Ядролық және радиациялық қондырғыларды пайдаланудан шығару қағидаларын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 12 мамырдағы № 287 қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 22 қыркүйектегі № 830 қаулысымен

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 22.09.2023 № 830 қаулысымен.

"Атом энергиясын пайдалану туралы" 2016 жылғы 12 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Заңы 5-бабының 4) тармақшасына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

1. Қоса беріліп отырған Ядролық және радиациялық қондырғыларды пайдаланудан шығару қағидалары бекітілсін.

2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрi

К. Мәсімов

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 12 мамырдағы № 287 қаулысымен бекітілген

Ядролық және радиациялық қондырғыларды пайдаланудан шығару қағидалары

1-тарау. Жалпы ережелер

Ескерту. 1-тараудың тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР Үкіметінің 10.06.2021 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) қаулысымен.

1. Осы Ядролық және радиациялық қондырғыларды пайдаланудан шығару қағидалары (бұдан әрі – Қағидалар) "Атом энергиясын пайдалану туралы" 2016 жылғы 12 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Заңы

5-бабының 4) тармақшасына сәйкес әзірленді әрі ядролық және радиациялық қондырғыларды пайдаланудан шығару тәртібін (бұдан әрі – пайдаланудан шығару) айқындайды.

2. Осы Қағидаларда мынадай терминдер мен анықтамалар қолданылады:

1) атом энергиясын пайдалану саласындағы уәкілетті орган (бұдан әрі – уәкілетті орган) – атом энергиясын пайдалану саласындағы басшылықты жүзеге асыратын орталық атқарушы орган;

2) пайдаланушы ұйым – атом энергиясы пайдаланылатын объектілермен жұмыс істеу жөніндегі қызметті жүзеге асыратын заңды тұлға;

3) радиациялық қондырғы – өзіне қатысты үй-жайларды, құрылысжайлар мен жабдықтарды қоса алғанда, ядролық материалдармен және (немесе) радиоактивті заттармен жұмыс істеу жүзеге асырылатын, ядролық болып табылмайтын арнайы қондырғы;

4) ядролық қондырғы – табиғи уранды немесе торийді өндіруге және (немесе) қайта өңдеуге арналған қондырғыларды қоспағанда, үй-жайларды, құрылысжайлар мен жабдықтарды қоса алғанда, мына қызмет түрлерінің біреуі немесе бірнешеуі: ядролық материалды шығару, қайта өңдеу, пайдалану, тасымалдау, сақтау, көму жүзеге асырылатын қондырғы.

Ескерту. 2-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Үкіметінің 10.06.2021 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) қаулысымен.

2-тарау. Ядролық қондырғыларды пайдаланудан шығару тәртібі

Ескерту. 2-тараудың тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР Үкіметінің 10.06.2021 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) қаулысымен.

3. Пайдаланушы ұйым ядролық қондырғыны жобалау сатысында жобалау алдындағы құжаттаманы дайындау кезінде уәкілетті органмен келісім бойынша ядролық қондырғыны пайдаланудан шығарудың алдын ала жоспарын (бұдан әрі – алдын ала жоспар) әзірлейді.

4. Алдын ала жоспар жаңа ядролық қондырғыны салу және пайдалану үшін лицензия алуға арналған өтініммен бірге негіз қалаушы құжаттар құрамында ұсынылады. Алдын ала жоспарда қаржы құралы ұсынылады және негізделеді, ол арқылы пайдаланудан шығару жөніндегі жұмыстарды қаржыландыру қамтамасыз етілетін болады.

5. Алдын ала жоспар пайдаланудан шығарудың мынадай стратегияларына негізделеді:

1) активсіздендіру және барлық радиоактивті материалдарды алаңнан шығару (дереу бөлшектеу);

2) қауіпсіз ұзақ сақтау және кейіннен активсіздендіру және бөлшектеу (кейінге қалдырылған бөлшектеу);

3) қондырғыны кейіннен алаңға кіруін шектей отырып бекіту (орнында көму).

