Қазақстан Республикасында бәсекелестікті дамыту жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған бағдарламаны бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 26 қазандағы № 1115 Қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 7 маусымдағы № 625 қаулысымен

      Ескерту. Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 07.06.2014 № 625 қаулысымен.

      «Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010 - 2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаны іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 14 сәуірдегі № 302 қаулысын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
      1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасында бәсекелестікті дамыту жөніндегі 2010 - 2014 жылдарға арналған бағдарлама (бұдан әрі - Бағдарлама) бекітілсін.
      2. Қазақстан Республикасы Бәсекелестікті қорғау агенттігі (Монополияға қарсы агенттік) мүдделі орталық атқарушы органдармен, облыстардың, Астана және Алматы қалаларының әкімдерімен бірлесіп, Бағдарламада көзделген іс-шаралардың тиісінше және уақтылы орындалуын қамтамасыз етсін.
      3. Жауапты орталық және жергілікті атқарушы органдар «Салалық бағдарламаларды әзірлеу және мониторингілеу ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 18 наурыздағы № 218 қаулысымен бекітілген Салалық бағдарламаларды әзірлеу және мониторингілеу ережесіне сәйкес Бағдарламаның іске асырылу барысы туралы ақпарат берсін.
      4. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің бірінші орынбасары Ө.Е. Шөкеевке жүктелсін.
      5. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасының
      Премьер-Министрі                            К. Мәсімов

Қазақстан Республикасы 
Үкіметінің     
2010 жылғы 26 қазандағы
№ 1115 қаулысымен 
бекітілген    

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА БӘСЕКЕЛЕСТІКТІ ДАМЫТУ
ЖӨНІНДЕГІ 2010 - 2014 ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН
БАҒДАРЛАМА Астана қаласы, 2010 жыл

МАЗМҰНЫ

      1. Бағдарламаның паспорты
      2. Кіріспе
      3. Ағымдағы жағдайды талдау (экономиканың негізгі салаларының қазіргі жай-күйі)
      3.1. Қолданыстағы нормативтік құқықтық базаның сипаттамасын, экономиканың негізгі салаларын дамытуды қамтамасыз ету жөніндегі іс-шараларды іске асырудың қолданыстағы практикасы мен нәтижелерінің қоса алғанда, экономиканың негізгі салаларын дамытуды мемлекеттік реттеудің қолданыстағы саясатын талдау
      3.2. Бірнеше жылдар серпініндегі негізгі көрсеткіштер
      3.3. Экономиканың негізгі салаларында бәсекелестікті дамытудың проблемалары
      3.4. Қазақстан Республикасында бейімделуі мүмкін орын алып отырған проблемаларды шешу жөніндегі шетелдік оң тәжірибені шолу (салалардың жұмыс істеуін зерделеу тәжірибесі)
      4. Бағдарламаны іске асырудың мақсаттары, міндеттері, нысаналы индикаторлары мен нәтижелер көрсеткіштері
      4.1. Бағдарламаның мақсаты
      4.2. Нысаналы индикаторлары
      4.3. Бағдарламаның міндеттері және нәтижелер көрсеткіштері
      4.4. Әрбір міндет бойынша жоспарлы мәнге қол жеткізу көзделетін нақты кезеңді (орта мерзімді немесе ұзақ мерзімді) көрсете отырып, Бағдарлама міндеттерінің шешілу дәрежесін сипаттайтын сандық және сапалық өлшенетін мәндер ретінде белгіленетін нәтижелер көрсеткіштері
      4.5. Жауапты мемлекеттік және өзге де органдар (мақсаттарға, нысаналы индикаторларға, міндеттерге, нәтижелер көрсеткіштеріне қол жеткізуге жауапты мемлекеттік және өзге де органдар)
      5. Бағдарламаны іске асыру кезеңдері
      5.1. Орын алып отырған проблемаларды шешу жөніндегі жұмыстардың негізгі бағыттары (экономиканың негізгі салаларының орнықты даму жолдары және тетіктері, қойылған мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізу құралдары мен тетіктерінің тізбесі)
      5.2. Бизнес өкілдерімен кері байланыс жүйесі
      6. Қажетті ресурстар мен қаржыландыру көздері
      7. Бағдарламаны іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары

1. Бағдарламаның паспорты

Атауы

Қазақстан Республикасында бәсекелестікті дамыту жөніндегі 2010 - 2014 жылдарға арналған бағдарлама

Әзірлеу үшін негіздеме

«Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жоспарлау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы 18 маусымдағы № 827 Жарлығы.
«Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010 - 2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама және Қазақстан Республикасы Президентінің кейбір жарлықтарының күші жойылды деп тану туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 19 наурыздағы № 958 Жарлығы.
«Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010 - 2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаны іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 14 сәуірдегі № 302 қаулысы.

Негізгі әзірлеуші

Қазақстан Республикасы Бәсекелестікті қорғау агенттігі (Монополияға қарсы агенттік)

Мақсаты

Қазақстан Республикасында бәсекелестікті дамыту үшін жағдай жасау

Міндеттері

Бәсекелес нарықтарды құру (нарықтарда жаңа қатысушылардың пайда болуы және кіруі, сондай-ақ экономиканың негізгі салаларындағы бәсекелес орта үшін қолайлы жағдайлар қалыптастыру);
қоғамда бәсекелес сана қалыптастыру;
бәсекелестікті дамыту құралдарын жетілдіру.

Іске асыру мерзімдері

2010-2014 жылдар

Нысаналы индикаторы

Табиғи монополиялар субъектілерінің реттелетін қызметтерінің (тауарларының, жұмыстарының) тізбесін қысқарту

Қаржыландыру көздері мен көлемі

Бағдарламаны іске асыруға 2010 - 2014 жылдары республикалық бюджеттен қаражат жіберілетін болады

2. Кіріспе

      Бәсекелестік саласындағы саясат елді әлеуметтік-экономикалық дамыту мақсатына қол жеткізудің негізгі құралы және кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігі мен азаматтардың тұрмыс деңгейін айқындайтын түйінді фактор болып табылады.
      Бәсекелестік саясат нарық субъектілерінің жарысқа түсуі үшін жағдайларды қамтамасыз ету, экономиканың тиімділігін және бәсекеге қабілеттілігін арттыру, кәсіпорындарды жаңғырту және азаматтардың тауарлар мен қызметтерге қажеттілігінің экономикалық тиімді тәсілдерін қамтамасыз ету үшін жағдай жасау мақсатында мемлекет жүзеге асыратын дәйекті шаралар кешенін білдіреді.
      Қазақстан Республикасының бәсекелестік саласындағы саясаты мемлекеттік басқару жүйесі экономикалық және әлеуметтік нормалардың сапасын талап ететіндіктен және заңдарды, оның ішінде бәсекелестікті қорғайтын заңдарды қолдануды негіздейтіндіктен, мемлекеттік реттеу жүйесін реформалауда басты рөльдердің біріне ие.
      Қазақстан Республикасының Конституциясында әркімнің кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне, өз мүлкін кез келген заңды кәсіпкерлік қызмет үшін еркін пайдалануға құқығы бар екендігі көзделген. Монополистік қызмет заңмен реттеледі және шектеледі. Жосықсыз бәсекеге тыйым салынады.
      Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясына экономиканың бәсекеге қабілеттілігін дамытудың, нығайтудың ұзақ мерзімді бағдарларының негізі қаланды, онда экономиканың бәсекеге қабілеттілігін арттырудың нарықтық тетіктері ретінде бәсекелес нарықтарды және монополияға қарсы реттеудің сенімді құралдарын құру айқындалды.
      Бәсекелестік саясаттың мақсаттарына қол жеткізу мынадай міндеттерді шешуді болжайды:
      негізделмеген ішкі және сыртқы сауда кедергілерін қысқарту, артық реттеулерді болдырмау, көліктік, ақпараттық, қаржылық, энергетикалық инфрақұрылымдарды дамыту және нарыққа қатысушылар үшін оған қол жетімділікті қамтамасыз ету есебінен жалпы бәсекелестік ортаны жақсарту;
      монополияға қарсы реттеуді жетілдіру арқылы мемлекеттік органдар мен нарық субъектілерінің бәсекелестікке қарсы іс-әрекеттерінен бәсекелестікті тиімді қорғауды арттыру;
      негізделмеген ішкі және сыртқы сауда кедергілерін жою, салықтық және салықтық емес ынталандыру және қолдау құралдарын пайдалану жолымен жекелеген салаларда бәсекелестікті дамыту шараларын іске асыру.
      Қазақстан Республикасында бәсекелестікті дамытудың 2010 - 2014 жылдарға арналған бағдарламасы (бұдан әрі - Бағдарлама) заңнамалық базаны жетілдіруге, экономиканың кәсіпкерлік және инвестициялық тартымдылықтары үшін жағдайлар жасауға бағытталған.
      Бағдарлама бәсекелестік саясатты іске асыру үшін негіз болып табылады, 2014 жылға дейінгі кезеңде оның басымдықтары мен негізгі бағыттарын айқындайды, монополияға қарсы реттеу шараларын, өзге де қорғау шараларын, сондай-ақ кәсіпкерлік қызмет мүмкіндіктерін кеңейтетін және ынталандыратын бәсекелестікті дамыту жөніндегі шараларды енгізеді.
      Бағдарламада көзделген іс-шараларды іске асыру:
      мемлекеттің экономикаға қатысуын қысқартуға;
      жергілікті атқарушы және өкілді органдар қызметінің ашықтығын арттыруға;
      әкімшілік кедергілерді қысқартуға және кәсіпкерлік қызметті дамыту үшін қажетті инфрақұрылымдарды құруға жәрдемдесетін болады.
      Тұтастай алғанда Бағдарламаны қабылдау және ведомствоаралық өзара іс-қимыл негізінде оны іске асыру орталық және жергілікті атқарушы органдардың бәсекелестікті дамыту жөніндегі бірлескен іс-әрекеттерінің маңызды оң үлгісі болуы тиіс.

3. Ағымдағы жағдайды талдау

      Ескерту. 3.1-кіші бөліміне өзгерту енгізілді - ҚР Үкіметінің 2011.07.18. N 820 (алғаш ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Қаулысымен.

      3.1. Қолданыстағы нормативтік-құқықтық базаның сипаттамасын, экономиканың негізгі салаларын дамытуды қамтамасыз ету жөніндегі іс-шараларды іске асырудың қолданыстағы практикалары мен нәтижелерін қоса алғанда, экономиканың негізгі салаларын дамытуды мемлекеттік реттеудің қолданыстағы саясатын талдау
      1990 жылдары Қазақстан Республикасында бәсекелестікті дамыту үшін көптеген шаралар жасалды:
      бәсекелестік заңнамасы қабылданды;
      монополиялық және бәсекелестік нарықтарды бөлу жүзеге асырылды;
      жекешелендіру жүргізілді;
      әкімшілік қысым төмендетілді.
      Макроэкономикалық саясаттың негізгі міндеттері бизнес жүргізу, компаниялар мен нарықтарды дамыту, қоғамның қажеттілігін неғұрлым толық қанағаттандыру үшін қолайлы нарықтың ортаны қалыптастыру болып табылады. Сондықтан, мемлекет іске асыратын экономикалық саясат бәсекелестік қағидаттарға негізделуі тиіс. Бәсекелестікті дамыту - оны шешу үшін барлық мемлекеттік билік органдары жауапты болатын кешенді міндет.
      Ұзақ уақыт бойы саясаттың негізгі құралы ретінде қорғау тетіктері пайдаланылды. Бірінші кезекте, оған монополияға қарсы заңнаманы қолдану жатады. Қиындық монополияға қарсы реттеудің мейлінше аз құралдармен шектелуінде және ең алдымен бәсекелестікті дамытуға емес, құқық бұзушылықты жоюға бағытталғандығында болып отыр.
      Бәсекелестікті дамытудың міндеті экономикалық реттеудің барлық құралдарының пайдаланылуын жетілдіруді талап етеді.
      Бәсекелестік саясаттың рөлі нарықтық билікті теріс пайдаланатын нарық субъектілеріне монополияға қарсы заңнаманы қолдануға әкеп соқпайды. Бәсекелестік мемлекеттік экономикалық саясат шаралары нәтижесінде нашарлауы, ал жекелеген нарық субъектілерінің нарықтық билігі мемлекеттің нарық қатынастарына араласуының әр түрлі әдістерімен күшеюі мүмкін. Сондықтан бәсекелестік саясат монополияға қарсы органдардың тұтастай алғанда мемлекеттің экономикалық саясатын немесе тым болмаса, нарықтың бәсекелестік құрылымына, кәсіпорынның іскерлік практикасына, кәсіпкерлік қызметіне тікелей әсер ететін оның бағыттарын әзірлеуге кеңінен қатысуын айқындайды.
      «Монополияға қарсы саясаттың тиімділігі» (90-нан 92-орынға дейін), «жергілікті бәсекелестіктің қарқындылығы» (97-ден 101-ге дейін) қосалқы индекстері бойынша 2008 - 2009 жылдар және 2009 - 2010 жылдар кезеңінде Дүниежүзілік экономикалық форумның Ғаламдық бәсекеге қабілеттілік рейтингінде Қазақстан жағдайының нашарлағаны бәсекелестіктің жеткілікті дамымауы туралы айғақ болады.
      Экономиканың негізгі саларында бәсекелестікті дамытудың ағымдағы жағдайын талдау экономиканың бірқатар салалары (мысалы, темір жол саласы, коммуникация, байланыс, авиатасымалы) артық шоғырландырылғанын көрсетеді, бұл ел экономикасында монополия тарапынан қауіптің (аталған нарықтардағы жұмыс істеп жатқан компаниялардың мінез-құлықтары қазіргі уақытта бәсекелес (жарыспалы) болған күннің өзінде) сақталғандығын білдіреді.
      Бұдан басқа, жекелеген тауар нарықтарын монополияландыру заңдар қабылдау арқылы жүзеге асырылады.
      2009 жылғы 18 қыркүйекте қабылданған «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының Кодексімен осы Кодекс қабылданғанға дейін бәсекелес болған дәрілік заттардың, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканың сәйкестігін растау нарығы монополияландырылды. «Жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу туралы» Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 26 шілдедегі Заңымен Заң қабылданғанға дейін бәсекелес болған ғимараттарды, құрылыстарды және (немесе) олардың құрамдастарын техникалық тексеру нарығы монополияландырылды. Заңдарды әзірлеуші мемлекеттік органдар салалық заңдарда бәсекелестікті шектейтін ұқсас нормаларды көздеуді жалғастыруда.
      Тауар нарықтарындағы бәсекелес ортаның жай-күйін (бәсекелестікті дамыту дәрежесін) бағалау, тауар нарықтарын дамыту, бәсекеге қабілеттілікті арттырудың маркетингтік стратегиясын, әлеуетті бәсекелестер үшін нарыққа «кіру»/«шығу» тосқауылдарының болуын немесе болмауын және оларды еңсеру шараларын айқындау мақсатында оларға жүргізілген талдаулар бәсекелестікке келеңсіз әсер ететін бірқатар нормативтік құқықтық актілерді анықтады.
      Талдау нәтижесінде заңнамалық реттеуді жетілдіруді қажет ететін экономиканың (электр энергетикасы, темір жол көлігі, телекоммуникация) салалары анықталды.
      Бәсекелестік саясаттың осы немесе өзге аспектілерін қалыптастыру саласындағы нормативтік құқықтық актілерді талдау бірнеше жалпы кемшіліктерді: мемлекеттік саясат бірлігінің, жан-жақтылығының, бірізділігінің болмауын; оның декларативтік сипатын; олардың іске асырылуын қамтамасыз ететін нақты міндеттер мен тетіктердің болмауын анықтауға мүмкіндік береді.
      Сонымен қатар, шығарылатын нормативтік құқықтық актілер кәсіпкерлерге бизнесте жаңа мүмкіндіктер аша отырып, бәсекелестікті дамыту, экономикалық ресурстарды оңтайлы бөлу арқылы елдің экономикалық көрсеткіштерін жақсартуға, тауарлардың төмен бағаларын және жоғары сапалы қызметтерді белгілеуге ықпал етуі тиіс.
      Экономиканың негізгі салаларының нормативтік құқықтық актілерін пысықтаудың маңызы зор, экономикалық қатынастарды реттеу құралы ретінде бәсекелестікті дамытпайынша, тауарлар мен қызметтерді тұтынушылардың жалпы экономикалық әл-ауқатын жақсарту мүмкін емес.
      Мемлекеттің бәсекелестік саясаты екі негізгі бағытты қамтуы тиіс.
      Бірінші - тауар нарықтарында бәсекелестікті дамытуды жандандыру.
      Бәсекелестік саясаттың қазіргі заманғы жай-күйі экономика салаларын дамыту жөніндегі бағдарламалық құжаттарда бәсекелестікті дамыту көзделгенімен, мемлекеттік органдардың осы бағыттарда шараларды жеткіліксіз қабылдайтындығын көрсетті.
      Алайда, салалық мемлекеттік органдар практикада бәсекелестікті дамыту жөнінде нақты шаралар қабылдамайды.
      Бәсекелестікті дамыту мақсатында мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарларын қалыптастырған кезде салада бәсекелестікті дамытуды сипаттайтын индикаторларды және тиісті тауар нарықтарында шоғырлану деңгейін төмендету көрсеткіштерін көздеу қажет.
      Қазіргі уақытта кейбір нарықтардағы бәсекелестікті дамыту мәселелерінің бір бөлігі Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 14 сәуірдегі № 302 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаны іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары шеңберінде шешілетін болады.
      Агенттік «Мұнай өнімдерінің айналымын мемлекеттік реттеу туралы» Заң жобасын әзірлеуге қатысты, нәтижесінде мұнай өнімдерін бөлшек саудада өткізу нарығындағы делдалдарды жоюды, сондай-ақ мұнай өнімдерінің бөлшек сауда нарығында бағаны мемлекеттік реттеуді енгізуді және МӨЗ инфрақұрылымдарына кемсітусіз қолжетімділікті қамтамасыз ететін нормаларды бекіту бөлігінде ұсыныстар берді. Қазіргі уақытта Агенттіктің ұсыныстарын ескере отырып пысықталған Заң жобасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қарауында.
      «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне азық-түлік қауіпсіздігі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заң жобасын қарау шеңберінде Агенттік «Агроөнеркәсіптік кешенді және ауылдық аумақтарды дамытуды мемлекеттік реттеу туралы» Қазақстан Республикасының Заңында уәкілетті органның агроөнеркәсіптік кешен саласында сатып алу бағасын белгілеу жөніндегі функцияларын Қазақстан Республикасы Үкіметтің қарамағына беру туралы Қазақстан Республикасының Парламенті депутаттарының ұсыныстарын қолдады.
      Бәсекелестік саясаттың екінші бағыты - бұл бәсекелестік қатынастарды қорғау тетіктерін одан әрі жетілдіру (бәсекелестік туралы заңды жетілдіру, зардап ілеккен нарық субъектілерін қорғау тетіктерін құру).
      2009 жылғы 1 қаңтардан бастап «Бәсекелестік туралы» (бұдан әрі - Бәсекелестік туралы заң) және «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне бәсекелестік мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Заңдары қолданысқа енгізілді. Бәсекелестік туралы заңның негізгі жаңалықтары кәсіпкерлік белсенділіктің өсуін ынталандыруға, мемлекеттің кәсіпкерлік қызметке теріс араласуын шектеуге, монополиста қызметті шектеу нысандары мен әдістерін жетілдіруге және жосықсыз бәсекелестікке жол бермеуге бағытталған.
      Қабылданған Бәсекелестік туралы заңның мақсаты бәсекелестікті қорғау, тауар нарықтарының тиімді жұмыс істеуі үшін жағдайлар жасау, экономикалық кеңістіктің біртұтастығын, тауарлардың еркін қозғалысын және Қазақстан Республикасындағы экономикалық қызметтің еркіндігін қамтамасыз ету болып табылады.
      Қабылданған заңдардың міндеттері монополистік қызметтің алдын алу, жосықсыз бәсекенің жолын кесу, экономика салаларын монополиясыздандыру, еркін бәсекелестікті қамтамасыз ету, тұтынушылардың заңды құқықтарын қорғауды қамтамасыз ету болып табылады.
      Монополияға қарсы реттеу бәсекелестікті қорғаудың маңызды құралы болып табылады, бәсекелестікті шектеу қаупіне тікелей және жедел ықпал етуді қамтамасыз етеді, сондай-ақ олардың туындауының алдын алады.
      Бәсекелестік туралы заң нормаларын қолдану практикасы Заңның жекелеген ережелері нақтылануға, түзетуге және егжей-тегжейлі қаралуға жататындығын көрсетті.
      Монополистік қызметке қарсы іс-қимыл мен бәсекелестікті қорғау процесінде монополияға қарсы орган экономикалық жағдай қалай өзгерсе, солайша бизнестің жаңа нысандарының пайда болуына, кәсіпкерлердің құқықтарын қорғауға жаңа талаптардың қойылуына қарай жаңа проблемаларымен үнемі бетпе-бет келеді.
      Іс жүргізу нормаларымен байланысты проблемалар блогында монополияға қарсы органның істі тергеу жөніндегі өкілеттіктерінде кемшіліктер бар екендігі, сондай-ақ монополияға қарсы ден қою шараларының қолдану бойынша іс жүргізу рәсімдерінің ұзақтығы (заңнаманың іс материалдарына әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттамадан басқа қылмыстық іс қозғаудан бас тарту туралы қаулыны қоса беру қажеттігі туралы талап) көрсетілді.
      Соттардың аталған талаптарын орындау әкімшілік жазалар қолдану мерзімін созады, Агенттік пен құқық қорғау органдары арасында артық хат жазысуға әкеледі. Аталған мәселені зерделеген кезде Жоғарғы Сот заңға тиісті өзгерістер енгізу қажеттігін атап өтті.
      Негізделмеген әкімшілік кедергілер жаңа қатысушылардың нарықтарға кіруіне ынталандыруды төмендетеді, өндірістік емес шығындарды арттырады және сыбайлас жемқорлық пен «әкімшілік ресурстардың» туындауына жағдайлар жасайды.
      Бәсекелестік орта жаңа әкімшілік кедергілерді белгілеуден қорғалмаған.
      Көптеген елдерде кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің жаңа әкімшілік талаптарына кіретін нормативтік актілерді алдын ала бағалаудың және қабылдауды жан-жақты негіздеудің міндетті рәсімдері әзірленбеген және қолданылмайды.
      Практика нарық субъектілері жіберген жеке бұзушылықтар жосықсыз бәсекеден көрінетін бұзушылық белгілеріне жатпайтынын, алайда оларды жасау нәтижесінде бәсекелестікті шектеу, тұтынушылардың құқықтарын бұзу байқалатындығын көрсетеді.
      Мемлекеттік сатып алу жүйесінің субъектілері болып табылмайтын нарық субъектілерінің біліктілік талаптары мен техникалық ерекшеліктерінде заңнамаға сәйкес келмейтін және бәсекелестікті шектейтін талаптарды енгізу сияқты мұндай бұзушылықтар Бәсекелестік туралы заңда көрсетілмеген және аталған бұзушылықтар соңғы уақытта едәуір жиі кездессе де, оған тиісінше монополияға қарсы ден қою шаралары қолданылмайды.
      Осыған байланысты, жосықсыз бәсеке түрлерін кеңейту қажеттілігі туындап отыр.
      «Нарық субъектісі» деген ұғым нақтылауды талап етеді, себебі Заңның қолданыстағы редакциясы коммерциялық емес ұйымдарды нарық субъектілеріне жатқызуға және бұл ретте коммерциялық ұйымдарда бәсекелестікті шектеу фактілері болса да, тиісінше оларға қатысты монополияға қарсы ден қою шараларын қолдануға мүмкіндік бермейді.
      Нарық субъектілерінің мемлекеттік органдар көрсететін мемлекеттік көмекті алуына келісім беру кезінде шекті мән ұғымын айқындау қажет.
      Артық әкімшілендіруді жою мақсатында тергеу жүргізу кезінде монополияға қарсы органның іс жүргізу іс-әрекетін құқықтық реттеу тетігін жетілдіру талап етіледі.
      Әр түрлі мемлекеттік органдардан мемлекеттік монополияны енгізу туралы көптеген ұсыныстар келіп түсуде. Тек соңғы уақытта не Беларусь Республикасында, не Ресей Федерациясында жоқ монополияны алкоголь өнімдерін өндіруге және өткізуге, алтын өндіруге енгізу ұсынылды. Бұдан басқа, аталған ұсыныстар бірыңғай экономикалық кеңістікке қатысушы елдердің заңнамаларымен үйлестірілмеген, олар тиісті салаларда бәсекелестікті шектеуге бағытталған.
      Осыған байланысты, заңнаманы одан әрі дамыту мемлекеттік монополияның жаңа түрлерін не «жасырын» монополияны құруды көздемеуі тиіс.
      Бүгінгі күні мемлекеттік монополияға жатқызылған қызметті мемлекеттік реттеу мен бақылау негізін айқындайтын құқықтық база Бәсекелестік туралы заңда айқындалған, онда алғаш рет «мемлекеттік монополия» деген ұғымның анықтамасы, сондай-ақ мемлекеттік монополияны енгізу мәселелеріне бірыңғай тұрғыдан келу белгіленген.
      Айрықша құқықты іске асыру мемлекеттік монополия субъектісін құру жолымен жүзеге асырылады, ол Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімі бойынша құрылған мемлекеттік кәсіпорын ғана бола алады.
     Агенттік тауарды өндіруге және (немесе) сатуға, сатып алуға немесе оларды пайдалануға мемлекеттің айрықша құқығын бекіту бөлігінде олардың талаптарға сәйкес келуі мәніне заңнамалық актілерге талдау жүргізді.
      Аталған талдау нәтижесінде мемлекеттік монополия туралы нормалар бар, бірақ мұндай монополияны енгізу тәртібі жоқ Қазақстан Республикасының бірқатар заңнамалық актілері («Өсімдіктер карантині туралы» 1999 жылғы 11 ақпандағы, «Селекциялық жетістіктерді қорғау туралы» 1999 жылғы 13 шілдедегі, «Патент заңы» 1999 жылғы 16 шілдедегі, «Тауар таңбалары, қызмет көрсету таңбалары және тауар шығарылған жерлердің атаулары туралы» 1999 жылғы 26 шілдедегі, «Күзет қызметі туралы» 2000 жылғы 19 қазандағы, «Интегралдық микросхемалар топологияларын құқықтық қорғау туралы» 2001 жылғы 29 маусымдағы, «Ветеринария туралы» 2002 жылғы 10 шілдедегі, «Өсімдіктерді қорғау туралы» 2002 жылғы 3 шілдедегі, «Сауда қызметін реттеу туралы» 2004 жылғы 12 сәуірдегі, «Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану туралы» 2004 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасының заңдары) анықталды.
      Кейбір заңдарда қызмет түрлері мемлекеттік монополияға тікелей жатқызылмаған, бірақ мемлекеттік шаруашылық жүргізуші субъектілердің құқығы нақты түрде осы немесе өзге қызметті айрықша жүзеге асыруға бекітілген (Қазақстан Республикасының Жер кодексіЭкологиялық кодексіОрман кодексі«Авариялық-құтқару қызметі және құтқарушылардың мәртебесі туралы» 1997 жылғы 27 наурыздағы, «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы» 1997 жылғы 20 маусымдағы, «Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы» 2003 жылғы 25 сәуірдегі, «Ішкі су көлігі туралы» 2004 жылғы 6 шілдедегі, «Жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу туралы» 2007 жылғы 26 шілдедегі, «Сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы» 2008 жылғы 5 шілдедегі Қазақстан Республикасының заңдары).
      Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 4 сәуірдегі № 304 қаулысымен Мемлекеттік монополия субъектілерінің және осы субъектілер монополиялық жағдайда болатын салалардың тізбесі (16 субъект және мемлекеттік монополия қызметінің салалары) бекітілді.
      Заңнамалық актілер нормаларын Бәсекелестік туралы заңның 32-бабына сәйкес келтіру мақсатында Агенттік «Кейбір заңнамалық актілерге мемлекеттік монополия мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Заңының жобасын әзірлеуге бастама жасады.
      Агенттік газ өткізу нарығында және басқа нарықтарда делдалдарды жоюды қамтамасыз ететін заңнамалық тыйым салу тетігі нарықтан делдалдарды жою үшін, әсіресе «...қаптап кеткен алып-сатарларды бір жаққа шығару...» атап өтілген тауарлардың қымбаттау проблемалары жөніндегі Мемлекет басшысының 2009 жылғы 13 қарашадағы тапсырмасы тұрғысынан аса тиімді құрал болып табылады.
      Бәсекелестік ортаның жай-күйі едәуір дәрежеде табиғи монополиялар субъектілері қызметінің құнымен, инфрақұрылымның жай-күйімен және оған кедергісіз қол жеткізу мүмкіндігінің болуымен негізделеді.
      Табиғи монополияларды мемлекеттік реттеу:
      бағалық (тарифтік) реттеу;
      табиғи монополиялар субъектілерінің қызметтеріне қолжетімділік жөніндегі технологиялық мүмкіндіктерді айқындайтын инвестициялық бағдарламалар;
      тиісті секторларда олардың тұтынушылары арасындағы тиімді бәсекелестікті дамыту үшін табиғи монополиялар субъектілерінің қызметтеріне қолжетімділікті реттеу, сондай-ақ тұтастай алғанда экономика үшін инфрақұрылымдық шектеулерді жою арқылы бәсекелестік ортаның сапасына тікелей ықпал етеді.
      Бәсекелестік ортаның сапасы көп жағдайда табиғи монополиялардың құрылымдық реформаларының серпінімен негізделеді, оның барысында:
      реттелетін және реттелмейтін қызмет түрлері бойынша құрылымдық қайта құру немесе бөлек есепке алу арқылы бәсекелестік және табиғи монополияның қызмет түрлері анықталады;
      бәсекелестік секторлардың нарықтық ережелері белгіленеді;
      мемлекеттік реттеудің тиімділігін арттыру бағыттары айқындалады.
      Өңірлік бәсекелестікті дамыту Қазақстан Республикасындағы бәсекелестікті дамыту бағдарламасының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады.
      Өңірлік бәсекелестікті дамыту мақсаты өңірлер экономикасының басым салаларында бәсекелестік деңгейін арттыруға, оның ішінде тауар нарықтарында жаңа қатысушылардың пайда болуы үшін қажетті жағдайлар жасау арқылы жәрдемдесу.
      Бәсекелестікті дамыту шеңберінде жергілікті атқарушы органдардың қызметі:
      мемлекеттік органдардың әкімшілік кедергілерді белгілеулерін және тауарлардың қозғалысы үшін шектеулерді болдырмайтын жүйелерді құру;
      мемлекеттік органдардың кәсіпкерлік қызметтерге қатысуын қысқарту;
      өңірлік нарықтар, жаңа кәсіпкерлерді тарту мақсатында тауарлар мен қызметтердің қажеттілігі туралы ақпараттарды жинауды, талдауды және жариялауды ұйымдастыру;
      мемлекеттік органдар қызметінің ақпараттық ашықтығын арттыру;
      басым салалардағы тауар нарықтарының инфрақұрылымын дамыту жөніндегі басты міндеттерді шешуге бағытталуы тиіс.
      Өңірлік бәсекелестіктің дамуын бағалау мақсатында Агенттік өңірлерде бәсекелестікті қолдау мен дамыту деңгейін бағалауға бағытталған бәсекелестікті дамыту жөніндегі жергілікті атқарушы органдардың қызметін бағалау индикаторларының есептерін жүргізеді.
      Рейтинг Статистика агенттігінің, Қаржы министрлігінің Кедендік бақылау комитетінің деректері, облыстардың, Астана және Алматы қалаларының әкімдіктері ұсынған ақпараттар негізінде, сондай-ақ Агенттіктің өңіраралық инспекциялары мен құрылымдық бөлімшелерінің көрсеткіштерін пайдалана отырып есептеледі.
      Рейтинг әкімдіктердің шағын және орта кәсіпкерлікті және бәсекелестікті дамытуды қолдауын көрсететін көрсеткіштерді (үстем немесе монополиялық жағдайға ие кәсіпорындар санының серпіні, кейбір өңірлік тауар нарықтарының шоғырлану деңгейі, монополияға қарсы заңнаманы бұзу фактілері бойынша мемлекеттік органдардың орындаған нұсқамаларының саны), сондай-ақ өңір экономикасының жекелеген салаларында бәсекелестікті дамытуды жанама көрсететін көрсеткіштерді қамтиды.
      Рейтинг әкімдіктердің инвестицияларды тарту, шағын және орта бизнес субъектілерін қолдау жөніндегі жұмыстарын, экспорттық әлеуетін бағалауды және басқаларды көздейді.
      Қазіргі уақытта 2009 жылғы қорытынды бойынша Қазақстан өңірлерінің бәсекелестікті дамыту деңгейі бойынша рейтингісі қалыптастырылды, оның нәтижесі бәсекелестікті дамыту жөнінде жергілікті атқарушы органдар қабылдаған шаралар жеткіліксіз екендігін көрсетеді.
      Қазіргі уақытта әзірленіп жатқан облыстарды, республикалық маңызы бар қалаларды, астананы дамытудың 2011 - 2015 жылдарға арналған бағдарламасы өзіне өңірдегі бәсекелестік ортаны жақсартуға бағытталған жалпы шараларды, жекелеген нарықтардың ерекшеліктері мен проблемаларын ескеретін бәсекелестікті дамытудың салалық шараларын (салалық индикаторларын), сондай-ақ сауда саласын дамытуға бағытталған шараларды, оның ішінде өңірде сауда қызметін жүзеге асыратын әр түрлі форматтарды енгізуі тиіс.
      Бағдарламада өңірлік бәсекелестікті дамыту жөніндегі қорытындыларды, болжамдарды, іс-шараларды көрсететін өңірдің негізгі тауар нарықтарындағы бәсекелестік ортаның жай-күйіне талдау (нарық субъектілері туралы ақпарат, бәсекелестік деңгейі, шоғырландыру, нарыққа кіру кедергілері, сондай-ақ бәсекелестікті дамытуға кедергі келтіретін факторлар) берілуі тиіс.
      Сондай-ақ, мемлекеттік бәсекелестік саясатты кеңейту мақсатында мынадай міндеттерді:
      кәсіпкерлік қызметті бастау және жүргізуді жеңілдетуді;
      тауарларды өткізу үшін әкімшілік кедергілерді қысқартуды және шектеулерді жоюды;
      өңірлік нарықтар, жаңа кәсіпкерлерді тарту мақсатында тауарлар мен қызметтердің қажеттілігі туралы ақпараттарды жинауды, талдауды және жариялауды ұйымдастыруды;
      негізгі рәсімдер мен қызмет нәтижелерін жариялауды қоса алғанда, жергілікті мемлекеттік басқару органдары қызметтерінің ақпараттық ашықтығын арттыруды;
      жергілікті мемлекеттік басқару органдарының нарық субъектілерінің шаруашылық қызметіне тікелей қатысуын қысқартуды шешуге бағытталған бәсекелестікті дамытудың өңірлік бағдарламасын әзірлеуді көздеу қажет.
      Бұдан басқа, бәсекелестікті дамытудың қажетті деңгейі туралы мынадай көрсеткіштер:
      1 000 тұрғынға арналған белсенді жұмыс істейтін шағын және орта кәсіпорындардың саны;
      кәсіпорынның меншік нысаны бөлігінде жалақы төлеу деңгейі;
      шағын және орта кәсіпорындардың өнімдер шығарылымы (серпінде);
      өнеркәсіптегі кәсіпкерлік сенімділік индексі;
      экономикада жұмыс істейтіндердің жалпы санынан шағын және орта кәсіпкерлікте жұмыс істейтіндердің арақатынасы;
      өңірлік бағалардың аймақтылығы бойынша маңызды тауарлардың жекелеген түрлеріне арақатынасы; әдістемесі, өлшем бірлігі
      соңғы үш жыл ішінде нарыққа кірген саланың жаңа қатысушылары өндірген өнімдер мен қызметтердің үлесі; әдістемесі
      1 000 адамға арналған сауда алаңдарымен қамтамасыз ету;
      халықтың жан басына шаққандағы бөлшек тауар айналымы;
      жаңа сауда объектілерін іске қосу (жыл сайын 100 бірлік);
      жұмыссыздық деңгейін төмендету;
      азаматтардың өмір сүру деңгейі (атаулы және нақты мәнде) бойынша әкімдіктердің қызметі куәландыратын болады.
      Өңірлік бәсекелестік саясатты іске асырудың тиімділігі туралы:
      бәсекелестікті дамыту (әділ бәсекелестіктің басымдықтары және негізгі қызметтер бойынша жұмыс нәтижелері туралы ақпараттық материалдарды әзірлеу (БАҚ-та жариялау, телевидение мен радиодан сөз сөйлеу); бизнес пен мемлекеттік органдар өкілдеріне арналған монополистік қызметті шектеу және жосықсыз бәсекені болдырмау жөнінде қоғамдық іс-шаралар (оның ішінде конференциялар, дөңгелек үстелдер, семинарлар); Тізілімде монополистердің санын қысқарту; мемлекеттік органдардың бәсекелестікке қарсы іс-әрекеттері фактілері бойынша шығарылған нұсқамалардың орындалу саны);
      жергілікті атқарушы органдардың әкімшілік кедергілерін қысқарту;
      маңызды тауар нарықтарын шоғырландыру деңгейінің көрсеткіштері куәландыратын болады.
      Мемлекеттік ұйымдарды құрумен және оларға кейбір мемлекеттік функцияларды және мемлекеттік саясатты жүргізу өкілеттіктерін берумен байланысты бәсекелестік қауіптер бұрынғыдай өзекті болып отыр.
      Әлемдік тәжірибе бәсекелестік қатынастардың дұрыс дамуына нұқсан келтіруі мүмкін мемлекеттік басқаруға тән емес функциялардан бас тарту жөніндегі жұмыстарды жалғастыру қажеттігін көрсетеді. Бәсекелестікті ұлғайту кейбір қоғамдық қызметтерді ырықтандыруға ықпал ететін болады.
      Мемлекеттік ұйымдардың бейінді емес қызмет түрлерін бәсекелестік ортаға беру және мемлекеттің экономикаға араласуын азайту туралы мәселені Мемлекет басшысы 2005 жылы алға қойған болатын.
      Алайда, мемлекеттік кәсіпорындардың саны сол уақыттан бері азайған емес, ұлғайып келеді (2006 жылмен салыстырғанда мемлекеттік кәсіпорындардың саны 10 %-ға 4659-дан 5126-ға дейін ұлғайды).
      Монополияға қарсы органның мемлекеттік органды құруға және оның жұмыс істеуіне келісімі жеке кәсіпкерлердің қоғам қажеттілігін қандай да бір себептері бойынша толық қанағаттандырмаған қызмет салалары бойынша беріледі. Заң бизнестің кәсіпкерлік белсенділігін шектеуге жол бермеу мақсатында мұндай салалардың толық тізбесін көздейді.
      Бүгінгі күні мемлекеттің меншігінде 5 мыңнан астам мемлекеттік кәсіпорынның бар екендігін ескере отырып, аталған шара дағдарыстан кейінгі кезеңде жеке кәсіпкерлікті қолдауды және дамытуды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
      Қазіргі уақытта «Мемлекеттік кәсіпорын туралы» Заңда мемлекеттік органдарға мемлекеттік бақылау және қадағалау функцияларын беруге тыйым салу көзделген.
      Бұл ретте, мемлекеттік ұйымдарға өзге де мемлекеттік функцияларды беру (түрлі кадастрларды, деректер базаларын жүргізу және т.б.) жаппай жүзеге асырылады.
      Мұндай мемлекеттік ұйымдар үшін кәсіпкерлік қызметтің айрықша жағдайларын жасау жеке компаниялардың олармен бәсекелес болуына мүмкіндік бермейді. Мемлекеттік ұйымдар саяси және әкімшілік ресурстарға және өсетін қаржы мүмкіндіктеріне ие бола отырып, тауар нарықтарындағы олардың қызмет салаларымен сабақтас тауар айналымының жалпы жағдайына шешуші ықпал етуі мүмкін.
      Осыған байланысты, мемлекеттік ұйымдарға монополияға қарсы бақылауды күшейтуді көздеу, билік ету функцияларын барлық құрылған мемлекеттік ұйымдардан мемлекетке қайтаруды қамтамасыз ету, мемлекеттік ұйымдардың жеке ұйымдардан тауарларды, жұмыстарды, қызметтерді сатып алған кезде конкурстық тетікті пайдалануды кеңейту қажет.
      Қазақстан экономикасын дамыту және монополияға қарсы бақылау мен реттеудің қарқынды рөлі бәсекелестікті адвокаттандыру жөніндегі іс-шаралардың мәнін арттырады (бәсекелес орган үшін консультация беру, Үкімет жүргізетін экономикалық және реттеу саясатына ықпал ету және нарықтың неғұрлым бәсекелес салалық құрылымын, фирмалардың бәсекелес мінез-құлқын және нарықтың тиімділігін ынталандыру үшін оны әзірлеуге қатысу мүмкіндігі).
      Бүгінгі күні бәсекелестікті қорғау (бәсекелестікті адвокаттандыру) мәселелері бойынша нарыққа қатысушыларды, мемлекеттік органдарды, жалпы қоғамды ақпараттандырудың тиімді жүйесі жоқ.
      Бәсекелестікті жалпылама түсіну, мақсаты мен пайдасы жоқ жерде бәсекелестікті тиімді қорғау және насихаттау мүмкін емес.
      Қоғамды бәсекелестік мәселелері бойынша төмен ақпараттандыру салдары монополияға қарсы заңнаманы бұзушылықтың өсуі болуы мүмкін.
      Қазіргі уақытта жалпы қоғамның салалық реттеуіштер функцияларының монополияға қарсы орган функцияларынан айырмашылығы туралы түсінік жоқ.
      Бәсекелестікті адвокаттандыру деп ең алдымен, барлық нарық процестерінің қатысушыларына адал бәсекелестіктің талаптарын сақтау қажетті, бәсекелестік тәсілдерінің тиімділігі, монополияға қарсы заңнаманың ережелерін сақтау міндеттілігі түсінікті болатын ақпараттық жағдайлар жасау түсініледі.
      Бәсекелестік саясаттың мақсаттары мен міндеттері туралы, мемлекеттік бәсекелестік саясат шеңберінде іске асырылатын іс-шаралар туралы билік органдары, бизнес өкілдерінің хабардар болуын арттыру, сондай-ақ ғылыми қоғамдастық өкілдерін жұмысқа тарту барлық қатысушылардың тауар нарықтарында бәсекелестік ортаны дамыту жөніндегі күш-жігерін шоғырландыруды және кәсіпкерлік қызметті ынталандыруды қамтамасыз ететін жағдайларды жасауды қамтамасыз етеді.

       Бірнеше жылдар серпініндегі негізгі көрсеткіштер

      Мемлекет экономикасына әсер еткен қаржылық-экономикалық дағдарыс тұтастай алғанда бәсекелестік саясат пен бәсекелестікті дамытуда да өз көрінісін тапты. 2007 жылдан 2008 жылдар кезеңінде Қазақстан экономикасында жұмыс істеп тұрған заңды тұлғалардың жалпы саны 2,2 %-ға азайды. Іскерлік белсенділіктің және тиісінше ауыл шаруашылығы, аңшылық және орман шаруашылығы (8 461-ден 7 725-ке дейін), балық аулау (220-дан 214-ке дейін), өңделетін өндірістер (12 581-ден 11 667-ге дейін), электр энергиясын, газды және суды өндіру және бөлу (1 130-дан 1 059-ға дейін), денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтер (4 649-дан 4 324-ке дейін) салаларындағы кәсіпорындар санының төмендегені байқалды.
      Қазіргі уақытта, дағдарыстан кейінгі даму кезеңінде аталған көрсеткіштердің жақсару үрдісі байқалды. 2008 жылмен салыстырғанда 2009 жылы жұмыс істеп тұрған заңды тұлғалардың саны 12083 бірлікке ұлғайды, өсу 106,8 %-ды құрады. Бұл ретте, айтарлықтай ұлғаю экономиканың қаржы қызметі (17,5%), жылжымайтын мүлік операциялары (10,6%), тау-кен өндіру өнеркәсібі (10,5%), көлік және байланыс (9,4 %), сауда (8,4%) және өңдеу өнеркәсібі (6,3%) сияқты салаларда болды. Осы факт аталған нарықтарда бәсекелестікті дамытудың әлеуетті мүмкіндігі туралы айтады.
      2008 жылы нарық субъектілері арасында қосылулар және жұтып қоюлар санының ұлғаюы байқалды. 2007 жылмен салыстырғанда 2008 жылы экономикалық шоғырлануға рұқсат беру 7 %-ға артық берілді (210-нан 224-ке дейін). Тізілімдегі субъектілер саны 2007 жылы 754-тен 2008 жылы 969-ға дейін өсті.
      2009 жылы экономикалық шоғырлану қарқыны төмендеді. Алдағы кезеңмен салыстырғанда экономикалық шоғырлануға рұқсат 26 %-ға аз берілді (2008 жылы 387-ден 2009 жылы 308-ге дейін).
      2009 жылы Тізілімге түгендеу жүргізілді, нәтижесінде нарық субъектілерінің саны 333 бірлікке азайды және 2010 жылғы 1 қаңтарға 612 субъектіні құрады: оның ішінде: отын-энергетикалық кешенінде - 177, өнеркәсіп және ауыл шаруашылығы саласында - 134, өзге де салаларда - 179.
      Мемлекеттік сатып алу кезінде жасырын монополияларды болдырмау мақсатында нарық субъектілері үлесінің 100 %-ын «35%-дан астам» деп өзгерту бөлігінде Тізілімге өзгеріс енгізілді, бұл тауарларды бір кезден сатып алу мүмкіндігін болдырмайды және тауардың әлеуетті өнім берушілері үшін тең мүмкіндікті қамтамасыз етеді.
      Агенттік жүргізетін тауар нарықтарын талдау саны жылдан жылға ұлғайып келеді. Өткен кезеңде Агенттік тауар нарықтарының 60 тобына талдау жүргізді (2008 жылғы көрсеткіштен 1,5 есеге артық).
      Мемлекет басшысының және Қазақстан Республикасының Үкіметі Басшысының тапсырмаларын орындау шеңберінде 2009 жылы Агенттіктің негізгі қызметі бәсекелестікке қарсы іс-әрекеттерге қарсы әрекет тиімділігі арқылы елдің әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз етуге бағытталды. Әсіресе бұл үстем жағдайды теріс пайдаланудың және нарық субъектілері арасындағы мәмілелердің жолын кесуге және болдырмауға бағытталды.
      Жүргізілген тергеу нәтижелері бойынша монополияға қарсы орган монополияға қарсы заңнаманың әртүрлі бұзушылықтары үшін монополияға қарсы заңнаманы бұзуды тоқтату туралы 56 нұсқама шығарды.
      Агенттік пен оның аумақтық бөлімшелері 2009 жылы әкімшілік құқық бұзушылық туралы 263 іс қозғады, бұл 2008 жылғы көрсеткіштен 2,3 есеге жоғары (2008 жылы - 114 әкімшілік жаза қолдану актісі). Бәсекелестік туралы заңмен шектелген монополистік қызмет үшін - 49 (2008 жылы - 16), мемлекеттік органдардың бәсекелестікке қарсы іс-әрекеттері үшін - 1 (2008 жылы - 12), экономикалық шоғырлану кезіндегі нарық субъектілерінің заңсыз іс-әрекеттері үшін - 22 (2008 жылы - 11), жосықсыз бәсеке үшін - 10, өзге де бұзушылықтар үшін - 181 (2008 жылы - 75).
      Тауар нарықтарында, оның ішінде іс-әрекеттерінде көбінесе жекелеген ұйымдарға негізсіз басымдықтар, оларды бәсекелестерге қатысты артықшылықты жағдайға қоятын жеңілдіктер беретін актілер не шешімдер қабылдаудан көрінетін мемлекеттік органдар тарапынан бәсекелестікті шектеуге әкелетін монополияға қарсы заңнама нормаларын бұзу саны жыл сайын ұлғайып отырғаны атап өтілді.
      Монополияға қарсы заңнаманың бұзылуына қарсы іс-әрекеттің инфляциялық процестерді ұстап тұруы және одан әрі экономикалық дамуын қамтамасыз етуі үшін айрықша маңызды мәні болды.
      Осыған байланысты, Агенттік әлеуметтік маңызы бар нарықтарға (дәрі-дәрмек нарығы, азық-түлік және жеміс-көкөніс өнімдері нарығы және басқалар), сондай-ақ ел экономикасы үшін инфрақұрылымдық мәні бар нарықтарға (мұнай өнімдері, электр энергиясы нарығы, көлік нарықтары және басқалар) ерекше назар аударады.
      Мұнай өнімдерін, азық-түлік және жеміс-көкөніс өнімдерін жеткізу нарықтарындағы жағдайларды тұрақтандыру жөніндегі іс-шаралар шеңберінде аталған нарықтардың субъектілеріне қатысты монополияға қарсы заңнаманың бұзылуына тергеу жүргізілді, олардың нәтижелері бойынша монополияға қарсы заңнаманы бұзушыларға монополияға қарсы заңнаманың тиісті шаралары қолданылды.
      Сондай-ақ коммуналдық қызмет тұтынушыларынан келіп түскен өтініштер негізінде коммуналдық қызмет нарығында монополияға қарсы заңнама нормаларының бұзылуына 28 тергеу жүргізілді.
      Бұл ретте, 2008 жылы Агенттік 96 тексеру жүргізді. Аяқталған жүргізген тергеулер саны - 33, олар бойынша нарық субъектілеріне және мемлекеттік органдарға қатысты 34 монополияға қарсы ден қою актісі шығарылды. Шығарылған нұсқамалардың жалпы санының (338) 92 %-ы (313) орындалды.
      2008 жылдың қорытындысы бойынша монополияға қарсы органның орталық аппаратының және оның аумақтық бөлімшелерінің қатысуымен 119 сот талқылаулары болды: 44 талап монополияға қарсы органға қойылды, 75 жағдайда монополияға қарсы орган жауапкер ретінде қатысты. Бұл ретте, 14 іс маңыздылығы бойынша сот шешімі шығарылмай тоқтатылды. 105-тің 71 жағдайында шешім монополияға қарсы органның пайдасына шығарылды, пайыздық көрсеткіште 67,6 %-ды құрайды.
      2009 жылы монополияға қарсы орган 179 сот талқылауларына қатысты, оның: 95-і азаматтық істер, 84-і әкімшілік істер бойынша.
      Нарық субъектілерінің өз үстем (монополиялық) жағдайын теріс пайдалану мүмкіндігін немесе бәсекелестікті шектеуді болғызбау мақсатында Агенттік 2008 жылы 387 экономикалық шоғырлануға өтішхатты, 2009 жылы 308 өтінішхатты қарады, оның 224 (немесе 58%-ы) келісілді және 103 (немесе 33%-ы) тиісінше.
      Монополияға қарсы заңнаманы бұзғаны үшін мемлекеттік бюджетке 2008 жылы шамамен 3,6 млрд. теңге, 2009 жылы 1,9 млрд. астам теңге түсті.

