Қазақстан Республикасындағы табиғи монополиялар салаларындағы тарифтік саясат жөніндегі 2020 жылға дейінгі бағдарламаны бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 19 желтоқсандағы № 1360 қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 5 шілдедегі № 395 қаулысымен

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 05.07.2016 № 395 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) қаулысымен.

Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасындағы табиғи монополиялар салаларындағы тарифтік саясат жөніндегі 2020 жылға дейінгі бағдарлама (бұдан әрі – Бағдарлама) бекітілсін.
2. Бағдарламаның орындалуына жауапты мемлекеттік органдар мен ұйымдар (келісім бойынша):
1) Бағдарламада көзделген іс-шаралардың уақтылы орындалуын қамтамасыз етсін;
2) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 18 наурыздағы № 218 қаулысымен бекітілген Салалық бағдарламаларды әзірлеу, іске асыру, мониторингілеу, бағалау және бақылау ережесіне сәйкес Бағдарламаның іске асырылу барысы туралы ақпарат берсін.
3. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі К. Мәсімов

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2014 жылғы 19 желтоқсандағы
№ 1360 қаулысымен
бекітілген

Қазақстан Республикасындағы табиғи монополиялар салаларындағы
тарифтік саясат жөніндегі 2020 жылға дейінгі бағдарлама

Мазмұны

1. Паспорт
2. Кіріспе
3. Ағымдағы жағдайды талдау
4. Бағдарламаның мақсаттары, нысаналы индикаторлары, міндеттері мен оны іске асыру нәтижелерінің көрсеткіштері
5. Бағдарламаның негізгі бағыттары, мақсаттары мен міндеттеріне қол жеткізу жолдары, тиісті шаралар
6. Бағдарламаны іске асыру кезеңдері
7. Қажетті ресурстар және оларды қаржыландыру көздері
8. Бағдарламаны іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары

1. Паспорт

Атауы	Қазақстан Республикасындағы табиғи монополиялар салаларындағы тарифтік саясат жөніндегі 2020 жылға дейінгі бағдарлама
Әзірлеу үшін негіздеме	Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 14 сәуірдегі № 355 қаулысыменІ бекітілген Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық саясатының 2014 жылға арналған бірінші кезектегі шараларының жол картасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарының 57-тармағы
Бағдарламаны әзірлеу мен іске асыруға жауапты мемлекеттік органдар	Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі
Бағдарламаның мақсаты	Табиғи монополиялар субъектілері қызметін реттеудің инвестициялық тартымдылықты, тариф белгілеудің ашықтығын жоғарылатуға бағытталған тиімді теңгерімделген жүйесі және табиғи монополия жағдайынан бәсекелі нарық жағдайына өту
Бағдарламаның міндеттері	1. Тарифтердің болжамдылығын қамтамасыз ету. 2. Инвестициялық тартымдылықты арттыру және инвестициялардың табиғи монополиялар субъектілерінің негізгі құралдарын жаңғыртуға және жаңартуға салынуын ынталандыру. 3. Энергия тиімділігін және энергия үнемдеуді ынталандыру
Мерзімдері	2014 – 2019 жылдар
Нысаналы индикаторлар	1. Табиғи монополиялар субъектілерінің шекті (ұзақ мерзімді) тарифтер бойынша жұмысқа мына салаларда кең ауқымда өтуі: 1) реттеліп көрсетілетін коммуналдық қызметтерді астанада, республикалық және облыстық маңызы бар қалаларда көрсететін сумен жабдықтау және (немесе) су бұру саласында – 2018 жылы; 2) реттеліп көрсетілетін коммуналдық қызметтерді астанада, республикалық және облыстық маңызы бар қалаларда көрсететін жылу энергиясын өндіру, беру, тарату және (немесе) онымен жабдықтау саласында – 2018 жылы; 3) мұнай мен газды магистральдық құбырлар арқылы тасымалдау саласында – 2016 жылы; 4) магистральдық теміржол желілерінің қызметі саласында – 2018 жылы; 5) порттардың көрсетілетін қызметтері саласында – 2015 жылы; 6) әуежайлардың көрсетілетін қызметтері саласында – 2017 жылы. 2. 2020 жылға қарай инвестиция көлемінің артуы: 1) жылу энергетикасы, сумен жабдықтау және (немесе) су бұру, электр энергиясын беру және тарату салаларында – 40 %; 2) мұнай мен газ тасымалдау салаларында – 25 %; 3) магистральдық теміржол желілері саласында – 29 %; 4) порттар мен әуежайлардың көрсетілетін қызметтері саласында – 32 %. 3. 2020 жылға қарай мына салалардағы табиғи монополиялар субъектілері негізгі құралдарының тозу деңгейінің азаюы: 1) жылу энергетикасы – 71 %-дан 55 %-ға дейін; 2) сумен жабдықтау және (немесе) су бұру – 65 %-дан 45 %-ға дейін; 3) электр энергиясын беру және тарату – 69 %-дан 52 %-ға дейін; 4) мұнайды магистральдық құбыржолдар арқылы тасымалдау – 65 %-дан 50 %-ға дейін; 5) газды магистральдық газ құбырлары арқылы тасымалдау – 40 %-дан 23 %-ға дейін; 6) газды газ тарату желілері арқылы тасымалдау – 40 %-дан 21 %-ға дейін; 7) магистральдық теміржол желілерінің көрсетілетін қызметтері – 40 %-ға дейін; 8) порттардың көрсетілетін қызметтері – 29 %-ға дейін; 9) әуежайлардың көрсетілетін қызметтері – 26 %-ға дейін. 4. 2020 жылға қарай табиғи монополиялар субъектілері желілеріндегі нормативтік ысыраптар деңгейінің азаюы: 1) жылу энергетикасында – 18,9 %-ға дейін; 2) сумен жабдықтауда – 15,5 %-ға дейін; 3) электр энергиясын беру және тарату саласында – 12,8 %-ға дейін
Қаржыландыру көздері мен көлемі	Бағдарламаны іске асыру республикалық бюджеттен және өзге көздерден ақшалай қаражат бөлуді көздемейді

2. Кіріспе

2014 жылғы қаңтарда Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен Мемлекет басшысының 2012 жылғы 14 желтоқсандағы «Қазақстан – 2050» стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауын іске асыруға бағытталған Қазақстанның әлемнің ең дамыған 30 мемлекетінің қатарына кіруі жөніндегі тұжырымдама бекітілді.
Жаңа бағыттағы экономикалық саясат экономикалық әлеуетті ұлғайту мақсатында қолайлы инвестициялық ахуал қалыптастыруды, инвестициялардың пайдалылығы мен қайтарымдылығын, сондай-ақ экономиканың тиімді жеке секторын құруды және мемлекеттік-жекешелік әріптестікті дамытуды, экспортты мемлекеттік ынталандыруды білдіреді.
Қазақстан Республикасы экономика секторларының бәсекеге қабілеттігін дамыту мен жоғарылатуға әсер ететін факторлардың бірі табиғи монополиялар субъектілерінің тиімді жұмыс істеуі болып табылады.
Қазақстан Республикасының экономика секторларының дамуына қажетті көрсетілетін қызметтердің сапасы табиғи монополиялар салаларының дамып жетілуі мен жаңғыртылу деңгейіне тәуелді.
Бүгінде тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық саласы табиғи монополиялар субъектілерінің (бұдан әрі – субъектілер) қанағаттанарлықсыз қаржы жағдайымен, негізгі қорлардың тозу дәрежесінің жоғары деңгейімен, энергия мен суды ысыраптаудың жоғары болуымен сипатталады.
Қазақстан Республикасындағы табиғи монополиялар салаларындағы тарифтік саясат жөніндегі 2020 жылға дейінгі бағдарлама Қазақстан Республикасында жүргізілетін тарифтік саясатты дамытудың және субъектілердің қызметін мемлекеттік реттеудің тиімді жүйесін қалыптастырудың келешектегі қадамдарын айқындайды.
Бағдарлама инфрақұрылымды жаңғырту мен дамытудың, субъектілер қызметінің ашықтығын жоғарылатудың есебінен табиғи монополиялар салаларына инвестициялардың көлемін ұлғайту, субъектілердің негізгі құралдары тозуының, субъектілердің желілеріндегі нормативтік ысыраптардың деңгейін азайту мәселелерін шешуге бағытталған шараларды көздейді.

3. Ағымдағы жағдайды талдау

1. Табиғи монополиялар салаларындағы реттеудің қолданыстағы саясаты

Қазіргі уақытта «Табиғи монополиялар және реттелетін нарықтар туралы» 1998 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес Қазақстан Республикасындағы табиғи монополиялар салаларына 15 көрсетілетін қызмет (тауарлар, жұмыстар), оның ішінде экономика салаларының дамуына және тұрғындардың өмір сүруін қамтамасыз етуге біршама дәрежеде әсер ететін:
1) мұнайды және (немесе) мұнай өнімдерін магистральдық құбыржолдар арқылы тасымалдау жөніндегі;
2) тауарлық газды сақтау, жалғастырушы, магистральдық газ құбырлары және (немесе) газ тарату жүйелері арқылы тасымалдау, топтық резервуарлық қондырғыларды пайдалану, сондай-ақ шикі газды жалғастырушы газ құбырлары арқылы тасымалдау жөніндегі;
3) электр энергиясын беру және (немесе) бөлу жөніндегі;
4) топырақтың жылуын, жерасты суларын, өзендерді, су айдындарын өнеркәсіптік кәсіпорындардың және электр станцияларының, кәріздік-тазарту құрылыстарының сарқынды суларын пайдалана отырып өндірілген жылу энергиясын қоспағанда, жылу энергиясын өндіру, беру, бөлу және (немесе) онымен жабдықтау жөніндегі;
5) сумен жабдықтау және (немесе) су бұру жөніндегі;
6) магистральдық теміржол желілерінің (бұдан әрі – МТЖ);
7) порттар мен әуежайлардың көрсетілетін қызметтері жатады.
Табиғи монополиялар салаларындағы басшылықты табиғи монополиялар және реттелетін нарықтар туралы заңнамаға сәйкес Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Табиғи монополияларды реттеу және бәсекелестікті қорғау комитеті (бұдан әрі – Комитет) жүзеге асырады.
Табиғи монополиялар салаларында 1637 реттеліп көрсетілетін қызмет көрсететін 1186 субъект, оның ішінде:
сумен жабдықтау және (немесе) су бұру саласында – 850 субъекті;
электр және жылу энергетикасы саласында – 456 субъекті;
көлік саласында – 279 субъекті;
мұнай мен газды тасымалдау саласында – 52 субъекті өз қызметін жүзеге асыруда.
Алға қойылған экономиканың өсу қарқынын және тиісінше, азаматтардың өмір сүру сапасын жақсартуды қамтамасыз ету үшін субъектілер қызметін мемлекеттік тарифтік реттеу жүйесі:
1) реттелетін секторлардағы инвестициялық тартымдылықтың артуына;
2) тұтынушылар құқығын қорғауға;
3) энергия үнемдеу мен ресурс үнемдеу міндеттерін шешуге ықпал ететін жағдайларды қамтамасыз етуге бағытталған.
Инвестициялық тартымдылықты арттыру және сумен жабдықтаудың реттелетін секторын жаңғырту шеңберінде 2012 жылы Суға тарифтерді белгілеудің жаңа тетіктерін енгізудің 2013 – 2015 жылдарға арналған кешенді жоспары қабылданды.
Кешенді жоспарда мақсаты суды үнемдеу, инвестицияларды қаржыландыру көздерін ұлғайту болып табылатын су арналарын кең ауқымды жаңғырту мен реконструкциялау, субъектілердің қызметін реттейтін бірқатар нормативтік құқықтық актілерге өзгерістер мен толықтырулар енгізу көзделеді.
Инвесторларды тарту мақсатында заңнаманы жетілдіруді есепке ала отырып, 2013 жылғы 1 қаңтардан бастап өңірлік электр желілік компаниялар (бұдан әрі – ӨЭК) үшін салыстырмалы талдау әдісі (бенчмаркинг) бойынша тарифтер енгізілді.
Жылу энергетикасы секторының инвестициялық тартымдылығын арттыру және жаңғырту мақсатында Жылу желілерін жаңғырту жөніндегі 2014 – 2020 жылдарға арналған жоспар (бұдан әрі – Жоспар) әзірленді.
Жоспардың мақсаты Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық бағдарламасының тарифі мен ресурстары арқылы жылумен жабдықтау саласында қаржыландыру көздерін қамтамасыз ету болып табылады.
Жоспар экономикаға мультипликативті әсер ететін, шұғыл ауыстыруды және жаңғыртуды қажет ететін 17 субъекті бойынша желілерді нақты атаулы инвестициялауды көздейді. Бұл ретте, ауыстыру алдын ала оқшауланған құбырлардың аралықтарын және басқа да тиімділігі жоғары материалдарды көздейді.
Бұл ретте, тарифтердің өсуі инфляция дәлізінің шеңберінде жүзеге асырылатын болады.
Жоспардың іске асырылуы азаматтардың өмір сүруіне жайлы және қауіпсіздік жағдайларын жасау үшін айтарлықтай тозған желілер мен жабдықтардың, көрсетілетін қызметтер сапасының және тиісінше, жылумен жабдықтау жүйелерінің беріктігі мен төзімділігін арттырудың проблемалық мәселелерін шешуге мүмкіндік береді.
Бүгінде шамамен 92 субъекті шекті (инвестициялық) тарифтер бойынша жұмыс істейді. Бұл тұтынушыларға тарифтердің орнықтылығы мен айқындылығын, негізгі құралдардың жаңғыртылуына инвестициялар салу есебінен көрсетілетін қызметтер сапасын арттыруды қамтамасыз етеді.
Шекті тарифтерді қолдану субъектілер үшін инвестициялық бағдарламаның іске асырылу мерзіміне байланысты тарифтерді орта және ұзақ мерзімді кезеңге бекітуді білдіреді. Инвестиция көлемінің ұлғаюы әр субъектінің инвестициялық бағдарламаларды әзірлеу және іске асыру міндетін белгілеу есебінен қол жеткізіледі. Инвестициялық бағдарламаның болуы – шекті тарифтерді бекітудің міндетті шарты.
Бүгінде субъектілердің көрсетілетін қызметтеріне тарифтерді төлеу бойынша шығыстар индустриялық және инвестициялық жобаларға арналған шығындардың құрамдас бөлігі болып табылады.
Инвестор инвестициялық жоба бойынша шешім қабылдау кезеңінде тұрса, онда ең негізгі фактор оның рентабельділігі болып табылады.
Субъектілердің тарифтері жыл сайын өзгеруі мүмкін жағдайларда, олардың өсу қарқынын болжау мүмкін емес және тиісінше, инвесторлар инвестициялық жобаларды іске асыру кезінде тарифтер деңгейінің өзгеру қаупіне ұшырап отырады.
Осылайша, бизнес субъектілері (әлеуетті инвесторлар) тарифтердің өсу болжамын есепке ала отырып, инвестициялық жобаларды, оның ішінде, Үдемелі индустриялық-инновациялық даму жөніндегі мемлекеттік бағдарлама шеңберінде сапалы әзірлеп, толық көлемде іске асыра алатын болады.
Реттеу әдістерінің тағы бір жаңа әдісі қуаты аз субъектілердің өтінімдік науқаннан хабарлама жасау тәсіліне өтуі болып табылады. «Табиғи монополиялар және реттелетін нарықтар туралы» 1998 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес қуаты аз субъект – мынадай:
1) жалпы белгіленген қуаты, қоса алғанда жиырма Гкал/сағатқа дейінгі жылыту қазандықтарынан жылу энергиясын өндіру, беру, тарату және (немесе) онымен жабдықтау жөніндегі қызметтерді;
2) көлемi жылына бір жүз елу мың текше метрге дейiн сумен жабдықтау және (немесе) су бұру;
3) көлемі мың вагон/км-ге дейін кірме жолдар саласындағы қызметтердi көрсететiн табиғи монополия субъектiсi.
Бұл субъектілер шағын және шалғайдағы елді мекендерде орналасқан, әдетте, тарифтерді бекітуге өтінім қалыптастыру үшін әкімшілік ресурстары жоқ.
Тұтынушылардың мүдделерін қорғау мақсатында қабылданатын шешімдердің ашықтығын және азаматтардың хабардар болуын арттыруға бағытталған бірқатар іс-шаралар іске асырылуда, оның ішінде:
1) тұтынушылардың, депутаттардың, барлық деңгейдегі мәслихаттардың, мемлекеттік органдар, қоғамдық бірлестіктер, бұқаралық ақпарат құралдары өкілдерінің, тәуелсіз сарапшылар мен монополистердің қатысуымен тарифтерді бұқаралық талқылау өткізілуде;
2) субъектілер басшыларының тұтынушылар алдында есеп беруі өткізілуде.
Энергия үнемдеу және ресурс үнемдеу бойынша іс-шаралар іске асырылуда. Атап айтқанда, ресурстар мен тұтынушылар қаражатын үнемдеуді қамтамасыз ететін электр энергиясына (тәулік аймақтары және тұтыну көлемдері бойынша) және суға (тұтынушылар топтары бойынша) сараланған тарифтер енгізілді және олар қолданылуда.
Сондай-ақ, электр, жылу желілерінде және сумен жабдықтау желілеріндегі нормативтік ысырап деңгейінің жыл сайынғы азаю үрдісі байқалуда. 2006 жылдан бастап олардың деңгейі іс жүзінде жартысына дейін азайған (тиісінше 43 %, 26 % және 45 %).
Қазақстан Республикасының Үкіметі 2008 жылы «Қазақстан темір жолы» ҰК» акционерлік қоғамының (бұдан әрі – «ҚТЖ» ҰК» АҚ) теміржол көлігімен жүк тасымалдауға арналған тарифтерін өсіруді көздейтін 2008 – 2012 жылдарға арналған инвестициялық бағдарламаны мақұлдады. Осылайша, 2009 жылды қоспағанда, 2008 жылдан 2014 жылға дейін жыл сайын экономикалық дағдарыстың салдарынан теміржол көлігімен жүк тасымалдау тарифтерін өсіру жүргізілді.
2008 жылдан бастап 2014 жылға дейінгі кезеңдегі күрделі салымдар 683031 млн. теңгені құрады. Қаражатты инвестициялаудың нәтижесінде МТЖ операторы 3374 км жолға күрделі жөндеу жүргізді; жүк және жолаушы пойыздарының қозғалыс жылдамдығын арттырды.

