ИПС "Әділет"

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АТЫНАН

"Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" 1995 жылғы 28 қыркүйектегі Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 4-бабы 4-тармағы 2) тармақшасының Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестігін қарау туралы

Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты төрағалық етуші Б.М. Нұрмұханов, судьялар А.Қ. Ескендіров, Қ.Т. Жақыпбаев, А.Е. Жатқанбаева, А.Қ. Қыдырбаева, Қ.С. Мусин, Е.Ә. Оңғарбаев, Е.Ж. Сәрсембаев және С.Ф. Ударцев қатысқан құрамда,

өтініш субъектісі П.К. Жандарбековтiң,

Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының өкілдері – Заң бөлімінің бас консультанттары К.Е. Аппазовтың және Ж.С. Жакеевтің,

Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің өкілі – вице-министр А.Қ. Мұқанованың,

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің өкілі – төрағаның орынбасары С.С. Мүксімовтің,

Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының өкілдері – Бас Прокурордың аса маңызды тапсырмалар жөніндегі аға көмекшісі М.Т. Кемаловтың және Бас Прокурордың кеңесшісі Т.Б. Адамовтың,

Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің өкілі – Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталықтың Заңнаманы талдау және ұлттық алдын алу тетігі бөлімінің меңгерушісі С.Ж. Сейтжановтың,

Қазақстан Республикасы Парламенті Сенаты Аппаратының өкілі – Заңнама бөлімі меңгерушісінің орынбасары Н.А. Сартаеваның,

Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі Аппаратының өкілі – Заңнама бөлімінің сектор меңгерушісі Н. Сағынайқызының қатысуымен,

өзінің ашық отырысында П.К. Жандарбековтiң "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" 1995 жылғы 28 қыркүйектегі Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының (бұдан әрі – Сайлау туралы Конституциялық заң) 4-бабы 4-тармағы 2) тармақшасының Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестігін тексеру туралы өтінішін қарады.

Баяндамашы – Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының судьясы А.Қ. Ескендіровті және отырысқа қатысушыларды тыңдап, конституциялық іс жүргізу материалдарын зерделеп, халықаралық тәжірибеге, Қазақстан Республикасының және жекелеген шет елдердің заңнамасына талдау жасай отырып, Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты

анықтады:

Қазақстан Республикасының Конституциялық Сотына (бұдан әрі – Конституциялық Сот) Сайлау туралы Конституциялық заңның 4-бабы 4-тармағы 2) тармақшасының Қазақстан Республикасы Конституциясының 33-бабының 3-тармағына сәйкестігін қарау туралы өтініш келіп түсті.

Өтініш субъектісі № 11 бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша Қазақстан Халық партиясынан Түркістан қалалық мәслихатының депутаттығына кандидат ретінде ұсынылып, тіркелген.

Кейіннен сайлау комиссиялары өтініш берушінің декларацияда дұрыс емес мәліметтерді көрсетуін және бұрын сыбайлас жемқорлық қылмысы үшін қылмыстық жауаптылыққа тартылуын негізге алып, хаттамалық шешімдерімен өтініш берушінің депутаттыққа кандидат ретінде тіркелуінің күшін жойған.

Барлық сот сатыларының шешімдерімен өтініш авторына Сайлау туралы Конституциялық заңның 4-бабы 4-тармағының 2) тармақшасына сілтеме жасай отырып, қабылданған шешімдерге дау айту туралы Түркістан қалалық аумақтық сайлау комиссиясына талап қоюын қанағаттандырудан бас тартылған.

Өтініштен және ұсынылған материалдардан өтініш берушінің бұрын Оңтүстік Қазақстан облысы Түркістан қалалық сотының 2002 жылғы 28 мамырдағы үкімімен 1997 жылғы 16 шілдедегі Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 307-бабының бірінші бөлігі және 176-бабы үшінші бөлігінің б) тармағы бойынша сотталып, екі жыл мерзімге мемлекеттік лауазымды атқару құқығынан айыра отырып, бес жыл алты айға бас бостандығынан айыруға кесілгенін түсінуге болады.

