судья қол қоюы және ол іске қоса тіркелуі тиіс.

АПК-нің 223-бабының 4-1-бөлігіне сәйкес жария етілген шешімді түпкілікті нысанда дәлелді себептермен дайындау мүмкін болмаған кезде судья қол қойған шешімнің қарар бөлігіне АПК-де белгіленген тәртіппен шағым жасалуы мүмкін.

Іске қатысатын адамдар мен олардың өкілдері келмеген жағдайда шешім сот отырысында жария етілмейді, бұл туралы сот отырысының хаттамасында белгі қойылады.

Сот шешімді жария етуді АПК-нің 183-бабының екінші бөлігінде көзделген мерзім шегінде, бірақ бес жұмыс күнінен аспайтын мерзімге кейінге қалдыруға құқылы. Мұндай жағдайда түпкілікті нысандағы шешім ол жарияланғанға дейін дайындалуы тиіс.

Iс бойынша шешiм жарияланған күн шешiмнiң шығару күнi болып табылады.

Шешімнiң шығарылу орны сол шешiм шығарылған қаланың немесе өзге де елдi мекеннiң атауына байланысты болады.

Заңмен белгiленген жазбаша нысанда дайындалмаған және судья қол қоймаған ауызша қорытындылардың жария етілуі сот шешiмi болып табылмайды.

Ескерту. 3-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 16.03.2018 № 3 нормативтік қаулысымен (01.09.2018 бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 10.09.2018 № 14 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 21.04.2022 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.
4. Алып тасталды – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

5. АПК-нің 224-бабына сәйкес сот шешiмi заңды және негiздi болуға тиiс.

Шешiм iс жүргiзу құқығының нормалары сақтала отырып және осы құқықтық қатынасқа қолдануға жататын материалдық құқық нормаларына толық сәйкестiкте шығарылғанда немесе ұқсас қатынасты реттейтiн заңның қажеттi негiздерiн қолданғанда не азаматтық заңнаманың жалпы бастауларынан және мәнiнен, адалдық, парасаттылық пен әдiлдiк (Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексiнiң (бұдан әрі – АК) 5-бабы және АПК-нің 6-бабы ) талаптарынан туындағанда, заңды болып табылады.

Iс үшiн маңызы бар фактiлер, заң талаптарына сай сот отырысында өндiрiлген осы фактiге қатысты жол берiлген және шынайы дұрыс дәлелдермен құпталса немесе дәлелдеудi қажет етпейтiн жалпыға мәлiм мән-жайларға сәйкес келсе немесе iс бойынша жинақталған дәлелдемелер дауды шешу үшiн жеткiлiктi болса, ондай шешiм негiздi болып саналады.

Ескерту. 5-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

6. Сот актiлерi шешiм нысанында iстi мәнi бойынша қараған кезде шығарылады. Шешiмнiң қарар бөлiгiне мәнi бойынша қаралмаған талап қою талаптары бойынша сот қорытындыларын енгiзуге жол берiлмейдi. Осы талаптар бойынша сот қорытындылары шешiмнен бөлек ұйғарым нысанындағы (талап қоюды қараусыз қалдыру, iс жүргiзудi қысқарту туралы) сот актiсiнде баяндалуға тиiс.

Ескерту. 6-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

7. АПК-нің 226-бабына сәйкес, дауды мәні бойынша шешу кезінде сот кіріспе, сипаттау, уәждеу және қарар бөліктерінен тұратын шешім шығарады, олардың мазмұны осы баптың үшінші, төртінші, бесінші, алтыншы бөліктерінде көзделген талаптарға сай келуге тиіс.

Шешімнің уәждеу бөлігінде дәлелдемелер олардың толық мазмұны ашылмай-ақ баяндалуы мүмкін.

АПК-нің 222-бабының екінші бөлігіне сәйкес төрағалық етуші сот шешімі жария етілгеннен кейін оны қабылдаудың құқықтық негіздері мен салдарларын ауызша түсіндіреді. Осы түсіндірме түсініксіз болған жағдайда тараптарға нақтылаушы сұрақтар қою мүмкіндігі беріледі, бұл туралы сот отырысының хаттамасында тиісті белгі қойылады.

Іске қатысатын адамдар келмеген жағдайда, шешімді түсіндіру жүргізілмейді.

Ескерту. 7-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.12.29 № 6 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); өзгерістер енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 16.03.2018 № 3 нормативтік қаулысымен (01.09.2018 бастап қолданысқа енгізіледі); 10.09.2018 № 14 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 21.04.2022 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

8. Алып тасталды - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.12.29 № 6 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

9. Шешімнің кіріспе бөлігін дайындаған кезде АПК-нің 226-бабының үшінші бөлігін басшылыққа алу қажет.

Азаматтың тегі, аты, әкесінің аты (болған жағдайда) туралы жеке деректерді оның жеке басын куәландыратын ресми құжаттағы жазбаға сәйкес көрсету қажет.

Іс бойынша іс жүргізу орыс тілінде жүзеге асырылса, ал адамның тегі, аты, әкесінің аты жеке басын куәландыратын құжаттарда мемлекеттік тілде көрсетілсе, шешімде адамның жеке деректері септік жалғауларынсыз, жеке басын куәландыратын ресми құжаттағы жазбаға дәл сәйкестікте көрсетілуі тиіс.

Сот шешіміндегі шетелдік адамның тегі, аты және әкесінің аты іс жүргізу тілінде де, жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілген транскрипцияда да жазылады.

Тізбесі "Жеке басты куәландыратын құжаттар туралы" Қазақстан Республикасының 2013 жылғы 29 қаңтардағы № 73-V Заңының 6-бабының 1-тармағында көзделген құжаттардың негізінде азаматтың жеке басы куәландырылады.

Егер тарап заңды тұлға болып табылса, онда оның атауын мемлекеттік тіркеу туралы құжаттарға сәйкес көрсеткен жөн.

Талап қоюшы, даудың нысанасына дербес талаптарын мәлімдейтін үшінші тұлға немесе қарсы талап қою бойынша жауапкер бірнеше талапты мәлімдеген кезде олардың әрқайсысы нөмірленуі тиіс.

Кейін шешімде, қарар бөлігін қоспағанда, мәлімделген талаптардың толық мәтінін келтірмеуге, талаптың нөмірін - № 1 талап, № 2 талап деп және т.б. көрсетуге жол беріледі.

Ескерту. 9-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 16.03.2018 № 3 нормативтік қаулысымен (01.09.2018 бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 10.09.2018 № 14 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

10. Шешімнің сипаттау бөлігінде, АПК-нің 226-бабы төртінші бөлігінің талаптарын қоспағанда, дау туындағанға дейінгі және іске тікелей қатысы бар даусыз фактілер қысқа нысанда жазылады. Бұл ретте талап қоюды және талап қоюға пікірді толық көрсетуге және көшіруге жол берілмейді.

Мәлімделген талаптардың мазмұны, оның ішінде, егер талап қоюшы қойған талабының негіздері мен нысанасын өзгертіп, оның мөлшерін азайтса, шешімнің сипаттау бөлігінде көрсетілуі тиіс.

Егер сот АПК-нің 154-бабында көзделген негіздер бойынша қарсы талап қоюды қарауға қабылдаса, онда шешімнің сипаттау бөлігінде қарсы талаптардың да мазмұны көрсетіледі.

Бұдан басқа, шешімнің сипаттау бөлігінде жауапкердің қарсылықтары және іске қатысқан басқа адамдардың түсініктері келтірілуі тиіс.

Шешімнің сипаттау бөлігінде шешім шығару кезінде сот шешуге тиіс мәлімделген өтінішхаттар да (талап қоюдың ескеру мерзімін қолдану, тұрақсыздық айыбын азайту, шешімді дереу орындауға жіберу туралы және басқалар) жазылады.

Ескерту. 10-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 16.03.2018 № 3 (01.09.2018 бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 21.04.2022 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

11. Шешімнің уәждеу бөлігі сот шешімді қабылдау кезінде негізге алған құқық нормаларын келтіруден басталады. Сот олардың мазмұндарын негізге ала отырып, іс үшін маңызды болып табылатын мән-жайлардың ауқымын анықтайды.

АПК-нің 225-бабына сәйкес ұсынылған дәлелдемелердің бағалануы сотқа iс үшiн маңызы бар қандай мән-жайлардың анықталғаны және қандай мән-жайлардың анықталмағаны жөнінде түйіндеуге мүмкіндік береді.

