Бұзақылық жөніндегі істер бойынша сот практикасы туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2009 жылғы 12 қаңтардағы N 3 Нормативтік қаулысы.

Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "257" деген цифрлар "293" деген цифрлармен ауыстырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі)

Бұзақылық үшін жауапкершілік туралы заңнаманы қолдану аясында туындаған мәселелер бойынша соттарға түсіндірме беру қажеттілігіне орай және біркелкі сот практикасын қамтамасыз ету мақсатында, әрі қолданыстағы заңнаманың өзгеруіне байланысты Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы

қаулы етеді :

1. Айыптының айналасындағы адамдарға өзін қарсы қою және оларды менсінбеу ниетінен туындаған, қоғамды және адамгершілік нормаларын көрінеу құрметтемеуді білдіретін, азаматтарға қарсы күш қолданумен не оны қолданамын деп қорқытумен, сол сияқты бөтеннің мүлкін жоюмен немесе бүлдірумен не ерекше арсыздығымен ерекшеленетін әдепсіз іс-әрекет жасаумен ұштасқан қоғамдық тәртіпті қасақана бұзуы заңға сәйкес қылмыстық жазалауға жататын бұзақылық болып танылуы мүмкін.

2. Қылмыстық жазалауға жататын бұзақылықтың ұсақ бұзақылықпен салыстырғанда қоғамға өте қауіпті екенін куәландыратын айрықша белгілер қоғамдық тәртіпті тым өрескел бұзушылық, қоғамды көрінеу құрметтемеу болып табылады.

Қоғамдық орындарда балағат сөздер айту, жеке адамдарға кемсітушілікпен тиісу, тұрғын үйлерді, көпшілік орындарды ластау және айналасындағы адамдарды құрметтемеуді білдіретін, қоғамдық тәртіпті бұзатын және жеке адамдардың мазасын алатын осындай басқа да әрекеттер күш қолданумен не оны қолданамын деп қорқытумен, сол сияқты бөтеннің мүлкін жоюмен немесе бүлдірумен ұштасқан жағдайларда, олар әкімшілік құқық бұзушылықтың шегінен шығады және қылмыстық жазалауға жататын бұзақылық құрамын құрайды.

Азаматтарға күш қолданумен не оны қолданамын деп қорқытумен, бөтеннің мүлкін жоюмен немесе бүлдірумен не ерекше арсыздығымен ерекшеленетін әдепсіз әрекеттер жасаумен ұштасқан, қоғамды көрінеу құрметтемеуді білдіретін қоғамдық тәртіпті бұзу қоғамдық тәртіпті тым өрескел бұзушылық болып танылуы мүмкін. Қоғамдық тәртіпті ұзақ және қасарыса ұдайы бұзу, көпшілік шараларға кедергі келтіру, кәсіпорынның, ұйымының, мекеменің немесе қоғамдық көліктің қалыпты жұмысын уақытша тоқтату осындай әрекеттерге жатқызылуы мүмкін.

Айналасындағы адамдарға өзін қарсы қою, оларды менсінбейтінін көрсету ниетінен туындаған, мінез-құлықтың жалпыға ортақ нормалары мен ережелерін әдейі бұзуды қоғамды көрінеу құрметтемеу деп түсіну керек.

Жалпыға ортақ адамгершілік нормаларын әдейі елемеумен, мысалы ұйятсыздықпен, ауруды, кәріні, дәрменсіз күйдегі адамдарды қорлаумен ұштасқан бұзақылық әрекеттерді ерекше арсыздық деп түсіну керек.

Қоғамдық тәртіпті бұзушылықтың тым өрескелдігі мен бұзақылық әрекеттердің әдепсіздігінің нақты сипаты айыптау актісінде және үкімде міндетті түрде көрсетілуі тиіс. Қылмыстық ізге түсу органдармен айыпталушыға тағылмаған бұзақылықты саралау белгілері үкімде көрсетілуге тиіс емес.

Ескерту. 2-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

3. Қылмыстар көп болып, оның кейбіреулерінде Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (бұдан әрі - ҚК) 293-бабында қарастырылған қылмыс құрамының белгілері бар болған кезде "Қылмыстардың бірнеше рет жасалуын және жиынтығын саралау туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2006 жылғы 25 желтоқсандағы N 11 нормативтік қаулысында берілген ҚК-нің 13-бабын қолдану жөніндегі түсіндірмелерді басшылыққа алу қажет.

Адамның ниетінің, себебінің, мақсатының мазмұны мен бағытына және ол жасаған әрекеттердің мән-жайларына байланысты бұзақылықты басқа қылмыстардан, оның ішінде бұзақылық ниетпен жасалған қылмыстардан ажырату керек.