2. Табиғи монополиялар салаларындағы түйінді проблемалар

Электр энергиясын беру және тарату саласында

Бүгінгі күні электр энергиясын беру және тарату саласында 129 субъекті қызмет көрсетеді, оның ішінде:
электр энергиясын беруді өңіраралық деңгейдегі желілер бойынша 2013 – 2015 жылдар аралығында қолданатын бекітілген шекті тариф (орта мерзімді) бойынша жүзеге асыратын «КЕГОК» акционерлік қоғамы;
электр энергиясын беруді өңірлік желілер бойынша салыстырмалы талдау әдісі (бенчмаркинг) арқылы бекітілген тарифтер бойынша жүзеге асыратын 20 ірі ӨЭК;
жалпы тәртіппен бекітілген тарифтер бойынша электр энергиясын беру және тарату бойынша қызметті жыл сайын қайта қарау құқығымен көрсететін энергия беруші 108 ұсақ ұйым.
Электр энергиясын беру және тарату қызметтеріне тариф белгілеу әдіснамасында субъектілерді негізгі өндірістік қорларға қаражат инвестициялауға ынталандыруға бағытталған жеткілікті тетіктер жоқ.
Инвестиция көлемі төмендігінің салдарынан осы саладағы негізгі құралдардың тозу деңгейі 70 %-ды құрайды, ал желілердегі ысырап деңгейі 13,5 %-ға жетеді.
Тозу мен ысыраптың жоғары деңгейіндегі жағдайды түзету мақсатында электр энергиясын беру және тарату саласына Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің (бұдан әрі – Агенттік) бағалауы бойынша, тек ірі субъектілер бойынша 975 млрд. теңгеге жуық сомада инвестиция салу қажет.
2004 жылы ӨЭК-нің электр энергиясын сату-сатып алу бойынша қызметі оны беру қызметінен бөлінді, энергия жабдықтаушы ұйымдар (бұдан әрі – ЭЖҰ), оның ішінде электр энергиясын кепілдік беретін жеткізушілер құрылды. Алайда, реформадан кейін өткен онжылдық ішінде бөлшек сауда нарығында бағаның төмендеу фактілері тіркелген жоқ.
Іс жүзінде бөлшек сауда нарығында электр энергиясын жеткізуді ЭЖҰ және жекелеген энергия беруші ұйымдар жүзеге асырады, бүгінде олардың әрқайсысы белгілі бір электр желісіне немесе желі аймағына қосылған барлық тұтынушыларға монополиялық түрде қызмет көрсетеді.
Кейбір жағдайларда ЭЖҰ-ның энергия өндіруші ұйымдармен (бұдан әрі – ЭӨҰ) үлестес болуы бәсекелестікті дамыту үшін кедергілердің бірі болып отыр. ЭӨҰ-нің мүдделілігі өндірілген электр энергиясын өткізудің тұрақты нарығының болуында. Өз кезегінде, ЭЖҰ неғұрлым арзан энергияны іздеуге мүдделі емес.
Бұдан басқа, өткізу қызметінің бөлінуімен қызмет көрсетуші мен тұтынушының өзара іс-қимыл жасауының тетігінен, ең басты буын – тасымалдаудың үздіксіздігі мен сапасына жауапты ең маңызды құрауыш – ӨЭК шығып қалды, ал тұтынушылар жағдайға тәуелді болып қалды.
Мысалы, электрмен жабдықтау шарты ЭЖҰ мен тұтынушы арасында жасалады. Сонымен қатар, ЭЖҰ-ның электр желілері және есепке алу құралдары жоқ, ол тасымалдаудың сапасына ықпал ете алмайды, проблемалық мәселелерді өз бетінше шеше алмақ түгіл, тұтынушыға есепке алу құралдарын орнатып, пломбалауды да реттей алмайды.
Бұл функциялардың барлығын ӨЭК атқарады, ал ЭЖҰ-ның компьютер мен кеңселерден басқа активтер жоқ. Сондықтан, проблемалық жағдайлар болған кезде тұтынушы бірнеше инстанцияға жүгінуі тиіс, сондай-ақ ӨЭК-ның тұтынушыға қатысты ешқандай міндеттемесі жоқ. Нәтижесінде, тұтынушы қорғалмаған.
Қазақстан Республикасының бірқатар өңірлерінде электр энергиясын беру қызметтерін ӨЭК-мен қоса, меншігінде аздаған электр беру желілері бар өзге энергия беруші ұйымдар да атқарады.
Мысалы, Қарағанды облысында 41 энергия беруші ұйым бар, ШҚО-да – 9, Ақмола және Қостанай облыстарында – 7-ден, Астана қаласында – 5.
Электр беру желілерінің ұсақталуына, ауқым тиімділігінің болмауына байланысты электр энергиясын таратудың бұл құрылымы тиімсіз болып табылады және салдары ретінде электр энергиясын беру кезінде тиімсіз шығындары мен ысыраптың ұлғаюына әкеп соғады. Мысалы, «Жезқазған энергия өткізу» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің (бұдан әрі – «Жезқазған энергия өткізу» ЖШС) энергиямен жабдықтау бағасының құрылымына 22 энергия беруші ұйым енгізілген. Бұл ретте, осы энергия беруші ұйымдарында желілердің ұзындығы аз. Бір энергия беруші ұйым болған жағдайда «Жезқазған энергия өткізу» ЖШС-ның энергиямен жабдықтау бағасы қолданыстағыдан төмен болар еді.
Бұдан басқа, осындай ұсақталудың нәтижесінде электр энергиясының түпкілікті бағасы қымбаттайды, инфляциялық қысым ұлғаяды, бұл тұтынушылар арасындағы әлеуметтік шиеленіске әкеп соғады.

Жылу энергиясын өндіру, беру және тарату саласында

Жылу энергиясын өндіру, беру және тарату саласында 305 субъекті қызмет көрсетеді. Бұл ретте, 16 ірі субъектінің тек 11 субъектісі ғана шекті (орта мерзімді) тарифтер бойынша жұмыс істейді.
Аталған сала тариф белгілеу әдіснамасында субъектілерді инвестицияларды тартуға және салуға, шығындарды қысқартуға әлсіз ынталандыратын тарифті есептеудің шығынды әдісінің (шығын қосу пайда) қолданылумен сипатталады.
Негізгі құралдардың тозу деңгейі 71 %-ды, ал желілердегі ысыраптың деңгейі – 19,6 %-ды құрайды.
Субъектілер үшін негізгі инвестициялар көздерінің бірі амортизациялық шығындар болып табылады. Агенттік жүргізген талдау субъектілердің көбінде инвестициялар үшін жеткілікті қаражаттың болмайтынын көрсетті. Айталық, 2013 жылы облыс орталықтарында жылу энергиясын өндіруді жүзеге асыратын субъектілерде амортизациялық шығындар 65 млн. теңгеден 778 млн. теңгеге дейін құрады.
Инвестицияларды тартудың маңыздылығы жағынан кемінде екінші көзі тарифтік сметалардың «Пайда» бабында көзделген сомалар болып табылады.
Агенттік жүргізген тарифтік сметаларды талдау 2009 жылдан бастап 2013 жыл аралығындағы соңғы 5 жылда осы бапта жеткілікті қаражаттың жоқ екенін көрсетті. Алматы мегаполисіне қызмет көрсететін станция үшін нөлден бастап 5 млн. теңгеге дейін ауытқитын ең аз сомалар және ең ауқымды сома 468 млн. теңге субъектілердің тарифтік кірістерден түсетін инвестициялық мүмкіндіктерінің болмауы проблемасының өткірлігін көрсетеді.

Сумен жабдықтау және су бұру саласында

Сумен жабдықтау және су бұру саласында 537 субъект қызмет көрсетеді, оның 16 ірі субъектісі шекті (орта мерзімді) тарифтер бойынша жұмыс істейді.
Осы саладағы тариф белгілеу әдіснамасы тарифті есептеудің шығынды әдісін (шығын қосу пайда) қолдану негізінде құрылған, бұл субъектілерді инвестицияларды тартуға және салуға, шығындарды қысқартуға әлсіз ынталандырады.
Осы саладағы негізгі құралдардың тозу деңгейі 66 %-ды, ал желілердегі ысыраптардың деңгейі – 18,1 %-ды құрайды.
Салдары ретінде, Агенттіктің бағалауы бойынша, сумен жабдықтау және су бұру саласына тек базалық (ірі) субъектілер бойынша шамамен 417 млрд. теңге сомасына инвестициялық салымдарды жүзеге асыру қажет.
2007 – 2011 жылдарғы кезеңде сумен жабдықтау және су бұру саласына жалпы алғанда 554 млрд. теңге салынды, оның ішінде:
410 млрд. теңге немесе 72 %-ы республикалық бюджет қаражаты;
96 млрд. теңге немесе 17 %-ы жергілікті бюджеттердің қаражаты;
26 млрд. теңге немесе 4,5 %-ы субъектілердің меншікті қаражаты;
22 млрд. теңге немесе 3,8 %-ы қарыз қаражаты есебінен.
Бұл ретте, субъектілерде тарифтік сметаларда көзделген инвестициялар үшін жеткілікті қаражаттың болмау проблемасы бар.
Айталық, Агенттіктің талдауына сәйкес 2013 жылы шағын және ірі қалаларға қызмет көрсететін субъектілердің амортизациялық аударымдары мынадай мөлшерді құрады:
5 субъектіде амортизациялық аударымдар көзделмеген;
6 субъектіде 160 мың теңгеден 900 мың теңгеге дейінгі сома бар;
19 субъектіде – 1,2 млн. теңгеден 5 млн. теңгеге дейінгі сома;
12 субъектіде – 5 млн. теңгеден 10 млн. теңгеге дейінгі сома;
10 субъектіде – 10 млн. теңгеден 20 млн. теңгеге дейінгі сома.
Осылайша, субъектілердің көпшілігінде инвестициялар тарту үшін жеткілікті қаражат жоқ.
Субъектілердің пайдасына қатысты да осындай жағдай қалыптасқан.
Айталық, Агенттіктің талдауына сәйкес 2013 жылы шағын және ірі қалаларға қызмет көрсететін субъектілердің пайдасы мынадай мөлшерді құрады:
35 субъектіде қаражат жоқ;
10 субъектіде 1 мың теңгеден 999 мың теңгеге дейінгі сома бар;
19 субъектіде – 1 млн. теңгеден 10 млн. теңгеге дейінгі сома;
6 субъектіде – 10 млн. теңгеден 40 млн. теңгеге дейінгі сома;
5 субъектіде – 40 млн. теңгеден 60 млн. теңгеге дейінгі сома;
7 субъектіде – 261 млн. теңгеден 1 млрд. теңгеге дейінгі сома.

Мұнайды магистральдық құбыржолдар арқылы тасымалдау, газды магистральдық және тарату құбыржолдары арқылы тасымалдау саласында

Мұнайды магистральдық құбыржолдар арқылы тасымалдау саласында «ҚазТрансОйл» акционерлік қоғамы (бұдан әрі – «ҚазТрансОйл» АҚ), «Қазақстан-Қытай құбыржолы» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі және «Мұнай Тас» СБҚК» акционерлік қоғамы қызмет көрсетеді.
Газды магистральдық құбыржолдар арқылы тасымалдау саласында «Интергаз Орталық Азия» акционерлік қоғамы (бұдан әрі – «Интергаз Орталық Азия» АҚ), «Азиялық газ құбыры» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі және «Бейнеу – Бозой-Шымкент» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі қызмет көрсетеді. Газды газ тарату желілері арқылы тасымалдау қызметтерін «ҚазТрансГаз Аймақ» акционерлік қоғамы (бұдан әрі – «ҚазТрансГаз Аймақ» АҚ) және «ҚазТрансГаз Алматы» акционерлік қоғамы (бұдан әрі – «ҚазТрансГаз Алматы» АҚ) көрсетеді.
Бұл ретте, «ҚазТрансГаз Аймақ» АҚ және «ҚазТрансГаз Алматы» АҚ ғана шекті (орта мерзімді) тарифтер бойынша қызметті жүзеге асырады, ал қалған субъектілер тарифтер бойынша, жыл сайын оларды қайта қарау құқығымен жұмыс істейді.
Көрсетілген табиғи монополиялар салаларындағы тариф белгілеу әдіснамасы субъектілерді қаражатты негізгі өндірістік қорларға инвестициялауға ынталандыруға бағытталған жеткілікті тетіктердің болмауымен сипатталады.
Тариф есептеудің қолданыстағы шығындық әдісі (шығын қосу пайда) субъектілерді инвестицияларды тарту мен салу, шығындарды қысқарту бөлігінде әлсіз ынталандырады.
Салдары ретінде, негізгі құралдардың тозу деңгейі жоғары:
1) мұнайды магистральдық құбыржолдар арқылы тасымалдау саласында «ҚазТрансОйл» АҚ-ның қызмет мерзімі 20 жылдан асатын құбыржолдарының үлесі 73,6 %-ды, 10 жылдан 20 жылға дейін – 11,8 %-ды, 10 жылға дейін – 14,6 %-ды құрайды;
2) газды магистральдық құбыржолдар арқылы тасымалдау саласында «Интергаз Орталық Азия» АҚ-ның негізгі құралдарының тозу деңгейі 30,7 %- ды, тарату құбыржолдары бойынша – 28 %-ды құрайды.
Негізгі құралдардың тозу деңгейі жоғары болуына байланысты жоғарыда көрсетілген салаларға ауқымды инвестициялық салымдарды жүзеге асыру қажет.
Айталық, субъектілердің деректері бойынша мұнай тасымалдау саласында «ҚазТранОйл» АҚ-ның инфрақұрылымы 188 млрд. теңге сомасында инвестициялық салымдарды қажет етеді. Газ тасымалдаумен байланысты ақтивтерді жалпы алғанда шамамен 430 млрд. теңге инвестициялау қажет.
Бұдан басқа, қазіргі уақытта, мұнай мен газды магистральдық құбыржолдар арқылы тасымалдау салаларында мемлекеттік реттеудің аясына нарықтың үнемі өзгеріп отыратын конъюнктурасына қатты тәуелді қызметтер жатады.
Атап айтқанда, экспорттық және транзиттік бағыттардағы мұнай мен газды тасымалдау бойынша көрсетілетін қызметтер мемлекеттік реттеуге жатады. Бұл ретте, экспортталатын және транзитпен өткізілетін өнімдерді тұтынушылар елден тыс орналасқан және ел аумағындағы тұтынушыларды қорғауға бағытталған мемлекеттік реттеу субъектіге де, реттеуші органға да елеулі әкімшіліктік жүктеме салуда. Бұдан басқа, салдарынан субъекті шығынға ұшырауы мүмкін тиімсіз тарифтердің бекітілуі мүмкін.