6. Пайдаланудан шығару стратегиясының ең қолайлы нұсқасын таңдау кезінде:

1) ядролық қондырғының сипаттамалары;

2) радиологиялық және радиологиялық емес қауіп-қатерді бағалау нәтижелері;

3) бөлшектеу кейінге қалдырылған жағдайда ғимараттардың, конструкциялардың жай-күйін болжамдық бағалау нәтижелері;

4) жиналған радиоактивті қалдықтар мөлшері және оларды қайта өңдеу, сақтау және көму бойынша қолда бар мүмкіндіктер;

5) пайдаланудан шығарудың таңдалған әдісін қауіпсіз жүзеге асыру үшін жоспарланған немесе қолда бар қаржы ресурстарының жеткіліктілігі;

6) персоналдың, атап айтқанда қондырғыны пайдаланған персоналдың, сыналған әдістердің, технологиялардың және жабдықтың болуы;

7) пайдаланудан шығарудың бұдан бұрынғы ұқсас жобаларының тәжірибесі;

8) қоршаған табиғи ортаға ықтимал әсері;

9) әлеуметтік-экономикалық жағдайлар;

10) санитариялық-гигиеналық талаптар;

11) ядролық қондырғыны және оның алаңына іргелес аймақты одан әрі дамыту және пайдалану жоспарлары есепке алынады.

7. Алдын ала жоспар ядролық қондырғыны пайдаланудан шығару кезеңдерінің, негізгі конструкцияларды бөлшектеу әдістерінің, жұмыстардың құнын бағалау мен оларды орындау мерзімдерінің, қажетті ресурстардың сипатын, ядролық, радиациялық және ядролық физикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі шараларды, ядролық қондырғыны пайдаланудан шығарғаннан кейін оларды орналастыру алаңының негізгі нормалары мен сипаттамаларын қамтиды.

8. Ядролық қондырғыны пайдалану кезінде алдын ала жоспар жаңа техникалық және технологиялық әзірлемелер, ядролық, радиациялық және ядролық физикалық қауіпсіздік талаптарының өзгерістері, жұмыстардың құны мен талап етілетін ресурстар ескеріле отырып, кезең-кезеңімен, бірақ 10 жылда кемінде бір рет қайта қаралуға және жаңғыртылуға жатады.

9. Ядролық қондырғыны пайдаланудан шығару туралы шешім қабылдау кезінде пайдаланушы ұйым сол уақытта қолда бар технологияларды, әдістемелерді, экономикалық көрсеткіштерді, Қазақстан Республикасының атом энергиясын пайдалану саласындағы заңнамасының талаптарын ескере отырып, пайдаланудан шығарудың түпкілікті жоспарын (бұдан әрі – түпкілікті жоспар) жасайды. Пайдаланудан шығарудың түпкілікті жоспары ядролық қондырғыны пайдаланудан шығару жөніндегі жұмыстарды жобалау және жүргізу үшін негіз болып табылады.

10. Түпкілікті жоспарды іске асыру мерзімі ядролық қондырғыны түпкілікті тоқтату туралы шешім қабылданған күннен бастап 60 жылдан аспайды.

11. Энергетикалық немесе зерттеу реакторлары бар қондырғылар үшін түпкілікті жоспарда ядролық материалдарды, пайдаланылған ядролық отынды және оны одан әрі ұзақ уақыт сақтауды немесе қайта өңдеуді жүзеге асыратын ұйымның ядролық материалдарды есепке алу және бақылау жөніндегі құжаттамасын тапсыру тәртібі әзірленеді.

12. Пайдаланушы ұйым қондырғыны пайдалануды тоқтату туралы шешімді тіршілік циклінің кез келген кезеңінде дербес қабылдайды. Бұл ретте пайдаланушы ұйым қабылданған шешім, пайдаланудан шығару жөніндегі жұмыстарды жүзеге асыру басталатын күн мен оның мерзімдері туралы уәкілетті органды хабардар етеді. Пайдаланушы ұйым пайдаланудан шығару жоспары бойынша жұмыстардың толық көлемде орындалуын қамтамасыз етеді.