Жеке бас араздығының, жәбірленушілердің теріс әрекеттерінің салдарынан отбасында, туыстарға, таныстарға қатысты кемсіту, ұрып-соғу, денсаулыққа зиян келтіру және осыған ұқсас басқа әрекеттер жасау ҚК-нің жеке басқа қарсы қылмыстар үшін жауаптылықты көздейтін баптары бойынша саралануы тиіс. Айыптының әрекеттері бір мезгілде қоғамдық тәртіпті көрінеу өрескел бұзумен және қоғамды көрінеу құрметтемеумен ұштасқан жағдайларда мұндай әрекеттер бұзақылық ретінде саралануы керек.

Ескерту. 3-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

4. Жеке бас араздығының салдарынан болған жанжал немесе төбелес барысында болған күш қолданудан бұзақылық ниетпен күш қолдануды ажыратқан кезде айыпты мен жәбірленушінің қарым-қатынасының сипатын, жанжалдың сылтауы мен себебін ескеріп, оның бастамашысы кім болғанын, жанжалға қатысушылардың әрекеттерінің қарқыны мен сипатын, айыптының ниетінің бағытын көрсететін басқа да мән-жайларды анықтау керек.

Егер кісі өлтіруге, денсаулыққа ауыр немесе ауырлығы орташа зиян келтіруге, мысалы, қызғаныш, кек алу, жеке бас араздығы және жеке қарым-қатынастың негізінде туындаған басқа сезімдер, сол сияқты жәбірленушінің жанжал немесе төбелесті бастаған заңға қайшы мінез-құлқы себеп болса, онда олар қоғамдық орында немесе бөгде азаматтардың көзінше жасалғанына ғана байланысты бұзақылық ниетпен жасалған деп қарастырылмайды.

5. Айыптының кісі өлтіру немесе адамның денсаулығына әртүрлі дәрежедегі зиян келтірумен ұштасқан бұзақылық әрекеттерін саралаған кезде "Адамның өмірі мен денсаулығына қарсы кейбір қылмыстарды саралау туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2007 жылғы 11 мамырдағы N 1 нормативтік қаулысындағы түсіндірмелерді басшылыққа алу қажет.

Жәбірленушінің денсаулығына қасақана жеңіл дәрежедегі зиян келтірумен ұштасқан бұзақылық әрекеттер ҚК-нің 293-бабының тиісті бөлігінде көзделген қылмыс құрамымен толықтай қамтылады.

Сонымен бірге, бұзақылық ниетпен адамның денсаулығына ауырлығы орташа дәрежедегі зиян, ауыр зиян келтіру немесе бұзақылық ниетпен кісі өлтіру ҚК-нің адамның өмірі мен денсаулығына қарсы бұзақылық ниетпен жасалған қылмыс үшін жауаптылықты қарастыратын тиісті нормаларымен саралануы керек.

Бұзақылық ниетпен жәбірленушіні өлтіргенге немесе денсаулыққа ауырлығы орташа не ауыр зиян келтіргенге дейін, сондай-ақ ол әрекеттерден кейін жасалған бұзақылық әрекеттер аталған әрекеттермен бір ниетпен байланысты болмаса, барлық жағдайларда ҚК-нің 293-бабымен дербес саралануға жатады.

Бұзақылық жасаған кезде абайсызда денсаулыққа зиян келтіру күш қолданумен ұштасқан әрекеттер деп саралана алмайды.

Ескерту. 5-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2011.04.21 № 1 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

6. Бұзақылық жасалған кезде бөтеннің мүлкі заңсыз алынып қойылған жағдайларда ол мүліктің қандай мақсатпен алынғанын анықтау қажет. Егер тұлға пайдакүнемдік мақсат көздеген болса, оның әрекеттері мүлікті иемдену тәсіліне байланысты меншікке қарсы қылмыстар мен бұзақылықтың жиынтығы ретінде саралануы тиіс.

7. Егер ҚК-нің 202-бабында қарастырылған қылмысты ауырлататын мән-жайлар болған кезде жасалған бұзақылық әрекеттер барысында бөтеннің мүлкін қасақана жоюдың немесе бүлдірудің нәтижесінде елеулі зиян келтірілсе, онда мұндай әрекеттер аталған баппен қосымша саралануға жатады.

Жәбірленушіге елеулі зиян келтірілгені туралы мәселені шешкен кезде жойылған мүліктің құнын немесе бүлінген мүлікті қалпына келтіру құнын негізге алу керек.

Ескерту. 7-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

8. Бұзақылықты тағылықтан, яғни ғимараттарды немесе өзге құрылыстарды арамдауға, қоғамдық көліктегі немесе өзге де қоғамдық орындардағы мүлікті бүлдіруге бағытталған әрекеттер жасаудан ажырату керек. Тағылықтың салдарлары анықталғанша қоғамдық тәртіпті бұзушылық белгісіз болып қалатындықтан, тағылық кезінде қоғамдық тәртіпті бұзу көрінеу өрескел сипатта болмайды және барлық жағдайларда бірдей қоғамды көрінеу құрметтемеуді білдірмейді.

