Қылмыстық істер бойынша сот сараптамасы туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2004 жылғы 26 қарашадағы N 16 Нормативтік қаулысы.

Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "ҚІЖК-нің" деген сөз "ҚПК-нің" деген сөзбен ауыстырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

Сот практикасын жетілдіру, сараптаманы дайындау, тағайындау, оның нәтижелерін бағалау, сондай-ақ сот ісін жүргізу кезінде арнайы білімді пайдалану жөнінде бірыңғай тәжірибе қалыптастыру мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы

қаулы етеді:

1. Қазақстан Республикасы Қылмыстық процестік кодексінің (бұдан әрі - ҚПК) 270-бабына сәйкес, сараптама сарапшының арнайы ғылыми бiлiмнің негiзiнде тек iс материалдарын зерттеуінің нәтижесiнде қылмыстық іс үшін маңызы бар мән-жайлар алынуы мүмкін жағдайларда тағайындалатыны түсіндірілсін.

Ескерту. 1-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

2. Қылмыстық істі жүргізуші органның назары сараптама тағайындау мен жүргізу кезінде қылмыстық-іс жүргізу заңын қатаң сақтаудың, осы орайда сараптама жүргізілуге қатыстырылған айыпталушының, жәбірленушінің, куәнің, сондай-ақ қорғауға құқығы бар куәнің және медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдануға байланысты іс жүргізіліп жатқан адамдардың құқықтарын қамтамасыз етудің қажеттілігіне аударылсын.

Ескерту. 2-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

3. Сот сараптамасын жүргізу ҚПК-нің 273-бабының бірінші бөлігінде және "Қазақстан Республикасындағы сот-сараптама қызметі туралы" Қазақстан Республикасының 2017 жылғы 10 ақпандағы № 44-VI Заңында көрсетілген адамдарға ғана, атап айтқанда:

сот сараптамасы органдарының қызметкерлеріне;

лицензия негізінде сот-сараптама қызметін жүзеге асыратын адамдарға;

арнайы білімі бар, сот сараптама жүргізуді жүктеген өзге де адамдарға тапсырылуы мүмкін.

Ескерту. 3-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2010.06.25 N 14 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз); 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

4. Істі алдын ала тыңдау барысында сараптаманы тағайындау туралы қаулыны сот сараптаманы тағайындау дәлелдемелерге баға беруге байланысты болмаса, ал оны жүргізу ҚПК-нің 271-бабына сәйкес міндетті болса тек тараптардың өтініші бойынша шығаруы мүмкін.

Егер басты сот талқылауында арнайы ғылыми білім негізінде анықтауды қажет ететін мән-жайлар туындаса, сот тараптардың өтініші бойынша, сондай-ақ өз бастамасы бойынша тиісті сараптама тағайындауға міндетті. Бұл ретте айыптау шегінің кеңеюіне әкеп соғуы мүмкін мән-жайларды анықтау үшін сараптама тек айыптау тарапының өтінішхаты бойынша тағайындалады.

Апелляциялық сатының соты, егер іс бойынша сотталған адамның психикасының жай-күйін анықтау қажет болса, оның ақыл-есiнiң дұрыстығы немесе қылмыстық iс жүргiзу барысында өз құқықтары мен заңды мүдделерiн өз бетiнше қорғау қабiлетi жөнiнде күмән туса; жәбiрленушiнiң, куәнiң iс үшiн маңызы бар жағдайларды дұрыс қабылдау қабiлетiне күмән туған жағдайларда олардың психикалық жай-күйiн анықтау қажет болса сот психиатриялық сараптама тағайындауға құқылы.

Істегі және тараптар қосымша ұсынған, сот отырысында зерделеуді қажет етпейтін материалдар бойынша сараптама жүргізу мүмкін болған жағдайларда ғана апелляциялық сатының соты басқа сараптама тағайындауы мүмкін.

Егер іс апелляциялық сатыда қаралған кезде сараптамалық зерттеу жүргізу қажет болып танылса, онда осындай жағдайларда сараптаманы жүргізу және алынған қорытындыны бағалау ҚПК-нің 429-бабының төртінші және бесінші бөліктеріне сәйкес жүзеге асырылады.