Сот шешімі пайдасына шыққан тараптың дәлелдері мен дәлелдемелерінің шешімде біржақты жазылуына жол берілмейді. Сот қандай негіздермен екінші тараптың дәлелдерін қабылдамағанын және осы тарап сілтеме жасаған материалдық құқықтың нормаларын қолданбағанын көрсетуге міндетті.

Жоғары тұрған сатыдағы сот - сот актісінің (сот актілерінің) күшін жойған және істі жаңадан қарауға жіберген жағдайда, сот кассациялық сатыдағы соттың қаулысында жазылған ережелерді орындау мүмкін еместігіне уәждер келтіруге міндетті.

Шешiм iстiң мән-жайлары туралы болжамдарға негiзделуі мүмкін емес. Сот шешімде сот отырысында зерттелмеген дәлелдемелерге сілтеме жасауға құқылы емес. Сот шешімді әрбір тараптың тең негіздерде дәлелдемелерді зерттеуге қатысуы қамтамасыз етілген дәлелдемелерге ғана негіздейді.

Егер дәлелдемелердi жинау соттың тапсырмасын орындау тәртiбiмен жүргiзiлсе, онда сот осы дәлелдемелер сот отырысында жария етiліп және зерттелген жағдайда, оларды шешiмнің негiзіне алуға құқылы. Егер iске қатысатын адамдар немесе АПК-нің 74-бабының тәртiбiмен тапсырманы орындаған сотқа түсiнiктер немесе айғақтар берген куәлар iстi қарайтын сотқа келсе, олар түсiнiктерi мен айғақтарын жалпы тәртiппен бередi.

АПК-нің 69, 70, 71-баптарында көзделген тәртiппен дәлелдемелердi қамтамасыз ету бойынша процестік әрекеттер жүргiзiлуi мүмкiн. Бұл жағдайда жиналған дәлелдемелер (хаттамалар және басқа материалдар) сот отырысында зерттелуге және шешім шығарылған кезде соттың бағалауына жатады.

АПК-нің 46-бабының бірінші бөлігіне сәйкес іске қатысатын адамдардың оның ішінде: сотқа ауызша және жазбаша түсініктемелер беруге; сот процесі барысында туындайтын барлық мәселелер бойынша өз дәлелдерін келтіруге; айтылған сөздердің мәтіндері мен сот шешімі редакциясын (жобасын) ұсына отырып, сот жарыссөздеріне қатысуға; бұзылған немесе дау айтылған құқықтарды, бостандықтар мен заңды мүдделерді қорғау және қалпына келтіру мақсатында басқа да процестік құқықтарды пайдалануға құқығы бар.

Ескерту. 11-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 16.03.2018 № 3 (01.09.2018 бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 21.04.2022 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

12. Сарапшының қорытындысы басқа дәлелдемелерге қарағанда басымдыққа ие болмайды және сот үшiн мiндеттi болып табылмайды. Ол басқа дәлелдемелердiң жиынтығында бағалануға тиiс. Сарапшы қорытындысын бағалау шешiмнiң толық негiзделген бөлiгiнде берiлуге тиiс. Бұл орайда сот сарапшы қорытындыларының немен негiзделгенiн, сараптамаға ұсынылған материалдардың толық зерделенгенiн оларға тиiсiнше талдау жасалғанын көрсетуге тиiс. Сарапшының қорытындысымен келiспейтiндiгiн сот өз шешiмiнде негiздеуге мiндеттi.

Егер сараптама жүргiзу бiрнеше сарапшыларға тапсырылса, олардың әрбiрi сараптамалық зерттеу нәтижесi бойынша жекелеген қорытындылар берген болса, онда сот әрбiр сарапшының қорытындысымен келiсетiнiн не келiспейтiнiн негiздеуге тиiс.

Сарапшының сот отырысында берген ауызша айғақтары АПК-нің 92-бабының алтыншы бөлігіне сәйкес оның бұрын берген қорытындысын түсіндіру, толықтыру не нақтылау бөлігіндегі ғана дәлелдемелер бола алады.

Ескерту. 12-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

13. АПК-нің 76-бабына орай қылмыстық iс бойынша заңды күшiне енген талап қоюды қанағаттандыру құқығы танылған сот үкiмi осы үкiммен кiнәлi болып танылған адамның азаматтық-құқықтық қатынасынан туындаған iс үшiн мiндеттi. Сонымен қатар бұл үкiмнiң: бұл әрекеттер орын алды ма деген мәселелер бойынша, сондай-ақ үкiммен белгiленген басқа да мән-жайларға және олардың құқықтық бағалануына қатысты преюдициялық маңызы бар. Осындай қылмыстық iстен туындайтын талап қоюды қарайтын сот жауапкердiң кiнәлiлiгiн талқылауға құқылы емес, алайда, шешiмнiң уәждеу бөлiгiнде азаматтық iсте бар, берiлген соманың көлемiн (мысалы, жауапкердiң мүлiктiк жағдайын немесе жәбiрленушiнiң кiнәсiн есепке алу) негiздейтiн дәлелдемелердi келтiруге құқылы.

Бұрын қаралған азаматтық iс бойынша заңды күшiне енген сот шешiмiмен немесе қаулысымен белгiленген мән-жайлар сот үшiн мiндеттi және нақ сол адамдардың қатысуымен басқа азаматтық iстердi қарау кезiнде қайтадан дәлелденбейдi.

Ескерту. 13-тармаққа өзгерістер енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 31.05.2019 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

14. АПК-нің 48-бабының мәнi бойынша талап қоюды мойындау жауапкердiң құқығы болып табылады. Егер жауапкердiң талап қоюды мойындауы қандай да бiр адамдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерiн бұзбайтын болса, онда сот шешiмнiң уәждеу бөлiгiнде талап қоюдың мойындалғанын және оның сотпен қабылданғанын көрсетедi.

Ескерту. 14-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

15. Егер сот дәлелдемелердi әрқайсысын жеке және жиынтығында бағалай отырып, кейбiр ұсынылған материалдар, куәлардың айғақтары, басқа да дәлелдемелер әр тараптың өз талаптары мен қарсылықтары туралы мән-жайларын құптамағандығын анықтаса, онда ол бұл туралы қорытындыларын шешiмнiң уәждеу бөлiгiнде негiздеуге мiндеттi.

Сот отырысында соттың сұратуы бойынша тараптың дауды дұрыс шешу үшін маңызы бap дәлелдемелерді ұстап қалу және оны ұсынбау фактісі анықталған болса, онда сот шешiмнiң уәждеу бөлiгiнде дәлелдемелердiң жиынтығын негiзге алып, бұл дәлелдемелерде қамтылған мәлiметтердi АПК-нің 73-бабының тоғызыншы бөлігінде көзделген талаптарды ескере отырып бағалайды.

Шешiмнiң уәждеу бөлiгiнде соттың осы құқықтық қатынастарға қолданған материалдық заңды және сот басшылыққа алған iс жүргiзу нормаларын көрсету қажет.

Ескерту. 15-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

16. АПК-нің 225-бабының екінші бөлігіне және 48-бабының екінші бөлігіне сәйкес сот iстi талап қоюшы мәлiм еткен талаптар шегiнде шешедi және талап қоюдың мәнiн немесе негiздемесiн өз бастамасы бойынша өзгертуге құқығы жоқ. Соттың мәлімделген талаптардың шегінен заңда тікелей көзделген жағдайларда ғана шығуға құқығы бар. Мәселен, ата-ана құқықтарын шектеу немесе одан айыру туралы шешiм шығарумен бiрге баланы асырауға алименттi өндiру жайлы сот шешiм қабылдауға құқылы ("Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы" Қазақстан Республикасы Кодексінің 76-бабының 3-тармағы, 79-бабының 5-тармағы).

Талап қоюдың мәнi талап қоюшының (арыз берушiнiң) нақты талаптарымен келiсiледi және жүгiнушiнiң құқықтары, бостандықтары немесе заңды мүдделерi бұзылуының немесе бұзылуына қауiп төнуiнiң мәнi көрсетiле отырып, материалдық-құқықтық талап ретiнде анықталады.

Талап қоюдың негiздемесi деп мүдделi адам көрсеткен, өзiнiң талап қоюының мәнi болып табылатын материалдық-құқықтық қатынастардың пайда болуына, өзгеруiне немесе тоқтатылуына әсер ететiн фактiлер түсiнiлуге тиiс.

Талап қоюдың мөлшерiн ұлғайтуды немесе азайтуды, мәселе талап қоюдың көлемiн нақтылау туралы болғандықтан, талап қоюдың мәнiн өзгерту ретiнде қарауға болмайды.