      Экономиканың негізгі салаларында бәсекелестікті дамытудың проблемалары

      «Бәсекелестік туралы» Заңның 39-бабына сәйкес монополияға қарсы орган мемлекеттік саясатты қалыптастыру жөнінде ұсыныстар әзірлейді, бәсекелестікті қорғау және монополистік қызметті шектеу саласындағы мемлекеттік саясатты іске асырады, бәсекелестікті қорғау саласындағы мемлекеттік органдар мен өзге де ұйымдарды салааралық үйлестіруді жүзеге асырады, Қазақстан Республикасының монополияға қарсы заңнамасының сақталуына мемлекеттік бақылауды жүзеге асырады, мемлекеттік органдарға Қазақстан Республикасының тауар нарықтарындағы бәсекелестікті қорғауға және дамытуға бағытталған іс-шаралар өткізу жөнінде ұсынымдар береді.
      Агенттік өзіне жүктелген функцияларға сәйкес тұрақты негізде тауар нарықтарының жай-күйін, ондағы бәсекелестік деңгейді зерделейді. Жүргізілген талдаулардың нәтижелері бойынша жаңа компаниялардың нарыққа «кіруі» үшін кедергілер анықталды, оларға бағаны мемлекеттік реттеуді, тарату желілерінің дамымағандығын және сол немесе өзге нарықтағы субъектілердің аффилиирленуін жатқызуға болады.
      Монополияға қарсы орган тауар нарықтарын талдау нәтижелерінде бәсекелестікті арттыру жөніндегі шараларды, сондай-ақ нарықтарды монополиясыздандыру жөніндегі ұсыныстар мен іс-шараларды әзірлеу мақсатында экономиканың бәсекелестік дамымаған бірінші кезектегі салаларын айқындайды.
      Монополияға қарсы орган мемлекеттік органдардың бәсекелестікті дамыту жөніндегі қызметтерін салааралық үйлестіруді жүзеге асыру шеңберінде Үкіметке және құзыретті мемлекеттік органдарға Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы, оның ішінде қорғау сипатында шаралар қабылдау, тауарлардың жекелеген топтарына бағаның негізсіз өсуін ұстап тұру, кедергілерді жою тетіктері және т.б. туралы 2008 жылы 10-нан астам, 2009 жылы шамамен 40 ұсыныс жіберді.
      Жүргізілген талдау нәтижелері бойынша темір жол көлігі, телекоммуникация, отын-энергетика кешені салаларын жоғары монополияландыру анықталды. Экономика құрушы болып табылатын бұл салалар аралас салалардағы бәсекелестіктің дамуына айтарлықтай әсер етеді. Экономиканың көрсетілген салаларын монополиясыздандыру жөнінде қабылданған шешімдер аяқталмай қалып отыр.

       Темір жол саласында бәсекелестікті дамыту

      Қазақстан Республикасының темір жол саласы бұрынғыдай монополияландырылған болып қалып отыр. «ҚТЖ» ҰК» АҚ-ның компаниялар тобының монополиялық үлесі темір жол тасымалдары нарығында, оның ішінде темір жол тасымалдары нарығымен аралас әлеуетті бәсекелестер нарықтарында сақталып отыр. Мұндай монополияландыру нәтижесінде жыл сайын қосалқы (қызмет көрсету) қызмет саласында бәсекелестікті шектейді.
      Агенттік 2009 жылы темір жол саласында «темір жол көлігінде қолданылатын тығындау-пломбалау құрылғысын жеткізу және бөлшек саудада өткізу» қызметі нарығындағы бәсекелестік деңгейіне талдау жүргізді.
      Темір жол көлігінде қолданылатын тығындау-пломбалау құрылғысын жеткізу және бөлшек саудада өткізу нарығын талдау нәтижелері бойынша «Универсал» ЖШС, «Нөкер корпорациясы» ЖШС, «Бірлік» сауда үйі» ЖШС және «Нөкер корпорациясы» ЖШС Тізілімге енгізілді.
      Бұдан басқа, аталған талдау нәтижелері бойынша осы нарықтағы субъектілер арасында келісілген іс-әрекеттер белгіленді.
      Жолаушылар тасымалы нарығында «Жолаушылар тасымалы» АҚ (бұдан әрі - Қоғам) мен оның аффилиирленген компаниялары үстемдік етеді. Қоғам негізгі және жолаушылар тасымалы (сервистік) қызметін қамтамасыз етуші ретінде кәсіпорындарды толық бақылайды.
      Жеке тасымалдаушылар қызметінің практикасы жеке бизнестің темір жол көлігімен жолаушылар тасымалдау нарығына қол жеткізуінің қазіргі жағдайындағы кемшіліктерін анықтады.
      Жеке тасымалдаушылардың темір жол көлігімен жолаушылар тасымалы қызметін ұсынуда және жүзеге асыру үшін қажетті тасымалдау қызметін алуда көрсетілген компаниялармен тең мүмкіндігі жоқ (вагондарға қолжетімділігі, вокзалдар қызметі, билеттер сату, жөндеу және т.б.).
      2009 жылы Агенттікке темір жол вокзалдары қызметін көрсету нарығындағы олардың өзара қарым-қатынастары мәселелерін шешуде жәрдем көрсетіңіз деген өтінішпен темір жол вокзалдары меншік иелерінен де, жолаушылар тасымалдаушылардан да көптеген өтініштер келіп түсті.
      Агенттіктің пікірі бойынша мұның себебі темір жол көліктері кәсіпорындары мен вокзалдардың меншік иелерінің өзара іс-әрекеттері мәселелерін реттейтін нормативтік құқықтық базаның болмауы болып табылады, бұл сондай-ақ нарық субъектілерінің бәсекелестікке қарсы іс-әрекеттеріне әкеледі.
      Қазіргі уақытта темір жол саласын реформалаудың жаңа кезеңі өтіп жатыр, оның барысында ішкі нарықта да, сыртқы нарықта да тасымалдау қызметіндегі бәсекелестікті одан әрі дамыту ұсынылады. Бірыңғай экономикалық кеңістікті қалыптастыру шеңберінде тауар нарықтарын кеңейтуді және бәсекелестікті күшейтуді ескере отырып, соңғысы ерекше өзекті.
      Кеден одағына кіретін елдердің Бірыңғай экономикалық кеңістігін қалыптастыру тауарлардың, жұмыстар мен қызметтердің кедергісіз қозғалысы үшін нарықтарды ашу ұсынылады, бұл темір жолға да тікелей қатысты.
      Бірыңғай кеден одағы елдеріндегі темір жол саласы реформалау сатысында тұр. Бұл ретте, саланың қолданыстағы және мақсатты модельдерінде қағидатты айырмашылық бар. Айырмашылық, атап айтқанда темір жол көлігінің нарық саласының заңнамалық айқындамаларында.
      Қазіргі уақытта Қазақстан темір жолының жай-күйі табиғи тұрғыдан тозған активтермен, моральдық тұрғыдан ескірген технологиялармен, қызметтің бәсекеге қабілетсіз мінездемесімен сипатталады, бұл ұлттық тасымалдаушы «ҚТЖ» ҰК» АҚ-ның шетел компанияларымен бәсекелес болуына мүмкіндік бермейді.
      Сондықтан, сыртқы нарықтарда бәсекелес болу үшін Қазақстан темір жол инфрақұрылымының тиісті деңгейін ұсынуы тиіс. Қазақстанның темір жол көлігі қазіргі заманғы талаптарға толығымен бейімделуі, тең құқықты бәсекеге қабілетті қатысушы ретінде тасымалдаудың ғаламдық нарығына үйлесімді кіруі тиіс.
      Осыған байланысты, халықаралық бәсекелестіктің күшеюін ескере отырып, Қазақстан Республикасының темір жол саласы үшін мемлекеттік қолдау шараларын қабылдау қажет. Сол уақытта мемлекеттік қолдаудың мұндай шаралары осы салаларды монополияландыруға бағытталмауы тиіс.
      Аталған мәселелер, оның ішінде нарықтың осы сараланымында бәсекелестікті дамытуды әзірленіп жатқан көлік инфрақұрылымын дамыту жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған салалық бағдарламасы шеңберінде шешу ұсынылады.

Күшті жақтары

Әлсіз жақтары

Еуропа мен Азия арасындағы коммуникациялық ағынның ортасында қолайлы орналасуымен негізделген Қазақстанның транзиттік-көліктік әлеуеті;
темір жол саласын реформалау (ішкі нарықта да, сыртқы нарықта да тасымалдау қызметінде бәсекелестікті одан әрі дамыту);
темір жол көлігінің барлық мерзімде тәулік бойына қызмет көрсетуге ықпал етуі.

Қазақстан темір жолының бәсекеге қабілетсіздігі: табиғи тұрғыдан тозған активтері, моральдық тұрғыдан ескірген технологиялары;
«ҚТЖ» ҰК» АҚ компаниялар тобының монополиялық үлесінің темір жол тасымалы нарығында сақталуы;
темір жол салалары нарық субъектілерінің аффилиирленуі;
қосалқы (қызмет көрсету) қызмет саласында бәсекелестікті шектеу;
темір жол көлігінің инфрақұрылымына тең қол жеткізбеу;
темір жол көліктері кәсіпорындары мен вокзалдардың меншік иелерінің өзара іс-әрекеттері мәселелерін реттейтін нормативтік құқықтық базаның болмауы.

Мүмкіндіктер

Қауіптер

Бірыңғай экономикалық кеңістікті қалыптастыру шеңберінде тауар шекараларын кеңейту және бәсекелестікті күшейту (тауарлардың, жұмыстар мен қызметтердің кедергісіз қозғалысы үшін нарықтар ашу);
ұлттық транзиттік ресурсты іске асыру.

Ұлттық тасымалдаушы «ҚТЖ» ҰК» АҚ-ның шетел компанияларымен бәсекелестіктің мүмкін болмауы;
қазақстан компанияларын нарықтың жоғары табысты сараланымдарынан ығыстыру.

      Әуе көлігінде бәсекелестікті дамыту

      Әуежай қызметі нарығы дамымаған, бәсекелестік жоқ.
      Агенттік жүргізген реттелмейтін әуежай қызметтерін талдау нәтижелері бойынша қазіргі уақытта әуежайлардың 100-ге жуық қосымша қызметтер көрсететіндігін анықтады.
      Бұл ретте, тиісті нормативтік құқықтық актімен не уәкілетті орган бекіткен әуежай қызметтерінің нақты тізбесі жоқ. Осыған байланысты, бір қызметті бірнеше түрлерге (кіші түрлерге) бөлшектеу байқалады.
      Мұндай нормативтік құжаттың болмауы көбінесе, Қазақстан Республикасының авиатасымалдаушылары мен әуежайлары арасындағы дауларға және өзара қарым-қатынасында жанжалдық ахуалдардың туындауына әкеледі.
      Жүргізілген талдау нәтижелері бойынша «тасымалдау процесін қамтамасыз ету мақсатында пайдаланылатын әуежай үй-жайларын жалға беру» қызмет атауымен толықтыру бөлігінде Тізілімге өзгерістер енгізілді, ол бойынша әуежай жағдайы үстем болып танылды.
      «Эйр Астана» АҚ ішкі авиатасымалы нарығында үстем жағдайға ие болып отыр.
      Халықаралық бағыттардағы бәсекелестік деңгейді зерделеу кейбір үкіметаралық келісімдердің бәсекелестік талаптарға және тұтынушылардың мүдделеріне жауап бермейтін, ескірген нормалардан тұратынын көрсетті.
      Бағыттық бәсекелестіктің болмауы авиакомпаниялардың жоғары бағаны ұстауын қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, шетел авиакомпанияларымен бәсекелес жағдайларда халықаралық авиарейстерде компаниялар тарифтерді төмендетуге, жеңілдіктер жүйесін енгізуге мәжбүр болады.

Күшті жақтары

Әлсіз жақтары

Қазақстан Республикасының әуежайлары Еуропаны Азиямен, Оңтүстік Батыс Азиямен қосатын әуе трассалары жолдарында орналасқан;
халықаралық қатынастарды кеңейтудің маңызды әлеуеті және қазақстандық авиакомпаниялардың жақын және алыс шет елдерге ұшуын ұлғайту;
балама халықаралық әуе дәліздерінің болуы.

әуежай қызметтері нарығының дамымағандығы;
әуежай қызметтерінің нақты тізбесінің болмауы;
бағыттық бәсекелестіктің болмауы (жоғары бағалар);
үкіметаралық келісімдердің ескірген нормалары.

Мүмкіндіктер

Қауіптер

Мемлекеттік-жеке әріптестік тетігін дамыту;
көлік активтерін жаңғырту, техникалық регламенттерді және экологиялық, стандарттарды енгізу.

Бюджеттік қаржыландыруды қысқарту;
жабдықтардың жоғары тозуы және істен шығу салдарынан аварияларға және техногендік апаттарға тәуекел етуі.

      Телекоммуникация саласында бәсекелестікті дамыту

      Талдау нәтижесі телекоммуникация нарығының бәсекелестігі дамымаған жоғары шоғырландырылған болып табылатындығын көрсетеді.
      Қазақстандағы телекоммуникация нарығында жетекші ойыншы болып табылатын «Қазақтелеком» АҚ үстем жағдайға ие.
      Ірі субъектінің монополиялық жағдайы және «мінез-құлқы», тұтастай алғанда, әділ бәсекелестік қатынасты белгілеуде теріс әсер етеді. Байланыстың балама операторларын дамыту толығымен «Қазақтелеком» АҚ коятын қосу жағдайларына байланысты екендігін, осы жағдайларда бәсекелестіктің басты қағидаты жарыстастық бұзылатындығын айтсақ жеткілікті.
      Қазіргі уақытта, уәкілетті орган берген Интернет желісіне қолжетімділік қызметін ұсыну жөніндегі лицензиялардың көп санына (400-ден астам) қарамастан, қазақстандық интернет нарығы бәсекелес болып табылмайды. Интернет желісіне қол жеткізу қызметі бойынша 35 %-дан астам үстем үлеспен бір тұлғалар тобы ретінде Тізілімде тұрған «Қазақтелеком» АҚ мен «Нұрсат» АҚ осы нарықта үстем жағдайға ие.
      Қазақстанда ұялы байланыс нарығы шоғырланудың жоғары деңгейімен үстем болып табылады, онда 4 ұялы байланыс операторлары жұмыс істейді, оның екеуі «Қазақтелеком» АҚ арқылы өзара аффилиирленген болып табылады. Бұл ретте ұялы байланыс операторларының 80%-ы екі ірі оператор: «Кар-Тел» ЖШС мен «GSM Қазақстан «Қазақтелеком» ААҚ» ЖШС-ны өзара бөліседі.
      Қазіргі уақытта барлық ұялы компаниялар ұялы байланыс қызметі бойынша Тізілімде тұр.
      Телекоммуникация қызметтерінен түсетін табыс көрсеткіштерін талдау дәстүрлі қызмет көрсететін операторлар табысының өсу қарқынының төмендеуімен салыстырғанда ұялы операторлар табысының жедел өсіп отырғанын көрсетеді.
      Қазақстан, еуропа елдері мен ТМД нарықтарының байланыс қызметіне тарифтер деңгейін салыстырмалы талдау телекоммуникацияның отандық нарығының жоғары монополияландырылған болып табылатындығын және байланыс нарығы субъектілері бәсекелестік ортада жұмыс істемейтіндігін көрсетті.
      Агенттік жүргізіп отырған жұмыс барысында жаңа компаниялардың телекоммуникация нарығына кіруінің және бәсекелестікті дамытуға кедергі келтіретін мынадай кедергілерді белгіледі:
      байланыс қызметін көрсететін субъектілердің аффилиирлену салдарынан телекоммуникация нарығының шамадан тыс экономикалық шоғырлануы;
      телекоммуникация инфрақұрылымына тең қолжетімділіктің болмауы (байланыс операторларының телекоммуникация желілеріне қосылу проблемалары):
      әмбебап қызмет көрсетудің реттелмеген жүйесі;
      еркін радиожиілік ресурсының болмауы;
      байланыстың үстем операторларының бәсекелестікке қарсы іс-әрекеттері;
      байланыстың үстем операторларының трафикті өткізуге жоғары тарифтері.

Күшті жақтары

Әлсіз жақтары

Ұялы байланыстың таратылуының жоғары деңгейі

Жоғары шоғырландырылған нарық;
байланыс қызметін көрсететін субъектілердің аффилиирлену салдарынан телекоммуникация нарығының шамадан тыс экономикалық шоғырлануы;
телекоммуникация инфрақұрылымына тең қолжетімділіктің болмауы;
байланыстың үстем операторларының бәсекелестікке қарсы іс-әрекеттері.

Мүмкіндіктер

Қауіптер

байланыстың қазіргі замандағы 3G, 4G, WiMax стандарттарын енгізу;
радиожиілік жолақтарының конверсиясын жүргізу.

ТМД-ның басқа елдерінен 3G-ді енгізуде артта қалуы.

      Мұнай өнімдері нарығында бәсекелестікті дамыту

      Республикада мұнай өнімдері нарығы бірнеше компаниялармен монополияландырылған және қазіргі уақытта нарық субъектілері мұнай өнімдерінің жекелеген түрлерін (бензин, дизель отыны, авиакеросин) өткізу бойынша Үстем немесе монополиялық жағдайға ие нарық субъектілерінің мемлекеттік тізіліміне енгізілген.
      Мұнай өнімдерінің көтерме саудадағы айналымы жаппай аффилиирленген компаниялар арасында жүзеге асырылады. Мұнай өнімдері әр қадам сайын бірте-бірте қымбаттай отырып, зауыттан авто жанар-жағармай құю станциясына (АЖҚС) дейін сатудың барлық тізбегінен өтеді.
      Агенттік тұрақтандыру шарасын қолдану шеңберінде ЖЖМ-ді өткізу нарығындағы бәсекелестік деңгейіне талдау жүргізді, онда бірқатар проблемалар анықталды:
      1) бәсекелестіктің дамымағандығы;
      2) мұнай өнімдерін өткізу нарығының жоғары аффилиирленуі;
      3) мұнай өңдеу зауыттарының инфрақұрылымына шектеулі қол жетімділік;
      4) Қазақстанның мұнай бойынша және жоғары октанды бензин, авиациялық керосин бойынша импортқа тәуелділігі, бұл аталған нарықтағы жағдайды толық көлемде реттеуге мүмкіндік бермейді;
      5) бәсекелестікке қарсы келісілген іс-әрекеттердің болуы. ЖЖМ-ді өткізумен айналысатын бірқатар нарық субъектілеріне қатысты материалдар бәсекелестікке қарсы келісілген іс-әрекеттер белгілері бойынша Қаржы полициясына берілді.
      Жүргізілген талдаулар мұнай өнімдерін тұтыну кезінде мұнай өнімдерін өндіру мен сұраныс құрылымы арасында белгілі бір теңгерімсіздіктің бар екендігін көрсетті, бұл өндіріс тапшылығының өсуімен сипатталады.
      Жоғары октанды бензин және авиациялық керосин тапшылығымен байланысты жүйелі проблемалар шешімін таппай отыр. Соңғы жылдары жоғары октанды бензинді тұтынудың өскені байқалады: ішкі нарықтың жалпы өндіретін көлемінің 40 %-ға жуығын жоғары октанды бензинді импорт құрайды, бұл қазақстандық кәсіпкерлерді мұнай өнімдерінің тапшы көлемін импорттауға мәжбүрлейді.
      Бұдан басқа, еліміздің үш негізгі МӨЗ-і импортталатын мұнайды өңдейді. Павлодар мұнай-химия зауыты географиялық ерекшелігі бойынша батыс-сібір мұнайын (РФ) өңдеу үшін құрылды және тек ресей мұнайымен жұмыс істейді.
      Сонымен қатар, Қазақстанда мұнай өндірудің үлкен көлеміне қарамастан (жыл сайын 65 млн. тоннаға жуық) ресейден шығарылған мұнайдың мұнай өңдеудің жалпы көлемінің 30 %-ға жуығын Шымкент МӨЗ-і («ПетроҚазақстан ойл Продактс» ЖШС), 9 %-ға жуығын Атырау МӨЗ-і өңдейді, бұл отандық мұнаймен салыстырғанда едәуір жоғары баға бойынша импортталады және елдегі мұнай өнімдерінің соңғы құнының көтерілуіне әкеледі.
      Мұнай өнімдерін өндіру және тұтыну көлемдерін дұрыс теңгерімдемеуден зауыт қоймаларында мұнай өнімдерінің белгілі бір төмен октанды түрлерінің артық қорын сақтаумен байланысты тағы бір проблема бар, бұл МӨЗ-дің толық қуатта жұмыс істеуіне мүмкіндік бермейді.
      Мұнай өнімдерінің жекелеген түрлеріне бағаны тұрақтандыру (төмендету) мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметінің атына мұнай өнімдері нарығындағы делдалдарды жою бөлігінде «Мұнай өнімдерінің жекелеген түрлерін өндіруді және олардың айналымын мемлекеттік реттеу туралы» Қазақстан Республикасының Заңына толықтыру енгізу туралы ұсыныс жіберілді.
      Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 19 наурыздағы № 958 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010 - 2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында (бұдан әрі - ҮИИДМБ) бекітілген бәсекелестікті дамыту жөнінде қойылған міндеттерді іске асыру мақсатында отандық МӨЗ-ді жаңғырту және қайта құру көзделген.

Күшті жақтары

Әлсіз жақтары

Қолайлы инвестициялық климат;
техникалық регламенттерде өндірілетін өнімдердің қауіпсіздігі жөнінде талаптар енгізу;
мұнай өндірудің ауқымды көлемі және жеке меншік мұнай өңдеу қуаттарын дамыту жөнінде әлеуетінің болуы

Монополиялануы;
Жұмыс істеп тұрған МӨЗ-дің ескірген және тозған технологиясы, мұнайды өңдеудің төмен тереңдігі және соның салдарынан мұнай өнімдерінің Еуро стандарттарға сәйкес келмеуі;
Қазақстанның мұнай бойынша және жоғары октанды бензин, авиациялық керосин бойынша импортқа тәуелділігі;
бәсекелестікке қарсы келісілген іс-әрекеттердің болуы.

Мүмкіндіктер

Қауіптер

Толлинг операцияларының жүйесін енгізу

Мұнай өнімдерінің тапшылығы

      Газ өндіру (өндіру) және жеткізу нарығында бәсекелестікті дамыту
      Бүгінгі күні табиғи газды жеткізудің көтерме сауда нарығы «АмангелдіГаз» ЖШС, «ҚазТрансГаз» АҚ, «ҚазТрансГаз - Аймақ» АҚ мен «АлматыГазТрейд» ЖШС және «Алматыгазконтракт» ЖШС сияқты ірі компаниялармен монополияландырылған.
      Мұнайдың ілеспе және сұйытылған газды жеткізу нарығында сондай-ақ «Теңізшевройл» ЖШС, «Қазақ газ өңдеу зауыты» ЖШС, «ПетроҚазақстан ҚұмкөлРесорсиз» АҚ, «СНПС - Ақтөбемұнайгаз» АҚ, «СП «ҚазГерМұнай» ЖШС, «Толқынмұнайгаз» ЖШС және МӨЗ-ден (Атырау, Павлодар, Шымкент МӨЗ) газ жеткізушілер сияқты доминант (өндірушілер) субъектілер бар.
      Газ нарығындағы бәсекелестікті дамыту проблемалары: газ тапшылығы, осы нарықтың капитал сыйымдылығы, газ саласындағы мемлекеттік бағаны реттеу болып табылады. Көрсетілген проблемалар жиынтығы сондай-ақ газ саласының инвестициялық артықшылығының негізі болып табылады.
      Газ саласының аясында бірқатар жүйелі мәселелер бар:
      1) газ және газбен жабдықтау саласында қоғамдық қатынасты реттейтін салалық заңның болмауы;
      2) газға бағаны негізсіз көтеретін өнімсіз делдалдық құрылымдардың болуы;
      3) елдің газға тапшы өңірлеріне батыс өңірінен газ тасымалын жүзеге асыруға мүмкіндік бермейтін газ тасымалдау саласының дамымаған инфрақұрылымы;
      4) Қызылорда және Батыс Қазақстан облыстарының қажеттілігін қамтамасыз ететін газ өндіру көлеміне қарамастан осы өңірлердегі елді газдандыру, газ тарату желілеріне қолжетімділікті қамтамасыз ету бөлігіндегі мәселелер әлі күнге дейін толық көлемде шешімін таппай отыр.
      Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 19 наурыздағы № 958 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламадағы бәсекелестікті дамыту жөнінде қойылған міндеттерді іске асыру мақсатында табиғи және сұйытылған газ нарықтарындағы өнімсіз делдалдық құрылымдарды жою көзделген.

Күшті жақтары

Әлсіз жақтары

Жеке меншік газ көлігі және газ өңдейтін қуаттарды дамыту бойынша әлеуеттің болуы

Монополиялануы;
нарықта өнімсіз делдалдық құрылымдардың болуы;
газдандырудың төмен деңгейі.

Мүмкіндіктер

Қауіптер

Қарашығанақ кен орнынан шикі газды өңдеу үшін Батыс Қазақстан облысының аумағында газ өңдеу зауытын салу;
1-ші кезекте 2013 жылға Бейнеу-Бозой-Шымкент газ құбырын іске қосу (батыстан оңтүстік өңірге дейін жалпы ұзындығы 1457 км)

Қарашығанақ кен орнынан шикі газды өңдеуге арналған Батыс Қазақстан облысының аумағында газ өңдеу зауытының болмауы;
Өзбекстан мен Ресейден газ жеткізуді шектеу, себебі республиканың оңтүстік өңірі (Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл, Алматы облыстары және Алматы қаласы) импортқа тәуелді болып табылады;
газ көлігі саласы инфрақұрылымының дамымағандығы, бұл батыс өңірінен елдің газға тапшы өңірлеріне газ тасымалын жүзеге асыруға мүмкіндік бермейді;
республиканың батыс өңірінен оңтүстік өңіріне дейін газ жеткізетін көлік  инфрақұрылымының (газ құбыры) болмауы;
«ТШО» ЖШС-ның газ экспортының көлемін ұлғайтуы, себебі кәсіпорын экспортқа бағдарланған болып табылады.

      Көмір өткізу нарығында бәсекелестікті дамыту
      Бүгінгі күні көмір өндіру және өткізу нарығы жоғары шоғырландырылған болып табылады. Қызметтерін монополияға қарсы орган тұрақты негізде қадағалап отыратын, республиканың ірі көмір өндіруші компаниялары Доминанттар тізіліміне енгізілді.
      Көмір нарығындағы негізгі проблема көмірдің бөлшек сауда нарығындағы соңғы тұтынушылар үшін жыл сайын жылыту кезеңіндегі бағаның маусымдық көтерілуі болып табылатындығын атап өту керек. Көмірдің бөлшек сауда нарығында соңғы бағаны қалыптастыруга көлік шығыстары мен бастапқы өнім берушіден бастап өткізу бағасын еселеп көтеретін делдалдардың бірнеше деңгейінің үстемеақылары ықпал етеді. Бұл ретте, өнімсіз делдалдардың қызметтері заңнамамен шектелмеген.
      Бұдан басқа, көмір саласындағы қоғамдық қатынастар сондай-ақ заң жүзінде реттелмеген.
      Агенттік көмір өткізу нарығындағы проблемалық мәселелерді реттеу, оның ішінде делдалдарды жою үшін көмірді Биржалық тауарлар тізбесіне енгізу туралы Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныс берді.

Күшті жақтары

Әлсіз жақтары

Көмір тасымалдауға жарамдылығы;
Көмірдің теңгерімдік қорының жеткілікті болуы

Нарықтың монополиялануы;
ірі ойыншылардың аффилиирленуі;
нарық субъектілерінің көмір өндіруші кәсіпорындарға тікелей шыға алмауы;
мерзімділіктің коммуналдық-тұрмыстық көмір сұранысына әсері,
теңгерімдік қорлардың Орталық Қазақстанда шоғырлануы.

Мүмкіндіктер

Қауіптер

Кеден одағы шеңберіндегі экспорт;
көмірді биржалық тауарлар тізбесіне енгізу арқылы нарықтағы «бағалық дабыл» мүмкіндігі

Жылыту кезеңінде коммуналдық-тұрмыстық көмірге бағаның негізсіз көтерілуі.

      Энергетика саласында бәсекелестікті дамыту
      «Электр энергетикасы туралы» Қазақстан Республикасы Заңының нормаларын іске асыру мақсатында 2004 жылы электр энергиясын сатып алу-сату жөніндегі өңірлік электр желілері компанияларының қызметі оны беру жөніндегі қызметтен бөлінді және энергиямен жабдықтаушы ұйымдар, оның ішінде электр энергиясына кепілдік беретін өнім берушілер құрылды.
      Жеке тәртіппен кепілдік беретін өнім берушілермен және өзара бөлшек сауда тұтынушыларына электр энергиясын жеткізуде бәсекелес болатын энергиямен жабдықтаушы ұйымдар құрылады және осылайша бөлшек сауда нарығында бәсекелестік қамтамасыз етіледі деп болжанды.
      Көп жағдайда қалыптасқан жағдай қуат беруші станциялардың, энергия беретін ұйымдардың энергия жабдықтаушы ұйымдармен аффилиирленуімен түсіндіріледі, бұл бәсекелестікті дамытуға және инфрақұрылымға тең қолжетімділікке кедергі келтіреді.
      Осыған байланысты, электр энергиясы нарығының тиімді жұмыс істеуін арттыру үшін бөлшек сауда нарығында бәсекелестікті дамыту үшін қолайлы жағдайларды қолдау және жасау жөніндегі шараларды пысықтау қажет.
      Өз кезегінде, осы нарықта алып-сатарлықпен айналысатын өнімсіз делдалдар құрылымының көп болуы жағдайды шиеленістіріп отыр. Делдал теңгерімінде ешқандай өндірістік активі болмаса да, көбінесе соңғы тұтынушы үшін электр энергиясын қымбаттатуға әкелді.
      Теңгерімдеуші нарықтағы сатып алу-сату жағдайларын қоспағанда, энергиямен жабдықтаушы ұйымдар арасында электр энергиясын өткізуге тыйым салуды көздейтін «Электр энергетикасы туралы» Қазақстан Республикасының жаңартылған Заңы 2009 жылғы 1 қаңтардан бастап күшіне енгізілді. Жоғарыда көрсетілген талаптардың сақталуын бақылау ТМРА-ға бекітілді.
      Сондай-ақ көрсетілген Заң нормаларына сәйкес қуаты авариялық істен шыққан жағдайда ғана электр энергиясын сатып алу-сату шарттары бойынша жасалған өз міндеттемелерін орындау мақсатында басқа бір энергия өндіруші ұйымнан электр энергиясын сатып алу жағдайын қоспағанда, энергия өндіруші ұйымдар арасында электр энергиясын өткізуге тыйым салынған. Бұл ретте, құзыретіне Заңда белгіленген энергия өндіруші ұйымдардың электр энергиясын қайта сату бойынша шектеулердің сақталуын бақылау жөніндегі функция кіретін орган жоқ.
      Электр энергиясы нарығындағы жағдайды талдау кейбір нарық субъектілерінің заңның көрсетілген нормаларын ескермейтіндігін анықтады.
      Өз кезегінде, ТМРА бірқатар энергия өндіруші ұйымдарға «энергиямен жабдықтау мақсатында электр энергиясын сатып алу» қызмет түрін жүзеге асыруға лицензия берген, монополияға қарсы органның пікірі бойынша бұл «Электр энергетикасы туралы» Заңның нормаларын бұзуға себеп болады, өйткені энергия өндіруші ұйымдарға оның электр энергетикасын қайта сатуға тыйым салынған нормаларын айналып өтуге мүмкіндік береді.
      Нәтижесінде электр өндіруші ұйымдардың электр энергиясын сатуы өз өнімінің көлемінен тыс көлемде жүзеге асырылады, яғни осы энергия өндіруші ұйымның атынан соңғы тарифті ұлғайтатын делдал құрылады.
      Мұндай қайта сату және тарифтердің негізсіз өсуі нәтижесінде инфляциялық қысым ұлғаяды, сондай-ақ тұтынушылардың заңды құқықтарына қысым жасалады.
      Көбінесе электр энергиясын қайта сату бойынша Заңның көрсетілген бұзушылықтары ТМРА-ның 2007 жылғы 29 тамыздағы № 228-НҚ бұйрығымен бекітілген Қазақстан Республикасында электр энергиясының орталықтандырылған сауда-саттығын ұйымдастыру және оның жұмыс істеу ережесінде (бұдан әрі - Ереже) көзделген жасырындылық талабына негізделген.
      Қолданыстағы Ережеде орталықтандырылған сауда-саттықты жүргізген кезде жасырындылық талаптары көзделген, бұл «Электр энергетикасы туралы» Заңның нормаларын бұзу үшін себеп болады, өйткені орталықтандырылған сауда-саттық нәтижелері бойынша электр энергиясын сатып алу-сату жөнінде мәміле жасасқан тараптар электр энергетикасының нарық субъектілері болуы мүмкін, олардың арасында электр энергиясын өткізу «Электр энергетикасы туралы» Заң нормаларына сәйкес тыйым салынған.
      Осыған байланысты, ТМРА орталықтандырылған сауда-саттық операторларымен бірлесе отырып, Ереженің ережелерін «Электр энергетикасы туралы» Заңның соңғы өзгерістерімен сәйкес келтіруі қажет.

Күшті жақтары

Әлсіз жақтары

Электр энергиясына тұрақты сұраныстың болуы;
жаңартылатын энергияның маңызды әлеуетінің болуы.

Нарықтың монополиялануы;
ірі ойыншылардың аффилиирленуі;
инвестициялық тартымсыздық;
желілік шаруашылықтың жеткілікті дамымауы, Қазақстан аймақтары арасында электр беру желілерін өткізу қабілетінің шектелуі, бұл аймақ және ҰЭК желілері шегінде нарықты сараланымдауға әкеледі;
ЭКЕАЖ-ны енгізу жөніндегі жұмыстың аяқталмауы;
қуат беруші жабдықтың тозуы;
капитал сыйымдылығы;
электр энергиясы нарығының оңтайлы құрылымының болмауы;
бөлшек сауда нарығында электрмен жабдықтау саласындағы ЭЖҰ арасында бәсекелестіктің болмауы;
кейбір нарық субъектілерінің салалық және монополияға қарсы заңнаманы ескермеуі.

Мүмкіндіктер

Қауіптер

Электр энергиясының генерациясы саласында баға белгілеудің жаңа тетігін енгізу

Энергия тапшылығы

      Құрылыс индустриясында бәсекелестікті дамыту
      Практика көрсеткендей, құрылыс материалдарына сұраныс және тиісінше оның құны оны тұтыну шегінде өседі.
      Күрделі құрылыста цемент, қабырға материалдары, өзектік арматура, орамдардағы жабын және әрлеу материалдары, қыш тақтайшалар мен тақталар сияқты және басқа да материалдарға тапшылық байқалады.
      Нәтижесінде кейбір құрылыс материалдарына, бұйымдар мен конструкцияларға қажеттілік импорт есебінен жабылады.
      Құрылыс материалдары өнеркәсібінің кәсіпорны 2008 жылы 398,5 млрд. теңгеге өнім шығарды. Бұл ретте отандық өндірушілер үлесі ақшалай мәнде 54%-ды құрады.
      Кедендік бақылау комитетінің деректері бойынша 2008 жылы құрылыс материалдары, бұйымдар мен конструкциялар импортының көлемі 2,8 млрд. АҚШ долларын құрады немесе 2007 жылмен салыстырғанда 24 %-ға өсті.
      Отандық өнім бағасы әлемдік бағаға жақын тұрақты түрде өсіп отыр, бұл:
      өндіру және тасымалдау кезінде жоғары үлестік шығыстар мен шығындардың (өнімді өндірудің жоғары өзіндік құны);
      өндірістерді жарақтандырудың техникалық төменгі деңгейінің, сондай-ақ өндірістерді жаңғырту мен техникалық қайта жарақтандыру үшін айналым қаражатының жеткіліксіздігінің салдары болып табылады.
      Осы мән-жай тұтастай алғанда құрылыс құнына теріс әсер етеді және жекелей алғанда тұрғын үй, әлеуметтік және инфрақұрылым құрылысы объектілерінің өзіндік құнын ұлғайтады.
      Осыған байланысты, экономиканың нақты қажеттілігін және қолда бар минералдық шикізат ресурстарын есепке ала отырып, жоғары тиімді экспортқа бағдарланған өндірісті дамыту қажет. Бұл үшін Қазақстанда жоқ өндіріс қуаттарын құру мүмкіндігін қарау орынды деп санаймыз.
      Жоғарыда көрсетілген проблемалардың шешілмеуі құрылыс материалдарына одан әрі дүрлікпе сұранысқа және оның құнының өсуіне әкеледі.
      Осыған байланысты Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі мемлекеттік кепілдік және инвестициялық ресурстарды беру жолымен қазіргі заманғы өндірістерді құру және құрылыс материалдарын өндіру жөніндегі жоғары тиімді стратегиялық маңызы бар салалық жобаларды мемлекеттік қолдау жүйесін дамыту жөніндегі мәселелерді пысықтауы қажет.
      Агенттіктің цемент нарығына жүргізген талдауы өнімнің аталған түріне бағаның өсуінің негізгі себептері:
      Бірінші - цемент зауыттарының қолданыстағы қуаттармен толық жүктелмеуі.
      Осылайша, сұраныс бола тұра зауыттарда өндіру көлемі және өндірістік қуаттары ұлғаймай отыр. Жиынтығында бұл зауыттардың цемент нарығында жасанды тапшылық жасауына әкеледі.
      Екінші - цемент нарығында көтерме және бөлшек сауда арасында делдалдық құрылым санының едәуір болуы.
      Үшінші - тұтынудың қауырт кезінде зауыттардан цемент жеткізу бойынша проблемалар жасайтын цемент таситын вагондар паркінің жетіспеуі болып табылады.
      Сол уақытта, Агенттік аталған нарыққа талдау жүргізу кезінде қазіргі уақытта не Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа технологиялар министрлігінің, не Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің, не «Самұрық-Қазына» жылжымайтын мүліктер қоры» АҚ-ның, не жергілікті атқарушы органдардың орта мерзімді перспективада цемент өндіру мен тұтынудың республикалық және өңірлік теңгерімін жүргізбейтіндігін белгіледі. Мұндай теңгерімнің болмауы нәтижесінде цемент зауыттары мен мемлекеттік құрылымдардың өзара қарым-қатынастары, көбінесе, ықпал етудің әкімшілік ресурстарын пайдалана отырып аяқ астынан қалыптасады.
      Аталған тәсіл ұзақ мерзімді перспективада цемент индустриясының инвестициялық тартымдылығының төмендеуіне және мемлекеттік жеке әріптестік теңгерімінің бұзылуына әкелуі мүмкін.
      Күтілетін басты нәтижелердің бірі құрылыс нарықтарын бағасы бойынша, сапасы және сенімділігі бойынша құрылыс материалдарымен, бұйымдармен және үй салу керек-жарақтарымен толтыру.

Күшті жақтары

Әлсіз жақтары

Мамандандырылған ғылыми-зерттеу институттары мен ұйымдар атынан ғылыми-техникалық әлеуетінің болуы;
өнімді тұтынудың сыйымды нарығы;
мүдделі кәсіпорындардың инвестициялық ресурстарға қолжетімділігін ашатын дамыту институттарының болуы;
саланы дамытуды қолдау жөніндегі саналы мемлекеттік саясат;
материалдардың, бұйымдар мен конструкциялардың кең ауқымды номенклатурасын шығаруға арналған өңірлік құрылымдарды және кіші салаларды қалыптастыруға мүмкіндік беретін жеткілікті шикізат базасы.

Құрылыс материалдарының көп түрлерін өндірудің болмауы;
цементке, қабырға материалдарына, өзектік арматураға, орамдардағы жабын және әрлеу материалдарына, қыш тақтайшалар мен тақталарға және басқаларға тапшылық;
цемент зауыттарының қолданыстағы қуаттармен толық жүктелмеуі;
цемент нарығында көтерме және бөлшек сауда арасында делдалдық құрылымы санының едәуір болуы;
орта мерзімді перспективада құрылыс материалдарының түрлері бөлігінде өндіру мен тұтынудың республикалық және өңірлік теңгерімдерінің болмауы;
тұтынудың қауырт кезінде зауыттардан цемент жеткізу бойынша проблемалар жасайтын цемент таситын вагондар паркінің жетіспеуі.

Мүмкіндіктер

Қауіптер

Қазіргі заманғы өндірістерді құру және құрылыс материалдарын өндіру жөніндегі жоғары тиімді стратегиялық маңызы бар салалық жобаларды мемлекеттік қолдау жүйесін дамыту.

Құрылыс материалдарына одан әрі дүрлікпе сұраныс және оның құнының өсуі;
цемент индустриясының инвестициялық тартымдылығының төмендеуі;
мемлекеттік жеке әріптестік теңгерімінің бұзылуы.

      Аграрлық азық-түлік нарығында бәсекелестікті дамыту
      Аграрлық азық-түлік кешенінде бәсекелестікті дамытуға саланың өзіндік ерекшеліктері едәуір ықпал етеді. Ауыл шаруашылығында бәсекелестікті дамытуды шектейтін бірқатар факторлар бар: материалдық және қаржылық ресурстардың жетіспеуі; өнімдерді өндіруде тіке біріктірудің жеткіліксіз дамуы, кооперацияны дамыту деңгейінің төмендігі.
      Ауыл шаруашылығында бәсекелестіктің жай-күйіне сақтау орындарының, қоймалардың, бастапқы өнімдерді жинау пункттерінің, байланыс құралдарының жетіспеуі, жолдардың нашар күйі, ауыл шаруашылығы өнімдерінің биржалық саудасының дамымағандығы теріс әсер етеді.
      Келеңсіз факторларға біріншіден, ауыл шаруашылығы машинасын жасау бұйымдарына, машина мен жабдықтарды жөндеуге, жанар-жағар май материалдарына, құрылыс материалдарына, құрылыс қызметтеріне және табиғи монополиялар қызметіне, екіншіден, ауылшаруашылығы өндірісінің өніміне сақталып отырған баға теңсіздігін жатқызуға болады. Бұл ауыл шаруашылық техникасын және жанар-жағар май материалдарын сатып алу кезінде өткір байқалады. Мемлекеттік көмекті тиімсіз пайдалану, сондай-ақ бюджеттік қаржыландырудың қолданылатын құралын жетілдірмеу және ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілерді кредиттеу проблемалары да өзектілігін жоғалтпай отыр.
      Астық нарығы
      Астық нарығының басқа азық-түлік нарықтарынан айырмашылығы жоғары шоғырландырылған болып табылады, алайда мемлекет ең алдымен ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің экономикалық мүдделерін қорғай отырып, оны заңнамамен реттеуі тиіс.
      Бәсекелестіктен, бағадан, сұраныстан және астықты ұсынудан басқа астық нарығының тиімді жұмыс істеуінің ажырамас элементі оны мемлекеттік реттеу болып табылады, оның басты міндеті отандық астық субъектілерінің астық өндіру көлемдері бойынша да, тиімділігі бойынша да ұлттық қажеттілікке жауап беретін деңгейге жетуі үшін қажетті экономикалық ортаны құру. Астық экспортының көліктік инфрақұрылымының  жеткілікті дамымауы астық өндіру және өткізу жүйесіндегі ұйымдастыру-экономикалық өзара қарым-қатынастың бұзылуына әкелді.
      Астық нарығын қалыптастыру және одан әрі дамыту уәкілетті орган тарапынан астықты өндіруді, өңдеуді және өткізуді, қазіргі заманғы нарықтық инфрақұрылымды құруды ұйымдастыруда жаңа тәсілді әзірлеуді талап етеді.
      Өңірлік астық саясатын қалыптастыру мен іске асыру негізі астыққа сұраныс пен ұсыныстарды, бәсекелестікті және нарық конъюнктурасын талдау және болжау негізінде мемлекеттік шешімдерді қабылдауды қамтамасыз ететін, сондай-ақ қабылданатын шешімдердің іске асырылуын бақылауды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін маркетинттік тәсілді басқару жүйесінде пайдалану болуы тиіс.
      Агенттіктің пікірі бойынша астықты тауар биржалары арқылы өткізу шағын және орта ауыл шаруашылығы өндірушілерге ауыл шаруашылық өнімдерін өткізу кезінде неғұрлым қолайлы жағдай жасайды. Бұдан басқа, биржалық сауда тетігі аталған тауарлардың соңғы бағасына айтарлықтай әсер ететін тауар нарықтарындағы өнімсіз делдалдар құрылымын жоюды қамтамасыз ететін шара болып табылады, сондай-ақ ашық нарықты құруға ықпал етеді.
      Қазақстандық астық экспортының негізгі көлемін көрші елдерге, мысалы халқының саны миллиардтан астам Қытайға қайта бағдарлау қажет.
      «Азық-түлік келісім-шарт корпорациясы» АҚ-ның (бұдан әрі - АҚ) ролін күшейту қажет. Себебі, АҚ-ның астықты үлкен көлемде (ішкі және сыртқы нарықтарда өткізілетін) сатып алуы астықтың ішкі нарығын реттеуге, астық өндіру экономикасына теріс әсерін тигізетін бағаның мерзімдік ауытқуын жақсартуға әсер етеді.
      Қант қызылшасы нарығы
      Әлемдік биржадағы шикі қант бағасының өсуі қазақстан зауыттарында өндірілетін дайын қант құнына өз әсерін тигізеді, себебі 95 % шикізат шетелден импортталады.
      Қант қызылшасының өндірісін ұлғайту үшін Қазақстан Республикасында Агроөнеркәсіп кешенін дамытудың 2010-2014 жылдарға арналған бағдарламасының жобасына сәйкес 2014 жылы көрсетілген дақыл алаңын 35 мың гектарға дейін жеткізу жоспарланып отыр.
      Бұрын Қазақстанда егіс алаңы 70-80 мың гектарға жеткен болатын. Жедел деректер бойынша Қазақстанда 14 000-ға жуық шағын және орта ауыл шаруашылығы өндірушілері қант қызылшасын өсіреді. 1 гектар жерге қант қызылшасын өсіру фермерге шамамен 150 мың теңгеге түседі. Мемлекеттен алынатын дотация 2009 жылы 1 гектарға 40 мыңға жуық теңгені құрады. Қант өндірушілер қант қызылшасының тоннасын 6-7 мың теңгеден сатып алады. Орташа өнім беру бір гектардан 260 центнерді (26 тонна) құрайды. Салыстыру үшін ЕО-да қант қызылшасына кепілдендірілген баға өндірушілердің 1 гектардан шамамен 1500 еуро алуын қамтамасыз етеді, бұл қазақстандық қызылша өсірушілердің табысын 1,4 есеге арттырады.
      Бұдан басқа, қант қызылшасының тиімді өндірісіне субсидиялау тетігінің жетілдірілмеуі және уәкілетті орган мен жергілікті атқарушы орган тараптарынан бөлінген субсидияларды тиімді пайдаланудың тиісінше бақыланбауы әсер етеді. Практика көрсеткендей, ауыл шаруашылығын өндіруші субсидияны алу үшін ВАК-қа уәкілетті орган бекіткен нысан бойынша субсидия алуға өтінім береді (негізгі құжаттардың бірі жер теліміне құқық белгілейтін құжат болып табылады). Бұл ретте ережелерде ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілердің міндеттемелері регламенттелмеген, шикізат өткізу мәселесі аяғына дейін пысықталмаған.
      Қазақстандық қант зауыттарының жалпы қуаты өңдеу мерзімінде 2,3 млн. тоннаға жуық көлемде қызылша әзірлеуді, одан 280 мың тоннаға жуық қант шығаруды жүзеге асыруға мүмкіндік береді, яғни республиканың бір жылдық қажеттілігінің (қажеттілік 500 тоннаға жуық) 56 %-ын жабуға мүмкіндік береді.
      Статистиканың деректері бойынша қант қызылшасының егіс алаңының көлемі 2009 жылы 19 мың гектарды құрады.
      Бұл ретте, республика бойынша барлығы 181,2 мың тонна қант қызылшасы жиналды.
      Осылайша, мемлекет қабылдайтын қант қызылшасын өсіруге ынталандыру жөніндегі шаралар бүгінгі күні аталған саланы дамытуға жеткілікті түрде тиімді әсер етпейді.
      Жеміс-көкөніс өнімдерін көтерме саудада өткізу нарығын талдау жеміс-көкөніс өнімдерін көтерме саудада өткізу нарығы субъекттерінің қызметі тұрақсыз екендігін көрсетті.
      Кеден органдарының деректеріне сәйкес шекарада декларацияланатын көкөністер мен жеміс-жидектердің бағасы соңғы тұтынушыға қойылатын бағадан бірнеше есеге төмен. Көптеген делдалдардың қатысу фактілері атап өтілді.
      Ауыл шаруашылығы өнімдерінің республикаға импорты 2002 жылдан 2008 жылы аралығында 6 есеге ұлғайды (2002 жылы - 508,1 млн. АҚШ долл., 2008 жылы - 3 019 млн. АҚШ долл.).
      Қазіргі уақытта болып жатқан азық-түлік тауарларының импортын монополияландыру нарық субъектілерінің танымал өндірушілердің тауар таңбаларымен жекелеген тауарларды әкелуге және пайдалануға эксклюзивтік құқықты сатып алуды қамтиды. Эксклюзивтік құқықты иеленушілердің үстеме баға белгілеу көлемі 100 %-ға жетеді.
      Делдалдар мен өнім берушілердің әр түрлі қосымша төлемдерін (кіргені үшін, сөреге, жарнамалауға және т.с.с.) қамтитын ретейлдің сауда саясаты бағалар және жеткізу жағдайына теріс әсерін тигізеді. Мұның нәтижесінде айқындалған тауарлар 30-40 %-ға дейін қымбаттайды.
      Жекелеген супермаркеттерде азық-түлік тауарларын жеткізуде үстемдік белгіленді, жеткізілетін өнімнің шамамен жартысын бір - екі компания әкеледі («Рамстор Қазақстан» ЖШС арқылы «GREEN HOUSE DISTRIBUTION» ЖШС). Аталған өнім импортталған болып табылады.
      Кемсітушілік талаптарды күштеп танудың негізгі нысандары тауарларды неғұрлым жақсы жағдайларда жеткізу, оның ішінде басқа ұйымдар үшін 5 және 18 %-ға төмен болуы тиіс жеке бағаларды белгілеу, егер тауарды қабылдап алған күннен бастап кемінде екі күн ішінде өткізілмесе, өнім берушіге тауарды қайтару құқығының болуы болып табылады.
      Супермаркеттердің өктемдік фактілері азық-түлік тауарлары нарығында теріс салдарларға әкеледі, себебі олар нарықтан шағын сатушыларды - шағын кәсіпкерлік субъектілерін ығыстыруға және ірі субъектілердің ритейл нарығын монополияландыру деңгейін ұлғайтуға бағытталған.
      Мұның бәрі шағын бизнестің кәсіпкерлік белсенділігінің тарылуына, бағаның негізсіз өсуіне және азық-түлік тауарларына жасанды тапшылық жасауға әкеледі.
      Сауда саласында заңнаманың жетілдірілмеуі алып-сатарлар-делдалдар институтының, сондай-ақ өктемдік практикасының және отандық өндірушілерге қатысты ритейлдің кемсітушілік саясатының болуына мүмкіндік береді. Отандық өнім берушілер негізінен супермаркет желілерін әртүрлі бонустарды төлеген және жеткізген өнімі үшін оны өткізген соң 2-3 айдан кейін есеп айырысқан кезде кредиттейді. Ірі супермаркетке өнімнің шамамен 35 %-ын бір-екі импорттаушы компаниялар жеткізсе, азық-түлік тауарларын жеткізуге монополия белгіленді. Аталған компаниялар өндірушілерден эксклюзивтік құқықтық иегерлері болып табылады. Нәтижесінде мұндай тауарлардың үстеме баға мөлшерлері 100 %-ға дейін жетеді.
      Мұның бәрі супермаркет сөрелеріндегі қазақстандық өнімдердің ығыстырылуына, азық-түлік тауарлары импортының монополиялануына, сондай-ақ азық-түлік себетінің қымбаттауына әкеледі.