Магистральдық теміржол желісінің, әуежайлар мен порттардың көрсетілетін қызметтері саласында

МТЖ көрсетілетін қызметтері саласында қызметті «ҚТЖ» ҰК» АҚ, порттар саласында «Ақтау халықаралық теңіз сауды порты» акционерлік қоғамы жүзеге асырады. 18 субъект әуежайлар қызметтерін көрсетеді.
Көрсетілген табиғи монополиялар салаларындағы тариф белгілеу әдіснамасы субъектілерді қаражатты негізгі өндірістік қорларға инвестициялауға ынталандыруға бағытталған жеткілікті тетіктердің болмауымен сипатталады.
Салдары ретінде, негізгі құралдардың тозу деңгейі жоғары:
1) МТЖ көрсетілетін қызметтері саласында – 62 %-ды құрайды;
2) порттар мен әуежайлардың көрсетілетін қызметтері саласында – тиісінше 40 %-ды және 42 %-ды құрайды.
Негізгі құралдардың тозу деңгейі жоғары болуына байланысты жоғарыда көрсетілген салаларға ауқымды инвестициялық салымдарды жүзеге асыру қажет.
Айталық, «ҚТЖ» ҰК» АҚ-ның деректері бойынша МТЖ инфрақұрылымы 3236 млрд. теңге мөлшерінде инвестициялық салымдарды талап етеді.
МТЖ көрсетілетін қызметтері саласындағы негізгі проблема қолданыстағы тариф белгілеу жүйесінің КСРО ЖҚМ темір жолдарының ортажелілік жағдайлары (басқа валюта, жүк ағындарының құрылымы, тасымалдаулардың жалпы көлемінің орташа қашықтығы мен жүк түрлерінің үлестік салмағы, тауарлық-материалдық құндылықтар мен көрсетілетін қызметтерге бағалардың басқа құрылымы) үшін есептері келтірілген
1989 жылғы 10-01 прейскурантының тарифтік мөлшерлемелерінің индекстелуіне негізделгені болып табылады.
Салдарынан, қолданыстағы тарифтер экономикадағы салааралық тепе-теңдік пен баға үйлесімінің өзгеруіне алып келген экономикадағы орын алған құрылымдық өзгерістерді және шығындар құрылымындағы шығыстардың негізгі үлес салмағын ескермейді. Осыған байланысты уақытша төмендету коэфициенттерін белгілеу тетігі (табиғи монополиялар субъектілері есебінен экономика субъектілеріне қолдау ретінде) амалсыздан қолданылуда.
Азаматтық авиация саласы:
1) жергілікті әуе желілерінің жұмыс істеп тұрған әуеайлақтар санының аз болуымен;
2) әуеайлақтардың қонуға кірудің нақты жүйелерімен және қиын метеожағдайларда пайдалануды қамтамасыз ететін көру құралдарымен жеткіліксіз жабдықталуымен;
3) арнайы техниканың, жарық-сигнал жабдығының және электрмен жабдықтау жабдығының, коммуникациялардың айтарлықтай тозуымен сипатталады.
Осыған байланысты, әуежайларға бірнеше жылдар бойы инвестициялар салуды ескере отырып, инвестициялық бағдарламалар мен шекті тарифтерді бекіту қажет.

Жалпы жүйелік мәселелер

Жоғарыда көрсетілген проблемалардан басқа табиғи монополиялардың 15 саласының бәрі мынадай проблемалардың болуымен сипатталады.
1. Шекті (орта және ұзақ мерзімді) тарифтер бойынша жұмыс істейтін субъектілер санының аз болуы және салдары ретінде тарифтер өсуінің тұрақсыздығы мен болжанбауы.
Бүгінгі күні 798 субъектінің (қуаттылығы аз субъектілерді, сондай-ақ суару қызметтерін көрсететін субъектілерді қоспағанда) шамамен 12 %-ы ғана шекті (орта мерзімді) тарифтер бойынша қызмет көрсетеді.
Жылу, су шаруашылығы, кәріз және электр желілері саласында шекті (орта және ұзақ мерзімді) тарифтерді қолдану ел экономикасы үшін мынадай оң аспектілерге ие:
1) субъектілердің бюджеттен тыс жеке қаражатының есебінен негізгі және өндірістік активтерді жаңғыртуға және жаңартуға инвестициялар көлемін ұлғайту.
Бүгінде коммуналдық саладағы инфрақұрылымды жаңарту және жаңғырту іс жүзінде көбінесе республикалық және жергілікті деңгейлердегі бюджет қаражатының есебінен жүзеге асырылады.
Бұл ретте, қолжетімді бюджет қаражатының шектеулі болуын ескерсек, бізде инфрақұрылымды жаңарту көлемі төмен және тозу деңгейі жоғары.
«Шекті тарифтер» қағидаты бүгінде бюджеттік қаржыландыруды болдырмау және жеке қаражатты инвестициялауға ынталандыру тұрғысынан және субъектілердің негізгі құралдарын жаңарту тұрғысынан электр станциялары үшін өз тиімділігін дәлелдеді.
Айталық, электр станциялары үшін шекті тарифтер енгізілген сәттен бастап 2009 – 2013 жылдар аралығында энергия өндіруші қуаттарды реконструкциялауға және жаңғыртуға жұмсалған инвестициялардың жалпы сомасы 692,2 млрд. теңгені құрады, 1776 МВт жаңа қуат енгізілді.
2014 жылы энергия өндіруші қуаттарды реконструкциялауға және жаңғыртуға 158,8 млрд. теңге сомаға инвестиция бағыттау және 593 МВт жаңа қуаттарды енгізу жоспарланып отыр.
Тұтастай алғанда, шекті тарифтерді қолдану кезеңінде 2009 – 2015 жылдар аралығында 988 млрд. теңге сомаға инвестицияларды игеру және 3309 МВт электр қуаттарын енгізу жоспарланып отыр.
Осылайша, шекті тарифтерді қолдану ел бюджетіне жүктемені айтарлықтай азайтады, бұл өз кезегінде, экономика дамуының басқа басым және стратегиялық бағыттары бойынша бюджеттік қаржыландыруды ұлғайтуға мүмкіндік береді;
2) субъектілердің қызметтеріне тарифтердің болжамдылығы.
2. Мыналарды:
1) тарифтер мен тарифтік сметаларды;
2) нормативтік техникалық ысыраптарды, шикізат, материалдар, отын және энергия шығыстарының нормаларын;
3) персоналдың нормативтік санын;
4) инвестициялық бағдарламаларды (жобаларды) қарауға және бекітуге субъектілердің өтінімдерін реттеуші органға беру рәсімінің күрделілігі түрінде әкімшілік кедергілердің болуы.
Айталық, субъектілер өтінім берген кезде құжаттардың қомақты көлемін ұсыну талап етіледі. Бұл субъектілерге, реттеуші органға айтарлықтай әкімшілік жүктеме салады, сондай-ақ субъектінің қосымша шығыстарына әкеп соғады, бұл өз кезегінде, тарифтердің өсу деңгейіне әсер етеді.
3. Табиғи монополиялар салаларын мемлекеттік реттеу дәрежесінің жоғары болуы.
Бүгінгі күні «Табиғи монополиялар және реттелетін нарықтар туралы» 1998 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан әрі – Заң) 5-бабы 1-тармағының 2) тармақшасына сәйкес заңнамада көзделген жағдайларды қоспағанда, субъектілерге табиғи монополиялар салаларына жатпайтын қызметтерді көрсетуге және өзге қызметті жүзеге асыруға, сондай-ақ өндіріспен және реттеліп көрсетілетін қызметтерді ұсынумен байланысты емес мүліктің меншік құқығында болуына тыйым салынады.
Бұл ретте, субъектілер реттеліп көрсетілетін қызметтердің әрбір түрі бойынша және тұтас алғанда өзге де қызмет бойынша кірістердің, шығындар мен тартылған активтердің бөлек есебін жүргізуге міндетті.
Бұдан басқа, субъектілердің қызметтеріне тарифтерді қалыптастыру реттеліп көрсетілетін қызметтерді көрсетуге байланысты емес шығындарды тарифке енгізуге тыйым салатын Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі төрағасының 2013 жылғы 25 сәуірдегі № 130-НҚ бұйрығымен бекітілген Табиғи монополиялар субъектілерінің реттеліп көрсетілетін қызметтеріне (тауарларына, жұмыстарына) тарифтерді (бағаларды, алымдар мөлшерлемелерін) бекіту кезінде қолданылатын шығындарды қалыптастырудың ерекше тәртібінің (бұдан әрі – Ерекше тәртіп) талаптарына сәйкес жүзеге асырылады.
Осылайша, субъектілерге реттеліп көрсетілетін қызметтерді көрсетуге байланысты емес шығындарды тарифке енгізуге заңнамалық деңгейде тыйым салынғанына қарамастан, Заңның 5-бабы 2-тармағының 1) тармақшасына сәйкес субъект бәсекелес нарықтарда дами алатын өзге қызметпен айналысуға құқығы жоқ.
Бұл ретте, субъект үшін табиғи монополиялар салаларына жатпайтын өзге қызметпен айналысу мүмкіндігі әлемдік тәжірибеге сай келеді. Мысалы, неміс темір жолы (Deutsche Ваhn) темір жол жүйесімен байланысты емес қызметтермен және тауарлармен және логистикалық және көліктік қызметтердің кең спектрінің өнім берушісі ретінде әлемге танымал.
4. Тұтынушылардың мыналар туралы жеткілікті деңгейде хабардар болмауы:
1) субъектілер тарифтері өсуінің себептері мен негізі;
2) тарифтерде салынған және инвестициялық бағдарламаларды іске асыруға бағытталған қаражатты субъектілердің тиімді пайдалануы.
5. Субъектілерді реттеудің қазіргі заманғы әдістерін қолдану мүмкіндігінің болмауы.
Практика көрсеткендей, қазіргі кезде қолданылатын тариф қалыптастырудың шығынды әдісі (шығын қосу пайда) субъектілерді қызметтің тиімділігін арттыруға, инвестицияларды тартуға және салуға, энергия мен ресурстарды үнемдеуге, пайдалану шығыстары мен жөндеуге жұмсалатын шығындарды азайтуға жеткілікті деңгейде ынталандырмайды, себебі шығындарды үнемдеген кезде субъектілер тарифтің төмендеуіне ие болады.
Тариф есептеудің осы әдісі мынадай үш негізгі факторды ескереді:
1) шығындар бөлігі субъектінің экономикалық негізделген шығындарын қамтиды;
2) табыстар бөлігі пайданың жол берілген деңгейін қамтиды;
3) көрсетілетін қызмет көлемі.
Бұл ретте, мемлекеттік реттеу көрсетілген құрауыштардың үшеуіне де қолданылады.
6. Субъектілердің қарыз қаражатын тарту бойынша тетіктерді қолданбауы.
Ұзақ уақыт бойы тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықтың табиғи монополиялар салаларында активтерді жаңғырту мен жаңартуға инвестицияларды қаржыландыру үшін меншікті көздерінің (амортизация және пайда) төмен деңгейі және салдары ретінде активтердің жоғары тозу деңгейі, желілердегі көптеген ысыраптар және көрсетілетін қызметтердің төмен сапасы байқалады.
Айталық, мысалы, инвестицияларды су арналарының негізгі капиталына тартуды талдау мемлекеттік бюджеттің қаржыландыру үлесінің ұлғаюын, оның ішінде қайтарымды қаржыландыру тетіктерінің мүлдем болмауын және жеке капитал көлемдерінің мүлдем дерлік болмауын көрсетеді.
Субъектілердің инвестициялық бағдарламаларды іске асыру үшін қарыз қаражатын тарту мүмкіндігі ерекше тәртіппен көзделген. Алайда, субъектілердің оларды тартуға деген қызығушылығы болмағандықтан, бұл тетік қолданылмайды. Сонымен қатар, қарыз қаражатын тарту субъектілерге тарифке барынша аз жүктеме түсіре отырып, ауқымда жаңғыртуды бүгін жүргізуге мүмкіндік берер еді, оған қоса, қолданыстағы заңнамада олардың қайтарылуы (амортизация мен пайда есебінен) көзделген. Осындай нарықтық тәсіл аталған салаларға қарыз алу тартымдылығы үшін түрткі болуға мүмкіндік берер еді.
Алайда, жандандыру әрекеті, мысалы, қалалық су арналарына қазақстандық екінші деңгейдегі банктердің (бұдан әрі – ЕДБ) кредит беруі жолымен олардың қарыз қаражатын қолдануы мынадай проблемаларды айқындады: ЕДБ-да кредит алу үшін мемлекеттік су арналары менеджментінің жұмыс істегісі келмейді және жұмыс істей алмайды, себебі бұл кредит берушілердің кәсіпорындардың қаржы-шаруашылық қызметін барынша ашу қажеттілігіне әкеп соғады; ЕДБ-ның қайтарылмау қаупі жоғары болғандықтан мемлекеттік су арналарына кредит бергісі келмейді, себебі кепілдік мүлік әкімдіктерге тиесілі және басқалар.

3. Шетел тәжірибесін шолу

Ұзақ мерзімді және ынталандырушы реттеу Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының (бұдан әрі – ЭЫДҰ) мүшелері болып табылатын мемлекеттер – АҚШ-та және Еуропада, сондай-ақ әлемнің өзге елдерінде, мысалы Латын Америкасында кеңінен қолданылады.
Мысалы, АҚШ-тың заңнамасына сәйкес, мұнай және мұнай өнімдерін тасымалдау тарифтері штаттар арасында тарифтерді индекстеу әдісімен белгіленеді.
Тарифтерді индекстеуді Энергетиканы реттеу жөніндегі Федералдық комиссия (FERC) индекстік жылға дейінгі екі күнтізбелік жылға АҚШ Еңбек министрлігі және Еңбек статистикасы бюросы жариялайтын маусымдық ауытқуларды ескере отырып, дайын өнімге өндірушілер бағаларының түпкілікті индексін өзгерту (PPI – FG) негізінде 5 жыл мерзімге жүргізеді.
АҚШ-тың заңнамасына сәйкес мұнай тасымалдау қызметіне тарифті мұнай тасымалдаушы компаниясының өзі тікелей айқындайды. Тарифтің өзгеруі кез келген уақытта Комиссия белгілеген барынша ықтимал ауытқудан аспайтын деңгейге дейін болуы мүмкін.
Тариф мынадай әдістердің біреуімен айқындалады:
1) негізделген шығындар әдісі – бұл әдіс субъектіден тарифті негіздеу үшін шығындар мен кірістер туралы деректерді беруді талап етеді. Субъектіге ұсынылған қызметтердің құнын жабуға және өз инвестицияларынан орынды пайда табуға рұқсат етіледі.
2) келісімді тариф – бұл әдіс субъектіге құбыржол компаниясы және жүк жөнелтуші арасындағы келіссөздер нәтижесі болып табылатын тарифті белгілеуге мүмкіндік береді. Өз мүдделерін қорғау үшін жүк жөнелтуші негізделген шығындар әдісіне негізделген тариф бойынша құбыржол компаниясының қызметін таңдай алу мүмкіндігіне ие;
3) нарықтық мөлшерлеме – бұл әдіс субъекті нарықтық қуат тапшылығын сезінген жағдайда пайдаланылады. Бұл жағдайларда субъекті тарифті нарық талаптарына сәйкес белгілеуге құқылы. Кейбір құбыржол компаниялары сақтауға нарықтық баға белгілейді.
Колумбияда тұрақты төлемі (ең аз тұтыну құқығынсыз) және өсетін блоктік тарифтері бар тарихи қалыптасқан тарифтер құрылымы қолданылады; тұтынушылар тұрмыстық және тұрмыстық емес деп бөлінеді.
Тариф белгілеу әдістемесін дамытуға қатысты бұл процесс екі реформаға ұшырады: бірінші кезеңде тиімділікті назарға алмай, тек пайдалану шығыстарын ескерді, ал екінші кезеңде тиімділікті басқару мен шығындарды толық өтеуге назар аударылды.
Келесі тарифтік кезеңге (2011 – 2014 жылдар) реттеудің жаңа тетігі таңдап алынды: қызмет ету ортасын талдау негізінде басқа ұқсас кәсіпорындардың шығыстарын салыстыру негізінде пайдалану шығыстарын айқындау, күрделі шығындарға қатысты капиталдың реттелетін базасының (КРБ) тұжырымдамасын енгізуді көздейді. КРБ – бұл кейін қолданыстағы активтердің тозуына және жаңа инвестициялардың жүзеге асырылғанына қарай өзгеретін активтердің құны.
Тарифтердің әр бес жыл сайын түзетілуіне қарамастан, бұл сондай-ақ, концессияның өзгеруіне әкелетін қызметтердің талап етілетін стандарттарына, «әдеттен тыс» жағдайларға және өзге факторларға байланысты. Бұдан басқа, бес жылдық кезең ішінде тариф инфляцияның деңгейі бойынша түзетіледі (соңғы түзетуден кейін тұтыну бағаларының индексі 3 %-ға жеткен әр кезде автоматты түрде) және заңнама кәсіпорындарға шикі суды өңдеумен байланысты шығындарды және «әдеттен тыс» жағдайлармен байланысты пайдалану шығыстарын тұтынушыларға артуға мүмкіндік береді.
ЭЫДҰ елдерінің тәжірибесін егжей-тегжейлі қарау төрешілдік рәсімдермен, әкімшілік кедергілермен, асыра реттеумен байланысты реттеудегі проблемаларды шешу үшін мынадай шаралар қабылданып жатқанын көрсетті.
Біріншіден, Жапонияда, Кореяда кері реттеу арқылы мемлекеттің рөлін төмендету, сондай-ақ, мысалы АҚШ-тағы сияқты реттеу сапасын арттыру.
Екіншіден, қоғамдық тыңдаулар, формалды емес кеңестер, ақпарат тарату жолымен ашықтықты арттыру (АҚШ, Германия, Финляндия, Канада).
Үшіншіден, ақпаратты электрондық түрде беру және «бір терезе» қағидаты енгізілді. Тұтынушыларды телефонды, почтаны, ІТ-құралдарын, веб- порталдарды қолдана отырып хабардар ету тәсілдері үнемі кеңейтілуде.