Ескерту. 16-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.12.29 № 6 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 16.03.2018 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

17. Шешiмнiң қарар бөлiгi уәждеу бөлiгiнде белгiленген нақты мән-жайлардан туындайтын талап қоюды қанағаттандыру туралы немесе талап қоюдан толық немесе бөлігінде бас тарту туралы соттың қорытындысы болуға тиiс.

Шешiмдi орындау кезiнде айқынсыздықтар мен даулардың болмауы үшiн шешiмнiң қарар бөлiгiн сот анық және түсiнiктi болатындай етiп жазуға мiндеттi.

Шешiм талап қоюшының мәлiмделген барлық талаптары бойынша қабылданады.

Бiр iс бойынша бiрнеше талаптар қосылған болса, немесе сот қарсы талап қоюды, не даудың мәнiне дербес талаптарын мәлiмдеген үшiншi тұлғалардың талап қоюын қарауға қабылдаған жағдайда, шешiмнiң қарар бөлiгiнде әрбiр талап бойынша кiмнiң, қандай нақты әрекеттердi және кiмнiң пайдасына, дауланған құқықтың қай тараптың пайдасына шешiлгенi соттың қаулысында нақты қорытындыланып көрсетiлуге тиiс.

Iске қатысуға тартылмаған адамдардың құқықтары мен мiндеттерi туралы мәселенi шешуге соттың құқығы жоқ.

Сондай-ақ заңда көрсетiлген басқа да мәселелер, атап айтқанда: сот шығындарының өтелуi, сот шешiмiне шағымдану тәртiбi мен мерзiмi, шешiмнiң орындауға қабылдану мерзiмi және оның орындалуын қамтамасыз ету мен орындау жөнiндегi шаралар шешiлуге тиiс.

Мәлiмделген талаптардан толық немесе iшiнара бас тарту туралы шешiм шығару кезiнде ол кiмге қатысты және неден бас тартылғаны дәл көрсетiлуге тиiс.

Ескерту. 17-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 16.03.2018 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 21.04.2022 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

18. АПК-нің 102-бабына сәйкес сот шығындары iс бойынша мемлекеттiк баждан және iс жүргiзуге байланысты кеткен шығындардан тұрады.

Мемлекеттiк баж сомасын анықтау кезiнде сот "Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер туралы" Қазақстан Республикасы Кодексiнiң нормаларын басшылыққа алуға тиiс (Салық кодексi).

Iс бойынша пайда болған шығындарды iстi қарау және шешу, сондай-ақ ол жөнiнде шығарылған шешiмдi орындау кезiнде мүдделi тұлғалардың нақты көтерген шығындары құрайды. Iс бойынша iс жүргiзуге байланысты шығындардың үлгi тiзбесi АПК-нің 108-бабында қамтылған.

Қай тараптың пайдасына шешiм шығарылса, сот АПК-нің 109-бабының бірінші бөлігіне сәйкес екiншi жақтан, оның алғашқыда сот шығындарын өтеуден босатылғанына қарамастан, барлық шығындарды содан өндiредi.

Талап қоюшы талап қоюдан бас тартқан кезде ол жұмсаған сот шығыстарын жауапкер өтемейді. Талап қоюшы жауапкерге іс жүргізуге байланысты оның жұмсаған сот шығыстарын өтейді. Егер талап қоюшы талап қойылғаннан кейiн жауапкердiң оларды ерiктi түрде қанағаттандыруы нәтижесiнде өз талаптарын қолдаудан бас тартса, сот талап қоюшының өтiнiшхаты бойынша жауапкерден барлық жұмсаған сот шығыстарын өндіріп алады. Егер талап қою жауапкердің кінәлі іс-қимылынан туындамаса, онда сотта жауапкер талап қоюды мойындаған жағдайда сот шығыстарын өтеу талап қоюшыға жүктеледі.

Талап қою iшiнара қанағаттандырылған кезде сот талап қоюшы шеккен шығындарды талап қоюдың сотпен қанағаттандырған талаптарының мөлшерiне барабар, ал жауапкерге - талап қою талаптарының талап қоюшыға бас тартылған бөлiгiне барабар тағайындайды.

Соттар процеске қатысушы және тараппен еңбек қатынастарында тұрмайтын өкілдің көмегіне ақы төлеу жөніндегі шығыстар тараптың іс жүзінде шеккен шығындары мөлшерінде өндіріп алуға жататынын, бірақ ақшалай талаптар бойынша өндіріп алынатын соманың мөлшері талап қоюдың қанағаттандырылған бөлігінің он пайызынан аспайтынын есте ұстағаны жөн (АПК-нің 113-бабы). Мүліктік емес сипаттағы талаптар бойынша шығыстар сомасы ақылға қонымды шектерде өндіріп алынады, бірақ үш жүз айлық есептік көрсеткіштен аспауға тиіс.

Бiрнеше жауапкерi бар iстер бойынша шешiмдер шығару кезiнде олардан сот шығындары ортақ қатынаста емес, үлестiк қатынаста өндiрiлiп алынады.

Ескерту. 18-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

18-1. Егер іске қатысатын адамның заңда немесе шартта көзделген дауды реттеудің талап қою немесе сотқа дейінгі өзге де тәртібін бұзуы, оның ішінде талап қоюға жауап беру мерзімін бұзуы, талап қоюды жауапсыз қалдыруы салдарынан дау туындаса, сот істі қараудың нәтижелеріне қарамастан, сот шығыстарын осы тұлғаға жүктейді.

Сот процестік құқықтарды теріс пайдаланатын немесе процестік міндеттерді орындамайтын тұлғаға, оның ішінде дәлелдемелер сот белгілеген мерзімді және дәлелдемелерді дәлелді себептерсіз ұсынудың осы АПК-да белгіленген тәртібін бұза отырып ұсынылған жағдайда, егер бұл сот процесінің созылуына, істі қарауға және заңды әрі негізді сот актісін қабылдауға кедергі келтіруге әкеп соқса, іс бойынша барлық сот шығыстарын жүктеуге құқылы.

Ескерту. 18-1-тармақпен толықтырылды – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

19. Белгiлi бiр құқықты тану туралы iстер бойынша талап қоюды қанағаттандыру кезiнде сот шешiмнiң қарар бөлiгiнде тек құқықтың бар екенi ғана емес, сонымен бiрге бұл танудың әкеп соғатын құқықтық салдарларын (мысалы, неке жарамсыз деп танылған кезде мұндай некенi тiркеу туралы акт жазбасы жойылады) көрсетуге мiндеттi.

20. АК-нің 127-бабының 2-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының барлық аумағында белгiленген құны бойынша қолдануға мiндеттi заңды төлем құралы теңге болып табылады. Ақша сомаларын өндiрiп алу туралы талап қоюлар бойынша талаптарды қанағаттандыру кезiнде АПК-нің 229-бабын қолдануға қатысты шешiмнiң қарар бөлiгiнде өндiрiлiп алынатын сомалардың мөлшерi цифрлармен және сөздермен, Қазақстан Республикасының ақша бiрлiгi - теңгемен көрсетiлуге тиiс. Мерзiмдi төлемдердi өндiрiп алу кезiнде сот өндiрiп алу жүргiзiлетiн кезеңдi көрсетуге мiндеттi.

Ақша сомасын шетел валютасымен өндiрiп алу туралы талап қойылған жағдайда сот шетел валютасын Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi (бұдан әрі – Ұлттық Банк) шешiм шығаратын күнге белгiлеген бағамы бойынша теңгеге айналдыру жөнiндегi есептердi шешiмнiң уәждеу бөлiгiнде келтiруге мiндеттi.

Сот "Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы" Қазақстан Республикасының 2018 жылғы 2 шілдедегі № 167-VI Заңының 6-бабының 1-тармағында көзделген жағдайларда валюта операциясын жасау кезiнде туындаған құқықтық қатынастар бойынша ақша сомасын шетел валютасымен өндiрiп алу туралы шешiм шығаруға құқылы.

Ескерту. 20-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.12.29 № 6 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 21.04.2022 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.
21. Алып тасталды – ҚР Жоғарғы Сотының 21.04.2022 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

22. Нормативтiк құқықтық актiнi заңға толық немесе iшiнара қайшы деп тану туралы iстер бойынша азаматтар мен заңды тұлғалардың арыздары қанағаттандырылған жағдайда, сот шешiмнiң қарар бөлiгiнде мұндай актiнi акт қабылданған сәттен бастап толығымен не оның бiр бөлiгi қолданылуға жатпайды деп тануға мiндеттi. Сот сондай-ақ нормативтiк құқықтық акт жарияланған бұқаралық ақпарат құралдарын сот шешiмi туралы хабарламаны сот белгiлеген мерзiмде жариялауға мiндеттейдi.