Күшті жақтары

Әлсіз жақтары

Фермерлік шаруашылықтың, жердің және т.б. болуы;
өнімді тұтынудың сыйымдылық нарығының болуы;
жеке меншік шикі ресурстардың болуы;
орта және ipi тауар өндірісін дамыту жөніндегі әлеует.

Ауыл шаруашылығы өнімінің төмен тұрақтылығы;
өндіру мерзімділігі;
сауда саласында заңнаманың жетілмеуі;
материалдық және қаржылық ресурстардың жетіспеуі;
өнім өндіруде тіке бірігудің жеткіліксіз дамуы;
ауыл шаруашылық тауарларын өндірушілер кооперациясының төмен деңгейі;
сақтау орындарының, қоймалардың, бастапқы өнім пункттерінің жеткіліксіздігі;
ауыл шаруашылығы өнімдерінің биржалық саудасының дамымағандығы;
мемлекеттік көмекті жеткілікті түрде тиімді пайдаланбау;
жылдам бүлінетін өнімдердің едәуір үлесі;

Мүмкіндіктер

Қауіптер

«Азық-түлік келісім-шарт корпорациясы» АҚ-ның (бұдан әрі - АҚ) ролін күшейту қажет. Себебі, АҚ-ның астықты үлкен көлемде (ішкі және сыртқы нарықтарда өткізілетін) сатып алуы астықтың ішкі нарығын реттеуге, астық өндіру экономикасына теріс әсерін тигізетін бағаның мерзімдік ауытқуын жақсартуға әсер етеді.
астықты ашық тауар биржалары арқылы өткізу шағын және орта ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілерге ауыл шаруашылық өнімдерін өткізу кезінде неғұрлым қолайлы жағдай жасайды.

Астық экспортының көліктік инфрақұрылымының жеткілікті түрде дамымауы астық өндіру және өткізу жүйесіндегі ұйымдастыру-экономикалық өзара қарым-қатынастың бұзылуына әкелуі мүмкін;
жеміс-көкөніс өнімдеріне бағаның мерзімділік көтерілуі. Бұл қоймаларда отандық өнімдер қалдықтарының қысқаруымен және шекаралас елдерден импорттың ұлғаюымен байланысты;
нарықтан шағын сатушыларды - шағын кәсіпкерлік субъектілерін ығыстыру және ірі субъектілердің ритейл нарығын монополияландыру деңгейін ұлғайту;
супермаркет сөрелеріндегі қазақстандық өнімдер үлесінің азаюы, азық-түлік тауарлары импортының монополиялануы, сондай-ақ азық-түлік себетінің қымбаттауы.

      Қаржы секторында бәсекелестікті дамыту
      Қаржы қызметі нарығында аффилиирленген тұлғаларға кредиттер беруден негізсіз бас тарту, кредиттеудің қолайлы жағдайларын ұсыну түрінде көрінетін банк тарапынан жосықсыз бәсеке бар.
      Көрсетілген фактілер ұлттық холдингтер арқылы кредиттеу кезінде де анықталды.
      Банктердің қаржы компанияларымен де, өнеркәсіп компанияларымен де аффилиирленуі дефолт жағдайында «домино әсерімен» байланысты тәуекелдерді сақтайды. Банк қызметінің айқындылығы мақсатында банктерді ашық немесе жасырын аффилиирленген құрылымдардан шектеу жөнінде шаралар қабылдау қажет.
      Кредиттік ұйымдар жұмысының қалыптасқан жағдайы өткен жылы кәсіпорындардың мемлекет бөлген кредиттік ресурстарға тең қолжетімділігін қамтамасыз ету проблемасын өзекті етті.
      2009 жылы жекелеген банктердің кредитке қабілеттілігі көбінесе мемлекеттік қолдау есебінен қамтамасыз етілді, ал бұл мұндай қолдау көрсетілмеген басқа банктерден айырмашылығы олардың бәсекелестік басымдылықтарды алуын білдіреді.
      Шағын және орта бизнестің субъектілеріне қаржы берген кезде банктердің саясаты қарыз алушыларға кредит беру кезінде кемсітушілік қолжетімділікті қолданбауға негізделуі тиіс.
      Қаржы қызметі секторында да, сондай-ақ экономиканың басқа да секторларында нарық билігін теріс пайдаланудың бизнес үшін белгілі бір теріс салдары болады.
      Қаржы қызметтері нарығының жекелеген сараланымдары, атап айтқанда қор нарығының инфрақұрылымдық ұйымдары нарығы монополиялық күйінде қалып отыр. Мұндай ұйымдардың монополиялық тарифтерінің нәтижесінде халықтың инвестициялық белсенділігінің өсуі және оның қаржылық сауаттылығы бойынша міндеттерді іске асыру тежеліп отыр.
      Кредиттік бюро нарығында қалыптасқан монополиялық тарифтер жанама түрде тұтынушылар үшін қаржы қызметтерінің құнына әсер етеді.
      Қаржы нарықтарының саласында қолма қол шетел валютасымен бөлшек сауда нарығының айырбастау операциялары нарығына талдау жүргізілді, соның нәтижесінде валютаны сатып алу/сату бойынша қызметтерді көрсететін субъектілердің саны айқындалды, банктік және банктік емес секторлардың үлесі анықталды. Бұдан басқа, Агенттік валюталық операциялардың бөлшек нарығында тіркелген маржаларды белгілеу бойынша тиісті ұсыныстар енгізді.
      Мемлекет бюджетінің қаражаты есебінен ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілерге (бұдан әрі - АШТӨ) кредит беру кезінде «Даму» КДМ» АҚ және «ҚазАгро» АҚ-ның (бұдан әрі - Басқарушы холдинг) еншілес ұйымдарының қызметі талданды.
      Талдау нәтижесі бойынша кредит алуды қиындататын кедергілер анықталды.
      Басқарушы холдингтің еншілес ұйымдары арқылы кредит беру шарттары көп жағдайда шағын ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілер үшін қолайсыз, бұл банктік кепілдіктерді ресімдеуге арналған қосымша қаржы шығындарына, кепілге тәуелсіз бағалау жүргізе отырып, ол үшін өтімділігі жоғары мүліктің міндетті болуымен байланысты.
      Нәтижесінде отандық тауар өндірушілердің шетелдік бәсекелестерімен салыстырғанда бәсекелестікке қабілеттілігі төмен болады.
      Ағымдағы жылы аталған институттардың қызметін талдау екінші деңгейдегі банктер көрсететін қызметтердің өзара алмастырылу және нарықта олардың болу тиімділігі мәніне жүргізілетін болады.
      Қаржы қызметтері нарығында шағын кредиттік ұйымдардың қызметі кепілсіз кредит беру нарығының сараланымы бойынша банктік несиелеудің баламасы ретінде дамуы тиіс.
      Агенттік халыққа қаржылық қызмет көрсету бойынша екінші деңгейдегі банктер көрсететін қызметтермен олардың өзара алмасу мәніне «Қазпочта» АҚ қызметін зерделеді, аудандық маңызы бар қалаларда, сондай-ақ олардың әкімшілік бағынысты аумағында тұрған кенттерде және Қазақстан Республикасының географиялық шекаралары шегіндегі ауылдық елді мекендерде «Қазпочта» АҚ және екінші деңгейдегі банктердің көрсеткен қаржы қызметтерінің көлемдері бойынша нарықтық үлес белгіленді.
      Ауылдардың почта байланыс бөлімшелерімен (ПББ) және банктік қызмет көрсету орталықтарымен (БҚО, ЕКБ) қамтылғандығы анықталды. «Қазпочта» АҚ және екінші деңгейдегі банктердің филиалдық желісінің құрылымы зерделенді, нәтижесінде 2010 жылдың басында республиканың селоларында «Қазпочта» АҚ-ның 69 % почта бөлімшелері мен 15 % банк бөлімшелері жұмыс істегені белгіленді.
      Бұдан басқа, селолар, кенттер, селолық округтер, аудандар (қалаларды қоспағанда) бөлігінде екінші деңгейдегі 10 ірі банктердің белсенді өңірлік желісі жасалды, нарыққа кіру кедергілері белгіленді және «Қазпочта» АҚ-ның ауылдарда қаржы қызметтерін көрсету бөлігінде жекелеген проблемалар анықталды.
      Жүргізілген талдаудың нәтижесі бойынша аудандық маңызы бар қалаларда, сондай-ақ олардың әкімшілік бағынысты аумағында тұрған кенттерде және Қазақстан Республикасының географиялық шекаралары шегіндегі ауылдық елді мекендерде «кассалық» және «аударым» операциялары бойынша «Қазпочта» АҚ-ның және «Қазақстан Халық банкі» АҚ-ның үстем белгілері белгіленді.
      БҚА Басқармасының шешімі негізінде Тізілімге аудандық маңызы бар қалаларда, сондай-ақ олардың әкімшілік бағынысты аумағында тұрған кенттерде және Қазақстан Республикасының географиялық шекаралары шегіндегі ауылдық елді мекендерде 50 %-дан жоғары үстем жиынтық үлес бойынша «кассалық операциялар» және 35 %-дан жоғары «аударым операциялары» қызмет түрлері бойынша «Қазақстан Халық банкі» АҚ енгізілді:
      Агенттіктің бұйрығымен «Қазпочта» АҚ аудандық маңызы бар қалаларда, сондай-ақ олардың әкімшілік бағынысты аумағында тұрған кештерде және Қазақстан Республикасының географиялық шекаралары шегіндегі ауылдық елді мекендерде «кассалық операциялар» қызмет түрі бойынша 50 %-дан астам үстем жиынтық үлес бойынша Тізілімге енгізілді.

Күшті жақтары

Әлсіз жақтары

Мемлекеттік бағдарламалар бойынша, оның ішінде Ұлттық қор қаражатынан кредит беру арқылы екінші деңгейдегі банкті қолдау;
банктер арасында бәсекелестіктің дамуы;
банктік өнімдер мен қызметтердің бірін-бірі алмастыруы;
шетелдің қатысумен орнықты банктік жүйе;
отандық нарықта қаржы құралдарын инвестициялаудан алынатын кірістерге либералдық салық салу;
жаңа техникалық құралдарды және банктік технологияларды тұрақты енгізу.

Банктерді селективтік мемлекеттік қолдау;
мемлекеттің қатысуымен қаржы ұйымдары арқылы кредиттік нарықта мемлекеттің қатысуы;
ұзақ мерзімді кредиттік ресурстардың жетіспеушілігі;
қаржы ұйымдарының өз-өздерімен және қаржы-өнеркәсіптік топтармен аффилиирленуі;
екінші деңгейдегі банктер және басқа да қаржы ұйымдары ұсынған қаржы ресурстарының жоғары құны;
кредиттік жағдайларды қалыптастыру нарықтарының, қор нарығы инфрақұрылымдық ұйымдары қызметтерінің, биржалық ақпаратты тарату нарықтарының, трансфер-агенттік қызметтер нарықтарының жоғары шоғырлануы;
өтімділігі жоғары қаржы құралдарының шектеулі тізбесі;
халықтың қаржылық сауатының төмен деңгейі және соның салдарынан халықтың жинау мәдениетіне сенімсіздігі.

Мүмкіндіктер

Қауіптер

Нарықтың түрлі қатысушылары арасында бәсекелестіктің жеткілікті деңгейін қолдау;
депозиттік салымшыларды және институционалдық инвесторларды, сондай-ақ басқа клиенттерді тарту үшін өз өнімдерін ұлғайту және жақсарту арқылы қолайлы инвестициялық климат құру және қарыз алудың ішкі нарығына қолдау көрсету;
бағалық және бағалық емес бәсекелестікті күшейту;
банктік емес мекемелермен және қаржылық емес ұйымдармен бәсекелестік күресті күшейту; қызмет құнының төмендеуіне және қызмет көрсету комиссиясын қоса алғанда, ақша түсімін ұлғайтуға ұмтылу;
есептерді басқаруға және жетілдіруге бағдарлау;
ірі қазақстандық банктердің өнеркәсібі дамыған елдердің нарығына енуге белсенді ұмтылуы, барынша арзан ақшалай ресурстарға қол жеткізу;
қаржы қызметтерінің тұтынушылары мен тиісті сапалы қызметтерді сатып алуға, қаржы қызметтері туралы сенімді және түсінікті ақпарат алуға, қаржы қызметтері тұтынушыларының құқығын қорғауға мүмкіндік беретін қаржы ұйымдарының арасында туындайтына қатынастарды регламенттейтін заңнамалық базаны тұрақты жетілдіру;
қор нарығында мәмілелерді жасау кезінде нарыққа қатысушылардың өзара іс-қимылын автоматтандыру және оңайлатуға бағытталған электрондық технологияларды дамыту арқылы отандық бөлшек сауда инвесторын құруға жәрдемдесу;
мемлекеттік қарыз алу құралдарын, жинақтарды тартудың баламалы көздерін дамыту;
ресурстарды тартудың қосымша көзі ретінде исламдық қаржыландыруды дамыту.

Қазақстан банк жүйесінің әлемдік экономикалық жағдайға, сондай-ақ жекелеген бақылау агенттерінде және салаларда бизнестің шоғырлануымен, операцияның елеулі долларлануымен, кредиторлардың құқығын құқықтық қорғауға қатысты күдіктерімен, несие берудің жеткіліксіз қатаң стандарттары және тәуекел-менеджментімен, сондай-ақ нарықтың дамуынан реттеуші және бақылау органдары қабылдаған шаралардың артта қалуымен жоғары осалдылығы;
кредиттеудің жедел өсуі мен қарыз жүктемесі деңгейінің күрт артуы елеулі проблемаға айналады және жүйені нарықтық конъюнктураның ықтимал төмендеу салдарына - мысалы, жылжымайтын мүлік және құрылыс сараланымдарында бейімдейді;
банк секторына шетел капиталының және қарыз қаражатының ағыны фрагментарлы, бірақ жалғасын табады, оған банк секторында шетелдік қатысудың ұлғаюы ықпал етеді;
қаржы-өнеркәсіптік топтарға қатысу, банкрот болғанда «домино» әсерін тудырады, ол қаржы нарығына және жалпы басқа да тауар нарықтарына теріс әсер етеді, бұл ретте бәсекелестікке қарсы келісімдер мен іс-қимылдар әрекеті орын алуы мүмкін;
мемлекет тарапынан екінші деңгейдегі белгілі бір банктерді таңдамалы түрде қолдау теріс салдарға және банктік қызметтер нарығына артықшылық жағдайды пайдалануға әкеп соғады;
клиенттерге қызметтер мен өнімдерді бір қаржы тобы аясында іске асыру нарықтың бәсекелестік деңгейін, баға белгілеу тиімділігін, қызметтің қолжетімділігі мен сапасын төмендетеді, сондай-ақ топ компанияларының аффилиирленуін есепке алып тәуекелді арттырады;
ішкі нарықта қаржы ресурстарының жоғары құны, бұл қарыз қаражатын пайдалану тиімділігіне ықпал етпейді; инвестциялық мақсатқа бағытталуы мүмкін ұзақ мерзімді сыртқы кредиттік ресурстардың тапшылығы.

      Мемлекеттің кәсіпкерлік қызметке қатысуы
      Аталған кезеңде мемлекеттің қатысуымен тауар нарықтарын тексеру бойынша жүргізілген жұмыстардың нәтижесінде мемлекеттік активтерді тиімсіз басқару туралы куәландыратын бірқатар проблемалар анықталды.
      Бәсекелестігі жеткілікті дамыған (көлік қызметтері, сервистік сипаттағы қызметтер, құрылыс, баспахана және баспа қызметі) нарықтарда мемлекеттің қатысуымен мемлекеттік кәсіпорындар мен заңды тұлғалардың көпшілігінде мемлекеттік органдардың қолдауы нысанында артықшылықтары бар, бұл оларға бәсекелестік күресте қосымша артықшылық тудырады.
      Бүгінде мемлекеттік органдардың ведомстволық бағынысты мемлекеттік кәсіпорындарын құруы қалыпты болды, оларды ұстап тұруға жекелеген бюджеттік бағдарлама құрылады. Мемлекеттік органдар өзінің ведомстволық бағынысты кәсіпорындарына мемлекеттік тапсырыс берген кезде жеке меншік ұйымдардың қызметінен бас тарта отырып ықылас білдіреді.
      Мемлекеттік органдардың ведомстволық бағынысты кәсіпорындардан тауарларды, қызметтерді бір көзден сатып алу мүмкіндігін көздейтін «Мемлекеттік сатып алу туралы» Қазақстан Республикасы Заңының нормалары «жасырын» монополияны құрды (Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің ақпараты бойынша республикалық мемлекеттік органдарға мемлекеттік сатып алуға бөлінетін 97%-ға дейінгі сома олардың ведомстволық бағынысты ұйымдарына келеді екен).
      Сонымен бірге, бәсекелестікті шектеуден тыс бюджеттік қаражатты тиімсіз пайдалану процесі жүріп жатыр.
      Мемлекеттік кәсіпорындардың жартысынан көбі залалды немесе нөлдік нәтижеге ие. Мемлекеттік кәсіпорындарды ұстауға арналған мемлекет жұмсаған сома бюджетке мемлекеттік кәсіпорындардың қызметінен түскен дивидендтер сомасынан бірнеше есеге асып жығылады. (2008 жылдың қорытындысы бойынша: оларды ұстауға мемлекет жұмсаған сома - 87.5 млрд. теңге орнына 1,52 млрд. теңге дивиденд түсті).
      Көрсетілген проблема себептерінің бірі мемлекеттік менеджерлерде мемлекеттік кәсіпорындарды тиімді басқару ынтасының болмауы болып табылады. Мемлекеттік компаниялардың бюджеттік қаражатты мақсатсыз жұмсауы, қосымша бюджет қаражатын алу мақсатында шығындарды жасанды ұлғайтуы орын алды. Ақыр соңында мұндай бейінсіз шығындар мемлекеттік кәсіпорындар көрсететін қызметтер тарифінің өсуіне келеңсіз әсер етеді.
      Сонымен қатар қазіргі уақытта мемлекеттік кәсіпорындар көрсететін қызметтердің тарифін мемлекеттік реттеу жөніндегі, оның ішінде мемлекеттік монополия саласында уәкілетті орган жоқ. Бұдан басқа, заңнамалық деңгейде мемлекеттік кәсіпорындардың бірыңғай тариф белгілеу әдістемесі бекітілген жоқ.
      Мемлекеттік кәсіпорындардың қызмет түрлері көп жағдайда «Мемлекеттік кәсіпорындар туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес келмейді және құру мақсаты мен қызметтің жарғылық түрлеріне жауап бермейді. Кәсіпорынның қызметі жиі қайталанбайды, заңда тікелей тыйым салынған мемлекеттік органның функциялары орындалады.
      Мұның бәрі мемлекеттік кәсіпорындардың қызметтің тәртіпке келтіру жөніндегі шараларды қабылдау қажеттігіне әкеп соғады.
      Үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту шеңберінде экономиканың басқа да басым салаларын дамыту
      Бағдарламада экономиканың 10-нан астам салаларында және секторларында бәсекелестікті дамыту жөнінде шаралар көзделген.
      ҮИИДМБ шеңберінде машина жасау, тау-кен-металлургия салаларын, химия, жеңіл, фармацевтикалық және медициналық өнеркәсіптерді дамытуға бағытталған шараларды әзірлеу және іске асыру көзделген.
      Бәсекелестікті дамытуға ықпал ететін факторлардың бірі нарық субъектілері санының көп болуы болып табылады. Себебі, машина жасауды дамыту бағдарламасы халықаралық стандарттағы бәсекеге қабілетті өнімдерді шығаратын жаңа кәсіпорындар құруға бағытталған. Машина жасауда жеткілікті дамыған сегменттермен бірге күрделі іске асырылатындары да бар, бірақ мемлекет белсенді қолдаған жағдайда олар салалардың (автомобиль өнеркәсібі, станок жасау, тұрмыстық техника, құрамдас бөліктер базасының өндірісі) едәуір өсуін қамтамасыз етуі мүмкін, бұл ең алдымен салалар нарығына кіру кедергілерін еңсеруге жәрдемдесуді қамтуы тиіс.
      Фармацевтикалық және медициналық өнеркәсіптерді дамыту бағдарламасы бизнес өкілдерімен кері байланыс шеңберінде жаңа өндірістерді ұйымдастыру, жаңа технологияларды енгізу мәселелері жөнінде бизнес өкілдерімен өзара іс-қимылды болжайды.
      Тау-кен-металлургия саласын, химия өнеркәсібін дамыту бағдарламасы бәсекеге қабілетті өндірістерді құруға бағытталған.
      Жеңіл өнеркәсіпті дамыту бағдарламасы жеңіл өнеркәсіптің жоғары сапалы әрі кең ассортименттегі бәсекелі тұтыну тауарлары өндірісін дамытуды нақты іске асырудың кезеңі болып табылады.
       Қазақстан Республикасында бейімделуі мүмкін орын алып отырған проблемаларды шешу жөніндегі шетелдік оң тәжірибені шолу (салалардың жұмыс істеуін зерделеу тәжірибесі)
      Дамыған елдердің тәжірибесі көрсеткендей, монополистік қызметке қарсы іс-қимылда және бәсекелестікті қорғауда толық және түпкілікті жеңіс болуы мүмкін емес. Сонымен қатар, монополияға қарсы реттеу жүйесі экономиканың дамуы және қайта құрылуынан қалмауы тиіс, әлемдік сауданың жаhандануын, экономикалық шекаралардың ашықтығын, сондай-ақ бизнес жүргізудің жаңа нысандарының пайда болуын ескеру қажет. Тез өзгеріп отырған әлеуметтік-экономикалық жағдайлар мен жаңа функционалдық қажеттіліктерге бейімделудің қажеттілігі негізінде монополияға қарсы және салалық заңнаманы жетілдіру мақсатында алдыңғы қатарлы әлемдік тәжірибені одан әрі зерделеу талап етіледі.
      Халықаралық бәсеке желісінің (ХБЖ) және Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының (ЭЫДҰ) құжаттары дамушы елдердің бәсекелестікті адвокаттандыруды басымдық етіп алуын ұсынады.
       Жолаушылар темір жол көлігін реформалаудың халықаралық тәжірибесі
      Темір жолдарды реформалаумен барлық уақытта барша елдердің үкіметтері темір жол көлігі пайда болған кезден бастап айналысып келеді. Бірақ, алдағы құрылымдық қайта құрудың тәжірибесі көрсеткендей, жылжымалы құрамның меншік нысаны мен көлік инфрақұрылымы, сондай-ақ көлік жұмысының тиімділігі арасында тікелей тәуелділік жоқ. Темір жолды реформалаудың жүйелі макроэкономикалық тиімділігіне келсек, оны бағалау айтарлықтай проблемалы.
      Көліктің қандай да бір түрі қалай болғанда да, төлем қабілеттілікке сұраныс қамтамасыз етілген белгілі бір бәсекелестік тауашасын алғанда оң рентабельділікпен жұмыс істей алады. Бұл ретте, өз тауашасында көліктің бұл түрі жылдамдығы, жайлылығы және жол жүру бағасы арасындағы оңтайлы арақатынасқа ие болуы тиіс. Тек осы жағдайда ғана темір жол көлігі басқа да жол жүру тәсілдері - авиация және автомобильмен сенімді бәсекелес бола алады.
      Еуропалық Одақ. Еуроодақ елдерінде темір жол көлігін реформалау жалпы ырықтандыру және нарықтық тетіктерді қалыптастыру ұранымен өтеді. Реформаның барлық басты бағыттары 1996 жылы шығарылған ЕО-ның темір жол көлігі жөніндегі ақ кітабында жазылған. Еуропаның темір жолдарын өзгерту тұжырымдамасының негізгі ережелерінің ішінде мынадай бағыттар белгіленген:
      темір жол қаржысын санациялау және қарыздарды есептен шығару;
      жолаушыларды тасымалдауды тоғыса қаржыландырудан бас тарту;
      инфрақұрылымды мемлекеттік қаржыландыру;
      темір жол инфрақұрылымына еркін қолжетімділік;
      темір жолдарды техникалық универсалдау.
      2005 жылы IBM Business Consulting мамандары жүргізген LIB 2004 зерттеуіне сәйкес темір жол тасымалдары нарығын ырықтандыруда айтарлықтай алға жылжыған елдердің ішінде ЕО-ның жеті мемлекеті және Швейцария бар.
      ЕО-ға қатысушы елдердің үштен бірі көлік қызметтері нарығын ырықтандыру бағытында оң өзгерістерге қол жеткізді.
      LIB индексіне сәйкес Ұлыбритания, Швеция, Германия, Нидерланды, Дания, Италия, Швейцария, Португалия - көлік қызметтерінің ырықтандырылған нарығын дамыту тұжырымдамасын іске асыру саласында едәуір нәтижелерге ие болған мемлекеттер. Аталған елдерде темір жол көлігі саласында мақсатты бағытталған саясат табысты жүргізілуде.
      Италия темір жолдарын бірқатар қайта құруда мынадай нәтижелерге қол жеткізілді:
      капиталдың рентабельділігі екі есе ұлғайды;
      еңбек өнімділігі 18%-ға артты;
      ұсынылатын қызмет көрсетулердің спектрі кеңейтілді және сапасы жақсарды.
      Италия темір жолдарын реформалау 2001 жылы басталған болатын. Қайта ұйымдастырылғаннан кейін темір жол құрылымы мынадай көрініс тапты. Мемлекеттік темір жол холдингтік компаниясы Trenitalia көлік компаниясынан және темір жол инфрақұрылымына иелік ететін Rete Ferroviaria Italiana (RFI) компаниясынан тұрады. RFI-ғa темір жол салуды орындайтын TAV компаниясы кіреді. Trenitalia компаниясы алыс жолға жүретін жолаушылар тасымалы, өңірлік жолаушылар тасымалы, жүк тасымалдары және техникалық қызмет көрсету және жылжымалы құрамды пайдалануға беру бөлімшелерінен тұрады. Қалалық темір жолдары, вокзалдар, Italferr инженерлік компаниясы дербес құрылымдар болып бөлініп шықты.
      RFI компаниясы оған мемлекет 2061 жылға дейін берген концессияның негізінде инфрақұрылымды басқарады. Инфрақұрылымдық компания жартылай бюджеттен қаржыландырылады. Бұл түсімдер тек қана күрделі құрылысқа бағытталған, ал ағымдағы шығындарды компания өзін-өзі қаржыландыру есебінен жабады. Мемлекеттік қаржыландыру мақсатты сипатта болады: бүгінде шамамен 100 миллиард еуро сомасына инфрақұрылым объектілерін салуға бес жылдық келісім-шарт жасалды.
      Trenitalia операторы тоғыз мыңдай поезды пайдалануға береді. Компанияның табысы 2003 жылы 29 миллион еуроны құрады. Компания жылжымалы құрамды жаңғырту бағдарламасын, сондай-ақ қызметтерді кеңейту және сапасын арттыру бағдарламасын қамтитын стратегиялық даму тұжырымдамасын әзірледі. Бірінші бағдарлама шеңберінде жолаушылар көлігі қызметінің мерзімін 20 жылға ұзарту болжанады. Trenitalia ұсынылатын қызметтер спектрін тұрақты кеңейтеді: бұл көршілес еуропа елдеріне халықаралық тасымалдарды дамыту және «темір жол - теңіз» трансмодальды жүк тасымалдарын ұйымдастыру.
      Қайта ұйымдастырудың мақсаты капитал рентабельділігін екі есеге (20%-дан 40%-ға дейін) арттыру, сондай-ақ жылдық табысты екі еселеу болып табылады.
      Италия темір жолдарының желісі 39 ауданға бөлінген. Жол жүру құны географиялық фактормен, тасымалдаудың ұзақтығымен және энергия тұтыну деңгейімен анықталады. Поездар қозғалысының жылдамдығы жоғары және халық тығыздығы үлкен аудандарда төлем артады. Жолаушылардың тарифтік мөлшерлемесі 1 километр үшін 4,5 еуроцентті құрайды, бұл басқа еуропа елдерінің көпшілігінің деңгейінен төмен.
      Trenitalia-дан басқа, елде тағы жолаушыларды тасымалдаумен айналысатын 26 көлік ұйымының мемлекеттік лицензиясы бар. Тасымалдарды орындау құқығына лицензияны Италия үкіметі береді, ал қауіпсіздік сертификатын RFI жүргізеді.
      2003 жылдан бастап жолаушылар тасымалының барлық түріне конкурс ашылды. Бұдан былай жергілікті жолаушылар тасымалын мемлекеттік орталық емес, өңірлердегі билік бақылайтын болды. Өңірлер үкіметі өз облыстары шегінде көліктік қызмет көрсетуі және Италия турларына ашық тендер жариялауы тиіс.
      Италия темір жолдарының қаржылық жағдайы ең алдымен ресурстарды үнемдеуге бағытталған жаңа технологияларды енгізу есебінен едәуір жақсарды. Қайта ұйымдастырудан кейін еңбек өнімділігі 18%-ға артты, ал қызметкерлер штаты ширекке жуық қысқартылды: бүгінде темір жол тасымалы саласында 100 мыңнан астам адам жұмыс істейді.
      Әлемде темір жол тасымалын көрінеу залалды деп санау орын алғанына қарамастан, кейбір елдерде тұрақты пайда әкелетін темір жол компаниялары бар. Мұндай мысалдар көп емес, оның ішінде ең үлгілісі - Жапония. Бұл елдің темір жолдары - бұл жолаушылар тасымалдаумен ғана айналысатын алты аса ірі JR компаниялары және бір JR жүк компаниясы:
      JR EAST - Шығыс темір жолы;
      JR WEST - Батыс темір жолы;
      JR HOKKAIDO - Хоккайдо темір жолдары;
      JR KYUSHU - Кюсю темір жолдары;
      JR SHIKOKU - Сикоку темір жолдары;
      JR CENTRAL (JR Tokai) - Орталық Жапония темір жолдары.
      Саладағы талассыз көшбасшы JR East компаниясы болып отыр, оның табысы 2004 жылы жылына 24 миллиард доллардан, ал күн сайынғы жолаушылар ағыны - 16 миллион адамнан асты.
      JR тобына кіретін басқа компанияларға қарағанда JR East басқару стратегиясының негізгі міндеттерінің бірі 6200 миллиард иенге (43,3 миллиард АҚШ доллары) тең жекешелендіруден мұраланған қарызды қысқарту болып табылады. Бұл Еуропада қабылданған шешімдерге және Жапониядағы жалпы практикаға қайшы келеді, бірақ компания 11 жыл ішінде 1600 миллиард иен (11,2 миллиард АҚШ доллары) мөлшеріндегі борыштың бөлігін өтеді.
      Бүгінде JR East күн сайын 16 миллионға жуық жолаушы тасымалдайды. 2005 жылы JR East барлығы 5850 миллион жолаушы тасымалдады және 125 миллиард жолаушы./км орындады.
      Авиатасымалдар және әуежай қызметтері нарығын дамытудың халықаралық тәжірибесі
      1987 жылға дейін Еуропа елдерінің авиациялық нарықтары ТМД-ға қатысушы мемлекеттердің авиациялық нарықтарына ұқсас тамыр-таныстық және бытыраңқылықпен сипатталды. Әуе кеңістігінің бірыңғай нарығын құру үшін ЕО саланы ырықтандыруды үш кезеңде жүзеге асырды.
      Бірінші кезең 1987 жылы қолданыстағы ережелерді және екі жақты үкіметаралық келісімдерді жұмсартуға бағытталған шаралар пакетін қабылдауды қамтыды.
      Бұл шаралар үкіметтердің ЕО ішіндегі тасымалдауларға еркін тарифтер енгізуге кедергі келтіру мүмкіндігін тарылтты және авиакомпанияның оның ішінде код-шеринг бойынша орындарды толтыру мәселелерінде белгілі бір оралымдылығын жүктеді (авиакомпаниялар арасындағы маршруттарды, кестелерді, слоттарды, бірыңғай тарифтерді бірлесіп пайдалану бойынша келісім).
      Екінші кезең 1990 жылы тарифтер тағайындау кезінде еркіндік беруге және өткізу сыйымдылығын бірлесіп пайдалануға бағытталған шаралар пакетін қабылдаумен атап өтілді. Ол сондай-ақ барлық ЕО тасымалдаушыларына өз елі мен басқа ЕО елі арасында қанша болса да жолаушы тасымалдау құқығын берді.
      ЕО әуе көлігін ырықтандырудың келесі кезеңі 1993 жылғы қаңтар айынан бастап қолданылатын үшінші шаралар пакетін қабылдау болды. Бұл шаралармен ЕО шегінде қызметтер көрсету еркіндігі және (1997 жылғы сәуір айынан бастап) каботаждық тасымалдау еркіндігі (авиакомпанияның ЕО-ның бір елінен ЕО-ның басқа елінде орналасқан маршруттар бойынша ұшу құқығы) жарияланды.
      Әуе көлігін ырықтандырудың үшінші пакеті: ЕО авиакомпанияларына пайдаланушының лицензиясын беру талаптарын стандарттауды; пайдаланушының лицензиясы бар барлық ЕО авиакомпанияларына барлық маршруттарға ЕО шегінде ашық қолжетімділік және ұлттық авиация инстанцияларында бекітпестен жолаушылар тарифтерін белгілеудің толық еркіндігін беруді көздеді.
      Осының салдарынан аталған бірыңғай нарық Норвегия, Исландия және Швейцарияға таратылды. Шаралардың үшінші пакеті қабылданғаннан бастап 15 жыл шегінде авиация нарығының эволюциясы өтті және оның құқықтық жүйесін жаңғырту қажеттілігі туындады. 2006 жылғы шілде айында Еурокомиссия заңнамалық базаны шоғырландырудың бірінші қадамы ретінде үшінші пакеттің қолданыстағы үш директивасын біріктіру жолымен әуе көлігінің бірыңғай нарығының нормативтік алаңын жаңғыртуды және оңайлатуды ұсынды.
      Мынадай қағидаттарға негізделген толыққанды Азаматтық авиацияның еуропалық кодексін әзірлеу бойынша дайындық жұмыстары бір мезгілде басталды.
      Қауіпсіздік. Бірыңғай еуропалық нарықтың маңызды артықшылығы әуе көлігінің барлық саласындағы ұшу қауіпсіздігінің және жолаушылардың қауіпсіздігінің жоғары деңгейі болып табылады. Статистика бойынша, авиация - көліктің ең қауіпсіз түрлерінің бірі, ал қауіпсіздік бойынша Еуропа қауіпсіздіктің бірыңғай және жоғары стандарттары есебінен бірінші орында тұр.
      Жолаушылардың құқығы. Монреаль конвенциясының қатысушысы бола отырып және осы халықаралық шартты орындау үшін ЕО әуе апатының нәтижесінде жолаушының өліміне немесе денсаулығына зиян тигізгені үшін және жүкті кідірткені үшін авиакомпанияның жауапкершілігі туралы директива қабылдады. Бұдан басқа, ЕО бортқа қонудан бас тартқан, рейсті тоқтатқан немесе ұзақ мерзімге кідірткен жағдайда жолаушыға өтемақы төлеу және жәрдем көрсету ережелерін қабылдады.
      Экологиялық көлік. Қоршаған ортаны қорғау мақсатында экологиялық таза технологиялар және әуе трассаларын оңтайландыруға инвестиция салу есебінен әуе кемелері шуылы мен пайдаланылған газдары бойынша неғұрлым қатаң ең жоғары нормалар енгізілуде.
      Әлеуметтік мәселелер. Бірыңғай нарық әуе көлігі саласындағы еңбек жағдайын жақсартуы тиіс. Еурокомиссия тиісті ұлттық және жалпы еуропалық заңдарды тиісінше пайдалануға кепілдік береді.
      Бірыңғай нарықтың жетістіктері. ЕО-дағы әуе көлігінің бірыңғай нарығы азаматтық авиация қызметтерін тұтынушыларға алып ұтыс әкелді. Біріншіден, 1993 жылы бірыңғай авиация нарығын құрған кезден бастап ЕО-дағы әуе трассаларының саны 170 %-ға артты - бүгінде әуе көлігі көптеген қалалар мен шалғай аудандарға қызмет көрсетеді. Жолаушыларға хабтарда (тораптық әуежайлар) ауысып мінудің орнына көбірек бару пункттері мен тікелей рейстер ұсынылады.
      ЕО-да авиатасымалдаушылар арасында бәсекелестік күрт өсті. 1992 - 2006 жылдар ішінде үш және одан да көп бәсекелес авиакомпаниялар арасындағы маршруттар саны 300 %-ға өсті. Осының салдарынан, жолаушыларда таңдау кеңейді, ал баға күрт төмендеді.
      Бұдан басқа, ЕО-да жолаушылар авиациялық қызметтердің монополиялық провайдерлерімен өте сирек кездеседі, соңғы жылдары нарықта пайда болған төмен тарифті тасымалдаушылар көптеген еуропа елдерінде «ұшатын халықтың» дағдысын өзгертіп, мүлде жаңа бизнес-модель ұсынды. Төмен тарифті тасымалдаушылардың өткізу сыйымдылығы 2006 жылы 1-ден 28 %-ға дейін өсті.
      2004 жылы ЕО нарығының кеңеюі әуе көлігінің бірыңғай нарығының басымдылығын тағы да көрсетті. Үкіметтік шектеулер жойылғаннан кейін ЕО-ның жаңа елдерінде әуе тасымалдарының көлемі екі жыл ішінде екі еселенді.
      ЕО-ның сыртқы авиациялық саясаты. ЕО әуе көлігінің бірыңғай нарығының табысы ретінде ЕО мүшелері болып табылмайтын елдерге ұшу кезінде авиакомпаниялар мен авиажолаушылар үшін ұқсас тиімділікке қол жеткізуге ниетті.
      Көршілес ЕО елдерімен авиатасымалдау саласындағы тығыз ынтымақтастықты дамыту көп пайда келтіреді. Таза экономикалық пайдадан басқа, ол ЕО елдеріне ЕО-мен шекаралас аумақтарда әуе көлігінің ұшу және жолаушылар қауіпсіздігін және тиімділігін арттыру сияқты басымдықтар береді.
      2006 жылғы маусым айында Жалпыеуропалық авиациялық аймақты (ЕСАА) құру туралы келісімге қол қойылды. Осы Келісім бойынша Оңтүстік Шығыс Еуропа әріптес елдері (Албания, Босния және Герцеговина, Хорватия, Македония, Черногория, Сербия) кіреді.
      ЕСАА әріптестері ЕО-ның авиациялық ережелерін қабылдағаннан кейін, ЕСАА авиакомпаниялары кеңейтілген жалпыеуропалық бірыңғай авиация нарығына толық қол жеткізеді. Бұл 500 миллионнан астам халқы бар интеграцияланған нарыққа қатысушы 35 елге жаңа нарықтық мүмкіндіктер ашады.
      Жаhандық авиациялық келісімдер. Еуроодақ қалған негізгі әріптестермен жан-жақты авиациялық келісімдер жасауға ұмтылады. Мұндай келісімдер әрқашан нарықты ырықтандыруға және құқықтық ынтымақтастыққа, атап айтқанда ұшу және жолаушылар қауіпсіздігі сияқты мәселелерге бағытталуы тиіс. Бұл әуе қатынасы туралы келісімнің мүлде жаңа моделі. Әңгіме «ашық аспан» туралы емес, авиакомпаниялардың бәсекелестігі үшін орта құруға, жолаушылардың игілігі үшін қауіпсіздіктің жоғары деңгейін және азаматтық авиацияны қарышты дамытуға мүмкіндік беретін «ортақ аспан» туралы болып отыр.
      Мұндай жұмыстың нәтижесі 2007 жылғы 30 сәуірде Вашингтон қаласында америка - еуропа саммитінде АҚШ пен ЕО елдері арасында авиатасымалдаулар туралы жаңа келісімге қол қою болды. Авиатасымалдау нарығын ырықтандыруға соңғы уақытқа дейін Ұлыбритания қарсы болды, себебі британдық авиакомпаниялар барлық трансатлантикалық ұшулардың шамамен 40 %-ын орындайды. Жаңа келісімнің күшіне енуіне байланысты олардың басқа еуропалық тасымалдаушылармен бәсекелес болуына тура келді.
      2008 жылғы 30 наурыздан бастап трансатлантикалық ұшуларды АҚШ пен ЕО-ның жекелеген мемлекеттері арасындағы екі жақты келісімдермен реттеу тоқтатылды. Қазір кез келген еуропалық авиатасымалдаушы ЕО-ның кез келген әуежайынан АҚШ-тың кез келген әуежайына және керісінше ұша алады. Мысалы, немістің «Lufthansa» қалаған уақытта Парижден Нью-Йоркке тікелей ұшуды ұсына алады. Алайда, ішкі рейстерді бұрынғыдай тиісті континенттердің авиакомпаниялары ғана жасай алады.
      Еурокомиссияның тапсырысы бойынша жүргізілген зерттеу деректері бойынша таяудағы бес жылда Еуропа мен АҚШ арасындағы авиажолаушылар саны жылына 50-ден 75 млн. адамға дейін өседі. Атлантиканың екі жағы бойынша баждардың күшін жою есебінен ғана 12 млрд.-қа жуық еуро үнемделеді. Билеттің арзандауы және 80 мың жаңа жұмыс орнын құру болжануда.
      Германияның көлік министрі В. Тифензеенің сөзіне сүйенсек, жүргізетін жұмыстардағы ЕО-ның түпкілікті мақсаты авиатасымалдау нарығындағы кез келген шектеулердің күшін жою болып табылады. Еуропалық саясаткерлер сондай-ақ американдық авиакомпаниялар акцияларының барынша 24,9 %-ын еуропалық фирмалардың иеленуі мүмкін шектеулердің күшін жоюға қол жеткізуге үміттенеді. Келіссөздер үш жылдан кейін аяқталуы тиіс. Олай болмаған жағдайда санкция енгізілуі мүмкін.
      Еуропалық комиссия басқа экономика секторлары сияқты бәсекелестік саласында авиациялық көлікті реттеуді Еуропалық одақты құру туралы шарттың 81 және 82-баптарындағы нормалардың негізінде жүзеге асырады.
      Еуропалық комиссияның 1/2003 ЕО регламенті ЕО және үшінші елдер арасындағы маршруттарда авиациялық көліктің жұмыс істеуін қоса алғанда, оны авиациялық тасымалдаулар саласындағы бәсекелестік қағидаттарды бұзу фактілерін анықтау үшін тиімді құралдармен қамтамасыз етеді.
      Альянстар және авиакомпанияларды қосу. Авиа тасымалдаушылар арасындағы альянстарға әдетте Рим шартының 81 (1) бабымен тыйым салынады, негізінен альянс бойынша әріптестер әдетте бағаларды, ұшу жиілігін, кестені және авиабилеттерді сату стратегиясын үйлестіруге келісім береді. Бұдан басқа, олар тасымалдау көлемін, «сезімтал» ақпаратты, кейде табысты өзара жиі бөліседі.
      Авиакомпаниялар қосылған кезде бәсекелестік деңгейінің төмендеу дәрежесін талдауда әдетте екі нарық түрі: сәйкес келетін маршруттар - альянстың екі немесе одан да көп әріптестері жұмыс істейтін маршруттар; сәйкес келмейтін маршруттар - альянстың бір әріптесі жұмыс істейтін маршруттар бөлініп шығады.
      Сонымен қатар, альянсқа, егер жиынтығында төрт шарт сақталса, 81 (3) бапқа сәйкес 81 (1) бап қолданылмауы мүмкін:
      1. Альянстан бағалық немесе сапалық тиімділік түрінде экономикалық пайдаға қол жеткізу. Тасымалдаушылар мүмкіндігінше жеткілікті негіздер келтіріп, альянс қызметінде қол жеткізілген пайданы белгілі бір мәнде өлшеуі немесе оларға қалай және қашан қол жеткізетінін анықтауы қажет.
      2. Тұтынушылар да мұндай альянстан пайда табуы тиіс. Жекелеп алғанда, тұтынушылар ұшу жиілігін немесе қосымша орындарды ұлғайтудан, неғұрлым ыңғайлы кестеден, бір күн ішінде ұшуды дұрыс бөлуден ұта алады, оның нәтижесі бару пункттері мен ауысып мінудің үлкен таңдауы, күтудің аз уақыты, сапасы жағынан жақсартылған ұшулар және шығын тиімділігінің нәтижесі ретінде төлемақыны төмендету мүмкіндігі болып табылады.
      3. Альянс туралы келісімде бәсекелестікті шектеу ақылға қонымды және белгілі бір тиімділікті алуға негізделген болуы тиіс. Аталған жағдайда Еурокомиссияның міндеті шығындардың төмендеуі және сапаның артуы тек альянсты құрған жағдайда ғана болатынын немесе болмайтынын айқындау болып отыр.
      4. Бәсекелестікті жоймау. Альянстың пайда болуы бәсекелестікті жоюға қауіп төндіретінін бағалау үшін бәсекелесті ықтимал шектеу айқындалған әрбір маршрут мұқият талдануы тиіс. Талдау жүргізу кезінде альянсқа қатысушылар «орнына не ұсынуы мүмкін» екендігін ескеруі қажет.
      Аталған талдау екі мынадай элементті зерделеуді қамтиды:
      1. Әрбір зерделенетін бағыттағы нақты бәсекелестік деңгейі. Бұл ретте альянстың мүмкіндігі де, оның бәсекелестерінің саны мен күші де бағаланады. Тұтастай алғанда авиациялық сектордағы нарықтың үлесі тасымалданатын жолаушылардың санымен өлшенеді. Сондай-ақ маршруттардың жиілігі (мысалы, бір аптадағы рейстердің саны) ескерілуі мүмкін. Әсіресе сәйкес келетін маршруттардағы авиациялық альянстар, оның қатысушыларының нарықтың үлкен бөлігін иеленуіне ықпал етеді, алайда бұл нарықтағы бәсекелестіктің жойылатынын білдірмейді.
      2. Альянсты құру нәтижесінде пайда болуы мүмкін нарықтың басқа қатысушыларына бәсекелестік қысым жасау. Аталған қысым нарыққа кірудің белгілі бір кедергілерінің пайда болуынан көрінуі мүмкін, ол слоттарға (әуе кемелерінің ұшып келу және ұшу уақытының аралығы) қол жеткізуді, жер үсті инфрақұрылымына қолжетімділікті шектеуден көріне алады.
      Авиакомпаниялардың әуежайлық қызмет көрсетулерге кемсітусіз қол жеткізуі. ЕО-да әуe көлігін ырықтандыруды жетістігі әуежай қызметтеріне кемсітусіз қол жеткізуді қамтамасыз ету шараларымен бекітіледі. Мысалы, бір әуежайдағы бірнеше отын құю компанияларының жұмысы әлемдік практика болып табылады. 1996 жылдан бастап 96/97/ЕО ЕО Кеңес Директивасының қабылдануымен жер үсті қызмет көрсету нарығы бәсекелестік үшін неғұрлым ашық болды, себебі аталған директива ЕО-ға мүше елдерден ЕО әуежайларында жер үсті қызметтері нарығына қолжетімділікті қамтамасыз ететін шараларды қабылдауды және жер үсті қызмет көрсетулерінің (оның ішінде отын құю) алуан түрін жүзеге асыратын бірнеше ұйымдардың ЕО-ның ірі (жылына 1 млн. жолаушыдан астам) әуежайларында жұмыс істеуін талап етеді.
      2007 жылдың басында Еуропалық комиссия әуежай алымдары туралы директива жобасын және әуежай қуаттарын дамыту жөніндегі іс-қимыл жоспарын қоса алғанда әуежайлар туралы заңдардың пакетін ұсынды.
      Мұнай өнімдері нарығын дамытудың халықаралық тәжірибесі. Мұнай өнімдері сегментіндегі негізгі үрдістердің бірі мұнай өңдеу қуаттарының жетіспеушілігі болды, кейбір сарапшылардың пайымдауынша, ағымдағы он жылдықта негізгі факторлардың бірі мұнай бағасының өсуі болды. Жүргізілген талдау зерделенетін кезеңде әлем бойынша тұтастай алғанда мұнай және мұнай өнімдерін өндіру мен тұтынудың өсуіне сәйкес қуаттардың барабар ұлғаюы байқалғанын көрсетті. Мұнай өңдеуде шиеленістің өсуі әлемнің жекелеген өңірлерінде (АТР, Солтүстік Америка және Еуропа) ғана болды, онда қуаттың өсуі жылына 1%-дан аз, ал орташа жүктеме (90% (АҚШ-та (экспортты біртіндеп өсіру кезінде 95%-дан астам). Мұнай өнімдеріне әлемдік бағаның өсуіне 1999-2008 жылдары ОПЕК елдерінде оларға сұраныстың екі есе артуы да ықпал етті.
      Әлемдік бағаның өсуі және мұнай өңдеу саласының пайдалылығының ұлғаюы Сауд Арабиясы, Ирак, Қытай, Үндістан сияқты және т.б. мұнай өндіруші елдерде қайта өңдеудің жаңа қуаттарын белсенді салуға және енгізуге ықпал етті.
      Мұнай өңдеу сегментінде сандық теңсіздіктен тыс, сұраныстың сапалық өзгеруі белгіленді (отын бойынша жаңа, неғұрлым қатаң техникалық шарттарды енгізудің нәтижесінде бензин, дизель отыны және реактивті отынның барынша жеңіл сорттарына қарай ауыстыру). Сонымен бірге, ағымдағы он жылдықта жаңа МӨЗ салу және тек ашық түсті мұнай өнімдерін шығаруды ұлғайтуға бағдарланған жұмыс істеп тұрған зауыттарды жаңғырту күңгірт түсті мұнай өнімдеріне бағаның өсуіне жағдай жасады.
      Осылайша, әлемдік мұнай өнімдері нарығындағы теңсіздікті талдау екі фактордың (сұраныстың өзгеріп отыратын құрылымы және экологиялық талаптарды қатаңдату) әсерінен мұнай өңдеу қуатының өңірлік орналасуын өзгерту үрдісін қалыптастыру туралы қорытынды шығаруға мүмкіндік берді).
      Көмір нарығын дамытудың халықаралық тәжірибесі. Әлемдік энергетика нарығында газдан көмірге көшу жүріп жатыр. 2007 жылдан бастап 2025 жылдар кезеңінде әлемде көмірді тұтыну орта есеппен жылына 1,5%-ға артатын болады.
      Халықаралық көмір институтының деректері бойынша көмірді негізгі экспорттаушылар Австралия (2007 жылы 231 млн. тонна), Индонезия (108 млн. тонна) және Ресей (76 млн. тонна) болып табылады. Көмір өнімін негізгі тұтынушылар - Жапония (2006 жылы 178 млн. тонна) және Оңтүстік Корея (77 млн. тонна).
      Бүгінде дамушы елдер көмірге сұранысты талап етуде, бірінші кезекте Қытай және Үндістан, оларда қазіргі уақытта белсенді экономикалық өсім байқалуда.
      Әлемдік көмір нарығы мұнай және газ нарықтарынан гөрі бәсекелес нарық болып табылады, өйткені көмір кен орны және өндіру орны барлық континенттер мен әлем өңірлерінде орналасқан. Көмір экспортымен көптеген елдер айналысады. Алайда әлемдік көмір экспорты мен көмірге әлемдік баға қалыптастыру «ауа райын» үлесіне барлық экспорттық жеткізілімдердің 70-80%-ы тиесілі бес ел жасайды, олар Австралия, Индонезия, Ресей, Қытай және ОАР.
      Қазіргі уақытта Еуропада қолда бар көмір қорының 15%-ға жуығы негізінен Германия мен Польшада шоғырланған. Алайда қазіргі заманғы талаптарда ЕО-да көмір өндіру онша рентабельді емес, бұдан басқа, Еуропада көмірді экологиялық лас шикізат деп санайды.
      Сонымен бірге, жетекші көмір өндірушілер - АҚШ және ҚХР көмірді экспорттаушылар әрі импорттаушылар болып табылады.
      Азық-түлік тауарлары нарығын дамытудың халықаралық тәжірибесі
      Халықаралық саудада азық-түлік тауарларына жер бөлу, мал шаруашылығы, орман шаруашылығы, балық аулау және теңіз кәсіпшілігі, сондай-ақ олардың негізінде алынған жартылай дайын өнімдер және бірқатар дайын өнімдер жатады.
      Әлемдік азық-түлік нарығында негізгі орындарды дәнді дақылдар және оларды қайта өңдеу өнімдері, тұқым майы, өсімдік майы, майлар, шроттар, жеміс-көкөністер, ет және ет өнімдері, сүт өнімдері, кофе, какао, шай, қант, балық және теңіз өнімдері иеленеді. Соңғы жылдары қолдануға дайын азық-түлік саудасының барынша тез өсуінің ашық үрдісі байқалуда.
      Әлемдік нарықта көптеген азық-түлік тауарларын сату биржаларда жүзеге асырылады, биржадан тыс саудадағы мұндай тауарлардың бағасы биржалық белгілеулермен (бидай, жүгері, кофе, қант, кейбір тұқым түрлері және т.б.) бағдарланады. Кейбір тауарлар оларға (балық, шай, жеміс, жидек және басқалар) әлемдік бағаны айқындайтын аукциондарда сатылады.
      Жекелеген азық-түлік тауарлары үшін әлемдік бағаны негізгі импорттаушылардың немесе экспорттаушылардың импорт, немесе экспорт бағалары білдіреді. Мысалы, жаңғақ, кептірілген жидек, бал бағалары Лондон нарығында, азық-түлік, жеміс-жидектің кейбір түрлеріне - Париж көтерме сауда нарығында немесе Германияның импорт бағалары бойынша айқындалады.
      Азық-түлік бағасы көптеген басқа тауарларға ұқсас түрлі сорттардың, сауда орталықтарының болуына, сондай-ақ жеткізудің түрлі мерзіміне және басқаларға байланысты көптігімен сипатталады. Жасанды және синтетикалық алмастырушылар (бұл көбінесе ауыл шаруашылығы шикізатына жатады) тарапынан бәсекелестік бағаға үлкен әсерін тигізеді. Осының әсерінен баға табиғи және синтетикалық тауарлардың бағасына жақындайды, бұл ретте соңғылары жиі ретте табиғи өнімдерге баға реттеуші болады.
      Әлемдік бағалар серпіні елеулі дәрежеде ішкі сауда саясатына тәуелді, себебі азық-түлік тауарлары үшін ішкі нарықтарды айтарлықтай қатаң тарифтік және тарифтік емес қорғау және өнеркәсібі дамыған елдерде экспортты кең субсидиялау тән.
      Үкіметтер бұл жағдайға көптеген тәсілдерді пайдалана отырып, түрлі ден қояды.
      Азық-түлік тауарларына жоғары бағаларға қатысты алаңдаушылық бірқатар елдерді, оның ішінде Гондурас, Үндістан, Индонезия, Молдова, Филиппин және Ресейді бағаға бақылау белгілеуге, тауарлардың кейбір түрлерін экспорттауға субсидияны және тыйым салуды енгізуге мәжбүрледі.
      Азық-түлік, басқа да шикізат тауарларына бағаның үлкен ауытқуына байланысты нарықтарды тұрақтандыру шаралары мемлекетаралық деңгейде қабылдануда. Экспорттаушылар және импорттаушылар қатысатын халықаралық тауар келісімдері экспорттық квоталар, буферлік қорлар және басқа да тетіктердің көмегімен кофе, какао, қант, бидай және басқалардың, экспорттаушы елдер қауымдастықтары - бұрыш, банан және басқалардың бағасын реттеуге тырысады.
      Ресей ішкі нарықты қорғау үшін маусымдық әкелу бажын пайдаланатынын атап өту керек, яғни отандық егін жинау кезінде қант қызылшасынан қант өндіруді ынталандыру үшін шикі қантқа кеден бажын арттырады.
      Қазақстанның электр энергетикасы бөлшек сауда нарығын дамыған елдердің нарықтарымен салыстыру басқа елдерде бір жерде бірнеше электрмен жабдықтаушы ұйымдардың бәсекелесетінің және тұрмыстық тұтынушының электр энергиясын жеткізушіні еркін таңдау мүмкіндігі болатынын, сонымен қатар Қазақстан өңірлерінің көпшілігінде бөлшек саудада электрмен жабдықтаумен бүкіл облыс үшін бір ғана кәсіпорын айналысатынын немесе нарық аудандар бойынша бөлінгенін көрсетті.