Сараптама жүргізу кассациялық сатыдағы соттың құзыретіне кірмейді. Материалдарды, оның ішінде қосымша келіп түскен және дұрыс шешім қабылдау үшін маңызы бар материалдарды сараптамалық зерттеу қажет болған кезде, олар сот актілерінің күшін жойып, істі жаңа сот қарауына жібере алады.

Ескерту. 4-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2010.06.25 N 14 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз); 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

5. Сот сараптамаларын тағайындау туралы шешім зерттеліп отырған мәселелер бойынша сараптама қорытындысы істе болса да болмаса да қабылдануы мүмкін.

Сот сотқа дейінгі тергеп-тексеру кезінде сараптама жүргізілмесе, ал іс материалдары бойынша оны жүргізу қажет болса, ҚПК-нің 281, 282-баптарына сәйкес жеке сарапшының қатысуымен комиссиялық не кешенді сараптама жүргізуді тағайындайды.

Егер сараптаманың нәтижелері анық болмаса және мұны сарапшыдан жауап алу жолымен жою мүмкін болмаса не сарапшы өзінің алдына қойылған мәселелерді толық шешпесе немесе осының алдында жүргізілген зерттеуге байланысты қосымша мәселелердi шешу қажет болған жағдайда ҚПК-нің 287-бабының бірінші және екінші бөліктеріне сәйкес қосымша сараптама тағайындалады. Оны жүргізу сол сарапшының өзіне немесе өзге сот сарапшысына тапсырылуы мүмкін.

Егер сарапшының алдыңғы қорытындысы жеткiлiктi негiзделмесе не оның дұрыстығы күмән туғызса не сараптама тағайындау мен жүргiзудің iс жүргiзу нормалары едәуір бұзылса, қылмыстық процесті жүргізуші орган нақ сол нысандарды зерттеу және нақ сол мәселелердi шешу үшiн ҚПК-нің 287-бабының үшінші бөлігіне сәйкес қайталама сараптама тағайындайды. Оны жүргізу сот сарапшыларының комиссиясына тапсырылады. Алдыңғы сот сараптамасын жүргізген сот сарапшылары сараптаманы қайта жүргізген кезде қатысып, комиссияға түсініктемелер бере алады, бірақ олар сараптамалық зерттеуге және тұжырым жасауға қатыспайды.

Қандай да болмасын мән-жайды жекелеген сараптамалар жүргізу арқылы анықтау мүмкін болмаған жағдайда ҚПК-нің 282-бабының бірінші бөлігіне сәйкес кешенді сараптама тағайындалады. Әр түрлі арнайы білімдерді пайдаланудың негізінде бірқатар зерттеулер жүргізу үшін сараптама жасау әр түрлі мамандықтағы сарапшыларға тапсырылады.

Ескерту. 5-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

6. Қылмыстық процесті жүргізуші орган сарапшының қорытынды беруіне қажетті мән-жайларды зерттеу үшін заңмен көзделген шараларды қолдануға, содан кейін тараптарға өздері сарапшыға қойылуға тиіс деп есептейтін сұрақтарды жазбаша нысанда беруді ұсынуға және іс жүргізуге қатысып отырған басқа да адамдардың олар бойынша пікірін тыңдауға тиіс.

Тараптар сонымен қатар қандай объектілердің сараптамалық зерттеуге жататынын, сондай-ақ сараптаманы жүргізу кімге тапсырылуы мүмкін екенін көрсетуге және сарапшы ретінде шақырылған адамға қарсылық білдіруге құқылы.

Істің дұрыс шешілуі үшін маңызы бар сұрақтар соттың сараптама тағайындау туралы қаулысында тұжырымдалуға тиіс. Қаулыны шығару кезінде сарапшының алдына қойылған сұрақтардың сараптама жүргізу тапсырылған адамның арнайы білімінің шегінен аспауы керектігін назарда ұстаған жөн.

Сараптаманы тағайындау туралы қаулыда сарапшының құзыретіне кірмейтін құқықтық сұрақтарды, сондай-ақ іске қатысы жоқ өзге де сұрақтарды шешу туралы міндет қойылмауға тиіс.

