ИПС "Әділет"

      Ескерту. Бүкіл мәтіні бойынша:
      "тергеуші" деген сөз "сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адам" деген сөздермен;
      "қылмыс" деген сөз "қылмыстық құқық бұзушылық" деген сөздермен;
      "алдын ала тергеу" деген сөздер "сотқа дейінгі тергеп-тексеру" деген сөздермен ауыстырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 Нормативтік қаулысымен (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).
      Ескерту. бүкіл мәтін бойынша:
      "ҚІЖК-нің" деген сөздер "КПК-нің" деген сөздермен ауыстырылды;
      "1-бөлігінің", "1-бөлігінде", "1-бөлігіне", "2-бөлігінде", "2-бөлігінің" деген сөздер тиісінше "бірінші бөлігінің", "бірінші бөлігінде", "бірінші бөлігіне", "екінші бөлігінде", "екінші бөлігінің" деген сөздермен ауыстырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

Есі кіресілі-шығасылы адамдарға, сондай-ақ маскүнемдіктен, нашақорлықтан немесе уытқұмарлықтан емделуді қажет ететін адамдарға медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы қылмыстық істерді және медициналық сипаттағы шараларды қолдануды тоқтату, өзгерту және мерзімін ұзарту туралы ұсыныстарды қарау жөніндегі сот тәжірибесін талқылай келе, осы санаттағы істерді қарау барысындағы кемшіліктерді жою және заңды біркелкі қолдануды қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы қаулы етеді:

Ескерту. Кіріспеге өзгерту енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2002.08.15 N 18 Нормативтік қаулысымен.

1. Соттардың назары есі кіресілі-шығасылы күйінде қоғамға аса қауіпті әрекет жасаған адамдарға немесе қылмыстық құқық бұзушылық жасағаннан кейін психикасы бұзылған адамдарға немесе қылмыстық құқық бұзушылық жасап, психиатриялық жәрдем қажет ететін немесе маскүнемдіктен, нашақорлықтан немесе уытқұмарлықтан емделуді қажет ететін адамдарға медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын дұрыс қолдану олардың емделіп кетуіне немесе денсаулықтарының жақсаруына әсер ететініне, сондай-ақ осындай адамдардың қылмыстық заң бойынша жауапкершілік көздейтін әрекеттерді қайта жасауының алдын алуға ықпал ететініне аударылсын.

2. Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы істерді және оларды қолданудың мерзімін ұзарту, өзгерту немесе тоқтату туралы мәселелерді қараған кезде осы санаттағы істерді жүргізудің ерекшеліктерін көздейтін Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (бұдан әрі – ҚК) 91-98-баптарымен және Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің (бұдан әрі – ҚПК) 54-тарауының баптарымен реттелетіні түсіндірілсін. Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолданумен байланысты медициналық жәрдем көрсетудiң негiздерi мен тәртiбi Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы Қазақстан Республикасының Кодексі бойынша реттеледi.

Ескерту. 2-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2010.06.25 N 7 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз); 24.12.2014 N 4 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

3. Соттар адамның өзiнiң әрекеттерiнiң нақты сипатын және қоғамдық қауiптiлiгiн түсiнуге және оларды басқаруға кедергi жасайтын психикалық сырқаты өздiгiнен медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану үшiн негiз бола алмайтынын ескеруi тиiс. Осыған байланысты әр iс бойынша қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекеттердiң жасалуы дәлелденгенiн, оны жасаған кезде адамның есi кiресiлi-шығасылы күйде болғанын тексеру қажет. Сонымен бiрге, адамның психикалық сырқатына байланысты өзi үшiн немесе басқа адамдар үшiн қауiптiлiгiн немесе басқа да елеулi зиян келтiруi мүмкiндiгiн растайтын нақты фактiлер анықталуы тиiс.

Адамның психикалық сырқатының сипаты және ауырлығы оның осыған байланысты өзiне және басқа адамдарға қатысты зорлықшыл әрекеттер, өзге де қоғамға қауiптi әрекеттер (мүлiктi ұрлау, өртеу, жою немесе басқа тәсiлдермен бұзу және т.б.) жасауға бейiмділiгi, сондай-ақ қоғамға қауiптi ниетiн жүзеге асыру мүмкіндiгiне баға беретiн аурудың күй-жағдайы - оның өзi үшiн немесе басқа адамдар үшiн қауiптiлiгiн дәлелдейдi.

4. КПК-нiң 271-бабының талаптарына сәйкес әр қылмыстық iс бойынша, егер сотқа дейінгі тергеп-тексеру жүргізілген адамға қатысты психикалық жай-күйiне күмән келтiретiн мән-жайлар анықталса, мiндеттi түрде сот-психиатриялық сараптама тағайындалуы қажет. Бұндай жағдайларға, атап айтқанда, сезiктiнiң, айыпталушының отбасында психикалық аурумен ауыратын туысқандарының болуы туралы, оның ақыл-ойы жетiспейтiндер үшiн арналған мекемеде оқуы туралы, бұрын зақым алғаны туралы, психиатриялық емханаларда тiркелуi немесе емделуi туралы, бұрын психикалық сырқатына байланысты қылмыстық жауапкершiлiктен немесе жазадан босатылуы туралы және т.б. мәлiметтер жатады. Сот-психиатриялық сараптаманы тағайындау туралы қаулыда сараптамашылардың шешуiне адамның бұрын психикалық сырқатының болғанын, қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекеттi жасаған кезде психикалық сырқатының дәрежесi мен сипатын анықтайтын, адамның қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекеттi жасаған кезде есiнiң кiресiлi-шығасылы болғанын, сезiктiнiң, айыпталушының қылмыстық құқық бұзушылық жасағаннан кейiн сотқа дейінгі тергеп-тексеру барысында немесе сот үкiмi бойынша қылмыстық жазаны өтеген кездегi психикалық мiнез-құлқын белгiлейтiн мәселелердi қойған жөн. Сараптамашылардың алдына адамның анықталған ауруына байланысты оның өзi үшiн және басқа адамдар үшiн қауiптi болуы туралы, басқа да маңызды зиян келтiруi мүмкiндiгi туралы, медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шарасын және оның қай түрін қолдануды талап ететіні туралы, сондай-ақ психикалық сырқатының сипаты мен ауырлық дәрежесiн ескере отырып, оның түсiнiктер беруге, өтiнiштер мәлiмдеуге, дәлелдемелер келтiруге және КПК-нiң 515-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген басқада әрекеттерді жасауға мүмкіндігі туралы мәселелерді қойған жөн.

Қылмыстық iсте адамның iшiмдiк, есiрткi, психотроптық немесе өзге де есеңгiрететiн заттарды жүйелi түрде қолдануы туралы мәлiметтер болған жағдайда қылмыстық процестi жүргiзушi органдар осындай адамдарға куәландыру туралы қаулы шығарып, iске осы адам маскүнемдiктен, нашақорлықтан немесе уытқұмарлықтан мәжбүрлеу түрде емдеудi қажет ететiнi және оған қарсылық жоқ екенi туралы медициналық комиссияның қорытындысы қоса тiркеуге тиiс.

Ескерту. 4-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

5. Бiр әрекетке қатысты адамның есi кiресiлi-шығасылы екендiгiн тану басқа әрекетке қатысты есiнiң дұрыс болуы мүмкiндiгін жоққа шығармайтыны түсiндiрiлсiн. Осыған орай, бұрын есi кiресiлi-шығасылы болып танылған және қылмыстық жауапкершiлiктен босатылған адам қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекет жасаған жағдайда, жаңадан жасаған әрекетiнiң әр эпизодына қатысты оның есiнiң дұрыс екенiн немесе кiресiлi-шығасылы болғанын анықтау мақсатында сот-психиатриялық сараптама тағайындалуы және өткiзiлуi тиiс. Қажет болған жағдайда стационарлық сот-психиатриялық сараптама, сондай-ақ психолого-психиатриялық сараптама өткiзудi тағайындаған жөн.

6. Қылмыстық процестi жүргiзетiн органдар КПК-нiң 14, 279-баптарына сәйкес күзетпен ұсталған сезiктiнi, айыпталушыны сот-психиатриялық сараптама жүргiзуге медициналық ұйымға мәжбүрлеп орналастыру үшiн бұл туралы тергеушiнiң қаулысы керек екендiгiн, ал күзетпен ұсталмаған адамды сот-психиатриялық сараптама жүргiзуге медициналық мекемеге орналастыру үшiн оның келiсiмi, олай болмаған жағдайда сот қаулысы керек екендiгiн ескергенi жөн.