9. Айыптының әрекеттеріне "топ болып", "топ болып алдын ала сөз байласып", " қылмыстық топ болып" бұзақылық жасау айқындаушы белгілері бойынша құқықтық баға бергенде ҚК-нің 31-бабында қарастырылған талаптарды негізге алу қажет.

Бұзақылық екі және одан да көп орындаушылардың қатысуымен алдын ала сөз байласпай жасалған жағдайларда "топ болып жасау" айқындаушы белгілері бойынша саралануы мүмкін.

Кінәлі адамдардың әрекеттерін "топ болып алдын ала сөз байласып" бұзақылық жасау белгісі бойынша саралаған кезде екі және одан да көп адамның бұзақылық жасауға бағытталған кез келген түрдегі уәделесуінің болғанын, яғни осы адамдардың тікелей қоғамдық тәртіпті бұзуға бағытталған әрекеттер басталғанға дейін, ең болмаса орындаушылардың бірі қылмыс құрамының объективті жағын орындағанға дейін сөз байласуының болғанын анықтау қажет.

Бұзақылық оны жасау үшін екі немесе одан да көп адамның жалпы күші біріктірілген және бірге қатысушылардың әрқайсының әрекеті басқа бірге қатысушылардың әрекет жасауы үшін қажетті шарт болып табылған және рөлдердің алдын ала бөлінуіне сәйкес барлық бірге қатысушылардың әрекетінен туындаған ортақ қылмыстық нәтижемен себепті байланыста болған жағдайларда да "топ болып алдын ала сөз байласып" бұзақылық жасау белгісі бойынша сараланады. Мұндай жағдайларда қылмысқа екі және одан да көп орындаушылардың қатысуы міндетті емес, басқа түрдегі бірдей қатысушылар болғанда бір орындаушы жеткілікті.

Ұйымдастырушының, айдап салушының немесе көмектесушінің жауаптылығы, олар бір мезгілде бұзақылық жасаушылар болған жағдайларды қоспағанда, ҚК-нің 28-бабына сілтеме жасалып, ҚК-нің 293-бабы бойынша туындайды.

Бұзақылықты бірге жасаушылармен алдын ала сөз байласпаған, алайда оны басқа адамдар жасауы барысында соларға қосылған және тікелей қатысқан адам өзі жасаған нақты әрекеттер үшін қылмысты орындаушы ретінде жауапты болуға тиіс.

Ескерту. 9-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

10. Бірнеше адамның әрекеттерін ҚК-нің 293-бабының үшінші бөлігі бойынша, осы баптың екінші бөлігінің 1-тармағында қарастырылған саралау белгісін көрсете отырып саралау туралы мәселені шешкен кезде соттар бірлесіп бұзақылық әрекеттер жасау туралы ғана емес, сондай-ақ қару не денсаулыққа зиян келтіру үшін арнайы бейімделген басқа да заттарды қолдану туралы да алдын ала келісімге қол жеткізілуі керектігін назарға алуы қажет. Осындай қылмыс жасауға келіскен адамдардың барлығының қару немесе заттарды қолданған-қолданбағанының жасалған әрекетті саралау үшін маңызы жоқ.

Егер құқыққа қарсы бірлескен әрекеттерді жасау барысында қылмысқа қатысушылардың бірі басқа қатысушылармен алдын ала келісімі болмай тұрып, қару немесе денсаулыққа зиян келтіру үшін арнайы бейімделген заттарды қолданса немесе қолдануға әрекеттенсе, осыған негіздер болған кезде оның әрекеті ҚК-нің 30-бабының талаптары ескеріле отырып саралануы қажет.

Ескерту. 10-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

11. Адамның қылмыстық әрекеттері тікелей бұзақылық әрекеттер жасалған кезде орын алса және билік өкіліне не қоғамдық тәртіпті қорғау міндеттерін атқарушы немесе қоғамдық тәртіпті бұзудың жолын кесуші адамға қарсыласумен байланысты болса, онда олар ҚК-нің 293-бабы екінші бөлігінің 2-тармағы бойынша саралануы мүмкін.

Ескерту. 11-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

12. Билік өкіліне немесе қоғамдық тәртіпті қорғаушының міндетін атқарушы немесе қоғамдық тәртіпті бұзудың жолын кесуші өзге адамға қарсылық көрсету деп аталған тұлғалардың қоғамдық тәртіп бұзушылықтың жолын кесуге, мысалы, бұзақылық жасаушы адамды ұстауға немесе қарусыздандыруға, бұзақылық әрекеттердің жалғасуына өзге тәсілмен кедергі келтіруге бағытталған заңды әрекеттеріне айыптының қасақана қарсыласу (соққы беру, ұрып-соғу, дене жарақаттарын салу) әрекеттерін түсіну керек.