4. Бағдарламаның мақсаты, нысаналы индикаторлары, міндеттері
мен оны іске асыру нәтижелерінің көрсеткіштері

4.1. Бағдарламаның мақсаты

Осы Бағдарламаның мақсаты инвестициялық тартымдылықты, тариф белгілеудің ашықтығын арттыруға бағытталған субъектілердің қызметін тиімді теңгерімделген реттеу жүйесі және табиғи монополия жағдайынан бәсекелестік нарық жағдайына өту болып табылады.

4.2. Нысаналы индикаторлар

4.2.1. Субъектілердің шекті (ұзақ мерзімді) тарифтер бойынша жұмысқа кең ауқымда көшуі

Мына салаларда:	Өлш. бірл.	2014 жыл	2015 жыл	2016 жыл	2017 жыл	2018 жыл	2019 жыл	2020 жыл
астанада, республикалық және облыстық маңызы бар қалаларда реттеліп көрсетілетін коммуналдық қызметтерді көрсететін сумен жабдықтау және (немесе) су бұру	%	-	20	40	70	100	-	-
астанада, республикалық және облыстық маңызы бар қалаларда реттеліп көрсетілетін коммуналдық қызметтерді көрсететін жылу энергиясын өндіру, беру, тарату және (немесе) онымен жабдықтау	%	-	20	40	70	100	-	-
мұнайды магистральдық құбырлар арқылы тасымалдау	%	-	-	100	-	-	-	-
газды магистральдық газ құбырлары арқылы тасымалдау	%	-	-	100	-	-	-	-
магистральдық темір жол желілері	%	-	-	-	-	100	-	-
порттар	%	-	100	-	-	-	-	-
әуежайлар	%	-	30	60	100	-	-	-

4.2.2. Инвестициялар көлемінің ұлғаюы (2013 жылмен салыстырғанда)

Мына салаларда:	Өлш. бірл.	2015 жыл	2018 жыл	2020 жыл
жылу энергетикасы	%	115	130	140
сумен жабдықтау және (немесе) су бұру	%	115	130	140
электр энергиясын беру және тарату	%	115	130	140
мұнайды магистральдық құбыржол арқылы тасымалдау	%	110	119	125
магистральдық газ құбырлары арқылы газды тасымалдау	%	110	119	125
газды газ тарату жүйелері арқылы тасымалдау	%	110	119	125
магистральдық теміржол желілері	%	114	123	129
порттар	%	112	124	132
әуежайлар	%	112	124	132

4.2.3. Субъектілердің негізгі құралдарының тозу деңгейінің төмендеуі (2013 жылмен салыстырғанда)

Мына салаларда:	Өлш. бірл.	2015 жыл	2018 жыл	2020 жыл
жылу энергетикасы	%	69	61	55
сумен жабдықтау және (немесе) су бұру	%	60	51	45
электр энергиясын беру және тарату	%	67	58	52
мұнайды магистральдық құбырлар арқылы тасымалдау	%	60	54	50
газды магистральдық газ құбырлары арқылы тасымалдау	%	28	25	23
газды газ тарату жүйелері арқылы тасымалдау	%	26	23	21
магистральдық темір жол желілері	%	60	48	40
порттар	%	39	33	29
әуежайлар	%	36	30	26

4.2.4. Субъектілердің нормативтік ысыраптарының деңгейін төмендету

Мына желілерде:	Өлш. бірл.	2015 жыл	2018 жыл	2020 жыл
жылу *	%	19,4	19,1	18,9
сумен жабдықтау *	%	18	16,5	15,5
электр **	%	13,3	13,0	12,8

Ескертпе:
* – астанада, республикалық және облыстық маңызы бар қалаларда реттеліп көрсетілетін коммуналдық қызметтерді көрсететін субъектілер;
** – өңірлік электр желілік компаниялар

Комитет нысаналы индикаторларға қол жеткізуге жауапты мемлекеттік орган болып табылады.

4.3. Бағдарламаның міндеттері мен нәтижелер көрсеткіштері

Қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін мынадай көрсеткіштерге қол жеткізе отырып, мынадай міндеттерді шешу қажет:
1. Субъектілердің қызметтеріне тарифтердің болжамдылығын қамтамасыз ету:
мына салаларда шекті (ұзақ мерзімді) тарифтер бойынша жұмыс істейтін ірі субъектілерді 100 % қамту:
1) астанада, республикалық және облыстық маңызы бар қалаларда реттеліп көрсетілетін коммуналдық қызметтерді көрсететін сумен жабдықтау және (немесе) су бұру – 2018 жылы;
2) астанада, республикалық және облыстық маңызы бар қалаларда реттеліп көрсетілетін коммуналдық қызметтерді көрсететін жылу энергиясын өндіру, беру, тарату және (немесе) онымен жабдықтау –
2018 жылы;
3) магистральдық құбырлар арқылы мұнай мен газ тасымалдау –
2016 жылы;
4) МТЖ көрсетілетін қызметтері – 2018 жылы;
5) порттардың көрсетілетін қызметтері – 2015 жылы;
6) әуежайлардың көрсетілетін қызметтері – 2017 жылы.
2. Инвестициялардың тартымдылығын арттыру және инвестицияларды субъектілердің негізгі құралдарын жаңғыртуға және жаңартуға салуды ынталандыру:
2018 және 2020 жылдарға қарай инвестициялардың көлемі тиісінше:
1) жылу энергетикасы, сумен жабдықтау және (немесе) су бұру, электр энергиясын беру және тарату салаларында – 30 %-ға және 40 %-ға;
2) мұнай мен газ тасымалдау салаларында – 19 %-ға және 25 %-ға;
3) МТЖ көрсетілетін қызметтері саласында – 23 %-ға және 29 %-ға;
4) порттар мен әуежайлардың көрсетілетін қызметтері саласында – 24 %-ға және 32 %-ға артады.
3. Энергия тиімділігін және энергия үнемдеуді ынталандыру:
2018 және 2020 жылдарға қарай мына салалардағы субъектілердің негізгі құралдарының тозу деңгейі тиісінше төмендейді:
1) жылу энергетикасы – 71 %-дан 61%-ға және 55 %-ға дейін;
2) сумен жабдықтау және (немесе) су бұру – 65 %-дан 51 %-ға және 45 %-ға дейін;
3) электр энергиясын беру және тарату – 69 %-дан 58 %-ға және 52 %-ға дейін;
4) мұнайды магистральдық құбыржол арқылы тасымалдау – 65 %-дан 54 %-ға және 50 %-ға дейін;
5) газды магистральдық газ құбырлары арқылы тасымалдау – 40 %-дан 25 %-ға және 23 %-ға дейін;
6) газды газ тарату желілері арқылы тасымалдау – 40 %-дан 23 %-ға және 21 %-ға дейін;
7) МТЖ көрсетілетін қызметтері – 48 %-ға және 40 %-ға дейін;
8) порттардың көрсетілетін қызметтері – 33 %-ға және 29 %-ға дейін;
9) әуежайлардың көрсетілетін қызметтері – 30 %-ға және 26 %-ға дейін.
2018 және 2020 жылдарға қарай субъектілер ысыраптарының деңгейі тиісінше:
1) жылу энергетикасы саласында – 19,1 %-ға және 18,9 %-ға дейін;
2) сумен жабдықтау саласында – 16,5 %-ға және 15,5 %-ға дейін;
3) электр энергиясын беру және тарату саласында – 13,0 %-ға және 12,8 %-ға дейін төмендейді.

5. Бағдарламаның негізгі бағыттары, мақсаттары мен
міндеттеріне қол жеткізу жолдары, тиісті шаралар

Табиғи монополиялар салаларындағы реттеуді дамыту және жетілдіру ұзақ мерзімді перспективаға жоспарлауды талап етеді.
Табиғи монополиялар салаларындағы проблемаларды шешу, Бағдарламаның мақсаттарына қол жеткізу және міндеттерін шешу үшін 2014 – 2020 жылдар аралығындағы кезеңде мынадай шаралар іске асырылатын болады.
1. Қуаты аз субъектілерді қоспағанда, субъектілер қызметтеріне қолданылу мерзімі 5 және одан да көп жыл болатын шекті (ұзақ мерзімді) тарифтерді бекіту арқылы қысқа мерзімді реттеуден ұзақ мерзімді реттеуге көшу.
Бұл ретте, субъект сондай-ақ тарифтердің қолданылуының бүкіл ұзақ мерзімді кезеңінің ішінде өндірістің тиімділігін арттырудан алынған кірістерді дербес иелік ету мүмкіндігін беру жолымен өндірістік шығындарды қысқартуға ынталандырылады.
2. ӨЭК-терді ірілендірудің орындылығы туралы мәселені қарау.
Энергетиканың дамуына жауапты салалық мемлекеттік орган электр желілерін пайдаланушы ұйымдарды ӨЭК-ке жатқызу критерийлері айқындалатын болады.
ӨЭК-терді ірілендіру бір өңірдегі электр энергиясына бағаларды теңестіруге, субъектілердің шығындарын азайтуға және соның нәтижесінде көрсетілетін қызметтерге тарифті төмендетуге мүмкіндік береді.
3. Салыстырмалы талдау әдісін және тәулік кезеңдері бойынша сараланған тарифтерді алып тастаудың орындылығы туралы мәселені қарау.
4. Субъектілердің реттеліп көрсетілетін қызметтеріне (тауарларына, жұмыстарына) оларды бәсекелестік ортаға шығару тұрғысынан тұрақты тұрғыда талдау жүргізу.
Бұл ретте, субъектілердің реттеліп көрсетілетін қызметтеріне (тауарларына, жұмыстарына) оларды бәсекелес ортаға шығару тұрғысынан талдау жүргізу жөніндегі іс-шаралар тәуелсіз сарапшылық ұйымдар мен қоғамдық ұйымдарды тарта отырып жүзеге асырылуы мүмкін.
5. Табиғи монополиялар салаларында және реттелетін нарықтарда шығындарды реттеудің жаңа ынталандырушы әдісін енгізу мәселесін мыналар арқылы да қарау:
1) табиғи монополиялар салаларында және реттелетін нарықтарды тариф құрылымының 80 %-ын қамтитын негізгі баптар – электр энергиясы және отын, персоналдың жалақысы, жөндеу, амортизация, шикізат және материалдар бойынша шығындарды реттеудің жаңа әдісін кезең-кезеңмен енгізу. Шығындардың қалған 20 %-ын субъект реттеуші органға негіздеуші материалдарды енгізбей өздігінен қалыптастыра алады;
2) субъектілерге нормативтік техникалық ысыраптарды, шикізат, материалдар, отын және энергия нормаларын, персоналдың нормативтік санын бекітуге өтінімдерді тариф және тарифтік сметаларды бекітуге өтініммен бірге бірлесіп енгізу құқығын беру;
3) нормативтік техникалық ысыраптарды, шикізат, материалдар, отын және энергия шығындарының нормаларын, персоналдың нормативтік санын бекіту тетігін қайта қарау.
6. Субъектілерге табиғи монополиялар салаларына жатпайтын қызметтер көрсетуге және өзге қызметті жүзеге асыруға, сондай-ақ өндіріспен және реттеліп көрсетілетін қызметтерді көрсетумен байланысты емес мүлікке меншік құқығына ие болу құқығын беру мәселесін қарау.
7. Инвестициялық бағдарламаларды бекіту рәсімдерін және субъектілердің оларды орындауын бақылауды, оның ішінде субъектілердің инвестициялық бағдарламаларды іске асыруы тиімділігінің мынадай жаңа критерийлері мен көрсеткіштерін енгізу жолдарымен одан әрі жетілдіру мәселесін қарау:
1) реттеліп көрсетілетін қызметтердің (тауарлардың, жұмыстардың) бір бірлігіне жұмсалатын шикізат, материалдар, отын, энергия шығындарын азайту;
2) негізгі құралдардың тозу деңгейін азайту.
Бұл шара инвестициялық бағдарламаларды іске асыруда қаражаттың тиімді пайдаланылуына кепілдік беруге мүмкіндік береді.
8. Салынған инвестицияларды ескере отырып, субъектілердің негізгі құралдарының тозу деңгейін төмендетуді есептеу тетігі туралы мәселені қарау.
9. МТЖ көрсетілетін қызметтеріне тарифтерді қалыптастырудың әдіснамасын өзгерту.
10. Теңіз порттарының көрсетілетін қызметтері саласында «лендлорд» үлгісін (жеке меншік операторлары бар мемлекеттік порт) енгізу.
11. Еуропа Қайта құру және Даму Банкімен бірлесіп, «Инфрақұрылымдағы реттеу және тарифтік саясатты әзірлеу» тақырыбында бірлесіп жүргізген зерттеудің қорытындылары бойынша субъектілерді реттеудің заңнамасы мен тетіктерін одан әрі жетілдіруге бағытталған егжей-тегжейлі іс-шаралары бар Жол картасын әзірлеу.
Бұл ретте тариф белгілеудің жаңа әдістемелерін енгізу реттеу субъектілерін салыстырмалы техникалық-экономикалық көрсеткіштердің біртектілігіне, олардың нарықтық коммерциялануына және тиісті табиғи монополия саласының практикалық тұрғыдан жаңашылдықтарға іс жүзінде дайындығына жеткізу қағидаттарына негізделетін болады.