13. Пайдаланудан шығаруды жүзеге асыру барысында түпкілікті жоспарға түзетулер немесе нақтылаулар енгізу қажет болған жағдайда соңғылары уәкілетті органмен қосымша келісіледі.

14. Пайдаланудан шығару жөніндегі жұмыстар жобалау құжаттамасының және тиісті қызмет түріне лицензияның болуы негізінде жүзеге асырылады. Жобалау құжаттамасы техникалық және ұйымдастыру құралдарын және персонал мен халықтың сәулеленуінің, шығарындылар мен төгінділердің, қоршаған ортаның радиоактивті заттармен ластануының, халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы уәкілетті орган бекіткен радиациялық қауіпсіздік шектері мен нормалардан аспайтын деңгейін қамтамасыз ететін шараларды көздейді.

15. Жобалау құжаттамасы мемлекеттік санитариялық-эпидемиологиялық және экологиялық сараптамадан өтеді.

16. Жобалау құжаттамасының ядролық қауіпсіздігіне және (немесе) радиациялық қауіпсіздігіне, және (немесе) ядролық физикалық қауіпсіздігіне сараптама жүргізілуге тиіс. Тиісті оң сараптама қорытындысы алынғаннан кейін жобалау құжаттамасы уәкілетті органға ұсынылады.

Ескерту. 16-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Үкіметінің 10.06.2021 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) қаулысымен.

17. Пайдаланушы ұйым пайдаланудан шығару жөніндегі барлық жұмыстарды құжаттандыруды және құжаттаманың сақталуын қамтамасыз етеді. Құжаттама және пайдаланудан шығару жөніндегі есепке алу құжаттары:

1) радиоактивті қалдықтардың шығуы, табылған жері, физикалық және химиялық сипаттамалары, олардың жойылуы немесе қондырғыдан төгілуі туралы жазбалар көрсетілген түгендеу санын;

2) алаңның жоспарларын, инженерлік сызбаларын, техникалық сипаттамалары мен технологиялық процестердің сипаттамасын;

3) сапаны қамтамасыз ету және бақылау рәсімдерін, сондай-ақ пайдалану қызметін жүзеге асыру нәтижесінде алынған деректерді;

4) қауіпсіздікті және қоршаған ортаға әсерін бағалау әдістерін және қауіпсіздікті және қоршаған ортаға әсерін бағалау нәтижелерін;

5) радиоактивті қалдықтар қаптамасын сәйкестендіруді;

6) қондырғының ұзақ сақтауға жабудың, көмудің күнін қамтиды.

18. Пайдаланудан шығарудың аяқталуы, ядролық қондырғы мен оны орналастыру алаңының қауіпсіздік жөніндегі талаптарға сәйкес келетін түпкілікті жай-күйін қамтамасыз ете отырып, оны мемлекеттік бақылаудан алып тастау және жұмыстардың аяқталғаны туралы есептеме және актімен ресімделеді.

19. Ядролық қондырғыны пайдаланудан мерзімінен бұрын шығару туралы шешімді ядролық және (немесе) радиациялық аварияға алып келген немесе алып келуі мүмкін, ядролық қондырғыны қауіпсіз пайдалану талаптары бұзылған жағдайда және пайдаланушы ұйымның ядролық қондырғыны одан әрі қауіпсіз пайдалануды қамтамасыз етуге негізделген мүмкіндігі болмаған жағдайда, уәкілетті органның ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасының Үкіметі қабылдайды.

Об утверждении Правил вывода из эксплуатации ядерных и радиационных установок

Постановление Правительства Республики Казахстан от 12 мая 2016 года № 287. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 22 сентября 2023 года № 830.

Сноска. Утратило силу постановлением Правительства РК от 22.09.2023 № 830.

В соответствии с подпунктом 4) статьи 5 Закона Республики Казахстан от 12 января 2016 года "Об использовании атомной энергии" Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Утвердить прилагаемые Правила вывода из эксплуатации ядерных и радиационных установок.