7. Сараптаманы тағайындаған кезде сот сараптамалық зерттеу объектілерін табу, алу, тіркеу кезінде ҚІЖК талаптарының орындалуымен қатар объектілердің іске толық тіркелгендігін тексеруге міндетті.

Егер сот қаулысы бойынша алынуға тиіс объектілер сараптамалық зерттеуге жататын болса, олардың алынуы, буылып-түйілуі және сараптамалық зерттеуге әкелінуі сараптаманы тағайындау туралы сот қаулысының осы бөлігін орындау жүктелген тиісті органдардың мамандарының қатысуымен жүргізіледі.

Сараптамаға ұсынылған объектілердің сипаттамасы, олардың сыртқы түрі, мөлшері, буылып-түйілуі осы заттардың сараптама тағайындау туралы қаулыда көрсетілген сипаттамасымен, бумалардағы жазбамен салыстырылып, бұл туралы сараптама актісінде көрсетілуге тиіс.

Тараптар заттарды, құжаттарды және өзге де заттай айғақтарды сараптамалық зерттеу объектілері ретінде ұсынуға құқылы. Заттарды осы сараптамалық зерттеу объектілер қатарынан алып тастау үшін қылмыстық процесті жүргізуші орган дәлелді қаулы шығаруға міндетті.

Сараптамаға қатыстырылып отырған жәбірленуші, сезікті, айыпталушы, сондай-ақ куә және өзіне қатысты медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шарасын қолдану жөнінде іс жүргізіліп жатқан адам, егер оның психикалық жай-күйі мүмкіндік берсе қылмыстық процесті жүргізуші органның рұқсатымен сараптама жүргізу кезінде қатысып отыруға құқылы.

8. Сот-психиатрия сараптамасын жүргізу қажет болған жағдайда зерттелуге тиісті адамның психиатриялық ауруханаға ҚПК-нің 14, 279-баптарының талаптары сақтала отырып орналастырылатынын назарда ұстаған жөн.

Егер сот-психиатрия сараптамасы жүргізілуге тиіс адамның психикасының уақытша бұзылғаны (ауруының қозуы) анықталса және мұның өзі сараптама жүргізуге кедергі келтірсе әрі осыған байланысты оны емдеу қажет болса, онда мұндай адамды психиатриялық стационарда мәжбүрлеп емдеу тек сот қаулысы бойынша жүргізіледі. Мұндай жағдайда іс бойынша іс жүргізу ҚПК-нің 45-бабының бірінші бөлігінің 2-тармағына сәйкес тоқтатыла тұрады.

Қамауға алынбаған адамды сот-психиатриялық сараптама жүргiзу үшiн медициналық мекемеге мәжбүрлеп орналастыру тек соттың шешiмiмен, ал сот-медициналық сараптама жүргiзу үшiн тиісінше соттың шешiмi немесе прокурордың санкциясы бойынша жүзеге асырылады.

Ескерту. 8-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

9. Сараптама тағайындау туралы сот қаулысы сараптама мекемелері үшін де және сот сараптамалық зерттеу объектілерін алу, буып-түю және жеткізу міндеті жүктелген басқа да органдар (адамдар) үшін де орындауға міндетті болып табылады.

10. ҚПК-нің 341-бабына сәйкес сараптаманы тағайындау іс бойынша тыңдауды кейінге қалдыру үшін негіз болып табылады. Сараптама қорытындысы алынғаннан кейін сот талқылауы жалғастырылады.

Соттар сараптама жүргізу мерзімін бақылауға алып және қажет болған жағдайларда сараптама мекемелерінен сараптама қорытындысының дайындығы туралы сұрауы керек.

Ескерту. 10-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

11. Сарапшының қорытындысы зерттелуге әрі бағалануға тиіс. Сарапшы қорытындысын зерттеу кезінде оның басқа дәлелдемелерден қандай да болмасын артықшылығының жоқ екенін, алдын ала белгіленген күшінің жоқ екенін және ол іс бойынша басқа дәлелдемелермен қоса талданып, салыстырылып бағалануға жататынын назарда ұстаған жөн.

Сот сарапшының қорытындысымен келіспеген жағдайда өз пікірін үкімінде немесе қаулысында тұжырымдап көрсетуге тиіс.