4. Бағдарламаны іске асырудың мақсаттары, міндеттері, нысаналы индикаторлар мен нәтижелер көрсеткіштері

      Ескерту. 4-бөлімге өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2012.04.28 № 556 Қаулысымен.

      4.1. Бағдарламаның мақсаты
      Бағдарламаның мақсаты Қазақстан Республикасында бәсекелестікті дамыту үшін жағдайлар жасау болып табылады.

      4.2. Нысаналы индикатор

Нысаналы индикатор

Жауапты орындаушы

Өлшем бірлігі

Ақпарат көздері

2010

2011

2012

2013

2014

Табиғи монополия субъектілерінің реттелетін қызметтерінің (тауарларының жұмыстарының) тізбесін қысқарту

БҚА

бірл.

«Табиғи монополиялар және реттелетін нарықтар туралы» ҚР Заңы

-

1

1

1

1

      4.3. Бағдарламаның міндеттері және нәтижелер көрсеткіштері
      Бағдарлама мақсаттарына қол жеткізу үшін мынадай міндеттерді шешу көзделеді:
      бәсекелес нарықтарды құру (нарықтарға жаңа қатысушылардың пайда болуы және кіруі үшін қолайлы жағдайларды, сондай-ақ экономиканың негізгі салаларында бәсекелес ортаны қалыптастыру);
      бәсекелестікті дамыту тетіктерін жетілдіру;
      қоғамда бәсекелестік сананы қалыптастыру.
      4.4. Әрбір міндет бойынша (жоспарлы мәнге қол жеткізу көзделетін нақты кезеңді (орта мерзімді немесе ұзақ мерзімді) көрсете отырып, бағдарлама міндеттерінің шешілу дәрежесін сипаттайтын сандық және сапалық өлшенетін мәндер ретінде белгіленетін нәтижелер көрсеткіштері
      Барлық көрсеткіштер өңірлерде және экономиканың негізгі салаларында бәсекелестікті қолдау дәрежесін бағалауға және дамытуға бағытталған.
      1-міндет. Бәсекелес нарықтарды құру (нарықтарға жаңа қатысушылардың пайда болуы және кіруі үшін қолайлы жағдайларды, сондай-ақ экономиканың негізгі салаларында бәсекелес ортаны қалыптастыру).
      Аталған міндетті іске асыру шеңберінде экономикадағы әкімшілік кедергілерді талдау, жою және азайту бойынша жүйелі жұмысты жалғастыру керек.
      Монополияға қарсы орган аталған жұмысты тауар нарықтарына талдау жүргізу арқылы жүзеге асыруды жоспарлауда, оны жүргізу нәтижелері бойынша уәкілетті орган - Қазақстан Республикасы Экономикалық даму және сауда министрлігіне оның ішінде Қазақстан Республикасының заңнамасына өзгерістер енгізу бойынша тиісті ұсыныстар жіберетін болады.
      Бизнес үшін әкімшілік кедергілерді қысқарту мақсатында мәмілелерді келісу үшін активтер құнының шекті мәнін арттыра отырып, экономикалық шоғырлануға бақылау бөлігінде өзгерістер енгізу ұсынылады. Аталған өзгеріс бәсекелес ортаның жай-күйіне әсер етпейтін, монополияға қарсы орган қарайтын мәмілелер санын қысқартуға және үстем жағдайдың туындауы немесе күшеюі арқылы бәсекелестікті шектеуі мүмкін мәмілелерді қарау сапасын арттыруға мүмкіндік береді.
      Табиғи монополияларды реттеу жүйесін жетілдіру үшін мынадай іс-шараларды іске асыру қажет:
      табиғи монополия субъектілері қызметтері саласынан тарапты компаниялар бәсекелестік негізде жүргізуі мүмкін жекелеген жұмыс түрлерін бөліп шығару;
      оның ішінде бәсекелес және табиғи - монополиялық қызмет түрлерін жүзеге асыратын субъектілерді бөлу арқылы табиғи монополиямен сабақтас салаларда бәсекелестікті дамыту бойынша жұмыстарды жандандыру.
      «Бәсекелестік туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 31, 77 және 78-баптары шеңберінде монополияға қарсы органның алдына мемлекеттік кәсіпорындар және мемлекет қатысатын заңды тұлғалар жұмыс істейтін тауар нарықтарын бағытталуы нарықтық экономика жағдайында оның функцияларына тән емес мемлекеттің бейінді емес активтерін ықтимал беру мәніне зерттеу міндеті қойылды.
      Аталған жұмыс мемлекеттік кәсіпорындар бойынша 2010 жылдың аяғына дейін, мемлекет қатысатын АҚ және ЖШС бойынша 2011 жылдың аяғына дейін аяқталуы тиіс.

Көрсеткіштердің атауы

Ақпарат көздері

Өлшем бірлігі

2009 жыл

2010 жыл

2011 жыл

2012 жыл

2013 жыл

2014 жыл

1.

Мемлекеттік кәсіпорындарды, акцияларының (үлестерінің) 50%-тен астамы мемлекетке тиесілі заңды тұлғалардың қаралған өтінішхаттарының саны

БҚА деректері

бірл.

1868

5114

6100

-

-

-

2.

Монополияға қарсы органның одан әрі қызмет жүргізуге келісім беруден бас тартуын алған және мемлекеттік мүліктің кемінде 50 %-ы мемлекеттің жеке тұлғаларға, мемлекеттік емес заңды тұлғаларға сатуы жолымен бәсекелес ортаға беруге жататын мемлекеттік кәсіпорындардың және акцияларының (үлестерінің) 50%-дан астамы мемлекетке тиесілі заңды тұлғалардың үлесі

БҚА дерек тері

%

-

-

3

0,3

0,2

0,1

3.

Тауар нарықтарына талдау жүргізу

БҚА деректері

бірл.

20

20

20

20

20

20

4.

Қызметі бойынша мониторинг жүргізілетін Үстем немесе монополиялық жағдайға ие нарық субъектілерінің мемлекеттік тізілімінде тұрған субъектілердің болжалды саны

Үстем немесе монополиялық жағдайға ие нарық субъектілерінің мемлекеттік тізілімі

бірл.

645

640

635

630

625

623

      2-міндет. Қоғамда бәсекелестік сананы қалыптастыру

      Бәсекелестіктің артықшылықтарын жалпылама түсіну мақсатында оны тиімді насихаттау қажет. Бәсекелестікті адвокаттандыру мыналарға:
      1) монополияға қарсы органның бәсекелестік шарттарымен (қолдау немесе құру) тікелей байланысты мәселелер туындайтын басқа да мемлекеттік органдардың қызметі салаларындағы өзара іс-қимылына;
      2) барлық мүдделі тұлғалардың (саяси шешімдер қабылдайтын адамдарды, кәсіпкерлерді, тұтынушыларды қоса алғанда) экономикалық тиімділік және экономикалық даму тұрғысынан бәсекелестіктің мәнін жақсы түсінуін қамтамасыз етуге;
      3) мемлекеттің бәсекелестік саясаты саласындағы теориялық және қолданбалы зерттеулерге қызығушылықты арттыруға қол жеткізуге мүмкіндік береді.

Көрсеткіштің атауы

Ақпарат көздері

Өлш. бірл.

2010 жыл

2011 жыл

2012 жыл

2013 жыл

2014 жыл

1.

Әділ бәсекелестіктің басымдықтары және негізгі қызмет жөніндегі жұмыс нәтижелері туралы ақпараттық материалдар әзірлеу (БАҚ-тағы жарияланымдар, теледидар мен радиода сөз сөйлеу)

БҚА деректері

бірл.

120

144

145

149

150

2.

Бизнес пен мемлекеттік органдар өкілдері үшін монополиялық қызметті шектеу және жосықсыз бәсекеге жол бермеу жөніндегі қоғамдық іс-шаралар (соның ішінде конференциялар, дөңгелек үстелдер, семинарлар)

БҚА деректері

бірл.

40

50

55

60

65

      3-міндет. Бәсекелестікті дамыту тетіктерін жетілдіру

      Бәсекелестік туралы Заң нормаларын қолдану практикасы оның жекелеген нормаларын түзету мен нақтылау қажет екенін көрсетеді.
      Бірыңғай экономикалық кеңістікті қалыптастыру шеңберінде Бәсекелестік туралы Заңның жекелеген ережелерін Кеден Одағына қатысушы елдердің заңнамасымен үйлестіру қажет.

Көрсеткіштің атауы

Ақпарат көздері

Өлш. бірл.

2010 жыл

2011 жыл

2012 жыл

2013 жыл

2014 жыл

1.

Қолданыстағы монополияға қарсы заңнаманы жетілдіруге бағытталған, әзірленген нормативтік құқықтық актілердің саны

БҚА деректері

бірл.

-

2

-

-

-

2.

Жүргізілген құқықтық сараптаманың болжалды саны

БҚА деректері

бірл.

110

120

130

140

150

3.

Агенттік қабылдаған халықаралық міндеттемелердің орындалуы

БҚА деректері

%

100

100

100

100

100

      4.5. Жауапты мемлекеттік және өзге де органдар (Мақсаттарға, нысаналы индикаторларға, міндеттерге, нәтижелер көрсеткіштеріне қол жеткізуге жауапты мемлекеттік және өзге де органдар)
      Агенттік адал бәсекелестікті қолдау мақсатында тауар, оның ішінде қаржы нарықтарының мониторинг жүйесін есепке ала отырып, мемлекеттік органдармен бәсекелестік саясат мәселелері бойынша өзара іс-қимыл тәртібін әзірледі. Ведомствоаралық өзара іс-қимыл шеңберінде мынадай іс-шараларды:
      салаларда (секторларда) бәсекелестікті дамыту жөнінде шаралар қабылдау бойынша, кедергілерді жою (МГМ, ККМ, АШМ, ИЖТМ, БАМ, ЭДСМ, ТМРА, ҚҚА);
      тауар нарықтарына, экономикалық шоғырлануға талдау жүргізу үшін қажетті ақпаратты беру бойынша (Қаржымині, СА);
      іс жүргізу және әкімшілік шараларын қабылдау бойынша (ЭСЖКА);
      халықаралық ынтымақтастық мәселелері жөніндегі өзара іс-қимыл бойынша (СІМ);
      өңірлерде бәсекелестікті дамыту жөнінде шаралар қабылдау бойынша (Облыстар және Алматы, Астана қалаларының әкімдіктері) өткізу көзделген.

5. Бағдарламаны іске асыру кезеңдері

      Бағдарламаны іске асыру кезеңдері - 2010 - 2014 жылдар.

      5.1. Орын алып отырған мәселелерді шешу жөніндегі жұмыстардың негізгі бағыттары (экономиканың негізгі салаларын тұрақты дамытуды қамтамасыз ету жолдары және тетіктері, қойылған мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізу құралдары мен тетіктерінің тізбесі)
      Әлемдік қаржы дағдарысына байланысты экономикадағы жағдай қарқынды өзгеруде. Бәсекелестік барынша қатаң болып отыр және жаңа белгілерге ие болуда. Нарық субъектілері арасында қаржы ресурстары және тауарлар мен қызметтерге сұраныстың төмендеуін қанағаттандыру үшін күрес шиеленісіп отыр.
      Дағдарыс кезеңінде маңызды міндеттердің бірі шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту шарттарын, ең алдымен қаржы ресурстарына қол жеткізуді қамтамасыз ету, әкімшілік қысымды төмендету және өнімді өткізу нарығын кеңейту есебінен сақтау болып табылады.
      Дағдарыс жағдайында жаңа бизнесті ашу, кредит ресурстарын алу, мемлекеттік органдарда рұқсат беру құжаттарын ресімдеудің жылдамдығы үлкен маңызға ие болады.
      Әлемде мәміле жасау, оның ішінде қосылулар мен бірігулерді жүзеге асыру мерзімінің айтарлықтай қысқаруы байқалатынын атап өту керек. Сарапшылардың бағалауы бойынша 2008 жылы ғана мұндай мәмілелерді жасау ұзақтығы 2 есеге, 142-дан 80 күнге дейін қысқартылды. Бұл ретте, көбінесе компанияның банкроттылығы бірігуге балама болып табылады. Осыған байланысты, келісудің, артық және ұзақ рәсімі мүлде орынсыз және шетелдік компаниялармен салыстырғанда, қазақстандық кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін төмендетуге алып келуі мүмкін.
      Мемлекеттің қажеттіліктері, сондай-ақ мемлекеттік кәсіпорындар мен табиғи монополия субъектілерінің қажеттіліктері үшін сатып алуды кеңейту жолымен сұранысты қолдау маңызды дағдарысқа қарсы шара болып табылады.
      Дағдарыс жағдайында бәсекелестік саясат мынадай шараларды іске асыруды көздеуі тиіс:
      оның ішінде кіру кедергілері анық көрсетілген салаларда әкімшілік кедергілерді азайту жолымен нарыққа кіру шығындарын айтарлықтай төмендету қажет;
      бақылау, оның ішінде монополияға қарсы бақылауды жүзеге асыру кезінде нарық субъектілерінің іс-әрекеттерін бақылаудан мемлекеттік органдардың іс-әрекеттерін неғұрлым мұқият бақылау жағына назар аудару;
      Агенттікпен алдын ала келісілуге жататын мәмілелер саны қысқартылуы тиіс;
      мемлекеттік тапсырыстарды, мемлекеттік кәсіпорындар мен табиғи монополиялардың тапсырыстарын, оның ішінде тапсырыстарды электрондық аукциондарда орналастыру практикасын кеңейту арқылы орналастырудың тиімді, барынша қол жетімді және ашық конкурстық жүйесін қалыптастыру талап етіледі.
      Бәсекелес ортаның даму деңгейін және жай-күйі салаға немесе нарыққа байланысты өзгереді, бұл саланың жұмыс істеу, тарихы және даму кезеңі, бағалық жағдайы, оның өзгеруі және көптеген басқа маңызды факторлармен байланысты. Бұл жекелеген салаларда бәсекелестікті дамытудың арнайы шараларын әзірлеуді талап етеді.
      Салаларды таңдау оның экономика үшін тұтастай алғанда маңыздылығына (ішкі жалпы өнімге жарна үлесі, тауарлардың үлкен құн тізбесінің қатарына кіруі, басқа салалар үшін инфрақұрылымдық сипат), сондай-ақ бәсекелес ортамен байланысты ағымдағы проблемалардың өзектілігіне негізделеді.
      Салалардың тізбесі толық емес және Бағдарламаны іске асырылуына қарай, оның ішінде монополияға қарсы заңнаманы қолдану практикасы және нарықтарды тұрақты талдау негізінде, сондай-ақ уәкілетті мемлекеттік органдар, жергілікті атқарушы органдар ұсыныстарының негізінде түзетіледі. Сондай-ақ тиісті салаларда бәсекелестікті дамыту бойынша ұсынылған шаралар нақтыланып, жетілдіріледі.
      Салаларды жан-жақты дамытудың маңызын ескере келе, Бәсекелестікті дамыту бағдарламасында ҮИИДМБ басым салаларының тауар нарықтарына аталған нарықтарда жаңа қатысушылардың пайда болуы үшін қажетті (қолайлы) жағдайлар жасау, шоғырлану деңгейін төмендету, әкімшілік кедергілерді қысқарту жөнінде шаралар әзірлеу мақсатында бәсекелестіктің жай-күйін зерделеу мәніне талдау жүргізу көзделеді.
      Жергілікті атқарушы органдар нысаналы көрсеткіш ретінде бәсекелестікті дамыту көрсеткіштерін өз қызметінің негізгі нәтижелері туралы баяндамаларға енгізуі қажет.
      Бәсекелестікті адвокаттандыру жұмыстарын жандандыру монополияға қарсы заңнаманы бұзушылықтар санын қысқартуға, монополияға қарсы саясаттың тиімділігін арттыруға, бәсекелестікті адвокаттандыру субъектісі ретінде монополияға қарсы орган жұмыстарының негізгі бағыттары мен нәтижелері туралы халықтың және бизнес-ортаның хабардар болуына алып келеді.
      Агенттік қызметінің ашықтығын арттыру, оның ішінде БАҚ-пен жұмысты жандандыру жөніндегі негізгі іс-шаралар баспасөз-конференциялар және брифингтер өткізу, Агенттік сайтын, оның ішінде мемлекеттік және ағылшын тілдерінде жылжыту және толықтыру болып табылады.
      Баспасөз-релиздерді, жарияланымдарды және басқа да ақпараттық материалдарды әзірлеуде неғұрлым сапалы тәсіл мақсатында ақпаратты Агенттік сайтында орналастыру үшін дайындау өлшемдерін (талаптарын) әзірлеу жоспарлануда.
      Бәсекелестікті адвокаттандырудың маңызды аспектісі «Бәсекелестік саясатты дамыту және қорғау орталығы» АҚ-мен бірлесіп, оның ішінде «Бәсекелестік туралы» Қазақстан Республикасының Заңына түсіндірмелері бар монополияға қарсы актілердің жинағы түрінде ақпараттық материалдар, ілеспе Заң және басқаларды, сондай-ақ бейне-роликтер әзірлеп, басып шығару болып табылады.
      Мемлекеттік органдар, бизнес-орта өкілдері үшін салалық бағыттылықты есепке ала отырып, монополияға қарсы саясатты түсіндіру жөнінде оқыту семинарларын өткізуді көздеу қажет.
      Қазіргі кезде Агенттік мамандарының күшімен ЖОО-да бәсекелестік құқық бойынша семинарлар мен дәрістер өткізу мүмкіндігі туралы мәселе зерделенуде.
      Жұртшылықпен және мемлекеттік органдармен жұмыста Агенттіктің орталық аппараты жанынан Қоғамдық - консультативтік кеңес құру, ал кейіннен Агенттіктің барлық аумақтық бөлімшелерінде ұқсас кеңестер құру ұсынылады. Олардың міндеті - монополияға қарсы органның араласуын талап ететін өзекті проблемаларды анықтау және Агенттік пен оның аумақтық бөлімшелері қызметінің тәуелсіз сараптамалық бағасын беру. Кеңес тұрақты жұмыс істейтін консультативтік-кеңесші орган болып табылады. Оның шешімдері ұсынымдық сипатта болады.
      Негізгі нарықтар бойынша сараптамалық кеңестер құру бір мезгілде ұсынылады. Сараптамалық кеңестер құрамына нарыққа қатысушыларды, коммерциялық емес бірлестіктер, мемлекетті органдар өкілдерін енгізуді ұсынамыз.
      Мұндай практика тиісті нарықтардағы ахуалды объективті бағалауға мүмкіндік береді және Агенттік қабылдайтын шешімдердің транспаренттілігін арттырады. Мысалы, жарнама жөніндегі, жосықсыз бәсекелестік жөніндегі, қаржы қызметтері нарығындағы бәсекелестікті қорғау жөніндегі, электр энергетикасы жөніндегі, байланыс мәселелері жөніндегі агроөнеркәсіптік кешен жөніндегі сараптамалық кеңестер құру және т.б. ұсынылады.
      Агенттіктің ресми сайтында мемлекеттік бәсекелестік саясатты іске асыруға бағытталған бөлім құрылады.
      Агенттіктің Интернет-ресурсында Агенттік әзірлеген және оның ішінде жекелеген салаларда бәсекелестікті дамытуға бағытталған құжаттар және құжаттардың жобалары туралы ақпаратты, Қазақстан Республикасының тұтынушылық нарықтарындағы баға конъюнктурасы туралы апта сайынғы шолулар, бәсекелестік саясат мәселелері бойынша іс-шаралар анонстарын жариялау жоспарланады.
      Бұдан басқа, Қазақстан Республикасының субъектілерімен бәсекелестік саясат мәселелері бойынша бейне конференциялар ұйымдастыру тиімді құрал болып табылады.
      Мемлекеттік органдар нормативтік құқықтық актілерді әзірлеген кезде критерийлер белгілеу үшін тиісті әдістемелік ұсынымдар (монополияға қарсы сараптама) әзірлеу орынды.
      Бәсекелестік саясат саласында республиканың халықаралық ынтымақтастығын дамыту ішкі нарықта бәсекелестікті қорғауды қамтамасыз ететін және қазақстандық экспорттаушылар мен инвесторлардың сыртқы нарыққа қол жеткізуіне ықпал ететін маңызды фактор болып табылады. ТМД елдері Кеден одағы және Бірыңғай экономикалық кеңістігі туралы шартқа қол қойғаннан кейін келісілген ғана емес, сонымен бірге бірыңғай монополияға қарсы саясат жүргізу үшін алғышарттар құрылды. Бұл алдағы уақытта осыған ұқсас үрдістерді бүкіл Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы шеңберінде таратуға мүмкіндік береді.
      Әлемдік экономиканы жаhандандыру трансұлттық бірігулер санының артуымен және трансшекаралық монополистік қызметтің кеңеюімен қоса жүреді.
      Қазіргі уақытта көптеген монополияға қарсы органдар өздерінің басым міндеттерінің қатарына монополияға қарсы саясат жүргізуді ғана емес, бәсекелестікті қорғаудың біртекті ережелерін қалыптастыру міндетін қояды, бұл бірыңғай экономикалық кеңістікті құру бойынша ерекше маңызға ие болады.
      Осыған байланысты бәсекелестік саясат саласында Қазақстан Республикасының халықаралық ынтымақтастығын дамыту Қазақстанның ішкі нарығында бәсекелестікті қорғауды қамтамасыз ететін және қазақстандық экспорттаушылар мен инвесторлардың сыртқы нарыққа қол жеткізуге жәрдемдесетін маңызды фактор болып табылады.
      ТМД елдерімен ынтымақтастық шеңберінде негізгі міндет келісілген бәсекелестік саясат жүргізуді және ұйым кеңістігінде бәсекелестікке қарсы практиканың жолын кесуді қамтамасыз ететін, Достастыққа қатысушы мемлекеттердің бәсекелестікке қарсы ведомстволарының өзара іс-қимылының тиімді жүйесін қалыптастыру болып табылады.
      Бәсекелестік саласында халықаралық ынтымақтастықты дамытуды ынталандыруға бағытталған шаралар ретінде мыналар қажет:
      монополияға қарсы органның әлемнің бәсекелес ведомстволарының көпшілігін біріктіретін Халықаралық бәсеке желісінің қызметіне қатысуын жандандыру, бұл бәсекелестікті реттеудің көп жақты ережелерін және бәсекелестік саясатты дамытудың өзекті проблемаларын шешу жолдарын талқылауға қатысуға мүмкіндік береді;
      Монополияға қарсы саясат жөніндегі мемлекетаралық кеңес шеңберінде, оның ішінде трансшекаралық нарықтарда монополияға қарсы заңнаманың бұзылуына бірлесіп тергеу жүргізу жолымен ТМД-ға қатысушы мемлекеттердің монополияға қарсы органдарымен ынтымақтастықты дамыту;
      Белорусь Республикасы, Қазақстан Республикасы және Ресей Федерациясы Кеден одағы шеңберінде бәсекелестік қарым-қатынастарды реттеу жүйесін құру;
      донор халықаралық ұйымдармен (Дүниежүзілік Банк, Еуропалық Одақ, ЮСАИД, Еуропа қайта құру және даму банкі және т.б.) өзара іс-қимылдарды күшейту.
      Негізгі тауар нарықтарында бәсекелестікті дамыту жөніндегі жалпы сипаттағы ұсыныстар:
      барлық мемлекеттік органдардың салалық бағдарламаларына бәсекелестікті дамыту мақсаттарын және экономика салалары мен секторларын монополиясыздандыруды енгізу;
      экономика салаларын дамыту бойынша бағдарламалық құжаттарды әзірлеген кезде бәсекелестікті дамыту үшін жағдай жасауды ескеру;
      бизнеске және бизнес жүргізу рәсімдеріне әкімшілік қысымды барынша қысқарту бойынша одан әрі жұмыстарды жалғастыру;
      нормативтік құқықтық актілерді әзірлеген кезде бәсекелестікті шектеуі мүмкін нормаларды енгізуге жол берілмейтінін ескеру;
      бәсекелес ортада мемлекеттік қатысуды шектеу жөніндегі шараларды тұрақты негізде өткізу;
      іріктеу қорытындылары бойынша нарық субъектісіне мемлекеттік көмек беруді жоспарлап отырған мемлекеттік органдарға Бәсекелестік туралы Заңның 35-бабына сәйкес мұндай көмек беру туралы өтінішхатты монополияға қарсы органға жіберуді қамтамасыз ету.
      Агроөнеркәсіптік нарықтарда бәсекелестікті дамытуды ынталандыруға бағытталған шаралар ретінде мынадай басым бағыттарды іске асыру қажет:
      Біріншіден, тауар өндіруші желілерді, оның ішінде құрылымдық логистикалық топтарды қайта өңдеу зауыттарын шикізатпен қамтамасыз ету және дайын ауыл шаруашылығы өнімін өткізуді ұйымдастыруды дамыту үшін ынталандырулар жасау. Сондай-ақ халыққа ауыл шаруашылығы тауарларын оның ішінде нарықтарда және қалалардағы «демалыс күні» жәрмеңкелерінде тікелей сату практикасын кеңейту қажет.
      Екіншіден, жергілікті атқарушы органдарға сауда қызметі объектілерін және агроөнеркәсіптік кешен салуды мемлекеттік қолдаумен қамтамасыз етуге қатысу жөніндегі функцияларды бере отырып, «Агроөнеркәсіптік кешенді және ауылдық аумақтарды дамытуды мемлекеттік реттеу туралы» Заңға өзгерістер енгізу.
      Үшіншіден, ауыл шаруашылығы тауар өндірушілеріне субсидиялар бөлу әдіснамасын жетілдіру;
      Қазіргі уақытта субсидия сомасы ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері жер учаскелерінің алаңына байланысты. Бұл ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерінің өнім өндіру көлемін ұлғайту мүдделілігіне әкеп соғады. Іс жүзінде өндірілген өнім көлеміне барабар субсидиялау практикасына көшу қажет.
      жеміс-көкөніс және азық-түлік тауарлары бойынша (оның ішінде маусымдылықты ескере отырып) республикалық және өңірлік теңгерімдерді әзірлеу және жүргізу;
      Мұндай теңгерімнің болмауы азық-түлік тауарларына, олардың ағынына және импортқа тәуелділікке қажеттіліктің болуы бойынша нақты көріністі анықтауға мүмкіндік бермейді.
      азық-түлік және жеміс-көкөніс нарықтары (жеміс қоймаларын, жылыжай, логистика салу) инфрақұрылымының болуын және қажеттілігін анықтау;
      жеміс-көкөніс өнімдерін өндіруде тамшылатып суаруды пайдаланудың оң тәжірибесін енгізуді жалғастыру;
      Төртіншіден, оларға қатысты сатып алу және тауар интервенциялары жүргізілуі мүмкін ауыл шаруашылығы өнімдерін және тағам түрлерін кеңейту.
      Азық-түлік тауарлары нарығындағы бәсекелестікті ынталандыруға бағытталған шаралар ретінде мыналарды жүзеге асыру қажет:
      азық-түлік өніміне кедендік баж сондай-ақ ақшалай көріністе әкелінетін тауардың салмағына немесе санына байланысты белгіленеді деп толықтыра отырып, Бірыңғай кеден тарифінің шеңберінде өзгерістер әзірлеу қажет.
      Бұл азық-түлік өніміне кедендік құн кедендік құннан пайызда ғана белгіленуімен байланысты. Мұндай әдістің нәтижесі кедендік төлемдерді төлеуді болдырмау мақсатында өнімнің кедендік құнын қасақана төмендету болып табылуы мүмкін.
      Кеден кодексіне егер декларацияланған баға ішкі нарықта қалыптасқан бағадан айтарлықтай төмен болса, әкелінетін тауарлармен жасалатын мәміле бағасы бойынша негізгі әдіспен қатар - әкелінетін тауарлардың кедендік құнын айқындаудың өзге әдістерін қолдану бөлігінде өзгерістер әзірлеу.
      Бүгінде Кеден кодексінде әкелінетін тауарлардың кедендік құнын айқындаудың 6 әдісі көзделген.
      Алайда, практикада тауарлардың кедендік құнын айқындау кезінде кедендік құнды айқындаудың «әкелінетін тауарлардың мәміле бағасы бойынша әдіс» деген негізгі әдісі қолданылады, себебі кодексте белгіленген өзге де түрлерді қолдану негізгі әдісті пайдалану мүмкін болмаған жағдайда ғана қолданылуы мүмкін, бұл ретте «негізгі әдісті пайдалану мүмкіндігі болмаған жағдай» деп не түсінетін ашылмаған, бұл тауарлардың кедендік құнын айқындаудың өзге әдістерін қолдану мүмкіндігін болдырмайды.
      азық-түлік және жеміс-көкөніс өнімдерін өндірушілермен тікелей жұмыс істейтін қазіргі заманғы көтерме-бөлшек сауда супермаркеттерін салу жоспарын әзірлеу;
      азық-түлік тауарларының импорты кезінде даралықты (монополияны) алып тастай отырып, шетелдік азық-түлік өндірушілер мен отандық сауда желілері арасында тікелей шарт жасасу мәселесін пысықтау;
      ретейлер мен ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері қауымдастықтарын құруға бастамашылық ету;
      отандық ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері сауда желілеріне кемсітусіз қол жеткізуі туралы үлгі ереже (меморандум) әзірлеу;
      ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері және қызмет көрсетуші салалар бірлестіктерін ынталандыру үшін жағдайлар жасау, оның ішінде бөлшек сауда желілерімен тиімді диалог жүргізу мақсатында кооперацияны дамыту.
      Құрылыс индустриясында бәсекелестікті дамыту мақсатында мынадай іс-шараларды іске асыру қажет.
      Біріншіден,
      жобалау және құрылыс кезінде әкімшілік кедергілерді төмендету;
      инвестициялық салық жеңілдіктерін беру;
      цемент өндіру кәсіпорнын салу және жаңғырту үшін құрал-жабдықтар әкелуге баждарды болдырмау арқылы аяқталмаған жаңа зауыттардың құрылысын және жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды техникалық қайта жарақтандыруды жеделдету.
      Екіншіден, мемлекет мұқтаждықтары үшін, оның ішінде мемлекеттік бағдарламалар және табиғи монополиялардың инвестициялық бағдарламалары шеңберінде цементке сұраныстар туралы ақпаратқа қол жеткізуді ұйымдастыру арқылы нарықтық ақпараттық ашықтығын арттыру үшін жағдай жасау.
      Темір жол көлігімен тасымалдау нарығында мыналар болу кажет;
      магистральдық желілерге және басқа да инфрақұрылым объектілеріне кемсітпей қол жеткізуді қамтамасыз ету;
      әділ тариф белгілеу мақсатында тоғыстыра субсидиялауды жою және жүктер мен жолаушыларды тасымалдау қызметтеріне тарифтер қалыптастырудың ашық саясатын қамтамасыз ету;
      тиісті ережелерді әзірлеу арқылы вокзалдар қызметін ұйымдастыру және темір жол көлігі кәсіпорындары мен вокзал иелерінің іс-қимылдары тәртібін заңнамалық бекіту;
      Темір жол көлігі саласында бәсекелестікті дамыту мақсатында мынадай қадамдар бәсекелестік саясаттың басым бағыттары болып табылады.
      Біріншіден, реформа шеңберінде іске асырылған іс-шаралардың тиімділігін, олардың темір жол көлігі саласында бәсекелестікті дамытуға әсерін талдау және бағалау қажет. Жүргізілген талдау нәтижесін ескере отырып, темір жол көлігін реформалау саласында мемлекеттік саясатты нақтылау және өзекті ету туралы мәселені қарастыру керек.
      Екіншіден, жеке меншік темір жол тасымалдары нарығын дамыту үшін жағдайлар жасау кажет. Бұл үшін темір жол тасымалдауларын реттейтін нормативтік құқықтық базаны жетілдіру қажет.
      Үшіншіден, темір жол көлігі инфрақұрылымына кемсітусіз қол жеткізуді қамтамасыз ету қажет.
      Авиатасымалдар мен әуежай қызметтері нарығында:
      авиа компаниялардың әуежайлар мен аэронавигация қызмет көрсетулеріне кемсітусіз қол жеткізуін қамтамасыз ету;
      бюджеті төмен авиа тасымалдарын кеңейту үшін жағдай жасау және іскерлік және шағын авиацияны дамыту;
      авиа компанияларды конкурстық тағайындау, сонымен қатар әрбір маршрут бойынша екі тасымалдаушыдан кем емес, сондай-ақ авиа тасымалдаушылары үшін тең бәсекелестік жағдайлар жасау (оның ішінде субсидияларды конкурстық беру жолымен);
      монополияға қарсы заңнаманың талаптарын ескере отырып әуе қатынасы туралы үкіметаралық келісімдер жасасуды қамтамасыз ету (келісімдерді кемсітуді немесе әділетсіз бәсекелестік саясатын жоюға бағытталған бәсекелі нормалармен толықтыру).
      Әуежай қызметтерінің тізбесін бекіту, онда техникалық қызмет көрсетуде, багажды, жүктерді және почтаны өңдеуде, перронда қызмет көрсетуде, тамақ өнімдерін жеткізуде, бажсыз саудада, автотұрақтарда және т.б. бәсекелестікті дамыту жағдайларын көздеу. Бұдан басқа, авиа компанияларға аталған салаларда өзіне-өзі қызмет көрсетуді жүзеге асыру мүмкіндігімен қамтамасыз ету орынды;
      инвестициялық тартымдылықты қамтамасыз ету мақсатында маршруттар беру мерзімін ұлғайту.
      Жаңа компаниялардың телекоммуникация нарығына кіруіне және бәсекелестікті дамытуға кедергі келтіретін тосқауылдарды жою жолдары ретінде:
      орта мерзімді перспективада телекоммуникация қызмет көрсетулері нарығының экономикалық шоғырлану дәрежесін азайту мақсатында қор нарығында «Қазақтелеком» АҚ акцияларының пакеттерін және тіркелген, ұялы байланыс және Интернет операторларындағы қатысу үлестерін сату іс-шараларын жалғастыру;
      заңнамаға («Табиғи монополиялар субъектілерінің реттеліп көрсетілетін қызметтерінің (тауарларының, жұмыстарының) тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 14 наурыздағы № 155 қаулысы) трафикті қосу және өткізу құнын реттеудің қазіргі заманғы халықаралық практикасын ескере отырып, трафикті қосу және өткізу қызметтерін табиғи монополиялар аясынан реттелетін бәсекелес ортаға шығаруға бағытталған өзгерістер енгізу, сондай-ақ трафикке қосу мен өткізу құнын реттеудің қазіргі заманғы халықаралық практикасын енгізу;
      телекоммуникация саласындағы НҚА-ға өзгерістер мен толықтырулар енгізу, оның ішінде уәкілетті органға байланыс операторлары үшін трафикті терминациялау қызметтеріне мөлшерлемені директивті белгілеу құзыретін беру арқылы жалпы пайдаланылатын телекоммуникация желілеріне тең ашық қол жеткізуді, сондай-ақ айқын әрі кемсітусіз оператораралық қосылуды қамтамасыз ету;
      әмбебап қызметтер көрсету моделін реформалау. Телекоммуникацияның әмбебап қызметтерін көрсететін байланыс операторларын субсидиялаудың қолданыстағы тәртібін, жекелеген облыс, қалалық және/немесе ауылдық елді мекен шегінде әмбебап қызметтерді көрсету жөніндегі балама байланыс операторларының қатысу мүмкіндігімен өңірлік деңгейде конкурс өткізуді қамтамасыз ететін әмбебап қызметтерге конкурс өткізу ережелерін қайта қарау;
      2011 жылдан бастап Қазақстан Республикасының барлық операторлары абоненттеріне жергілікті, қалааралық және халықаралық маршруттарда, сондай-ақ роумингтегі ұялы байланыс абоненттеріне дыбыстық байланыс қызметтерін көрсету кезінде тарифтеудің секундтық қадамына көшуді жүзеге асыру жөніндегі шараларды қабылдау;
      Телекоммуникация саласындағы тиісті НҚА-ға сервис желілері пункттерін (сөйлесу пункттері) құрайтын шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қызметін реттеу бөлігінде өзгерістер енгізу;
      жаңа конвергенттік қызметтердің аппараты ұғымының негізінде, оның ішінде трафик транзиті, трафикті бастау және терминациялау қызметтерін бөліп шығара отырып, телекоммуникация қызметтерінің жаңа тізілімін (сыныптауышын) қалыптастыру және әзірлеу.
      Мұнай өнімдері нарығындағы ахуалды жақсарту мақсатында:
      қазақстандық нарықтың қажеттілігін қамтамасыз ететін тиісті бағдарламаны (МӨЗ-дерді дамытудың 2009 - 2015 жылдарға арналған кешенді жоспары) іске асыру шеңберінде отандық мұнайды қайта өңдеу үшін отандық МӨЗ-ді қайта жарақтандыруды қамтамасыз ету;
      қазақстандық мұнайды толлингтік операциялар схемасы бойынша Ресей Федерациясы мен Қытай Халық Республикасының МӨЗ-дерінде қайта өңдеудің орындылығы туралы мәселені қарау;
      Көмір нарығындағы ахуалды жақсарту мақсатында көмір өткізу нарығындағы делдалдарды заңнамалық түрде алып тастауды ұсынамыз.
      Республиканың оңтүстік және солтүстік өңірлеріне көмір тасымалдау мәселелерін шешу үшін көмір тасымалдауға арналған жартылай вагондарды өндіру туралы мәселені қарастыру қажет.
      Газ нарығындағы ахуалды жақсарту мақсатында мынаны ұсынамыз.
      аталған тауар нарығындағы газға бағаны негізсіз өсіретін делдалдарды алып тастауды заңнамалық деңгейде көздеу;
      газ тұтынушылардың өндірушілердің монополиялық өнімдеріне тең қолжетімдігін қамтамасыз ету;
      батыс өңірден елдің газ тапшы өңірлеріне газ тасымалдауды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін газ-көлік саласының инфрақұрылымын дамыту.
      Электр энергиясы нарығы субъектілерінің қызметін тәртіпке келтіру мақсатында қолданыстағы заңнамаға мынаны қамтамасыз ететін өзгерістер енгізу қажет:
      «Электр энергетикасы туралы» Заңның нормаларына сәйкес олардың арасында электр энергиясын өткізуге тыйым салынған электр энергетикасы нарық субъектілері арасында мәміле жасау мүмкіндігін алып тастау;
      «энергиямен жабдықтау мақсатында электр энергиясын сатып алу» қызмет түрі бойынша (қуаты авариялық істен шыққан жағдайды қоспағанда) энергия өндіруші ұйым сататын көлемді оның өзі шығаратын шегінде шектеу;
      электр энергиясын өз өндіру көлемінен тыс сатуды жүзеге асыратын энергия өндіруші ұйымдардың жауапкершілік шараларын айқындау.
      Қаржы саласында:
      қызметін микрокредиттеу саласында жүзеге асыратын ұйымдарға капиталдау және олардың «кепілсіз кредиттеу» бағыты бойынша жұмыстарын айқындау бойынша талаптарды арттыру бөлігінде әдістерді қайта қарау;
      бөлшек тұтынушыларға қаржы қызметтерін көрсететін мекемелер үшін ең төменгі біліктілік талаптарды белгілеу;
      тұтынушылардың құқығын қорғау бойынша қолданыстағы тетікті институционалдық күшейту талап етіледі, оның ішінде тұтынушылар мен қаржы ұйымдары арасындағы дауларды тиімді шешу үшін дербес тәуелсіз мекеме қажет (Қаржы қызметтері нарығындағы тұтынушылардың құқығын қорғау жөніндегі комиссия);
      банк операциялары мен қызметтерінің аутсорсингін реттеу мүмкіндігін қарау;
      аралық және төрелік соттың қатысуымен қолданыстағы татуласу жүйесін және тұтынушылардың құқығын қорғауды ұйымдастыру жүйесін күшейтуді көздейтін баламаның орындылығы туралы мәселені қарау;
      төлем қызметтерін жеткізуші ұйымдарда басқару қызметтерін көрсету сапасы стандарттарының ең төменгі деңгейін қамтамасыз ету;
      үлгі шарты ұғымын енгізу мәселесін қарау, онда қаржы ұйымдары мен клиенттердің қарым-қатынасын айқындайтын базалық шарттар көрсетілуі тиіс;
      барлық кластар және сақтандыру түрлері бөлінісінде сақтандыру бойынша бірыңғай деректер базасын қалыптастыру арқылы тұтынушыларға сақтандыру қызметтерін көрсетуді реттеуді жақсарту;
      мемлекеттік емес зейнетақы қорларының қызметін зейнетақы жинақтарының сақталуын қамтамасыз ету бөлігінде жүргізу үшін реттеу сапасын және жауапкершілікті күшейту.
      Мыналар арқылы тұтынушылардың сенімін арттыру үшін қорғауды қаржы қызметтері нарығындағы тұтынушылардың құқығын күшейту қажет:
      1) ақпаратты ашу тәртібінің қолданыстағы жүйесіне қарағанда, қаржы қызметтері туралы тұтынушылар ақпаратын анық және қарапайым, сонымен қатар толық болуы үшін ашу тәртібін жақсарту; тұтынушы үшін қолжетімді тілде басты шартты қысқаша мазмұндай отырып, «қаржы қызметтерінің паспортын» енгізу ұсынылады;
      2) тұтынушылардың дауларды реттеу үшін шараларды қолдануының қаржылық қол жетімділігін, тиімділігін және қарапайымдылығын қамтамасыз ету;
      3) үй шаруашылығы үшін білім беру қаржы бағдарламаларының (ұйымдастырылған да, ұйымдастырылмаған да) сапасын жақсарту;
      4) өнімді (кепіл затын) сату және берешекті өндіріп алу кезінде жосықсыз практикаға және теріс пайдалануға тыйым салу;
      5) бағалы қағаздар мен инвестициялық қорларды қоспағанда, тұтынушыларға ұсынылатын барлық қаржы қызметтеріне қатысты ойлау мерзімін белгілеу;
      6) қаржы ұйымдарына клиенттерге кредиттерді күштеп таңуына тыйым салу және оларды қаржы қызметтерін байланыстыру және пакеттеу практикасынан бас тартуға шақыру;
      7) кәсіби қауымдастықтар іскерлік практика кодекстерін әзірлеуі қажет, онда бөлшек клиенттермен адал және анық қарым-қатынастарға кепілдік беру үшін ең аз рәсімдерді қамтамасыз етуге басты назар аударылады.
      Банктерге ең қысқа мерзімде төлеуге немесе есептеуге жататын пайыздық ставкаға, сондай-ақ ақылға сыйымды мерзімде басқа пайыздық емес төлемдерге қатысты өзгерістер күшіне енген күнге дейін клиенттерге кез келген өзгерістер туралы жазбаша түрде хабарлауға қатысты нормативтік талапты көздеуді ұсынамыз.
      Кәсіпкерлік қызметке мемлекеттік қатысуды қысқарту
      Мемлекеттік кәсіпорындар қызметін тәртіпке келтіру, сондай-ақ мемлекеттің кәсіпкерлік қызметке қатысуын оңтайландыру жөніндегі кешенді шаралар ретінде мыналар ұсынылады:
      мемлекеттік сатып алу саласындағы заңнамаға мемлекеттік органдардың қызметтерді өздеріне ведомстволық бағынысты кәсіпорындардан бір көзден сатып алуына мүмкіндік беретін нормалардың күшін жою бөлігінде өзгерістер енгізу;
      мемлекеттік меншікті тиімсіз пайдалануға жол бермеу мақсатында мемлекеттік кәсіпорындардың, мемлекет қатысатын АҚ; ЖШС-лардың компания қызметінің қаржылық нәтижелері үшін жауапкершілігін заңнамалық деңгейде көздеу;
      мемлекеттің немесе заңды тұлғалардың үлесін 51%-ға дейін қысқарта отырып, акцияларының (үлестерінің) 50%-дан астамы мемлекетке тиесілі заңды тұлғаларды (ЖШС, АҚ) және олармен аффилиирленген тұлғаларды өткізу (жекешелендіру) бағдарламасын әзірлеу;
      Осы шараларды жүзеге асыру мемлекеттік кәсіпорындардың қызметін тәртіпке келтіруге, қызметтің бейінді емес түрлерін бәсекелес ортаға беру және экономикаға мемлекеттің қатысуын азайту туралы Мемлекет басшысының тапсырмасын орындауға мүмкіндік береді.

