ИПС "Әділет"

Зиянды өтеу туралы істер жөніндегі сот практикасын зерттеу мынаны көрсетті: соттар бұл істерді негізінен дұрыс, заң талаптарына, еңбек міндеттерін орындауына байланысты жұмысшылар мен қызметшілерге мертігуі не денсаулығының өзгеше зақымдануы арқылы келтірілген залалды кәсіпорындардың, мекемелердің, ұйымдардың өтеуі туралы 1984 жылғы 3 шілдеде бекітілген Ережелерге, осы Ережелерді қолдану тәртібі туралы 1985 жылғы 13 февральдағы Нұсқауға және "Денсаулыққа зақым келтіру арқылы келтірілген зиянды өтеу туралы істер жөніндегі сот практикасы туралы" 1986 жылғы 5 қыркүйектегі N 13 қаулыдағы СССР Жоғарғы Соты Пленумының түсініктемелеріне сәйкес шешеді.

Сонымен бірге мұндай талаптарды қарау кезінде елеулі кемшіліктерде орын алып отыр.

Өтелуге тиіс залал мөлшерін, залалды өтеу сомаларын төлеу тәртібі мен мерзімдерін анықтау мәселелерін реттейтін праволық нормаларды қолдануда қателіктерге жол беріледі.

Жалақысы сақталмайтын демалыста жүрген, асыраушысынан айрылған жұбайға баласы бір жарым жасқа толғанға дейінгі залалды өтеуге қақысы жөніндегі, жерлеуге байланысты шығындардың көлемі мен түрлері туралы, сондай-ақ денсаулыққа тиген зиянды өтеу жөніндегі заңдарды қолданудың басқа да кейбір мәселелері әртүрлі шешіледі.

Жарақаттанудың және еңбекшілердің денсаулығына тиетін өзгеше зақымдардың алдын алуға жеткілікті көңіл бөлінбейді.

Соттардың жұмысында аталған кемшіліктерді жою және олардың заңдарды қолдануда біркелкілікті қамтамасыз ету мақсатында Пленум қаулы етеді:

1. Денсаулыққа тиген зиянды өтеу жөніндегі талаптарды қарағанда соттардың қызметінде елеулі кемшіліктер орын алып отырғанына және оларды жою қажеттігіне назар аударылсын.

2. Азаматтық істер жүргізу кодексінің 126, 127-статьяларына сәйкес сот талап арызды қабылдай отырып, ол заң талаптарына сай келе ме, қойылған талаптың сипатын ескере отырып, істі дұрыс шешу үшін қажетті документтер талап арызға қоса тіркелген бе (СССР Жоғарғы Соты Пленумының 1986 жылғы 5 қыркүйектегі N 13 қаулысының 5-тармағы), егер залалды сақтандырушы келтірген болса, талапкердің дауды шешудің сотқа дейінгі тәртібін сақтағаны туралы мәліметтер бар ма, соны тексеруге тиіс.

Зиян сақтандырушының кінәсінен ғана емес, сондай-ақ жәбірленушінің өрескел абайсыздығынан тигені туралы мәліметтер болған жағдайда, сот, мекеменің кәсіподақ комитетінің еңбек қорғау жөніндегі комиссиясының жәбірленуші кінәсінің дәрежесі туралы қорытындысын сұратуға міндетті, ол басқа дәлелдемелермен қатар зерттеліп, бағалауға тиіс.

Жәбірленушінің әрекетінен өрескел абайсыздықты анықтағаннан кейін сот бұл жағдайды ескеруге тиіс (Азаматтық кодекстің 453-статьясы).

3. Талап арызды қанағаттандырған кезде сот өз шешімінде жәбірленушінің денсаулығына зиян келтіруге немесе асыраушының қазаға ұшырауында нақты кінәсі неде екенін көрсетуге тиіс.

4. Егер мертігу немесе денсаулыққа өзгеше зақым келтіру мүгедектік тобын белгілеуге жеткіліксіз еңбек қабілетінен ішінара айрылуға әкеп соқтырса, залал нұқсанды өтеу Ережелерінің 7-тармағының 1-абзацына сәйкес, яғни жәбірленушінің кәсіптік еңбек қабілеттілігінің жойылған дәрежесіне сай келетін орташа жалақысына шаққандағы процент есебімен өтелуге тиіс.