13. Бұзақылық әрекеттер тыйылғаннан кейін жасалған, мысалы, айыптыны ұстауға байланысты жасалған қарсылық көрсету, бұзақылық пен бірге қылмыстардың жиынтығы ретінде саралануға жатады.

Қоғамдық тәртіпті сақтау міндетін атқарушы немесе қоғамдық тәртіпті бұзудың жолын кесуші адамға қарсылық көрсетуге, оның ішінде осы адамдарға қатысты күш көрсетуге немесе оны қолданамын деп қорқытуға ұласқан бұзақылық әрекеттер ҚК-нің 293-бабы екінші бөлігінің 2-тармағының диспозициясымен толық қамтылады және басқа баптар бойынша қосымша саралауды қажет етпейді.

Күш қолданудың нәтижесінде тағы одан да ауыр қастандық жасалған жағдайларда ғана қоғамдық тәртіпті сақтау міндетін атқарушы немесе қоғамдық тәртіпті бұзудың жолын кесуші адамға қарсылық көрсету бұзақылық құрамымен қамтылмайды.

Ескерту. 13-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

14. Егер айыпты қоғамдық тәртіпті сақтау міндетін атқарушы немесе қоғамдық тәртіпті бұзудың жолын кесуші адамға қарсылық көрсеткен кезде оның денсаулығына ауыр зиян немесе ауырлығы орташа дәрежедегі зиян келтірсе, не оны өлтірсе, онда осыған негіздер болған кезде әрекетті ҚК-нің 293-бабы екінші бөлігінің 2-тармағымен қарастырылған қылмыстардың жиынтығы бойынша саралау керек және тиісінше аталған қылмыстар өзінің қызметтік міндетін атқарушы не кәсіби немесе қоғамдық парызын орындаушы адамға қатысты жасалған қылмыстар ретінде ҚК-нің 106-бабы екінші бөлігінің 2-тармағымен, ҚК-нің 107-бабы екінші бөлігінің 2-тармағымен немесе 99-бабы екінші бөлігінің 2-тармағымен саралануы тиіс.

Ескерту. 14-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

15. Қоғамдық тәртіпті сақтауға тартылған мерзімді қызметтегі әскери қызметшілерді, сондай-ақ осындай әрекеттерге өз бастамасымен қатысушы басқа адамдарды қоғамдық тәртіпті сақтау міндетін атқарушы немесе қоғамдық тәртіпті бұзудың жолын кесуші өзге адамдар деп түсіну керек.

16. Алып тасталды - ҚР Жоғарғы Сотының 2011.04.21 № 1 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

17. Адамның әрекеттерін ҚК-нің 293-бабының үшінші бөлігі бойынша саралағанда, соттар қажет кезде "Жекелеген қару түрлерінің айналымын мемлекеттік бақылау жасау туралы" Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 30 желтоқсандағы № 339-I Заңына сәйкес және сарапшының қорытындысы негізінде бұзақылық жасалған кезде қолданылған зат немесе құралдың жанды немесе өзге нысанды зақымдауға арналып бейімделген қару болып табылатынын анықтауы керек.

Осыған тиісті негіздер болса, бұзақылық жасаған кезде қару қолданған адамның әрекеттері ҚК-нің 287-бабы бойынша қосымша саралануы тиіс. Бұл ретте айыпты адам өзінің қару қолданғанын сезінуі тиіс.

Ескерту. 17-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

18. Атыс, газ қаруын, пышақтарды, кастеттер мен өзге де суық қаруларды не денсаулыққа зиян келтіру үшін арнайы бейімделген басқа заттарды қолдану деп оларды тура бағытталған мақсатта, денсаулыққа зиян келтіру үшін қолдануды (ату, шаншып-кесетін соққылар беру), сол сияқты оларды психикалық күштеу құралы ретінде қасақана қолдануды түсіну керек. Яғни мұндай әрекеттерді ҚК-нің 293-бабының үшінші бөлігі бойынша саралау үшін аталған заттарды қолданып жәбірленушінің денсаулығына зиян келтіру немесе келтіруге әрекеттену ғана емес, сондай-ақ айыптының бұзақылық әрекеттер жасау барысында осындай заттарды қолданып жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына нақты қатер төндіретін өзге де мінез-құлық көрсетуі негіз болады.

Бұл ретте қару қолдану оның зақымдайтын мүмкіндіктерін қолдануды ғана білдіретінін назарға алу керек (мысалы, бұзақылық кезінде қарудың сабымен соққы берілген жағдайда ол қару емес, денсаулыққа зиян келтіру үшін қолданылған зат ретінде бағалануы керек).