23. Сот мүлiктi заттай алып беру кезiнде шешiмнiң қарар бөлiгiнде мүлiктiң жеке анықталған белгiлерiн және құнын көрсетедi.

Ортақ меншiктегi мүлiктi пайдалану не осындай мүлiктi (жер учаскелерi, үй құрылыстары және т.б.) бөлу тәртiбiн анықтау кезiнде сот шешiмнiң қарар бөлiгiнде тараптардың әрқайсысына берiлетiн мүлiк бөлiгiнiң мөлшерi мен шегiн, сонымен қатар ортақ пайдалануда қалған мүлiк бөлiгiнiң мөлшерi мен шегiн, өтетiн жерлердiң мөлшерi мен шекарасын, кiрiп-шығатын жерлердi әзiрлеу, шарбақтар орнатуды, үй-жайларды қайта жоспарлау тәртiбi мен назар аударуға лайық басқа да мән-жайларды анық әрi дәл көрсетуге тиiс.

24. Алып тасталды – ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

25. Соттар iс жүргiзудi қысқарту кезiнде АПК-нің 277-бабында көзделген негiздемелердiң кеңiнен түсiндiруге жатпайтынын ескеруге тиiс. АПК-нің 277-бабының 1) тармақшасына сәйкес даудың сот қарауына жатпайтындығына байланысты iс жүргiзудi қысқарта отырып, сот осы iстiң кiмнiң қарауына жататынын және мүдделi тұлғаның қайда жүгiнуi керектiгiн ұйғарымда көрсетуге тиiс.

Іс жүргізу АПК-нiң 277-бабының 5) және 6) тармақшаларының негiздерi бойынша татуласу туралы келiсiмді немесе дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімді, дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімді жасасуға және оларды соттың бекiтуiне байланысты тоқтатылған жағдайда, ұйғарымның қарар бөлiгiнде олардың шарттары, шығыстарды және өкiлдердiң көмегiне ақы төлеу жөнiндегi шығыстарды бөлудiң тәртiбi, егер тараптар мұндай тәртiптi көздесе, көрсетiледi. Тараптар арасында сот шығындарын бөлудiң тәртiбi туралы келiсiм болмаған жағдайда, сот бұл мәселенi АПК-нің 113 және 116-баптарында көзделген тәртiппен шешуге мiндеттi.

Ескерту. 25-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

26. Сот АПК-нің 279-бабында көрсетiлген негiздемелер бойынша талап қоюды қараусыз қалдырады, олардың тiзбесi түпкiлiктi болып табылады. Сот ұйғарымда iстiң сотта қаралуына кедергi келтiрiп отырған АПК-нің 279-бабының 1), 2), 3), 9) және 10) тармақшаларында аталған мән-жайларды қалай жоюға болатынын көрсетуге тиiс.

Ескерту. 26-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 21.04.2022 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

27. АПК-нің 235-бабына орай шешiмдi шығарған сот өз бастамасы немесе iске қатысып отырған тұлғалардың арызы бойынша шешiмде жiберiлген қате жазуларды немесе анық арифметикалық қателердi түзетуге құқылы. Түзетулердi енгiзу туралы мәселе шығарылған шешiмнiң орындалған-орындалмағанына қарамастан, бiрақ ол мәжбүрлеп орындатуға ұсынылуы мүмкiн уақыттың iшiнде заңмен белгiленген мерзiмнiң шегiнде шешiлуi мүмкiн.

Сот өз қалауы бойынша іске қатысушы адамдарды шақырмай шешімдегі қате жазулар мен анық арифметикалық қателерді түзету туралы арызды қарауға не сот отырысын тағайындауға құқылы. Сот отырысының уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабардар етілген адамдардың келмеуі арызды қарауға кедергі болмайды.

Ескерту. 27-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 21.04.2022 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

28. Шешiм дереу орындалатын жағдайларды қоспағанда, ол заңды күшiне енгеннен кейiн орындалады. Сот АПК-нің 243-бабында көрсетiлген iстер бойынша шешiмдердi шығару кезiнде, талаптар қанағаттандырылған жағдайда, оның қарар бөлiгiнде сот шешiмiнiң мiндеттi түрде дереу орындалатынын көрсетедi.

Егер айрықша мән-жайлардың салдарынан шешiмдi орындаудағы кiдiрiс өндiрiп алушы үшiн елеулi шығынға әкеп соғуы мүмкiн болса немесе шешiмдi орындау мүмкiн болмаса (мысалы, талап қоюшыға берiлген мүлiктiң жойылуы) сот талап қоюшының өтiнiшi бойынша шешiмдi дереу орындатуы мүмкiн. Сот шешiмiн дереу орындау туралы мәселе шешiмдi шығару кезiнде шешiлуi мүмкiн. Шешiмдi дереу орындау туралы өтiнiш шешiм шығарылғаннан кейiн де қаралуы ықтимал, мұндай жағдайда өтiнiш iске қатысушы адамдарға отырыстың өткiзiлетiн орны мен уақыты туралы хабарлана отырып, сот отырысында қаралады, алайда олардың қатыспауы осы мәселенi шешуге кедергi болмайды. Шешімді дереу орындауға жіберу туралы ұйғарым шығарылады, ол іске қоса тіркеледі.

АПК-нің 244-бабына сәйкес шығарылған сот шешiмiн дереу орындау туралы сот ұйғарымына жеке шағым беру, прокурордың өтінішхат келтіруі мұндай ұйғарымның орындалуын тоқтата тұрады.

Ескерту. 28-тармаққа өзгерістер енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 16.03.2018 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 21.04.2022 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.
29. Күші жойылды - ҚР Жоғарғы Сотының 12.01.2009 N 2 Нормативтік қаулысымен.
30. Алып тасталды – ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

31. Сот АПК-нің 239-бабына сәйкес алып берiлген ақша сомасын индекстеу туралы ұйғарым шығаруға құқылы. Индекстеу Ұлттық Банктің сот шешiмi орындалатын күнгi базалық мөлшерлемесі негiзге алына отырып, шешiм заңды күшiне енген күннен бастап борышкер ақшалай мiндеттеменi , орындау мерзімін кейінге қалдыру немесе мерзімін ұзарту кезеңін есептемегенде, нақтылы орындаған күнге дейiнгi кезеңге есептеледi.

Сот алып берілген ақша сомаларын индекстеу туралы арызды өз қалауы бойынша іске қатысатын адамдарды шақырмастан қарауға не сот отырысын тағайындауға құқылы. Сот отырысының уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабардар етілген адамдардың келмеуі арызды қарауға кедергі болмайды. Алып берiлетiн соманы индекстеу туралы арыз бойынша материалдар азаматтық iс материалдарына тiгiледi.

АПК-нің 239-бабының тәртiбiмен сот ұйғарымы бойынша өндiрiлген ақшалай сомалардың индекстелуiн өндiрiп алуға жол берiлмейдi.

Ескерту. 31-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2009.06.29 N 6; 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 21.04.2022 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

32. Қосымша шешімді сот АПК-нің 236-бабында көрсетілген жағдайларда ғана шығара алады.

Егер сот шешiмiне апелляциялық шағым берiлсе немесе апелляциялық өтінішхат келтірілсе, сонымен бiрге қосымша шешiм шығару туралы мәселе қойылса, онда сот ең алдымен сот отырысында қосымша шешiм шығару туралы мәселенi шешiп, содан кейiн iстi апелляциялық сатының қарауына жiберуге мiндеттi.

Соттың қосымша шешiм шығару нысанында шешiмнiң мазмұнын өзгертуге не сот отырысында зерттелмеген жаңа мәселелердi шешуге құқығы жоқ.

Ескерту. 32-тармаққа өзгерістер енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 16.03.2018 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 21.04.2022 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

33. Шығарылған шешiм түсiнiксiз болған жағдайда, шешiм шығарған сот iске қатысушы адамдардың арызы бойынша, сондай-ақ сот орындаушысының өтінішхаты бойынша шешiмдi түсiндiруге құқылы. Егер шешім орындалса немесе шешімнің мәжбүрлi түрде орындалуы мүмкiн заңда көзделген мерзiм өтсе, шешiмді түсіндіруге жол берілмейді.

Сот шешiмдi түсiндiру кезiнде оның мазмұнын өзгертуге, сондай-ақ сот шешiмiнде көрсетiлмеген мәселелердi талқылауға құқығы жоқ.