11-1. ҚПК-нің 273-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген адамдардың (сот сараптамасы органдарының қызметкерінің; лицензия негізінде сот-сараптама қызметімен айналысатын және Сот сарапшыларының мемлекеттік тізілімінде тұрған адамның; заңда көзделген тәртіппен және шарттарда сараптама жүргізу біржолғы тапсырылған өзге де адамның) сараптамалық қорытындыларының бір-бірінің алдында қандай да бір артықшылығы жоқ.

Ескерту. Нормативтік қаулы 11-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

12. Соттарға сарапшы қорытындысына баға беру бірқатар мәселелерді, олардың ішінде маңызды болып табылатын мына мәселелерді:

сарапшыға сол іске қатысты зерттеу объектілерінің ұсынылғаны не ұсынылмағаны және олардың сараптамалық зерттеу үшін жеткіліктілігін;

сараптамалық зерттеудің толықтығы бірін бірі толықтыратын әр түрлі зерттеу тәсілдерін пайдалануға және сараптамаға ұсынылған барлық нысандарды зерттеумен толық қамтылуына тікелей байланысты екені назарға алына отырып сараптаманың толық жүргізілгенін не жүргізілмегенін;

сарапшы қорытындысының ғылыми қағидаларға дұрыс негізделгенін;

сараптаманы білікті адамның жүргізгені, сарапшының өз құзыретінің шегінен шыққан-шықпағанын;

сараптаманы тағайындау және жүргізу кезінде қылмыстық-іс жүргізу заңының талаптарының сақталғаны не сақталмағанын тексеруге байланысты екені түсіндірілсін.

Ескерту. 12-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

13. ҚПК-нің 283-бабының сарапшының қорытындысының нысаны және мазмұны бойынша қойылатын талаптарына назар аудару қажет. Осы талаптар нысаны бойынша да, сондай-ақ мазмұны бойынша да оларға сәйкес болуы керек.

Қайталама сараптама жүргізген сарапшылардың қорытындысында олардың алдыңғы сарапшы қорытындысының дұрыс не қате екендігін растау туралы пікірге қандай мәліметтердің, зерттеу қорытындыларының негізінде келгені міндетті түрде көрсетілуге тиіс.

Кешенді сараптама қорытындысында әр сарапшының зерттеулерді қандай көлемде жүргізгені және әрқайсысының қандай тұжырымдарға келгені көрсетіледі, содан кейін жалпы тұжырым жасалады, оған алынған нәтижелерге баға беруге құзыретті сарапшылар қол қояды.

Сарапшылар арасында келiспеушiлiк болған жағдайда олардың әрқайсысы немесе сарапшылардың бiр тобы бөлек қорытынды бере алады.

Ескерту. 13-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

14. Сараптамалық зерттеу объектілерін табу, алу мен есепке алу сараптаманы тағайындау және жүргізу кезінде қылмыстық iс жүргiзу заңының елеулi түрде бұзылуы сарапшы қорытындысын дәлелдеме ретінде қабылданбайды деп тануға әкеліп соғуы мүмкін.

Мұндай заңды елеулі бұзушылықтарға:

сараптамалық зерттеу объектілерін сараптамаға дайындау мен жіберудің процессуалдық тәртібінің бұзылуы;

іс бойынша сараптамалық зерттеуді (зерттеудің бір бөлігін) осы сараптаманы жүргізу тапсырылмаған адамдардың жүргізуі;

сараптаманы жүргізуге құқығы жоқ немесе заңға сәйкес қарсылық білдіруге жататын адамның сараптама жүргізуі;

сараптаманы тағайындау және жүргізу кезінде іс жүргізуге қатысушылардың құқықтарының бұзылуы;

және басқа сараптамалық зерттеуді толық әрі жан-жақтылы жүргізуге, сарапшының қорытындысының әділдігіне әрі негізділігіне шын мәнінде әсер ететін жағдайда заңды елеулі бұзушылықтар жатқызылуы мүмкін.