Егер жәбірленуші кәсіптік еңбек қабілеті ішінара сақтала отырып, ВТЭК-тің қорытындысы бойынша еңбекке қабілетсіз деп танылса, өтеу мөлшерінің есебі де сондай тәртіппен жүргізіледі.

Жәбірленушінің кәсіптік еңбек қабілетінен айыру процентін ескере отырып, мүгедектікке байланысты пенсия алуға қақысы жоқ болған реттерде, оған өзге негіздер бойынша тағайындалған пенсия (мысалы, қартаюына байланысты) есепке алынбайтынын соттардың білуі қажет.

5. Асыраушысы өлген ретте, бала бір жарым жасқа толғанға дейін жалақысы сақталмайтын демалыста жүрген зайыбы, егер жұбайының табысы оның тіршілік етуінің негізгі немесе елеулі көзі болып табылса, зиянды өтеуге қақылы асырауындағы адам деп танылуы мүмкін.

6. Жәбірленушіге қатерлі орын туғызу иесімен еңбек қатынасында болу арқылы келтірілген зиянды өтеу туралы талаптарды шешкен кезде, соттар СССР Жоғарғы Соты Пленумының аталған қаулысының 9-тармағын басшылыққа алуға тиіс, ол бойынша зиян келтіргені үшін жауапкершілік сақтандырушының кінәсі болған жағдайда ғана туады. Бұл орайда залал транспорт құралын жүргізуші адамға келтірілген бе, немесе осы мекеменің басқа адамына келтірілген бе, оның айырмашылығы жоқ.

Алайда, егер жұмысшыға немесе қызметкерге зиян олар еңбек ететін мекеме берген транспорт құралы арқылы жұмыс орнына бара жатқанда немесе одан қайтар жолда келтірілген болса, бұл мекеме Азаматтық кодекстің 450-статьясы негізінде жәбірленушінің алдында жауапты болады.

7. Басқа адамдарға өзара қатерлі орын туғызу салдарынан келтірілген зиянды бірлесіп өтеген қатерлі орын туғызу иелері кінә принципі бойынша бір-бірінің алдында регрессті талап қою арқылы жауапты болады.

8. Жәбірленуші не болмаса әкімшілік тағайындалған өтеу мөлшерімен келіспеген жағдайда сот тиісті талапты даулы сома жөнінен ғана емес, толық көлемінде қарайды.

Талапкердің залалды өтетіп алуға қақысы бар екенін анықтағаннан кейін, зиян келтіруші оны өз еркімен немесе кәсіподақ комитетінің шешімі бойынша толық немесе ішінара төлейтініне қарамастан, сот оны өз шешімімен өндіреді.

9. Өтелуге тиісті жерлеу шығындарына жерлеуге тікелей қатысы бар қажетті шығындар (табыт жасауға, өлген адам үшін киім, венок сатып алуға, зират қазуға, марқұмды жерлеу орнына жеткізуге және т.б. арналған шығындар) ғана жататынын соттардың ескеруі қажет. Ескерткіш пен қоршау орнатуға арналған шығындар да өтелуге тиіс, бұл орайда оларды әзірлеудің нақты сомасы алынады, бірақ ол сол жерде орнатылған стандартты ескерткіштер мен қоршаушылардың шекті бағасынан аспауға тиіс (қолданылып жүрген прейскурант бойынша).

Спирт ішімдіктерін сатып алуға шыққан шығын өтелуге жатпайды.

10. Қайғылы оқиғаға кінәлі сақтандырушы мекеменің қызметкерлеріне кері талап қою арқылы еңбекке қабілетсіздік қағаздары бойынша жәбірленушілерге төленген сомаларды олардан өндіріп алу туралы талап арыздар, егер сақтандырушы кәсіподақ органына аталған шығынды өтеген жағдайда ғана қанағаттандырылуға жатады.