Судья АПК-нің 237-бабының екінші бөлігіне сәйкес шешімді түсіндіру туралы арызды сот отырысын өткізбей шешеді. Іске қатысатын адамдар мұндай арыздың келіп түскені туралы хабардар етіледі және сотқа оған пікір жіберуге құқылы.

Ескерту. 33-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 21.04.2022 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.
34. Күші жойылды - ҚР Жоғарғы Сотының 09.06.2009 № 6 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).
35. Алып тасталды – ҚР Жоғарғы Сотының 21.04.2022 № 5 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

36. Заңды күшiне енген сот шешiмi бұзылған жағдайда және осы шешiмнiң орындалғаны туралы нанымды мәлiметтер болған жағдайда iстi қайтадан қараған сот АПК-нің 247-бабына сәйкес іс бойынша іс жүргізуді тоқтату туралы немесе талап қоюды қараусыз қалдыру туралы талап қоюдан толық немесе оның бөлігінде бас тарту туралы жаңа шешімді қабылдау кезiнде шешiмнiң орындалуын бұрып атқару туралы мәселенi қарауға мiндеттi.

Егер сот iстi жаңадан қарау кезiнде бұзылған шешiм бойынша шешiмнiң орындалуын бұрып атқару туралы мәселенi шешпесе, онда жауапкердiң мұндай арызы iске қатысушы тұлғаларға, ал қажет болған жағдайда - бұзылған шешiмдi орындаған органға хабарлана отырып сот отырысында қаралады. Сот iстi қараудың нәтижелерi бойынша ұйғарым шығарады.

Ескерту. 36-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

37. АПК-нің 234-бабына сәйкес сот отырысына іске қатысатын және келмеген тараптар мен басқа тұлғаларға шешімнің көшірмелері шешім түпкілікті нысанда шығарылған күннен бастап үш жұмыс күнінен кешіктірмей, оның алынғанын тіркеуді қамтамасыз ететін байланыс құралдары пайдаланыла отырып, салып жіберіледі немесе беріледі.

Ескерту. 37-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

38. Конституцияның 4-бабына сәйкес осы нормативтiк қаулы қолданыстағы құқық құрамына енгiзiледi және жалпыға бiрдей мiндеттi болып табылады әрi ол ресми жарияланған күннен бастап күшiне енедi.

Ескерту. 38-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

Қосымша

Ескерту. Қосымша алып тасталды - ҚР Жоғарғы Сотының 10.09.2018 № 14 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының судьясы, жалпы отырыс хатшысы

О судебном решении по гражданским делам

Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 11 июля 2003 года N 5.

Сноска. Заголовок – в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 21.04.2022 № 5 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

ОБЪЯВЛЕНИЕ

Сноска. По всему тексту внесены изменения на казахском языке, текст на русском языке не меняется в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

В целях правильного и единообразного применения норм Гражданского процессуального кодекса (далее - ГПК), регламентирующих вынесение судебных актов, пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан постановляет:

1. В соответствии с частью первой статьи 21 ГПК суд первой инстанции принимает судебные акты по гражданским делам в форме судебных приказов, решений, определений, постановлений. Суды апелляционной и кассационной инстанций принимают судебные акты в форме определений и постановлений.

Вступившие в законную силу судебные акты, а также распоряжения, требования, поручения, вызовы, запросы и другие обращения судов и судей при отправлении правосудия обязательны для всех государственных органов, органов местного самоуправления, юридических лиц, должностных лиц, граждан и подлежат исполнению на всей территории Республики Казахстан.

Судебный акт суда первой инстанции, которым дело разрешается по существу, согласно статье 223 ГПК выносится в форме решения.

Требования статьи 226 ГПК о содержании решения обязательны для всех видов производства (упрощенное (письменное) производство, исковое производство, особое исковое и особое производство).

Сноска. Пункт 1 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 16.03.2018 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

1-1. В соответствии с частью первой статьи 267-4 ГПК по делу, рассмотренному в порядке упрощенного (письменного) производства, суд выносит решение, состоящее из вводной и резолютивной частей.

Суд по письменному ходатайству стороны, заявленному до вступления решения суда в законную силу, обязан изготовить решение, состоящее из вводной, мотивировочной и резолютивной частей.

Суд вправе изготовить такое решение и по своей инициативе.

В силу части третьей статьи 267-4 ГПК суд обязан изготовить и выдать сторонам решение, состоящее из вводной, мотивировочной и резолютивной частей, вместе с определением об отказе в отмене решения, если ранее такое решение не выдавалось.

Решение, содержащее мотивировочную часть, должно быть изготовлено в срок не позднее пяти рабочих дней со дня поступления ходатайства в суд.

При невозможности по уважительным причинам изготовить мотивировочную часть решения подписанное судьей решение, состоящее из вводной и резолютивной частей, может быть обжаловано в порядке, установленном ГПК.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 1-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 21.04.2022 № 5 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

1-2. Статьями 27-1 и 28-1 ГПК закреплено право областного и приравненного к нему суда, Верховного Суда Республики Казахстан на истребование, принятие к своему производству, рассмотрение и разрешение по правилам суда первой инстанции одного из однородных дел (схожих по предмету и основаниям иска, по субъектному составу), находящихся в производстве нижестоящих судов.

Для истребования и рассмотрения дела по правилам суда первой инстанции вышестоящим судом суд, в производстве которого находится дело, обязан получить письменное согласие сторон.

Если нет согласия одной из сторон, дело не может быть истребовано судом ввиду того, что в соответствии с подпунктом 3) пункта 3 статьи 77 Конституции Республики Казахстан (далее – Конституция) никому не может быть без его согласия изменена подсудность, предусмотренная для него законом.

Вопрос об истребовании и рассмотрении одного из однородных дел может быть инициирован судом вышестоящей инстанции, судом, в производстве которого находится дело, а также сторонами либо одной из сторон.

Решение, вынесенное по одному из однородных дел, может быть использовано судами согласно части 5-1 статьи 226 ГПК.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 1-2 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 21.04.2022 № 5 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

2. Судебный приказ выносится по бесспорным требованиям, исчерпывающий перечень которых содержится в статье 135 ГПК и по своему содержанию должен соответствовать требованиям статьи 140 ГПК, а также содержать разъяснения о порядке и сроке подачи ответчиком в суд возражений против заявленного требования.

Сноска. Пункт 2 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 21.04.2022 № 5 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

3. Решение выносится именем Республики Казахстан в строгом соответствии с законом и фактами, установленными судом по конкретному делу.

Объяснения сторон, третьих лиц, участвующих на стороне истца либо ответчика, других лиц, участвующих в деле, показания свидетелей, эксперта, пояснения специалиста приводятся в решении от третьего лица, кратко, по существу спора.

В тексте решения не допускаются: излишняя детализация событий и обстоятельств; цитирование норм права, не имеющих отношения к спору; употребление не принятых сокращений и слов, неприменяемых в официальных документах; внесение исправлений, не оговоренных судом.

Решение выносится в условиях, исключающих присутствие посторонних лиц и разглашение тайны совещания. Решение излагается в письменной форме и может быть изготовлено рукописным, машинописным или компьютерным способом в одном экземпляре.

В случае изготовления решения рукописным или машинописным способом его копия должна быть исполнена компьютерным способом в соответствии с внутренними документами судебной системы, регламентирующими вопросы юридической техники и параметры составления судебных актов.

После принятия и подписания решения суда судья оглашает решение полностью либо его резолютивную часть. Объявленная резолютивная часть решения должна быть подписана судьей и приобщена к делу.

Согласно части 4-1 статьи 223 ГПК при невозможности по уважительным причинам изготовить оглашенное решение в окончательной форме подписанная судьей резолютивная часть решения может быть обжалована в порядке, установленном ГПК.

В случае неявки лиц, участвующих в деле, и их представителей, оглашение решения в судебном заседании не производится, о чем делается отметка в протоколе судебного заседания.

Суд вправе отложить оглашение решения в пределах срока, предусмотренного частью второй статьи 183 ГПК, но не более чем на пять рабочих дней. В таком случае решение в окончательной форме должно быть изготовлено до его оглашения.

Датой вынесения решения является день оглашения решения по делу.

Место вынесения решения определяется названием города или иного населенного пункта, где это решение вынесено.

Оглашение устных выводов, не облеченных в установленную законом письменную форму и не подписанных судьей, судебным решением не является.

Сноска. Пункт 3 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 16.03.2018 № 3 (вводится в действие с 01.09.2018); с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 10.09.2018 № 14; от 21.04.2022 № 5 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
4. Исключен нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

5. Согласно статье 224 ГПК решение суда должно быть законным и обоснованным.