Ескерту. 6-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 Нормативтік қаулысымен (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

7. Қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекеттi жасаған сәтте адамның есi кiресiлi-шығасылы болғандығы туралы немесе қылмыстық құқық бұзушылық жасағаннан кейiн психикалық сырқат пайда болғаны туралы сот-психиатриялық сараптамасын алған кезде, сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адам, қылмыстық iс жүргiзу заңының сотқа дейінгі тергеп-тексеру өндiрiсiнiң тәртiбiн реттейтiн жалпы нормаларынан басқа, КПК-нiң 509-518-баптарының талаптарын тез арада орындауы тиiс: iстi бөлек өндiрiске шығару мәселесiн шешу, бұлтартпау шарасын бұзу және қажет болған жағдайда қауiпсiздiк шарасын қолдану, қорғаушы мен заңды өкiлiн, егер бұрын басқа негiздер бойынша iске қатыспаса, iске қатыстыру.

Ескерту. 7-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2002.08.15 N 18, 2010.06.25 N 7 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз); 24.12.2014 N 4 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

8. Қылмыстық процесс жүргiзетiн органдардың назары мынаған аударылсын: қоғамға қауiптi әрекеттердi есi кiресiлi-шығасылы күйде жасаған адамдарға немесе қылмыстық құқық бұзушылық жасағаннан кейiн психикасы бұзылған адамдарға КПК-нiң 137-бабында көрсетiлген бұлтартпау шараларын қолдануға жол берiлмейдi. Бұндай адамдарға қажет болған жағдайда КПК-нiң 511-бабының екінші бөлігінде көзделген қауiпсiздiк шаралары қолданылуы мүмкiн, атап айтқанда: денсаулық сақтау органдарын хабарландыра отырып, ауруды туыстарының, қамқоршыларының, қорғаншыларының қарауына беру психиатриялық көмек көрсететiн психиатриялық көмек көрсететін ұйымға немесе мамандандырылған медициналық ұйымға орналастыру. Ауруды туыстарының, қамқоршыларының, қорғаншыларының қарауына беру түріндегі қауіпсіздік шарасы аталған адамдардың келісімі бойынша ғана қолданылуы мүмкін, ал олар бас тартқан жағдайда медициналық ұйымға орналастыру түріндегі қауіпсіздік шарасы қолданылуы мүмкін екендігін ескерген жөн. Iс бойынша анықталған, есi кiресілi-шығасылы адамның өзiне немесе өзге де адамдарға қауiптiлiгiн немесе басқа да маңызды зиян келтiруi мүмкiндiгiн дәлелдейтiн мәлiметтер қауiпсiздiк шараларын және оның түрiн қолдануға негiз болады.

Ескерту. 8-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2010.06.25 N 7 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз); 24.12.2014 N 4 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

9. Қауiпсiздiк шараларын қамтамасыз ету қажет жағдайларда адамдарды орналастыратын мамандандырылған медициналық ұйымдарға: жалпы түрдегi психиатриялық стационар, арнайы психиатриялық стационар, күшейтiлген бақылау түрiндегi арнайы психиатриялық стационарлар жатады. Сот, тергеу судьясы КПК-нiң 14-бап екінші бөлігінде, 279-бап екінші бөлігінде, 511-бап екінші бөлігінде көрсетiлген талаптарды сақтай отырып, қауiпсiздiк шараларын қолдануға байланысты мамандандырылған медициналық ұйымға ерiксiз түрде орналастыру туралы негiзделген қаулы шығаруы керек.

Ескерту. 9-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2010.06.25 N 7 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз); 24.12.2014 N 4 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

10. Егер сотқа дейінгі тергеп-тексеру барысында кiресiлi-шығасылы күйде қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекеттi жасаған адамға оның психикалық сырқатпен ауыратындығы фактiсi анықтағанға дейiн бұлтартпау шарасының қамауға алу түрi қолданылып, ол тергеу аяқталғаннан кейiн жойылмаса, онда iстi өз өндiрiсiне қабылдаған прокурордың немесе соттың қаулысы бойынша дереу бұзылып, қауiпсiздiк шарасы қолданылған кезде адам психиатриялық көмек көрсететiн тиiстi медициналық ұйымға ауыстырылуы немесе бiреудiң қарауына тапсырылуы керек.

Қауiпсiздiк шараларын қолдануға байланысты ауруды бiреудiң қарауына тапсыруды немесе арнаулы медициналық ұйымға орналастыруды жүзеге асыру тергеушiнiң, прокурордың немесе соттың жасаған хаттамасы, қаулысы ретiнде рәсiмделуi керек. Арнаулы медициналық ұйымдағы адамды сараптама жасау үшiн немесе сот мәжiлiсiне немесе ерiксiз түрде ем алатын жерге әкелу ауру тапсырылған медициналық ұйыммен келiсе отырып, iшкi iстер органдарына жүктеледi.

Ескерту. 10-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2010.06.25 N 7 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз); 24.12.2014 N 4 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

11. Сот психиатриялық сараптаманың қорытындысы бойынша адам өзiнiң iс жүргiзудегi құқықтарын жүзеге асыру мүмкiндiгiн жоғалтпаған жағдайда, қылмыстық процестi жүргiзетiн органдар КПК-нiң 515-бабының екінші бөлігінiң талаптарына сәйкес ондай адамға iс жүргiзудегi құқықтарын түсiндiруi және оларды жазбаша түрде беруi тиiс.

Ескерту. 11-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 Нормативтік қаулысымен (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

12. КПК-нiң 517-бабына сәйкес медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы iстер бойынша қорғаушының қатысуы мiндеттi болып табылады. Қорғаушының iске қатысуы, егер ол бұрын КПК-нiң 64, 66, 67, 536-баптарында көрсетiлген өзге негiздер бойынша iске араласпаса, адамның есi кiресiлi-шығасылылығы немесе психикасының бұзылуы фактiсi анықталған кезден бастап жүзеге асырылуы тиiс.

Ескерту. 12-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 Нормативтік қаулысымен (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

13. КПК-нiң 7-бабының 11)-тармағына сәйкес есi кiресiлi-шығасылы адамдарды немесе қылмыстық құқық бұзушылық жасағаннан кейiн психикасы бұзылғандардың ата-анасы, балалары, асырап алушылары, асырап алынғандары, бiрге туған және бiрге тумаған аға-iнілерi, апа-сiңлілерi, атасы, әжесi, немерелерi заңды өкiлдерi болып танылуы мүмкiн. Егер жақын туысқандары болмаған жағдайда, қорғаушы немесе қылмыстық процесс жүргiзушi органның қатысуға рұқсатымен iс бойынша басқа адамдардың заңды мүддесiн қорғауға құқылы адам оның заңды өкiлi бола алады.

Заңды өкiлдi iске қатыстыру - тергеушiнiң қаулысымен, олай болмаса, iстi өз өндiрiсiне алған прокурордың немесе соттың қаулысымен жүзеге асырылады.

Заңды өкiлдi iске қатыстыру туралы мәселе iс жүргiзiлiп жатқан адамның есi кiресiлi-шығасылылығы немесе психикасының бұзылу фактiсi анықталған кезден бастап шешілу керек. Қылмыстық процесс жүргiзушi орган iске қатыстырылған заңды өкiлге КПК-нiң 516-бабының үшінші бөлігінде көрсетiлген құқықтарын түсiндiруге және бұл туралы хаттама жасауға (сот мәжiлiсi хаттамасына жазып қоюға) мiндеттi.

Ескерту. 13-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

14. Жақын туысқаны болып танылатын есi кiресiлі-шығасылы адамның заңды өкiлi өзiнiң келiсiмімен ғана және заңды өкiлi болып басқа заңда көрсетiлген жақын туысқаны танылғаннан кейiн заңмен тыйым салынған әрекеттi жасаудың мән-жайлары туралы куәгер ретiнде жауап бере алады.

15. Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы iстер бойынша, жасалған әрекеттiң заңдылық бағасына қарамастан, мiндеттi түрде сотқа дейінгі тергеп-тексеру жүргiзiлiп, оның барысында КПК-нiң 510-бабының екінші бөлігінде көрсетiлген мән-жайлар толық, жан-жақты және объективтi түрде зерттелуi тиiс.

Қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекеттi жасаған адам психикалық сырқатының сипатына және ауыру дәрежесiне қарай өзiне және басқа да адамдарға қауiп келтiрмейтiн болса, сондай-ақ өзге де маңызды зиян келтiру мүмкiндiгi болмаған жағдайларда, сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адам КПК-нiң 35-бап бірінші бөлігінің 9)-тармағында көрсетiлген негiздер бойынша iс жөнiндегi сот iсiн қысқарту туралы КПК-нiң 288-бабының екіншіден бастап алтыншыны қоса алғандағы бөліктерінің талаптарына сәйкес қаулы шығаруы тиiс. Басқа жағдайларда сотқа дейінгі тергеп-тексеру аяқталғаннан кейiн медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану үшiн iстi сотқа жiберу туралы қаулы шығаруға және iспен бiрге тиiстi прокурорға жiберуi керек.

Ескерту. 15-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

16. Егер сотқа дейінгі тергеп-тексеру барысында адамның қылмысты жасағаннан кейiн психикасының бұзылуы қылмыстық iзге түсудi жалғастыруға мүмкiндiк бермейтiнi анықталса, қылмыстық процестi жүргiзушi орган КПК-нiң 35 және 288-баптарының талаптарын сақтай отырып, iс жөнiндегi өндiрiстi қысқартуы керек. Сонымен қатар, ауырып қалған адамға медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану қажет болса, сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адам бұл туралы қаулы шығарып, тексеру және сотқа дейінгі тергеуді қысқарту туралы қаулыны бекіту үшiн iстi тиiстi прокурорға жiберуге мiндеттi. Прокурор қаулыны бекіткеннен кейін тергеуші қабылданған шешім туралы ҚПК-нің 289-бабының екінші бөлігінде көрсетілген адамдарды хабардар етуге тиіс.

Ескерту. 16-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2002.08.15 N 18; 24.12.2014 N 4 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

17. КПК-нiң 518-бабының бесінші бөлігіне сәйкес прокурор медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы қаулысымен келiп түскен iстi қарап, онда КПК-нің 35 және 288-баптарында көрсетiлген негiздер болған жағдайда iстi қысқартуға, ал қажет болған жағдайда (мысалы, заңмен тыйым салынған әрекеттi жасағаны фактiсiн растайтын немесе терiске шығаратын мән-жайларды қосымша анықтау үшiн, әрекетке дұрыс заңдық баға беру үшін, iске қорғаушыны, заңды өкілдi қатыстыру үшiн, қауiпсiздiк шараларын қолдану үшiн, мүдделi адамдардың iспен танысу туралы өтiнiштерiн шешу үшiн және т.б.) қайта тергеуге жiберуге мiндеттi. Iстi қысқартуға немесе қосымша тергеу үшiн негiз болмаған жағдайда, прокурор аумақтық соттылық ережелерiн сақтай отырып, iстi тиісті сотқа жiберуі тиiс. Прокурор қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекеттердi жасаған есi кiресiлi-шығасылы адамдарды немесе қылмыстық құқық бұзушылық жасағаннан кейiн психикасы бұзылған адамдарды сотқа тапсыру туралы қаулы шығармайды.

Оған қатысты іс бойынша іс жүргізу жүзеге асырылатын адамның заңмен кепілдендірілген құқықтарын сақтау мақсатында оған және оның заңды өкіліне, процестің басқа да қатысушыларына сияқты, істі қысқарту туралы немесе медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану үшін сотқа жолдау туралы қаулы міндетті түрде тапсырылады.

Ескерту. 17-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2002.08.15 N 18; 24.12.2014 N 4 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

18. Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы iстердi қабылдау және оны қарауға тағайындау судьяның қаулысымен рәсiмделуi керек. Қаулының қорытынды бөлiгiнде iстi қараудың күнi мен орнынан басқа, егер оны сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адам немесе прокурор бұзбаса, бұлтартпау шараларын бұзу туралы, қажет жағдайда қауiпсiздiк шараларын таңдау, өзгерту немесе бұзу туралы, сот iсiн жүргiзу тiлi туралы, сот талдауының жариялылығы туралы, азаматтық талап арызды қамтамасыз ету шаралары туралы, iсi келiп түскен адамның сот мәжiлiсiне қатысуы туралы, сот мәжiлiсiне жәбiрленушiлердi, куәларды, сарапшыларды шақыру туралы және iстiң дұрыс және заңды шешiлуiне маңызы бар басқа да мәселелер туралы шешiмдер көрсетiлуi керек.

19. Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы қылмыстық істерді ҚПК-нің 306-бабынан бастап 309-ны қоса алғандағы баптарында бекітілген соттылыққа сәйкес бірінші сатыдағы соттар қарайды. Басты сот талқылауы барысында сотталушының ақыл-есі кіресілі-шығасылы жағдайда қоғамға қауіпті әрекет жасағаны немесе оның психикасының бұзылғаны анықталса, онда ақыл-есі кіресілі-шығасылы адамға медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шарасын қолдану немесе қолданудан бас тарту туралы қаулы шығара отырып және басқа адамдарға қатысты шешім қабылдай отырып, істі мәні бойынша сол сот отырысында бір өндірісте қарауға жол беріледі.

Егер қылмыстық жауапкершілікке тартылуға жататын адамдар туралы істерді қарау ұзақ уақытты қажет етсе, онда сот КПК-нің 44-бабының талаптарын сақтай отырып, есі кіресілі-шығасылы адамға қатысты материалдарды бөлек өндіріске шығаруға құқылы.

Істі апелляциялық, кассациялық, тәртібінде немесе жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша қарау барысында қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекетті жасаған кезінде адамның есі кіресілі-шығасылы болғаны немесе ол адамның қылмыстық құқық бұзушылық жасағаннан кейін, бірақ бірінші сатыдағы сот шешім қабылдағанға дейін психикасы бұзылып ауырғаны анықталған болса және де мұның өзі жазаны тағайындауға немесе орындауға мүмкіндік бермесе, онда КПК-нің 54-тарауының қағидаларына сәйкес, іс бойынша шығарылған сот кесімдері бұзылуға және іс соттың жаңадан қарауына жатады.

Ескерту. 19-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 2002.08.15. N 18, өзгерістер енгізілді - 2008.12.22. N 10, 2010.06.25 N 7 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз); 24.12.2014 N 4 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

20. Iстiң дұрыс шешiлуiне маңызы бар, адамның қылмыстық заңда көрсетілген қоғамға қауiптi әрекеттердi жасағанын растайтын немесе терiске шығаратын дәлелдердi, сондай-ақ өзге де маңызды мән-жайларды мұқият тексеру керек екендiгiне соттардың назары аударылсын. Осы мақсатпен сот мәжілiсiне жәбiрленушілер мен куәгерлер шақырылуы керек, жазбаша дәлелдер жарияланып, қаралуы және заттай дәлелдер зерттелуi тиiс. Адамның есi кiресiлi-шығасылы екендiгi туралы мәселенi шешу, медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану, мәжбүрлеу шараларының түрiн белгiлеу сот құзырына жатады. Сондықтан, психиатр-сараптамашылардың қорытындысына iстегi барлық материалдармен жиынтықта мұқият баға берiлуi керек. Егер сот-психиатриялық сараптаманың қорытындысы оның қысқаша жазылғанына, негiзсiздiлiгiне немесе басқа да себептерге байланысты дәлелдi болмаса, немесе онда сол санаттағы iстер бойынша анықталуға жататын мәселелердiң барлығы көрсетілмесе, соттар қосымша немесе қайта сараптамалар жүргiзудi тағайындауы керек.

Қажет болған жағдайда сараптаманы қайта жүргiзу тәуелсiз сараптамаға тапсырылуы мүмкiн (Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгiнiң Сот сараптамасының орталығы негiзiнде ұйымдастырылған сот-психиатриялық сараптама, т.б.).