Конституциялық Сот Сайлау туралы Конституциялық заңның қаралып отырған нормасының конституциялылығына баға берген кезде оны өтініште көрсетілген бөлігінде ғана тексереді және мыналарды негізге алады.

1. Мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы – халық. Халық билікті тікелей республикалық референдум және еркін сайлау арқылы жүзеге асырады, сондай-ақ өз билігін жүзеге асыруды мемлекеттік органдарға береді (Конституцияның 3-бабының 1 және 2-тармақтары).

Мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарына сайлау құқығы (жалпыға бірдей белсенді сайлау құқығы) және сайлану құқығы (бәсең сайлау құқығы) сайлау құқығының құрамдас элементтері (бөліктері) болып табылады, бұл Қазақстан Республикасында өз азаматтарына ғана беріледі (субъективті сайлау құқығы). Республика азаматтарының сайлауға қатысуы ерiктi болып табылады. Азаматты сайлауға қатысуға немесе қатыспауға мәжбүрлеуге, сондай-ақ оның еркiн бiлдiрудi шектеуге ешкiмнiң де құқығы жоқ (Конституцияның 33-бабының 2-тармағы, Сайлау туралы Конституциялық заңның 3-бабының 3-тармағы, 4-бабының 1 және 2-тармақтары).

2005 жылғы 28 қарашадағы Қазақстан Республикасының Заңымен ратификацияланған 1966 жылғы 16 желтоқсандағы Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің 25-бабында азаматқа дауыс беру және сайлану, мемлекеттік істерді жүргізуге тікелей де, сайланған өкілдері арқылы да қатысу, сондай-ақ мемлекеттік қызметке қол жеткізу құқығына кепілдік беріледі. Пактіге сәйкес азаматтың осы құқығына қандай да бір кемсіту және негізсіз шектеулер болмауға тиіс.

Негізгі Заңның 3 және 33-баптарында азаматтардың тікелей және өз өкілдері арқылы мемлекет істерін басқаруға қатысу, мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарына жеке және ұжымдық өтініштер беру құқықтарының, сондай-ақ Қазақстан Республикасы азаматтарының сайлау құқықтарының конституциялық негіздері белгіленеді. Конституция субъективті сайлау құқығына базалық шектеулерді бекітті: сот азаматтарды әрекетке қабілетсіз деп таныған жағдайда және сот үкімімен бас бостандығынан айыру орындарында ұсталған кезде олардың сайлауға және сайлануға, республикалық референдумға қатысуға құқығы жоқ (33-баптың 3-тармағы).

Сонымен қатар, конституциялық құрылысты қорғау, қоғамдық тәртіпті, адамның құқықтары мен бостандықтарын, халықтың денсаулығы мен имандылығын сақтау мақсатына қажетті шамада адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын негізді шектеуге заңдармен жол берілетін жалпы ереже бекітілді (Конституцияның 39-бабының 1-тармағы).

Осылайша, сайлау құқығы қатынастары субъектілерінің құқықтары мен міндеттеріндегі айырмашылықтарға конституциялық аса маңызды мақсаттар, негізділік пен мөлшерлестік көзделген жағдайда жол беріледі. Жария және жеке мүдделердің конституциялық теңгерімін сақтау қажеттілігі де сайлаушылардың сайлау науқаны барысында кандидаттың жеке басы туралы өз пікірін жасап, оның беделіне баға беру мүмкіндігін жоққа шығармайды. Аталған тәсілдер азаматтардың мемлекеттік билік институттарына деген сенім деңгейіне әсер етеді.

2. Өтініш беруші дау айтып отырған нормада жергілікті өкілді органдардағы сайланбалы лауазымдарға кандидаттарға ғана емес (өтініш субъектісіне қатысты), сондай-ақ "Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметі туралы" 2015 жылғы 23 қарашадағы Қазақстан Республикасы Заңының талаптары қолданылатын әкім лауазымдарына да жоғары талаптар қойылады.