Решение является законным тогда, когда оно вынесено с соблюдением норм процессуального права и в полном соответствии с нормами материального права, подлежащими применению к данному правоотношению, или основано на применении в необходимых случаях закона, регулирующего сходное отношение, либо исходит из общих начал и смысла гражданского законодательства и требований добросовестности, разумности и справедливости ( статья 5 Гражданского Кодекса Республики Казахстан (далее – ГК) и статья 6 ГПК ).

Обоснованным считается решение, в котором отражены имеющие значение для данного дела факты, подтвержденные исследованными судом доказательствами, удовлетворяющими требованиям закона об их относимости, допустимости и достоверности, или являющиеся общеизвестными обстоятельствами, не нуждающимися в доказывании, и в совокупности достаточными для разрешения спора.

Сноска. Пункт 5 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

6. Судебные акты в форме решения выносятся при рассмотрении дела по существу. Включение в резолютивную часть решения выводов суда по той части исковых требований, которые по существу не рассматривались, недопустимо. Выводы суда по этим требованиям должны быть изложены в отдельном от решения судебном акте в форме определения (об оставлении заявления без рассмотрения, о прекращении производства по делу).

Сноска. Пункт 6 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

7. В соответствии со статьей 226 ГПК при разрешении спора по существу суд выносит решение, состоящее из вводной, описательной, мотивировочной и резолютивной частей, содержание которых должно отвечать требованиям, предусмотренным частями третьей, четвертой, пятой и шестой этой статьи.

В мотивировочной части решения доказательства могут быть изложены без раскрытия их полного содержания.

В силу части второй статьи 222 ГПК после оглашения решения суда председательствующий устно разъясняет правовые основания и последствия его принятия. В случае неясности данного разъяснения сторонам предоставляется возможность задать уточняющие вопросы, о чем в протоколе судебного заседания делается соответствующая отметка.

В случае неявки лиц, участвующих в деле, разъяснение решения не производится.

Сноска. Пункт 7 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 29.12.2012 № 6 (вводится в действие со дня официального опубликования); с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 16.03.2018 № 3 (вводится в действие с 01.09.2018); от 10.09.2018 № 14; от 21.04.2022 № 5 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).
8. Исключен нормативным постановлением Верховного Суда РК от 29.12.2012 № 6 (вводится в действие со дня официального опубликования).

9. При составлении вводной части необходимо руководствоваться частью третьей статьи 226 ГПК.

Персональные данные физического лица о фамилии, имени, отчестве (при его наличии) необходимо указывать в соответствии с записью в официальном документе, удостоверяющем личность.

В случаях, когда производство по делу осуществляется на русском языке, а фамилия, имя, отчество лица, указанные в документах, удостоверяющих личность, на государственном языке, в решении необходимо указывать персональные данные лица, не склоняя, в точном соответствии с записью в официальном документе, удостоверяющем личность.

Фамилия, имя и отчество иностранного лица в решении суда указываются как на языке производства, так и в транскрипции, указанной в документе, удостоверяющем личность.

Личность физического лица удостоверяется на основании документов, перечень которых предусмотрен пунктом 1 статьи 6 Закона Республики Казахстан от 29 января 2013 года № 73-V "О документах, удостоверяющих личность".

Если стороной является юридическое лицо, то его наименование следует указывать в соответствии с документами о государственной регистрации.

При заявлении истцом, третьим лицом, заявляющим самостоятельные требования на предмет спора, либо ответчиком по встречному иску нескольких требований, каждое из них подлежит нумерации.

В последующем в решении, за исключением резолютивной части, допускается не приводить полный текст заявленных требований, а указывать номер требования - требование № 1, требование № 2 и т.д.

Сноска. Пункт 9 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 16.03.2018 № 3 (вводится в действие с 01.09.2018); с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 10.09.2018 № 14.

10. В описательной части, помимо требований части четвертой статьи 226 ГПК, в краткой форме излагаются бесспорные факты, предшествовавшие спору и имеющие прямое отношение к нему. При этом не допускается полное воспроизведение и копирование иска и отзыва на иск.

Содержание заявленных требований, в том числе, если истец изменил основания или предмет иска, уменьшил его размер, должно быть отражено в описательной части решения.

Если по предусмотренным статьей 154 ГПК основаниям суд принял к рассмотрению встречный иск, то в описательной части указывается также содержание встречных требований.

Кроме этого, в описательной части решения должны быть приведены возражения ответчика и объяснения других лиц, участвующих в деле.

В описательной части также излагаются заявленные ходатайства, подлежащие разрешению судом при вынесении решения (о применении срока исковой давности, уменьшении неустойки, обращении решения к немедленному исполнению и другие).

Сноска. Пункт 10 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 16.03.2018 № 3 (вводится в действие с 01.09.2018); с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 21.04.2022 № 5 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

11. Мотивировочная часть начинается с изложения правовых норм, на основании которых суд принял решение. Исходя из их содержания, суд определяет круг обстоятельств, имеющих значение для дела.

В соответствии со статьей 225 ГПК оценка представленных доказательств позволяет суду сделать вывод, какие обстоятельства, имеющие значение для дела, установлены, а какие нет.

Не допускается одностороннее изложение в решении доводов и доказательств стороны, в пользу которой суд принял решение. Суд обязан указать, по каким основаниям им не приняты доводы другой стороны и не применены те нормы материального права, на которые эта сторона ссылалась.

В случае отмены судом вышестоящей инстанции судебного акта (судебных актов) и направления дела на новое рассмотрение суд обязан указать мотивы невозможности выполнения положений, изложенных в постановлении суда кассационной инстанции.

Решение не может быть основано на предположениях об обстоятельствах дела. Суд не вправе ссылаться в решении на доказательства, которые не были исследованы в судебном заседании. Суд основывает решение лишь на тех доказательствах, участие в исследовании которых на равных основаниях было обеспечено каждой стороне.

Если собирание доказательств проводилось в порядке выполнения судебного поручения, то суд вправе обосновать решение этими доказательствами при условии оглашения и исследования их в судебном заседании. Если лица, участвующие в деле, или свидетели, дававшие объяснения или показания суду, выполнявшему поручение в порядке статьи 74 ГПК, явятся в суд, рассматривающий дело, они дают объяснения и показания в общем порядке.

В порядке, предусмотренном статьями 69, 70, 71 ГПК, могут быть проведены процессуальные действия по обеспечению доказательств. Собранные в этом случае доказательства (протоколы и другие материалы) подлежат исследованию в судебном заседании и оценке судом при вынесении решения.

В соответствии с частью первой статьи 46 ГПК лица, участвующие в деле, имеют право в том числе: давать устные и письменные объяснения суду; приводить свои доводы по всем возникающим в ходе судебного процесса вопросам; участвовать в судебных прениях, представляя тексты озвученных речей и предлагаемую редакцию (проект) решения суда; пользоваться другими процессуальными правами в целях защиты и восстановления нарушенных или оспариваемых прав, свобод и законных интересов.

Сноска. Пункт 11 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 16.03.2018 № 3 (вводится в действие с 01.09.2018); с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 21.04.2022 № 5 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

12. Заключение эксперта не обладает преимуществом перед другими доказательствами и не является обязательным для суда. Оно должно оцениваться в совокупности с другими доказательствами. Оценка заключения эксперта должна быть дана в мотивировочной части решения. При этом суд должен указать, на чем основаны выводы эксперта, полно ли исследованы материалы, представленные на экспертизу, и сделан ли им соответствующий анализ. Несогласие с заключением эксперта суд обязан мотивировать в решении.

Если проведение экспертизы поручено нескольким экспертам, которыми даны отдельные заключения по вопросам экспертного исследования, то суд должен привести доводы согласия либо несогласия с заключением каждого эксперта.

Устные показания эксперта, данные в судебном заседании, могут быть доказательствами в соответствии с частью шестой статьи 92 ГПК лишь в части разъяснения, дополнения либо уточнения заключения, данного им ранее.

Сноска. Пункт 12 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

13. В силу статьи 76 ГПК вступивший в законную силу приговор суда по уголовному делу, которым признается право на удовлетворение иска, обязателен для суда, рассматривающего дело о гражданско-правовых последствиях деяний лица, в отношении которого состоялся приговор. Кроме того, такой приговор имеет преюдициальное значение по вопросам: имели ли место эти деяния и совершены ли они данным лицом, а также в отношении других установленных приговором обстоятельств и их правовой оценке. Суд, рассматривающий иск, вытекающий из такого уголовного дела, не вправе обсуждать виновность ответчика, однако, вправе привести в мотивировочной части решения доказательства, имеющиеся в гражданском деле, обосновывающие размер присужденной суммы (к примеру, учет имущественного положения ответчика или вины потерпевшего).