21. Соттар сот тергеуi прокурордың есi кiресiлi-шығасылы болып танылған адамға медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану қажеттiлiгi туралы дәлелдемелерiн баяндаудан басталатынын ескерсiн. Бұл орайда, прокурор КПК-нiң 510-бабында көрсетілген мән-жағдайларды растайтын, сондай-ақ аурудың өзi үшiн және өзге адамдарға қауiптiлiгiн дәлелдейтiн iстегi барлық дәлелдердi көрсетуi керек және олар дәлелденген жағдайда сотқа есi кiресiлi-шығасылы адамға ҚК-нің 93-бабында көрсетілген медициналық мәжбүрлеу шараларының бiрiн қолдануды ұсынуы тиiс. Айыптау және қорғау тараптары iс бойынша жүргізiлген өндiрiстiң заңдылығын, КПК-нiң 510-бабында көрсетiлген мән-жайлардың дәлелденгендiгiн тексеруге қатысуға, ал КПК-нiң 383-бабында көрсетiлген тәртiпте өткiзiлетiн жарыссөз кезiнде сотқа сот тергеуiнде бекiтiлгендерге сәйкес шешiм шығаруды ұсынуға мiндеттi.

Ескерту. 21-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

22. КПК-нiң 520-бабына сәйкес iстi сотта талқылаған кезде: әрекеттiң болған-болмағанын; оған берiлген заңды бағаны; әрекеттi iсi қаралып отырған адам жасағанын; ол адам әрекеттi есi кiресiлi-шығасылы күйде жасады ма, жоқ әлде оны жасағаннан кейiн ауырып қалғанын; қылмыстық құқық бұзушылық жасағаннан кейiн ауырып қалған адамға жаза тағайындауға және оны орындауға бола ма; ауру өзi үшiн және басқа адамдарға қауiптi ме және өзге де елеулi зиян келтiруi мүмкiндiгi бар ма; бұндай адамға медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шарасын қолдануға бола ма және нақты қандайын анықтау керек екендiгi түсiндiрiлсiн. Сонымен қатар, сот азаматтық талап арыз қанағаттандырылуға жата ма және кiмнiң пайдасына, қандай мөлшерде, сондай-ақ егер азаматтық талап арыз берiлмесе, мүлiктiк зиян өтелуге жата ма; азаматтық талап арызды қамтамасыз ету немесе тәркiлеу үшiн қамауға алынған мүлiктi не iстеу керек; заттай дәлелдер туралы мәселелерiн анықтауға тиiс.

Ескерту. 22-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 Нормативтік қаулысымен (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

23. Сот iстi сотта талқылаудың қорытындылары бойынша мына қаулылардың бiрiн шығаруға тиiс: КПК-нiң 35-бабының бірінші бөлігінде көрсетiлген негiздер бойынша, егер iс бойынша өндiрiстi болдырмайтын мән-жайлар анықталса, iстi қысқарту туралы; адамды қылмыстық жауапкершiлiктен босату және оған медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларының бiрiн қолдану туралы; адамды қылмыстық жазадан босату және оған медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларының бiрiн қолдану туралы; iстi қысқарту және медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолданбау туралы; тергеуді жалпы тәртіпте ұйымдастыру үшін істі прокурорға жолдау туралы. Соттар ҚК-тiң 93-бабында көрсетiлген медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларының бiреуiн ғана және тек ҚК-тiң 91-бабының бірінші және екінші бөліктерінде көрсетілген мән-жайлар анықталған жағдайда қолдануға құқылы екенiне олардың назары аударылсын. Соттар медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын таңдаған кезде, ҚК-тiң 92-бабында көрсетiлген медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларының мақсатын басшылыққа алуы, жасалған әрекеттiң қоғамдық қауiптiлiгiн психикалық дерттiң деңгейi мен ауырлығын және осыған байланысты ол адамның өзге адамдарға және өзiне қауiптi болуын және қауiптiлiк деңгейiн немесе психикасының бұзылуына байланысты өзге де маңызды зиян келтiруi мүмкiндiгiн, сондай-ақ ол адамның емдеудi қажет ететiнiн ескеруi тиiс. Психикасы бұзылған адамның өзi үшiн және өзге де адамдар үшiн қауiптілiгiнiң деңгейi және оның басқа да маңызды зиян келтiруi мүмкiндiгi медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларының түрiн белгiлеу үшiн бiрiншi кезектi негiз болып табылады.

Ескерту. 23-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

24. Сот қаулысы КПК-нiң 521-бабының талаптарына жауап беруi керек, онда iсi қаралып жатқан адамның жасаған әрекетiнiң сипаты, ол әрекет қылмыстық заңның қай нормасында көзделгенiн, әрекеттi осы адамның жасағанын растайтын дәлелдер баяндалуы керек. Сонымен бiрге, қаулыда адамның психикасы бұзылумен ауыратынының нақты дәлелдерi көрсетiлiп, бұл орайда адам әрекеттi есi кiресiлi-шығасылы кезде жасағаны жоқ әлде психикасы қылмыстық құқық бұзушылық жасағаннан кейiн бұзылғаны мiндеттi түрде көрсетiлуi керек.

Егер сот адамның қылмыстық құқық бұзушылық жасаған кезде өзiнiң әрекеттерiне жауап бере алатыны және оларды басқара алатыны, ал психикасы қылмыстық құқық бұзушылық жасалғаннан кейiн бұзылған деп қорытынды жасаса, онда қаулыда мiндеттi түрде оның ауруы қылмыстық жаза тағайындауға және оны орындауға кедергi болатын-болмайтыны туралы нақты дәлелдер көрсетуге тиiс.

Психикасының бұзылуына байланысты адамның қылмыстық жауапкершiлiктi өтей алмайтынын немесе қылмыстық жауапкершілiкке тартыла алмайтынын танығаннан кейiн сот өзiнiң қаулысында адамның өзi үшiн немесе өзге адамдар үшiн қауiптiлiгi туралы немесе өзге де маңызды зиян келтiруi мүмкiндiгi туралы тұжырымының себептерiн келтiруге мiндеттi.

Маскүнемдiк, нашақорлық немесе уытқұмарлықтан ауыратын адамдарға медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы осы адамдарға тағылған айып бойынша қабылданған сот үкiмiнде немесе өзге қорытынды шешiмiнде көрсетiледi. Ақтау үкiмi шығарылған кезде маскүнемдіктен, нашақорлықтан, уытқұмарлықтан мәжбүрлеп емдеу қолданылмайды.

Ескерту. 24-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 Нормативтік қаулысымен (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

25. Қаулының қорытынды бөлiгiнде соттар қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекеттi есi кiресiлi-шығасылы күйде жасаған адамды оған медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларының бiрiн қолданып немесе қолданбай, қылмыстық жауапкершiлiктен босату туралы және қылмыстық iстi қысқарту туралы көрсетуi тиiс.

Егер сотта адамның психикасы қылмыстық құқық бұзушылық жасағаннан кейiн бұзылғаны анықталса, сот қаулысының қорытынды бөлiгiнде ҚК-тiң 75-бабының бірінші бөлігіне сiлтеме жасай отырып, оған заңда көрсетiлген медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларының бiрiн қолданып немесе қолданбай, адамды жазаны өтеуден босату және ҚК-тiң 75-бабының үшінші бөлігіне сәйкес ондай адамдарға сауыққаннан кейiн ҚК-тiң 71 және 77-баптарында белгiленген ескiру мерзiмдерi шеңберiнде қылмыстық жауапкершілiкке тартылатындығын ескере отырып, iс жөнiндегi өндiрiстi тоқтата тұру туралы көрсетуге мiндеттi. Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану мерзiмдерi сот қаулысында көрсетiлмейдi. Қаулыда ісі қаралған адамның қорғаушысы, заңды өкілі немесе жақын туысы, жәбірленуші және оның өкілі қаулыға апелляциялық тәртіппен шағым жасай алатыны, сондай-ақ ҚПК-нің 48-тарауында жазылған қағидалар бойынша прокурор өтінішхат келтіруі мүмкін екендігі көрсетілуге тиіс. Iсi қаралған адамның жақын туысқаны, iс бойынша заңды өкiл болған-болмағанына және iске қатысқан-қатыспағанына қарамастан, кассациялық шағым беруге құқылы екенi түсiндiрiлсiн. Iсi қаралған адам, егер сараптама қорытындысы бойынша оның психикалық күйi iс жөнiндегi сот өндiрiсiне қатысуға рұқсат етсе, сот қаулысына шағымдануға құқылы. Өзге жағдайларда бұл адамдар, сондай-ақ азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер және олардың өкілдерi арыз бере алмайды.