6. Бағдарламаны іске асыру кезеңдері

Субъектілердің 2014 – 2015 жылдары өтінім беру науқанына дайындық жұмысын, оның ішінде бес жылдық кезеңге барлық нормалар мен нормативтерді қайта қарауды қамтитын жұмысты жүргізу қажеттілігін ескере отырып, мынадай жұмыс жүргізілетін болады.
1. Мұнайды магистральдық құбырлар арқылы тасымалдау саласында 2015 жылдан бастап субъектілердің шекті (ұзақ мерзімді) тарифтер бойынша жұмыс істеуге көшуін жүзеге асыру басталатын болады.
Нәтижесінде 2020 жылға қарай салаға инвестициялар көлемін 25 %-ға өсіруге және негізгі құралдардың тозу деңгейін 50 %-ға төмендетуге қол жеткізу көзделіп отыр.
2. Газды магистральдық газ құбырлары және газ тарату жүйелері арқылы тасымалдау саласында 2015 жылдан бастап субъектілердің шекті (ұзақ мерзімді) тарифтер бойынша жұмысқа көшуін жүзеге асыру басталатын болады.
Нәтижесінде 2020 жылға қарай саладағы инвестициялар көлемін 25 %-ға өсіруге және газды магистральдық газ құбырлары арқылы тасымалдау саласында негізгі құралдардың тозу деңгейін 23 %-ға дейін, газ тарату жүйелері арқылы тасымалдау саласында 21 %-ға дейін төмендетуге қол жеткізу көзделіп отыр.
3. Электр энергиясын беру және (немесе) тарату саласында:
1) 2016 жылдан бастап электр энергиясын беруді өңіраралық деңгейдегі желілер бойынша жүзеге асыратын субьектілердің шекті (ұзақ мерзімді) тарифтер бойынша жұмысқа көшуі жүзеге асырылатын болады;
2) салыстырмалы талдау әдісін қолдана отырып бекітілген тарифтер бойынша 20 ірі ӨЭК жұмысы жалғастырылатын болады;
3) 2015 жылдан бастап энергия беруші субъектілердің шекті (ұзақ мерзімді) тарифтер бойынша жұмысқа көшуі бойынша жұмыс басталатын болады.
Нәтижесінде 2020 жылға қарай салаға салынатын инвестициялар көлемін 40 %-ға өсіруге, негізгі құралдардың тозу деңгейін
52 %-ға дейін және ысыраптар деңгейін 12,8 %-ға дейін төмендетуге қол жеткізу көзделіп отыр.
4. Сумен жабдықтау және (немесе) су бұру саласында 2015 жылдан бастап субъектілердің шекті (ұзақ мерзімді) тарифтер бойынша жұмысқа көшуі бойынша жұмыс басталатын болады.
Нәтижесінде 2020 жылға қарай салаға салынатын инвестициялар көлемін 40 %-ға, негізгі құралдардың тозу деңгейін 45 %-ға дейін және ысыраптар деңгейін 15,5 %-ға дейін төмендетуге қол жеткізу көзделіп отыр.
5. Жылу энергиясын өндіру, беру және тарату саласында 2015 жылдан бастап субъектілердің шекті (ұзақ мерзімді) тарифтер бойынша жұмысқа көшуі жүзеге асырылатын болады.
Нәтижесінде 2020 жылға қарай салаға салынатын инвестициялар көлемін 40 %-ға өсіруге, негізгі құралдардың тозу деңгейін 55 %-ға дейін және ысыраптар деңгейін 18,9 %-ға дейін төмендетуге қол жеткізу көзделіп отыр.
6. МТЖ қызметтері саласында 2018 жылдан бастап субъектілердің шекті (ұзақ мерзімді) тарифтер бойынша жұмысқа көшуі жүзеге асырылады.
Нәтижесінде 2020 жылға қарай инвестициялар көлемін 29 %-ға өсіруге және негізгі құралдардың тозу деңгейін 40 %-ға дейін төмендетуге қол жеткізу көзделіп отыр.
7. Порттар және әуежайлар қызметтері саласында 2015 жылдан бастап субъектілердің шекті (ұзақ мерзімді) тарифтер бойынша жұмысқа көшуі бойынша жұмыс жүргізілетін болады.
Нәтижесінде 2020 жылға қарай порттар және әуежайлар саласында инвестициялар көлемін 32 %-ға өсіруге және негізгі құралдардың тозу деңгейін тиісінше 29 %-ға дейін және 26 %-ға дейін төмендетуге қол жеткізу көзделіп отыр.
8. Басқа табиғи монополиялар салаларында сондай-ақ 2015 жылдан бастап субъектілердің шекті (ұзақ мерзімді) тарифтер бойынша жұмысқа көшуі жүзеге асырылатын болады.

7. Қажетті ресурстар және оларды қаржыландыру көздері

Бағдарламаны іске асыру республикалық бюджеттен және өзге көздерден ақшалай қаражат бөлуді көздемейді.

8. Бағдарламаны іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары

Р/с №	Іс-шаралар	Аяқтау нысаны	Орындауға жауаптылар	Орындау мерзімдері
1	2	3	4	5
1	Субъектілердің реттеліп көрсетілетін қызметтерін оларды бәсекелес ортаға шығару тұрғысынан талдау жүргізу	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар	ҰЭМ, ММО	Жыл сайын
2	Салыстырмалы талдау әдісін қолдана отырып, тарифті есептеу әдістемесін бекіту	ҰЭМ бұйрығы	ҰЭМ	2015 жылғы 1-тоқсан
3	«Табиғи монополиялар және реттелетін нарықтар туралы» Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Заңы жобасының тұжырымдамасын әзірлеу және Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Заң жобалау қызметі мәселелері жөніндегі ведомствоаралық комиссияның қарауына енгізу	Ведомствоаралық комиссияның Тұжырымдаманы қарауы	ҰЭМ	2015 жыл
4	Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі төрағасы міндетін атқарушының 2013 жылғы 17 шілдедегі № 213-НҚ бұйрығымен бекітілген Табиғи монополиялар субъектілерінің реттеліп көрсетілетін қызметтеріне (тауарларына, жұмыстарына) тарифтердің (бағалардың, алымдар мөлшерлемелерінің) шекті деңгейін және тарифтік сметаларды бекіту қағидаларына өзгерістер мен толықтырулар енгізу	ҰЭМ бұйрығы	ҰЭМ	2015 жылғы 1-тоқсан
5	Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі төрағасы міндетін атқарушының 2013 жылғы 17 қыркүйектегі № 283-НҚ бұйрығымен бекітілген Табиғи монополиялар субъектілерінің нормативтік техникалық ысыраптарын, шикізат, материалдар, отын, энергия шығысының техникалық және технологиялық нормаларын бекіту қағидаларына өзгерістер мен толықтырулар енгізу	ҰЭМ бұйрығы	ҰЭМ	2015 жылғы 1-тоқсан
6	Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі төрағасының 2014 жылғы 3 наурыздағы № 49-НҚ бұйрығымен бекітілген Өңірлік электр желілік компанияларды қоспағанда, табиғи монополиялар субъектілері персоналының нормативтік санын бекіту қағидаларына өзгерістер мен толықтырулар енгізу	ҰЭМ бұйрығы	ҰЭМ	2015 жылғы 1-тоқсан
7	Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі төрағасының 2013 жылғы 25 сәуірдегі № 130-НҚ бұйрығымен бекітілген Табиғи монополиялар субъектілерінің реттеліп көрсетілетін қызметтеріне (тауарларына, жұмыстарына) тарифтерді (бағаларды, алымдар мөлшерлемелерін) бекіту кезінде қолданылатын шығындарды қалыптастырудың ерекше тәртібіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу	ҰЭМ бұйрығы	ҰЭМ	2015 жылғы 1-тоқсан
8	Порттар саласындағы табиғи монополия субъектілері үшін шекті тарифтерді бекіту	ҰЭМ бұйрығы	ҰЭМ	2015 жыл
9	Еуропа Қайта құру және Даму Банкімен бірлесіп «Инфрақұрылымдағы реттеу және тарифтік саясатты әзірлеу» тақырыбында бірлесіп жүргізген зерттеудің қорытындылары бойынша субъектілерді реттеудің заңнамасы мен тетіктерін одан әрі жетілдіруге бағытталған егжей-тегжейлі іс-шаралары бар Жол картасын әзірлеу	Жол картасы	ҰЭМ	2015 жылғы қаңтар
10	Салыстырмалы талдау әдісін және тәулік кезеңдері бойынша сараланған тарифтерді алып тастау орындылығы туралы мәселені қарау	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар	ҰЭМ, ММО	2015 жылғы 1-тоқсан
11	Әуежайлар саласындағы табиғи монополия субъектілері үшін шекті тарифтер бекіту	ҰЭМ бұйрықтары	ҰЭМ	2015 – 2017 жылдар
12	Астанада, республикалық және облыстық маңызы бар қалаларда реттеліп көрсетілетін коммуналдық қызметтерді көрсететін субъектілер үшін жылу энергиясын өндіру, беру, тарату және (немесе) онымен жабдықтау саласындағы шекті тарифтер бекіту	ҰЭМ бұйрықтары	ҰЭМ	2015 – 2018 жылдар
13	Астанада, республикалық және облыстық маңызы бар қалаларда реттеліп көрсетілетін коммуналдық қызметтерді көрсететін субъектілер үшін сумен жабдықтау және (немесе) су бұру саласындағы шекті тарифтер бекіту	ҰЭМ бұйрықтары	ҰЭМ	2015 – 2018 жылдар
14	Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі төрағасының 2005 жылғы 30 желтоқсандағы № 384-НҚ бұйрығымен бекітілген Магистральдық теміржол желісінің қызметтерін көрсететін табиғи монополиялар субъектілерінің табыстарды, шығындар мен қолданысқа енгізілген активтерді бөлектеп есепке алуды жүргізу ережесіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу	ҰЭМ бұйрығы	ҰЭМ	2015 жылғы 2-тоқсан
15	Газды магистральдық газ құбырлары арқылы тасымалдау саласындағы табиғи монополия субъектілері үшін шекті тарифтерді бекіту	ҰЭМ бұйрығы	ҰЭМ	2016 жыл
16	Мұнайды магистральдық құбырлар арқылы тасымалдау саласындағы табиғи монополия субъектілері үшін шекті тарифтерді бекіту	ҰЭМ бұйрығы	ҰЭМ	2016 жыл
17	МТЖ көрсетілетін қызметтеріне тарифтерді қалыптастырудың әдіснамасын өзгерту мәселесін қарау	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар	ҰЭМ, ММО	2016 жылғы 4-тоқсан
18	Теңіз порттарының көрсетілетін қызметтері саласында «лендлорд» үлгісін (жеке меншік операторлары бар мемлекеттік порт) енгізу мәселесін қарау	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар	ҰЭМ, ММО	2016 жылғы 4-тоқсан
19	Магистральдық теміржол желілері саласындағы табиғи монополия субъектілері үшін шекті тарифтерді бекіту	ҰЭМ бұйрығы	ҰЭМ	2018 жыл

Ескертпе: аббревиатуралардың толық жазылуы:
ҰЭМ – Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі
ММО – мүдделі мемлекеттік органдар

Об утверждении Программы по тарифной политике в сферах естественных монополий в Республике Казахстан до 2020 года

Постановление Правительства Республики Казахстан от 19 декабря 2014 года № 1360. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 5 июля 2016 года № 395

Сноска. Утратило силу постановлением Правительства РК от 05.07.2016 № 395 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:
1. Утвердить прилагаемую Программу по тарифной политике в сферах естественных монополий в Республике Казахстан до 2020 года (далее – Программа).
2. Государственным органам и организациям (по согласованию), ответственным за исполнение Программы:
1) обеспечить надлежащее и своевременное исполнение мероприятий, предусмотренных Программой;
2) представлять информацию о ходе реализации Программы в соответствии с Правилами разработки и мониторинга отраслевых программ, утвержденными постановлением Правительства Республики Казахстан от 18 марта 2010 года № 218.
3. Настоящее постановление вводится в действие со дня его подписания.

Премьер-Министр
Республики Казахстан К. Масимов

Утверждена
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 19 декабря 2014 года № 1360

Программа
по тарифной политике в сферах естественных монополий
в Республике Казахстан до 2020 года

Содержвание

1. Паспорт
2. Введение
3. Анализ текущей ситуации
4. Цели, целевые индикаторы, задачи и показатели результатов реализации Программы
5. Основные направления, пути достижения целей и задач Программы, соответствующие меры
6. Этапы реализации Программы
7. Необходимые ресурсы и источники их финансирования
8. План мероприятий по реализации Программы

1. Паспорт

Наименование	Программа по тарифной политике в сферах естественных монополий в Республике Казахстан до 2020 года
Основание для разработки	Пункт 57 Плана мероприятий по реализации Дорожной карты первоочередных мер социально-экономической политики Республики Казахстан на 2014 год, утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 14 апреля 2014 года № 355
Ответственные за разработку и реализацию Программы государственные органы	Министерство национальной экономики Республики Казахстан
Цель Программы	Эффективная сбалансированная система регулирования деятельности субъектов естественных монополий, направленная на повышение инвестиционной привлекательности, прозрачности тарифообразования и переход из состояния естественной монополии в состояние конкурентного рынка
Задачи Программы	1. Обеспечение прогнозируемости тарифов. 2. Повышение инвестиционной привлекательности и стимулирование вложения инвестиций в модернизацию и обновление основных средств субъектов естественных монополий. 3. Стимулирование энергоэффективности и энергосбережения
Сроки	2014 – 2019 годы
Целевые индикаторы	1. Полномасштабный переход субъектов естественных монополий на работу по предельным (долгосрочным) тарифам в сферах: 1) водоснабжения и (или) водоотведения, предоставляющих регулируемые коммунальные услуги, в столице, городах республиканского и областного значения – в 2018 году; 2) производства, передачи, распределения и (или) снабжения тепловой энергией, предоставляющих регулируемые коммунальные услуги в столице, городах республиканского и областного значения – в 2018 году; 3) транспортировки нефти и газа по магистральным трубопроводам – в 2016 году; 4) услуг магистральной железнодорожной сети – в 2018 году; 5) услуг портов – в 2015 году; 6) услуг аэропортов – в 2017 году. 2. Увеличение объемов инвестиций к 2020 году на: 1) 40 % – в сферах теплоэнергетики, водоснабжения и (или) водоотведения, передачи и распределения электроэнергии; 2) 25 % – в сферах транспортировки нефти и газа; 3) 29 % – в сфере услуг магистральной железнодорожной сети; 4) 32 % – в сфере услуг портов и аэропортов. 3. Снижение уровня износа основных средств субъектов естественных монополий к 2020 году в сферах: 1) теплоэнергетики – от 71 % до 55 %; 2) водоснабжения и (или) водоотведения – от 65 % до 45 %; 3) передачи и распределения электроэнергии – от 69 % до 52 %; 4) транспортировки нефти по магистральным трубопроводам – от 65 % до 50 %; 5) транспортировки газа по магистральным газопроводам – от 40 % до 23 %; 6) транспортировки газа по газораспределительным системам – от 40 % до 21 %; 7) услуг магистральной железнодорожной сети – до 40 %; 8) услуг портов – до 29 %; 9) услуг аэропортов – до 26 %. 4. Снижение уровня нормативных потерь в сетях субъектов естественных монополий к 2020 году в сферах: 1) теплоэнергетики – до 18,9 %; 2) водоснабжения – до 15,5 %; 3) передачи и распределения электроэнергии – до 12,8 %
Источники и объемы финансирования	Реализация Программы не предусматривает выделение денежных средств из республиканского бюджета и иных источников

2. Введение

В январе 2014 года Указом Президента Республики Казахстан утверждена Концепция по вхождению Казахстана в число 30-ти самых развитых государств мира, направленная на реализацию Послания Главы государства от 14 декабря 2012 года «Стратегия «Казахстан - 2050»: новый политический курс состоявшегося государства».
Экономическая политика нового курса подразумевает создание благоприятного инвестиционного климата с целью наращивания экономического потенциала, прибыльность и возврат от инвестиций, а также создание эффективного частного сектора экономики и развитие государственно-частного партнерства, государственное стимулирование экспорта.
Одним из факторов, влияющих на развитие и повышение конкурентоспособности секторов экономики Республики Казахстан, является эффективное функционирование субъектов естественных монополий.
От уровня развитости и модернизации сфер естественных монополий зависит качество предоставляемых услуг, необходимых для развития секторов экономики Республики Казахстан.
На сегодня сфера жилищно-коммунального хозяйства характеризуется неудовлетворительным финансовым положением субъектов естественных монополий (далее – субъекты), высоким уровнем степени износа основных фондов, большими потерями энергии и воды.
Программа по тарифной политике в сферах естественных монополий в Республике Казахстан до 2020 года определяет дальнейшие шаги развития тарифной политики, проводимой в Республике Казахстан, и формирования эффективной системы государственного регулирования деятельности субъектов.
Программа предусматривает меры, направленные на решение вопросов увеличения объема инвестиций в сферы естественных монополий, снижения уровня износа основных средств субъектов, нормативных потерь в сетях субъектов за счет модернизации и развития инфраструктуры, повышения прозрачности деятельности субъектов.

