Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылығы дақылдарының селекциясы мен тұқым шаруашылығын дамытудың 2024 – 2028 жылдарға арналған кешенді жоспар (бұдан әрі – Кешенді жоспар) бекітілсін.
2. Кешенді жоспардың орындалуына жауапты Қазақстан Республикасының орталық және жергілікті атқарушы органдары, өзге де ұйымдары (келісу бойынша):
1) Кешенді жоспардың тиісінше және уақтылы орындалуын қамтамасыз етсін;
2) жарты жылда бір рет, есепті кезеңнен кейінгі айдың 10-күнінен кешіктірмей, Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігіне Кешенді жоспардың іске асырылуы туралы жиынтық ақпарат беріп тұрсын.
3. Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігі жарты жылда бір рет, есепті айдан кейінгі айдың 20-күніне дейін, Қазақстан Республикасының Үкіметіне Кешенді жоспардың орындалуы туралы жиынтық ақпарат беріп тұрсын.
4. Осы қаулының іске асырылуын бақылау Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігіне жүктелсін.
5. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.
|
Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі |
О. Бектенов |
| Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 30 мамырдағы № 427 қаулысымен бекітілген |
Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылығы дақылдарының селекциясы мен тұқым шаруашылығын дамыту жөніндегі 2024 – 2028 жылдарға арналған кешенді жоспар
Кіріспе
Бүкіл әлемде тұқыммен қамтамасыз ету елдің азық-түлік қауіпсіздігі жөніндегі маңызды стратегиялық міндет болып табылады. Қазақстанды өз тұқымымызбен қамтамасыз ету – басым міндеттердің бірі. Бүгінде Қазақстанның тұқым шаруашылығы жүйесі бұзылған, осы салада жұмыс істейтін кәсіпорындар бытыраңқы.
Қазақстан ауыл шаруашылығы дақылдарының тұқымдары бойынша импортқа тәуелділігі жоғары ел және бұл факт елдің азық-түлік қауіпсіздігіне кері әсерін тигізуде. Жеміс-жидек дақылдары, жаңғақ, көкөніс, бақша, картоп және қант қызылшасы сияқты дақылдар бойынша отандық селекция тұқымымен қамтамасыз етілу 10 %-дан төмен.
Климаттық жағдай жылдам құбылатын қазіргі уақытта отандық селекция мен тұқым шаруашылығы жүйесі ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерді ауру мен стрестік жағдайларға төзімді, тұрақты сорттармен қамтамасыз ете алмайды. Осыған байланысты елдегі егіс алаңдарының жалпы көлеміндегі элиталық тұқымның үлес салмағы 7,1 %-ды құрайды, бұл Ресей мен Беларусь мемлекеттеріне қарағанда 2 есеге аз, оларда бұл көрсеткіш 15-18 %-ды құрайды.
Анықтама: тұқымдардың дақыл топтары бойынша жыл сайынғы қажеттілік: дәнді дақылдар мен дәнді-бұршақты дақылдар бойынша – 2,0 млн тонна, майлы дақылдар бойынша – 87 мың тонна, жемшөп дақылдары бойынша – 23 мың тонна, картоп бойынша – 289 мың тонна. Қазақстанда аттестатталған бірегей және элиталық 284 тұқым өндіруші жұмыс істейді. Қазақстан Республикасының Селекциялық жетістіктерінің мемлекеттік тізілімінде пайдалануға ұсынылған ауыл шаруашылығы дақылдарының отандық селекцияның 868 сорты тіркелген. Республикада ауыл шаруашылығы дақылдарын селекциялаумен 27 селекциялық мекеме айналысады. Осылайша, соңғы 5 жылда (2018 – 2022 жылдар) ғылыми және селекциялық жұмыстарды бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру шеңберінде отандық селекционер-ғалымдар ауыл шаруашылығы дақылдарының 100-ден астам сорттары мен гибридтерін жасап шығарып, Мемлекеттік сорттық сынақтан өткізуге тапсырды.
Елімізде селекция және тұқым шаруашылығы бойынша кадрларды даярлау мен олардың жаңару деңгейі өте төмен. Селекция және тұқым шаруашылығы жүйесіне жас кадрлар мүлдем келмейді десе де болады, селекционерлердің орташа жасы 61 жасты құрайды.