Ескерту. 25-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2002.08.15 N 18; 24.12.2014 N 4 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

26. ҚК-тiң 91-бабы бірінші бөлігінің 1), 2), 3) тармақтарында көрсетiлген негiздер бойынша медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы сот қаулыларын орындау психиатриялық стационарлар қарасты денсаулық сақтау органдарына және iшкі iстер органдарына жүктеледi. Маскүнемдiк, нашақорлықтан, уытқұмарлықтан немесе психикасының бұзылуымен ауыратын, қылмыстық жазамен қатар мәжбүрлеп емдеу тағайындалған адамдарға медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдануды орындау тәртiбi Қазақстан Республикасының Қылмыстық атқару кодексiмен анықталады.

Ескерту. 26-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

27. Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану және психиатриялық көмек көрсету жүктелген денсаулық сақтау органдары медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралары қолданған күннен бастап 6 ай өткеннен кейiн, ал одан кейiн жүйелi түрде 6 ай сайын ауруды куәландырып, қолданылған емдеудiң тәсiлдерiнiң және медициналық бақылаудың негiзiнде ҚК-тiң 96-бабына сәйкес сотқа медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдануды өзгерту, мерзiмiн ұзарту немесе тоқтату туралы негiзделген қорытынды ұсынуға мiндеттi. Адамды медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларды қолданудың мерзiмiн соттың жүйелi түрде ұзартуынсыз психиатриялық стационарда ұстау заңсыз болып табылады.

Ескерту. 27-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 Нормативтік қаулысымен (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

28. Дәрігер-психиатрлардың медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын тоқтатудың, өзгертудің және ұзартудың қажеттілігі туралы ұсынысын (қорытындысын) мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы қаулыны шығарған соттың судьясы жеке-дара жүзеге асырады. Егер мәжбүрлеп емдеуді жүзеге асыратын медициналық ұйым аталған соттардың аумақтық соттылығынан тысқары жерде болса, онда ұсынысты медициналық мекеме тұрған жердегі тиісті аумақтық сот қарайды. Сот қызметiнде медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдануды негiзсiз өзгерту, мерзiмiн ұзарту немесе тоқтату фактiлерi жойылуы тиiс. Соттар есi кiресiлi-шығасылы болып танылған адамның жасаған қылмысы ауыр немесе аса ауыр қылмыстарға жататын жағдайларға, оның медициналық ұйымда болу мерзiмiне және дәрiгерлiк қорытындыда көрсетiлген оның психикасындағы өзгерiстерге ерекше назар аударуы керек. Бұндай адамдарға медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдануды тоқтату немесе өзгерту өткiзiлген емдеуден кейiн немесе психикалық және тән күйiнiң өзгеруi салдарынан өзiне және өзге адамдар үшiн қауiптi болмайтынын дәлелдейтiн шынайы, даусыз мән-жағдайларға негiзделуi керек.

Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдануды тоқтату, өзгерту, мерзiмiн ұзарту туралы ұсынысты қарау нәтижесiнде шығарылған қаулыға КПК-нiң 522-бабында көрсетiлген адамдар наразылық келтiре алады.

Ескерту. 28-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2002.08.15 N 18, 2010.06.25 N 7 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз); 24.12.2014 N 4 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

29. КПК-нiң 477-бабының бірінші бөлігіне сәйкес адамға айыптау үкiмiмен және қылмыстық жаза тағайындаумен қатар қолданылған медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолданудың мерзiмiн ұзарту, өзгерту немесе тоқтату туралы мәселелердi сотталушының жазаны өтеп жатқан мекеменiң ұсынысы бойынша немесе сотталушының өзiнiң өтiнiшi бойынша сотталушының жазаны өтеу орны бойынша аудандық немесе оған теңестiрiлген сот шешетiнi соттарға түсiндiрiлсiн. ҚК-тiң 75-бабында көзделген негіздер бойынша адамды жазадан босатып, оған медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдануды, сотталғанды жазадан босату туралы қаулыны шығарған аудандық және оған теңестірілген соттың судьясы жеке-дара жүзеге асырады. Егер мәжбүрлеп емдеу сот үкiмiнiң ҚК-тiң 91-бабы бірінші бөлігінде 3), 4) тармақтарында көзделген негiздер бойынша тағайындалса, медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдануды тоқтату, өзгерту немесе мерзiмiн ұзарту туралы ұсыныстарды жаза өтелiп жатқан жердегi аудандық немесе оған теңестiрiлген сот қарайды.

Ескерту. 29-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2002.08.15 N 18, 2010.06.25 N 7 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз); 24.12.2014 N 4 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

30. Осы қаулының қабылдануына байланысты КСРО Жоғарғы Сот Пленумының 1984 жылғы 26 сәуiрдегi "Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану, өзгерту және тоқтату жөнiндегi сот тәжiрибесi туралы" N 4 қаулысы, 1985 жылғы 1 қарашадағы Пленум N 17 қаулысымен енгiзілген өзгерiстермен бiрге Қазақстан Республикасында қолданылмайды деп танылсын.

Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының Төрағасы
Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының судьясы,
Пленум хатшысы

      Сноска. В заголовок и преамбулу внесены изменения - нормативным постановлением Верховного Суда Республики Казахстан от 15 августа 2002 г. N 18.
      Сноска. По всему тексту:
      слово "следователь" заменено словами "лицо, осуществляющее досудебное расследование";
      слово "преступление" заменено словами "уголовное правонарушение";
      слова "предварительное следствие" заменены словами "досудебное расследование" нормативным постановлением Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования).
      Сноска. По всему тексту:
      слова "части 1", "части 2" заменены соответственно словами "части первой", "части второй" нормативным постановлением Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

Обсудив практику судов по рассмотрению уголовных дел о применении принудительных мер медицинского характера к невменяемым, а также к лицам, нуждающимся в лечении от алкоголизма, наркомании или токсикомании, и представлений о прекращении, изменении и продлении применения принудительных мер медицинского характера, в целях устранения недостатков и обеспечения единообразного применения законодательства при рассмотрении дел данной категории пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан постановляет:

1. Обратить внимание судов на то, что правильное применение принудительных мер медицинского характера способствует излечению или улучшению здоровья лиц, совершивших общественно опасные деяния в состоянии невменяемости или заболевших психическими расстройствами после совершения преступления либо совершивших уголовное правонарушение и нуждающихся в психиатрической помощи или в принудительном лечении от алкоголизма, наркомании, токсикомании, а также способствует предупреждению совершения этими лицами новых деяний, ответственность за которые установлена уголовным законом.

2. Разъяснить, что вопросы применения принудительных мер медицинского характера, продления применения, изменения или прекращения их применения регламентированы статьями с 91 по 98 Уголовного кодекса Республики Казахстан (далее – УК) и статьями главы 54 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан (далее – УПК), предусматривающими особенности судопроизводства по делам данной категории. Основания и порядок оказания медицинской помощи в связи с применением принудительных мер медицинского характера регулируются Кодексом Республики Казахстан о здоровье народа и системе здравоохранения (ЗРК № 193-IV от 18.09.09).

Сноска. Пункт 2 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 25.06.2010 № 7 (порядок введения в действие см. п. 2); от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

3. Судам следует иметь в виду, что само по себе наличие у лица психического заболевания, вследствие которого оно лишено возможности осознавать фактический характер и общественную опасность своих действий или руководить ими, не является основанием для применения принудительных мер медицинского характера. В связи с этим по каждому делу необходимо проверять, доказано ли совершение деяния, запрещенного уголовным законом, находилось ли лицо в момент его совершения в состоянии невменяемости. Кроме того, должны быть установлены фактические данные, свидетельствующие об опасности лица в связи с психическими расстройствами для самого себя или для других лиц либо о возможности причинения им иного существенного вреда.

Об опасности лица для себя или окружающих могут свидетельствовать характер и глубина психического расстройства, его склонность в связи с этим к совершению насильственных действий в отношении других лиц или к причинению вреда самому себе, к совершению иных общественно опасных действий (краж, поджогов, уничтожению или повреждению имущества иными способами и др.), а также физическое состояние больного, с учетом которого оценивается возможность реализации больным своих общественно опасных намерений.