Конституциялық Сот мемлекеттік қызметшілерге қатысты 2023 жылғы 6 наурыздағы № 4 және 2023 жылғы 13 маусымдағы № 19-НҚ нормативтік қаулыларында мемлекеттік қызметтің миссиясын, мемлекеттік қызметшілердің ерекше құқықтық мәртебесін, олардың алдына қойылған міндеттердің өзіндік ерекшелігін ескере отырып, мемлекет азаматтар үшін, кандидаттарға қойылатын талаптарды және тиісті шектеулерді қоса алғанда, мемлекеттік қызметке кіру және оны өткеру қағидаларын айқындауға құқылы, бұлар мемлекеттік аппарат қызметінің тиімділігін, мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы – халық сенімін және берілген өкілеттіктердің теріс пайдаланылуына жол бермеуді қамтамасыз ету қажеттілігімен байланысты болуы мүмкін деп атап өтті. Бұл ретте азаматтардың мемлекеттік лауазымдардың жекелеген санаттары бойынша мемлекеттік қызметке қол жеткізуге тең құқығы Республика азаматының мемлекеттік органдарға сайлану құқығын іске асырумен байланысты екендігіне назар аударылды.

Сайлау жария адамдарға мемлекеттік билік беру нысандарының бірі болып табылады. Бұлардың қорытындысы бойынша олар Қазақстан халқының мүддесі үшін өз өкілеттігін іске асыруға мандат алады.

3. Қазіргі әлемде сыбайлас жемқорлық конституциялық қауіпсіздікке төнетін елеулі қауіп-қатер ретінде танылды. Ол азаматтардың конституциялық құқықтары мен заңды мүдделеріне нұқсан келтіреді, құқықтық тәртіп пен демократиялық негіздерге зиян келтіреді, экономикалық реформаларды жүргізуге кедергі келтіреді, мемлекеттік аппараттың қызметіне кір келтіреді, халықтың мемлекеттік билікке деген сенімін кетіреді және сайлауға қатысуға ынта-құлқын жояды.

Осы құқықтық тәсілдер сыбайлас жемқорлыққа қарсы ұлттық саясаттың негізі ретінде алынды, өйткені сыбайлас жемқорлық ұлттық қауіпсіздікке төнетін негізгі қауіп-қатерлердің бірі ретінде қарастырылады ("Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігі туралы" 2012 жылғы 6 қаңтардағы Қазақстан Республикасы Заңының 6-бабы 1-тармағының 1) тармақшасы).

Қазақстан Республикасының Парламенті аса маңызды қоғамдық қатынастарды реттейтін және мемлекеттік басқарудың негізгі қағидаттары мен нормаларын белгілейтін бірқатар қабылданған заңдарда тиісті алдын алу ережелерін бекітті.

Мәселен, Сайлау туралы Конституциялық заңның 4-бабы 4-тармағының 2) тармақшасында сыбайлас жемқорлық қылмыс және сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық жасаудағы кінәсін сот заңда белгіленген тәртіппен таныған адам Қазақстан Республикасының Президенттігіне, Парламенттің, мәслихаттардың депутаттығына, әкім болуға кандидат, сондай-ақ өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшелігіне кандидат бола алмайды деп белгіленеді.

Аталған шектеу халықтың мемлекеттік билікке сенімін қамтамасыз етуге және конституциялық құндылықтарға елеулі қатер төндіретін сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жасауға бағытталған. Қазақстан Республикасының заңнамасы сыбайлас жемқорлыққа кешенді қарсы іс-қимыл жасау қажеттігіне негізделеді. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясат сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін азайтуға бағытталған құқықтық, әкімшілік, ұйымдастырушылық және өзге де шараларды қамтиды.