      5.2. Бизнес өкілдерімен кері байланыс жүйесі
      Бәсекелестікті дамыту жөніндегі ұсынылатын мемлекеттік шаралардың сапасы мен тиімділігі көбінесе бизнес өкілдерінің аталған бағдарламаны іске асыруға мүдделілігіне байланысты.
      Осыдан мемлекет қабылдайтын шаралар, олардың тиімділігі, тұтынушылыққа баламалығы жөніндегі кәсіпкерлердің пікірін есепке алу, сондай-ақ бағдарламаны іске асыру барысында туындайтын проблемалар бойынша уақтылы түзету іс-қимылдарын қабылдау үшін бизнес өкілдерімен кері байланысты қамтамасыз ету шаралары қабылданатын болады.
      Бизнес өкілдерімен кері байланысты қамтамасыз ету үшін мынадай шаралар қабылданады:
      Агенттік сайтында жүйелі өңделетін, барлық мүдделі тараптардың өтініштері үшін онлайн-портал ашылады;
      саланы дамыту проблемалары мен перспективаларына зерделейтін және олар бойынша шешімдер әзірлейтін конференциялар, салалық жұмыс топтарының кездесулері мен отырыстары тұрақты негізде өткізілетін болады;
      Агенттік қызметкерлері бағдарламаға әлеуетті және қазіргі қатысушылармен тікелей, телефон және электрондық почта арқылы байланысады;
      бизнес және билік өкілдерінің қатысуымен саланы дамыту проблемалары мен перспективаларына арналған телевизиялық бағдарламалар тұрақты негізде өткізіледі;
      бизнес өкілдері Агенттік почтасына салаларды дамыту проблемаларымен, ұсыныстарымен және перспективаларды пайымдауымен хат жібере алады.
      Монополияға қарсы орган кәсіпкерлермен тығыз іс-қимыл жасайды, себебі ұлттық бәсекеге қабілеттік деңгейін бағалау көбінесе бизнес-қоғамдастық өкілдерінің пікіріне байланысты болады.
      Дүниежүзілік экономикалық форумның Ғаламдық бәсекеге қабілеттілік рейтингінде көрсетілген бағалау нәтижелері бәсекелестік дамудың үрдістерін көрсетеді, бұл ұлттық монополияға қарсы саясатты түзетуге көмектеседі.

6. Қажетті ресурстар және қаржыландыру көздері

      2011-2014 жылдары Бағдарламаны іске асыруға республикалық бюджет қаражаты бағытталатын болады.
      Республикалық бюджет есебінен қаржыландырудың жиынтық көлемі 132,7 млн. теңгені құрайды, оның ішінде:
      Білікті кадр ресурстарымен қамтамасыз етуге шығындар көлемі 28,8 млн. теңгені;
      дамытуға шығындар көлемі 103,9 млн. теңгені құрайды;
      Жылдар бойынша жалпы бөлу:
      2011 жылға - 69,7 млн. теңге;
      2012 жылға - 43,0 млн. теңге;
      2013 жылға - 10,0 млн. теңге;
      2014 жылға - 10,0 млн. теңге.

7. Қазақстан Республикасында бәсекелестікті дамыту жөніндегі
2010 - 2014 жылдарға арналған бағдарламаны іске асыру
жөніндегі іс-шаралар жоспары

      Ескерту. 7-бөлім жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 2012.04.28 № 556 Қаулысымен.

Р/с

Іс-шара

Аяқталу нысаны

Орындалуына жауапты

Орындалу мерзімі

Болжанатын шығыстар (млн. теңге)

Қаржыландыру көздері

Бюджеттік бағдарламаның № (бар болса)

1-ші жыл

2-ші жыл

3-ші жыл

4-ші жыл

Барлығы

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

1. Заңнамны жетілдіру

1. Заңнамалық актілерге өзгерістер мен толықтырулар енгізу

1.

"Кейбір заңнамалық актілерге мемлекеттік монополия мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жобасын әзірлеу және Үкіметке енгізу

Қазақстан Республикасы Заңының жобасы

БҚА

2011 жылғы наурыз






Талап етілмейді


2.

"Кейбір заңнамалық актілерге бәсекелестік мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жобасын әзірлеу және Үкіметке енгізу

Қазақстан Республикасы Заңының жобасы

ЭДСМ

2012 жылғы ақпан






Талап етілмейді


2. Жалпы шаралар

3.

Жергілікті атқарушы органдарға бәсекелестікті дамыту жөніндегі функцияларды бөлу мәселесі бойынша ұсыныстар әзірлеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныс

БҚА, ЭДСМ, облыстардың, Астана және Алматы ққ. әкімдіктері

2013 жылғы IV тоқсан






Талап етілмейді


4.

Монополияға қарсы заңнаманы қолдану практикасын талдау және қорытындылау (бәсекелестік мәселелері жөнінде сот шешімдерін талдау, сот талқылауы рәсімдерін жетілдіру және т.б.)

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

БҚА

Жыл сайын, 1 сәуір






Талап етілмейді


5.

"Заңнама институты" ММ-мен бірлесіп "Бәсекелестік туралы" Қазақстан Республикасының Заңына түсінік дайындау

Жинақ-түсінік

БҚА, "Заңнама институты" ММ

2013 жылғы желтоқсан






Талап етілмейді


3. Кәсіпкерлік қызметке мемлекеттің қатысуын қысқарту

6.

"Бәсекелестік туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 77, 78-баптарын іске асыру қорытындыларын жүргізу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

БҚА

2011-2012 жылдар маусым






Талап етілмейді


7.

Экономикадағы мемлекеттік секторды қысқарту тұрғысынан квазимемлекеттік құрылым қатысатын нарықтарға мониторинг жүргізу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

БҚА, квазимемлекеттік құрылымдары бар МО, облыстардың, Астана және Алматы қалаларының әкімдіктері

Жыл сайын






Талап етілмейді


4. Бәсекелестікті дамытуға кедергі келтіретін тосқауылдарды азайтуға бағытталған шаралар

8.

Осындай құрылымдардың (көмір, газ және т.б. нарықтардағы) қызметіне тыйым салуды заңнамалық іске асыруды одан әрі қамтамасыз ету мақсатында жаңа ойыншылардың пайда болуына және бәсекелестік ортаны дамытуға елеулі әсер ететін тауар нарықтарына кіру кедергілерін, өнімсіз делдал құрылымдарды анықтау және алып тастау мәніне тауар нарықтарына талдау жүргізу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныс

БҚА,
ККМ,
ИЖТМ,
МГМ,
ЭДСМ,
АШМ

Жыл сайын, 1 қыркүйек






Талап етілмейді


9.

Бәсекелестікті шектейтін нормаларды анықтау және жою тұрғысынан нормативтік құқықтық базаға талдау жүргізу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат (ұсыныстар)

БҚА

Жыл сайын, 2011 жылдан бастап 1 қарашаға






Талап етілмейді


10.

Мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарларына салаларда бәсекелестіктің дамуын сипаттайтын индикаторларды және тауар нарықтарындағы шоғырлану деңгейінің төмендеу көрсеткіштерін енгізу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар

БҚА

2011 жылғы IV тоқсан






Талап етілмейді


11.

Жұмыс істемей тұрған мемлекеттік кәсіпорындар мен мемлекет қатысатын заңды тұлғаларды жою жөнінде шаралар қабылдау

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

Қаржымині, МО, облыстардың, Астана және Алматы қалаларының әкімдіктері, БҚА

Жыл сайын






Талап етілмейді


12.

Мемлекеттік органдардың функцияларды "Мемлекеттік мүлік туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 134-бабына сәйкес орындау тұрғысынан олардың қызметіне талдау жүргізу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

БҚА

Тұрақты






Талап етілмейді


2. Экономиканың негізгі салаларында бәсекелестікті дамыту

1. Электр энергетикасы саласында бәсекелестікті дамыту

13.

Электр энергетикасы саласындағы бәсекелестікті дамыту жөніндегі шараларды әзірлеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ, БҚА

2011 жыл






Талап етілмейді


14.

Әкімшілік тосқауылды төмендету, оның ішінде шешу рәсімдерін оңтайландыру арқылы төмендету мақсатында электрмен жабдықтау нарығында бәсекелестікті дамыту жөніндегі ұсыныстар әзірлеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

ЭДСМ,
ТМРА,
ИЖТМ,
БҚА

2012 жылғы IV тоқсан






Талап етілмейді


15.

Энергиямен жабдықтаушы ұйымдардың энергия беруші ұйымдардың қызметіне қолжетімділік тәртібін қарау жөнінде ұсыныстар әзірлеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ,
ТМРА, БҚА

2012 жылғы III тоқсан






Талап етілмейді


2. Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық саласындағы бәсекелестікті дамыту

16.

Коммуналдық меншікті басқаруға, мемлекеттік-жеке меншік әріптестіктің тетігін пайдалана отырып, жеке меншік инвестицияларды тарту бойынша ұсыныстар енгізу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныс

ҚТКШІА,
ЭДСМ,
жергілікті атқарушы органдар

2012 жылғы III тоқсан






Талап етілмейді


17.

Пайдалануға енгізілген объектілер үшін өзінің қызметтеріне қолжетімділікті қамтамасыз ету жөніндегі инфрақұрылымдық нарық субъектілерінің міндеттерін белгілеу бойынша ұсыныстар енгізу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныс

БҚА,
ҚТКШІА,
ЭДСМ,
ТМРА,
ИЖТМ, жергілікті атқарушы органдар

2012 жылғы III тоқсан






Талап етілмейді


3. Газ саласы аясындағы бәсекелестікті дамыту

18.

Газ нарығындағы бәсекелестікті дамыту жөніндегі шараларды әзірлеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

МГМ,
БҚА

2011 жыл






Талап етілмейді


4. Көмір нарығында бәсекелестікті дамыту

19.

Энергетикалық көмір нарығында бәсекелестікті дамыту жөніндегі шаралар әзірлеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ,
МГМ,
БҚА

2011 жыл






Талап етілмейді


5. Агроазық-түлік нарықтарында бәсекелестікті дамыту

20.

Агроазық-түліктік нарықтарда бәсекелестікті дамыту жөніндегі шараларды әзірлеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

АШМ,
БҚА,
ЭДСМ

2011 жыл






Талап етілмейді


6. Темір жол көлігі саласындағы бәсекелестікті дамыту

21.

Темір жол көлігі саласында бәсекелестікті дамыту жөніндегі шараларды қабылдау

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

ККМ,
БҚА

Жыл сайын






Талап етілмейді


22.

Жүк жылжымалы құрамын жалға беру және жүк жылжымалы құрамымен операция жасау қызметі нарығына талдау жүргізу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

БҚА,
ККМ,
"ҚТЖ" ҰК" АҚ
(келісім бойынша)

2010
жыл






Талап етілмейді


7. Мұнай өнімдері нарығында бәсекелестікті дамыту

23.

Мұнай өнімдері нарығында бәсекелестікті дамыту жөніндегі шараларды әзірлеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

МГМ,
БҚА

2011
жыл






Талап етілмейді


8. Авиатасымалдау нарығында бәсекелестікті дамыту

24.

Маршруттық бәсекелестікті дамытуға бағытталған шараларды қабылдау

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

ККМ,
БҚА

2011-2012 жылдар






Талап етілмейді


9. Құрылыс индустриясында бәсекелестікті дамыту

25.

Құрылыс материалдары нарығында бәсекелестікті дамыту жөніндегі шараларды әзірлеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ,
БҚА

2011 жыл






Талап етілмейді


10. Қаржы қызметтері нарығында бәсекелестікті дамыту

26.

Қаржы қызметтері нарықтарында бәсекелестікті дамыту жөніндегі ұсыныстар әзірлеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

БҚА,
ҚНРА

2011 жыл






Талап етілмейді


11. Телекоммуникация нарығында бәсекелестiктi дамыту

27.

Трафиктi қосу және өткiзу қызметтерiн табиғи монополиялар аясынан шығару, сондай-ақ трафикке қосу мен өткiзу құнын реттеудiң қазiргi заманғы халықаралық практикасын енгiзу мүмкiндiгi мәнiне талдау жүргiзу

БАМ-ға ақпарат

БҚА, БАМ

2010- 2011 жылдар






Талап етілмейді


28.

Табиғи монополиялар саласынан алып тастау және бәсекелі ортаға беру мақсатында телекоммуникациялар желілерін ортақ пайдаланудағы телекоммуникациялар желілеріне қосуға технологиялық жағынан байланысты кәбілдік кәріздер мен өзге де негізгі құралдарды мүліктік жалдауға (жалға) немесе пайдалануға беру жөніндегі қызметтер нарығына талдау жүргізу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

БҚА,
ККМ

2012-2013 жылдар






Талап етілмейді


29.

Интернет желiсiне қол жеткiзу қызметтерiнiң көтерме және бөлшек сауда нарықтарына талдау жүргiзу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

БҚА, БАМ

2010 жыл






Талап етілмейді


12. Үдемелi индустриялық-инновациялық даму шеңберiнде экономиканың басқа да басым салаларын дамыту

30.

Машина жасау тауар нарықтарындағы бәсекелес ортаның жай-күйiне талдау және бағалау жүргiзу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

БҚА,
ИЖТМ

2011 жыл






Талап етілмейді


31.

Машина жасау тауар нарықтарында бәсекелестiктi дамыту шараларын әзiрлеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ,
БҚА

2011 жыл






Талап етілмейді


32.

Металлургия тауар нарықтарындағы бәсекелес ортаның, жай-күйiне талдау және бағалау жүргiзу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

БҚА,
ИЖТМ

2011 жыл






Талап етілмейді


33.

Металлургия тауар нарықтарында бәсекелестiктi дамыту шараларын әзiрлеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ,
БҚА

2011 жыл






Талап етілмейді


34.

Фармацевтикалық және медицина салалары тауар нарықтарындағы бәсекелес ортаның жай-күйiне талдау және бағалау жүргiзу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

БҚА,
ИЖТМ,
ДСМ

2012 жыл






Талап етілмейді


35.

Фармацевтикалық және медицина салалары тауар нарықтарында бәсекелестiктi дамыту шараларын әзiрлеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ,
БҚА

2012 жыл






Талап етілмейді


36.

Химия өнеркәсiбi тауар нарықтарындағы бәсекелес ортаның жай-күйiне талдау және бағалау жүргiзу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

БҚА,
ИЖТМ

2012 жыл






Талап етілмейді


37.

Химия өнеркәсiбi тауар нарықтарында бәсекелестiктi дамыту шараларын әзiрлеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ,
БҚА

2012 жыл






Талап етілмейді


38.

Жеңiл өнеркәсiп тауар нарықтарындағы бәсекелес ортаның жай-күйiне талдау және бағалау жүргiзу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

БҚА,
ИЖТМ

2013 жыл






Талап етілмейді


39.

Жеңiл өнеркәсiп тауар нарықтарында бәсекелестiктi дамыту шараларын әзiрлеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

ИЖТМ,
БҚА

2013 жыл






Талап етілмейді


3. Табиғи монополиялар субъектiлерiнің қызметін реттеу

40.

Табиғи монополиялар субъектiлерi қызметiнiң салаларын олардан жұмыстардың жекелеген түрлерін бәсекелес ортаға бөлiп шығару мәнiне талдау

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

БҚА

2011- 2014 жылдар 5 шiлдеге






Талап етілмейді


4. Өңiрлiк бәсекелестiк саясат

41.

Бәсекелестiктi дамыту бойынша жергiлiктi атқарушы органдар қызметінің рейтингiн жүргiзу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

БҚА

Жыл сайын 1 шiлдеге, 5 қаңтарға






Талап етілмейді


42.

Аумақтарды дамыту бағдарламаларын әзiрлеу және оларға бәсекелестiктi дамыту шараларын енгiзудi үйлестiру

Мәслихаттардың қаулылары

ЭДСМ, БҚА, облыстар мен Алматы және Астана қалаларының әкiмдiктерi

Жыл сайын әзiрленуiне қарай






Талап етілмейді


43.

Өңiрлiк нарықтар, жаңа кәсiпкерлердi тарту мақсатында тауарлар мен қызметтердiң қажеттiлiгi туралы ақпараттарды жинауды, талдауды және жариялауды ұйымдастыру

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

Облыстар мен Алматы және Астана қалаларының әкiмдiктерi, ӘКК

Тұрақты






Талап етілмейді


44.

Өңірлік бәсекелестікті дамыту жөніндегі іс-шаралар жоспарын әзірлеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

БҚА, ЭДСМ, Облыстар мен Астана және Алматы ққ. әкімдіктері

2012 жылғы

IV тоқсан






Талап етілмейді


5. Бәсекелестiктi адвокаттандыру

45.

Бәсекелестiк саясат мәселелерi жөнiндегi бейне-конференциялар ұйымдастыру

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

БҚА

2011, 2013, 2014 жылдар, тоқсан сайын

2,8


2,8

2,8

8,4

РБ

602 001

46.

Нарық субъектiлерiмен және азаматтар мен (тұтынушылармен) жұмыс iстеу үшiн монополияға қарсы органның аумақтық бөлiмшелерi жанынан қоғамдық қабылдауларды ашу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

БҚА

2011 жылғы желтоқсан






Талап етілмейді


47.

Бюджеттiк бағдарлама әзiрлеу (халықаралық сарапшыларды тарта отырып, бәсекелестiк саясат саласында ғылыми-зерттеу, ақпараттық-талдау жұмыстарын жүргiзу мақсатында)

2011 – 2013 жылдарға арналған бюджеттiк өтiнiм

БҚА, Қаржымині, ЭДСМ

2011-2012 жылдар iшiнде

36,2

37,6



73,8

РБ

602 001

48.

Өңiрлiк бәсекелестiктi дамыту шараларын әзiрлеу және iске асыру туралы ақпаратты БАҚ-та жариялау

Жарияланымдар, БАҚ-та сөз сөйлеу туралы БҚА-ға ақпарат

Облыстар мен Алматы және Астана қалаларының әкiмдiктерi

2010-2014 жылдар 25 желтоқсанға және 25 маусымға






Талап етілмейді


6. Халықаралық ынтымақтастық

49.

Қазақстан Республикасының монополияға қарсы органының 20-жылдығына арналған МСМК-ның отырысын өткiзу (Қазақстан Республикасының монополияға қарсы органының 20-жылдығына арналған халықаралық ғылыми- практикалық, конференциясын ұйымдастыру және өткiзу және т.б.)

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

БҚА

2011 жылдың 2-жарты жылдығы

25,0




25,0

РБ

ҚР СІМ

50.

2014 жылы ХБЖ отырысын Қазақстан Республикасында өткiзу үшiн өтiнiм беру

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

БҚА, СIМ, Қаржыминi, ЭДСМ, Әдiлетминi

2013-2014 жылдар






Талап етілмейді


51.

Монополияға қарсы орган қызметкерлерiнiң ТМД, шет елдерде (ХБЖ) өткiзiлетiн оқыту iс-шараларына қатысуы

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

БҚА

2011- 2014 жылдар iшiнде

7,2

7,2

7,2

7,2

28,8

РБ

ҚР СІМ

52.

Халықаралық ынтымақтастықты жандандыруға бағытталған шараларды әзiрлеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат

БҚА

Жыл сайын, 15 шiлдеге






Талап етілмейді


53.

Қолданбалы бағыттылық (нақты нәтижелер мен тиiстi қорытындылар) мақсатында ТМД елдерiмен (Ресей, Украина), еуропа монополияға қарсы органдарымен нарықтарды зерделеу әдiснамасын жақындату

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар

БҚА

2011 жылғы шiлде






Талап етілмейді


      Ескертпе: аббревиатуралардың толық жазылуы:
      ЭСЖКА            – Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа
                         және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес
                         агенттiгi (қаржы полициясы)
      БҚА              – Қазақстан Республикасы Бәсекелестiктi қорғау
                         агенттiгi (Монополияға қарсы агенттiк)
      ТМРА             – Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды
                         реттеу агенттiгi
      СА               – Қазақстан Республикасы Статистика агенттiгi
      ҚҚА              – Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және
                         қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау
                         агенттiгi
      СIМ              – Қазақстан Республикасы Сыртқы iстер
                         министрлiгi
      ИЖТМ             – Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа
                         технологиялар министрлiгi
      МГМ              – Қазақстан Республикасы Мұнай және газ
                         министрлiгi
      БАМ              – Қазақстан Республикасы Байланыс және ақпарат
                         министрлiгi
      АШМ              – Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы
                         министрлiгi
      ККМ              – Қазақстан Республикасы Көлiк және
                         коммуникация министрлiгi
      ЭДСМ             – Қазақстан Республикасы Экономикалық даму
                         және сауда министрлiгi
      Әдiлетминi       - Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгi
      Қаржыминi        – Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгi
      МАМ              – Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат
                         министрлiгi
      АҚ               – акционерлiк қоғам
      MM               – мемлекеттiк мекеме
      МО               – мемлекеттік органдар
      ЖШС              – жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк
      "ҚТЖ" ҰК" АҚ     – "Қазақстан темiр жолы" ұлттық компаниясы"
                         акционерлiк қоғамы
      "Даму" КДМ" АҚ   – "Даму" кәсiпкерлiктi дамыту қоры"
                         акционерлiк қоғамы
      "ҚазАгро" АҚ     – "ҚазАгро" ұлттық басқарушы холдингi"
                         акционерлiк қоғамы
      ЖЖМ              – жанар-жағармай материалы
      МЭЕҰ             – мұнай экспорттаушы елдер ұйымы
      ТМД              – Тәуелсiз Мемлекеттер Достастығы
      АҚШ              – Америка Құрама Штаттары
      ЭБҰ              – энергия берушi ұйымдар
      ЭЖҰ              – энергиямен жабдықтаушы ұйымдар
      ВАК              – ведомствоаралық комиссия
      МСМК             - Монополияға қарсы саясат жөнiндегi
                         мемлекетаралық кеңес
      ХБЖ              – Халықаралық бәсеке желiсi
      БАҚ              – бұқаралық ақпарат құралдары

Об утверждении Программы по развитию конкуренции в Республике Казахстан на 2010 - 2014 годы

Постановление Правительства Республики Казахстан от 26 октября 2010 года № 1115. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 7 июня 2014 года № 625

      Сноска. Утратило силу постановлением Правительства РК от 07.06.2014 № 625.

      В целях реализации постановления Правительства Республики Казахстан от 14 апреля 2010 года № 302 «Об утверждении Плана мероприятий Правительства Республики Казахстан по реализации Государственной программы по форсированному индустриально-инновационному развитию Республики Казахстан на 2010 - 2014 годы» Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:
      1. Утвердить прилагаемую Программу по развитию конкуренции в Республике Казахстан на 2010 - 2014 годы (далее - Программа).
      2. Агентству Республики Казахстан по защите конкуренции (Антимонопольное агентство) совместно с заинтересованными центральными исполнительными органами, акимами областей, городов Астаны и Алматы обеспечить надлежащее и своевременное выполнение мероприятий, предусмотренных Программой.
      3. Ответственным центральным и местным исполнительным органам представлять информацию о ходе реализации Программы в соответствии с Правилами разработки и мониторинга отраслевых программ, утвержденными постановлением Правительства Республики Казахстан от 18 марта 2010 года № 218 «Об утверждении Правил разработки и мониторинга отраслевых программ».
      4. Контроль за исполнением настоящего постановления возложить на Первого заместителя Премьер-Министра Республики Казахстан Шукеева У.Е.
      5. Настоящее постановление вводится в действие со дня подписания.

      Премьер-Министр
      Республики Казахстан                       К. Масимов

Утверждена         
постановлением Правительства
Республики Казахстан   
от 26 октября 2010 года № 1115

ПРОГРАММА
ПО РАЗВИТИЮ КОНКУРЕНЦИИ В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН
НА 2010 - 2014 ГОДЫ

г. Астана, 2010 год

СОДЕРЖАНИЕ

1. Паспорт Программы
2. Введение
3. Анализ текущей ситуации (современное состояние основных отраслей экономики)
3.1. Анализ действующей политики государственного регулирования развития основных отраслей экономики, включая характеристику существующей нормативной правовой базы, действующей практики и результатов реализации мероприятий по обеспечению развития основных отраслей экономики
3.2. Основные показатели в динамике за несколько лет
3.3. Проблемы развития конкуренции в основных отраслях экономики
3.4. Обзор позитивного зарубежного опыта по решению имеющихся проблем, который может быть адаптирован в Республике Казахстан (опыт изучения функционирования отраслей)
4. Цели, задачи, целевые индикаторы и показатели результатов реализации программы
4.1. Цель Программы
4.2. Целевые индикаторы
4.3. Задачи Программы и показатели результатов
4.4. Показатели результатов, устанавливаемые по каждой задаче, как количественно и качественно измеримые значения, характеризующие степень решения задачи Программы с указанием конкретного периода (среднесрочного или долгосрочного), в котором предполагается достигнуть планируемое значение)
4.5. Ответственные государственные и иные органы (государственные и иные органы, ответственные за достижение целей, целевых индикаторов, задач, показателей результатов)
5. Этапы реализации Программы
5.1. Основные направления работ по решению имеющихся проблем (пути и механизмы обеспечения устойчивого развития основных отраслей экономики, перечень инструментов и механизмов достижения поставленных целей и задач)
5.2. Система обратной связи с представителями бизнеса
6. Необходимые ресурсы и источники финансирования
7. План мероприятий по реализации Программы

 1. Паспорт Программы

Наименование

Программа по развитию конкуренции в
Республике Казахстан на 2010 - 2014 годы

Основание для
разработки

    Указ Президента Республики Казахстан от
18 июня 2009 года № 827 «О системе
государственного планирования в Республике
Казахстан».
    Указ Президента Республики Казахстан от
19 марта 2010 года № 958 «О Государственной
программе по форсированному индустриально-
инновационному развитию Республики Казахстан на
2010-2014 годы и признании утратившими силу
некоторых указов Президента Республики Казахстан».
    Постановление Правительства Республики
Казахстан от 14 апреля 2010 года № 302 «Об
утверждении Плана мероприятий Правительства
Республики Казахстан по реализации Государственной
программы по форсированному
индустриально-инновационному развитию Республики
Казахстан на 2010-2014 годы».

Основной
разработчик

Агентство Республики Казахстан по защите
конкуренции (Антимонопольное агентство)

Цель

Создание условий для развития конкуренции в
Республике Казахстан

Задачи

Создание конкурентных рынков (формирование
благоприятных условий для появления и входа на
рынки новых участников, а также конкурентной среды
в основных отраслях экономики);
формирование проконкурентного сознания в обществе;
совершенствование инструментов развития
конкуренции.

Сроки реализации

2010-2014 годы

Целевой индикатор

Сокращение перечня регулируемых услуг (товаров,
работ) субъектов естественных монополий

Источники и
объемы
финансирования

На реализацию Программы в 2011-2014 годы будут
направлены средства республиканского бюджета

      2. Введение

      Политика в области конкуренции является основным инструментом достижения целей социально-экономического развития страны и ключевым фактором, определяющим конкурентоспособность предприятий и уровень жизни граждан.
      Конкурентная политика представляет собой комплекс последовательных мер, осуществляемых государством в целях обеспечения условий для состязательности субъектов рынка, повышения эффективности и конкурентоспособности экономики, модернизации предприятий и создания условий для обеспечения экономически эффективным способом потребностей граждан в товарах и услугах.
      Политика Республики Казахстан в сфере конкуренции играет одну из главных ролей в реформировании системы государственного регулирования, поскольку система государственного управления диктует качество экономических и социальных норм и обуславливает применение законов, в том числе защищающих конкуренцию.
      Конституцией Республики Казахстан предусмотрено, что каждый имеет право на свободу предпринимательской деятельности, свободное использование своего имущества для любой законной предпринимательской деятельности. Монополистическая деятельность регулируется и ограничивается законом. Недобросовестная конкуренция запрещается.
      Долгосрочные ориентиры развития, укрепления конкурентоспособной экономики заложены в Стратегии развития Казахстана до 2030 года, где в качестве рыночных механизмов повышения конкурентоспособности экономики определены создание конкурентных рынков и надежных средств антимонопольного регулирования.
      Достижение целей конкурентной политики предполагает решение следующих задач:
      общее улучшение конкурентной среды за счет сокращения необоснованных внутренних и внешнеторговых барьеров, создания механизмов предотвращения избыточного регулирования, развития транспортной, информационной, финансовой, энергетической инфраструктуры и обеспечения ее доступности для участников рынка;
      повышение эффективности защиты конкуренции от антиконкурентных действий государственных органов и субъектов рынка посредством совершенствования антимонопольного регулирования;
      реализация мер развития конкуренции в отдельных отраслях путем ликвидации необоснованных внутренних и внешнеторговых барьеров, использования инструментов налогового и неналогового стимулирования и поддержки.
      Программа по развитию конкуренции в Республике Казахстан на 2010 - 2014 годы (далее - Программа) направлена на совершенствование законодательной базы, формирование условий для предпринимательской и инвестиционной привлекательности экономики.
      Программа является основой для реализации конкурентной политики, определяет ее приоритеты и основные направления на период до 2014 года, включает меры антимонопольного регулирования, иные защитные меры, а также меры по развитию конкуренции, расширяющие возможности и стимулирующие предпринимательскую деятельность.
      Реализация мероприятий, предусмотренных Программой, будет способствовать:
      сокращению участия государства в экономике;
      повышению прозрачности деятельности местных исполнительных и органов;
      сокращению административных барьеров и созданию необходимой инфраструктуры, необходимой для развития предпринимательской деятельности.
      В целом принятие Программы и ее реализация на основе межведомственного взаимодействия должна стать важным положительным примером совместных действий центральных и местных исполнительных органов по развитию конкуренции.

      3. Анализ текущей ситуации

      Сноска. Подраздел 3.1 с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 18.07.2011 № 820 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

      3.1. Анализ действующей политики государственного регулирования развития основных отраслей экономики, включая характеристику существующей нормативной правовой базы, действующей практики и результатов реализации мероприятий по обеспечению развития основных отраслей экономики
      В течение 1990-х годов в Республике Казахстан было сделано многое для развития конкуренции:
      принято конкурентное законодательство;
      осуществлено разделение монопольных и конкурентных рынков;
      проведена приватизация;
      снижено административное давление.
      Основной задачей макроэкономической политики является формирование рыночной среды, благоприятной для ведения бизнеса, развития компаний и рынков, наиболее полного удовлетворения потребностей общества. Поэтому реализуемая государством экономическая политика должна основываться на конкурентных принципах. Развитие конкуренции - комплексная задача, за решение которой несут ответственность все органы государственной власти.
      Долгое время в качестве основного инструмента политики использовались защитные механизмы. В первую очередь, к ним относится применение антимонопольного законодательства. Сложность заключается в том, что антимонопольное регулирование ограничено довольно узким инструментарием и направлено, прежде всего, на устранение правонарушений, а не на развитие конкуренции.
      Задача развития конкуренции требует совершенствования использования всех инструментов экономического регулирования.
      Роль конкурентной политики не сводится к применению антимонопольного законодательства к субъектам рынка, злоупотребляющим рыночной властью. Конкуренция может быть ослаблена в результате мер государственной экономической политики, а рыночная власть отдельных субъектов рынка усилена различными методами вмешательства государства в рыночные отношения. Поэтому конкурентная политика предопределяет широкое участие антимонопольных органов в выработке экономической политики государства в целом или, по крайней мере, тех ее направлений, которые могут непосредственно повлиять на конкурентную структуру рынка, деловую практику, предпринимательскую деятельность предприятий.
      О недостаточности развития конкуренции свидетельствует ухудшение положения Казахстана в рейтинге Глобальной конкурентоспособности Всемирного экономического форума за период с 2008 - 2009 годов и 2009 - 2010 годов по субиндексам «эффективность антимонопольной политики» (с 90 до 92 места), «интенсивность местной конкуренции» (с 97 до 101).
      Анализ текущей ситуации развития конкуренции основных отраслей экономики показывает, что ряд отраслей экономики являются избыточно концентрированными (например, железнодорожная отрасль, коммуникации и связь, авиаперевозки), что говорит о сохранении в экономике страны угроз со стороны монополий (даже если поведение компаний, действующих на данных рынках, в настоящее время является конкурентным (состязательным).
      Помимо этого, монополизация отдельных товарных рынков осуществляется посредством принятия законов.
      Так, принятым 18 сентября 2009 года Кодексом Республики Казахстан "О здоровье народа и системе здравоохранения" монополизирован рынок подтверждения соответствия лекарственных средств, изделий медицинского назначения и медицинской техники, который до принятия данного кодекса был конкурентным. Законом Республики Казахстан от 26 июля 2007 года "О государственной регистрации прав на недвижимое имущество" монополизирован рынок технического обследования зданий, сооружений и (или) их составляющих, который до принятия закона был также конкурентным. Государственные органы-разработчики законов продолжают предусматривать в отраслевых законах подобные нормы, ограничивающие конкуренцию.
      Проведенные анализы товарных рынков, имевшие своей целью оценку состояния конкурентной среды на них (степени развитости конкуренции), развития товарных рынков, определение маркетинговой стратегии повышения конкурентоспособности, наличия или отсутствия барьеров «входа»/«выхода» на рынок для потенциальных конкурентов и меры их преодолимости, выявили ряд нормативных правовых актов, оказывающих негативное влияние на конкуренцию.
      В результате анализов были выявлены сферы экономики (электроэнергетика, железнодорожный транспорт, телекоммуникации), законодательное регулирование которых необходимо совершенствовать. Анализ нормативных правовых актов в области формирования тех или иных аспектов конкурентной политики позволяет выделить несколько общих недостатков: отсутствие единства, всесторонности и последовательности государственной политики; ее декларативный характер; отсутствие конкретных задач и механизмов, обеспечивающих их реализацию.
      Вместе с тем, издаваемые нормативные правовые акты должны способствовать развитию конкуренции, открывая предпринимателям новые возможности в бизнесе, улучшать экономические показатели страны посредством оптимального распределения экономических ресурсов, влияния на установление низких цен товаров и услуг высокого качества.
      Доработка нормативных правовых актов основных отраслей экономики имеет важное значение, поскольку без развития конкуренции, как средства регулирования экономических отношений, не представляется возможным улучшение общего экономического благосостояния потребителей товаров и услуг.
      Конкурентная политика государства должна включать в себя два основных направления.
      Первое - активизация развития конкуренции на товарных рынках.
      Современное состояние конкурентной политики показывает недостаточное принятие мер государственными органами в этом направлении, хотя в программных документах по развитию отраслей экономики предусматривается необходимость развития конкуренции.
      Однако, на практике конкретных мер по развитию конкуренции отраслевыми государственными органами не принимается.
      В целях развития конкуренции при формировании стратегических планов государственных органов необходимо предусматривать индикаторы, характеризующие развитие конкуренции в отрасли и показатели снижения уровня концентрации на соответствующих товарных рынках.
      В настоящее время часть вопросов развития конкуренции на некоторых рынках будет решаться в рамках Плана мероприятий Правительства Республики Казахстан по реализации Государственной программы по форсированному индустриально-инновационному развитию Республики Казахстан на 2010 - 2014 годы, утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 14 апреля 2010 года № 302.
      Агентством принималось участие в разработке проекта Закона «О государственном регулировании оборота нефтепродуктов», в результате которого были даны предложения в части закрепления норм, обеспечивающих исключение посредников на рынке розничной реализации нефтепродуктов, а также введения государственного регулирования цен на рынке розничной реализации нефтепродуктов и недискриминационного доступа к инфраструктурам нефтеперерабатывающих заводов (далее - НПЗ). В настоящее время доработанный с учетом предложений Агентства проект Закона находится на рассмотрении Правительства Республики Казахстан.
      В рамках рассмотрения проекта Закона «О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты по вопросам продовольственной безопасности» Агентством было поддержано предложение депутатов Парламента Республики Казахстан в Законе Республики Казахстан «О государственном регулировании развития агропромышленного комплекса и сельских территорий» функции уполномоченного органа по установлению закупочной цены в сфере агропромышленного комплекса передать в ведение Правительства Республики Казахстан.
      Второе направление конкурентной политики - это дальнейшее совершенствование механизмов защиты конкурентных отношений (совершенствование закона о конкуренции, создание механизмов защиты пострадавших субъектов рынка).
      С 1 января 2009 года введены в действие законы Республики Казахстан "О конкуренции" (далее - Закон о конкуренции) и «О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам конкуренции». Основные новшества Закона о конкуренции направлены на стимулирование роста предпринимательской активности, ограничение негативного вмешательства государства в предпринимательскую деятельность, совершенствование форм и методов ограничения монополистической деятельности и недопущение недобросовестной конкуренции.
      Целью принятого Закона о конкуренции являются защита конкуренции, создание условий для эффективного функционирования товарных рынков, обеспечение единства экономического пространства, свободного перемещения товаров и свободы экономической деятельности в Республике Казахстан.
      Задачами принятых законов являются предупреждение монополистической деятельности, пресечение недобросовестной конкуренции, демонополизация отраслей экономики, обеспечение свободной конкуренции, обеспечение защиты законных прав потребителей.
      Антимонопольное регулирование является важным инструментом защиты конкуренции, обеспечивает непосредственное и оперативное воздействие на угрозы ограничения конкуренции, а также предупреждает их возникновение.
      Практика применения норм Закона о конкуренции уже показала, что отдельные положения Закона подлежат уточнению, корректировке и детализации.
      В процессе противодействия монополистической деятельности и защиты конкуренции антимонопольный орган постоянно сталкивается с новыми проблемами по мере того, как изменяется экономическая ситуация, появляются новые формы бизнеса, предъявляются новые требования к защите прав предпринимателей.
      В блоке проблем, связанных с процессуальными нормами, отмечен недостаток полномочий антимонопольного органа по расследованию дел, а также длительность процессуальных процедур по применению мер антимонопольного реагирования (требование законодательства о необходимости приложения к материалам дел помимо протоколов об административных правонарушениях, постановления об отказе в возбуждении уголовного дела).
      Выполнение данного требования судов затягивает сроки наложения административных взысканий, приводит к излишней переписке между Агентством и правоохранительными органами. При изучении данного вопроса Верховным судом была отмечена необходимость внесения соответствующих изменений в законодательство.
      Необоснованные административные барьеры снижают стимулы входа на рынки новых участников, повышают непроизводственные издержки и создают условия для коррупции и возникновения «административного ресурса».
      Конкурентная среда не защищена от установления новых административных барьеров.
      Не разработаны и не применяются обязательные во многих странах процедуры предварительной оценки и всестороннего обоснования принятия нормативных актов, вводящих новые административные требования к субъектам предпринимательской деятельности.
      Практика показала, что отдельные нарушения, допускаемые субъектами рынка, не подпадают под признаки нарушений, выражающихся в недобросовестной конкуренции, хотя в результате их совершения происходит ограничение конкуренции, нарушение прав потребителей.
      Такие нарушения, как включение субъектами рынка, не являющимися субъектами системы государственных закупок, в квалификационные требования и технические спецификации условий, не соответствующих законодательству и ограничивающих конкуренцию, не нашли отражения в Законе о конкуренции и, соответственно к ним не могут быть применены меры антимонопольного реагирования, хотя данные нарушения в последнее время являются наиболее часто встречающимися.
      В связи с этим, назрела необходимость расширить виды недобросовестной конкуренции.
      Требует конкретизации понятие «субъект рынка», так как действующая редакция Закона не позволяет относить некоммерческие организации к субъектам рынка и соответственно применять в отношении них меры антимонопольного реагирования, хотя при этом имеются факты ограничения конкуренции именно некоммерческими организациями.
      Необходимо определение понятия предельных пороговых значений при предоставлении согласия на получение государственной помощи субъектам рынка, оказываемой государственными органами.
      В целях исключения излишнего администрирования требует совершенствования механизм правового регулирования процессуальных действий антимонопольного органа при проведении расследований.
      Все больше поступает предложений от различных государственных органов о введении государственной монополии. Только в последнее время предлагалось ввести монополию на производство и реализацию алкогольной продукции, добычу золота, которой нет ни в Республике Беларусь, ни в Российской Федерации. Помимо того, что данные предложения не гармонизированы с законодательствами стран-участниц единого экономического пространства, они направлены на ограничение конкуренции в соответствующих сферах.
      В связи с этим, дальнейшее развитие законодательства не должно предусматривать создание новых видов государственной монополии либо «скрытой» монополии.
      На сегодняшний день правовая база, определяющая основу государственного регулирования и контроля за деятельностью, отнесенной к государственной монополии, определена Законом о конкуренции, в котором впервые дано определение понятия «государственная монополия», а также установлен единый подход в вопросах введения государственной монополии.
      Реализация исключительного права осуществляется путем создания субъекта государственной монополии, которым может быть только государственное предприятие, созданное по решению Правительства Республики Казахстан.
      Агентством проведен анализ законодательных актов на предмет их соответствия требованиям в части закрепления исключительного права государства на производство и (или) продажу, покупку товара или пользование им.
      В результате данного анализа выявлен ряд законодательных актов Республики Казахстан, в которых содержатся нормы о государственной монополии, но отсутствует порядок введения такой монополии (законы Республики Казахстан от 11 февраля 1999 года «О карантине растений», от 13 июля 1999 года «Об охране селекционных достижений», от 16 июля 1999 года «Патентный закон», от 26 июля 1999 года «О товарных знаках, знаках обслуживания и наименованиях мест происхождения товаров», от 19 октября 2000 года «Об охранной деятельности», от 29 июня 2001 года «О правовой охране топологий интегральных микросхем», от 10 июля 2002 года «О ветеринарии», от 3 июля 2002 года «О защите растений», от 12 апреля 2004 года «О регулировании торговой деятельности», от 9 июля 2004 «Об охране, воспроизводстве и использовании животного мира»).
      В некоторых законах отсутствует прямое отнесение вида деятельности к государственной монополии, но фактически закреплено право государственного хозяйствующего субъекта на исключительное осуществление той или иной деятельности (Земельный кодекс Республики Казахстан, Экологический кодексЛесной Кодекс, законы Республики Казахстан от 27 марта 1997 года "Об аварийно-спасательных службах и статусе спасателей", от 20 июня 1997 года "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан", от 25 апреля 2003 года "Об обязательном социальном страховании", от 6 июля 2004 года "О внутреннем водном транспорте", от 26 июля 2007 года "О государственной регистрации прав на недвижимое имущество", от 5 июля 2008 года "Об аккредитации в области оценки соответствия").
      Постановлением Правительства Республики Казахстан от 4 апреля 2005 года № 304 утвержден Перечень субъектов государственной монополии и сфер, в которых данные субъекты занимают монопольное положение (16 субъектов и сфер деятельности государственной монополии).
      С целью приведения норм законодательных актов в соответствие со статьей 32 Закона о конкуренции Агентством инициирована разработка проекта Закона Республики Казахстан «О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты по вопросам государственной монополии».
      Агентство считает, что механизм законодательного запрета, обеспечивающий исключение посредников на рынке реализации газа и других рынках, является наиболее эффективным средством для устранения посредников с рынка, особенно в свете поручения Главы государства от 13 ноября 2009 года по проблеме удорожания товаров, где в частности отмечено «...разобраться с зарвавшимися спекулянтами...».
      Состояние конкурентной среды в значительной степени обусловлено стоимостью услуг субъектов естественных монополий, состоянием инфраструктуры и наличием возможности беспрепятственного к ней доступа.
      Государственное регулирование естественных монополий напрямую влияет на качество конкурентной среды посредством:
      ценового (тарифного) регулирования;
      инвестиционных программ, которые определяют технологические возможности по доступу к услугам субъектов естественных монополий;
      регулирования доступа к услугам субъектов естественных монополий для развития эффективной конкуренции между их потребителями в соответствующих секторах, а также устранения инфраструктурных ограничений для экономики в целом.
      Качество конкурентной среды во многом обусловлено динамикой структурных реформ естественных монополий, в ходе которых:
      выделяются конкурентные и естественно-монопольные виды деятельности посредством структурных преобразований или раздельного учета по регулируемым и нерегулируемым видам деятельности;
      устанавливаются рыночные правила конкурентных секторов;
      определяются направления повышения эффективности государственного регулирования.
      Развитие региональной конкуренции является важной составной частью Программы развития конкуренции в Республике Казахстан
      Целью развития региональной конкуренции является содействие повышению уровня конкуренции в приоритетных сферах экономики регионов, в том числе путем создания необходимых условий для появления новых участников на товарных рынках.
      Деятельность местных исполнительных органов в рамках развития конкуренции должна быть направлена на решение главных задач по:
      созданию системы, исключающей установление государственными органами административных барьеров и ограничений для перемещения товаров;
      сокращению участия государственных органов в предпринимательской деятельности;
      организации сбора, анализа и публикации информации о региональных рынках, потребностях в товарах и услугах в целях привлечения новых предпринимателей;
      повышению информационной прозрачности деятельности государственных органов;
      развитию инфраструктуры товарных рынков в приоритетных сферах.
      В целях оценки развития региональной конкуренции Агентством проводится расчет индикаторов оценки деятельности местных исполнительных органов по развитию конкуренции, которые направлены на оценку уровня поддержки и развития конкуренции в регионах.
      Рейтинг рассчитан на основании данных Агентства по статистике, Комитета Таможенного контроля Министерства финансов, информации, представленной акиматами областей, г.г. Астана и Алматы, а также с использованием показателей межрегиональных инспекций и структурных подразделений Агентства.
      Рейтинг охватывает показатели, отражающие поддержку акиматами развитию малого и среднего предпринимательства и конкуренции (динамика количества предприятий, занимающих доминирующее или монопольное положение, уровень концентрации некоторых региональных товарных рынков, количество предписаний, исполненных государственными органами по фактам нарушений антимонопольного законодательств), а также показатели, косвенно отражающие развитие конкуренции в отдельных отраслях экономики региона.
      Рейтинг предусматривает оценку работы акиматов по привлечению инвестиций, поддержке субъектов малого и среднего бизнеса, экспортного потенциала и др.
      В настоящее время по итогам 2009 года сформирован Рейтинг регионов Казахстана по уровню развития конкуренции, результаты которого показывают, что принятые местными исполнительными органами меры по развитию конкуренции еще недостаточны.
      Разрабатываемые в настоящее время программы развития области, города республиканского значения, столицы на 2011-2015 годы должны включать в себя общие меры, направленные на улучшение конкурентной среды в регионе, отраслевые меры развития конкуренции (отраслевые индикаторы), учитывающие специфику и проблемы отдельных рынков, а также меры, направленные на развитие сферы торговли, в том числе различных форматов осуществления торговой деятельности в регионе.
      В программе должен быть представлен анализ состояния конкурентной среды на ключевых товарных рынках региона (информация о субъектах рынка, уровень конкуренции, концентрации, барьеры входа на рынок, а также факторы, препятствующие развитию конкуренции), который также отражает выводы, прогнозы, мероприятия по развитию региональной конкуренции.
      Также, в целях расширения государственной конкурентной политики необходимо предусмотреть мероприятия, направленные на решение следующих задач:
      упрощение начала и ведения предпринимательской деятельности;
      сокращение административных барьеров и устранение ограничений для перемещения товаров;
      организация сбора, анализа и публикации информации о региональных рынках, потребностях в товарах и услугах в целях привлечения новых предпринимателей;
      повышение информационной прозрачности деятельности органов местного государственного управления, включая публикацию основных процедур и результатов деятельности;
      сокращение прямого участия органов местного государственного управления в хозяйственной деятельности субъектов рынка.
      Кроме того, о необходимом уровне развития конкуренции будет свидетельствовать деятельность акиматов по улучшению следующих показателей:
      количество малых и средних активно действующих предприятий на 1 000 жителей;
      уровень заработной платы в разрезе форм собственности предприятий;
      выпуск продукции малыми и средними предприятиями (в динамике);
      индекс предпринимательской уверенности в промышленности;
      соотношение занятых в малом и среднем предпринимательстве от общего количества занятых в экономике;
      соотношение региональных цен на отдельные виды важнейших товаров по зональности; методика, единицы измерения;
      доля продукции и услуг, производимых новыми участниками отрасли, вошедшими на рынок в течение последних трех лет;
      обеспеченность торговыми площадями на 1 000 человек;
      розничный товарооборот на душу населения;
      ввод в действие новых торговых объектов;
      снижение уровня безработицы;
      уровень жизни граждан (в номинальном и реальном выражении).
      Об эффективности реализации региональной конкурентной политики будут свидетельствовать показатели уровней:
      развития конкуренции (разработка информационных материалов о преимуществах справедливой конкуренции и результатах работы по основной деятельности (публикации в СМИ, выступления по телевидению и радио); общественные мероприятия для представителей бизнеса и государственных органов по ограничению монополистической деятельности и недопущению недобросовестной конкуренции (в т.ч. конференции, круглые столы, семинары); сокращение количества монополистов в Реестре; количество исполняемости вынесенных предписаний по фактам антиконкурентных действий государственных органов);
      сокращения административных барьеров местными исполнительными органами;
      концентрации наиболее важных товарных рынков.
      По-прежнему актуальны угрозы конкуренции, связанные с созданием государственных организаций и передачей им некоторых государственных функций и полномочий проведения государственной политики.
      Мировой опыт указывает на необходимость продолжения работы по отказу от функций, несвойственных государственному управлению, которые могут нанести вред нормальному развитию конкурентных отношений. Увеличение конкуренции будет способствовать либерализации некоторых общественных услуг.
      Вопрос о передаче непрофильных видов деятельности государственных организаций в конкурентную среду и уменьшении государственного вмешательства в экономику был поставлен Главой государства еще в 2005 году.
      Однако, количество государственных предприятий с того времени не уменьшается, а увеличивается (по сравнению с 2006 годом количество государственных предприятий увеличилось на 10 % с 4659 до 5126).
      Согласование антимонопольного органа на создание и функционирование госпредприятий выдается по тем сферам деятельности, где по каким-либо причинам потребности общества не могут быть полноценно удовлетворены частными предпринимателями. Закон предусматривает исчерпывающий перечень таких сфер с целью недопущения ограничения предпринимательской активности бизнеса.
      Учитывая, что на сегодняшний день в государственной собственности находятся более 5-ти тысяч государственных предприятий, данная мера позволит обеспечить поддержку и развитие частного предпринимательства в посткризисный период.
      В настоящее время Законом «О государственном предприятии» предусмотрен запрет на передачу государственным предприятиям государственных контрольных и надзорных функций.
      При этом, передача иных государственных функций государственным организациям осуществляется повсеместно (ведение всевозможных кадастров, баз данных и т.д.).
      Создание для таких государственных организаций исключительных условий предпринимательской деятельности не дает возможности частным компаниям конкурировать с ними. Государственные организации, обладая политическим и административным ресурсом и растущими финансовыми возможностями, могут оказывать решающее влияние на общие условия обращения товаров на смежных со сферами их деятельности товарных рынках.
      В связи с этим, назрела необходимость усиления антимонопольного контроля за государственными организациями, обеспечить возврат властных функций от всех созданных государственных организаций государству, расширение использования государственными организациями конкурсных механизмов при закупке товаров, работ, услуг у частных организаций.
      Развитие казахстанской экономики и возрастающая роль антимонопольного контроля и регулирования повышают значение мероприятий по адвокатированию конкуренции (возможность для конкурентного органа консультировать, влиять на проводимую Правительством экономическую и регулятивную политику и принимать в участие при ее разработке для стимулирования более конкурентной отраслевой структуры рынка, конкурентного поведения фирм и эффективности рынка).
      На сегодняшний день отсутствует эффективная система информирования участников рынка, государственных органов, общества в целом по вопросам защиты конкуренции (адвокатирование конкуренции).
      Эффективная защита и пропаганда конкуренции невозможна там, где нет всеобщего понимания целей и выгод конкуренции.
      Следствием низкой информированности общества по вопросам конкуренции может стать рост нарушений антимонопольного законодательства.
      В настоящее время отсутствует понимание общества в целом отличия функций отраслевых регуляторов от функций антимонопольного органа.
      Под адвокатированием конкуренции понимается создание таких условий, прежде всего, информационных, при которых всем участникам рыночного процесса будет понятна необходимость соблюдения требований добросовестной конкуренции, эффективность конкурентных подходов, обязательность соблюдения положений законодательства.
      Повышение информированности представителей органов власти, бизнеса о целях и задачах конкурентной политики, о мероприятиях, реализуемых в рамках государственной конкурентной политики, а также привлечение к работе представителей научных сообществ обеспечивают консолидацию усилий всех участников по развитию конкурентной среды на товарных рынках и созданию условий, обеспечивающих стимулирование предпринимательской деятельности.