11. Еңбек туралы заңдар кодексінің 211-статьясының еңбек дауларын шешу үшін сотқа жолдану мерзімдері туралы талаптары жұмыста мертігуден (асыраушысының қайтыс болуынан кәсіптік ауруға шалдығуынан) тиген залалды өтеу жөніндегі қатынастарға қолданылмайды, өйткені олар еңбек дауларына жатпайды.

12. Сотталып, бас бостандығынан айыру орындарында жазасын өтеп жүрген адамға, ол еңбекпен түзеу мекемесі әкімшілігінің тапсыруы бойынша жұмыс істеп жүрген кезде тиген зиянды өтеу Азаматтық кодексінің 455-статьясының ережелері бойынша жүзеге асырылады.

13. Мекемелердің немесе жекелеген лауазымды адамдардың жұмыстарында

өндірістік жарақаттануға немесе кәсіптік ауруға шалдығуға ықпал ететін

кемшіліктер байқалған кезде сот оларға жеке ұйғару арқылы көңіл аударуға

тиіс.

14. Осы қаулының қабылдануына байланысты Қазақ ССР Жоғарғы Соты

Пленумының "Республика соттарының зиянды өтеу жөніндегі заңдарды

қолдануының кейбір мәселелері туралы" 1976 жылғы 30 сентябрьдегі N 4

қаулысының күші жойылды деп танылсын.

Оқығандар:

Қасымбеков Б.А.

Икебаева Ә.Ж.