Сонымен қатар селекция мен тұқым шаруашылығын дамыту үшін Қазақстанның мүмкіндігі зор. Қолайлы табиғи-климаттық жағдайлар, суармалы жерлердің болуы, ауыл шаруашылығы дақылдары тұқымдарының экспорттық нарықтарының жақын болуы еліміздің табиғи бәсекелестің артықшылықтары болып табылады.
Мемлекет басшысы бастапқы тұқым шаруашылығын дамыту, селекция және тұқым шаруашылығы субъектілерінің жабдықтарын жаңарту, аграрлық ғылымды ынталандыру және дамыту, оны ауыл шаруашылығында практикалық қолдану жөнінде шаралар қабылдауды және Ұлттық аграрлық ғылыми-білім беру орталығын тігінен сатылас интеграцияланған aгротехнологиялық хабқа айналдыруды тапсырды.
Осы тапсырманы орындау шеңберінде Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы дақылдарының селекциясы мен тұқым шаруашылығын дамыту жөніндегі 2024 – 2028 жылдарға арналған осы кешенді жоспар (бұдан әрі – Кешенді жоспар) әзірленді.
Кешенді жоспарды іске асыру селекция мен тұқым шаруашылығының заңнамалық және нормативтік базасын одан әрі жетілдіруге, селекция мен тұқым шаруашылығы субъектілерінің материалдық-техникалық базасын жаңартуға, осы салаға жас кадрлардың келуі үшін қолайлы жағдайлар жасауға, тұқым шаруашылығының үйлесімді жүйесін құруға, сондай-ақ тұқымдарды қадағалаудың цифрлық жүйесін әзірлеуге және енгізуге мүмкіндік береді. Бұдан басқа, селекция мен тұқым шаруашылығының жетекші әлемдік ғылыми орталықтарымен ауыл шаруашылығы дақылдарының жаңа сорттарын жасау және өсімдіктердің үздік шетелдік сорттарын біздегі жағдайға бейімдеу бойынша бірлескен жұмысты дамыту көзделген.
Кешенді жоспарды іске асыруға жұмсалатын жалпы шығын 63,4 млрд теңгені құрайды.
Нәтижесінде аграрлық сектор отандық селекцияның бәсекеге қабілетті тұқымдары мен отырғызу материалының қажетті көлемімен қамтамасыз етіліп, шетелдік тұқымдар импортына тәуелділікті төмендетеді.
Кешенді жоспарды іске асыру 2028 жылға қарай: ауыл шаруашылығы дақылдарының 108 жаңа сорты мен гибридін, оның ішінде:
дәнді дақылдардың 33 сорты мен гибридін, оның ішінде: бидайдың 16 сортын (жаздық, қысқы; жұмсақ, қатты), тритикаленің 1 сортын, арпаның 8 сортын, сұлының 2 сортын, күріштің 2 сорты, құмайдың 2 сорты мен жүгерінің
2 гибридін;
дәнді бұршақ дақылдарының 10 түрін, оның ішінде 3 ноқат сортын, 3 жасымық сортын, 3 бұршақ сортын, 1 үрме бұршақ сортын;
техникалық дақылдардың 3 сорты мен гибридін, оның ішінде қант қызылшасының 2 гибридін, 1 мақта сортын;
майлы және жарма дақылдарының 16 сорты мен гибридін, оның ішінде 3 соя сортын, 2 күнбағыс гибридін, 2 зығыр сортын, 4 мақсары сортын, 1 көктемгі рапс сортын, 3 тары сортын, 1 қарақұмық сортын;
картоп пен көкөніс дақылдарының 17 сорты мен гибридін, оның ішінде 3 картоп сортын, шалот пиязы, қысқы сарымсақ сортын, қызанақ сортын, қияр сортын, қырыққабат сортын, тәтті бұрыш сортын, қарбыз сортын, 3 қауын сортын, сәбіз сортын, асхана қызылшасы сортын, ақжелкен сортын, кориандр сортын;
жеміс-жидек дақылдары мен жүзімнің 8 сортын;
жемшөп дақылдарының 21 сорты мен гибридінің, оның ішінде жоңышқа, эспарцет, еркекшөп, тәтті беде, сұр бидай шөбі, изен, бөтеге, жүгері, сүрлемдік, судан шөбінің сортын шығарып, сынақтан өткізуге;
элиталық тұқымдарды пайдалану үлесін 7,1 %-дан 14,4 %-ға дейін арттыруға;
біздегі табиғи-климаттық жағдайларға бейімделген отандық селекция тұқымы себілген егіс алқаптарының үлесін 2028 жылға қарай 51,3 %-дан 78,2 %-ға дейін ұлғайтуға;
кем дегенде 3 жетекші әлемдік селекция және тұқым шаруашылығы ғылыми орталықтарымен бірлескен жұмысты жолға қоюға мүмкіндік береді.