3. Анализ текущей ситуации

1. Действующая политика регулирования сфер естественных монополий

В настоящее время в соответствии с Законом Республики Казахстан от 9 июля 1998 года «О естественных монополиях и регулируемых рынках» к сферам естественных монополий в Республике Казахстан относятся 15 услуг (товаров, работ), в том числе услуги (товары, работы) в большей степени, влияющие на развитие отраслей экономики и жизнеобеспечения населения:
1) по транспортировке нефти и (или) нефтепродуктов по магистральным трубопроводам;
2) по хранению, транспортировке товарного газа по соединительным, магистральным газопроводам и (или) газораспределительным системам, эксплуатации групповых резервуарных установок, а также транспортировке сырого газа по соединительным газопроводам;
3) по передаче и (или) распределению электрической энергии;
4) по производству, передаче, распределению и (или) снабжению тепловой энергией, за исключением тепловой энергии, выработанной с использованием тепла грунта, грунтовых вод, рек, водоемов, сбросной воды промышленных предприятий и электростанций, канализационно-очистных сооружений;
5) по водоснабжению и (или) водоотведению;
6) магистральных железнодорожных сетей (далее – МЖС);
7) портов и аэропортов.
Руководство в сферах естественных монополий в соответствии с законодательством о естественных монополиях и регулируемых рынках осуществляет Комитет по регулированию естественных монополий и защите конкуренции (далее – Комитет) Министерства национальной экономики Республики Казахстан.
В сферах естественных монополий осуществляют свою деятельность 1 186 субъектов, оказывающих 1 637 регулируемых услуг, в том числе:
850 – в сфере водоснабжения и (или) водоотведения;
456 – в сфере электро- и теплоэнергетики;
279 – в сфере транспорта;
52 – в сфере транспортировки нефти и газа.
Для обеспечения заданных темпов роста экономики и соответственно улучшения качества жизни граждан система государственного тарифного регулирования деятельности субъектов направлена на обеспечение условий, способствующих:
1) повышению инвестиционной привлекательности регулируемых секторов;
2) защите прав потребителей;
3) решению задач энергосбережения и ресурсосбережения.
В рамках повышения инвестиционной привлекательности и модернизации регулируемого сектора водоснабжения в 2012 году принят Комплексный план внедрения новых механизмов тарифообразования на воду на 2013 – 2015 годы.
Комплексным планом предусматриваются широкомасштабная модернизация и реконструкция водоканалов, внесение изменений и дополнений в ряд нормативных правовых актов, регулирующих деятельность субъектов, целью которых являются экономия воды, увеличение источников для финансирования инвестиций.
В целях привлечения инвесторов, с учетом совершенствования законодательства с 1 января 2013 года для региональных электросетевых компаний (далее – РЭК) введены тарифы по методу сравнительного анализа (бенчмаркинг).
В целях повышения инвестиционной привлекательности и модернизации сектора теплоэнергетики разработан План по модернизации тепловых сетей на 2014 – 2020 годы (далее – План).
Целью Плана является обеспечение источников финансирования в сфере теплоснабжения через тариф и ресурсов Программы модернизации жилищно-коммунального хозяйства.
План предусматривает точечное, адресное инвестирование (выделение бюджетных и тарифных средств) в сети, которые нуждаются в срочной замене и модернизации по 17 субъектам, мультипликативно влияющим на экономику. При этом замена предусматривает прокладку предизолированных труб и другие высокоэффективные материалы.
При этом рост тарифа будет осуществляться в рамках коридора инфляции.
Реализация Плана позволит решить проблемные вопросы со значительным износом тепловых сетей и оборудования, качества предоставляемых услуг, и как следствие повышение устойчивости и надежности систем теплоснабжения для создания комфортных и безопасных условий проживания граждан.
На сегодняшний день порядка 92 субъектов работают по предельным (инвестиционным) тарифам, что обеспечивает потребителям стабильность и предсказуемость тарифов, повышение качества услуг за счет вложения инвестиций в модернизацию основных средств.
Применение предельных тарифов подразумевает утверждение для субъектов тарифов на среднесрочный или долгосрочный периоды в зависимости от срока реализации инвестиционной программы. Увеличение объема инвестиций достигается за счет установления обязанности каждого субъекта разрабатывать и реализовывать инвестиционные программы. Наличие инвестиционной программы – обязательное условие для утверждения предельных тарифов.
Сегодня расходы по оплате тарифов на услуги субъектов являются составной частью затрат для индустриальных и инвестиционных проектов.
В условиях, когда инвестор находится на стадии принятия решения по инвестиционному проекту, самым главным фактором является его рентабельность.
В условиях, когда тарифы субъектов могут изменяться ежегодно, динамику их роста невозможно спрогнозировать, и соответственно инвесторы сталкиваются с риском изменения уровня тарифов при реализации инвестиционного проекта.
Таким образом, субъекты бизнеса (потенциальные инвесторы), с учетом прогноза роста тарифов смогут более качественно разрабатывать и в полном объеме реализовывать инвестиционные проекты, в том числе, в рамках Государственной программы по форсированному индустриально-инновационному развитию.
Еще одним новым методом регулирования является переход субъектов малой мощности от заявочной кампании на уведомительный характер. В соответствии с Законом Республики Казахстан от 9 июля 1998 года «О естественных монополиях и регулируемых рынках» субъект малой мощности – субъект естественной монополии, оказывающий услуги:
1) по производству, передаче, распределению и (или) снабжению тепловой энергией от отопительных котельных с общей установленной мощностью до двадцати Гкал/час включительно;
2) водоснабжения и (или) водоотведения объемом до ста пятидесяти тысяч кубических метров в год;
3) в сфере подъездных путей объемом до тысячи вагон/км.
Данные субъекты расположены в небольших и отдаленных населенных пунктах, не имеют, как правило, административных ресурсов для формирования заявки на утверждение тарифов.
В целях защиты интересов потребителей реализуется ряд мероприятий, направленных на повышение прозрачности принимаемых решений и информированности граждан, в том числе:
1) проводятся публичные обсуждения тарифов с участием потребителей, депутатов маслихатов всех уровней, представителей государственных органов, общественных объединений, средств массовой информации, независимых экспертов и монополистов;
2) проводятся отчеты руководителей субъектов перед потребителями.
Реализуются мероприятия по энергосбережению и ресурсосбережению. В частности, внедрены и применяются дифференцированные тарифы на электроэнергию (по зонам суток и объемам потребления) и воду (по группам потребителей), обеспечивающие экономию ресурсов и средств потребителей.
Также наблюдается тенденция ежегодного снижения уровней нормативных потерь в электрических, тепловых сетях и сетях водоснабжения. С 2006 года их уровень снижен практически наполовину (43 %, 26 % и 45 % соответственно).
Правительством Республики Казахстан в 2008 году одобрена инвестиционная программа акционерного общества «Национальная компания «Казахстан Темiр Жолы» (далее – АО «НК «КТЖ») на 2008 – 2012 годы, предусматривающая поэтапное увеличение тарифов на перевозку грузов железнодорожным транспортом. Таким образом, ежегодно с 2008 года по 2014 год, за исключением 2009 года, в результате экономического кризиса, производилось увеличение тарифов на перевозку грузов железнодорожным транспортом.
Капитальные вложения за период с 2008 по 2014 годы составили 683 031 млн. тенге. В результате инвестирования средств оператором МЖС выполнен капитальный ремонт 3 374 км путей; повышены скорости движения грузовых поездов и пассажирских поездов.

2. Ключевые проблемы в сферах естественных монополий

В сфере передачи и распределения электрической энергии

На сегодня в сфере передачи и распределения электрической энергии услуги оказывают 129 субъектов, в том числе:
акционерное общество «КЕГОК», осуществляющее передачу электрической энергии по сетям межрегионального уровня по предельному (среднесрочному) тарифу, утвержденному со сроком действия 2013 – 2015 годы;
20 крупных РЭК, осуществляющих передачу электрической энергии по региональным сетям по тарифам, утвержденным по методу сравнительного анализа (бенчмаркинг);
108 мелких энергопередающих организаций, оказывающих услуги по передаче и распределению электрической энергии по тарифам, утвержденным в общем порядке, с правом ежегодного их пересмотра.
В методологии тарифообразования на услуги передачи и распределения электрической энергии отсутствуют достаточные механизмы, направленные на стимулирование субъектов к инвестированию средств в основные производственные фонды.
Вследствии низкого объема инвестиций уровень износа основных средств в данной сфере составляет 70 %, а уровень потерь в сетях достигает 13,5 %.
В целях выправления ситуации с высоким уровнем износа и потерь в сферу передачи и распределения электрической энергии, по оценке Агентства Республики Казахстан по регулированию естественных монополий (далее – Агентство), необходимо только по базовым субъектам вложить инвестиции на сумму около 975 млрд. тенге.
В 2004 году деятельность РЭК по покупке-продаже электрической энергии была отделена от деятельности по ее передаче и созданы энергоснабжающие организации (далее – ЭСО), в том числе гарантирующие поставщики электрической энергии. Однако за прошедшее с момента реформы десятилетие фактов снижения цены на розничном рынке не зафиксировано.
Фактически поставку электроэнергии на розничном рынке осуществляют ЭСО и отдельные энергопередающие организации, каждая из которых на сегодня монопольно обслуживает всех потребителей, подключенных к определенной электрической сети или зоне сети.
Одним из препятствий для развития конкуренции в некоторых случаях является аффилиированность ЭСО с энергопроизводящими организациями (далее – ЭПО). Заинтересованность ЭПО объясняется наличием стабильного рынка сбыта для произведенной электрической энергии. В свою очередь, ЭСО не заинтересовано искать более дешевую энергию.
Кроме того, с выделением сбытовой деятельности из механизма взаимодействия услугодателя и потребителя выпало самое важное звено – РЭК, отвечающая за самое главное – бесперебойность и качество поставок, а потребители стали заложниками ситуации.
К примеру, договор на электроснабжение заключается между ЭСО и потребителем. В то же время ЭСО не имеет электрических сетей, приборов учета, не может влиять на качество поставок, самостоятельно не может не только урегулировать проблемные ситуации, но и даже установить и опломбировать прибор учета потребителю.
Все эти функции осуществляет РЭК, а ЭСО не имеет других основных средств, кроме офисов и компьютеров. Поэтому при наличии проблемных ситуаций потребитель вынужден ходить в несколько инстанций, причем, никаких обязательств по отношению к потребителю у РЭК нет. В результате потребитель не защищен.
В ряде регионов Республики Казахстан наряду с РЭК услуги по передаче электрической энергии оказываются иными энергопередающими организациями, имеющими в собственности линии электропередачи небольшой протяженности.
Например, в Карагандинской области 41 энергопередающая организация, в ВКО – 9, в Акмолинской и Костанайской областях – по 7, в городе Астане – 5.
Такая структура сектора распределения электрической энергии является неэффективной в связи с дроблением линий электропередачи, отсутствием эффекта масштаба, и как следствие, приводит к увеличению неэффективных расходов и потерь электрической энергии при ее передаче. Например, в структуру цены на электроснабжение товарищества с ограниченной ответственностью «Жезказганэнергосбыт» (далее – ТОО «Жезказганэнергосбыт») включены 22 энергопередающие организации. При этом протяженность сетей у данных энергопередающих организаций незначительная. В случае наличия одной энергопередающей организации, цена на электроснабжение ТОО «Жезказганэнергосбыт» была бы ниже действующей.
Кроме того, в результате такой раздробленности происходит удорожание конечной цены на электрическую энергию, увеличивается инфляционное давление, что приводит к социальной напряженности среди потребителей.

В сфере производства, передачи и распределения тепловой энергии

В сфере производства, передачи и распределения тепловой энергии услуги оказывают 305 субъектов. При этом только 11 субъектов из 16 крупных субъектов работают по предельным (среднесрочным) тарифам.
Данная сфера характеризуется применением в методологии тарифообразования затратного метода расчета тарифа (затраты плюс прибыль), слабо стимулирующего субъектов к привлечению и вложению инвестиций, сокращению издержек.
Уровень износа основных средств составляет 71 %, а уровень потерь в сетях – 19,6 %.
Одним из основных источников инвестиций для субъектов являются амортизационные расходы. Анализ, проведенный Агентством, показал отсутствие у большинства субъектов достаточных для инвестиций средств. Так, в 2013 году амортизационные расходы у субъектов, осуществляющих производство тепловой энергии в областных центрах, составили от 65 млн. тенге до 778 млн. тенге.
Вторым не менее значительным источником привлечения инвестиций являются суммы, предусмотренные статьей тарифных смет «Прибыль».
Проведенный Агентством анализ тарифных смет за последние 5 лет с 2009 по 2013 годы показал отсутствие достаточных средств в этой статье. Минимальные суммы, варьирующиеся от нуля до 5 млн. тенге и самая значительная сумма 468 млн. тенге, для станции оказывающей услуги мегаполису Алматы, показывает остроту проблемы отсутствия инвестиционных возможностей субъектов от тарифных доходов.

В сфере водоснабжения и водоотведения

В сфере водоснабжения и водоотведения услуги оказывают 537 субъектов, из них 16 крупных субъектов работают по предельным (среднесрочным) тарифам.
Методология тарифообразования в данной сфере построена на применении затратного метода расчета тарифа (затраты плюс прибыль), что слабо стимулирует субъектов к привлечению и вложению инвестиций, сокращению издержек.
Уровень износа основных средств в данной сфере составляет 66 %, а уровень потерь в сетях – 18,1 %.
Как следствие, по оценке Агентства, в сферу водоснабжения и водоотведения только по базовым (крупным) субъектам необходимо осуществить инвестиционные вложения на сумму около 417 млрд. тенге.
За период с 2007 по 2011 годы в сферу водоснабжения и водоотведения вложено в общей сложности 554 млрд. тенге, в том числе:
410 млрд. тенге или 72 % средств республиканского бюджета;
96 млрд. тенге или 17 % средств местных бюджетов;
26 млрд. тенге или 4,5 % собственных средств субъектов;
22 млрд. тенге или 3,8 % заемных средств.
При этом существует проблема отсутствия у субъектов достаточных для инвестиций средств, предусмотренных тарифными сметами.
Так, согласно анализу Агентства, в 2013 году амортизационные отчисления субъектов, обслуживающих малые и крупные города, составили следующие размеры:
у 5 субъектов амортизационные отчисления не предусмотрены;
6 субъектов располагают суммами от 160 до 900 тыс. тенге;
19 субъектов – суммы от до 1,2 до 5 млн. тенге;
12 субъектов – суммы от 5 до 10 млн. тенге;
10 субъектов – суммы от 10 до 20 млн. тенге.
Таким образом, большинство субъектов не имеют достаточных средств для привлечения инвестиций.
Аналогичная ситуация складывается и с прибылью субъектов.
Так, согласно анализу Агентства, в 2013 году прибыль субъектов, обслуживающих малые и крупные города, составила следующие размеры:
35 субъектов не имеют средств;
10 субъектов располагают суммами от 1 до 999 тыс. тенге;
19 субъектов – суммы от до 1 до 10 млн. тенге;
6 субъектов – суммы от 10 до 40 млн. тенге;
5 субъектов – суммы от 40 до 60 млн. тенге;
7 субъектов – суммы от 261 млн. до 1 млрд. тенге.