Мысалы, сыбайлас жемқорлық қылмыстар жасағаны үшін 2014 жылғы 3 шілдедегі Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде соттың мемлекеттік қызметте, судья қызметін, жергілікті өзін-өзі басқару органдарында, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінде және оның ведомстволарында, қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу, бақылау және қадағалау жөніндегі уәкілетті органда, мемлекеттік ұйымдарда және квазимемлекеттік сектор субъектілерінде лауазымдарды атқаруға өмір бойына тыйым салу түріндегі қосымша жазаны тағайындау міндеті белгіленген (50-баптың екінші бөлігінің төртінші абзацы).

Қолданыстағы заңнамада еңбек және өзге де құқықтарға басқа шектеулер де көзделген, бұлар азамат жасаған қоғамға қауіпті әрекеттің, оның ішінде сыбайлас жемқорлық қылмыстың жалпы құқықтық салдары болып табылады.

Осындай шектеулер азаматтардың құқық қорғау органдарына ("Құқық қорғау қызметі туралы" 2011 жылғы 6 қаңтардағы Қазақстан Республикасы Заңының 6-бабы 2-тармағының 7) және 8) тармақшалары), арнаулы мемлекеттік органдарға ("Қазақстан Республикасының арнаулы мемлекеттік органдары туралы" 2012 жылғы 13 ақпандағы Қазақстан Республикасы Заңының 7-бабы 2-тармағының 7) және 8) тармақшалары) және басқа да органдарға қызметке кіруі кезінде белгіленеді.

Көрсетілген тәсілдерді және заң шығарушының Негізгі Заңда бекітілген өкілеттігін ескере отырып, бұған дейін Конституциялық Сот мемлекеттік қызметке кіру және квазимемлекеттік сектор субъектілеріне жұмысқа орналасу кезінде осыған ұқсас тыйым салулардың белгіленуін Конституцияға қайшы келмейді деп таныған болатын. Өзінің 2023 жылғы 31 тамыздағы № 26-НП нормативтік қаулысында қаралып отырған шектеу қылмыстық жауаптылық шараларына тікелей жатпайтыны және сыбайлас жемқорлық қылмыс жасаудың жалпы құқықтық салдары ретінде қолданылатыны түсіндірілді.

4. Белгіленген тәсілдер 2008 жылғы 4 мамырдағы Қазақстан Республикасының Заңымен ратификацияланған 2003 жылғы 31 қазандағы Біріккен Ұлттар Ұйымының Сыбайлас жемқорлыққа қарсы конвенциясының (бұдан әрі – Конвенция) ережелерімен үйлеседі, оның мақсаты – басқа да мақсаттармен қатар, адалдық пен сатылмаушылықты, жауапкершілікті, сондай-ақ жария істер мен жария мүлікті тиісінше басқаруды көтермелеу.

Сыбайлас жемқорлық қылмыс жасаудағы кінәсін сот заңда белгіленген тәртіппен таныған адамды сайланбалы лауазымға кандидат ретінде тіркеуге жол бермеу туралы талаптың болуы Конвенцияның 7-бабы 2-тармағының және 30-бабы 7-тармағының талаптарына сәйкес келеді, оларға сәйкес әрбір қатысушы мемлекет жария лауазымдарға кандидаттарға және оларды сайлауға қатысты өлшемшарттарды белгілеу үшін Конвенцияның мақсаттарына орай, сондай-ақ қылмыстың қауіптілік дәрежесін ескере отырып және өзінің құқықтық жүйесінің негізгі қағидаттарына сай келетін шамада тиісінше заңнамалық және әкімшілік шаралар қабылдау мүмкіндігін қарастырады.