Бұзақылық әрекеттер барысында жарамсыздығы немесе оқталмағаны белгілі қару не ҚК-нің 293-бабының үшінші бөлігінде көрсетілген тек қаруға ұқсас өзге зат (тапаншаның макеті, ойыншық пышақ немесе кастет және басқалар) қолданылған кезде жәбірленушінің оны қалай қабылдағанына қарамастан айыптының әрекеттері ҚК-нің 293-бабының үшінші бөлігі бойынша саралана алмайды.

19. Қорқытып сөйлеу, сол сияқты бұзақылық кезінде қару не басқа заттарды әдейі көрсету ҚК-нің 293-бабының бірінші бөлігінің диспозициясымен қамтылады және оларды қолданып жасалған бұзақылық ретінде саралана алмайды, өйткені мұндай әрекеттер қаруды не басқа заттарды қолдануды (пайдалануды) білдірмейді, демек, азаматтардың өмірі мен денсаулығына нақты қатер төндірмейді.

20. Денсаулыққа зиян келтіру үшін арнайы бейімделген заттар деп аталған мақсат үшін алдын ала немесе бұзақылық әрекеттер жасау кезінде бейімделген, сол сияқты қандайда бір алдын ала өңдеуден өткізілмеген, бірақ айыпты арнайы дайындаған және құрылысының ерекшеліктеріне және бейімділігіне орай адамның денсаулығына зиян келтіру мақсаттында өзінде ұстаған заттар (тұрмыстық мақсаттағы пышақтар, бұрауыштар, балталар, сойылдар, бейсбол таяқтары, темір құбырлардың кесінділері, таяқтар, арматура, ұстаралар және т.б.) танылады.

Қылмыс орнынан алынған, денсаулыққа зиян келтіру үшін арнайы бейімделмеген заттарды қолдану немесе қолдануға әрекеттену ҚК-нің 293-бабының үшінші бөлігінің белгілері бойынша саралауға негіз бола алмайды.

21. Атыс, газ қаруын, пышақтарды, кастеттерді және өзге суық қаруды не денсаулыққа зиян келтіруге арнайы бейімделген басқа заттарды қолдануға әрекеттену деп, осы заттарды тікелей мақсатына сәйкес қолдануға бағытталған, бірақ айыптының еркінен тыс мән-жайларға орай соңына дейін жеткізілмеген әрекеттерді түсіну керек.

22. Осы қаулының қабылдануына байланысты "Бұзақылық туралы істер жөніндегі сот тәжірибесі туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1995 жылғы 21 шілдедегі N 5 қаулысының күші жойылды деп танылсын.

23. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес, осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, сондай-ақ жалпыға бірдей міндетті болып табылады және ресми жарияланған күннен бастап күшіне енеді.

Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының Төрағасы	Қ. Мәми
Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының судьясы,
жалпы отырыс хатшысы	Ж. Бәйішев

О судебной практике по делам о хулиганстве

Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 12 января 2009 года № 3.

Сноска. По всему тексту цифры "257" заменены цифрами "293" в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда Республики Казахстан от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

В целях обеспечения единообразной судебной практики и необходимости дать судам разъяснения по вопросам, возникшим в сфере применения законодательства об ответственности за хулиганство, и в связи с изменением действующего законодательства, пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан

постановляет:

1. В соответствии с законом уголовно наказуемым хулиганством могут быть признаны совершенные с особой дерзостью умышленные действия, нарушающие общественный порядок, проявляющие явное неуважение виновного к обществу и нормам морали, обусловленные его желанием противопоставить себя окружающим, показать свое пренебрежительное отношение к ним, сопровождавшиеся применением насилия к гражданам либо угрозой его применения, а равно уничтожением или повреждением чужого имущества, либо совершением непристойных действий, отличающихся исключительным цинизмом.

2. Отличительным признаком, свидетельствующим о большей степени общественной опасности уголовно наказуемого хулиганства по сравнению с мелким хулиганством, является особая дерзость нарушения общественного порядка, выражающая явное неуважение к обществу.

В случаях, когда нецензурная брань в общественных местах, оскорбительное приставание к физическим лицам, осквернение жилых помещений, мест общего пользования и другие подобные действия, выражающие неуважение к окружающим, нарушающие общественный порядок и спокойствие физических лиц, сопровождались применением насилия либо угрозой его применения, а равно уничтожением или повреждением чужого имущества, такие действия выходят за рамки административного правонарушения и образуют состав уголовно наказуемого хулиганства.

Особо дерзким нарушением общественного порядка может быть признано такое преступное нарушение общественного порядка, выражающее явное неуважение к обществу, которое сопровождалось применением насилия к гражданам либо угрозой его применения, уничтожением или повреждением чужого имущества либо совершением непристойных действий, отличающихся исключительным цинизмом. К таким действиям также могут быть отнесены длительное и упорно непрекращающееся нарушение общественного порядка, срыв массового мероприятия, временное прекращение нормальной деятельности предприятия, учреждения, организации или общественного транспорта.