      3.2. Основные показатели в динамике за несколько лет

      Финансово-экономический кризис, повлиявший на экономику государства, отразился и на развитии конкурентной политики и конкуренции в целом. Так, за период с 2007 по 2008 годы общее количество действующих юридических лиц в экономике Казахстана уменьшилось на 2,2 %. Было отмечено снижение деловой активности и, соответственно, количества предприятий в отраслях сельского хозяйства, охоты и лесного хозяйства (с 8 461 до 7 725), рыболовства (с 220 до 214), обрабатывающих производств (с 12 581 до 11 667), производства и распределения электроэнергии, газа и воды (с 1 130 до 1 059), здравоохранения и социальных услуг (с 4 649 до 4 324).
      В настоящее время, в период посткризисного развития, наметилась тенденция улучшения данных показателей. Так, в сравнении с 2008 годом в 2009 году произошло увеличение количества действующих юридических лиц на 12083 единицы, рост составил 106,8 %. При этом наибольшее увеличение произошло в таких сферах экономики как финансовая деятельность (17,5 %), операции с недвижимым имуществом (на 10,6 %), горнодобывающая промышленность (на 10,5 %), транспорт и связь (на 9,4 %), торговля (на 8,4 %) и обрабатывающая промышленность (на 6,3 %). Данный факт говорит о потенциальной возможности развития конкуренции в данных отраслях.
      В 2008 году наблюдалось увеличение числа слияний и поглощений между субъектами рынка. По сравнению с 2007 годом в 2008 году на 7 % больше выдано разрешений на экономическую концентрацию (с 210 до 224-х). С 754-х в 2007 году до 969-ти в 2008 году возросло число субъектов Реестре.
      В 2009 году произошло снижение темпов экономической концентрации. По сравнению с предыдущим периодом на 26 % меньше выдано разрешений на экономическую концентрацию (с 387-ми в 2008 году до 308-ми в 2009 году).
      В 2009 году проведена инвентаризация Реестра, в результате чего количество субъектов рынка уменьшилось на 333 единицы и на 1 января 2010 года составило 612 субъектов, в том числе: в топливно-энергетическом комплексе - 177, в сфере промышленности и сельского хозяйства - 134, в сфере транспорта - 91, в сфере коммуникаций и связи - 31, в иных отраслях - 179.
      С целью недопущения скрытой монополии при государственных закупках, внесены изменения в Реестр в части изменения долей субъектов рынка со 100 % на «свыше 35 %», что исключает возможность закупа товаров (услуг) из одного источника и обеспечивает равные возможности для потенциальных поставщиков товаров.
      С каждым годом увеличивается количество проводимых Агентством анализов товарных рынков. Так, за прошедший период Агентством проанализировано 60 групп товарных рынков (что в 1,5 раза больше показателя 2008 года).
      В рамках исполнения поручений Главы государства и Руководителя Правительства Республики Казахстан основная деятельность Агентства в 2009 году была направлена на обеспечение социально-экономического развития страны посредством эффективного противодействия антиконкурентным действиям. Особенно это касается пресечения и недопущения злоупотребления доминирующим положением и сговора между субъектами рынка.
      По итогам проведенных расследований антимонопольным органом за различные нарушения антимонопольного законодательства вынесено 56 предписаний о прекращении нарушений антимонопольного законодательства.
      Агентством и его территориальными подразделениями 2009 году возбуждено 263 дела об административных правонарушениях, что выше показателя 2008 года 2,3 раза (в 2008 году - 114 актов административного взыскания). Из них, за монополистическую деятельность, ограниченную Законом о конкуренции - 49 (в 2008 году - 16), за антиконкурентные действия госорганов - 1 (в 2008 году - 12), за неправомерные действия субъектов рынка при экономической концентрации - 22 (в 2008 году - 11), за недобросовестную конкуренцию - 10, за иные нарушения - 181 (в 2008 году - 75).
      Отмечено ежегодное увеличение количества нарушений норм антимонопольного законодательства, приводящих к ограничению конкуренции на товарных рынках, в том числе со стороны государственных органов, чьи действия чаще всего выражаются в принятии актов либо решений, предоставляющих отдельным организациям необоснованные преимущества, льготы, ставящие их в привилегированное положение относительно конкурентов.
      Противодействие нарушениям антимонопольного законодательства имело исключительно важное значение для сдерживания инфляционных процессов и обеспечения дальнейшего экономического развития.
      В этой связи, особое внимание Агентство уделяет социально-значимым рынкам (рынок лекарств, рынок продовольственной и плодоовощной продукции и др.), а также рынкам, имеющим инфраструктурное значение для экономики страны (рынок нефтепродуктов, электроэнергии, транспортные рынки и др.).
      В рамках мероприятий по стабилизации ситуации на рынках поставки нефтепродуктов, продовольственной и плодоовощной продукции были проведены расследования нарушений антимонопольного законодательства в отношении субъектов данных рынков, по результатам которых к нарушившим антимонопольное законодательство были применены соответствующие меры антимонопольного законодательства.
      Агентством в рамках мероприятий по стабилизации ситуации на рынке поставки нефтепродуктов были проведены расследования нарушений антимонопольного законодательства в отношении субъектов данного рынка, по результатам которых в отношении субъектов рынка, нарушивших антимонопольное законодательство, были применены соответствующие меры антимонопольного законодательства.
      Также на основании поступивших обращений потребителей коммунальных услуг проведено 28 расследований нарушений норм антимонопольного законодательства на рынке коммунальных услуг.
      При этом, в 2008 году Агентством проведено 96-ть проверок. Количество завершенных проведенных расследований составило 33, по которым были вынесены 34 акта антимонопольного реагирования в отношении субъектов рынка и государственных органов. Из общего количества вынесенных предписаний (338) исполнено 92 % (313).
      По итогам 2008 года с участием центрального аппарата антимонопольного органа и его территориальных подразделений состоялось 119-ть судебных разбирательств: 44 иска предъявлены антимонопольным органом, в 75-ти случаях антимонопольный орган выступал в качестве ответчика. При этом, 14-ть дел прекращены без вынесения судебного решения по существу. В 71-м случае из 105-ти приняты решения в пользу антимонопольного органа, что в процентном выражении составляет 67,6 %.
      В 2009 году антимонопольный орган принял участие в 179 судебных разбирательствах, из них: в 95 по гражданским делам, 84 - по административным делам.
      В целях предотвращения возможного злоупотребления субъектами рынка своим доминирующим (монопольным) положением или ограничения конкуренции Агентством в 2008 году было рассмотрено 387 ходатайств на экономическую концентрацию, в 2009 году - 308 ходатайств, из них согласовано 224 (или 58 %) и 103 (или 33 %) соответственно.
      В государственный бюджет за нарушения антимонопольного законодательства в 2008 году поступило порядка 3,6 млрд. тенге, в 2009 году - более 1,9 млрд. тенге.

      3.3. Проблемы развития конкуренции в отраслях

      В соответствии со статьей 39 Закона «О конкуренции» антимонопольный орган вырабатывает предложения по формированию государственной политики, реализует государственную политику в области защиты конкуренции и ограничения монополистической деятельности, осуществляет межотраслевую координацию государственных органов и иных организаций в сфере защиты конкуренции, осуществляет государственный контроль за соблюдением антимонопольного законодательства Республики Казахстан, дает рекомендации государственным органам по проведению мероприятий, направленных на защиту и развитие конкуренции на товарных рынках Республики Казахстан.
      В соответствии с возложенными функциями Агентство на постоянной основе изучает состояние товарных рынков, уровень конкуренции на них. По результатам проводимых анализов выявляются барьеры для «входа» на рынок новых компаний, к которым можно отнести государственное регулирование цен, неразвитость передающих сетей и аффилиированность субъектов, действующих на том или ином рынке и т.д.
      В результате анализов товарных рынков Антимонопольным органом определяются первоочередные отрасли экономики, в которых не развита конкуренция, в целях выработки мер по повышению конкуренции, а также предложения и мероприятия по демонополизации рынков.
      Антимонопольным органом в рамках осуществления межотраслевой координации деятельности государственных органов по развитию конкуренции в Правительство и компетентные государственные органы направлено в 2008 году более 10, а в 2009 году порядка 40 предложений по внесению изменений и дополнений в законодательные акты Республики Казахстан, в том числе о принятии мер защитного характера, механизме сдерживания необоснованного роста цен на отдельные группы товаров, устранению барьеров и т.д.
      По итогам проведенных анализов выявлена высокая монополизация сфер железнодорожного транспорта, телекоммуникаций, топливно-энергетического комплекса. Данные отрасли, являясь экономикообразующими, значительно влияют на развитие конкуренции в смежных отраслях. Принятые решения по демонополизации указанных отраслей экономики остаются незавершенными.

      Развитие конкуренции в железнодорожной отрасли
      Железнодорожная отрасль Республики Казахстан по-прежнему остается монополизированной. Монопольная доля группы компаний АО «НК «КТЖ» на рынке железнодорожных перевозок сохраняется, в том числе на потенциально конкурентных рынках, смежных с рынком железнодорожных перевозок. В результате такой монополизации ежегодно ограничивается конкуренция в сфере вспомогательных (обслуживающих) услуг.
      Агентством в 2009 году в сфере железнодорожной отрасли проведен анализ уровня конкуренции на рынке услуг «поставки и розничной реализации запорно-пломбировочных устройств, применяемых на железнодорожном транспорте».
      По итогам анализа рынка поставки и розничной реализации запорно-пломбировочных устройств, применяемых на железнодорожном транспорте, в Реестр включены ТОО «Универсал», ТОО «Корпорация Нукер», ТОО «Торговый дом «Бірлік» и ТОО «Корпорация Нукер».
      Кроме того, по результатам данного анализа установлены согласованные действия между субъектами данного рынка.
      На рынке пассажирских перевозок доминируют АО «Пассажирские перевозки» (далее - Общество) и его аффилиированные компании. Общество полностью контролирует предприятия как основной, так и обеспечивающей (сервисной) деятельности пассажирских перевозок.
      Практика деятельности частных перевозчиков выявила ряд недостатков существующих условий доступа частного бизнеса на рынок перевозок пассажиров железнодорожным транспортом.
      Частные перевозчики не имеют равных возможностей с указанными компаниями в предоставлении услуг пассажирских перевозок железнодорожным транспортом и получении необходимых для осуществления перевозки услуг (доступ к вагонам, услуги вокзалов, продажа билетов, ремонт и т.п.).
      В 2009 году в Агентство поступало много обращений как от собственников железнодорожных вокзалов, так и от перевозчиков пассажиров с просьбой оказать содействие в решении вопросов их взаимоотношений на рынке оказания услуг железнодорожных вокзалов.
      Причиной тому, по мнению Агентства, является отсутствие нормативной правовой базы, регулирующей вопросы взаимодействия предприятий железнодорожного транспорта и собственников вокзалов, которое приводит также к антиконкурентным действиям субъектов рынка.
      В настоящее время проходит новый этап реформирования железнодорожной отрасли, в ходе которого предполагается дальнейшее развитие конкуренции в перевозочной деятельности как на внутреннем, так и внешних рынках. Последнее особенно актуально с учетом расширения товарных границ и усиления конкуренции в рамках формирования Единого экономического пространства.
      Формирование Единого экономического пространства странами, входящими в Таможенный союз, предполагает открытие рынков для беспрепятственного продвижения товаров, работ и услуг, что напрямую касается и железной дороги.
      Железнодорожные отрасли в странах Единого таможенного союза находятся на стадии реформирования. При этом, имеются принципиальные различия в действующих и целевых моделях отрасли. Различия заключаются, в частности, в законодательном определении рыночной сферы железнодорожного транспорта.
      В настоящее время состояние железных дорог Казахстана характеризуется физически-изношенными активами, морально устаревшими технологиями, неконкурентоспособными характеристиками услуг, что не позволяет национальному перевозчику АО «НК «КТЖ» конкурировать с иностранными компаниями.
      Поэтому, чтобы конкурировать на внешних рынках, Казахстан должен предоставить соответствующий уровень железнодорожной инфраструктуры. Железнодорожный транспорт Казахстана должен быть полностью адаптирован к современным требованиям, органично войти в глобальный рынок перевозок в качестве равноправного конкурентоспособного участника.
      В этой связи, с учетом усиления международной конкуренции необходимо принятие мер государственной поддержки для железнодорожной отрасли РК. В то же время, такие меры государственной поддержки не должны быть направлены на монополизацию данной отрасли.
      Данные вопросы, в том числе развитие конкуренции на этом сегменте рынка предлагается решать в рамках разрабатываемой отраслевой программы по развитию транспортной инфраструктуры на 2010-2014 годы.

Сильные стороны

Слабые стороны

Транзитно-транспортный
потенциал Казахстана,
обусловленный выгодным
расположением в центре
коммуникационного потока между
Европой и Азией;
реформирование железнодорожной
отрасли (дальнейшее развитие
конкуренции в перевозочной
деятельности как на внутреннем,
так и внешних рынках);
способность всесезонного
круглосуточного оказания услуг
железнодорожного транспорта.

Неконкурентоспособность
железнодорожной отрасли
Казахстана: физически изношенные
активы, морально устаревшие
технологии;
сохранение монопольной доли
группы компаний АО «НК «КТЖ» на
рынке железнодорожных перевозок;
аффилиированность субъектов рынка
железнодорожной отрасли;
ограничение конкуренции в сфере
вспомогательных (обслуживающих)
услуг;
неравный доступ к инфраструктуре
железнодорожного транспорта;
отсутствие нормативной правовой
базы, регулирующей вопросы
взаимодействия предприятий
железнодорожного транспорта и
собственников вокзалов.

Возможности

Угрозы

Расширение товарных границ и
усиления конкуренции в рамках
формирования Единого
экономического пространства
(открытие рынков для
беспрепятственного продвижения
товаров, работ и услуг);
реализация национального
транзитного ресурса.

Невозможность национального
перевозчика АО «НК «КТЖ»
конкурировать с иностранными
компаниями;
вытеснение казахстанских компаний
с высокодоходных сегментов рынка.

      Развитие конкуренции на воздушном транспорте
      Рынок аэропортовых услуг не развит, конкуренция отсутствует.
      По итогам проведенного Агентством анализа по нерегулируемым аэропортовым услугам выявлено, что в настоящее время аэропортами оказывается порядка 100 дополнительных услуг.
      При этом, отсутствует четкий перечень аэропортовых услуг, утвержденный соответствующим нормативным правовым актом либо уполномоченным органом. В этой связи, наблюдается дробление одной услуги на несколько видов (подвидов).
      Отсутствие такого нормативного документа зачастую приводит к разногласиям и возникновению конфликтных ситуаций во взаимоотношениях между авиаперевозчиками и аэропортами Республики Казахстан.
      По итогам проведенного анализа в Реестр внесены изменения в части дополнения наименованием услуг, по которому положение аэропортов признано доминирующим - «предоставление в аренду помещений аэропорта, используемых в целях обеспечения перевозочного процесса».
      Доминирующее положение на рынке внутренних авиаперевозок продолжает занимать АО «Эйр Астана».
      Изучение уровня конкуренции на международных маршрутах показало, что некоторые межправительственные соглашения содержат устаревшие нормы, не отвечающие требованиям конкуренции и интересам потребителей.
      Отсутствие маршрутной конкуренции обеспечивает авиакомпаниям возможность удерживать высокие цены. Между тем, в условиях конкуренции с зарубежными авиакомпаниями на международных авиарейсах компании вынуждены снижать тарифы, вводить системы льгот и скидок.

Сильные стороны

Слабые стороны

Аэропорты Республики Казахстан
расположены на пути воздушных
трасс, соединяющих Европу с Азией,
Юго-Восточной Азией;
существенный потенциал расширения
международных сообщений и
увеличения полетов казахстанских
авиакомпаний в ближнее и дальнее
зарубежье;
наличие альтернативных
международных воздушных коридоров.

Неразвитость рынка аэропортовых
услуг;
отсутствие четкого перечня
аэропортовых услуг;
отсутствие маршрутной конкуренции
(высокие цены);
устаревшие нормы
межправительственных соглашений.

Возможности

Угрозы

Развитие механизма
государственно-частного
партнерства;
модернизация транспортных активов,
внедрение технических регламентов
и экологических стандартов.

Сокращение бюджетного
финансирования;
риски аварий и техногенных
катастроф вследствие высокого
износа и отказа оборудования.

      Развитие конкуренции в сфере телекоммуникаций
      Результаты анализов показывают, что рынок телекоммуникаций является высококонцентрированным с неразвитой конкуренцией.
      Доминирующее положение занимает АО «Казахтелеком», которое является ведущим игроком телекоммуникационного рынка в Казахстане.
      Монопольное положение и «поведение» крупнейшего субъекта, в целом, отрицательно сказывается на установлении честных конкурентных отношений. Достаточно сказать, что развитие альтернативных операторов связи полностью зависит от условий присоединения, выставляемых АО «Казахтелеком», чтобы понять, что в данных условиях нарушается главенствующий принцип конкуренции - состязательность.
      В настоящее время, несмотря на большое количество выданных уполномоченным органом лицензий по предоставлению услуг доступа к сети Интернет (более 400), казахстанский интернет-рынок является высококонцентрированным. Доминирующее положение на данном рынке занимают АО «Казахтелеком» и АО «Нурсат», которые состоят в Реестре по услугам доступа к сети Интернет как группа лиц с долей доминирования свыше 35 %.
      Рынок мобильной связи в Казахстане является олигополистическим с высоким уровнем концентрации, на котором действуют 4 сотовых оператора, из которых двое являются аффилиированными между собой через АО «Казахтелеком». При этом свыше 80 % рынка сотовой связи делят между собой два крупных оператора: ТОО «Кар-Тел» и ТОО «GSM Казахстан ОАО «Казахтелеком».
      В настоящее время все сотовые компании состоят в Реестре по услуге сотовой связи.
      Анализ показателей доходов от услуг телекоммуникаций показывает ускоренный рост доходов сотовых операторов по сравнению со снижением темпов роста доходов операторов, предоставляющих традиционные услуги.
      Сравнительный анализ уровня тарифов на услуги связи рынков Казахстана, европейских стран и СНГ показал, что отечественный рынок телекоммуникаций является высокомонополизированным и субъекты рынка связи не функционируют в конкурентной среде.
      В ходе проводимой работы Агентством установлены следующие барьеры входа на рынок телекоммуникаций новых компаний и мешающих развитию конкуренции:
      чрезмерная экономическая концентрация рынка телекоммуникаций вследствие аффилиированности субъектов, оказывающих услуги связи;
      отсутствие равного доступа к инфраструктуре телекоммуникаций (проблемы присоединения сетей телекоммуникаций операторов связи);
      неотрегулированная система универсального обслуживания;
      отсутствие свободного радиочастотного ресурса;
      антиконкурентные действия доминирующих операторов связи;
      высокие тарифы доминирующих операторов связи на пропуск трафика.

Сильные стороны

Слабые стороны

Высокий уровень проникновения
мобильной связи.

    Высококонцентрированный рынок;
    чрезмерная экономическая
концентрация рынка
телекоммуникаций вследствие
аффилиированности субъектов,
оказывающих услуги связи;
    отсутствие равного доступа к
инфраструктуре телекоммуникаций;
    отсутствие свободного
радиочастотного ресурса;
    антиконкурентные действия
доминирующих операторов связи.

Возможности

Угрозы

Внедрение современных
стандартов связи 3G, 4G, WiMax;
проведение конверсии полос
радиочастот.

Отставание в внедрении 3G от
других стран СНГ.

      Развитие конкуренции на рынке нефтепродуктов
      Рынок нефтепродуктов в республике монополизирован несколькими компаниями и в настоящее время субъекты рынка включены в Государственный реестр субъектов рынка, занимающих доминирующее или монопольное положение по реализации отдельных видов нефтепродуктов (бензин, дизельное топливо, авиакеросин).
      Оптовый оборот нефтепродуктов почти повсеместно осуществляется между аффилиированными компаниями. Нефтепродукты проходят по нисходящей всю цепочку сбыта от завода до автозаправочных станций (АЗС), постепенно дорожая с каждым шагом.
      Агентством в рамках применения стабилизационных мер проведен анализ уровня конкуренции на рынке реализации ГСМ, где выявлен ряд существующих проблем:
      1) неразвитость конкуренции;
      2) высокая аффилиированность рынка реализации нефтепродуктов;
      3) ограниченный доступ к инфраструктуре нефтеперерабатывающих заводов;
      4) импортозависимость Казахстана по нефти и по высокооктановым бензинам, авиационному керосину, что не позволяет в полном объеме урегулировать ситуацию на данном рынке;
      5) наличие антиконкурентных согласованных действий. В отношении ряда субъектов рынка, занимающихся реализацией ГСМ, материалы переданы в Финансовую полицию по признакам антиконкурентных согласованных действий.
      Проведенные анализы показали, что при потреблении нефтепродуктов существует определенный дисбаланс между структурой производства и спроса на нефтепродукты, который характеризуется ростом дефицита производства.
      Остаются нерешенными системные проблемы, связанные с дефицитом высокооктанового бензина и авиационного керосина. В последние годы наблюдается рост потребления высокооктанового бензина: из общего производимого объема внутреннего рынка около 40 % высокооктанового бензина составляет импорт, что вынуждает казахстанских предпринимателей импортировать дефицитные объемы нефтепродуктов.
      Кроме этого, три основных нефтеперерабатывающих завода страны перерабатывают импортируемую нефть. Павлодарский нефтехимический завод из-за географических особенностей построен для переработки западносибирской нефти (РФ) и работает только на российской нефти.
      Вместе с тем, несмотря на огромные объемы добычи нефти в Казахстане (ежегодно около 65 млн. тонн) Шымкентский нефтеперерабатывающий завод (ТОО «ПетроКазахстан ойл Продактс») из общего объема переработки нефти около 30 %, а Атырауский нефтеперерабатывающий завод около 9 % перерабатывают нефть российского происхождения, которая импортируется по более высоким ценам по сравнению с отечественной нефтью, что приводит к повышению конечной стоимости нефтепродуктов в стране.
      Из-за неправильного балансирования объемов производства и потребления нефтепродуктов существует еще одна проблема, связанная с излишними запасами определенных низкооктановых видов нефтепродуктов на хранилищах заводов, что не позволяет работать НПЗ на полную мощность.
      В целях стабилизации (снижения) цен на отдельные виды нефтепродуктов в адрес Правительства РК было направлено предложение в проект Закона РК «О государственном регулировании производства и оборота отдельных видов нефтепродуктов», в части исключения посредников на рынке нефтепродуктов.
      В целях реализации поставленных задач по развитию конкуренции, закрепленных в Государственной программе по форсированному индустриально-инновационному развитию Республики Казахстан на 2010-2014 годы, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 19 марта 2010 года № 958 (далее - ГПФИИР), предусмотрены модернизация и реконструкция отечественных нефтеперерабатывающих заводов.

Сильные стороны

Слабые стороны

    Благоприятный
инвестиционный климат;
    внедрение требований по
безопасности производимой
продукции в технических
регламентах;
огромные объемы добычи нефти и
наличие потенциала по развитию
собственных нефтеперерабатывающих
мощностей.

    Монополизированность;
    устаревшие и изношенные
технологии действующих НПЗ,
низкая глубина переработки
нефти и как следствие не
соответствие нефтепродуктов
стандартам Евро;
импортозависимость Казахстана
по нефти и по высокооктановым
бензинам, авиационному керосину;
наличие антиконкурентных
согласованных действий.

Возможности

Угрозы

Внедрение системы толлинговых
операций.

Дефицит нефтепродуктов.

      Развитие конкуренции на рынке добычи (производства) и поставки газа
      На сегодняшний день оптовый рынок поставки природного газа монополизирован такими крупными субъектами, как ТОО «АмангельдыГаз», АО «КазТрансГаз», АО «КазТрансГаз - Аймак» и ТОО «АлматыГазТрейд» и ТОО «Алматыгазконтракт».
      На рынке поставки нефтяного попутного и сжиженного газа существуют также субъекты - доминанты (производители) как ТОО «Тенгизшевройл», ТОО «Казахский газоперерабатывающий завод», АО «ПетроКазахстан КумкольРесорсиз», АО «СНПС - Актобемунайгаз», ТОО «СП «КазГерМунай», ТОО «Толкыннефтегаз», и поставщики газа с нефтеперерабатывающих заводов (Атырауский, Павлодарский, Шымкентский НПЗ).
      Проблемами развития конкуренции на рынке газа являются: дефицит в газе, капиталоемкость данного рынка, государственное ценовое регулирование в сфере газа. Совокупность указанных проблем также являются основанием инвестиционной непривлекательности газовой отрасли.
      В сфере газовой отрасли существует ряд системных вопросов:
      1) отсутствие отраслевого закона, регулирующего общественные отношения в сфере газа и газоснабжения;
      2) существование непродуктивных посреднических структур, необоснованно повышающих цены на газ;
      3) неразвитая инфраструктура газотранспортной отрасли, которая не позволяет осуществить транспортировку газа из западного региона в газодефицитные регионы страны;
      4) несмотря на объемы добычи газа, обеспечивающих потребность Кызылординской и Западно-Казахстанской областей, вопросы газификации населения в этих регионах до сих пор не решены в полном объеме, в части обеспечения доступа к газораспределительным сетям.
      В целях реализации поставленных задач по развитию конкуренции, закрепленных в Государственной программе по форсированному индустриально-инновационному развитию Республики Казахстан на 2010-2014 годы, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 19 марта 2010 года № 958, предусмотрено исключение непродуктивных посреднических структур на рынках природного и сжиженного газа.

Сильные стороны

Слабые стороны

Наличие потенциала по развитию
собственных газотранспортных и
газоперерабатывающих мощностей.

Монополизированность;
присутствие на рынке непродуктивных
посреднических структур;
низкий уровень газификации.

Возможности

Угрозы

Строительство
газоперерабатывающего завода на
территории Западно-Казахстанской
области для переработки сырого
газа из Карачаганакского
месторождения;
запуск 1 очереди газопровода
Бейнеу - Бозой - Шымкент (с общей
протяженностью 1457 км от запада
до южных регионов) к 2013 году.

Отсутствие газоперерабатывающего
завода на территории
Западно-Казахстанской области для
переработки сырого газа
Карачаганакского месторождения;
ограничение поставок из
Узбекистана и России, т.к. южные
регионы республики
(Южно-Казахстанская, Жамбылская,
Алматинская области и г. Алматы)
являются импортозависимыми;
неразвитость инфраструктуры
газотранспортной отрасли, которая
не позволяет осуществить
транспортировку газа из западного
региона в газодефицитные регионы
страны;
отсутствие транспортной
инфраструктуры (газопровод)
доставляющий газ от западных
месторождений до южных регионов
республики;
увеличение объема экспорта газа
ТОО «ТШО», т.к. предприятие
является экспортоориентированным.

      Развитие конкуренции на рынке реализации угля
      На сегодняшний день рынок реализации угля является высококонцентрированным. В Реестр доминантов включен ряд крупнейших угледобывающих компаний республики, деятельность которых отслеживается антимонопольным органом на постоянной основе.
      Следует отметить, что основной проблемой на рынке угля является ежегодное сезонное повышение цен в отопительный период для конечных потребителей на розничном рынке угля. На формирование конечной цены на розничном рынке угля оказывают влияние транспортные расходы и надбавки нескольких уровней посредников, превышающую в разы цену реализации от первичного поставщика. При этом, деятельность непродуктивных посредников законодательно не ограничена.
      Кроме того, общественные отношения в сфере угля также законодательно не урегулированы.
      Агентством для урегулирования проблемных вопросов на рынке реализации угля, в том числе исключения посредников, дано предложение в Правительство Республики Казахстан о включении угля в Перечень биржевых товаров.

Сильные стороны

Слабые стороны

Транспортабельность угля;
наличие достаточного
количества балансовых запасов
углей.

Монополизированность рынка;
аффилиированность крупных игроков;
присутствие на рынке непродуктивных
посреднических структур;
отсутствие прямого выхода
субъектов рынка к угледобывающим
предприятиям;
влияние сезонности на спрос на
коммунально-бытовой уголь;
сосредоточенность балансовых
запасов в Центральном Казахстане.

Возможности

Угрозы

Экспорт в рамках Таможенного
союза;
возможность «ценового сигнала»
на рынке посредством включения
угля в перечень биржевых
товаров.

Необоснованное повышение цен в
отопительный период на
коммунально-бытовой уголь.

      Развитие конкуренции в сфере энергетики
      Следует отметить, что в целях реализации норм Закона Республики Казахстан «Об электроэнергетике» в 2004 году деятельность региональных электросетевых компаний по покупке-продаже электрической энергии была отделена от деятельности по ее передаче и созданы энергоснабжающие организации, в том числе гарантирующие поставщики электрической энергии.
      Предполагалось, что в частном порядке будут созданы энергоснабжающие организации, которые будут конкурировать с гарантирующими поставщиками и между собой за поставку электрической энергии розничным потребителям и таким образом будет обеспечена конкуренция на розничном рынке.
      Во многом сложившаяся ситуация объясняется существующей аффилиированностью генерирующих станций, энергопередающих организаций с энергоснабжающими организациями, что препятствует развитию конкуренции и равному доступу к инфраструктуре.
      В этой связи, для повышения эффективности функционирования рынка электрической энергии необходимо проработать меры по поддержанию и созданию благоприятных условий для развития конкуренции на розничном рынке.
      В свою очередь, положение усугубляло наличие большого количества непродуктивных посреднических структур, спекулирующих на данном рынке. Посредник, не имея на балансе никаких производственных активов, зачастую приводил к удорожанию электроэнергию для конечного потребителя.
      С 1 января 2009 года вступил в силу обновленный Закон Республики Казахстан «Об электроэнергетике», предусматривающий запрет на реализацию между энергоснабжающими организациями электрической энергии, за исключением случаев купли-продажи на балансирующем рынке. Контроль за соблюдением вышеуказанных требований закреплен за АРЕМ.
      Также согласно нормам указанного Закона запрещена реализация электрической энергии между энергопроизводящими организациями, за исключением случаев покупки электрической энергии в целях исполнения своих обязательств по заключенным договорам купли-продажи электрической энергии только при аварийном выбытии мощностей. При этом, орган, в компетенцию которого входит функция по контролю за соблюдением установленного Законом ограничения, по перепродаже электроэнергии энергопроизводящими организациями, отсутствует.
      Анализ ситуации на рынке электрической энергии выявил, что некоторые субъекты рынка игнорируют указанные нормы закона.
      В свою очередь, АРЕМ ряду энергопроизводящих организаций выданы лицензии на осуществление вида деятельности «покупка электроэнергии в целях энергоснабжения», что, по мнению антимонопольного органа, создает почву для нарушения норм Закона «Об электроэнергетике», так как позволяет энергопроизводящим организациям обходить его запрещающие нормы по перепродаже электрической энергии.
      В итоге продажа электрической энергии энергопроизводящей организацией осуществляется сверх объемов собственной выработки, то есть создается посредник в лице данной энергопроизводящей организации, увеличивающий конечный тариф.
      В результате такой перепродажи и необоснованного роста тарифов, увеличивается инфляционное давление, а также ущемляются законные права потребителей.
      Следует отметить, что во многом указанные нарушения Закона по перепродаже электрической энергии обусловлены условиями по анонимности, предусмотренные в Правилах организации и функционирования централизованных торгов электрической энергией в Республике Казахстан, утвержденных приказом АРЕМ от 29 августа 2007 года № 228-ОД (далее - Правила).
      В существующих Правилах предусмотрены условия по анонимности при проведении централизованных торгов, что создает почву для нарушения норм Закона «Об электроэнергетике», так как по итогам централизованных торгов сторонами сделки по купле-продаже электрической энергии могут выступить субъекты рынка электроэнергетики, реализация электрической энергии между которыми согласно нормам Закона «Об электроэнергетике» запрещена.
      В этой связи, необходимо АРЕМ совместно с оператором централизованных торгов привести положения Правил в соответствии с последними изменениями в Закон «Об электроэнергетике».

Сильные стороны

Слабые стороны

    Наличие стабильного
спроса на электрическую
энергию;
    наличие значительного
потенциала возобновляемой
энергии.

    Монополизированность рынка;
аффилиированность крупных игроков;
    инвестиционная непривлекательность;
    недостаточная развитость сетевого
хозяйства, ограниченность пропускной
способности линий электропередачи между
зонами Казахстана, что приводит к
сегментированию рынка в пределах зон и
сетей РЭК;
    незавершенность работы по введению
АСКУЭ;
    износ генерирующего оборудования;
    капиталоемкость;
    отсутствие оптимальной структуры
рынка электрической энергии;
    отсутствие конкуренции среди ЭСО в
сфере электроснабжения на розничном
рынке;
    игнорирование некоторыми субъектами
рынка отраслевого и антимонопольного
законодательства.

Возможности

Угрозы

Внедрение нового механизма
ценообразования в сфере
генерации электрической
энергии.

Энергодефицит.

      Развитие конкуренции в строительной индустрии
      Как показывает практика, спрос на строительные материалы, и соответственно его стоимость, растет в пик его потребления.
      Капитальное строительство испытывает дефицит таких материалов как: цемент, стеновые материалы, арматура стрежневая, кровельные и облицовочные материалы в рулонах, плитки и плиты керамические и другие.
      В результате потребность в некоторых строительных материалов, изделий и конструкций покрывается за счет импорта.
      В 2008 году предприятия промышленности строительных материалов произвели продукцию на 398,5 млрд. тенге. При этом доля отечественного производства составила 54 % от общего объема потребления в денежном выражении.
      Так по данным Комитета таможенного контроля, объем импорта строительных материалов, изделии и конструкции за 2008 год составил 2,8 млрд. долларов США или рост на 24 % по сравнению с 2007 годом.
      Цены на отечественную продукцию постоянно растут, приближаясь к мировым, что является следствием:
      высоких удельных расходов и затрат при производстве и транспортировке (высокая себестоимость производства продукции);
      низкого технического уровня оснащенности производств, а также недостаточность оборотных средств для модернизации и технического перевооружения производств;
      Данное обстоятельство негативно влияет на стоимость строительства в целом и в частности увеличивает себестоимость объектов жилищного, социального и инфраструктурного строительства.
      В связи с этим, необходимо развивать высокоэффективные экспортоориентированные производства, с учетом реальных потребностей экономики и имеющимися минерально-сырьевыми ресурсами. Для этого считаем целесообразным рассмотреть возможность создания отсутствующих в Казахстане производственных мощностей.
      Нерешение вышеуказанных проблем приведет к дальнейшему ажиотажному спросу на стройматериалы и росту их стоимости.
      В этой связи Министерству индустрии и новых технологий Республики Казахстан проработать вопрос по созданию современных производств и развитию системы государственной поддержки высокоэффективных стратегически важных отраслевых проектов по производству строительных материалов, путем предоставления государственных гарантий и инвестиционных ресурсов.
      Проведенный Агентством анализ рынка цемента показал, что основными причинами роста цен на данный вид продукции являются:
      Первое - недозагруженность цементными заводами существующих мощностей.
      Тем самым, при имеющемся спросе объем производства и производственные мощности на заводах не увеличиваются. В совокупности это ведет к созданию заводами искусственного дефицита на рынке цемента.
      Второе - наличие на рынке цемента между оптом и розницей значительного количества посреднических структур.
      Третье - недостаточность парка вагонов - цементовозов, создающая проблемы по доставке цемента с заводов именно в пик потребления.
      В то же время, Агентством при проведении анализа данного рынка установлено, что в настоящее время ни Министерство индустрии и новых технологий Республики Казахстан, ни Агентство Республики Казахстан по статистике, ни АО «Фонд недвижимости «Самрук-Казына», ни местные исполнительные органы не ведут республиканский и региональный балансы производства и потребления цемента на среднесрочную перспективу. В результате отсутствия такого баланса, взаимоотношения цементных заводов с государственными структурами выстраиваются спонтанно, зачастую, используя административные ресурсы влияния.
      Данный подход в долгосрочной перспективе может привести к снижению инвестиционной привлекательности цементной индустрии и нарушению баланса государственно-частного партнерства.
      Одним из главных ожидаемых результатов должно стать насыщение строительных рынков доступными по цене, по качеству и надежности строительными материалами, изделиями и предметами домоустройства.

Сильные стороны

Слабые стороны

    Наличие
научно-технического потенциала
в лице специализированных
научно-исследовательских
институтов и организаций;
    емкий рынок потребления
продукции;
    наличие институтов
развития, открывающих доступ
заинтересованным предприятиям
к инвестиционным ресурсам;
    осознанная государственная
политика по поддержке развития
отрасли;
    достаточная сырьевая база,
позволяющая формировать
региональные структуры и
подотрасли для выпуска широкой
номенклатуры материалов,
изделий и конструкций.

Отсутствие производства многих
видов строительных материалов;
    дефицит цемента, стеновых
материалов, арматуры
стрежневой, кровельных и
облицовочных материалов в
рулонах, плитки и плиты
керамической и др;
    недозагруженность цементными
заводами существующих мощностей;
    наличие на рынке цемента между
оптом и розницей значительного
количества посреднических структур;
    отсутствие республиканского и
регионального балансов производства
и потребления в разрезе видов
строительных материалов на
среднесрочную перспективу;
    недостаточность парка вагонов -
цементовозов, создающая проблемы по
доставке цемента с заводов именно в
пик потребления.

Возможности

Угрозы

    Создание современных
производств и развитие системы
государственной поддержки
высокоэффективных
стратегически-важных отраслевых
проектов по производству
строительных материалов.

    Дальнейший ажиотажный спрос на
стройматериалы и рост их стоимости;
    снижение инвестиционной
привлекательности цементной
индустрии;
    нарушение баланса
государственно-частного партнерства.