Бұдан басқа, Конвенцияға сәйкес осындай деп танылған қылмыстарды және қолданылатын заңды қарсылықтарды немесе әрекеттердің заңдылығын айқындайтын басқа да құқықтық қағидаттарды айқындау әрбір қатысушы мемлекеттің ішкі заңнамасы саласына кіреді, ал мұндай қылмыстар үшін қылмыстық қудалау мен жазалау осы заңнамаға сәйкес жүзеге асырылады (Конвенцияның 30-бабының 9-тармағы).

Осылайша, халықаралық стандарттар пропорционалдылық пен мөлшерлестік қағидатын сақтай отырып, елдің ішкі заңнамасында азаматтардың бәсең сайлау құқығына шектеулер белгілеуге жол береді. Заң шығарушы жария лауазымдарды атқаратын адамдардың кәсіби және адамгершілік қасиеттеріне және тиісінше, олардың жария билікті атқарушылар ретіндегі әрекеттері мен шешімдерінің заңдылығы мен әділдігіне азаматтардың күмән келтірмеуі үшін олардың беделіне жоғары талаптар белгілеуге құқылы.

Осы жазылғандардың негізінде, Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабының 3-тармағын және 74-бабының 3-тармағын, "Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты туралы" 2022 жылғы 5 қарашадағы Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 23-бабы 4-тармағының 3) тармақшасын, 50-бабының 2-тармағын, 55 – 58, 62-баптарын және 65-бабы 1-тармағының 2) тармақшасын басшылыққа ала отырып, Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты

қаулы етеді:

1. Сыбайлас жемқорлық қылмыс жасаудағы кінәсін сот заңда белгіленген тәртіппен таныған адамның кандидат ретінде сайлауға қатысуын шектеуге қатысты "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 4-бабы 4-тармағының 2) тармақшасы Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келеді деп танылсын.

2. Осы нормативтік қаулы қабылданған күнінен бастап күшіне енеді, Республиканың бүкіл аумағында жалпыға бірдей міндетті, түпкілікті болып табылады және шағым жасалуға жатпайды.

3. Осы нормативтік қаулы заңнамалық актілерді ресми жариялау құқығын алған мерзімді баспасөз басылымдарында, құқықтық ақпараттың бірыңғай жүйесінде және Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының интернет-ресурсында қазақ және орыс тілдерінде жариялансын.

Қазақстан Республикасының
Конституциялық Соты

ИМЕНЕМ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

О рассмотрении на соответствие Конституции Республики Казахстан подпункта 2) пункта 4 статьи 4 Конституционного закона Республики Казахстан от 28 сентября 1995 года "О выборах в Республике Казахстан"

Конституционный Суд Республики Казахстан в составе председательствующего Нурмуханова Б.М., судей Ескендирова А.К., Жакипбаева К.Т., Жатканбаевой А.Е., Кыдырбаевой А.К., Мусина К.С., Онгарбаева Е.А., Сарсембаева Е.Ж. и Ударцева С.Ф., с участием:

субъекта обращения Жандарбекова П.К.,

представителей:

Центральной избирательной комиссии Республики Казахстан – главных консультантов Отдела законодательства Аппазова К.Е. и Жакеева Ж.С.,

Министерства юстиции Республики Казахстан – вице-министра Мукановой А.К.,

Агентства Республики Казахстан по делам государственной службы – заместителя председателя Муксимова С.С.,

Генеральной прокуратуры Республики Казахстан – старшего помощника Генерального Прокурора по особым поручениям Кемалова М.Т. и советника Генерального Прокурора Адамова Т.Б.,

Уполномоченного по правам человека в Республике Казахстан – заведующего отделом анализа законодательства и национального превентивного механизма Национального центра по правам человека Сейтжанова С.Ж.,

Аппарата Сената Парламента Республики Казахстан – заместителя заведующего Отделом законодательства Сартаевой Н.А.,

Аппарата Мажилиса Парламента Республики Казахстан – заведующего сектором Отдела законодательства Сагнайкызы Н.,

рассмотрел в открытом заседании обращение Жандарбекова П.К. о проверке на соответствие Конституции Республики Казахстан подпункта 2) пункта 4 статьи 4 Конституционного закона Республики Казахстан от 28 сентября 1995 года "О выборах в Республике Казахстан" (далее – Конституционный закон о выборах).