В сфере транспортировки нефти по магистральным трубопроводам, транспортировки газа по магистральным и распределительным трубопроводам

В сфере транспортировки нефти по магистральным трубопроводам услуги оказывают акционерное общество «КазТрансОйл» (далее – АО «КазТрансОйл»), товарищество с ограниченной ответственностью «Казахстанско-Китайский Трубопровод» и акционерное общество «СЗТК «Мунай Тас».
В сфере транспортировки газа по магистральным трубопроводам осуществляют деятельность акционерное общество «Интергаз Центральная Азия» (далее – АО «Интергаз Центральная Азия»), товарищество с ограниченной ответственностью «Азиатский газопровод» и товарищество с ограниченной ответственностью «Бейнеу-Бозой-Шымкент». Услуги по транспортировке газа по распределительным сетям оказывают акционерное общество «КазТрансГаз Аймак» (далее – АО «КазТрансГаз Аймак») и акционерное общество «КазТрансГаз Алматы» (далее – АО «КазТрансГаз Алматы»).
При этом, только АО «КазТрансГаз Аймак» и АО «КазТрансГаз Алматы» осуществляют деятельность по предельным (среднесрочным) тарифам, тогда как остальные субъекты работают по тарифам, с правом их ежегодного пересмотра.
Методология тарифообразования в указанных сферах естественных монополий характеризуется отсутствием достаточных механизмов, направленных на стимулирование субъектов к инвестированию средств в основные производственные фонды.
Существующий затратный метод расчета тарифа (затраты плюс прибыль) слабо стимулирует субъектов в части привлечения и вложения инвестиций, сокращения издержек.
Как следствие, существует высокий уровень износа основных средств:
1) в сфере транспортировки нефти по магистральным трубопроводам доля трубопроводов АО «КазТрансОйл» со сроком службы свыше 20 лет составляет 73,6 %, от 10 до 20 лет – 11,8 %, до 10 лет – 14,6 %;
2) в сфере транспортировки газа по магистральным трубопроводам уровень износа основных средств АО «Интергаз Центральная Азия» составляет – 30,7 %, по распределительным трубопроводам – 28 %.
В связи с высоким уровнем износа основных средств в вышеуказанные сферы необходимо осуществить масштабные инвестиционные вложения.
Так, по данным субъектов, в сфере транспортировки нефти, инфраструктура АО «КазТрансОйл» требует инвестиционных вложений на сумму 188 млрд. тенге. В активы, связанные с транспортировкой газа, необходимо инвестировать в общей сложности около 430 млрд. тенге.
Кроме того, на сегодня в сферах транспортировки нефти и газа по магистральным трубопроводам под государственное регулирование подпадают услуги, имеющие сильную зависимость от постоянно меняющейся конъюнктуры рынка.
В частности, услуги по транспортировке нефти и газа в экспортном и транзитном направлениях находятся под государственным регулированием. При этом потребители экспортируемой и перемещаемой транзитом продукции находятся за пределами страны и направленное на защиту внутреннего потребителя государственное регулирование накладывает значительную административную нагрузку как на субъекта, так и на сам регулирующий орган. Кроме того, существует вероятность утверждения неэффективных тарифов, вследствие которых субъект может понести убытки.

В сфере услуг магистральной железнодорожной сети, аэропортов и портов

В сфере услуг МЖС деятельность осуществляет АО «НК «КТЖ», а в сфере портов акционерное общество «Актауский международный морской торговый порт». Услуги аэропортов оказывают 18 субъектов.
Методология тарифообразования в указанных сферах естественных монополий характеризуется отсутствием достаточных механизмов, направленных на стимулирование субъектов к инвестированию средств в основные производственные фонды.
Как следствие, существует высокий уровень износа основных средств:
1) в сфере услуг МЖС – 62 %;
2) в сфере услуг аэропортов и портов – 40 % и 42 % соответственно.
В связи с высоким уровнем износа основных средств в вышеуказанные сферы необходимо осуществить масштабные инвестиционные вложения.
Так, по данным АО «НК «КТЖ» инфраструктура МЖС требует инвестиционных вложений в размере 3 236 млрд. тенге.
Основной проблемой в сфере услуг МЖС является то, что существующая система тарифообразования базируется на индексации тарифных ставок прейскуранта 10-01 1989 года, расчеты которого приведены для среднесетевых условий железных дорог МПС СССР (другая валюта, структура грузопотоков, средняя дальность и удельные веса родов грузов в общем объеме перевозок, другая структура цен на товарно-материальные ценности и услуги).
Как следствие, существующие тарифы не учитывают произошедшие структурные изменения в экономике, которые привели к изменению межотраслевых балансов и ценовых пропорций в экономике и основных удельных весов расходов в структуре затрат. В связи с этим вынужденно применяется механизм установления временных понижающих коэффициентов (как инструмент поддержки субъектов экономики за счет субъектов естественных монополий).
Отрасль гражданской авиации характеризуется:
1) малым количеством действующих аэродромов местных воздушных линий;
2) недостаточной оснащенностью аэродромов точными системами захода на посадку и визуальными средствами, обеспечивающими эксплуатацию в сложных метеоусловиях;
3) значительным износом спецтехники, светосигнального оборудования и оборудования электроснабжения, коммуникаций.
В этой связи, необходимо утверждение аэропортам инвестиционных программ и предельных тарифов с учетом вложения инвестиций в течение нескольких лет.

Общесистемные проблемы

Помимо вышеуказанных проблем, все 15 сфер естественных монополий характеризуются наличием следующих проблем.
1. Малое количество субъектов, работающих по предельным (среднесрочным и долгосрочным) тарифам и, как следствие, нестабильность и непредсказуемость роста тарифов.
На сегодня только около 12 % субъектов из 798 субъектов (за исключением субъектов малой мощности, а также оказывающих услуги орошения) работают по предельным (среднесрочным и долгосрочным) тарифам.
Применение предельных (среднесрочных и долгосрочных) тарифов в сфере тепловых, водохозяйственных, канализационных и электрических сетей имеет следующие положительные аспекты для экономики страны:
1) увеличение объема инвестиций на модернизацию и обновление основных и производственных активов за счет частных внебюджетных средств субъектов.
Сегодня обновление и модернизация инфраструктуры в коммунальной сфере практически в большей степени осуществляется за счет бюджетных средств на республиканском и местном уровнях.
При этом, учитывая ограниченность доступных бюджетных средств, мы имеем низкий объем обновления и высокую степень износа инфраструктуры.
Принцип же «предельных тарифов» сегодня уже подтвердил свою эффективность для электростанций, как с точки зрения исключения бюджетного финансирования и стимулирования к инвестированию частных средств, так и с позиции обновления основных средств субъектов.
Так, с момента введения предельных тарифов для электростанций с 2009 по 2013 годы общая сумма инвестиций на реконструкцию и модернизацию энергогенерирующих мощностей составила 692,2 млрд. тенге, введено 1 776 МВт новых мощностей.
В 2014 году планируется направление на реконструкцию и модернизацию энергогенерирующих мощностей инвестиций на сумму 158,8 млрд. тенге и введение 593 МВт новых мощностей.
В целом за период действия предельных тарифов с 2009 по 2015 годы ожидается освоение инвестиций на сумму 988 млрд. тенге и ввод 3 309 МВт электрических мощностей.
Таким образом, применение предельных тарифов существенно снижает нагрузку на бюджет страны, что в свою очередь позволяет увеличить бюджетное финансирование по другим приоритетным и стратегическим направлениям развития экономики;
2) прогнозируемость тарифов на услуги субъектов.
2. Наличие административных барьеров в виде сложности процедуры подачи в регулирующий орган заявок субъектов на рассмотрение и утверждение:
1) тарифов и тарифных смет;
2) нормативных технических потерь, норм расхода сырья, материалов, топлива и энергии;
3) нормативной численности персонала;
4) инвестиционных программ (проектов).
Так, при подаче субъектами заявок требуется предоставление большего объема документов. Это накладывает значительную административную нагрузку на субъекты, регулирующий орган, а также приводит к дополнительным расходам субъекта, что в свою очередь влияет на уровень роста тарифов.
3. Высокая степень государственного регулирования сфер естественных монополий.
На сегодня в соответствии с подпунктом 2) пункта 1 статьи 5 Закона Республики Казахстан «О естественных монополиях и регулируемых рынках» (далее – Закон) субъектам запрещено оказывать услуги и осуществлять иную деятельность, не относящуюся к сферам естественных монополий, а также иметь на праве собственности имущество, не связанное с производством и предоставлением регулируемых услуг, за исключением случаев, предусмотренных законодательством.
При этом субъекты обязаны вести раздельный учет доходов, затрат и задействованных активов по каждому виду регулируемых услуг и в целом по иной деятельности.
Кроме того, формирование тарифов на услуги субъектов осуществляется в соответствии с требованиями Особого порядка формирования затрат, применяемого при утверждении тарифов (цен, ставок сборов) на регулируемые услуги (товары, работы) субъектов естественных монополий, утвержденного приказом Председателя Агентства Республики Казахстан по регулированию естественных монополий от 25 апреля 2013 года № 130-ОД (далее – Особый порядок), запрещающими включение в тариф затрат, не связанных с оказанием регулируемых услуг.
Таким образом, несмотря на то, что субъектам законодательно запрещается включать в тариф расходы, не связанные с предоставлением регулируемых услуг, в соответствии с подпунктом 1) пункта 2 статьи 5 Закона субъект также не вправе заниматься иной деятельностью, за счет которой он может развиваться на конкурентных рынках.
При этом возможность для субъекта заниматься иной деятельностью, не относящейся к сферам естественных монополий, соответствует мировой практике. Например, немецкая железная дорогая (Deutsche Bahn) всемирно известна не только услугами и товарами, связанными с железнодорожной системой, но и как поставщик широкого спектра логистических и транспортных услуг.
4. Не в достаточной мере информированность потребителей о:
1) причинах и обоснованности роста тарифов субъектов;
2) эффективном использовании субъектами средств, заложенных в тарифах и направленных на реализацию инвестиционных программ.
5. Отсутствие возможности применения современных методов регулирования субъектов.
Как показывает практика, применяемый в настоящее время затратный метод формирования тарифов (затраты плюс прибыль) недостаточно стимулирует субъектов к повышению эффективности деятельности, привлечению и вложению инвестиций, к энерго- и ресурсосбережению, сокращению эксплуатационных расходов и затрат на ремонт, так как при экономии затрат субъекты получают понижение тарифа.
Данный метод расчета тарифа учитывает три основных фактора:
1) затратная часть включает экономически обоснованные расходы субъекта;
2) доходная часть включает допустимый уровень прибыли;
3) объем оказываемой услуги.
При этом государственное регулирование распространяется на все три указанных компонента.
6. Неиспользование субъектами инструментов по привлечению заемных средств.
На протяжении длительного времени в сферах естественных монополий жилищно-коммунального хозяйства наблюдаются низкий уровень собственных источников (амортизация и прибыль) для финансирования инвестиций в модернизацию и обновление активов, и как следствие, высокий уровень износа активов, большие потери в сетях и низкое качество оказываемых услуг.
Так, например, анализ привлечения инвестиций в основной капитал водоканалов показывает увеличение доли финансирования государственного бюджета, в том числе полное отсутствие механизмов возвратного финансирования и сведение практически к нулю объемов частного капитала.
Особым порядком предусмотрена возможность привлечения субъектами заемных средств для реализации инвестиционных программ. Однако этот механизм не используется, в связи с отсутствием у субъектов заинтересованности в их привлечении. В то же время, привлечение заемных средств позволило бы субъектам провести широкомасштабную модернизацию уже сегодня при минимальной нагрузке на тариф, тем более, что действующим законодательством предусмотрен их возврат (за счет амортизации и прибыли). Такой рыночный подход позволил бы создать стимулы для привлекательности заимствований в данные сферы.
Однако попытки активизации, например, применения городскими водоканалами заемных средств, путем кредитования их казахстанскими банками второго уровня (далее – БВУ) выявили следующие проблемы: нежелание и неумение менеджмента государственных водоканалов работать для получения кредитов в БВУ, так как это приводит к необходимости максимального открытия кредиторам финансово-хозяйственной деятельности предприятий; пассивность и нежелание БВУ кредитовать государственные водоканалы из-за высоких рисков невозврата, так как залоговое имущество принадлежит акиматам и другие.

3. Обзор зарубежного опыта

Долгосрочное и стимулирующее регулирование широко применяется в государствах, являющихся членами Организации экономического сотрудничества и развития (далее – ОЭСР) – США и Европе, а также других странах мира, например, Латинской Америке.
Например, согласно законодательству США, тарифы по транспортировке нефти и нефтепродуктов между штатами устанавливаются методом индексации тарифов.
Индексация тарифов производится Федеральной комиссией по регулированию энергетики (FERC) сроком на 5 лет и на основании изменения конечного индекса цен производителей на готовую продукцию (PPI-FG), с учетом сезонных колебаний, публикуемых Министерством труда США и Бюро трудовой статистики, за два календарных года, непосредственно предшествующих индексному году.
Согласно законодательству США, тариф на услугу по транспортировке нефти определяется непосредственно самой нефтепроводной компанией. Изменение тарифа может произойти в любое время до уровня, который не превышает максимально возможного отклонения, установленного комиссией.
Тариф определяется одним из следующих методов:
1) метод обоснованных затрат – этот метод требует от субъекта предоставления данных о затратах и доходах для обоснования тарифа. Субъекту разрешается покрыть стоимость предоставленных услуг и заработать разумную прибыль от своих инвестиций;
2) договорной тариф – этот метод позволяет субъекту устанавливать тариф, который является результатом переговоров между трубопроводной компанией и грузоотправителем. Для защиты своих интересов грузоотправитель имеет возможность выбрать услугу трубопроводной компании по тарифу, основанному на методе обоснованных затрат;
3) рыночная ставка – этот метод может быть использован, в случае если субъект испытывает нехватку рыночной мощности. В этих обстоятельствах субъект имеет право устанавливать тарифы в соответствии с рыночными условиями. Некоторые трубопроводные компании устанавливают рыночные цены на хранение.
В Колумбии действует исторически сложившаяся структура тарифов с фиксированной выплатой (без права минимального потребления) и нарастающими блоковыми тарифами; потребители делятся на бытовых и небытовых.
Что касается развития методики тарифообразования, этот процесс претерпел две реформы: на первом этапе он учитывал только эксплуатационные расходы, не уделяя внимания эффективности, а на втором этапе внимание уделялось управлению эффективностью и полному возмещению затрат.
Для следующего тарифного периода (2011 – 2014 годы) был выбран новый механизм регулирования: определение эксплуатационных расходов на основе сравнения расходов других аналогичных предприятий на основе анализа среды функционирования, в отношении капитальных затрат предусматривает введение концепции регулируемой базы капитала (РБК). РБК – это стоимость активов, которая изменяется со временем по мере износа существующих активов и осуществления новых инвестиций.
Несмотря на то, что тарифы корректируются каждые пять лет, это также зависит от требуемых стандартов услуг, «неординарных» событий и других факторов, ведущих к изменению условий концессии. Кроме того, в течение пятилетнего периода тариф корректируется по уровню инфляции (автоматически каждый раз, когда индекс потребительских цен достигает 3 % после последней корректировки), и законодательство позволяет предприятиям переносить на потребителей затраты, связанные с обработкой сырой воды, и эксплуатационные расходы, связанные с «неординарными» событиями.
Детальное рассмотрение практики стран ОЭСР показывает, что для решения проблем в регулировании, связанных с бюрократическими процедурами, административными барьерами, излишней зарегулированностью принимаются следующие меры.
Во-первых, снижение роли государства посредством дерегулирования в Японии, Корее, а также повышение качества регулирования как, например, в США.
Во-вторых, повышение прозрачности путем общественных слушаний, неформальных консультаций, распространения информации (США, Германия, Финляндия, Канада).
В-третьих, внедрены предоставление информации в электронном виде и принцип «одного окна». Постоянно расширяются способы информирования потребителей с использованием телефона, почты, IТ-средств, веб-порталов.

4. Цель, целевые индикаторы, задачи и показатели результатов
реализации Программы

4.1. Цель Программы

Целью настоящей Программы является эффективная сбалансированная система регулирования деятельности субъектов, направленная на повышение инвестиционной привлекательности, прозрачности тарифообразования и переход из состояния естественной монополии в состояние конкурентного рынка.