      Развитие конкуренции на агропродовольственных рынках
      На развитие конкуренции в агропромышленном комплексе значительное влияние оказывают специфические особенности отрасли. Существует ряд факторов, ограничивающих развитие конкуренции в сельском хозяйстве: недостаток материальных и финансовых ресурсов, недостаточное развитие вертикальной интеграции в производстве продукции, низкий уровень развития кооперации.
      На состояние конкуренции в сельском хозяйстве отрицательное влияние оказывает и недостаток хранилищ, складов, пунктов сбора первичной продукции, средств связи, плохое состояние дорог, неразвитость биржевой торговли сельскохозяйственной продукцией.
      К числу негативных факторов можно отнести сохраняющийся диспаритет цен на изделия сельхозмашиностроения, ремонт машин и оборудования, горюче-смазочные материалы, строительные материалы, услуги по строительству и услуги естественных монополий, с одной стороны, и на продукцию сельскохозяйственного производства - с другой. Наиболее остро это проявляется при приобретении сельскохозяйственной техники и горюче-смазочных материалов. Не теряют своей актуальности и проблемы неэффективного использования государственной помощи, а также несовершенства применяемого инструментария бюджетного финансирования и кредитования сельхозтоваропроизводителей.

      Рынок зерна
      В отличие от других продуктовых рынков зерновой рынок является высококонкурентным, однако государство должно законодательно его регулировать, защищая, прежде всего экономические интересы сельских товаропроизводителей.
      Кроме конкуренции, цены, спроса и предложения зерна, неотъемлемым элементом эффективного функционирования зернового рынка является его государственное регулирование, главная задача которого - создание необходимой экономической среды, для достижения отечественным зерновым субъектами уровня, отвечающего национальным потребностям, как по объемам производства зерна, так и по эффективности. Недостаточное развитие транспортной инфраструктуры экспорта зерна привело к нарушению организационно-экономических взаимоотношений в системе производства и сбыта зерна.
      Формирование и дальнейшее развитие зернового рынка требует со стороны уполномоченного органа разработки новых подходов к организации производства, переработки и реализации зерна, создания современной рыночной инфраструктуры.
      Основой формирования и реализации региональной зерновой политики должно стать использование в системе управления маркетингового подхода, который обеспечивает принятие государственных решений на основе анализа и прогнозирования спроса и предложения на зерно, конкуренции и конъюнктуры рынка, а также позволяет осуществлять контроль за реализацией принимаемых решений.
      По мнению Агентства, реализация зерна через товарные биржи создаст более благоприятные условия при реализации сельхозпродукции мелкими и средними сельхозтоваропроизводителями. Кроме того, механизм биржевой торговли является мерой, обеспечивающей исключение непродуктивных посреднических структур на товарных рынках, оказывающих существенное влияние на конечную цену данных товаров, а также способствует созданию прозрачного рынка.
      Основные объемы экспорта казахстанского зерна необходимо переориентировать в соседние страны - например, Китай с населением более миллиарда человек.
      Необходимо усилить роль АО «Продовольственная контрактная корпорация» (далее - АО). Так, закуп АО зерна в больших объемах (которые реализуются на внутреннем и внешнем рынках) повлияет на регулирование внутреннего рынка зерна, сглаживание сезонных колебаний цен, которые негативно отражаются на экономике зернового производства.

      Рынок сахарный свеклы
      Рост цен на сахар-сырец мировых биржах неизбежно отразится в стоимости готового сахара производимого казахстанскими заводами, поскольку 95 % сырья импортируется из зарубежья.
      Для увеличения производства сахарной свеклы в соответствии с проектом Программы развития агропромышленного комплекса в Республике Казахстан на 2010-2014 годы к 2014 году планируется довести площади указанной культуры до 35 тыс. га.
      Ранее посевные площади в Казахстане достигали 70-80 тыс. га. По оперативным данным, в Казахстане сахарную свеклу выращивают около 14 000 мелких и средних сельхозпроизводителей. Выращивание сахарной свеклы на 1 га обходится фермеру около 150 тысяч тенге. Дотации от государства в 2009 году составляли около 40 тыс. тенге на 1 гектар. Производители сахара закупают тонну сахарной свеклы по цене 6-7 тысяч тенге. Средняя урожайность составляет 260 центнеров с гектара (26 тонн.). Для сравнения в ЕС гарантированные цены на сахарную свеклу обеспечивают получение производителем с 1 гектара примерно 1500 евро, что в 1,4 раза превышает доход казахстанских свекловодов.
      Кроме того, на эффективности производства сахарной свеклы сказывается несовершенство механизма субсидирования и эффективного контроля со стороны уполномоченного органа и местных исполнительных органов за эффективным использованиям выделенных субсидий. Как показывает практика, сельхозпроизводитель, для получения субсидии представляет в МВК заявку на получение субсидии по форме, установленной уполномоченным органом (одним из основных документов является правоустанавливающий документ на земельный участок). При этом в правилах не регламентированы обязательства сельхозтоваропроизводителей, не до конца проработан вопрос со сбытом сырья.
      Следует отметить, что общая мощность казахстанских сахарных заводов позволяет в сезон переработки осуществлять заготовку свеклы в объеме около 2,3 млн. тонн, производя из нее около 280 тыс. тонн сахара, т.е. позволяет покрыть 56 % годового потребления республики (потребность около 500 тонн).
      По данным статистики посевная площадь сахарной свеклы в 2009 году составила 19 тысяч га.
      При этом, по республике собрано всего 181,2 тыс. тонн сахарной свеклы.
      Таким образом, меры, принимаемые государством по стимулированию выращивания сахарной свеклы, на сегодняшний день не оказывают достаточно эффективного влияния на развитие данной отрасли.
      Анализ рынка оптовой реализации плодовоовощной продукции показал, что деятельность субъектов рынка оптовой реализации плодоовощной продукции нестабильна.
      Согласно данным таможенных органов цены на овощи и фрукты, декларируемые на границе, в несколько раз ниже, выставляемых конечному потребителю. Отмечен факт присутствия многочисленных посредников.
      Импорт продукции сельского хозяйства в республику с 2002 года по 2008 год увеличился в 6 раз (2002 год - 508,1 млн. долл. США, 2008 год - 3 019 млн. долл. США).
      Происходящая в настоящее время монополизация импорта продовольственных товаров заключается в приобретении субъектами рынка эксклюзивных прав на ввоз и использование отдельных товаров под торговыми знаками известных производителей. Устанавливаемые обладателями эксклюзивных прав размеры наценок на товары достигают 100 %.
      Негативно на ситуацию с ценами и поставками влияют посредники и торговая политика ретейла, заключающаяся в различного рода дополнительных выплатах поставщиками (плата за вход, за полку, рекламацию и т.п). В результате этого по определенным товарам удорожание происходит до 30-40 %.
      В отдельных супермаркетах установлена олигополия на поставку продовольственных товаров, когда порядка половины поставляемой продукции выставляет одна - две компании (ТОО «GREEN HOUSE DISTRIBUTION» через ТОО «Рамстор Казахстан»). Причем данная продукция является импортной.
      Основными формами навязывания дискриминирующих условий являются поставка товара на наилучших условиях, в том числе установление индивидуальных цен, которые должны быть ниже на 5 и 18 % чем для других организаций, наличие права возвращать товар поставщику, если в течении не менее чем двух дней со дня приемки товар не был реализован.
      Указанные факты диктата супермаркетами приводят к негативным последствиям на рынке продовольственных товаров, так как они направлены на вытеснение с рынка мелких реализаторов - субъектов малого предпринимательства и увеличение уровня монополизации рынка ретейла крупными субъектами.
      Все это ведет к сужению предпринимательской активности малого бизнеса, необоснованному росту цен и созданию искусственного дефицита на продовольственные товары.
      Несовершенство законодательства в сфере торговли позволяет существовать институту спекулянтов-посредников, а также практики диктата и дискриминационной политики ретейла в отношении отечественных производителей. Отечественные поставщики, по сути, кредитуют сеть супермаркетов, когда оплачивают различного рода бонусы и получают расчет за поставленную продукцию через 2-3 месяца после ее реализации. Установлена монополия на поставку продовольственных товаров, когда порядка 35 % продукции в крупные супермаркеты поставляет одна - две компании-импортера. Данные компании являются обладателями эксклюзивных прав от производителей. В результате размеры наценок на такие товары достигают до 100 %.
      Все это приводит к вымыванию доли казахстанского содержания на прилавках супермаркетов, монополизации импорта продовольственных товаров, а также удорожанию продуктовой корзины.

Сильные стороны

Слабые стороны

Наличие фермерских хозяйств,
земель и т.д.;
наличие емкого рынка
потребления продукции;
наличие собственных сырьевых
ресурсов;
потенциал по развитию средне-
и крупнотоварного производства.

Низкая устойчивость
сельскохозяйственного производства;
сезонность производства;
несовершенство законодательства в
сфере торговли;
недостаток материальных и
финансовых ресурсов.


недостаточное развитие вертикальной
интеграции в производстве
продукции;
низкий уровень кооперации
сельхозтоваропроизводителей;
недостаток хранилищ, складов,
пунктов первичной продукции;
неразвитость биржевой торговли
сельскохозяйственной продукцией;
недостаточно эффективное
использование государственной
помощи;
значительная доля скоропортящейся
продукции.

Возможности

Угрозы

Необходимо усилить роль АО
«Продовольственная
контрактная корпорация».
Так, закуп АО зерна в
больших объемах, (которые
реализуются на внутреннем и
внешнем рынках) повлияет на
регулирование внутреннего
рынка зерна, сглаживание
сезонных колебаний цен,
которые негативно отражаются
на экономике зернового
производства;
реализация зерна через
товарные биржи создаст более
благоприятное условие при
реализации сельхозпродукции
мелкими средними сельхозто-
варопроизводителями.

Недостаточное развитие транспортной
инфраструктуры экспорта зерна может
привести к нарушению
организационно-экономических
взаимоотношений в системе
производства и сбыта зерна;
сезонное повышение цен на
плодоовощную продукцию. Это связано
с сокращением на складах остатков
отечественной продукции и
увеличением импорта из сопредельных
стран;
вытеснение с рынка мелких
реализаторов - субъектов малого
предпринимательства и увеличение
уровня монополизации рынка ретейла
крупными субъектами;
уменьшение доли казахстанского
содержания на прилавках
супермаркетов, монополизация
импорта продовольственных товаров,
а также удорожание продуктовой
корзины.

      Развитие конкуренции в финансовом секторе
      На рынке финансовых услуг присутствует недобросовестная конкуренция со стороны банков, выразившаяся в виде необоснованного отказа в предоставлении кредитов, предоставления комфортных условий кредитования для аффилиированных лиц.
      Указанные факты обнаружены и при кредитовании через национальные холдинги.
      Аффилиированность банков как с финансовыми, так и промышленными компаниями сохраняет в случае дефолта банка риски, связанные с «эффектом домино». Необходимо принять меры по ограничению банков от явно или скрыто аффилиированных структур с целью прозрачности банковской деятельности.
      Сложившиеся условия работы кредитных организаций в истекшем году актуализировали проблему обеспечения равного доступа предпринимателей к выделенным государством кредитным ресурсам.
      В 2009 году кредитоспособность отдельных банков обеспечивалась преимущественно за счет государственной поддержки, а это означает получение ими конкурентного преимущества в отличие от других банков, не получивших такую поддержку.
      Политика банков в предоставлении субъектам малого и среднего бизнеса финансовых ресурсов. должна основываться на применении недискриминационного доступа при кредитовании заемщиков.
      Злоупотребление рыночной властью в секторе финансовых услуг, также как и в других секторах экономики, несет в себе определенные негативные последствия для бизнеса.
      Отдельные сегменты рынка финансовых услуг, в частности рынок инфраструктурных организаций фондового рынка, продолжает оставаться монопольными. В результате монопольных тарифов таких организаций сдерживается реализация задачи по росту инвестиционной активности населения и его финансовой грамотности.
      Монопольные тарифы, сложившиеся на рынке кредитного бюро косвенным образом влияют на стоимость финансовых услуг для потребителей.
      В сфере финансовых рынков проведен анализ рынка обменных операций розничного рынка с наличной иностранной валютой, в результате которого определено количество субъектов, оказывающих услуги по покупке/продаже валюты, выявлены доли банковского и небанковского секторов. Кроме того, Агентством внесены соответствующие предложения по установлению фиксированной маржи на розничном рынке валютных операций.
      Проанализирована деятельность АО «ФРП «Даму» и дочерних организаций АО «КазАгро» (далее - Управляющий холдинг) при кредитовании сельхозтоваропроизводителей (далее - СХТП) за счет средств государственного бюджета.
      По результатам анализа выявлены барьеры, затрудняющие получение кредитов.
      Условия кредитования через дочерние организации Управляющий холдинг, зачастую не приемлемы для мелких сельхозтоваропроизводителей, что связано с дополнительными финансовыми затратами на оформление банковской гарантии, обязательным наличием высоколиквидного имущества для залога с проведением его независимой оценки.
      В результате отечественные товаропроизводители становятся менее конкурентоспособными по сравнению с их зарубежными конкурентами.
      В текущем году анализ деятельности данных институтов будет проведен на предмет взаимозаменяемости услуг, оказываемых банками второго уровня и эффективности присутствия их на рынке.
      Агентством изучена деятельность АО «Казпочта» по оказанию финансовых услуг населению на предмет их взаимозаменяемости с услугами, оказываемыми банками второго уровня, установлены рыночные доли по объемам оказанных финансовых услуг АО «Казпочта» и банков второго уровня в городах районного значения, а также поселках, находящихся на территории их административной подчиненности и сельских населенных пунктах в пределах географических границ Республики Казахстан.
      Выявлен охват сел отделениями почтовой связи (ОПС) и центрами банковского обслуживания (ЦБО, РКО). Изучена структура филиальной сети АО «Казпочта» и банков второго уровня, в результате чего установлено, что на начало 2010 года в селах республики функционировало 69 % почтовых отделений АО «Казпочта» и 15 % отделений банков.
      Кроме того, составлена активная региональная сеть 10 крупных банков второго уровня в разрезе сел, поселков, сельских округов, районов (за исключением городов), установлены барьеры входа на рынок и выявлены отдельные проблемы АО «Казпочта» в части предоставления финансовых услуг на селе.
      По итогам проведенного анализа установлены признаки доминирования АО «Казпочта» и АО «Народный банк Казахстана» по «кассовым» и «переводным» операциям в городах районного значения, а также поселках, находящихся на территории их административной подчиненности и сельских населенных пунктах в пределах географических границ Республики Казахстан.
      На основании решения Правления Агентства в Реестр включены АО «Народный Банк Казахстана» по виду деятельности «кассовые операции» по совокупной доле доминирования свыше 50 % и «переводные операции» свыше 35 %, в городах районного значения, а также поселках, находящихся на территории их административной подчиненности и сельских населенных пунктах Республики Казахстан:
      Приказом Агентства АО «Казпочта» включено в Реестр по совокупной доле доминирования свыше 50 % по виду деятельности «кассовые операции» в городах районного значения, а также поселках, находящихся на территории их административной подчиненности и сельских населенных пунктах Республики Казахстан.

Сильные стороны

Слабые стороны

    Поддержка банков второго
уровня путем предоставления
кредитов по государственным
программам, в том числе из
средств Национального фонда;
    развитость конкуренции среди
банков;
    взаимозаменяемость
банковских продуктов и услуг;
    устойчивая банковская
система с иностранным участием;
    либеральное налогообложение
доходов, получаемых от
инвестирования в финансовые
инструменты на отечественном
рынке;
    постоянное внедрение
современных технических средств
и банковских технологий.

    Селективная господдержка
банков;
    участие государства на
кредитном рынке через финансовые
организации с государственным
участием;
    недостаток долгосрочных
кредитных ресурсов;
    аффилиированность финансовых
организаций между собой и
финансово-промышленными группами;
    высокая стоимость финансовых
ресурсов, предлагаемых банками
второго уровня и другими
финансовыми организациями;
    высокая концентрация рынков
формирования кредитных историй,
услуг инфраструктурных организаций
фондового рынка, рынков
распространения биржевой
информации, рынков
трансферагентских услуг;
    ограниченный перечень
высоколиквидных финансовых
инструментов;
    низкий уровень финансовой
грамотности населения и как
следствие недоверие населения и
культуры сбережений.

Возможности

Угрозы

    Поддержание достаточного
уровня конкуренции между
различными участниками рынка;
    создание благоприятного
инвестиционного климата путем
расширения и улучшения своих
продуктов для привлечения
большего количества депозитных
вкладчиков и институциональных
инвесторов, а также других
клиентов и оказание поддержки
внутреннему рынку заимствования;
усиление ценовой и неценовой
конкуренции;
    усиление конкурентной борьбы
с небанковскими учреждениями и
нефинансовыми организациями;
    стремление к снижению
стоимости услуг и увеличению
денежных поступлений, включая
комиссии за услуги;
    ориентация на управление и
совершенствование расчетов;
    активное стремление крупных
казахстанских банков проникнуть
на рынки промышленно развитых
стран, получить доступ к более
дешевым денежным ресурсам;
    постоянное усовершенствование
законодательной базы,
регламентирующей отношения,
которые возникают между
потребителями финансовых услуг и
финансовыми организациями,
позволяющая защищать права
потребителей финансовых услуг на
приобретение услуг надлежащего
качества, получение достоверной
и доходчивой информации о
финансовых услугах;
    содействование формированию
отечественного розничного
инвестора путем развития
электронных технологий,
направленных на автоматизацию и
упрощение взаимодействия
участников рынка при заключении
сделок на фондовом рынке;
    развитие инструментов
государственного заимствования,
альтернативных источников
привлечения сбережений;
    развитие исламского
финансирования как
дополнительного источника
привлечения ресурсов.

    Высокая уязвимость
казахстанской банковской системы к
мировой экономической ситуации, а
также концентрацией бизнеса на
отдельных контрагентах и отраслях,
значительной долларизацией
операцией, сомнениями относительно
правовой защиты прав кредиторов,
недостаточно строгими стандартами
выдачи кредитов и риск-менеджмента,
а также отставанием мер,
принимаемых регулирующими и
надзорными органами, от развития
рынка;
    быстрый рост кредитования и
резкое повышение уровня долговой
нагрузки обернется значительными
проблемами и делает систему
уязвимой к последствиям возможного
ухудшения рыночной конъюнктуры -
например, в сегментах недвижимости
и строительства;
    приток иностранного капитала и
заемных средств в банковский
сектор фрагментарен, но
продолжается, чему способствует
увеличение иностранного участия в
банковском секторе;
    участие в финансово-
промышленных группах, при
банкротстве вызовет эффект
«домино», что негативно скажется на
финансовом рынке в целом и других
товарных рынках, при этом
существует вероятность действия
антиконкурентных соглашений и
действий;
    выборочная поддержка со
стороны государства определенных
банков второго уровня приведет к
негативным последствиям и
использованию привилегированного
положения на рынке банковских
услуг;
    реализация услуг и продуктов
клиентам в рамках одной финансовой
группы снижает уровень конкуренции
рынка, эффективность
ценообразования, доступность и
качество услуг, а также повышает
риски с учетом аффилиированности
компаний группы;
    высокая стоимость финансовых
ресурсов на внутреннем рынке, что
не способствует эффективности
использования заемных средств;
    дефицит долгосрочных внешних
кредитных ресурсов, которые могут
быть направлены на инвестиционные
цели.

      Государственное участие в предпринимательской деятельности
      Результаты проводимой работы по обследованию товарных рынков с государственном участием на данном этапе выявили ряд проблем, свидетельствующих о неэффективном управлении государственными активами.
      Большое количество государственных предприятий и юридических лиц с участием государства на рынках, где достаточно развита конкуренция (транспортные услуги, услуги сервисного характера, строительство, типографская и издательская деятельность), имеют привилегию в форме поддержки государственных органов, что создает им дополнительные преимущества в конкурентной борьбе.
      Сегодня стало нормой создание государственными органами подведомственных госпредприятий, на содержание которых формируются отдельные бюджетные программы. Отказываясь от услуг частных организаций, государственные органы отдают предпочтение своим подведомственным предприятиям при предоставлении государственного заказа.
      Нормы Закона Республики Казахстан «О государственных закупках», предусматривающие возможность закупа госорганами из одного источника товаров, услуг у подведомственных предприятий, создали «скрытую» монополию (по информации Министерства финансов Республики Казахстан до 97 % суммы выделяемой республиканским госорганам на государственные закупки, приходится на их подведомственные организации).
      Тем самым, помимо ограничения конкуренции идет процесс неэффективного использования бюджетных средств.
      Более половины госпредприятий являются убыточными или имеют нулевой результат. Сумма, потраченная государством на содержание госпредприятий во много раз превышает сумму дивидендов от деятельности госпредприятий в бюджет (по итогам 2008 года: поступления дивидендов 1,52 млрд. тенге против 87,5 млрд. тенге - суммы, потраченной государством на их содержание).
      Одной из причин указанной проблемы является отсутствие стимулов эффективного управления государственными предприятиями у государственных менеджеров. Имеют место и нецелевое расходование государственными компаниями бюджетных средств, искусственное увеличение затрат с целью получения дополнительных бюджетных средств. В конечном счете такие непрофильные затраты негативно отражаются на росте тарифов услуг, оказываемых государственными предприятиями.
      Между тем в настоящее время отсутствует уполномоченный орган по государственному регулированию тарифов услуг, предоставляемых государственными предприятиями, в т.ч. в сфере государственной монополии. Кроме этого, на законодательном уровне не утверждена единая методология тарифообразования государственных предприятий.
      Виды деятельности государственных предприятий зачастую не соответствуют Закону Республики Казахстан «О государственном предприятии» и не отвечают целям создания и уставным видам деятельности. Нередко деятельность предприятий дублируется, выполняются функции государственного органа, что прямо запрещено законами.
      Все это приводит к необходимости принятия мер по упорядочению деятельности государственных предприятий.

      Развитие других приоритетных отраслей экономики в рамках форсированного индустриально-инновационного развития
      Программой предусмотрены меры по развитию конкуренции более чем в 10-ти отраслях и секторах экономики.
      В рамках ГПФИИР предусмотрены разработка и реализация мер, направленных на развитие машиностроения, горно-металлургической отрасли, химической, легкой, фармацевтической и медицинской промышленности.
      Одним из факторов, способствующих развитию конкуренции, является наличие большого количества субъектов рынка. Так, Программа развития машиностроения нацелена на создание новых предприятий по выпуску конкурентоспособной продукции международного стандарта. В машиностроении, наряду с достаточно развитыми сегментами, есть сложно-реализуемые, но которые в случае активной государственной поддержки также могут обеспечить значительный рост отрасли (автомобильная промышленность, станкостроение, производство бытовой техники, компонентной базы), которая должна заключаться, прежде всего, в содействии по преодолению барьеров для входа на рынки отраслей.
      Программой развития фармацевтической и медицинской промышленности в рамках системы обратной связи с представителями бизнеса предполагается взаимодействие с представителями бизнеса по вопросу организации новых производств, внедрению новых технологий.
      Программы развития горно-металлургической отрасли, химической промышленности направлены на создание конкурентоспособных производств.
      Программа развития легкой промышленности является этапом практической реализации по развитию производства конкурентных потребительских товаров легкой промышленности высокого качества и в широком ассортименте.

      3.4. Обзор позитивного зарубежного опыта по решению имеющихся проблем, который может быть адаптирован в Республике Казахстан (опыт изучения функционирования отраслей)

      Как показывает опыт развитых стран, полной и окончательной победы в деле противодействия монополистической деятельности и защиты конкуренции быть не может. Вместе с тем, система антимонопольного регулирования не должна отставать от развития и преобразования экономики, необходимо учитывать глобализацию мировой торговли, открытость экономических границ, а также появления новых форм ведения бизнеса. Исходя из необходимости адаптации к быстро изменяющимся социально-экономическим условиям и новым функциональным потребностям, требуется дальнейшее изучение передового мирового опыта с целью совершенствования как антимонопольного, так и отраслевого законодательства.
      Документы Международной конкурентной сети (далее - МКС) и Организации экономического сотрудничества и развития (далее - ОЭСР) рекомендуют, чтобы развивающиеся страны поставили адвокатирование конкуренции приоритетом.

      Международный опыт реформ пассажирского железнодорожного транспорта
      Реформированием железных дорог занимались правительства всех стран во все времена и даже на заре возникновения железнодорожного транспорта. Но, как показывает опыт предыдущих структурных преобразований, прямой зависимости между формой собственности на подвижной состав и транспортной инфраструктурой, а также эффективностью работы транспорта не существует. Что касается системного макроэкономического эффекта реформирования железных дорог, то оценить его довольно проблематично.
      Тот или иной вид транспорта может работать с положительной рентабельностью, по крайней мере, когда он занимает определенную конкурентную нишу, обеспеченную платежеспособным спросом. При этом, в своей нише этот вид транспорта должен обладать оптимальным соотношением между скоростью, комфортом и ценой проезда. Только в этом случае железнодорожный транспорт может уверенно конкурировать с другими способами передвижения - авиацией и автомобилями.
      Европейский Союз. Реформа железнодорожного транспорта в странах Евросоюза проходит под знаменем всеобщей либерализации и становления рыночных механизмов. Все ключевые направления реформ прописаны в так называемой Белой книге ЕС по железнодорожному транспорту, изданной в 1996 году. Среди основных положений концепции трансформации железных дорог Европы обозначены следующие направления:
      санация финансов железных дорог и списание долгов;
      отказ от перекрестного финансирования пассажирских перевозок;
      государственное финансирование инфраструктуры;
      свободный доступ к железнодорожной инфраструктуре;
      техническая универсализация железных дорог.
      Согласно исследованию LIB 2004, проведенному в 2005 году специалистами IBM Business Consulting, среди стран, сделавших существенные продвижения на пути к либерализации рынка железнодорожных перевозок, находятся семь государств ЕС и Швейцария.
      В одной трети стран-участников ЕС произошли позитивные сдвиги в направлении либерализации рынка транспортных услуг.
      Согласно индексу LIB, Великобритания, Швеция, Германия, Нидерланды, Дания, Италия, Швейцария, Португалия - это государства, которые добились значительных результатов в области реализации концепции развития либерального рынка транспортных услуг. В данных странах успешно проводится целенаправленная политика в области железнодорожного транспорта.
      В результате ряда преобразований железных дорог Италии, были достигнуты следующие результаты:
      рентабельность капитала увеличена вдвое;
      производительность труда увеличена на 18 %;
      расширен спектр предоставляемых услуг и улучшено их качество.
      Реформа железных дорог Италии была начата в 2001 году. После реорганизации структура железных дорог выглядит следующим образом. Холдинговая компания Государственных железных дорог состоит из транспортной компании Trenitalia и компании Rete Ferroviaria Italiana (RFI), владеющей железнодорожной инфраструктурой. В RFI входит компания TAV, выполняющая строительство железных дорог. Компания Trenitalia состоит из отделений пассажирских перевозок дальнего следования, региональных пассажирских перевозок, грузовых перевозок и отделения технического обслуживания и эксплуатации подвижного состава. Городские железные дороги, вокзалы, инженерная компания Italferr выделены в самостоятельные структуры.
      Компания RFI управляет инфраструктурой на основе концессии, предоставленной ей государством до 2061 года. Наполовину инфраструктурная компания финансируется из бюджета. Эти поступления направлены исключительно на капитальное строительство, а текущие расходы компания покрывает за счет самофинансирования. Государственное финансирование имеет целевой характер: на сегодняшний день заключен пятилетний контракт на строительство объектов инфраструктуры на сумму около 100 миллиардов евро.
      Оператор Trenitalia эксплуатирует порядка девяти тысяч поездов. Прибыль компании в 2003 году составила 29 миллионов евро. Компанией разработана концепция стратегического развития, включающая программу модернизации подвижного состава, а также программу расширения услуг и повышения качества. В рамках первой программы предполагается продление срока службы пассажирского транспорта на 20 лет. Trenitalia постоянно расширяет спектр предоставляемых услуг: это и развитие международных перевозок в соседние европейские страны, и организация трансмодальных грузовых перевозок «железная дорога-море».
      Целью реорганизации является повышение рентабельности капитала вдвое (с 20 % до 40 %), а также удвоение годового дохода.
      Сеть железных дорог Италии разделена на 39 районов. Стоимость проезда определяется географическим фактором, дальностью перевозок и уровнем энергопотребления. Оплата увеличивается в районах с большей скоростью движения поездов и большей плотностью населения. Пассажирская тарифная ставка составляет 4,5 евроцента за 1 километр, что ниже уровня большинства других европейских стран.
      Помимо Trenitalia, в стране имеют государственную лицензию еще 26 транспортных организаций, которые занимаются перевозкой пассажиров. Лицензии на право выполнения перевозок выдаются правительством Италии, а сертификацию безопасности производит RFI.
      С 2003 года открыт конкурс на все виды пассажирских перевозок. Отныне местные пассажирские перевозки контролируются властями регионов, а не государственным центром. Правительства регионов должны объявлять открытые тендеры на транспортное обслуживание в пределах собственной области и на туры в Италию.
      Финансовое положение итальянских железных дорог было существенно улучшено за счет внедрения новейших технологий, направленных, прежде всего, на сбережение ресурсов. Производительность труда после реорганизации возросла на 18 %, а штат сотрудников сокращен почти на четверть: сегодня в сфере железнодорожных перевозок заняты чуть более 100 тысяч человек.
      Несмотря на то, что во всем мире пассажирские перевозки принято считать заведомо убыточными, в некоторых странах действуют железнодорожные компании, которые приносят стабильную прибыль. Подобных примеров не слишком много, наиболее показательный среди них - Япония. Железные дороги этой страны - это шесть очень крупных компаний JR, занятых только пассажирскими перевозками, и одна JR грузовая:
      JR EAST - Восточная железная дорога;
      JR WEST - Западная железная дорога;
      JR HOKKAIDO - Железные дороги на Хоккайдо;
      JR KYUSHU - Железные дороги на Кюсю;
      JR SHIKOKU - Железные дороги на Сикоку;
      JR CENTRAL (JR Tokai) - Железные дороги центральной Японии.
      Безусловным лидером отрасли продолжает оставаться компания JR East, доходность которой в 2004 году превысила 24 миллиарда долларов в год, а ежедневный пассажиропоток - 16 миллионов человек.
      Одной из основных задач стратегии управления JR East, в отличие от других входящих в группу JR компаний, является сокращение унаследованной от приватизации задолженности, равной 6200 миллиардам иен (43,3 миллиарда долларов США). Это противоречит принятым в Европе решениям и общей практике в Японии, но компания в течение 11 лет погасила часть долга в размере 1600 миллиардов иен (11,2 миллиарда долларов США).
      Сегодня JR East ежедневно перевозит около 16 миллионов пассажиров. Всего за 2005 год JR East перевезла 5850 миллионов пассажиров и выполнила 125 миллиардов пасс./км.

      Международный опыт развития рынка авиаперевозок и аэропортовых услуг
      До 1987 года авиационные рынки стран Европы характеризовались протекционизмом и раздробленностью аналогично авиационным рынкам государств-участников СНГ. Чтобы создать единый рынок воздушного пространства ЕС осуществил либерализацию отрасли в три этапа.
      Первый этап включал принятие в 1987 году пакета мер, направленных на смягчение действовавших правил и двусторонних межправительственных соглашений.
      Эти меры сужали возможности правительств препятствовать введению свободных тарифов на перевозки внутри ЕС и наделяли определенной гибкостью авиакомпании, в том числе в вопросах загрузки мест по код-шерингу (соглашение между авиакомпаниями по совместному использованию маршрутов, расписаний, слотов, единых тарифов).
      Второй этап ознаменовался принятием в 1990 году пакета мер, направленных на предоставление еще больших свобод при назначении тарифов и совместное использование провозной емкости. Он также давал право всем перевозчикам ЕС перевозить сколько угодно пассажиров между своей страной и другой страной ЕС.
      Следующим этапом либерализации воздушного транспорта ЕС стало принятие третьего пакета мер, которые применяются с января 1993 года. Этими мерами провозглашалась свобода предоставления услуг в пределах ЕС и (с апреля 1997 года) свобода каботажных перевозок (право авиакомпании одной страны ЕС летать по маршрутам, расположенным в другой стране ЕС).
      Третий пакет мер по либерализации воздушного транспорта предусматривал: стандартизацию требований по выдаче лицензии эксплуатанта авиакомпаниям ЕС; открытый доступ всех авиакомпаний ЕС, имеющих лицензию эксплуатанта, ко всем маршрутам в пределах ЕС и предоставление полной свободы установления пассажирских тарифов без утверждения в национальных авиационных инстанциях.
      Впоследствии этот единый рынок был распространен на Норвегию, Исландию и Швейцарию. За 15 лет со времени принятия третьего пакета мер произошла эволюция авиационного рынка и возникла необходимость модернизации его правовой системы. В июле 2006 года Еврокомиссия предложила осовременить и упростить нормативное поле единого рынка воздушного транспорта путем объединения трех действующих директив третьего пакета в единый документ в качестве первого шага к консолидации законодательной базы.
      Одновременно началась подготовительная работа по разработке полноценного Европейского кодекса гражданской авиации, основанного на следующих принципах.
      Безопасность. Важнейшим преимуществом единого европейского рынка является высокий уровень летной безопасности и безопасности пассажиров во всех звеньях воздушного транспорта. По статистике, авиация - один из самых безопасных видов транспорта, а по безопасности Европа удерживает первое место за счет единых и высоких стандартов безопасности.
      Права пассажиров. Являясь участником Монреальской конвенции и во исполнение этого международного договора, ЕС принял директиву об ответственности авиакомпаний за смерть или причинение вреда здоровью пассажира в результате авиакатастрофы и за задержку багажа. Кроме того, ЕС принял правила компенсации и оказания содействия пассажиру в случае отказа ему в посадке на борт, отмены или длительной задержки рейса.
      Экологичный транспорт. В целях защиты окружающей среды внедряются еще более строгие максимальные нормы по шумам и выхлопным газам, производимым воздушными судами, за счет инвестиций в экологически чистые технологии и оптимизации воздушных трасс.
      Социальные вопросы. Единый рынок должен вести к улучшению условий труда в сфере воздушного транспорта. Еврокомиссия гарантирует надлежащее применение соответствующих национальных и общеевропейских законов.
      Успех единого рынка. Единый рынок воздушного транспорта в ЕС уже принес гигантский выигрыш потребителям услуг гражданской авиации. Во-первых, с момента создания в 1993 году единого авиационного рынка количество воздушных трасс в ЕС увеличилось на 170 % - сегодня воздушный транспорт обслуживает больше городов и удаленных районов. Пассажирам предлагается больше пунктов назначения и прямых рейсов взамен пересадок в хабах (узловые аэропорты).
      В ЕС резко возросла конкуренция между авиаперевозчиками. С 1992 по 2006 год количество маршрутов, обслуживаемых тремя и более конкурирующими авиакомпаниями, выросло на 300 %. Как следствие, у пассажиров расширился выбор, а цены резко упали.
      Помимо того, что пассажиры в ЕС все реже сталкиваются с монопольными провайдерами авиационных услуг, появившиеся в последние годы на рынке низкотарифные перевозчики продемонстрировали совершенно новую бизнес-модель, изменив привычки «летающей публики» во многих европейских странах. Провозная емкость низкотарифных перевозчиков возросла с 1 до 28 % в 2006 году.
      Расширение рынка ЕС в 2004 году еще раз продемонстрировало преимущества единого рынка воздушного транспорта. После снятия правительственных ограничений объем воздушных перевозок в новых странах ЕС удвоился всего за два года.
      Внешняя авиационная политика ЕС. Ввиду успеха единого рынка воздушного транспорта ЕС намерен добиваться аналогичного эффекта для авиакомпаний и авиапассажиров при полетах в страны, не являющиеся членами ЕС.
      Развитие тесного сотрудничества в сфере авиаперевозок с соседними с ЕС странами приносит немалую выгоду. Помимо чисто экономических, оно дает странам ЕС такие преимущества, как повышение летной и пассажирской безопасности и эффективности воздушного транспорта на прилегающих к ЕС территориях.
      В июне 2006 года подписано Соглашение о создании Общеевропейской авиационной зоны (ЕСАА). По этому Соглашению в единый рынок войдут партнерские страны из Юго-восточной Европы (Албания, Босния и Герцеговина, Хорватия, Македония, Черногория, Сербия).
      Как только партнеры ЕСАА полностью примут авиационные правила ЕС, авиакомпании ЕСАА получат полный доступ к расширенному общеевропейскому единому авиационному рынку. Это откроет новые рыночные возможности 35 странам - участницам интегрированного рынка с более 500-миллионным населением.
      Глобальные авиационные соглашения. Евросоюз стремится заключить всесторонние авиационные соглашения с остальными ключевыми партнерами. Такие соглашения должны быть всегда направлены на либерализацию рынка и правового сотрудничества, в частности, по таким вопросам, как летная и пассажирская безопасность. Это абсолютно новая модель соглашений о воздушном сообщении. Речь идет не просто об «открытом небе», а об «общем небе», которое позволяет создать среду для конкуренции авиакомпаний, обеспечения высочайшего уровня безопасности и поступательного развития гражданской авиации на благо пассажиров.
      Результатом такой работы стало подписание 30 апреля 2007 года на американо-европейском саммите в Вашингтоне нового соглашения об авиаперевозках между США и странами ЕС. Либерализации рынка авиаперевозок до последнего сопротивлялась Великобритания, поскольку британские авиакомпании совершают около 40 % всех трансатлантических перелетов. С вступлением в силу нового соглашения им пришлось конкурировать с другими европейскими перевозчиками.
      С 30 марта 2008 года трансатлантические перелеты перестали регулироваться двусторонними соглашениями между США и отдельными государствами ЕС. Теперь любой европейский авиаперевозчик может совершать рейсы из любого аэропорта ЕС в любой аэропорт США и наоборот. К примеру, немецкая «Lufthansa» при желании сможет предлагать прямые перелеты из Парижа в Нью-Йорк. Однако, внутренние рейсы по-прежнему могут совершать только авиакомпании соответствующих континентов.
      По данным исследования, проведенного по заказу Еврокомиссии, в ближайшие пять лет число авиапассажиров между Европой и США вырастет с 50 до 75 млн. человек в год. Только за счет отмены пошлин по обеим сторонам Атлантики будет сэкономлено около 12 млрд. евро. Прогнозируется удешевление билетов и создание 80 тыс. новых рабочих мест.
      По словам Министра транспорта Германии Тифензее В., конечной целью ЕС в проводимой работе является отмена любых ограничений на рынке авиаперевозок. Европейские политики также надеются добиться отмены ограничения, по которому европейские фирмы могут владеть максимально 24,9 % акций американских авиакомпаний. Переговоры должны завершиться через три года. В противном случае могут быть введены санкции.
      Регулирование авиационного транспорта, как и других экономических секторов, в области конкуренции осуществляется Европейской комиссией на основе норм, содержащихся в статьях 81 и 82 Договора о создании Европейского союза.
      Регламент ЕС 1/2003 Европейской комиссии обеспечивает ее эффективными инструментами для выявления фактов нарушения конкурентных принципов в сфере авиационных перевозок, включая функционирование авиационного транспорта на маршрутах между ЕС и третьими странами.
      Альянсы и слияния авиакомпаний. Альянсы между авиаперевозчиками обычно подпадают под запрет статьи 81 (1) Римского договора в основном из-за того, что партнеры по альянсу обычно соглашаются координировать цены, частоту полетов, расписание и стратегии продаж авиабилетов. Более того, часто они делят между собой объемы перевозок, «чувствительную» информацию, а иногда даже прибыль.
      При анализе степени уменьшения уровня конкуренции при слияниях авиакомпаний обычно выделяют два вида рынка: совпадающие маршруты - маршруты, на которых функционируют два или больше партнеров альянса; несовпадающие маршруты - маршруты, на которых функционирует один партнер альянса.
      Вместе с тем, альянс может и не подпадать под действие статьи 81 (1) в соответствии со статьей 81 (3), если в совокупности будут соблюдены четыре условия:
      1. Достижение экономической выгоды от альянса в виде ценовой или качественной эффективности. Перевозчикам необходимо, насколько это возможно, привести достаточные основания и измерить в определенном выражении те выгоды, которые или уже были достигнуты в деятельности альянса, или определить, как и когда они будут достигнуты.
      2. Потребители должны также получать выгоду от такого альянса. В частности, потребители могут выиграть от увеличения частоты полетов или дополнительных мест, более удобного расписания, лучшего распределения полетов в течение дня, результатом которого будут являться больший выбор пунктов назначения и пересадок, меньшее время ожидания, улучшенные по качеству полеты и возможность снижения платы как результат эффективности затрат.
      3. Ограничение конкуренции в соглашении об альянсе должно быть разумно и обосновано получением определенной эффективности. Задача Еврокомиссии в данном случае заключается в том, чтобы выяснить, могут ли снижение расходов и повышение качества происходить только в случае образования альянса или нет.
      4. Неустранение конкуренции. Для того чтобы оценить, угрожает ли возникновение альянса устранению конкуренции, каждый маршрут, на котором было определено возможное ограничение конкуренции, должен быть тщательно проанализирован. При проведении анализа необходимо учитывать, что же участники альянса «могут предложить взамен».
      Данный анализ включает изучение двух следующих элементов:
      1. Уровень реальной конкуренции на каждом исследуемом маршруте. При этом оцениваются как возможности альянса, так и количество и сила его конкурентов. В целом доля рынка в авиационном секторе измеряется в количестве перевозимых пассажиров. Также может учитываться частота маршрутов (например, количество рейсов в неделю). Авиационные альянсы, особенно на совпадающих маршрутах, способствуют занятию его участниками большей части рынка, однако это не означает, что конкуренция на рынке будет устранена.
      2. Конкурентное давление на других участников рынка, которое может возникнуть в результате образования альянса. Данное давление может быть выражено в возникновении определенных барьеров входа на рынок, которое может заключаться в ограничении доступности слотов (интервалы времени между прилетом и вылетом воздушных судов), доступа к наземной инфраструктуре.
      Недискриминационный доступ авиакомпаний к аэропортовому обслуживанию. Успех либерализации воздушного транспорта в ЕС подкрепляется мерами по обеспечению недискриминационного доступа к аэропортовому обслуживанию. Например, работа нескольких топливозаправочных компаний в одном аэропорту является мировой практикой. Начиная с 1996 года с принятием Директивы Совета ЕС 96/97 ЕС рынок услуг по наземному обслуживанию стал более открытым для конкуренции, так как данная директива требует от стран - членов ЕС принимать меры, обеспечивающие доступ на рынок по наземному обслуживанию в аэропортах ЕС и функционирование в крупных (более 1 млн. пассажиров в год) аэропортах ЕС нескольких организаций, осуществляющих различные виды наземного обслуживания (в том числе и топливозаправки).
      В начале 2007 года Европейская комиссия представила пакет законов об аэропортах, включая проект директивы об аэропортовых сборах и план действий по развитию аэропортовых мощностей.

      Международный опыт развития рынка нефтепродуктов
      В сегменте нефтепродуктов одной из основных тенденций стала нехватка нефтеперерабатывающих мощностей, что, как полагают некоторые эксперты, стало одним из факторов роста цен на нефть в текущем десятилетии. Проведенный анализ показал, что в изучаемый период в целом по миру наблюдалось адекватное увеличение мощностей в соответствии с ростом добычи и потребления нефти и нефтепродуктов. Рост напряженности в нефтепереработке происходил лишь в отдельных регионах мира (АТР, Северной Америке и Европе), где прирост мощностей составлял менее 1 % в год, а средняя загрузка (90 % (в США (выше 95 % при последовательном наращивании экспорта). Росту мировых цен на нефтепродукты способствовало также двукратное увеличение спроса на них в странах ОПЕК в 1999-2008 годах.
      Рост мировых цен и увеличение прибыльности нефтеперерабатывающей отрасли способствовали активному строительству и вводу новых мощностей по переработке в таких нефтедобывающих странах, как Саудовская Аравия, Ирак, Китай, Индия и др.
      Помимо количественных диспропорций в сегменте нефтепродуктов было отмечено качественное изменение спроса (смещение в сторону более легких сортов бензина, дизельного и реактивного топлива в результате введения новых, более жестких технических условий по топливу). Вместе с тем, в текущем десятилетии строительство новых НПЗ и модернизация уже существующих, ориентированных исключительно на увеличение выхода светлых нефтепродуктов, создало условия для роста цен на темные нефтепродукты.
      Таким образом, анализ диспропорций на мировом рынке нефтепродуктов позволил сделать вывод о формировании тенденции изменения регионального размещения нефтеперерабатывающих мощностей под влиянием двух факторов (изменяющейся структуры спроса и ужесточения экологических требований).

      Международный опыт развития рынка угля
      На мировом энергетическом рынке уже идет переход с газа на уголь. В период с 2007 по 2025 год потребление угля в мире будет увеличиваться в среднем на 1,5 % в год.
      По данным Международного института угля, основными экспортерами угля являются Австралия (231 млн. тонн в 2007 году), Индонезия (108 млн. тонн) и Россия (76 млн. тонн). Основные потребители угольной продукции - Япония (178 млн. тонн в 2006 году) и Южная Корея (77 млн. тонн).
      Спрос на уголь диктуют сегодня развивающиеся страны, в первую очередь, Китай и Индия, в которых в настоящее время наблюдается активный экономический рост.
      Мировой рынок угля является более конкурентным, чем нефтяной и газовый, поскольку месторождения и добыча угля расположены практически по всем континентам и регионам мира. Экспортом угля занимаются многие страны. Однако «погоду» в мировом экспорте угля и формировании мировых цен на уголь делает пятерка стран, на долю которых приходится 70-80 % всех экспортных поставок - это Австралия, Индонезия, Россия, Китай и ЮАР.
      В настоящее время в Европе сконцентрировано около 15 % существующих запасов угля, в основном в Германии и Польше. Однако добыча и использование угля в ЕС в современных условиях является не очень рентабельным, кроме того, в Европе уголь считают экологически грязным сырьем.
      Вместе с тем, ведущие производители угля - США и КНР - являются как экспортерами, так и импортерами угля.

      Международный опыт развития рынка продовольственных товаров
      В международной торговле к продовольственным товарам относятся продукция земледелия, животноводства, лесного хозяйства, рыболовства и морского промысла, а также полученные на их основе полуфабрикаты и некоторые готовые товары.
      Основные позиции на мировом рынке продовольствия занимают зерновые и продукты их переработки, маслосемена, растительные масла, жиры, шроты, овощи и фрукты, мясо и мясопродукты, молочные продукты, кофе, какао, чай, сахар, рыба и морепродукты. Последние годы наблюдается ярко выраженная тенденция к более быстрому росту торговли продовольствием, готовым к употреблению.
      Торговля многими продовольственными товарами на мировом рынке осуществляется на биржах, а цены на такие товары во внебиржевой торговле ориентируются на биржевые котировки (пшеница, кукуруза, кофе, сахар, некоторые виды семян и др.). Некоторые товары продаются на аукционах, которые определяют мировые цены на них (рыба, чай, овощи, фрукты и др.).
      Для отдельных продовольственных товаров в качестве мировых цен служат импортные или экспортные цены основных импортеров или экспортеров. Например, цены на орехи, сухофрукты, мед определяются на лондонском рынке, на некоторые виды кормовых, овощей и фруктов - на парижском оптовом рынке или по импортным ценам Германии.
      Цены на продовольствие аналогично ценам на многие другие товары характеризуются множественностью в связи с наличием различных сортов, центров торговли, а также с разными сроками поставки и др. Сильное влияние на цены оказывает конкуренция со стороны искусственных и синтетических заменителей (хотя в большей степени это относится к сельскохозяйственному сырью). Под ее воздействием происходит сближение цен на натуральные и синтетические товары, причем последние достаточно часто становятся регулятором цен на натуральные продукты.
      Динамика мировых цен в значительной степени зависит от внешнеторговой политики, поскольку для продовольственных товаров характерны достаточно жесткая тарифная и нетарифная защита внутренних рынков и в промышленно развитых странах широкое субсидирование экспорта.
      Правительства реагируют на эту ситуацию совершенно по-разному, используя множество способов.
      Обеспокоенность относительно высоких цен на продовольственные товары, заставила ряд стран, в том числе Гондурас, Индию, Индонезию, Молдову, Филиппины и Россию, установить контроль над ценами, ввести субсидии и запрет на экспорт некоторых видов товаров.
      В связи с большими колебаниями цен на продовольствие, как и на другие сырьевые товары, на межгосударственном уровне предпринимаются шаги по стабилизации рынков. Международные товарные соглашения, в которых участвуют экспортеры и импортеры, с помощью экспортных квот, буферных запасов и других механизмов пытаются регулировать цены на кофе, какао, сахар, пшеницу и др., ассоциации стран-экспортеров - цены на перец, бананы и др.
      Необходимо отметить, что Россия для защиты внутреннего рынка использует сезонную ввозную пошлину, т.е. в период сбора отечественного урожая повышают таможенную пошлину на сахар - сырец, чтобы стимулировать производство сахара из сахарной свеклы.
      Сравнение розничного рынка электроэнергетики Казахстана с рынками развитых стран показало, что в других странах в одной местности конкурируют несколько электроснабжающих организаций и бытовой потребитель имеет возможность свободного выбора поставщика электроэнергии, в то время как в большинстве регионов Казахстана розничным электроснабжением занимается только одно предприятие на всю область либо рынок разделен по районам.

4. Цели, задачи, целевые индикаторы и показатели
результатов реализации Программы

      4.1. Цель Программы

      Целью Программы является создание условий для развития конкуренции в Республике Казахстан.