2. Настоящее постановление вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Премьер-Министр
Республики Казахстан	К. Масимов

Утверждены постановлением Правительства Республики Казахстан от 12 мая 2016 года № 287

Правила вывода из эксплуатации ядерных и радиационных установок
Глава 1. Общие положения

Сноска. Заголовок главы 1 - в редакции постановление Правительства РК от 10.06.2021 № 399 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

1. Настоящие Правила вывода из эксплуатации ядерных и радиационных установок (далее – Правила) разработаны в соответствии с подпунктом 4) статьи 5 Закона Республики Казахстан от 12 января 2016 года "Об использовании атомной энергии" и определяют порядок вывода из эксплуатации ядерных и радиационных установок (далее – вывод из эксплуатации).

2. В настоящих Правилах применяются следующие термины и определения:

1) уполномоченный орган в области использования атомной энергии (далее – уполномоченный орган) – центральный исполнительный орган, осуществляющий руководство в области использования атомной энергии;

2) эксплуатирующая организация – юридическое лицо, осуществляющее деятельность по обращению с объектами использования атомной энергии;

3) радиационная установка – специальная, не являющаяся ядерной установка, включая относящиеся к ней помещения, сооружения и оборудование, на которой осуществляется обращение с ядерными материалами и (или) радиоактивными веществами;

4) ядерная установка – установка, включающая помещения, сооружения и оборудование, на которой осуществляется один или несколько из перечисленных видов деятельности: производство, переработка, использование, транспортировка, хранение, захоронение ядерного материала, за исключением установок для добычи и (или) переработки природного урана или тория.

Сноска. Пункт 2 - в редакции постановление Правительства РК от 10.06.2021 № 399 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Глава 2. Порядок вывода из эксплуатации ядерных установок

Сноска. Заголовок главы 2 - в редакции постановление Правительства РК от 10.06.2021 № 399 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

3. Эксплуатирующая организация на стадии проектирования ядерной установки при подготовке предпроектной документации разрабатывает предварительный план вывода из эксплуатации ядерной установки (далее – предварительный план) по согласованию с уполномоченным органом.

4. Предварительный план представляется в составе обосновывающих документов с заявкой на получение лицензии для сооружения и эксплуатации новой ядерной установки. В предварительном плане представляется и обосновывается финансовый инструмент, посредством которого будет обеспечиваться финансирование работ по выводу из эксплуатации.

5. Предварительный план основывается на следующих стратегиях вывода из эксплуатации:

1) дезактивация и удаление всех радиоактивных материалов с площадки (немедленный демонтаж);

2) безопасное длительное хранение и последующая дезактивация и демонтаж (отложенный демонтаж);

3) герметизация установки с последующим ограничением доступа на площадку (захоронение на месте).

6. При выборе предпочтительного варианта стратегии вывода из эксплуатации учитываются:

1) характеристики ядерной установки;

2) результаты оценки радиологического и нерадиологического рисков;

3) результаты прогнозной оценки состояния зданий, конструкций в случае отсроченного демонтажа;

4) количество накапливаемых радиоактивных отходов и имеющиеся возможности по их переработке, хранению и захоронению;

5) достаточность планируемых или имеющихся финансовых ресурсов для безопасного осуществления выбранного метода вывода из эксплуатации;

6) наличие персонала, в частности персонала, эксплуатировавшего установку, апробированных методов, технологий и оборудования;

7) опыт аналогичных предыдущих проектов вывода из эксплуатации;

8) возможное воздействие на окружающую природную среду;

9) социально-экономические условия;

10) санитарно-гигиенические требования;

11) планы дальнейшего развития и использования ядерной установки и зоны, примыкающей к ее площадке.

7. Предварительный план содержит описание этапов вывода из эксплуатации ядерной установки, методов демонтажа основных конструкций, оценки стоимости и сроков выполнения работ, необходимых ресурсов, меры по обеспечению ядерной, радиационной и ядерной физической безопасности, основные нормы и характеристики площадки размещения ядерной установки после вывода ее из эксплуатации.