Ескерту. 14-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

15. ҚПК-нің 374-бабына сәйкес сот талқылауы барысында сарапшыдан жауап алу қорытынды жария етiлгеннен кейiн ғана оны түсiндiру, нақтылау немесе толықтыру үшiн жүргiзiлуi мүмкiн.

Сарапшының ауызша түсіндірмелері, нақтылаулары немесе толықтырулары оның бұған дейін жазбаша ұсынған қорытындысының бөлігі мен шегінде ғана беріледі.

ҚПК-нің 285-бабы төртінші бөлігінің талабына сәйкес, сарапшыдан оның қорытындысына қатысы жоқ, сот-психиатриялық сараптама өткізуге, сондай-ақ тірі адамдарға қатысты сот-медициналық сараптама жүргізуге байланысты оған белгілі болған мән-жайлар бойынша жауап алуға тыйым салынады.

Ескерту. 15-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2010.06.25 N 14 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз); 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

16. ҚПК-нің 111-бабына сәйкес маманның қорытындысы қылмыстық іс бойынша дәлелдеме болып табылады.

Маманның қорытындысы, сарапшының қорытындысы сияқты, басқа дәлелдемелерден және алдын ала белгіленген күштен ешқандай артықшылығы жоқ, іс бойынша басқа дәлелдемелермен бірге талдауға, салыстыруға және бағалауға жатады.

Ескерту. 16-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

17. Сот сараптамасы органдары қызметкерлерінің сараптама жүргізуге байланысты іс жүргізу шығындары сотталған адамнан немесе оның заңды өкілінен мемлекет пайдасына өндіріледі немесе мемлекет кірісіне алынады.

Сот-сараптама қызметін лицензия негізінде, сондай-ақ лицензиясыз, бірақ қылмыстық процесті жүргізуші органның қаулысы бойынша бір жолғы сараптама жүргізу үшін тартылған адамдардың сараптаманы жүргізуге байланысты шығындары сарапшылар шотты ұсынғаннан кейін олардың пайдасына өндіріледі.

18. ҚПК-нің 390-бабы бірінші бөлігінің 12-тармағының талаптарына сәйкес іс бойынша түпкілікті шешім қабылдау кезінде сот сараптамалық зерттеу объектілері болған заттардың қайда жіберілетіні туралы мәселені шешуге міндетті. Осы орайда ҚПК-нің 118-бабының ережелерін басшылыққа алған жөн.

Ескерту. 18-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

19. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, сондай-ақ жалпыға міндетті болып табылады әрі ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының Төрағасы
Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының судьясы,
жалпы отырыс хатшысы

О судебной экспертизе по уголовным делам

Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 26 ноября 2004 года N 16.

В целях совершенствования судебной практики, выработки единых подходов по подготовке, назначению экспертизы, оценке ее результатов, а также использованию специальных знаний в судопроизводстве, пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан

ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Разъяснить, что в соответствии со статьей 270 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан (далее - УПК) экспертиза, как специфическая процессуальная форма доказывания по уголовному делу назначается в случаях, когда фактические данные, имеющие значение для дела, могут быть получены только в результате исследования материалов дела, проводимого экспертом на основе специальных научных знаний.

Сноска. Пункт 1 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

2. Обратить внимание органа, ведущего уголовный процесс, на необходимость строгого соблюдения уголовно-процессуального законодательства при назначении и проведении экспертизы, по обеспечению при этом прав обвиняемого, потерпевшего, свидетеля, а также свидетеля, имеющего право на защиту, подвергнутого экспертизе, и лица, в отношении которого ведется производство по применению принудительных мер медицинского характера.

Сноска. Пункт 2 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

3. Производство судебной экспертизы может быть поручено лишь лицам, указанным части первой статьи 273 УПК и в Законе Республики Казахстан от 10 февраля 2017 года № 44-VI "О судебно-экспертной деятельности в Республике Казахстан":

сотрудникам органов судебной экспертизы;

лицам, осуществляющим судебно-экспертную деятельность на основании лицензии;

в разовом порядке - иным лицам, обладающим специальными знаниями, которым суд поручил производство экспертизы.

Сноска. Пункт 3 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 25.06.2010 № 14 (порядок введения в действие см. п. 2); от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

4. В ходе предварительного слушания дела постановление о назначении экспертизы может быть вынесено судом только по ходатайству сторон в случаях, когда назначение экспертизы не связано с оценкой доказательств, а ее проведение в соответствии со статьей 271 УПК является обязательным.