4.2. Целевые индикаторы

4.2.1. Полномасштабный переход субъектов на работу по предельным (долгосрочным) тарифам

В сферах:	Ед. изм	2014 год	2015 год	2016 год	2017 год	2018 год	2019 год	2020 год
водоснабжения и (или) водоотведения, предоставляющих регулируемые коммунальные услуги в столице, городах республиканского и областного значения	%	-	20	40	70	100	-	-
производства, передачи, распределения и (или) снабжения тепловой энергией, предоставляющих регулируемые коммунальные услуги в столице, городах республиканского и областного значения	%	-	20	40	70	100	-	-
транспортировки нефти по магистральным трубопроводам	%	-	-	100	-	-	-	-
транспортировки газа по магистральным газопроводам	%	-	-	100	-	-	-	-
магистральных железнодорожных сетей	%	-	-	-	-	100	-	-
портов	%	-	100	-	-	-	-	-
аэропортов	%	-	30	60	100	-	-	-

4.2.2. Увеличение объема инвестиций (в сравнении с 2013 годом)

В сферах:	Ед. изм	2015 год	2018 год	2020 год
теплоэнергетики	%	115	130	140
водоснабжения и (или) водоотведения	%	115	130	140
передачи и распределения электрической энергии	%	115	130	140
транспортировки нефти по магистральным трубопроводам	%	110	119	125
транспортировки газа по магистральным газопроводам	%	110	119	125
транспортировки газа по газораспределительным системам	%	110	119	125
магистральных железнодорожных сетей	%	114	123	129
портов	%	112	124	132
аэропортов	%	112	124	132

4.2.3 Снижение уровня износа основных средств субъектов (в сравнении с 2013 годом)

В сферах:	Ед. изм	2015 год	2018 год	2020 год
теплоэнергетики	%	69	61	55
водоснабжения и (или) водоотведения	%	60	51	45
передачи и распределения электрической энергии	%	67	58	52
транспортировки нефти по магистральным трубопроводам	%	60	54	50
транспортировки газа по магистральным газопроводам	%	28	25	23
транспортировки газа по газораспределительным системам	%	26	23	21
магистральных железнодорожных сетей	%	60	48	40
портов	%	39	33	29
аэропортов	%	36	30	26

4.2.4 Снижение уровня нормативных потерь субъектов

В сетях:	ед. изм	2015 год	2018 год	2020 год
тепловых*	%	19,4	19,1	18,9
водоснабжения*	%	18	16,5	15,5
электрических**	%	13,3	13,0	12,8

Примечание:
* – субъекты, предоставляющие регулируемые коммунальные услуги, в столице, городах республиканского и областного значения;
** – региональные электросетевые компании.

Государственным органом, ответственным за достижение целевых индикаторов, является Комитет.

4.3. Задачи и показатели результатов Программы

Для достижения поставленной цели необходимо решить следующие задачи с достижением следующих показателей:
1. Обеспечение прогнозируемости тарифов на услуги субъектов.
100 % охват субъектов, работающих по предельным (долгосрочным) тарифам в сферах:
1) водоснабжения и (или) водоотведения, предоставляющих регулируемые коммунальные услуги, в столице, городах республиканского и областного значения – в 2018 году;
2) производства, передачи, распределения и (или) снабжения тепловой энергией, предоставляющих регулируемые коммунальные услуги в столице, городах республиканского и областного значения – в 2018 году;
3) транспортировки нефти и газа по магистральным трубопроводам – в 2016 году;
4) услуг МЖС – в 2018 году;
5) услуг портов – в 2015 году;
6) услуг аэропортов – в 2017 году.
2. Повышение инвестиционной привлекательности и стимулирование вложения инвестиций в модернизацию и обновление основных средств субъектов.
Объем инвестиций к 2018 и 2020 годам увеличится соответственно на:
1) 30 % и 40 % – в сферах теплоэнергетики, водоснабжения и (или) водоотведения, передачи и распределения электроэнергии;
2) 19 % и 25 % – в сферах транспортировки нефти и газа;
3) 23 % и 29 % – в сфере услуг МЖС;
4) 24 % и 32 % – в сфере услуг портов и аэропортов.
3. Стимулирование энергоэффективности и энергосбережения.
Уровень износа основных средств субъектов к 2018 и 2020 годам соответственно снизится в сферах:
1) теплоэнергетики – от 71 % до 61 % и 55 %;
2) водоснабжения и (или) водоотведения – от 65 % до 51 % и 45 %;
3) передачи и распределения электроэнергии – от 69 % до 58 % и 52 %;
4) транспортировки нефти по магистральным трубопроводам – от 65 % до 54 % и 50 %;
5) транспортировки газа по магистральным газопроводам – от 40 % до 25 % и 23 %;
6) транспортировки газа по газораспределительным системам – от 40 % до 23 % и 21 %;
7) услуг МЖС – до 48 % и 40 %;
8) услуг портов – до 33 % и 29 %;
9) услуг аэропортов – до 30 и 26 %.
Уровень потерь субъектов к 2018 и 2020 годам соответственно снизится в сферах:
1) теплоэнергетики – до 19,1 % и 18,9 %;
2) водоснабжения – до 16,5 % и 15,5 %;
3) передачи и распределения электроэнергии – до 13,0 % и 12,8.

5. Основные направления, пути достижения целей и задач
Программы, соответствующие меры

Развитие и совершенствование регулирования в сферах естественных монополий требует планирования на долгосрочную перспективу.
Для разрешения имеющихся проблем в сферах естественных монополий, достижения целей и решения задач Программы в период с 2014 по 2020 годы будут реализованы следующие меры:
1. Переход от краткосрочного регулирования к долгосрочному регулированию посредством утверждения предельных (долгосрочных) тарифов на услуги субъектов, за исключением субъектов малой мощности, со сроком действия 5 и более лет.
При этом субъект также будет стимулирован к снижению производственных затрат путем предоставления возможности самостоятельно в течение всего долгосрочного периода действия тарифов распоряжаться доходами от повышения эффективности производства.
2. Рассмотрение вопроса о целесообразности укрупнения РЭК.
Отраслевым государственным органом, отвечающим за развитие энергетики, будут определены критерии отнесения организаций, эксплуатирующих электрические сети, к РЭК.
Укрупнение РЭК должно позволить выровнять цены на электроэнергию в одном регионе, сократить затраты субъектов и, как следствие, снизить тариф на оказываемые услуги.
3. Рассмотрение вопроса о целесообразности отмены метода сравнительного анализа и дифференцированных тарифов по зонам суток.
4. Регулярное проведение анализа регулируемых услуг (товаров, работ) субъектов на предмет их выведения в конкурентную среду.
При этом мероприятия по проведению анализа регулируемых услуг (товаров, работ) субъектов на предмет их выведения в конкурентную среду могут осуществляться с привлечением независимых экспертных организаций и общественных объединений.
5. Рассмотрение вопроса внедрения нового стимулирующего метода регулирования затрат в сферах естественных монополий, в том числе путем:
1) поэтапного введения нового метода регулирования затрат в сферах естественных монополий, который предусматривает государственное регулирование затрат по основным статьям – электроэнергия и топливо, заработная плата персонала, ремонт, амортизация, сырье и материалы, доля которых в структуре тарифа занимает 80 %. Остальные 20 % затрат субъект будет формировать самостоятельно без представления в регулирующий орган обосновывающих материалов;
2) предоставления субъектам права совместного представления заявок на утверждение нормативных технических потерь, норм расхода сырья, материалов, топлива и энергии, нормативной численности персонала вместе с заявкой на утверждение тарифа и тарифных смет;
3) пересмотра механизма утверждения нормативных технических потерь, норм расхода сырья, материалов, топлива и энергии, нормативной численности персонала.
6. Рассмотрение вопроса предоставления субъектам права оказывать услуги и осуществлять иную деятельность, не относящуюся к сферам естественных монополий, а также иметь на праве собственности имущество, не связанное с производством и предоставлением регулируемых услуг.
7. Рассмотрение вопроса дальнейшего развития процедур утверждения инвестиционных программ и контроля их исполнения субъектами, в том числе путем введения следующих новых критериев и показателей эффективности реализации субъектами инвестиционных программ:
1) снижение расходов сырья, материалов, топлива, энергии на единицу регулируемых услуг (товаров, работ);
2) снижение уровня износа основных средств.
Данная мера позволит гарантировать эффективное использование средств при реализации инвестиционных программ.
8. Рассмотрение вопроса о механизме расчета снижения уровня износа основных средств субъектов с учетом вложенных инвестиций.
9. Рассмотрение вопроса изменения методологии формирования тарифов на услуги МЖС.
10. Рассмотрение вопроса внедрения в сфере услуг морских портов модели «лендлорд» (государственный порт с частными операторами).
11. Разработка совместно с Европейским Банком Реконструкции и Развития Дорожной карты с детальными мероприятиями, направленными на дальнейшее совершенствование законодательства и механизмов регулирования субъектов по итогам проведенного совместно исследования на тему: «Регулирование в инфраструктуре и разработка тарифной политики».
При этом внедрение новых методик тарифообразования будет основываться на принципах доведения субъектов регулирования до однородности относительных технико-экономических показателей, их рыночной коммерциализации и практической готовности соответствующей сферы естественной монополии к нововведениям.

6. Этапы реализации Программы

С учетом необходимости проведения субъектами в течение 2014 – 2015 годов подготовительной работы для заявочных кампаний, в том числе, включающей пересмотр всех норм и нормативов на пятилетний период, будет проведена следующая работа.
1. В сфере транспортировки нефти по магистральным трубопроводам, с 2015 года будет начато осуществление перехода субъектов на работу по предельным (долгосрочным) тарифам.
В результате предполагается к 2020 году достичь роста объема инвестиций в сферу на 25 % и снижения уровня износа основных средств до 50 %.
2. В сфере транспортировки газа по магистральным газопроводам и газораспределительным системам с 2015 года будет начато осуществление перехода субъектов на работу по предельным (долгосрочным) тарифам.
В результате предполагается к 2020 году достичь роста объема инвестиций в сферу на 25 % и снижения уровня износа основных средств в сфере транспортировки газа по магистральным газопроводам до 23 %, по распределительным сетям до 21 %.
3. В сфере передачи и (или) распределения электрической энергии:
1) с 2016 года будет осуществлен переход субъектов, осуществляющих передачу электрической энергии по сетям межрегионального уровня на работу по предельным (долгосрочным) тарифам;
2) будет продолжена работа 20 крупных РЭК по тарифам, утвержденным с применением метода сравнительного анализа;
3) с 2015 года будет начата работа по переходу энергопередающих субъектов на работу по предельным (долгосрочным) тарифам.
В результате предполагается к 2020 году достичь роста объемов инвестиций в сферу на 40 %, снижения уровня износа основных средств до 52 % и снижения уровня потерь до 12,8 %.
4. В сфере водоснабжения и (или) водоотведения, начиная с 2015 года, будет начата работа по переходу субъектов на работу по предельным (долгосрочным) тарифам.
В результате предполагается к 2020 году достичь роста объема инвестиций в сферу на 40 %, снижения уровня износа основных средств до 45 % и снижения уровня потерь до 15,5 %.
5. В сфере производства, передачи и распределения тепловой энергии, начиная с 2015 года будет осуществлен переход субъектов на работу по предельным (долгосрочным) тарифам.
В результате предполагается к 2020 году достичь роста объема инвестиций в сферу на 40 %, снижения уровня износа основных средств до 55 % и снижения уровня потерь до 18,9 %.
6. В сфере услуг МЖС в 2018 году будет осуществлен переход субъектов на работу по предельным (долгосрочным) тарифам.
В результате предполагается к 2020 году достичь роста объема инвестиций на 29 % и снижения уровня износа основных средств до 40 %.
7. В сфере услуг портов и аэропортов с 2015 года будет проводиться работа по переходу субъектов на работу по предельным (долгосрочным) тарифам.
В результате предполагается к 2020 году в сфере портов и аэропортов достичь роста объема инвестиций на 32 % и снижения уровня износа основных средств до 29 % и 26 % соответственно.
8. В остальных сферах естественных монополий, начиная с 2015 года, также будет осуществлен переход субъектов на работу по предельным (долгосрочным) тарифам.

7. Необходимые ресурсы и источники их финансирования

Реализация Программы не предусматривает выделения денежных средств из республиканского бюджета и иных источников.

8. План мероприятий по реализации Программы

№ п/п

Мероприятия

Форма завершения

Ответственные за исполнение

Сроки исполнения

1	2	3	4	5
1	Проведение анализа регулируемых услуг субъектов на предмет их выведения в конкурентную среду	предложения в Правительство Республики Казахстан	МНЭ, ЗГО	ежегодно
2	Утверждение методики расчета тарифа с применением метода сравнительного анализа	приказ МНЭ	МНЭ	1 квартал 2015 года
3	Разработка и внесение на рассмотрение Межведомственной комиссии по вопросам законопроектной деятельности при Правительстве Республики Казахстан Концепции проекта Закона Республики Казахстан «О внесении изменений и дополнений в Закон Республики Казахстан «О естественных монополиях и регулируемых рынках»	рассмотрение Межведомственной комиссией Концепции	МНЭ	2015 год
4	Внесение изменений и дополнений в Правила утверждения предельного уровня тарифов (цен, ставок сборов) и тарифных смет на регулируемые услуги (товары, работы) субъектов естественных монополий, утвержденные приказом Председателя Агентства Республики Казахстан по регулированию естественных монополий от 17 июля 2013 года № 213-ОД	приказ МНЭ	МНЭ	1 квартал 2015 года
5	Внесение изменений и дополнений в Правила утверждения нормативных технических потерь, технических и технологических норм расхода сырья, материалов, топлива, энергии субъектов естественных монополий, утвержденные приказом исполняющего обязанности Председателя Агентства Республики Казахстан по регулированию естественных монополий от 17 сентября 2013 года № 283-ОД	приказ МНЭ	МНЭ	1 квартал 2015 года
6	Внесение изменений и дополнений в Правила утверждения нормативной численности персонала субъектов естественных монополий, за исключением региональной электросетевой компании, утвержденные приказом Председателя Агентства Республики Казахстан по регулированию естественных монополий от 3 марта 2014 года № 49-ОД	приказ МНЭ	МНЭ	1 квартал 2015 года
7	Внесение изменений и дополнений в Особый порядок формирования затрат, применяемый при утверждении тарифов (цен, ставок сборов) на регулируемые услуги (товары, работы) субъектов естественных монополий, утвержденный приказом Председателя Агентства Республики Казахстан по регулированию естественных монополий от 25 апреля 2013 года № 130-ОД	приказ МНЭ	МНЭ	1 квартал 2015 года
8	Утверждение предельных тарифов для субъектов естественных монополий в сфере портов	приказ МНЭ	МНЭ	2015 год
9	Разработка совместно с Европейским Банком Реконструкции и Развития Дорожной карты с детальными мероприятиями, направленными на дальнейшее совершенствование законодательства и механизмов регулирования субъектов по итогам проведенного совместно исследования на тему: «Регулирование в инфраструктуре и разработка тарифной политики»	Дорожная карта	МНЭ	январь 2015 года
10	Рассмотрение вопроса о целесообразности отмены метода сравнительного анализа и дифференцированных тарифов по зонам суток	предложения в Правительство Республики Казахстан	МНЭ, ЗГО	1 квартал 2015 года
11	Утверждение предельных тарифов для субъектов естественных монополий в сфере аэропортов	приказы МНЭ	МНЭ	2015 – 2017 годы
12	Утверждение предельных тарифов в сфере производства, передачи, распределения и (или) снабжения тепловой энергией для субъектов, предоставляющих регулируемые коммунальные услуги в столице, городах республиканского и областного значения	приказы МНЭ	МНЭ	2015 – 2018 годы
13	Утверждение предельных тарифов в сфере водоснабжения и (или) водоотведения для субъектов, предоставляющих регулируемые коммунальные услуги в столице, городах республиканского и областного значения	приказы МНЭ	МНЭ	2015 – 2018 годы
14	Внесение изменений и дополнений в Правила ведения раздельного учета доходов, затрат и задействованных активов субъектами естественных монополий, оказывающими услуги магистральной железнодорожной сети, утвержденные приказом Председателя Агентства Республики Казахстан по регулированию естественных монополий от 30 декабря 2005 года № 384-ОД	приказ МНЭ	МНЭ	2 квартал 2015 года
15	Утверждение предельных тарифов для субъектов естественных монополий в сфере транспортировки газа по магистральным газопроводам	приказ МНЭ	МНЭ	2016 год
16	Утверждение предельных тарифов для субъектов естественных монополий в сфере транспортировки нефти по магистральным трубопроводам	приказ МНЭ	МНЭ	2016 год
17	Рассмотрение вопроса изменения методологии формирования тарифов на услуги МЖС	предложения в Правительство Республики Казахстан	МНЭ, ЗГО	4 квартал 2016 года
18	Рассмотрение вопроса внедрения в сфере услуг морских портов модели «лендлорд» (государственный порт с частными операторами)	предложения в Правительство Республики Казахстан	МНЭ, ЗГО	4 квартал 2016 года
19	Утверждение предельных тарифов для субъектов естественных монополий в сфере магистральных железнодорожных сетей	приказ МНЭ	МНЭ	2018 год

Примечание: расшифровка аббревиатур:
МНЭ – Министерство национальной экономики Республики Казахстан
ЗГО – заинтересованные государственные органы