Заслушав докладчика – судью Конституционного Суда Республики Казахстан Ескендирова А.К. и участников заседания, изучив материалы конституционного производства, проанализировав международный опыт, законодательство Республики Казахстан и отдельных зарубежных стран, Конституционный Суд Республики Казахстан

установил:

В Конституционный Суд Республики Казахстан (далее – Конституционный Суд) поступило обращение о рассмотрении на соответствие пункту 3 статьи 33 Конституции Республики Казахстан подпункта 2) пункта 4 статьи 4 Конституционного закона о выборах.

Субъект обращения был выдвинут и зарегистрирован кандидатом в депутаты Туркестанского городского маслихата от Народной партии Казахстана по одномандатному территориальному избирательному округу № 11.

Впоследствии протокольными решениями избирательных комиссий регистрация заявителя в качестве кандидата в депутаты аннулирована на основании того, что заявитель указал недостоверные сведения в декларации и в прошлом привлекался к уголовной ответственности за коррупционное преступление.

Решениями всех судебных инстанций автору обращения отказано в удовлетворении иска к Туркестанской городской территориальной избирательной комиссии об оспаривании принятых решений со ссылкой на подпункт 2) пункта 4 статьи 4 Конституционного закона о выборах.

Из обращения и представленных материалов следует, что ранее заявитель был осужден приговором Туркестанского городского суда Южно-Казахстанской области от 28 мая 2002 года по части первой статьи 307 и пункту б) части третьей статьи 176 Уголовного кодекса Республики Казахстан от 16 июля 1997 года и приговорен к пяти годам и шести месяцам лишения свободы с лишением права занимать государственную должность сроком на два года.

При оценке конституционности рассматриваемой нормы Конституционного закона о выборах Конституционный Суд проверяет ее только в части, указанной в обращении, и исходит из следующего.

1. Единственным источником государственной власти является народ. Народ осуществляет власть непосредственно через республиканский референдум и свободные выборы, а также делегирует осуществление своей власти государственным органам (пункты 1 и 2 статьи 3 Конституции).

Право избирать (всеобщее активное избирательное право) и право быть избранным (пассивное избирательное право) в государственные органы и органы местного самоуправления являются составными элементами (частями) избирательного права, которое в Республике Казахстан предоставлено только своим гражданам (субъективное избирательное право). Участие граждан Республики в выборах является добровольным. Никто не вправе принуждать к участию или не участию гражданина в выборах, а также ограничивать его волеизъявление (пункт 2 статьи 33 Конституции, пункт 3 статьи 3, пункты 1 и 2 статьи 4 Конституционного закона о выборах).

Статья 25 Международного пакта о гражданских и политических правах от 16 декабря 1966 года, ратифицированного Законом Республики Казахстан от 28 ноября 2005 года, гарантирует гражданину право голосовать и быть избранным, принимать участие в ведении государственных дел как непосредственно, так и через выбранных представителей, а также иметь доступ к государственной службе. Согласно Пакту данное право гражданина должно быть без какой бы то ни было дискриминации и без необоснованных ограничений.

Статьи 3 и 33 Основного Закона устанавливают конституционные основы прав граждан на участие в управлении делами государства непосредственно и через своих представителей, на индивидуальные и коллективные обращения в государственные органы и органы местного самоуправления, а также избирательных прав граждан Республики Казахстан. Конституция закрепила базовые ограничения субъективного избирательного права: граждане не имеют право избирать и быть избранными, участвовать в республиканском референдуме в случаях признания их судом недееспособными и при содержании в местах лишения свободы по приговору суда (пункт 3 статьи 33).