Под явным неуважением к обществу следует понимать демонстративное нарушение общепризнанных норм и правил поведения, продиктованное желанием виновного противопоставить себя окружающим, продемонстрировать пренебрежительное отношение к ним.

Под исключительным цинизмом следует понимать такие действия, которые сопровождались демонстративным пренебрежением к общепринятым нормам нравственности, например, проявлением бесстыдства, издевательством над больными, престарелыми, находящимися в беспомощном состоянии лицами и другие.

В обвинительном акте и в приговоре должно быть обязательно отражено, в чем конкретно выразилось особо дерзкое нарушение общественного порядка, и проявилась непристойность хулиганских действий. Указывать в приговоре квалифицирующие признаки хулиганства, которые не были вменены лицу органами уголовного преследования, недопустимо.

Сноска. Пункт 2 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

3. При множественности преступлений, некоторые из них содержат признаки преступления, предусмотренные статьей 293 Уголовного кодекса Республики Казахстан (далее - УК), необходимо руководствоваться разъяснениями по применению статьи 13 УК, данными в нормативном постановлении Верховного Суда Республики Казахстан от 25 декабря 2006 года № 11 "О квалификации неоднократности и совокупности преступлений".

Следует отграничивать хулиганство от других преступлений, в том числе совершенных лицом из хулиганских побуждений, в зависимости от содержания и направленности его умысла, мотива, цели и обстоятельств действий.

Нанесение оскорблений, побоев, причинение вреда здоровью и другие подобные действия, совершенные в семье, в отношении родственников, знакомых и вызванные личными неприязненными отношениями, неправильными действиями потерпевших, должны квалифицироваться по статьям УК, предусматривающим ответственность за преступления против личности. В тех случаях, когда такие действия одновременно были сопряжены с очевидным для виновного грубым нарушением общественного порядка и выражали явное неуважение к обществу, их следует квалифицировать как хулиганство.

Сноска. Пункт 3 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

4. При отграничении насилия, примененного из хулиганских побуждений, от насилия, совершенного в процессе ссоры или драки на почве личных неприязненных отношений, следует учитывать характер взаимоотношений виновного и потерпевшего, повод и причину конфликта, выявлять, кто был его инициатором, степень активности и характер действий его участников, другие обстоятельства, свидетельствующие о направленности умысла виновного.

Не могут рассматриваться как совершенные из хулиганских побуждений убийство, причинение тяжкого или средней тяжести вреда здоровью только в связи с совершением их в общественном месте или в присутствии посторонних граждан, если мотивами их совершения были, например, ревность, месть, неприязненные отношения и другие побуждения, возникшие на почве личных взаимоотношений, а равно противозаконное поведение потерпевшего, инициировавшего ссору или драку.

5. При квалификации хулиганских действий виновного, сопряженных с убийством или причинением вреда здоровью человека различной степени тяжести, следует руководствоваться разъяснениями, содержащимися в нормативном постановлении Верховного Суда Республики Казахстан от 11 мая 2007 года № 1 "О квалификации некоторых преступлений против жизни и здоровья человека".

Совершение хулиганских действий, сопровождавшееся умышленным причинением легкого вреда здоровью потерпевшего, полностью охватывается составом преступления, предусмотренного соответствующей частью статьи 293 УК.

В то же время, причинение здоровью человека вреда средней степени тяжести, тяжкого вреда или совершение убийства из хулиганских побуждений следует квалифицировать по соответствующим нормам УК, предусматривающим ответственность за совершенные преступления против жизни и здоровья человека из хулиганских побуждений.

Хулиганские действия, совершенные как до, так и после причинения смерти из хулиганских побуждений, причинение вреда средней степени тяжести или тяжкого вреда здоровью человека из хулиганских побуждений, и не связанные с ними единым умыслом, во всех случаях подлежат квалификации самостоятельно по соответствующим частям статьи 293 УК.

Неосторожное причинение вреда здоровью при совершении хулиганства не может влечь его квалификацию как действий, сопровождавшихся применением насилия.

Сноска. Пункт 5 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 21.04.2011 N 1 (вводится в действие со дня официального опубликования).

6. В тех случаях, когда при хулиганстве совершено незаконное изъятие чужого имущества, необходимо устанавливать, с какой целью изымалось это имущество. Если лицо преследовало корыстную цель, его действия в зависимости от способа завладения имуществом должны квалифицироваться как совокупность преступлений против собственности и хулиганство.

7. Если при совершении хулиганских действий в результате умышленного уничтожения или повреждения чужого имущества причинен значительный ущерб, то такие действия подлежат дополнительной квалификации по статье 202 УК при наличии отягчающих обстоятельств, предусмотренных в данной статье.

При решении вопроса о том, причинен ли потерпевшему значительный ущерб, следует исходить из стоимости уничтоженного или стоимости восстановления поврежденного имущества.