Ауыл шаруашылығы дақылдарының элиталық тұқымдарының үлесі (%)
Область | 2023 ж. | 2024 ж. | 2025 ж. | 2026 ж. | 2027 ж. | 2028 ж. |
Абай | 7,5 | 8,3 | 9,6 | 11,1 | 13,1 | 15,3 |
Ақмола | 6,3 | 10,0 | 11,2 | 12,5 | 13,7 | 15,1 |
Ақтөбе | 4,6 | 5,9 | 6,6 | 7,4 | 8,3 | 9,0 |
Алматы | 1,6 | 3,5 | 4,8 | 6,3 | 8,3 | 10,9 |
Шығыс Қазақстан | 12,7 | 12,9 | 14,2 | 15,7 | 17,7 | 19,9 |
Жамбыл | 0,7 | 5,9 | 7,2 | 8,7 | 10,7 | 13,0 |
Жетісу | 2,5 | 2,6 | 2,9 | 3,1 | 3,3 | 3,5 |
Батыс Қазақстан | 0,4 | 3,4 | 4,7 | 6,2 | 8,2 | 10,4 |
Карағанды | 10,2 | 10,0 | 11,3 | 12,8 | 14,8 | 17,1 |
Қостанай | 5,6 | 10,0 | 11,2 | 12,5 | 13,7 | 15,0 |
Кызылорда | 1,7 | 2,5 | 3,8 | 5,3 | 7,3 | 9,7 |
Павлодар | 15,9 | 16,2 | 16,4 | 16,8 | 17,0 | 17,8 |
Солтүстік Қазақстан | 9,8 | 10,0 | 11,2 | 12,5 | 13,7 | 15,0 |
Түркістан | 6,9 | 7,3 | 8,6 | 10,1 | 12,1 | 14,5 |
Ұлытау | 5,7 | 10,0 | 11,3 | 12,8 | 14,8 | 17,1 |
Жиыны | 7,1 | 9,4 | 12,7 | 15,9 | 15,1 | 14,7 |
* қаражат 2024 – 2026 жылдарға арналған республикалық бюджет лимитінде көзделген (өсімдік шаруашылығы бойынша ғылыми зерттеулерді бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру бойынша 7 ғылыми-техникалық тапсырма 2023 жылғы 10 сәуір – 4 мамырда "Агроөнеркәсіптік кешенді орнықты дамыту және ауыл шаруашылығы өнімдерінің қауіпсіздігі" Ғылымының басым бағыты жөніндегі ұлттық ғылыми кеңесте және 2023 жылғы 18 мамырда Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Жоғары ғылыми-техникалық комиссияда мақұлданды).
Ескертпе: аббревиатуралардың толық жазылуы:
АШМ | – | Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігі |
БНҚ | – | бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру |
ҒЖБМ | – | Қазақстан Республикасының Ғылым және жоғары білім министрлігі |
ҒТБ | – | ғылыми-техникалық бағдарлама |
ЖАО | – | жергілікті атқарушы органдар |
Қаржымині | – | Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі |
МИЖ | – | мемлекеттік инвестициялық жоба |
ҰЭМ | – | Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі |
ЦДИАӨМ | – | Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі |
РБ | – | республикалық бюджет |
"ҰАҒББО" КеАҚ | – | "Ұлттық аграрлық ғылыми-білім беру орталығы" коммерциялық емес акционерлік қоғамы |
ЭСТО | – | Агроөнеркәсіптік кешеніндегі экономикалық саясатты талдау орталығы |