Наряду с этим закреплено общее положение, согласно которому законами допускаются обоснованные ограничения прав и свобод человека и гражданина в той мере, в какой это необходимо для целей защиты конституционного строя, охраны общественного порядка, прав и свобод человека, здоровья и нравственности населения (пункт 1 статьи 39 Конституции).

Таким образом, различия в правах и обязанностях субъектов избирательных правоотношений допустимы при условии преследования конституционно значимых целей, обоснованности и соразмерности. Необходимость соблюдения конституционного баланса публичных и частных интересов также не исключает возможности для избирателей в ходе выборной кампании составить свое мнение о личности кандидата и оценить его репутацию. Указанные подходы влияют на степень доверия граждан к институтам государственной власти.

2. В оспариваемой заявителем норме предъявляются повышенные требования к кандидатам на выборные должности не только в местные представительные органы (применительно к субъекту обращения), но и на должности акимов, на которых распространяются требования Закона Республики Казахстан от 23 ноября 2015 года "О государственной службе Республики Казахстан".

В отношении государственных служащих Конституционный Суд в нормативных постановлениях от 6 марта 2023 года № 4 и от 13 июня 2023 года № 19-НП отмечал, что с учетом миссии государственной службы, особого правового статуса государственных служащих, специфики стоящих перед ними задач государство вправе определять для граждан правила поступления на государственную службу и ее прохождения, включая требования к кандидатам и соответствующие ограничения, которые могут быть связаны с необходимостью обеспечения эффективности деятельности государственного аппарата, доверия народа как единственного источника государственной власти и недопущения злоупотребления предоставленными полномочиями. При этом было обращено внимание на то, что равное право граждан на доступ к государственной службе по отдельным категориям государственных должностей связано с реализацией права гражданина Республики быть избранным в государственные органы.

Выборы являются одной из форм наделения публичных лиц государственной властью. По их итогам они получают мандат на реализацию своих полномочий в интересах народа Казахстана.

3. В современном мире коррупция признана серьезной угрозой конституционной безопасности. Она ущемляет конституционные права и законные интересы граждан, подрывает правопорядок и демократические устои, препятствует проведению экономических реформ, дискредитирует деятельность государственного аппарата, подрывает доверие населения к государственной власти и лишает его нравственного стимула к участию в выборах.

Данные правовые подходы взяты за основу национальной антикоррупционной политики, поскольку коррупция рассматривается как одна из основных угроз национальной безопасности (подпункт 1) пункта 1 статьи 6 Закона Республики Казахстан от 6 января 2012 года "О национальной безопасности Республики Казахстан").

Парламентом Республики Казахстан в ряде принятых законов, регулирующих важнейшие общественные отношения и устанавливающих основополагающие принципы и нормы государственного управления, закреплены соответствующие превентивные положения.

Так, подпункт 2) пункта 4 статьи 4 Конституционного закона о выборах устанавливает, что не может быть кандидатом в Президенты Республики Казахстан, в депутаты Парламента, маслихатов, в акимы, а также в члены иного органа местного самоуправления лицо, вина которого в совершении коррупционного преступления и коррупционного правонарушения в установленном законом порядке признана судом.

Данное ограничение направлено на обеспечение доверия народа к государственной власти и противодействие коррупции, представляющей серьезную угрозу конституционным ценностям. Законодательство Республики Казахстан исходит из необходимости комплексного противодействия коррупции. Антикоррупционная политика включает правовые, административные, организационные и иные меры, нацеленные на снижение коррупционных рисков.

Например, за совершение коррупционных преступлений Уголовным кодексом Республики Казахстан от 3 июля 2014 года установлена обязательность назначения судом дополнительного наказания в виде пожизненного запрета занимать должности на государственной службе, судьи, в органах местного самоуправления, Национальном Банке Республики Казахстан и его ведомствах, уполномоченном органе по регулированию, контролю и надзору финансового рынка и финансовых организаций, государственных организациях и субъектах квазигосударственного сектора (абзац четвертый части второй статьи 50).