4. В соответствии с требованиями статьи 271 УПК по каждому уголовному делу, когда установлены обстоятельства, дающие основание сомневаться в психической полноценности лица, в отношении которого проводится досудебное расследование, в обязательном порядке должна назначаться судебно-психиатрическая экспертиза. Такими обстоятельствами, в частности, могут быть данные о наличии в семье подозреваемого, обвиняемого психически больных родственников, о нахождении его на обучении в учреждении для умственно отсталых, о получении им в прошлом травм, о нахождении на учете или прохождении лечения в психиатрических больницах, об освобождении от уголовной ответственности или наказания в прошлом в связи с психическим расстройством и др. В постановлении о назначении судебно-психиатрической экспертизы на разрешение экспертов следует ставить вопросы, позволяющие выяснить наличие у лица психических расстройств в прошлом, степень и характер психического заболевания в момент совершения деяния, запрещенного законом, или во время расследования или рассмотрения дела судом, установить вменяемость лица в момент совершения запрещенного уголовным законом деяния, психическое состояние подозреваемого, обвиняемого после совершения преступления в период предварительного следствия или судебного разбирательства, либо во время отбывания уголовного наказания по приговору суда, а также характер и глубину психического расстройства. Перед экспертами следует ставить также вопросы и о том, представляет ли лицо с учетом выявленного у него заболевания опасность для себя и для других лиц, способно ли оно причинить иной существенный вред, нуждается ли в применении принудительной меры медицинского характера и какой именно, а также может ли лицо с учетом характера и степени тяжести психического заболевания давать объяснения, заявлять ходатайства, представлять доказательства и осуществлять другие действия, указанные в части первой статьи 515 УПК.

При наличии в уголовном деле данных о систематическом употреблении лицом спиртных напитков, наркотических средств, психотропных или иных одурманивающих веществ, органам, ведущим уголовный процесс, следует выносить постановление об освидетельствовании таких лиц и приобщать в дело заключение медицинской комиссии о том, нуждается ли данное лицо в принудительном лечении от алкоголизма, наркомании либо токсикомании и нет ли к этому противопоказаний.

Сноска. Пункт 4 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

5. Разъяснить, что признание лица невменяемым в отношении одного деяния не исключает возможность признания его вменяемым при совершении другого деяния. В связи с этим в случае совершения запрещенного уголовным законом деяния лицом, которое ранее признавалось невменяемым и освобождалось от уголовной ответственности, следует назначать и проводить судебно-психиатрическую экспертизу в целях определения вменяемости или невменяемости лица в отношении совершенного им нового деяния по каждому эпизоду. В необходимых случаях следует назначать проведение стационарных судебно-психиатрических экспертиз, а также психолого-психиатрических экспертиз.

6. Органам, ведущим уголовный процесс, следует иметь в виду, что в соответствии со статьями 14, 279 УПК принудительное помещение в медицинскую организацию обвиняемого, подозреваемого, содержащегося под стражей, для производства судебно-психиатрической экспертизы, осуществляется на основании указания об этом в постановлении следователя, а помещение в медицинскую организацию для проведения судебно-психиатрической экспертизы лица, не содержащегося под стражей, допускается с его согласия, а при отсутствии такового - по постановлению суда.

Сноска. Пункт 6 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования).

7. При получении заключения судебно-психиатрической экспертизы о невменяемости лица в момент совершения запрещенного уголовным законом деяния или о наличии у него психического расстройства после совершения преступления кроме соблюдения общих норм уголовно-процессуального закона, регламентирующих порядок производства предварительного следствия, следователем должны быть сразу же выполнены требования статей с 509 по 518 УПК: разрешен вопрос о выделении дела в отдельное производство, отменена мера пресечения и при необходимости избрана мера безопасности, привлечены к участию в деле защитник и законный представитель, если они ранее не вступили в дело по иным основаниям.

Сноска. Пункт 7 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 15.08.2002 N 18; от 25.06.2010 № 7 (порядок введения в действие см. п. 2); от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

8. Обратить внимание органов, ведущих уголовный процесс, что законом запрещается применение мер пресечения, предусмотренных статьей 137 УПК, к лицам, совершившим в состоянии невменяемости общественно опасные деяния или заболевшим психическими расстройствами после совершения преступления. К таким лицам могут быть применены предусмотренные в части второй статьи 511 УПК меры безопасности: передача больного под присмотр родственников, опекунов, попечителей с уведомлением органов здравоохранения; помещение в организацию или специализированную медицинскую организацию, оказывающую психиатрическую помощь. Следует учитывать, что мера безопасности в виде передачи больного под присмотр родственников, опекунов, попечителей может быть применена только с согласия указанных лиц, а при их отказе может быть применена мера безопасности в виде помещения в медицинскую организацию. Основанием для применения меры безопасности и выбора ее вида являются установленные по делу данные, свидетельствующие об опасности лица для самого себя или для других лиц либо о возможности причинения невменяемым иного существенного вреда.

Сноска. Пункт 8 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 25.06.2010 № 7 (порядок введения в действие см. п. 2); от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования).

9. Специализированными медицинскими организациями, в которые при необходимости обеспечения мер безопасности могут помещаться лица, являются: психиатрический стационар общего типа, психиатрический стационар специализированного типа, психиатрический стационар специализированного типа с интенсивным наблюдением. О принудительном помещении в специализированные медицинские организации в связи с избранием мер безопасности должно быть вынесено мотивированное постановление суда, следственного судьи с соблюдением требований, указанных в части второй статьи 14, части второй статьи 279 и части второй статьи 511 УПК.

Сноска. Пункт 9 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 25.06.2010 № 7 (порядок введения в действие см. п. 2); от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования).

10. Если в ходе предварительного следствия до установления факта психического заболевания к лицу, совершившему запрещенное уголовным законом деяние в состоянии невменяемости, была применена мера пресечения и по окончании расследования не отменена, то она должна быть немедленно отменена по постановлению прокурора или по постановлению суда, когда дело принято ими к своему производству, и при избрании меры безопасности лицо должно быть переведено в соответствующую медицинскую организацию, оказывающую психиатрическую помощь, или передано под присмотр.

Фактическое осуществление передачи больного под присмотр или помещение его в специализированную медицинскую организацию в связи с применением мер безопасности должно быть процессуально оформлено в виде протокола, постановления, составленного следователем, прокурором или судом. Исполнение процессуального решения органов, ведущих уголовный процесс, о доставке лица, находящегося в специализированной медицинской организации для производства экспертиз или в судебное заседание либо к месту прохождения принудительного лечения возлагается на органы внутренних дел в координации с медицинской организацией, в которое помещен невменяемый.

Сноска. Пункт 10 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 25.06.2010 № 7 (порядок введения в действие см. п. 2); от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования).

11. В случаях, когда согласно заключению судебно-психиатрической экспертизы лицо не утратило возможность осуществлять свои процессуальные права, органы, ведущие уголовный процесс, должны в соответствии с требованиями части второй статьи 515 УПК, разъяснять такому лицу процессуальные права и вручать их перечень в письменном виде.

Сноска. Пункт 11 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования).

12. Согласно статье 517 УПК участие защитника по делам о применении принудительных мер медицинского характера является обязательным. Вступление защитника в дело должно осуществляться с момента установления факта невменяемости или психического расстройства лица, в отношении которого ведется производство, если защитник не вступил в дело раньше по другим основаниям, указанным в статьях 64, 66, 67, 536 УПК.

Сноска. Пункт 12 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования).

13. Законным представителем невменяемых или заболевших психическими заболеваниями после совершения преступления в соответствии пунктом 11) статьи 7 УПК могут быть признаны родители, дети, усыновители, усыновленные, полнородные и не полнородные братья и сестры, дедушка, бабушка, внуки. При отсутствии у лица близких родственников его законным представителем может быть адвокат или иное лицо, правомочное представлять при производстве по делу законные интересы других лиц, допущенное к участию в деле органом, ведущим уголовный процесс.

Привлечение к участию в деле законного представителя осуществляется постановлением следователя, а если им это не сделано - по постановлению прокурора либо по постановлению суда, в производстве которых находится дело.

Вопрос о привлечении законного представителя к участию в деле должен решаться непосредственно после установления факта невменяемости или психического расстройства лица, в отношении которого ведется производство. Орган, ведущий уголовный процесс, обязан разъяснить законному представителю его права, перечисленные в части третьей статьи 516 УПК, и составить об этом протокол (сделать запись в протоколе судебного заседания).

Сноска. Пункт 13 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

14. Законный представитель невменяемого, являющийся его близким родственником, может быть допрошен в качестве свидетеля об обстоятельствах совершения невменяемым запрещенного уголовным законом деяния, лишь с его согласия давать показания и после признания законным представителем другого лица.