Если в главном судебном разбирательстве возникли обстоятельства, для установления которых требуются специальные научные знания, суд, как по ходатайству сторон, так и по собственной инициативе, обязан решить вопрос о необходимости и возможности проведения соответствующей экспертизы. При этом экспертиза для установления обстоятельств, которые могут повлечь расширение пределов обвинения, назначается лишь по ходатайству стороны обвинения.

Суд апелляционной инстанции по ходатайству сторон или по собственной инициативе вправе назначить судебно-психиатрическую экспертизу, если по делу необходимо установить: психическое состояние осужденного, когда возникает сомнение по поводу его вменяемости или способности самостоятельно защищать свои права и законные интересы в уголовном процессе; психическое состояние потерпевшего, свидетеля в случаях, когда возникает сомнение в их способности правильно воспринимать обстоятельства, имеющие значение для дела и давать о них показания.

Иная экспертиза может быть назначена судом апелляционной инстанции лишь в тех случаях, когда ее проведение возможно по имеющимся в деле и дополнительно представленным сторонами материалам, не требующим исследования в судебном заседании.

Если при рассмотрении дела апелляционной инстанцией будет признано необходимым проведение экспертного исследования, то в таких случаях проведение экспертизы и оценка полученного заключения осуществляется в соответствии с частями четвертой и пятой статьи 429 УПК.

В компетенцию суда кассационной инстанции проведение экспертиз не входит. При необходимости экспертного исследования материалов, в том числе и дополнительно поступивших и имеющих значение для принятия правильного решения, судебные акты могут быть ими отменены и дело направлено на новое судебное рассмотрение.

Сноска. Пункт 4 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 25.06.2010 № 14 (порядок введения в действие см. п. 2); от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

5. Решение о назначении судебных экспертиз может быть принято как при наличии в деле экспертных заключений по исследуемым вопросам, так и при отсутствии таковых.

В тех случаях, когда во время досудебного расследования экспертиза не проводилась, а по материалам дела ее проведение необходимо, суд в соответствии со статьями 281, 282 УПК назначает единоличную, комиссионную либо комплексную экспертизу.

Если результаты экспертизы обладают недостаточной ясностью, и это невозможно устранить путем допроса эксперта, либо когда эксперт не полностью разрешил поставленные перед ним вопросы, или при необходимости решения дополнительных вопросов, связанных с предыдущим исследованием, в соответствии с частями первой и второй статьи 287 УПК назначается дополнительная экспертиза, производство которой может быть поручено тому же или иному судебному эксперту.

Если предыдущее заключение эксперта недостаточно обоснованно либо его правильность вызывает сомнение, либо были существенно нарушены процессуальные нормы назначения и производства экспертизы, орган, ведущий уголовный процесс, для исследования тех же объектов и решения тех же вопросов в соответствии с частью третьей статьи 287 УПК назначает повторную экспертизу, производство которой поручается комиссии судебных экспертов. Судебные эксперты, проводившие предыдущую судебную экспертизу, могут присутствовать при производстве повторной экспертизы и давать комиссии пояснения, однако в экспертном исследовании и составлении заключения они не участвуют.

Комплексная экспертиза в соответствии с частью первой статьи 282 УПК назначается в случаях, когда установление того или иного обстоятельства невозможно путем проведения отдельных экспертиз. Для проведения ряда исследований на основе использования разных специальных отраслей знаний производство экспертизы поручается экспертам различных специальностей.

Сноска. Пункт 5 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

6. Орган, ведущий уголовный процесс, должен принять предусмотренные законом меры к исследованию обстоятельств, необходимых для дачи экспертом заключения, затем предложить сторонам представить в письменной форме вопросы, которые, по их мнению, должны быть поставлены перед экспертом, и выслушать по ним мнение других участников процесса.

Стороны вправе также указывать, какие объекты подлежат экспертному исследованию, а также кому может быть поручено производство экспертизы и заявлять отводы лицу, приглашенному в качестве эксперта.