8. При эксплуатации ядерной установки предварительный план периодически, но не реже одного раза в 10 лет подлежит пересмотру и модернизации с учетом новых технических и технологических разработок, изменений требований ядерной, радиационной и ядерной физической безопасности, стоимости работ и требуемых ресурсов.

9. При принятии решения о выводе из эксплуатации ядерной установки эксплуатирующая организация составляет окончательный план вывода из эксплуатации (далее – окончательный план) с учетом имеющихся на это время технологий, методик, экономических показателей, требований законодательства Республики Казахстан в области использования атомной энергии. Окончательный план вывода из эксплуатации является основой для проектирования и проведения работ по выводу ядерной установки из эксплуатации.

10. Срок реализации окончательного плана не превышает 60 лет со дня принятия решения об окончательной остановке ядерной установки.

11. Для установок с энергетическими или исследовательскими реакторами в окончательном плане разрабатывается порядок передачи ядерных материалов, отработавшего топлива и документации по учету и контролю ядерных материалов организации, осуществляющей его дальнейшее долговременное хранение или переработку.

12. Решение о прекращении эксплуатации установки принимается эксплуатирующей организацией самостоятельно на любом этапе жизненного цикла. При этом эксплуатирующая организация уведомляет уполномоченный орган о принятом решении, дате начала и сроках осуществления работ по выводу из эксплуатации. Эксплуатирующая организация обеспечивает выполнение работ по плану вывода из эксплуатации в полном объеме.

13. При необходимости внесения поправок или уточнений в окончательный план в ходе осуществления вывода из эксплуатации последние дополнительно согласуются с уполномоченным органом.

14. Работы по выводу из эксплуатации осуществляются на основании проектной документации и наличия лицензии на соответствующий вид деятельности. Проектная документация предусматривает технические и организационные средства и меры, обеспечивающие уровни облучения персонала и населения, выбросов и сбросов, загрязнения окружающей среды радиоактивными веществами, не превышающие пределов и норм радиационной безопасности, утвержденные уполномоченным органом в сфере санитарно-эпидемиологического благополучия населения.

15. Проектная документация проходит государственную санитарно-эпидемиологическую и экологическую экспертизы.

16. Проектная документация подлежит экспертизе ядерной безопасности и (или) радиационной безопасности, и (или) ядерной физической безопасности. После получения соответствующего положительного заключения экспертизы, проектная документация предоставляется в уполномоченный орган.

Сноска. Пункт 16 - в редакции постановление Правительства РК от 10.06.2021 № 399 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

17. Эксплуатирующая организация обеспечивает документирование всех работ по выводу из эксплуатации и хранение документации. Документация и учетные документы по выводу из эксплуатации содержат:

1) инвентарное количество радиоактивных отходов с указанием их происхождения, местонахождения, физических и химических характеристик, записи об их удалении или сбросе с установки;

2) планы площадки, инженерные чертежи, технические характеристики и описание технологических процессов;

3) данные, полученные в результате осуществления процедур обеспечения и контроля качества, а также эксплуатационной деятельности;

4) методы оценки безопасности и воздействия на окружающую среду и результаты оценок безопасности и воздействия на окружающую среду;

5) идентификацию упаковки радиоактивных отходов;

6) дату закрытия установки на длительное хранение, захоронение.

18. Завершение вывода из эксплуатации оформляется отчетом и актом о завершении работ и исключении из под государственного контроля с обеспечением конечного состояния ядерной установки и площадки ее размещения, соответствующего требованиям безопасности.

19. Решение о досрочном выводе из эксплуатации ядерной установки принимается Правительством Республики Казахстан по представлению уполномоченного органа в случае нарушения требований безопасной эксплуатации ядерной установки, которое привело или могло привести к ядерной и (или) радиационной аварии и обоснованной неспособности эксплуатирующей организации обеспечить дальнейшую безопасную эксплуатацию ядерной установки.