15. По делам о применении принудительных мер медицинского характера независимо от юридической оценки совершенного деяния обязательно проведение предварительного следствия, в ходе которого должны быть полно, всесторонне и объективно исследованы обстоятельства, указанные в части второй статьи 510 УПК.

В случаях, когда лицо, совершившее запрещенное уголовным законом деяние, в силу характера и степени психических расстройств не представляет опасности для себя и других лиц, а также отсутствует возможность причинения ими иного более существенного вреда, по окончании предварительного следствия следователем выносится постановление, которое должно отвечать требованиям частей со второй по шестую статьи 288 УПК, о прекращении производства по делу по основанию, предусмотренному пунктом 9) части первой статьи 35 УПК. В иных случаях по окончании предварительного следствия должно быть вынесено постановление о направлении дела в суд для применения принудительных мер медицинского характера, и с делом направлено соответствующему прокурору.

Сноска. Пункт 15 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

16. Если в ходе предварительного расследования установлено, что после совершения преступления у лица наступило психическое расстройство, делающее невозможным продолжение уголовного преследования, орган, ведущий уголовный процесс, с соблюдением требований статей 35 и 288 УПК своим постановлением должен прекратить производство по делу. Когда наряду с этим к заболевшему лицу необходимо применение принудительной меры медицинского характера, лицо, осуществляющее досудебное расследование обязан вынести об этом постановление и направить дело соответствующему прокурору для проверки и утверждения постановления о прекращении досудебного расследования. После утверждения постановления прокурором, следователь обязан уведомить о принятом решении лиц, указанных в части второй статьи 289 УПК.

Сноска. Пункт 16 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 15.08.2002 № 18; от 24.12.2014 № 4(вводится в действие со дня официального опубликования); от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

17. Согласно части пятой статьи 518 УПК прокурор, изучив дело, поступившее с постановлением о применении принудительных мер медицинского характера, обязан при наличии оснований, указанных в статьях 35 и 288 УПК, прекратить дело, а в необходимых случаях возвратить его на дополнительное расследование (например, для дополнительного выяснения обстоятельств, подтверждающих или опровергающих факт совершения лицом запрещенного уголовным законом деяния, для правильной юридической оценки деяния, для привлечения к участию в деле защитника, законного представителя, для принятия мер безопасности, разрешения ходатайств заинтересованных лиц об ознакомлении с делом и др.). При отсутствии оснований для прекращения дела или для дополнительного расследования прокурор должен направить его в соответствующий суд с соблюдением правил о территориальной подсудности. Постановление о предании суду лиц, совершивших запрещенное уголовным законом деяние в состоянии невменяемости или у которых психическое расстройство наступило после совершения преступления, прокурором не выносится.

В целях соблюдения гарантированных законом прав лица, в отношении которого осуществляется производство по делу, ему и его законному представителю, как и другим участникам процесса, обязательно вручается постановление о прекращении дела или направлении дела в суд для применения принудительной меры медицинского характера.

Сноска. Пункт 17 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 15.08.2002 № 18; от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

18. Принятие дела о применении принудительных мер медицинского характера к производству суда и назначение его к рассмотрению должно оформляться вынесением судьей постановления. В резолютивной части постановления кроме указания даты, места рассмотрения дела, должно быть указано об отмене меры пресечения, если она не отменена следователем или прокурором, об избрании, изменении или отмене при необходимости мер безопасности, о языке судопроизводства, о гласности судебного разбирательства, о мерах обеспечения гражданского иска, об участии в судебном заседании лица, в отношении которого поступило дело, о вызове в судебное заседание потерпевших, свидетелей, эксперта, а также решение по другим вопросам, имеющим значение для правильного и законного рассмотрения дела.

19. Уголовные дела о применении принудительных мер медицинского характера рассматриваются судом первой инстанции в соответствии с подсудностью, установленной статьями с 306 по 309 УПК. В случаях, когда совершение подсудимым общественно опасного деяния в состоянии невменяемости или наличие у него психического расстройства установлено в ходе главного судебного разбирательства, то допускается рассмотрение дела по существу в этом же судебном заседании в одном производстве с вынесением постановления о применении или отказе в применении к невменяемому лицу принудительной меры медицинского характера и принятием решения в отношении других лиц.

Если рассмотрение дела о лицах, подлежащих уголовной ответственности, потребует длительного времени, то суд вправе с соблюдением требований статьи 44 УПК выделить из него материалы на невменяемого в отдельное производство.

При установлении в ходе рассмотрения дела по вновь открывшимся обстоятельствам, в апелляционном, кассационном порядке обстоятельств, дающих основание полагать о том, что лицо в момент совершения деяния находилось в невменяемом состоянии или после совершения преступления, но до принятия решения судом первой инстанции, заболело психическим расстройством, делающими невозможным назначение или исполнение наказания, вынесенные по делу судебные акты подлежат отмене с направлением дела на новое судебное рассмотрение в соответствии с правилами главы 54 УПК.

Сноска. Пункт 19 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 15.08.2002 № 18; с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 22.12.2008 № 10 (порядок введения в действие см. п. 2); от 25.06.2010 № 7 (порядок введения в действие см. п. 2); от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

20. Обратить внимание судов на то, что они должны тщательно проверять доказательства, устанавливающие или опровергающие совершение лицом общественно опасного деяния, предусмотренного уголовным законом, а также другие существенные обстоятельства, имеющие значение для правильного разрешения дела. С этой целью в судебное заседание должны быть вызваны и допрошены потерпевшие, свидетели, оглашены и исследованы письменные доказательства, исследованы вещественные доказательства. Решение вопроса о невменяемости лица, применении принудительной меры медицинского характера, определения вида принудительной меры относится к компетенции суда. Поэтому заключение экспертов-психиатров подлежит тщательной оценке в совокупности со всеми материалами дела. Если заключение судебно-психиатрической экспертизы в связи с его краткостью, немотивированностью или по иным причинам не вполне убедительное, или в нем не отражены все вопросы, подлежащие выяснению по делам данной категории, судам необходимо назначать проведение дополнительных или повторных экспертиз. В необходимых случаях производство повторных экспертиз может быть поручено независимой экспертизе (судебно-психиатрической экспертизе, организованной на базе Центра судебной экспертизы Министерства юстиции Республики Казахстан, и др.).

21. Судам следует иметь в виду, что судебное следствие должно начинаться с изложения прокурором доводов о необходимости применения к лицу, признанному невменяемым, принудительных мер медицинского характера. При этом прокурор должен привести имеющиеся в деле доказательства, подтверждающие обстоятельства, указанные в статье 510 УПК, а также свидетельствующие об опасности больного для самого себя или окружающих, и при их доказанности предложить суду применить в отношении невменяемого одну из предусмотренных статьей 93 УК принудительных мер медицинского характера. Стороны обвинения и защиты обязаны участвовать в проверке законности состоявшегося производства по делу, доказанности обстоятельств, перечисленных в статье 510 УПК, а в судебных прениях, проведенных в порядке, предусмотренном статьей 383 УПК, предлагать суду принять решение, которое, по их мнению, будет соответствовать установленному в судебном следствии.

Сноска. Пункт 21 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

22. Разъяснить, что в ходе судебного разбирательства в соответствии со статьей 520 УПК должно быть установлено: имело ли место деяние; его юридическая оценка; совершено ли это деяние лицом, о котором рассматривается дело; находилось ли это лицо в момент совершения деяния в состоянии невменяемости или заболело психическим расстройством после его совершения; возможно ли назначение лицу, заболевшему после совершения преступления, наказания и его исполнение; опасен ли больной для себя или окружающих и имеется ли возможность причинения им другого существенного вреда; следует ли применять к этому лицу принудительную меру медицинского характера и какую именно. Наряду с этими суд должен выяснить также вопросы о том, подлежит ли удовлетворению гражданский иск, в чью пользу и в каком размере, а также подлежит ли возмещению имущественный вред, если гражданский иск не предъявлен; как поступить с имуществом, на которое наложен арест для обеспечения гражданского иска; о вещественных доказательствах.

Сноска. Пункт 22 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования).