Вопросы, имеющие значение для правильного разрешения дела, должны быть сформулированы в постановлении о назначении экспертизы, при вынесении которого необходимо учитывать, что вопросы, поставленные перед экспертом, не могут выходить за пределы специальных знаний лица, которому поручено проведение экспертизы.

В постановлении о назначении экспертизы не могут ставиться на разрешение правовые вопросы, как не входящие в компетенцию эксперта, а также иные вопросы, не относящиеся к делу.

7. При назначении экспертизы необходимо проверять, были ли соблюдены требования УПК при обнаружении, изъятии, фиксации объектов экспертного исследования и имеются ли они в наличии.

Если экспертному исследованию подлежат объекты, которые должны быть изъяты по постановлению суда, их изъятие, упаковка и доставка на экспертное исследование должны осуществляться с участием соответствующих специалистов органами, на которые возложено исполнение постановления суда в этой части.

Описание объектов, представленных на экспертизу, их внешний вид, количество, упаковка должны экспертами сопоставляться с описанием этих предметов в постановлении о назначении экспертизы, в надписях на упаковке и отражаться в акте экспертизы.

Стороны вправе представлять в качестве объектов экспертного исследования предметы, документы и другие вещественные доказательства. Исключая их из числа таковых, орган, ведущий уголовный процесс, обязан вынести мотивированное постановление.

С разрешения органа, ведущего уголовный процесс, потерпевший, подозреваемый, обвиняемый, а также свидетель, подвергнутый экспертизе, и лицо, в отношении которого ведется производство по применению принудительных мер медицинского характера, если это позволяет его психическое состояние, вправе присутствовать при производстве экспертизы.

8. При необходимости проведения судебно-психиатрической экспертизы следует иметь в виду, что помещение в психиатрическую больницу обследуемого лица допускается с соблюдением требований статей 14, 279 УПК.

Если у лица, в отношении которого необходимо производство судебно-психиатрической экспертизы, обнаружено временное психическое расстройство (реактивное состояние), которое препятствует проведению экспертизы, в связи с чем и требуется его лечение, то помещение такого лица на принудительное лечение в психиатрический стационар может осуществляться только по постановлению суда. В этом случае в соответствии с пунктом 2 части первой статьи 45 УПК производство по уголовному делу приостанавливается.

Принудительное помещение не содержащегося под стражей лица в медицинское учреждение для производства судебно-психиатрической экспертизы допускается только по решению суда, а для производства судебно-медицинской экспертизы - соответственно по решению суда или с санкции прокурора.

Сноска. Пункт 8 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

9. Постановление суда о назначении экспертизы обязательно для исполнения, как для экспертных учреждений в части проведения исследований, так и для других органов (лиц), на которые судом возложена обязанность по изъятию, упаковке и доставке объектов экспертного исследования.

10. Согласно статье 341 УПК назначение экспертизы является основанием для отложения слушания по делу. После получения экспертного заключения судебное разбирательство продолжается.

Судам следует контролировать срок производства экспертизы и в необходимых случаях запрашивать экспертные учреждения о готовности экспертного заключения.

Сноска. Пункт 10 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

11. Заключение эксперта должно быть исследовано и оценено. При исследовании заключения эксперта следует иметь в виду, что оно не имеет каких-либо преимуществ перед другими доказательствами и заранее установленной силы, подлежит анализу, сопоставлению и оценке в совокупности с другими доказательствами по делу.

Несогласие суда с заключением эксперта должно быть мотивировано в приговоре или постановлении.

11-1. Экспертные заключения указанных в части первой статьи 273 УПК лиц (сотрудника органов судебной экспертизы; лица, занимающегося судебно-экспертной деятельностью на основании лицензии и состоящих в Государственном реестре судебных экспертов; иного лица, которому проведение экспертизы поручено разово в порядке и на условиях, предусмотренных законом) не имеют каких-либо преимуществ друг перед другом.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 11-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

12. Разъяснить, что оценка заключения эксперта состоит в последовательном решении ряда вопросов, из которых наиболее существенными являются:

были ли представлены объекты исследования, относящиеся к данному делу и достаточны ли они для экспертного исследования;

было ли произведено экспертное исследование с достаточной полнотой, имея в виду, что полнота экспертного исследования находится в непосредственной зависимости от использования разнообразных, дополняющих друг друга методов исследования и от охвата исследованием всех представленных на экспертизу объектов, разрешения всех поставленных перед экспертом вопросов;

основано ли заключение эксперта на научных положениях;

производило ли экспертизу компетентное лицо, не вышел ли эксперт за пределы своей компетенции;

соблюдались ли при назначении и проведении экспертизы требования уголовно-процессуального закона.