      Изучение судебной практики по делам о возмещении вреда показало, что суды разрешают эти дела в основном правильно, в соответствии с требованиями закона, Правилами возмещения предприятиями, учреждениями ущерба, причиненного рабочим и служащим увечьем либо иным повреждением здоровья, связанным с исполнением ими трудовых обязанностей, утвержденными 3 июля 1984 года, Инструкцией о порядке применения этих Правил от 13 февраля 1985 года и разъяснениями Пленума Верховного суда СССР в постановлении от 5 сентября 1986 года № 13 "О судебной практике по делам о возмещении вреда, причиненного повреждением здоровья".
     Вместе с тем при рассмотрении таких исков имеют место серьезные недостатки.
     Допускаются ошибки в применении норм права, регулирующих вопросы определения размера ущерба, подлежащего возмещению, порядка и сроков выплаты сумм в возмещение ущерба.
      По разному решаются вопросы о праве на возмещение ущерба супруге умершего кормильца, находящейся в отпуске без сохранения заработной платы до достижения ребенком полутора лет, об объеме и видах расходов в связи с похоронами, а также некоторые другие вопросы применения законодательства о возмещении вреда, причиненного здоровью.
      Недостаточно уделяется внимания профилактике травматизма и иных повреждений здоровья трудящихся.
      В целях устранения отмеченных недостатков в работе судов и обеспечения единообразия в применении ими законодательства Пленум п о с т а н о в л я е т:
      1. Обратить внимание судов на наличие серьезных недостатков в их деятельности по рассмотрению исков о возмещении вреда, причиненного здоровью, и необходимости их устранения.
       2. Согласно статьям 126, 127 ГПК K632000_ суд, принимая исковое заявление, должен проверить соответствует ли оно требованиям закона, приобщены ли к исковому заявлению документы, которые с учетом характера предъявленного иска необходимы для правильного разрешения дела (п.5 постановления Пленума Верховного суда СССР от 5 сентября 1986 г. № 13), имеются ли данные о соблюдении истцом досудебного порядка разрешения спора, если ущерб причинен страхователем.
     Когда имеются данные, что вред причинен не только по вине страхователя, но и вследствие грубой неосторожности потерпевшего, суд обязан запросить заключение комиссии по охране труда профсоюзного комитета организации о степени вины потерпевшего, которое подлежит исследованию и оценке наравне с другими доказательствами.
      Установив в действиях потерпевшего грубую неосторожность, суд применяет смешанную ответственность (ст.453 ГК) K631000_ .
      3. При удовлетворении иска суд в решении должен указать, в чем конкретно выразилась вина организации в причинении вреда здоровью потерпевшего или гибели кормильца.
      4. Если увечье или иное повреждение здоровья вызвало частичную утрату трудоспособности, недостаточную для установления группы инвалидности, возмещение ущерба должно производиться в соответствии с абзацем 1 пункта 7 Правил возмещения ущерба, то есть в процентах к среднему заработку потерпевшего, соответствующих степени утраты им профессиональной трудоспособности.
      В таком же порядке производится расчет размера возмещения, если потерпевший при частично сохранившейся профессиональной трудоспособности заключением ВТЭК признан нетрудоспособным.
      Суды должны иметь в виду, что в случаях, когда потерпевший с учетом процента утраты профессиональной трудоспособности не имеет права на пенсию по инвалидности, назначенная ему пенсия по иным основаниям (например, по старости) зачету не подлежит.
       5. В случае смерти кормильца, его супруга, находящаяся в отпуске без сохранения заработной платы до достижения ребенком полутора лет, может быть признана иждивенцем, имеющим право на возмещение вреда, если средства супруга являлись для нее основным или существенным источником средств существования.
       6. Разрешая иски о возмещении вреда, причиненного источником повышенной опасности, с владельцем которого потерпевший состоит в трудовых отношениях, суды должны руководствоваться п.9 указанного постановления Пленума Верховного суда СССР, согласно которому ответственность за причинение вреда наступает только при наличии вины страхователя. При этом не имеет значения, причинен ли ущерб лицу, управляющему транспортным средством, или другому работнику этой организации.
      Если, однако, вред рабочему или служащему причинен во время следования к месту работы или с работы от воздействия транспортного средства, представленного организацией, с которой он состоит в трудовых отношениях, эта организация несет ответственность перед потерпевшим на основании ст.450 ГК.
      7. Владельцы источников повышенной опасности, солидарно возместившие вред, причиненный в результате взаимодействия источников повышенной опасности другим лицам, несут ответственность друг перед другом в регрессном порядке по принципу вины.
      8. При оспаривании потерпевшим либо администрацией размера назначенного возмещения суд рассматривает соответствующий иск в полном объеме, а не только в отношении спорных денежных сумм.
      Установив, что истец имеет право на возмещение ущерба, суд взыскивает его своим решением, независимо от того, выплачивается ли он полностью или частично причинителем вреда, добровольно или по решению профсоюзного комитета.
      9. Судам следует иметь в виду, что к расходам на погребение, подлежащим возмещению, относятся лишь необходимые расходы, непосредственно связанные с погребением (затраты на изготовление гроба, приобретение одежды для умершего, венков, рытье могилы, доставку покойного к месту захоронения и т.п.). Подлежат также возмещению расходы на установку памятников и оград, исходя из фактической стоимости их изготовления, но не выше предельной стоимости стандартных памятников и оград, установленной в данной местности (по действующему прейскуранту).
      Не подлежат возмещению расходы на приобретение спиртных напитков.
      10. Иски к работникам организации-страхователя, виновным в несчастном случае, о взыскании с них в регрессном порядке сумм, выплаченных потерпевшим по листкам нетрудоспособности, подлежат удовлетворению лишь в том случае, если страхователь возместил профсоюзному органу понесенные им указанные расходы.
       11. Требования ст.211 КЗоТ K723000_ о сроках обращения в суд за разрешением трудовых споров на отношения по возмещению ущерба, причиненного трудовым увечьем (смертью кормильца, профессиональным заболеванием), не распространяются, поскольку они не относятся к трудовым.
       12. Возмещение вреда, причиненного осужденному, отбывающему наказание в местах лишения свободы, при выполнении им работ по поручению администрации ИТУ, осуществляется по правилам ст.455 ГК.
       13. Обнаружив в деятельности организации или отдельных должностных лиц недостатки, способствующие производственному травматизму или профессиональным заболеваниям, суд должен реагировать на них вынесением частных определений.
       14. С принятием настоящего постановления признать утратившим силу постановление Пленума Верховного суда Казахской ССР от 30 сентября 1976 г. № 4 "О некоторых вопросах применения судами республики законодательства по искам о возмещении вреда".

Республика соттарының денсаулыққа тиген зиянды өтеу жөніндегі заңдарды қолдануының кейбір мәселелері туралы

О некоторых вопросах применения судами республики законодательства по искам о возмещении вреда, причиненного здоровью