Сноска. Пункт 7 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

8. Хулиганство следует отличать от вандализма, то есть совершения действий, направленных на осквернение зданий или иных сооружений, порчу имущества на общественном транспорте или в иных общественных местах. При вандализме нарушение общественного порядка не во всех случаях является демонстративно дерзким и выражающим явное неуважение к обществу, так как до обнаружения его последствий нарушение общественного порядка остается неизвестным.

9. Давая правовую оценку действиям виновных, как хулиганству, совершенному при наличии квалифицирующих признаков "совершение группой лиц", "группой лиц по предварительному сговору", "преступной группой", необходимо исходить из требований, предусмотренных статьей 31 УК.

Квалифицирующий признак "совершение группой лиц" может быть вменен в тех случаях, когда в хулиганстве участвовали два и более исполнителя без предварительного сговора.

При квалификации действий виновных по признаку "совершения группой лиц по предварительному сговору" необходимо выяснять, имелась ли выраженная в любой форме договоренность двух или более лиц на совершение хулиганства, состоялся ли сговор этих лиц до начала совершения действий, непосредственно направленных на нарушение общественного порядка, то есть до выполнения объективной стороны состава преступления хотя бы одним исполнителем.

Хулиганство квалифицируется по признаку "группой лиц по предварительному сговору" и в тех случаях, когда для его совершения объединены общие усилия двух или более лиц и действия каждого из соучастников являются необходимым условием для совершения действий других соучастников, согласно предварительному распределению ролей, и находятся в причинной связи с общим, наступившим от деятельности всех соучастников, преступным результатом. В таких случаях необязательно участие в совершении хулиганства двух и более исполнителей, достаточно одного исполнителя при наличии других видов соучастников.

Ответственность организатора, подстрекателя или пособника наступает по статье 293 УК со ссылкой на статью 28 УК, за исключением случаев, когда они одновременно являлись соисполнителями хулиганства.

Лицо, которое не состояло в предварительном сговоре с другими соучастниками хулиганства, но в ходе его совершения другими лицами присоединилось к ним и приняло непосредственное участие, должно нести ответственность за фактически совершенные им конкретные действия как соисполнитель.

Сноска. Пункт 9 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

10. При решении вопроса о квалификации действий нескольких лиц по части третьей статьи 293 УК с указанием квалифицирующего признака, предусмотренного пунктом 1 части второй той же статьи, судам следует иметь в виду, что предварительная договоренность должна быть достигнута не только о совместном совершении хулиганских действий, но и о применении оружия или предметов, специально приспособленных для причинения вреда здоровью. Для квалификации содеянного не имеет значения, всеми ли лицами, договорившимися о совершении такого преступления, применялись оружие или предметы.

В случае, если одно лицо в ходе совершения совместных противоправных действий при отсутствии предварительного сговора с другими участниками преступления применило или пыталось применить оружие или предметы, специально приспособленные для причинения вреда здоровью, содеянное им, при наличии к тому оснований, подлежит квалификации с учетом требований статьи 30 УК.

Сноска. Пункт 10 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

11. Преступные действия лица могут быть квалифицированы пунктом 2 части второй статьи 293 УК в том случае, когда они имели место непосредственно во время совершения хулиганских действий и связаны с сопротивлением представителю власти либо иному лицу, исполняющему обязанности по охране общественного порядка или пресекающему нарушение общественного порядка.

Сноска. Пункт 11 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

12. Под сопротивлением представителю власти или иному лицу, исполняющему обязанности по охране общественного порядка, либо пресекающему нарушение общественного порядка, следует понимать умышленные действия (нанесение ударов, побои, причинение вреда здоровью) виновного по преодолению законных действий указанных лиц, направленных на пресечение нарушения общественного порядка, например, путем удержания или обезоруживания лица, совершающего хулиганство, воспрепятствования иным способом продолжению хулиганских действий.

13. Хулиганство и сопротивление, оказанное после прекращения хулиганских действий, например, в связи с последующим задержанием виновного, подлежат квалификации как совокупность преступлений.

Хулиганские действия, которые сопровождаются сопротивлением лицу, исполняющему обязанности по охране общественного порядка или пресекающему нарушение общественного порядка, в том числе и соединенные с насилием или угрозой его применения в отношении этих лиц, полностью охватываются диспозицией пункта 2 части второй статьи 293 УК и дополнительной квалификации по другим статьям не требуют. Сопротивление лицу, исполняющему обязанности по охране общественного порядка или пресекающему нарушение общественного порядка, не охватывается составом хулиганства лишь в тех случаях, когда в результате примененного при этом насилия совершается еще и другое более тяжкое посягательство.