Обстоятельства, установленные вступившим в законную силу решением или постановлением суда по ранее рассмотренному гражданскому делу обязательны для суда и не доказываются вновь при рассмотрении других гражданских дел при условии участия в них тех же лиц.

Сноска. Пункт 13 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 31.05.2019 № 5 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

14. По смыслу статьи 48 ГПК признание иска является правом ответчика. Если признание иска ответчиком не нарушает чьи-либо права, свободы и законные интересы, не противоречит закону, то суд в мотивировочной части решения может указать на признание иска и принятия его судом.

Сноска. Пункт 14 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

15. Если суд, оценив доказательства, каждое в отдельности и в их совокупности, установит, что некоторые представленные материалы, показания свидетелей, другие доказательства не подтверждают обстоятельств, на которые стороны сослались, как на основания своих требований и возражений, то он обязан мотивировать выводы об этом в мотивировочной части решения.

При установлении в судебном заседании факта, что сторона удерживает и не представляет по запросу суда доказательство, имеющее значение для правильного разрешения спора, суд в мотивировочной части решения, исходя из совокупности доказательств, оценивает сведения, содержащиеся в этом доказательстве, с учетом требований, предусмотренных частью девятой статьи 73 ГПК.

В мотивировочной части решения необходимо указать материальный закон, примененный судом к данным правоотношениям и процессуальные нормы, которыми руководствовался суд.

Сноска. Пункт 15 с изменением, внесенным нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

16. В соответствии с частью второй статьи 225 и частью второй статьи 48 ГПК суд разрешает дело в пределах заявленных истцом требований и не вправе по своей инициативе изменять предмет или основание иска. Суд имеет право выйти за пределы заявленных требований лишь в случаях, прямо предусмотренных законом. Так, при вынесении решения об ограничении либо лишении родительских прав суд вправе одновременно решить незаявленное требование о взыскании алиментов на содержание ребенка (пункт 3 статьи 76, пункт 5 статьи 79 Кодекса Республики Казахстан "О браке (супружестве) и семье").

Предмет иска обуславливается конкретными требованиями истца (заявителя) и определяется как материально-правовое требование с указанием сути нарушения или угрозы нарушения прав, свобод или законных интересов обратившегося.

Под основанием иска следует понимать указываемые заинтересованным лицом факты, влекущие за собой возникновение, изменение или прекращение материального правоотношения, являющегося предметом иска.

Увеличение или уменьшение размера исковых требований не может рассматриваться как изменение предмета иска, поскольку речь идет об уточнении объема требования.

Сноска. Пункт 16 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 29.12.2012 № 6 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 16.03.2018 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

17. Резолютивная часть решения должна содержать вывод суда об удовлетворении иска или об отказе в иске полностью или в части, вытекающий из установленных в мотивировочной части фактических обстоятельств.

Суд обязан четко и понятно излагать резолютивную часть решения, чтобы не было неясностей и споров при исполнении решения.

Решение постановляется по всем требованиям, заявленным истцом.

В случае соединения в одно производство нескольких требований, или принятия судом к рассмотрению встречного иска, либо иска третьего лица, заявившего самостоятельные требования на предмет спора, в резолютивной части решения должно быть сформулировано, что именно постановил суд по каждому требованию, кто, какие конкретные действия и в чью пользу должен совершить, за какой стороной признано оспариваемое право.

Суд не вправе разрешать вопрос о правах и обязанностях лиц, не привлеченных к участию в деле.

Также должны быть разрешены и другие вопросы, указанные в законе, а именно: распределены судебные расходы, указан порядок и срок обжалования решения суда, срок обращения решения к исполнению и принятые меры по его обеспечению и исполнению.

При вынесении решения об отказе в заявленных требованиях полностью или частично следует точно указывать, кому, в отношении кого и в чем отказано.

Сноска. Пункт 17 с изменениями, внесенными постановлениями Верховного Суда РК от 16.03.2018 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 21.04.2022 № 5 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

18. В соответствии со статьей 102 ГПК судебные расходы состоят из государственной пошлины и издержек, связанных с производством по делу.

При определении суммы государственной пошлины суд должен руководствоваться нормами Кодекса Республики Казахстан "О налогах и других обязательных платежах в бюджет" (Налоговый кодекс).

Издержки, связанные с производством по делу, составляют фактически понесенные заинтересованными лицами затраты при рассмотрении и разрешении дела, а также исполнении вынесенного по нему решения. Примерный перечень издержек, связанных с производством по делу, содержится в статье 108 ГПК.

В силу части первой статьи 109 ГПК стороне, в пользу которой состоялось решение, суд присуждает с другой стороны все понесенные по делу судебные расходы, хотя бы эта сторона и была освобождена от их уплаты.

При отказе истца от иска понесенные им судебные расходы ответчиком не возмещаются. Истец возмещает ответчику судебные расходы, понесенные им в связи с ведением дела. Если истец отказался от поддержания своих требований вследствие добровольного удовлетворения их ответчиком после предъявления иска, суд по ходатайству истца взыскивает с ответчика все понесенные судебные расходы. Если предъявление иска не вызвано виновным поведением ответчика, то судебные расходы возлагаются на истца в случае признания иска ответчиком в суде.

При удовлетворении иска частично, суд присуждает понесенные истцом издержки пропорционально размеру удовлетворенных судом исковых требований, а ответчику - пропорционально той части исковых требований, в которой истцу отказано.

Судам следует иметь в виду, что расходы по оплате помощи представителя, участвующего в процессе и не состоящего со стороной в трудовых отношениях, подлежат взысканию в размере фактически понесенных стороной затрат, но размер взыскиваемой суммы по денежным требованиям не может превышать десяти процентов от удовлетворенной части иска (статья 113 ГПК). По требованиям неимущественного характера сумма расходов взыскивается в разумных пределах, но не должна превышать триста месячных расчетных показателей.

При вынесении решений по делам, по которым имеется несколько ответчиков, судебные расходы с них взыскиваются в долевом, а не солидарном отношении.

Сноска. Пункт 18 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

18-1. Если спор возник вследствие нарушения лицом, участвующим в деле, претензионного или иного досудебного порядка урегулирования спора, предусмотренного законом или договором, в том числе нарушения срока предоставления ответа на претензию, оставления претензии без ответа, суд относит на это лицо судебные расходы независимо от результатов рассмотрения дела.

Суд вправе отнести все судебные расходы по делу на лицо, злоупотребляющее процессуальными правами или не выполняющее процессуальных обязанностей, в том числе в случае предоставления доказательств с нарушением установленного судом срока и установленного ГПК порядка предоставления доказательств без уважительных причин, если это привело к затягиванию судебного процесса, воспрепятствованию рассмотрения дела и принятию законного и обоснованного судебного акта.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 18-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

19. При удовлетворении иска по делам о признании того или иного права суд обязан указать в резолютивной части решения, не только о наличии права, но и о правовых последствиях, которое влечет за собой такое признание (например, при признании брака недействительным аннулируется актовая запись о регистрации такого брака).

20. В соответствии с пунктом 2 статьи 127 ГК законным платежным средством, обязательным к приему по нарицательной стоимости на всей территории Республики Казахстан, является тенге. Применительно к статье 229 ГПК при удовлетворении требований по искам о взыскании денежных сумм суды должны указывать в резолютивной части решения размер взыскиваемой суммы цифрами и словами в денежной единице Республики Казахстан - тенге. При взыскании периодических платежей суд обязан указать период, в течение которого производится взыскание.

В случае предъявления иска о взыскании денежной суммы в иностранной валюте, суд обязан в мотивировочной части решения привести расчеты по переводу иностранной валюты в тенге по курсу, устанавливаемом Национальным Банком Республики Казахстан (далее – Национальный Банк"), на день вынесения решения.

Суд вправе вынести решение о взыскании денежной суммы в иностранной валюте по правоотношениям, возникшим при совершении валютных операций в случаях, предусмотренных пунктом 1 статьи 6 Закона Республики Казахстан от 2 июля 2018 года № 167-VI "О валютном регулировании и валютном контроле".