      4.2. Целевой индикатор

      Сноска. Подраздел 4.2 с изменением, внесенным постановлением Правительства РК от 28.04.2012 № 556.

Целевой
индикатор

Ответ-
ственный
исполни-
тель

Ед.
изм.

Источники
информации

2010
год

2011
год

2012
год

2013
год

2014
год

Сокращение
перечня
регулируемых
услуг
(товаров,
работ)
субъектов
естественных
монополий

АЗК

ед.

Закон РК «О
естественных
монополий и
регулируемых
рынков»

-

1

1

1

1

      4.3. Задачи Программы и показатели результатов

      Для достижения целей Программы предусматривается решение задач по:
      созданию конкурентных рынков (формирование благоприятных условий для появления и входа на рынки новых участников, а также конкурентной среды в основных отраслях экономики);
      совершенствованию инструментов развития конкуренции;
      формированию проконкурентного сознания в обществе.

      4.4. Показатели результатов, устанавливаемые по каждой задаче, как количественно и качественно измеримые значения, характеризующие степень решения задачи Программы с указанием конкретного периода (среднесрочного или долгосрочного), в котором предполагается достигнуть планируемое значение)

      Сноска. Подраздел 4.4 с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 28.04.2012 № 556.

      Все показатели направлены на оценку уровня поддержки и развития конкуренции в регионах и основных отраслях экономики.

      Задача 1. Создание конкурентных рынков (формирование благоприятных условий для появления и входа на рынки новых участников, а также конкурентной среды в основных отраслях экономики).
      В рамках реализации данной задачи необходимо продолжить системную работу по анализу, устранению и снижению административных барьеров в экономике.
      Данную работу антимонопольный орган планирует осуществлять посредством проведения анализов товарных рынков, по результатам проведения которых в уполномоченный орган - Министерство экономического развития и торговли Республики Казахстан будут направляться соответствующие предложения, в том числе и по внесению изменений в законодательство Республики Казахстан.
      В целях сокращения административных барьеров для бизнеса предлагается внести изменения в части контроля за экономической концентрацией, увеличив пороговые значения стоимости активов для согласования сделок. Данное изменение позволит сократить количество рассматриваемых антимонопольным органом сделок, не влияющих на состояние конкурентной среды, и повысить качество рассмотрения сделок, которые могут повлечь ограничение конкуренции путем возникновения или усиления доминирующего положения.
      Для совершенствования системы регулирования естественных монополий необходимо реализовать следующие мероприятия:
      выделение из сферы деятельности субъектов естественных монополий отдельных видов работ, которые могут быть произведены сторонними компаниями на конкурентной основе;
      активизация работы по развитию конкуренции в сопряженных с естественными монополиями сферах, в том числе посредством разделения субъектов на осуществляющих конкурентные и естественно-монопольные виды деятельности.
      В рамках статей 3177 и 78 Закона Республики Казахстан «О конкуренции» перед антимонопольным органом поставлена задача по исследованию товарных рынков, на которых функционируют государственные предприятия и юридические лица с участием государства на предмет возможной передачи непрофильных активов государства, предназначение которых несвойственно его функциям в условиях рыночной экономики.
      Данная работа должна быть завершена по государственным предприятиям до конца 2010 года, по АО и ТОО с участием государства до конца 2011 года.

Наименование
показателей

Источ-
ники
информ-
ации

Ед.
изм

2009
год

2010
год

2011
год

2012
год

2013
год

2014
год

1

Количество
рассмотренных
ходатайств
государственных
предприятий и
юридических лиц,
более 50 % акций
(долей) которых
принадлежат
государству

Данные
АЗК

ед.

1 868

5 114

6 100

-

-

-

2

Доля
государственных
предприятий и
юридических лиц,
более 50 % акций
(долей) которых
принадлежат
государству,
получивших отказ
антимонопольного
органа в
предоставлении
согласия на
дальнейшую
деятельность и
подлежащих
передаче в
конкурентную
среду, путем
продажи
государством не
менее 50 %
государственного
имущества
физическим лицам,
негосударственным
юридическим лицам

Данные
АЗК

%

-

-

3

0,3

0,2

0,1

3

Проведение анализов
товарных рынков

Данные
АЗК

ед.

20

20

20

20

20

20

4

Ориентировочное
количество
субъектов рынка,
состоящих в
Государственном
реестре субъектов
рынка, занимающих
доминирующее
или монопольное
положение по
деятельности,
которых проводится
мониторинг

Госу-
дарствен-
ный
реестр
субъек-
тов
рынка,
занимаю-
щих
домини-
рующее
или
монопо-
льное
положе-
ние

ед.

645

640

635

630

625

623

      Задача 2. Формирование проконкурентного сознания в обществе

      В целях всеобщего понимания преимуществ конкуренции необходима эффективная ее пропаганда. Адвокатирование конкуренции позволит достичь:
      1) взаимодействия антимонопольного органа с другими государственными органами в тех сферах их деятельности, в которых возникают вопросы, прямо связанные с условиями конкуренции (поддержание или создание);
      2) обеспечения лучшего понимания всеми заинтересованными лицами (включая лиц, принимающих политические решения, предпринимателей, потребителей) значения конкуренции с точки зрения экономической эффективности и экономического развития;
      3) повышения интереса к теоретическим и прикладным исследованиям в области конкурентной политики государства.

Наименование
показателя

Источники
информации

Ед.
изм.

2010
год

2011
год

2012
год

2013
год

2014
год

1.

Разработка
информационных
материалов о
преимуществах
справедливой
конкуренции и
результатах работы
по основной
деятельности
(публикации в СМИ,
выступления по
телевидению и
радио)

Данные АЗК

ед.

120

144

145

149

150

2.

Общественные
мероприятия для
представителей
бизнеса и
государственных
органов по
ограничению
монополистической
деятельности и
недопущению
недобросовестной
конкуренции (в
т.ч. конференции,
круглые столы,
семинары)

Данные АЗК

ед.

40

50

55

60

65

      Задача 3. Совершенствование инструментов развития конкуренции

      Практика применения норм Закона о конкуренции указывает на необходимость корректировки и детализации отдельных его норм.
      В рамках формирования единого экономического пространства отдельные положения Закона о конкуренции необходимо гармонизировать с законодательством Стран-участниц Таможенного Союза.

Наименование
показателя

Источники
информации

Ед.
изм.

2010
год

2011
год

2012
год

2013
год

2014
год

1.

Количество
разработанных
нормативных
правовых актов,
направленных на
совершенствование
действующего
антимонопольного
законодательства

Данные АЗК

ед.

-

2

-

-

-

2.

Ориентировочное
количество
проведенной
правовой
экспертизы

Данные АЗК

ед.

110

120

130

140

150

3.

Исполняемость
международных
обязательств,
принятых
Агентством

Данные АЗК

%

100

100

100

100

100

      4.5. Ответственные государственные и иные органы (государственные и иные органы, ответственные за достижение целей, целевых индикаторов, задач, показателей результатов)

      Агентством разработан порядок взаимодействия с государственными органами по вопросам конкурентной политики с учетом системы мониторинга товарных, в том числе финансовых рынков с целью поддержки честной конкуренции. В рамках межведомственного взаимодействия предусмотрено проведение мероприятий:
      по принятию мер по развитию конкуренции в отраслях (секторах), устранение барьеров (МНГ, МТК, МСХ, МИНТ, МСИ, МЭРТ, АРЕМ, АФН);
      по предоставлению информации, необходимой для проведения анализов товарных рынков, экономической концентрации (МФ, АС);
      по принятию процессуальных и административных мер (АБЭКП);
      по взаимодействию по вопросам международного сотрудничества (МИД);
      по принятию мер по развитию конкуренции в регионах (Акиматы областей и городов Алматы, Астана).

      5. Этапы реализации Программы

      Этапы реализации Программы - 2010-2014 годы.

      5.1. Основные направления работ по решению имеющихся проблем (пути и механизмы обеспечения устойчивого развития основных отраслей экономики, перечень инструментов и механизмов достижения поставленных целей и задач)

      Ситуация в экономике в связи с мировым финансовым кризисом стремительно изменяется. Конкуренция становится более жесткой и обретает новые черты. Обостряется борьба между субъектами рынка за финансовые ресурсы и удовлетворение снижающегося спроса на товары и услуги.
      Одной из важнейших задач в период кризиса является сохранение условий развития малого и среднего предпринимательства, прежде всего, за счет обеспечения доступа к финансовым ресурсам, снижения административного давления и расширения рынков сбыта продукции.
      Скорость открытия нового бизнеса, получения кредитных ресурсов, оформления разрешительных документов в государственных органах приобретает в условиях кризиса особое значение.
      Необходимо отметить, что в мире отмечается значительное сокращение времени совершения сделок, в том числе осуществления слияний и поглощений. Только за 2008 год, по оценкам экспертов, длительность совершения таких сделок сократилась в 2 раза, со 142 до 80 дней. При этом, зачастую альтернативой слиянию является банкротство компании. В связи с этим, излишние и длительные процедуры согласования крайне нежелательны и могут привести к снижению конкурентоспособности казахстанских предприятий по сравнению с зарубежными компаниями.
      Важной антикризисной мерой является поддержка спроса путем расширения закупок для государственных нужд, а также нужд государственных предприятий и субъектов естественных монополий.
      Конкурентная политика в условиях кризиса должна предусматривать реализацию следующих мер:
      следует существенно снизить издержки входа на рынок, в том числе путем снижения административных барьеров в отраслях с ярко выраженными препятствиями входа;
      при осуществлении контроля, в том числе антимонопольного, необходимо сместить акцент с контроля за действиями субъектов рынка в сторону более тщательного контроля за действиями государственных органов;
      должно быть сокращено количество сделок, подлежащих предварительному согласованию с Агентством;
      требуется формирование эффективной, максимально доступной и прозрачной конкурсной системы размещения государственных заказов, заказов государственных предприятий и естественных монополий, в том числе путем расширения практики размещения заказов на электронных аукционах.
      Уровень развития и состояния конкурентной среды варьируется в зависимости от отрасли или рынка, что связано с различными условиями функционирования, историей и этапом развития отрасли, ценовой ситуацией, ее изменениями и множеством других значимых факторов. Это требует разработки специальных мер развития конкуренции в отдельных отраслях.
      Выбор отраслей обусловлен их значимостью для экономики в целом (доля вклада в валовый внутренний продукт, включенность товаров в большое количество цепочек стоимости, инфраструктурный характер для других отраслей), а также остротой текущих проблем, связанных с конкурентной средой.
      Перечень отраслей не является исчерпывающим и будет корректироваться по мере реализации Программы, в том числе на основе практики применения антимонопольного законодательства и регулярного анализа рынков, а также на основе предложений уполномоченных государственных органов, местных исполнительной органов. Также будут уточняться и совершенствоваться предложенные меры по развитию конкуренции в соответствующих отраслях.
      Учитывая важность всестороннего развития отраслей Программой по развитию конкуренции предусматривается проведение анализов товарных рынков приоритетных отраслей ГПФИИР на предмет изучения состоянии конкуренции с целью разработки мер по дальнейшему созданию необходимых (благоприятных) условий для появления новых участников на данных рынках, снижению уровня концентрации, сокращению административных барьеров.
      Местным исполнительным органам необходимо включать показатели развития конкуренции в качестве целевых в доклады об основных результатах своей деятельности.
      Активизация работы по адвокатированию конкуренции приведет к сокращению количества нарушений антимонопольного законодательства, повышению эффективности антимонопольной политики, информированности населения и бизнес - среды об основных направлениях и результатах работы антимонопольного органа как субъекта адвокатирования конкуренции.
      Основными мероприятиями по повышению прозрачности деятельности Агентства, в том числе по активизации работы со СМИ является проведение пресс-конференций и брифингов, продвижение и наполнение сайта Агентства, в том числе на государственном и английском языках.
      В целях более качественного подхода к разработке пресс-релизов, публикаций и других информационных материалов планируется разработать критерии (требования) к подготовке информации для размещения на сайте Агентства.
      Немаловажным аспектом адвокатирования конкуренции является разработка и издание совместно с АО «Центр развития и защиты конкурентной политики» информационных материалов, в том числе в виде сборника антимонопольных актов, содержащего комментарии к Закону Республики Казахстан «О конкуренции», сопутствующий Закон и другое, а также видео-роликов.
      Необходимо предусмотреть проведение обучающих семинаров с учетом отраслевой направленности для представителей государственных органов, бизнес - среды по разъяснению антимонопольной политики.
      В настоящее время изучается вопрос о возможности проведения силами специалистов Агентства семинаров и лекций по конкурентному праву в ВУЗах.
      В работе с общественностью и государственными органами предлагается создание Общественно-консультативного совета при центральном аппарате Агентства, а в последующем создание аналогичных советов при всех территориальных подразделениях Агентства. Их задача - выявлять актуальные проблемы, которые требуют вмешательства антимонопольного органа, и давать независимую экспертную оценку деятельности Агентства и ее территориальных подразделений. Совет будет являться постоянно действующим консультативно-совещательным органом. Его решения будут иметь рекомендательный характер.
      Одновременно предлагается создание экспертных советов по ключевым рынкам. В состав экспертных советов предлагаем включить участников рынков, представителей некоммерческих объединений, государственных органов.
      Такая практика позволит объективно оценивать ситуацию на соответствующих рынках и повышает транспарентность принимаемых Агентством решений. Например, предлагается создать экспертные советы по рекламе, по недобросовестной конкуренции, по защите конкуренции на рынке финансовых услуг, по электроэнергетике, по вопросам связи, по агропромышленному комплексу и т.д.
      На официальном сайте Агентства будет создан раздел, посвященный реализации государственной конкурентной политики.
      На Интернет-ресурсе Агентства планируется публиковать информацию о документах и проектах документов, разрабатываемых Агентством и направленных на развитие конкуренции, в том числе в отдельных отраслях, еженедельные обзоры о конъюнктуре цен на потребительских рынках Республики Казахстан, анонсы мероприятий по вопросам конкурентной политики.
      Кроме того, эффективным инструментом является организация видеоконференций по вопросам конкурентной политики с субъектами Республики Казахстан.
      Для установления критериев при разработке государственными органами нормативных правовых актов целесообразно разработать соответствующие методические рекомендации (антимонопольная экспертиза).
      После подписания Договора стран СНГ о Таможенном союзе и Едином экономическом пространстве созданы предпосылки для проведения не только согласованной, но и единой антимонопольной политики. Это позволяет рассчитывать в дальнейшем на распространение подобных тенденций и в рамках всего Содружества Независимых Государств.
      Глобализация мировой экономики сопровождается увеличением количества транснациональных слияний и расширением трансграничной монополистической деятельности.
      В настоящее время многие антимонопольные органы в число своих приоритетных задач ставят не только проведение антимонопольной политики, но и формирование однородных правил защиты конкуренции, которые приобретает особую актуальность по мере создания единого экономического пространства.
      В связи с этим развитие международного сотрудничества Республики Казахстан в области конкурентной политики является важным фактором, обеспечивающим защиту конкуренции на внутреннем рынке Казахстана и способствующим доступу казахстанских экспортеров и инвесторов на внешние рынки.
      В рамках сотрудничества со странами СНГ основной задачей является формирование эффективной системы взаимодействия конкурентных ведомств государств-участников Содружества, обеспечивающей проведение согласованной конкурентной политики и пресечение антиконкурентной практики на пространстве организации.
      В качестве мер, направленных на стимулирование развития международного сотрудничества в области конкуренции, необходимо:
      активизировать участие антимонопольного органа в деятельности Международной конкурентной сети, объединяющей большинство конкурентных ведомств мира, что позволит принимать участие в обсуждении многосторонних правил регулирования конкуренции и путей решения актуальных проблем развития конкурентной политики;
      развивать сотрудничество с антимонопольными органами государств-участников СНГ в рамках Межгосударственного совета по антимонопольной политике, в том числе путем проведения совместных расследований нарушений антимонопольного законодательства на трансграничных рынках;
      создать систему регулирования конкурентных отношений в рамках Таможенного союза Республики Белоруссия, Республики Казахстан и Российской Федерации;
      укрепить взаимодействие с международными организациями - донорами (Всемирный Банк, Европейский Союз, ЮСАИД, Европейский Банк реконструкции и развития и др.).
      Предложения по развитию конкуренции на основных товарных рынках общего характера:
      включение целей развития конкуренции и демонополизации отраслей и секторов экономики в отраслевые программы всех государственных органов;
      при разработке программных документов по развитию отраслей экономики учитывать создание условий для развития конкуренции;
      продолжить дальнейшую работу по максимальному сокращению административного давления на бизнес и процедур по ведению бизнеса;
      при разработке нормативных правовых актов учитывать недопустимость включения норм, которые могут ограничить конкуренцию;
      на постоянной основе проводить меры по ограничению государственного участия конкурентной среде;
      государственным органам, планирующим по итогам отбора предоставить субъекту рынка государственную помощь, обеспечить направление в антимонопольный орган ходатайства о даче согласия на предоставление такой помощи в соответствии со статьей 35 Закона о конкуренции.
      В качестве мер, направленных на стимулирование развития конкуренции на агропродовольственных рынках, необходима реализация следующих приоритетных направлений.
      Во-первых, создание стимулов для развития товаропроводящих сетей, в том числе структурных логистических звеньев по обеспечению перерабатывающих заводов сырьем и организации сбыта готовой сельскохозяйственной продукции. Также необходимо расширять практику прямых продаж сельскохозяйственных товаров населению, в том числе через рынки и ярмарки «выходного дня» в городах.
      Во-вторых, внести изменения в Закон «О государственном регулировании развития агропромышленного комплекса и сельских территорий», наделив местные исполнительные органы функцией по принятию участия в обеспечении государственной поддержки строительства объектов торговой деятельности и агропромышленного комплекса.
      В-третьих, усовершенствовать методологию выделения субсидий сельхозпроизводителям;
      В настоящее время сумма субсидий зависит от площади земельных участков сельхозпроизводителей. Это приводит к незаинтересованности сельхозпроизводителей увеличивать объемы производства продукции. Необходимо рассмотреть возможность перехода к практике субсидирования с учетом объемов фактически произведенных продуктов.
      разработать и вести республиканский и региональные балансы по плодоовощным и продовольственным товарам (в т.ч. с учетом сезонности);
      отсутствие такого баланса не позволяет определить реальную картину по наличию потребностей в продовольственных товарах, их перетокам и импортозависимости;
      определить наличие и потребности в инфраструктуре продовольственного и плодоовощного рынков (строительство овощехранилищ, теплиц, логистика);
      продолжить внедрение положительного опыта по использованию капельного орошения при производстве плодоовощной продукции;
      В-четвертых, расширение видов сельскохозяйственной продукции и продовольствия, в отношении которых могут проводиться закупочные и товарные интервенции.
      В качестве мер, направленных на стимулирование развития конкуренции на рынке продовольственных товаров, необходимо:
      разработать план по строительству современных оптово-розничных супермаркетов, работающих напрямую с производителями продовольственной и плодоовощной продукции;
      проработать вопрос заключения прямых договоров между иностранными производителями продовольственных товаров и отечественными торговыми сетями, исключив эксклюзивность (монополию) при импорте продовольственных товаров;
      инициировать создание ассоциации ретейлеров и сельхозтоваропроизводителей;
      разработать типовое положение (меморандум) о недискриминационном доступе отечественных сельхозтоваропроизводителей в торговые сети;
      создать условия для стимулирования объединений сельскохозяйственных товаропроизводителей и обслуживающих отраслей, развитие кооперации, в том числе в целях проведения эффективного диалога с розничными торговыми сетями.
      В целях развития конкуренции в строительной индустрии необходимо реализовать следующие мероприятия:
      Во-первых, ускорить строительство незаконченных новых заводов и техническое перевооружение существующих предприятий, в том числе путем:
      снижения административных барьеров при проектировании и строительстве;
      предоставления инвестиционных налоговых льгот.
      Во-вторых, создать условия для повышения информационной открытости рынка путем организации доступа к информации о потребностях в цементе для государственных нужд, в том числе в рамках государственных программ и инвестиционных программ естественных монополий.
      На рынке перевозок железнодорожным транспортом необходимы:
      обеспечение недискриминационного доступа к магистральной сети и другим объектам инфраструктуры;
      устранение перекрестного субсидирования и обеспечение прозрачной политики формирования тарифов на услуги перевозки грузов и пассажиров в целях справедливого тарифообразования;
      законодательное закрепление порядка организации деятельности вокзалов и взаимодействия предприятий железнодорожного транспорта и собственников вокзалов путем разработки соответствующих правил.
      В целях развития конкуренции в сфере железнодорожного транспорта приоритетными направлениями конкурентной политики являются следующие шаги:
      Во-первых, необходимо проанализировать и оценить эффективность мероприятий, реализованных в рамках реформы, и их влияние на развитие конкуренции в сфере железнодорожного транспорта. Исходя из результатов проведенного анализа следует рассмотреть вопрос об уточнении и актуализации государственной политики в сфере реформирования железнодорожного транспорта.
      Во-вторых, необходимо создать условия для развития рынка частных железнодорожных перевозок. Для этого необходимо совершенствование нормативной правовой базы, регулирующей железнодорожные перевозки.
      В-третьих, необходимо обеспечить недискриминационный доступ к инфраструктуре железнодорожного транспорта.
      На рынке авиаперевозок и аэропортовых услуг необходимы:
      обеспечение недискриминационного доступа авиакомпаний к услугам аэропортов и аэронавигационным услугам;
      создание условий для расширения низкобюджетных авиаперевозок и развитие деловой авиации;
      конкурсное назначение авиакомпаний, причем не менее двух перевозчиков по каждому маршруту, а также создание равных конкурентных условий для авиаперевозчиков (в том числе, путем конкурсного предоставления субсидий);
      обеспечение заключения межправительственных соглашений о воздушном сообщении с учетом требований антимонопольного законодательства (дополнение соглашений конкурентными нормами, направленными на ликвидацию дискриминации или несправедливой конкурентной политики);
      утвердить Перечень аэропортовых услуг, в котором предусмотреть условия по развитию конкуренции в техническом обслуживании, обработке багажа, грузов и почты, обслуживания на перроне, поставке продуктов питания, беспошлинной торговле, автопарковках и т.д. Кроме того, целесообразно обеспечить возможность авиакомпаниям осуществлять в указанных сферах самообслуживание;
      увеличить сроки предоставления маршрутов в целях обеспечения инвестиционной привлекательности.
      В качестве путей устранения барьеров входа на рынок телекоммуникаций новым компаниям и мешающих развитию конкуренции необходимо:
      продолжить мероприятия по продаже на фондовом рынке пакетов акций и долей участия АО «Казахтелеком» в операторах фиксированной, мобильной связи и Интернет в целях снижения в среднесрочной перспективе степени экономической концентрации рынка телекоммуникационных услуг;
      внесение изменений в законодательство (постановление Правительства Республики Казахстан от 14.03.06 г. № 155 «Об утверждении перечня регулируемых услуг (товаров, работ) субъектов естественной монополий»), направленных на выведение услуг по пропуску и присоединению трафика из сферы естественных монополий, а также внедрение современной международной практики регулирования стоимости присоединения и пропуска трафика;
      обеспечение равного открытого доступа к сетям телекоммуникаций общего пользования, а также прозрачного и недискриминационного межоператорского присоединения путем внесения изменений и дополнений в НПА в области телекоммуникаций, в том числе по наделению уполномоченного органа компетенцией по директивному установлению ставок на услуги терминации трафика для операторов связи;
      реформирование модели универсального обслуживания. Пересмотр действующего порядка субсидирования операторов связи, предоставляющих универсальные услуги телекоммуникаций, правил проведения конкурсов на универсальное обслуживание, обеспечивающий проведение конкурсов на региональном уровне с возможностью участия альтернативных операторов связи по предоставлению универсальных услуг в пределах отдельно взятой области, городского или сельского населенного пункта;
      принять меры по осуществлению перехода с 2011 года на посекундный шаг тарификации при оказании абонентам всех операторов Республики Казахстан услуг голосовой связи в местном, междугороднем и международном направлении, а также абонентам мобильной связи в роуминге;
      внесение изменений в соответствующие НПА в области телекоммуникаций в части урегулирования деятельности субъектов малого предпринимательства, создающих пункты сети сервиса (переговорные пункты);
      формирование и разработка нового реестра (классификатора) телекоммуникационных услуг на основе нового понятийного аппарата конвергентных услуг, в том числе с выделением услуги транзита, инициации и терминации трафика.
      В целях улучшения ситуации на рынке нефтепродуктов необходимо обеспечить переоборудование отечественных нефтеперерабатывающих заводов для переработки отечественной нефти в рамках реализации соответствующей программы (Комплексный План развития НПЗ на 2009 - 2015 годы), обеспечивающей потребность казахстанского рынка.
      В целях улучшения ситуации на рынке угля предлагаем проведение совместного анализа АЗК и МИНТ рынка добычи, транспортировки и реализации коммунально-бытового угля.
      Для решения вопросов транспортировки угля в южные и северные регионы республики необходимо рассмотреть вопрос о производстве полувагонов для транспортировки угля.
      В целях улучшения ситуации на рынке газа предлагаем следующее:
      предусмотреть на законодательном уровне исключение посредников на данном товарном рынке, необоснованно повышающих цены на газ;
      обеспечить равный доступ потребителям газа к монопольным продукциям производителей;
      развивать инфраструктуру газотранспортной отрасли, которая позволяет осуществить транспортировку газа из западного региона в газодифицитные регионы страны.
      В целях упорядочения деятельности субъектов рынка электрической энергии необходимо внести изменения в действующее законодательство, обеспечивающие ограничение объема продаваемой энергопроизводящей организацией электроэнергии в пределах ее собственной выработки (за исключением случаев аварийного выбытия мощностей) по виду деятельности «покупка электрической энергии в целях энергоснабжения».
      В финансовой сфере необходимо следующее:
      пересмотреть подходы к организациям, осуществляющим деятельность в сфере микрокредитования, в части повышения требований по капитализации и определения их работы по направлению «беззалоговое кредитование»;
      совершенствовать механизм урегулирования споров между потребителями и финансовыми организациями;
      рассмотреть возможность регулирования аутсорсинга банковских операций и услуг;
      рассмотреть вопрос о целесообразности альтернативы, предусматривающей укрепление действующей системы примирения с участием третейского и арбитражного суда, и системы организации защиты прав потребителей;
      рассмотреть вопрос применения типовых договоров по стандартным финансовым услугам;
      ввести ограничение на представление страховыми организациями и пенсионными фондами льгот, которые могут привести к нарушениям принципов добросовестной конкуренции.
      Нужно усилить защиту прав потребителей на рынке финансовых услуг таким образом, чтобы повысить доверие потребителей посредством:
      1) улучшения порядка раскрытия потребительской информации о финансовых услугах так, чтобы она была ясной и простой и в то же время более полной, чем действующая система раскрытия информации;
      2) обеспечения финансовой доступности, эффективности и простоты для использования потребителями мер по урегулированию споров;
      3) улучшения качества образовательных финансовых программ (как организованных, так и неорганизованных) для домохозяйств;
      4) определения условий, при соблюдении которых допускается пакетирование финансовых услуг;
      5) профессиональным ассоциациям следует разработать кодексы деловой практики, в которых основное внимание будет уделено обеспечению минимальных процедур для гарантирования добросовестных и прозрачных отношений с розничными клиентами.
      Сокращение государственного участия в предпринимательской деятельности.
      В качестве комплексных мер по упорядочению деятельности государственных предприятий, а также оптимизации участия государства в предпринимательской деятельности предлагается:
      внести изменение в законодательство в области государственных закупок в части отмены норм, позволяющих закуп госорганами услуг у своих подведомственных предприятий из одного источника в отраслях, где есть конкуренция;
      с целью недопущения неэффективного управления государственной собственностью, на законодательном уровне предусмотреть ответственность руководителей государственных предприятий и АО, ТОО с государственным участием за финансовые результаты деятельности компании;
      разработать программу по реализации (приватизации) акций (долей) юридических лиц (ТОО, АО), более 50 % которых принадлежат государству и аффилиированных с ними лиц, с сокращением доли государства или юридических лиц до 51 %, кроме объектов, не подлежащих приватизации в соответствии с законодательными актами Республики Казахстан.
      Осуществление этих мероприятий позволит упорядочить деятельность государственных предприятий, выполнить поручение Главы государства о передаче их непрофильных видов деятельности в конкурентную среду и уменьшении государственного вмешательства в экономику.

5.2. Система обратной связи с представителями бизнеса

      Качество и эффективность предлагаемых государственных мер по развитию конкуренции в значительной степени зависят от заинтересованности и активности представителей бизнеса в реализации данной программы.
      Исходя из этого, будут предприниматься меры по обеспечению обратной связи с представителями бизнеса для учета мнения предпринимателей по принимаемым государством мерам, их эффективности, адекватности потребностям, а также для принятия своевременных корректирующих действий по проблемам, возникающим в ходе реализации программы.
      Для обеспечения обратной связи с представителями бизнеса будут предприниматься следующие меры:
      на сайте Агентства будет открыт онлайн-портал для обращения всех заинтересованных сторон, который будет регулярно обрабатываться;
      на постоянной основе будут проводиться конференции, встречи и заседания отраслевых рабочих групп, связанных с изучением проблем и перспектив развитию отрасли и выработкой по ним решений;
      сотрудниками Агентства будут поддерживаться прямые, телефонные и посредством электронной почты контакты с потенциальными и действующими участниками программы;
      на регулярной основе будут проводиться телевизионные программы, посвященные проблемам и перспективам развития отрасли, при участии представителей бизнеса и власти;
      представители бизнеса смогут направлять на обычную почту Агентства письма с имеющимися проблемами, предложениями и видениями перспектив развития отраслей.
      Антимонопольный орган тесно взаимодействует с предпринимателями, так как оценка уровня национальной конкурентоспособности во многом зависит от мнения представителей бизнес-сообщества.
      Результаты оценки, отражаемые в рейтинге Глобальной конкурентоспособности Всемирного экономического форума, показывают тенденции конкурентного развития и, что немаловажно, помогают скорректировать национальную антимонопольную политику.

6. Необходимые ресурсы и источники финансирования

      На реализацию Программы в 2011-2014 годы будут направлены средства республиканского бюджета.
      Совокупный объем финансирования за счет республиканского бюджета составит 132,7 млн. тенге, в том числе:
      на обеспечение квалифицированными кадровыми ресурсами объем затрат составляет 28,8 млн. тенге;
      на развитие объем затрат составляет 103,9 млн. тенге.
      Общее распределение по годам:
      на 2011 год - 69,7 млн. тенге;
      на 2012 год - 43,0 млн. тенге;
      на 2013 год - 10,0 млн. тенге;
      на 2014 год - 10,0 млн. тенге.

      7. План мероприятий по реализации Программы по развитию
      конкуренции в Республике Казахстан на 2010 – 2014 годы

      Сноска. Раздел 7 в редакции постановления Правительства РК от 28.04.2012 № 556.


п/п

Мероприятие

Форма
завершения

Ответ-
ственные
за
исполнение

Срок
испол-
нения

Предполагаемые расходы
(млн. тенге)

Источники
финан-
сирования


бюд-
жетной
прог-
раммы
(если
есть)

1-й
год

2-й
год

3-й
год

4-й
год

Всего





1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

1. Совершенствование законодательства

1. Внесение изменений и дополнений в законодательные акты

1.

Разработка и
внесение в
Правительство
проекта Закона
Республики
Казахстан «О
внесении
изменений и
дополнений в
некоторые
законода-
тельные акты
по вопросам
государствен-
ной
монополии»

Проект
Закона
Республики
Казахстан

АЗК

Март
2011
года











Не
требуются



2.

Разработка и
внесение в
Правительство
проекта Закона
Республики
Казахстан «О
внесении
изменений и
дополнений в
некоторые
законода-
тельные акты
по вопросам
конкуренции»

Проект
Закона
Республики
Казахстан

МЭРТ

Февраль
2012
года











Не
требуются



2. Общие меры

3.

Разработка
предложений по
вопросам
наделения
местных
исполнительных
органов
функцией по
развитию
конкуренции

Предложения
в Прави-
тельство

АЗК,
МЭРТ,
акиматы
областей,
гг. Астаны
и Алматы

IV
квартал
2013
года











Не
требуются



4.

Анализ и обобщение
практики применения
антимоно-
польного
законода-
тельства
(анализ
судебных
решений по
вопросам
конкуренции,
совершенство-
вание
процедур судебных
разбира-
тельств и
т.д.)

Инфор-
мация в
Прави-
тельство

АЗК

Ежегодно,
1апреля











Не
требуются



5.

Подготовка
совместно с
ГУ «Институт
законода-
тельства»
комментария к
Закону
Республики
Казахстан «О
конкуренции»

Сборник -
комментарий

АЗК,
ГУ
«Институт
законо-
дательства»

Декабрь
2013
года











Не
требуются



3. Сокращение участия государства в предпринимательской деятельности

6.

Проведение
итогов
реализации
статей 77,
78 Закона
Республики
Казахстан
«О
конкуренции»

Информация
в Прави-
тельство
Республики
Казахстан

АЗК

Июнь
2011-
2012
годы











Не
требуются



7.

Проведение
мониторинга
рынков, на
которых
участвуют
квазиго-
сударственные
структуры, на
предмет
сокращения
государствен-
ного сектора в
экономике

Информация
в Прави-
тельство
Республики
Казахстан

АЗК, ГО,
имеющие
квазиго-
сударст-
венные
структуры
, акиматы
областей,
гг.
Астаны и
Алматы

Ежегодно











Не
требуются



4. Меры, направленные на снижение барьеров, препятствующих развитию конкуренции

8.

Проведение
анализа
товарных
рынков на
предмет
выявления и
исключения
барьеров
входа на
товарные
рынки,
существенно
влияющих на
появление
новых игроков
и развитие
конкурентной
среды,
непродуктивных
посред-
нических
структур с
целью
дальнейшего
обеспечения
законода-
тельной
реализации
запрета
деятельности
таких
структур (на
рынках
угля, газа и
др.)

Предложения
в Прави-
тельство
Республики
Казахстан

АЗК,
МТК,
МИНТ,
МНГ,
МЭРТ,
МСХ

Ежегод-
но,
1
сентября











Не
требуются



9.

Проведение
анализа
нормативной
правовой базы
на предмет
выявления и
устранения
норм,
ограничивающих
конкуренцию

Информация
в Прави-
тельство
Республики
Казахстан
(предложения)

АЗК

Ежегод-
но,
начиная
с 2011
года к
1
ноября











Не
требуются



10.

Включение в
стратегичес-
кие планы
государствен-
ных органов
индикаторов,
характе-
ризующих
развитие
конкуренции в
отраслях, и
показателей
снижения
уровня
концентрации
на товарных
рынках

Предложения
в Прави-
тельство
Республики
Казахстан

АЗК

IV
квартал
2011
года











Не
требуются



11.

Принятие мер
по ликвидации
бездействующих
государствен-
ных предпри-
ятий и
юридических
лиц с
государствен-
ным участием

Информация
в Прави-
тельство
Республики
Казахстан

МФ, ГО,
акиматы
областей,
гг.
Астаны и
Алматы,
АЗК

Ежегодно











Не
требуются



12.

Проведение
анализа
деятельности
государствен-
ных
предприятий на
предмет
выполнения ими
функций в
соответствии
со статьей 134
Закона
Республики
Казахстан «О
государствен-
ном имуществе»

Информация в
Прави-
тельство
Республики
Казахстан

АЗК

Постоянно











Не
требуются



2. Развитие конкуренции на рынках основных отраслей экономики

1. Развитие конкуренции в сфере электроэнергетики

13.

Разработка мер
по развитию
конкуренции в
сфере
электроэнер-
гетики

Информация в
Прави-
тельство
Республики
Казахстан

МИНТ,
АЗК

2011
год











Не
требуются



14.

Разработка
предложений по
развитию
конкуренции на
рынке
электро-
снабжения с
целью снижения
администра-
тивных
барьеров, в
том числе
путем
оптимизации
разрешительных
процедур

Информация в
Прави-
тельство
Республики
Казахстан

МЭРТ,
АРЕМ,
МИНТ,
АЗК

IV
квартал
2012
года











Не
требуются



15.

Разработка
предложений по
пересмотру
порядка
доступа
энерго-
снабжающих
организаций к
услугам
энерго-
передающих
организаций

Информация в
Прави-
тельство
Республики
Казахстан

МИНТ,
АРЕМ, АЗК

III
квартал
2012
года











Не
требуются



2. Развитие конкуренции в сфере жилищно-коммунального хозяйства

16.

Внесение
предложений по
привлечению
частных
инвестиций к
управлению
коммунальной
собствен-
ностью, в том
числе с
использованием
механизма
государствен-
но-частного
партнерства

Предложение
в Прави-
тельство
Республики
Казахстан

АДСиЖКХ,
МЭРТ,
местные
исполни-
тельные
органы

III
квартал
2012
года











Не
требуются



17.

Внесение
предложений по
установлению
обязанности
инфраструк-
турных
субъектов
рынка по
обеспечению
доступа к
своим услугам
для введенных
в эксплуатацию
объектов

Предложение
в Прави-
тельство
Республики
Казахстан

АЗК,
АДСиЖКХ,
МЭРТ,
АРЕМ,
МИНТ,
местные
исполни-
тельные
органы

III
квартал
2012
года











Не
требуются



3. Развитие конкуренции в сфере газовой отрасли

18.

Разработка мер
по развитию
конкуренции
на рынке газа

Информация в
Прави-
тельство
Республики
Казахстан

МНГ,
АЗК

2011
год











Не
требуются




4. Развитие конкуренции на рынке угля

19.

Разработка мер
по развитию
конкуренции
на рынке
энергети-
ческого угля

Информация в
Прави-
тельство
Республики
Казахстан

МИНТ,
МНГ,
АЗК

2011
год











Не
требуются




5. Развитие конкуренции на агропродовольственных рынках

20.

Разработка мер
по развитию
конкуренции
на агропро-
довольственных
рынках

Информация в
Прави-
тельство
Республики
Казахстан

МСХ,
АЗК,
МЭРТ

2011
год











Не
требуются




6. Развитие конкуренции в сфере железнодорожного транспорта

21.

Принятие мер
по развитию
конкуренции в
сфере
железнодо-
рожного
транспорта

Информация в
Прави-
тельство
Республики
Казахстан

МТК,
АЗК

Еже-
годно











Не
требуются



22.

Проведение
анализа рынка
услуг
предоставления
в аренду
грузового подвижного
состава и
оперирования
грузовым
подвижным
составом

Информация в
Прави-
тельство
Республики
Казахстан

АЗК,
МТК,
АО «НК
«КТЖ»
(по
согласо-
ванию)

2010
год











Не
требуются



7. Развитие конкуренции на рынке нефтепродуктов

23.

Разработка мер
по развитию
конкуренции
на рынке
нефтепродуктов

Информация в
Прави-
тельство
Республики
Казахстан

МНГ,
АЗК

2011
год
















Не
требуются




8. Развитие конкуренции на рынке авиаперевозок

24.

Принятие мер, направленных
на развитие
маршрутной конкуренции

Информация в
Прави-
тельство
Республики
Казахстан

МТК,
АЗК

2011-
2012
годы
















Не
требуются




9. Развитие конкуренции в строительной индустрии

25.

Разработка мер
по развитию
конкуренции
на рынке
строительных
материалов

Информация в
Прави-
тельство
Республики
Казахстан

МИНТ,
АЗК

2011
год











Не
требуются



10. Развитие конкуренции на рынках финансовых услуг

26.

Разработка
предложений
по развитию
конкуренции
на рынках
финансовых
услуг

Информация в
Прави-
тельство
Республики
Казахстан

АЗК,
АФН

2011
год











Не
требуются




11. Развитие конкуренции на рынке телекоммуникаций

27.

Проведение
анализа на
предмет
возможности
выведения
услуг по
пропуску и
присоединению
трафика из
сферы
естественных
монополий, а
также
внедрения
современной
международной
практики
регулирования
стоимости
присоединения
и пропуска
трафика

Информация в
МСИ

АЗК,
МСИ

2010-
2011
годы











Не
требуются



28.

Проведение
анализа рынка
услуг по
предоставлению
в
имущественный
найм (аренду)
или пользование
кабельной
канализации и
иных основных
средств,
технологи-
чески
связанных с
присоединением
сетей
телекомму-
никаций к сети
телекомму-
никаций общего
пользования в
целях
исключения из
сферы
естественных
монополий и
передачи в
конкурентную
среду

Информация в
Прави-
тельство
Республики
Казахстан

АЗК,
МТК

2012-2013
годы















29.

Проведение
анализа
оптового и
розничного
рынка услуг
доступа к
сети Интернет

Информация в
Прави-
тельство
Республики
Казахстан

АЗК,
МСИ

2010
год











Не
требуются



12. Развитие других приоритетных отраслей экономики в рамках форсированного
индустриально-инновационного развития

30.

Проведение
анализа и
оценки
состояния
конкурентной
среды на
товарных
рынках
машиностроения

Информация в
Прави-
тельство
Республики
Казахстан

АЗК,
МИНТ

2011
год











Не
требуются



31.

Разработка мер по
развитию
конкуренции
на товарных
рынках
машиностроения

Информация в
Прави-
тельство
Республики
Казахстан

МИНТ,
АЗК

2011
год











Не
требуются



32.

Проведение
анализа и
оценки
состояния
конкурентной
среды на
товарных
рынках
металлургии

Информация в
Прави-
тельство
Республики
Казахстан

АЗК,
МИНТ

2011
год











Не
требуются



33.

Разработка мер
по развитию
конкуренции
на товарных
рынках
металлургии

Информация в
Прави-
тельство
Республики
Казахстан

МИНТ,
АЗК

2011
год











Не
требуются



34.

Проведение
анализа и
оценки
состояния
конкурентной
среды на
товарных
рынках
фармацевти-
ческой и
медицинской
отрасли

Информация в
Прави-
тельство
Республики
Казахстан

АЗК,
МИНТ,
МЗ

2012
год











Не
требуются



35.

Разработка мер
по развитию
конкуренции
на товарных
рынках
фармацевти-
ческой и
медицинской
отрасли

Информация в
Прави-
тельство
Республики
Казахстан

МИНТ,
АЗК

2012
год











Не
требуются



36.

Проведение
анализа и
оценки
состояния
конкурентной
среды на
товарных
рынках
химической
промышленности

Информация в
Прави-
тельство
Республики
Казахстан

АЗК,
МИНТ

2012
год











Не
требуются



37.

Разработка мер
по развитию
конкуренции
на товарных
рынках химической
промышленности

Информация в
Прави-
тельство
Республики
Казахстан

МИНТ,
АЗК

2012
год











Не
требуются



38.

Проведение
анализа и
оценки
состояния
конкурентной
среды на
товарных
рынках легкой
промышленности

Информация в
Прави-
тельство
Республики
Казахстан

АЗК,
МИНТ

2013
год











Не
требуются



39.

Разработка мер
по развитию
конкуренции
на товарных
рынках легкой
промышленности

Информация в
Прави-
тельство
Республики Казахстан

МИНТ,
АЗК

2013
год











Не
требуются



3. Регулирование деятельности субъектов естественных монополий

40.

Анализ сфер
деятельности
субъектов
естественных монополий на предмет
выделения из
них отдельных
видов работ в
конкурентную среду

Информация в
Правительство

Республики Казахстан

АЗК

2011-
2014 к
5 июля
















Не
требуются




4. Региональная конкурентная политика

41.

Проведение
рейтинга
деятельности
местных
исполнительных
органов по
развитию
конкуренции

Информация в
Прави-
тельство
Республики
Казахстан

АЗК

Ежегод-
но к 1
июля, 5
января











Не
требуются



42.

Координация
разработки и
включения в
программы
развития
территорий мер
по развитию
конкуренции

Постанов-
ления
маслихатов

МЭРТ,
АЗК,
акиматы
областей и
г.г.
Алматы
и Астаны

Ежегодно по
мере
разра-
ботки











Не
требуются



43.

Организация
сбора,
анализа и
публикации
информации о
региональных
рынках,
потребностях в
товарах и
услугах в
целях
привлечения
новых
предприни-
мателей

Информация
в Прави-
тельство РК

Акиматы
областей и
гг. Астаны
и Алматы,
СПК

Постоянно











Не
требуются



44.

Разработка
плана
мероприятий по
развитию
региональной
конкуренции

Информация в
Прави-
тельство
Республики
Казахстан

АЗК,
МЭРТ,
акиматы
областей и
гг. Астаны
и Алматы

IV
квартал
2012
года











Не
требуются



5. Адвокатирование конкуренции

45.

Организация
видеоконфе-
ренций по
вопросам
конкурентной
политики

Информация
в Прави-
тельство
Республики
Казахстан

АЗК

2011,
2013,
2014
годы,
еже-
квар-
тально

2,8



2,8

2,8

8,4

РБ

602 001

46.

Открытие
общественных
приемных при
террито-
риальных
подразделениях
антимоно-
польного
органа
для работы с
субъектами
рынка и
гражданами
(потреби-
телями)

Информация
в Прави-
тельство
Республики
Казахстан

АЗК

Декабрь
2011
года











Не
требуются



47.

Разработка
бюджетной
программы
(в целях
проведения
научно-
исследо-
вательских,
информаци-
онно-аналити-
ческих работ в
области
конкурентной
политики с
привлечением
международных
экспертов)

Бюджетная
заявка на
2011-2013
годы

АЗК,
МФ,
МЭРТ

В
течение
2011-
2012
годов

36,2

37,6





73,8

РБ

602 001

48.

Освещение в
СМИ информации
о разработке и
реализации
мер по
развитию
региональной
конкуренции

Информация
в АЗК о
публика-
циях,
выступ-
лениях
в СМИ

Акиматы
областей и
г.г.
Алматы
и Астаны

к 25
декабря
и к 25
июня
2010-
2014
годы











Не
требуются




6. Международное сотрудничество

49.

Проведение
заседания
МСАП,
посвященного
20-летию
антимоно-
польного
органа
Республики
Казахстан
(организация и
проведение
Международной
научно-
практической
конференции,
посвященной
20-летию
антимоно-
польного
органа
Республики
Казахстан и
др.)

Информация в
Правительство

Республики Казахстан

АЗК

2-е
полу-
годие
2011
года

25,0







25,0

РБ

МИД РК

50.

Подача заявки
для проведения
в 2014 году
заседания МКС
в Республике
Казахстан

Информация
в Прави-
тельство
Республики
Казахстан

АЗК,
МИД,
МФ,
МЭРТ,
МЮ

2013-
2014
годы











Не
требуются




51.

Участие
сотрудников
антимоно-
польного
органа в
обучающих
мероприятиях,
проводимых в
СНГ, странах
дальнего
зарубежья
(МКС)

Информация
в Прави-
тельство
Республики
Казахстан

АЗК

В
течение
2011-
2014
годов

7,2

7,2

7,2

7,2

28,8

РБ

МИД РК

52.

Разработка
мер,
направленных
на активизацию
международного
сотрудничества

Предложения
в Прави-
тельство
Республики Казахстан

АЗК

Еже-
годно к
15
июля











Не
требуются



53.

Сближение
методологии
изучения
рынков со
странами СНГ
(Россия и
Украина),
европейскими
антимоно-
польными
органами с
целью ее
прикладной
направленности
(конкретные
результаты и
соответст-
вующие выводы)

Предложения
в Прави-
тельство
Республики
Казахстан

АЗК

Июль
2011
года











Не
требуются



Примечание: расшифровка аббревиатур:
АБЭКП – Агентство Республики Казахстан по борьбе с экономической и коррупционной преступностью (финансовая полиция)
АЗК – Агентство Республики Казахстан по защите конкуренции (Антимонопольное агентство)
АРЕМ – Агентство Республики Казахстан по регулированию естественных монополий
АС – Агентство Республики Казахстан по статистике
АФН – Агентство Республики Казахстан по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций
МИД – Министерство иностранных дел Республики Казахстан
МИНТ – Министерство индустрии и новых технологий Республики Казахстан
МНГ – Министерство нефти и газа Республики Казахстан
МСИ – Министерство связи и информации Республики Казахстан
МСХ – Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан
МТК – Министерство транспорта и коммуникаций Республики Казахстан
МЭРТ – Министерство экономического развития и торговли Республики Казахстан
МЮ – Министерство юстиции Республики Казахстан
МФ – Министерство финансов Республики Казахстан
МКИ – Министерство культуры и информации Республики Казахстан
АО – акционерное общество
ГУ – государственное учреждение
ГО – государственные органы
ТОО – товарищество с ограниченной ответственностью
АО «НК «КТЖ» – акционерное общество «Национальная компания «Қазақстан темiр жолы»
АО «ФРП «Даму» – акционерное общество «Фонд развития предпринимательства «Даму»
АО «КазАгро» – акционерное общество «Национальный управляющий холдинг «КазАгро»
ГСМ – горюче-смазочный материал
ОПЕК – организация стран-экспортеров нефти
СНГ – Содружество Независимых Государств
США – Соединенные Штаты Америки
ЭПО – энергопередающие организации
ЭСО – энергоснабжающие организации
МВК – межведомственная комиссия
МСАП – Межгосударственный совет по антимонопольной политике
МКС – Международная конкурентная сеть
СМИ – средства массовой информации