23. По результатам судебного разбирательства суд должен вынести одно из следующих постановлений: о прекращении дела по основаниям, указанным в части первой статьи 35 УПК, если установлены обстоятельства, исключающие производство по делу; об освобождении лица от уголовной ответственности и о применении к нему одной из принудительных мер медицинского характера; об освобождении лица от уголовного наказания и о применении к нему принудительной меры медицинского характера; о прекращении дела без применения принудительной меры медицинского характера; о направлении дела прокурору для организации расследования в общем порядке. Обратить внимание судов, что они вправе применить к лицу только одну из указанных в статье 93 УК принудительную меру медицинского характера и только при установлении обстоятельств, предусмотренных частями первой и второй статьи 91 УК. При избрании вида принудительной меры медицинского характера судам следует исходить из целей применения принудительных мер медицинского характера, указанных в статье 92 УК, учитывать общественную опасность совершенного деяния, степень и глубину психического расстройства, наличие и степень опасности этого лица для окружающих или для самого себя или возможность причинения им иного существенного вреда, а также нуждаемость лица в лечении. Преимущественным основанием для определения вида принудительной меры медицинского характера является степень опасности психически больного лица для себя и других лиц и возможность совершения им другого более существенного вреда.

Сноска. Пункт 23 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

24. Постановление суда должно отвечать требованиям статьи 521 УПК. В нем должно быть изложено описание деяния, совершенного лицом, о котором рассматривается дело, какой нормой уголовного закона это деяние предусмотрено, доказательства, подтверждающие совершение деяния этим лицом. В постановлении также должны быть приведены доказательства о том, что лицо страдает психическим расстройством, при этом обязательно должно быть указано, находилось ли лицо в момент совершения деяния в состоянии невменяемости или психическое расстройство наступило после совершения преступления.

Если суд придет к выводу, что в момент совершения преступления лицо отдавало отчет своим действиям и руководило ими, а психическое расстройство наступило после совершения преступления, то в постановлении обязательно должны быть приведены доводы о том, препятствует ли заболевание назначению уголовного наказания и его исполнению или нет.

Признав, что лицо не может нести уголовную ответственность или быть подвергнуто уголовному наказанию в силу наличия у него психического расстройства, суд обязан в постановлении привести мотивы, на основании которых он пришел к выводу об опасности лица для самого себя или окружающих либо о возможности причинения им иного существенного вреда.

О применении принудительных мер медицинского характера к лицам, страдающим алкоголизмом, наркоманией или токсикоманией, указывается в приговоре или ином итоговом решении суда, принятом в отношении этих лиц по предъявленному обвинению. При вынесении оправдательного приговора принудительное лечение от алкоголизма, наркомании или токсикомании не применяется.

Сноска. Пункт 24 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования).

25. В резолютивной части постановления судам необходимо указывать об освобождении лица, совершившего запрещенное уголовным законом деяние в состоянии невменяемости, от уголовной ответственности с применением к нему одной из указанных в законе принудительных мер медицинского характера или без применения таковой и о прекращении дела.

Если же судом будет установлено, что лицо заболело психическим расстройством после совершения преступления, суд в резолютивной части постановления должен указать на основании части первой статьи 75 УК об освобождении лица от отбывания наказания с применением к нему одной из указанных в законе принудительных мер медицинского характера или без ее применения и приостановлении производства по делу, имея в виду, что в соответствии с частью третьей статьи 75 УК после выздоровления такие лица подлежат уголовной ответственности и к ним может быть применено уголовное наказание в пределах сроков давности, установленных статьями 71 и 77 УК. Срок применения принудительной меры медицинского характера в постановлении суда не указывается. В постановлении следует указывать, что оно может быть обжаловано в апелляционном порядке защитником, законным представителем или близким родственником лица, о котором рассматривалось дело, потерпевшим и его представителем, а также может быть внесено ходатайство прокурора по правилам, изложенным в главе 48 УПК. Разъяснить, что близкий родственник лица, о котором рассматривалось дело, обладает правом подачи апелляционной жалобы независимо от того, был ли он признан законным представителем по делу, и независимо от того, участвовал ли он в деле. Лицо, в отношении которого рассматривалось дело, вправе обжаловать постановление суда, если по заключению экспертизы его психическое состояние позволяет ему участвовать в судопроизводстве по делу. В иных случаях это лицо, а также гражданский истец, гражданский ответчик и их представители права подачи жалоб не имеют.

Сноска. Пункт 25 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 15.08.2002 № 18; от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

26. Исполнение постановления суда, которым применена принудительная мера медицинского характера по основаниям, предусмотренным пунктами 1), 2), 3) части первой статьи 91 УК, возлагается на органы здравоохранения, в ведении которых находятся психиатрические стационары, и на органы внутренних дел.

Исполнение применения принудительных мер медицинского характера к лицам, страдающим алкоголизмом, наркоманией, токсикоманией или психическими расстройствами, которым принудительное лечение назначено наряду с уголовным наказанием, определяется Уголовно-исполнительным кодексом Республики Казахстан.

Сноска. Пункт 26 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

27. Органы здравоохранения, на которые возложено применение принудительных мер медицинского характера и оказание психиатрической помощи, обязаны по истечении 6 месяцев со дня применения принудительной меры медицинского характера, а затем регулярно через каждые 6 месяцев освидетельствовать больного и на основе примененных методов лечения и медицинского наблюдения представлять в соответствии со статьей 96 УК в суд мотивированное заключение об изменении, продлении или прекращении применения принудительной меры медицинского характера. Пребывание лица в психиатрическом стационаре без регулярного продления судом применения принудительной меры медицинского характера является незаконным.

Сноска. Пункт 27 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования).

28. Рассмотрение представления (заключения) комиссии врачей-психиатров о необходимости прекращения, изменения или продления применения принудительной меры медицинского характера должно осуществляется единолично судьей суда, вынесшего постановление о применении принудительной меры. Если медицинская организация, осуществляющая принудительное лечение, находится вне территориальной подсудности указанных судов, то рассмотрение представления осуществляется соответствующим территориальным судом по месту расположения медицинской организации. В деятельности судов должны быть устранены факты необоснованного изменения, продления или прекращения применения принудительных мер медицинского характера. Суды должны обращать особое внимание на случаи, когда лицо, признанное невменяемым, совершило деяние, относящееся к тяжким или особо тяжким преступлениям, на срок его пребывания в медицинской организации и на те изменения в его психике, которые указаны во врачебном заключении. Прекращение применения к таким лицам принудительных мер медицинского характера или их изменение должно быть основано на достоверных обстоятельствах, которые неоспоримо свидетельствуют, что после проведенного лечения либо вследствие изменения психического или физического состояния лицо перестало быть опасным для самого себя и окружающих.

Постановления, вынесенные в результате рассмотрения представления о прекращении, изменении, продлении применения принудительных мер медицинского характера, могут быть обжалованы, опротестованы лицами, указанными в статье 522 УПК.

Сноска. Пункт 28 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 15.08.2002 N 18; от 25.06.2010 № 7 (порядок введения в действие см. п. 2); от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования).

29. Разъяснить судам, что в соответствии с частью первой статьи 477 УПК вопросы о продлении, изменении или прекращении принудительных мер медицинского характера лицу, в отношении которого эти меры применены наряду с постановлением обвинительного приговора и с назначением уголовного наказания, разрешаются районным или приравненным к нему судом по месту отбывания осужденным наказания по представлению учреждения, в котором отбывает наказание осужденный, или по его личному ходатайству. Применение принудительных мер медицинского характера с освобождением лица от наказания по основаниям, предусмотренным статьей 75 УК, осуществляется единолично судьей районного или приравненного к нему суда, вынесшего постановление об освобождении осужденного от наказания. Если принудительное лечение назначалось приговором суда по основаниям, предусмотренным пунктами 3), 4) части первой статьи 91 УК, рассмотрение представления о продлении, изменении или прекращении принудительных мер медицинского характера осуществляется районным или приравненным к нему судом по месту отбытия наказания осужденным.

Сноска. Пункт 29 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 15.08.2002 N 18; от 25.06.2010 № 7(порядок введения в действие см. п. 2); от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

30. В связи с принятием настоящего постановления признать недействующим в Республике Казахстан постановление Пленума Верховного Суда СССР от 26 апреля 1984 года N 4 "О судебной практике по применению, изменению и отмене принудительных мер медицинского характера" с изменениями, внесенными постановлением Пленума от 1 ноября 1985 года N 17.

Председатель Верховного
Суда Республики Казахстан

Секретарь Пленума, Судья
Верховного Суда Республики Казахстан

Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану жөніндегі сот тәжірибесі туралы

О судебной практике по применению принудительных мер медицинского характера