Сноска. Пункт 20 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 29.12.2012 № 6 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 21.04.2022 № 5 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
21. Исключен нормативным постановлением Верховного Суда РК от 21.04.2022 № 5 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

22. В случае удовлетворения заявления граждан или юридических лиц по делам о признании нормативного правового акта противоречащим закону полностью или частично, в резолютивной части решения суд обязан признать такой акт недействующим полностью либо в отдельной его части с момента принятия акта. Суд также обязывает средства массовой информации, в которых был опубликован нормативный правовой акт, опубликовать в установленный судом срок сообщение о судебном решении.

23. При присуждении имущества в натуре суд указывает в резолютивной части решения индивидуально определенные признаки и стоимость имущества.

При рассмотрении споров по определению порядка пользования имуществом, находящимся в общей собственности, либо разделе такого имущества (земельные участки, домостроения и т.д.), суд обязан в резолютивной части четко и ясно указать границы и размеры части имущества, передаваемой каждой из сторон, размеры и границы части имущества, оставшегося в общем пользовании сторон, размеры и границы проходов, места оборудования выходов, установление ограждений, порядок перепланировки помещений и другие заслуживающие внимания обстоятельства.

24. Исключен нормативным постановлением Верховного Суда РК от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

25. При прекращении производства по делу судам надлежит учитывать, что предусмотренные статьей 277 ГПК основания расширительному толкованию не подлежат. Прекращая производство по делу в соответствии с подпунктом 1) статьи 277 ГПК по основанию неподведомственности спора суду, в определении суд указывает орган, которому подведомственно данное дело и куда может обратиться заинтересованное лицо.

При прекращении производства по основаниям подпунктов 5) и 6) статьи 277 ГПК в связи с заключением мирового соглашения или соглашения об урегулировании спора (конфликта) в порядке медиации, соглашения об урегулировании спора в порядке партисипативной процедуры и утверждением их судом в резолютивной части определения указываются их условия, порядок распределения расходов и расходов по оплате помощи представителей, если стороны предусмотрели такой порядок. При отсутствии соглашения между сторонами о порядке распределения судебных издержек, суд обязан решить этот вопрос в порядке, предусмотренном статьями 113 и 116 ГПК.

Сноска. Пункт 25 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

26. Суд оставляет иск без рассмотрения по основаниям, указанным в статье 279 ГПК, перечень которых является исчерпывающим. В определении суд обязан указать, как устранить перечисленные в подпунктах 1), 2), 3), 9) и 10) статьи 279 ГПК обстоятельства, препятствующие рассмотрению дела в суде.

Сноска. Пункт 26 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 21.04.2022 № 5 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

27. В силу статьи 235 ГПК суд, вынесший решение, вправе по своей инициативе или по заявлению лиц, участвующих в деле, исправить допущенные в решении описки или явные арифметические ошибки. Вопрос о внесении исправлений может быть разрешен судом независимо от того, приведено ли вынесенное решение в исполнение, но в пределах установленного законом срока, в течение которого оно может быть предъявлено к принудительному исполнению.

Суд вправе по своему усмотрению рассмотреть заявление об исправлении описок и явных арифметических ошибок в решении без вызова лиц, участвующих в деле, либо назначить судебное заседание. Неявка лиц, надлежащим образом извещенных о времени и месте судебного заседания, не является препятствием к рассмотрению заявления.

Сноска. Пункт 27 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 21.04.2022 № 5 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

28. Решение приводится в исполнение после вступления его в законную силу, кроме случаев немедленного исполнения. При вынесении решений по делам, указанным в статье 243 ГПК, суд в резолютивной части при удовлетворении требований указывает об обязательном немедленном исполнении решения суда.

По просьбе истца суд вправе обратить к немедленному исполнению решение, вынесенное и по другим категориям дел, если вследствие особых обстоятельств замедление в исполнении решения может привести к значительному ущербу для взыскателя или исполнение решения может оказаться невозможным (например, утрата имущества, присужденного истцу). Вопрос о допущении немедленного исполнения решения суда может быть разрешен при вынесении решения. Ходатайство о немедленном исполнении решения может быть рассмотрено и после вынесения решения, которое рассматривается в судебном заседании с извещением участвующих в деле лиц о времени и месте заседания, однако их неявка не является препятствием для разрешения этого вопроса. Об обращении решения к немедленному исполнению выносится определение, которое приобщается к делу.

Подача частной жалобы, принесение ходатайства прокурором на определение суда о немедленном исполнении решения суда, вынесенного в соответствии со статьей 244 ГПК, приостанавливает исполнение такого определения.

Сноска. Пункт 28 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 16.03.2018 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 21.04.2022 № 5 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
29. Утратил силу - нормативным постановлением Верховного Суда РК от 12.01.2009 № 2 (порядок введения в действие см. п. 29 )
30. Исключен нормативным постановлением Верховного Суда РК от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

31. Суд вправе в соответствии со статьей 239 ГПК вынести определение об индексации присужденных денежных сумм. Индексация начисляется за период со дня вступления решения в законную силу и до дня фактического исполнения должником денежного обязательства за исключением периода отсрочки или рассрочки, исходя из базовой ставки Национального Банка на день исполнения решения суда.

Суд вправе по своему усмотрению рассмотреть заявление об индексации присужденных денежных сумм без вызова лиц, участвующих в деле, либо назначить судебное заседание. Неявка лиц, надлежащим образом извещенных о времени и месте судебного заседания, не является препятствием к рассмотрению заявления. Материалы по заявлению об индексации присужденных сумм, приобщаются к материалам гражданского дела.

Не допускается взыскание индексации тех денежных сумм, которые взысканы определением суда в порядке статьи 239 ГПК.

Сноска. Пункт 31 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 29.06.2009 № 6; от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 21.04.2022 № 5 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

32. Дополнительное решение может быть вынесено судом лишь в случаях, указанных в статье 236 ГПК.

Если на судебное решение подана апелляционная жалоба или принесено апелляционное ходатайство и одновременно поставлен вопрос о вынесении дополнительного решения, то суд обязан сначала в судебном заседании разрешить вопрос о вынесении дополнительного решения, а затем направить дело для рассмотрения в апелляционный суд.

Суд не вправе под видом вынесения дополнительного решения изменить содержание решения либо разрешить новые вопросы, не исследовавшиеся в судебном заседании.

Сноска. Пункт 32 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 16.03.2018 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 21.04.2022 № 5 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

33. В случае неясности вынесенного решения суд, которым разрешено дело, вправе по заявлению лиц, участвующих в деле, а также по ходатайству судебного исполнителя разъяснить решение. Разъяснение решения не допускается, если оно приведено в исполнение или истек срок, предусмотренный законом, в течение которого решение может быть принудительно исполнено.

При разъяснении решения суд не вправе изменять его содержание, а также обсуждать вопросы, которые не отражены в решении суда.

Согласно части второй статьи 237 ГПК заявление о разъяснении решения разрешается судьей без проведения судебного заседания. Лица, участвующие в деле, извещаются о поступлении такого заявления и вправе направить в суд отзыв на него.

Сноска. Пункт 33 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 21.04.2022 № 5 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
34. Утратил силу нормативным постановлением Верховного суда РК от 29.06.2009 № 6.
35. Исключен нормативным постановлением Верховного Суда РК от 21.04.2022 № 5 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

36. В случае отмены вступившего в законную силу решения суда и при наличии достоверных данных об исполнении этого решения, суд, вновь рассматривающий дело, обязан по письменному заявлению ответчика в соответствии со статьей 247 ГПК при принятии нового решения об отказе в иске полностью или в части либо вынесения определения о прекращении производства по делу или об оставлении иска без рассмотрения рассмотреть вопрос о повороте исполнения.

Если суд при новом рассмотрении дела не разрешил вопрос о повороте исполнения решения суда по отмененному решению, то такое заявление ответчика рассматривается в судебном заседании с извещением лиц, участвующих в деле, а при необходимости и органа, исполнившего отмененное решение. По результатам рассмотрения дела суд выносит определение.

Сноска. Пункт 36 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

37. В соответствии со статьей 234 ГПК сторонам и другим лицам, участвующим в деле, не явившимся в судебное заседание, копии решения высылаются или выдаются не позднее трех рабочих дней со дня вынесения решения в окончательной форме с использованием средств связи, обеспечивающих фиксирование его получения.

Сноска. Пункт 37 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

38. Согласно статье 4 Конституции настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, а также является общеобязательным и вступает в силу со дня официального опубликования.

Сноска. Пункт 38 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

Приложение

Сноска. Нормативное постановление дополнено приложением в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 16.03.2018 № 3 (вводится в действие с 01.09.2018); исключено нормативным постановлением Верховного Суда РК от 10.09.2018 № 14.

Председатель Верховного Суда Республики Казахстан