Сноска. Пункт 12 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

13. Необходимо обращать внимание на требования статьи 283 УПК, предъявляемые к заключению эксперта, которое должно соответствовать им как по форме, так и по содержанию.

В заключении экспертов, проводивших повторную экспертизу, обязательно должно быть указано, на основании каких данных исследования они пришли к мнению о подтверждении правильности либо об ошибочности предыдущего заключения эксперта.

В заключении комплексной экспертизы должно быть указано, какие исследования, в каком объеме провел каждый эксперт и к каким выводам каждый из них пришел, после чего формулируется общий вывод, который подписывают эксперты, компетентные в оценке полученных результатов.

В случае разногласия между экспертами каждый из них или группа экспертов могут дать отдельное заключение.

Сноска. Пункт 13 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

14. Существенные нарушения уголовно-процессуального закона, допущенные при обнаружении, изъятии и фиксации объектов экспертного исследования, назначении и проведении экспертизы, могут повлечь признание заключения эксперта недопустимым доказательством.

К числу таких нарушений могут быть отнесены:

нарушение процессуального порядка подготовки, направления объектов экспертного исследования на экспертизу;

проведение экспертного исследования (части исследования) лицами, которым не было поручено производство данной экспертизы;

проведение экспертизы лицом, которое не имело права на производство экспертизы или согласно закону подлежало отводу;

нарушение прав участников процесса при назначении и производстве экспертизы;

другие нарушения, если они фактически отразились на полноте и всесторонности экспертного исследования, объективности и обоснованности заключения эксперта.

Сноска. Пункт 14 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

15. В соответствии со статьей 374 УПК, допрос эксперта в ходе судебного разбирательства может быть произведен только после оглашения заключения для его разъяснения, уточнения или дополнения.

Устные разъяснения, уточнения или дополнения эксперта являются доказательствами лишь в части и в пределах ранее данного им письменного заключения.

Допрос эксперта, в соответствии с требованиями части четвертой статьи 285 УПК по поводу обстоятельств, не относящихся к его заключению, ставших ему известными в связи с производством судебно-психиатрической, а также судебно-медицинской экспертизы в отношении живых лиц, запрещается.

Сноска. Пункт 15 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 25.06.2010 № 14 (порядок введения в действие см. п. 2); от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

16. В соответствии со статьей 111 УПК заключение специалиста является доказательством по уголовному делу.

Заключение специалиста, как и заключение эксперта, не имеет каких-либо преимуществ перед другими доказательствами и заранее установленной силы, подлежит анализу, сопоставлению и оценке в совокупности с другими доказательствами по делу.

Сноска. Пункт 16 - в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

17. Процессуальные издержки, связанные с производством экспертизы сотрудниками экспертного учреждения, взыскиваются с осужденного или его законного представителя в доход государства, или принимаются на счет государства.

Расходы, связанные с производством экспертизы, понесенные лицами, осуществляющими судебно-экспертную деятельность на основании лицензии, а также лицами, не имеющими таковую, но привлеченными для разового производства экспертизы, по постановлению органа, ведущего уголовный процесс, взыскиваются в их пользу после предъявления ими расчета.

18. Суд, при принятии окончательного решения по делу, в соответствии с требованиями пункта 12) части первой статьи 390 УПК, обязан решить вопрос о судьбе предметов, которые были объектом экспертного исследования. При этом следует руководствоваться положениями статьи 118 УПК.

Сноска. Пункт 18 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

19. Согласно статье 4 Конституции Республики Казахстан настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, а также является общеобязательным и вводится в действие со дня официального опубликования.

Председатель Верховного Суда Республики Казахстан Судья Верховного Суда Республики Казахстан, секретарь пленарного заседания