Сноска. Пункт 13 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

14. Если виновный при сопротивлении лицу, исполняющему обязанности по охране общественного порядка или пресекающему нарушение общественного порядка, умышленно причинил его здоровью тяжкий вред или вред средней степени тяжести, либо совершил убийство, содеянное при наличии к тому оснований следует квалифицировать по совокупности преступлений, предусмотренных пунктом 2 части второй статьи 293 УК и, соответственно, пунктом 2 части второй статьи 106 УК, пунктом 2 части второй статьи 107 УК или пунктом 2 части второй статьи 99 УК, как совершение указанных преступлений в отношении лица в связи с осуществлением им служебной деятельности либо выполнением профессионального или общественного долга.

Сноска. Пункт 14 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

15. Под иными лицами, исполняющими обязанности по охране общественного порядка или пресекающими нарушение общественного порядка, следует понимать военнослужащих срочной службы, привлекаемых к охране общественного порядка, а также других лиц, участвующих в таких действиях по своей инициативе.

16. Исключен нормативным постановлением Верховного Суда РК от 21.04.2011 N 1 (вводится в действие со дня официального опубликования).

17. При квалификации действий лица по части третьей статьи 293 УК судам при необходимости следует в соответствии с Законом Республики Казахстан от 30 декабря 1998 года № 339-I "О государственном контроле за оборотом отдельных видов оружия" и на основании заключения эксперта устанавливать, является ли примененный при совершении хулиганства предмет или устройство оружием, конструктивно предназначенным для поражения живой или иной цели.

При наличии к тому оснований действия лица, применившего при совершении хулиганства оружие, должны дополнительно квалифицироваться по статье 287 УК. При этом виновное лицо должно осознавать, что применяет оружие.

Сноска. Пункт 17 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

18. Под применением огнестрельного, газового оружия, ножей, кастетов и иного холодного оружия либо других предметов, специально приспособленных для причинения вреда здоровью следует понимать как действия, направленные на использование их по прямому назначению для причинения вреда здоровью (производство выстрелов, нанесение колюще-режущих ударов и другие), так и умышленное использование их в качестве средства психического насилия. То есть основанием для квалификации таких действий по части третьей статьи 293 УК является не только нанесение или попытка причинения вреда здоровью потерпевшего с использованием указанных предметов, но и иное поведение виновного в процессе хулиганских действий с использованием таких предметов, представлявшее реальную опасность для жизни и здоровья потерпевшего.

При этом, следует иметь ввиду, что применение оружия предполагает только использование его поражающих свойств (к примеру, в случае нанесения во время хулиганства ударов рукояткой оружия, оно должно расцениваться как предмет, использованный для причинения вреда здоровью, а не как оружие).

При использовании в процессе хулиганских действий заведомо непригодного или незаряженного оружия либо иного предмета, лишь имитирующего оружие, указанное в части третьей статьи 293 УК (макет пистолета, игрушечный нож или кастет и другие), вне зависимости от восприятия его потерпевшим действия виновного не могут быть квалифицированы по части третьей статьи 293 УК.

19. Словесная угроза, а равно демонстрация оружия либо других предметов при хулиганстве охватываются диспозицией части первой статьи 293 УК и не могут быть квалифицированы как хулиганство, совершенное с их применением, поскольку такие действия еще не свидетельствуют о применении (использовании) оружия либо других предметов, следовательно, не создают реальную угрозу для жизни и здоровья граждан.

20. Специально приспособленными для причинения вреда здоровью признаются предметы, которым виновный для указанной цели придал свойства поражающего характера заранее или во время совершения хулиганских действий, а равно предметы, которые хотя и не подвергались какой-либо предварительной обработке, но были специально подготовлены виновным и находились при нем с той же целью использования, исходя из их конструктивных особенностей и свойств (ножи бытового назначения, отвертки, топоры, дубинки, бейсбольные биты, обрезки металлических труб, палки, арматура, бритвы и другие).

Применение или попытка применения предметов, подобранных на месте преступления, которые не были специально приспособлены для причинения вреда здоровью, не могут служить основанием для квалификации действий по признакам части третьей статьи 293 УК.

Сноска. Пункт 20 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

21. Под попыткой применения огнестрельного, газового оружия, ножей, кастетов и иного холодного оружия либо других предметов, специально приспособленных для причинения вреда здоровью следует понимать действия, непосредственно направленные на использование этих предметов в соответствии с их назначениями, но не доведенные до конца по обстоятельствам, не зависящими от воли виновного.

22. В связи с принятием настоящего постановления признать утратившими силу:

постановление Пленума Верховного Суда Республики Казахстан от 21 июля 1995 года № 5 "О судебной практике по делам о хулиганстве".

23. Согласно статье 4 Конституции Республики Казахстан, настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, а также является общеобязательным и вводится в действие со дня официального опубликования.

Председатель Верховного Суда
Республики Казахстан	К. Мами
Судья Верховного Суда
Республики Казахстан,
секретарь пленарного заседания	Ж. Баишев