В действующем законодательстве предусмотрены и другие ограничения трудовых и иных прав, которые являются общеправовым последствием совершенного гражданином общественно опасного деяния, в том числе коррупционного преступления.

Подобные ограничения установлены при поступлении граждан на службу в правоохранительные органы (подпункты 7) и 8) пункта 2 статьи 6 Закона Республики Казахстан от 6 января 2011 года "О правоохранительной службе"), специальные государственные органы (подпункты 7) и 8) пункта 2 статьи 7 Закона Республики Казахстан от 13 февраля 2012 года "О специальных государственных органах Республики Казахстан") и другие органы.

С учетом указанных подходов и полномочий законодателя, закрепленных в Основном Законе, Конституционный Суд ранее признал не противоречащим Конституции установление аналогичных запретов при поступлении на государственную службу и трудоустройстве в субъекты квазигосударственного сектора. В его нормативном постановлении от 31 августа 2023 года № 26-НП разъяснено, что рассматриваемое ограничение непосредственно не относится к мерам уголовной ответственности и применяется как общеправовое последствие совершения коррупционного преступления.

4. Обозначенные подходы корреспондируются с положениями Конвенции Организации Объединенных Наций против коррупции от 31 октября 2003 года, ратифицированной Законом Республики Казахстан от 4 мая 2008 года (далее – Конвенция), целями которой определены в числе других поощрение честности и неподкупности, ответственности, а также надлежащего управления публичными делами и публичным имуществом.

Наличие требования о недопустимости регистрации кандидатом на выборную должность лица, чья вина в совершении коррупционного преступления в установленном законом порядке признана судом, согласуется с требованиями пункта 2 статьи 7 и пункта 7 статьи 30 Конвенции, в соответствии с которыми каждое государство-участник рассматривает возможность принятия надлежащих законодательных и административных мер сообразно целям Конвенции с тем, чтобы установить критерии применительно к кандидатам и выборам на публичные должности, а также с учетом степени опасности преступления и в той мере, в какой это отвечает основополагающим принципам его правовой системы.

Кроме того, определение преступлений, признанных таковыми в соответствии с Конвенцией, и применимых юридических возражений или других правовых принципов, определяющих правомерность деяний, входит в сферу внутреннего законодательства каждого государства-участника, а уголовное преследование и наказание за такие преступления осуществляются в соответствии с этим законодательством (пункт 9 статьи 30 Конвенции).

Таким образом, международные стандарты допускают установление ограничений пассивного избирательного права граждан во внутреннем законодательстве страны с соблюдением принципа пропорциональности и соразмерности. Законодатель вправе установить повышенные требования к репутации лиц, занимающих публичные должности, с тем, чтобы у граждан не было сомнений в их профессиональных и нравственных качествах и, соответственно, в законности и справедливости их действий и решений как носителей публичной власти.

На основании изложенного, руководствуясь пунктом 3 статьи 72 и пунктом 3 статьи 74 Конституции Республики Казахстан, подпунктом 3) пункта 4 статьи 23, пунктом 2 статьи 50, статьями 55 – 58, 62 и подпунктом 2) пункта 1 статьи 65 Конституционного закона Республики Казахстан от 5 ноября 2022 года "О Конституционном Суде Республики Казахстан", Конституционный Суд Республики Казахстан

постановляет:

1. Признать соответствующим Конституции Республики Казахстан подпункт 2) пункта 4 статьи 4 Конституционного закона Республики Казахстан "О выборах в Республике Казахстан" касательно ограничения на участие в выборах в качестве кандидата лица, вина которого в совершении коррупционного преступления в установленном законом порядке признана судом.

2. Настоящее нормативное постановление вступает в силу со дня его принятия, является общеобязательным на всей территории Республики, окончательным и обжалованию не подлежит.

3. Опубликовать настоящее нормативное постановление на казахском и русском языках в периодических печатных изданиях, получивших право на официальное опубликование законодательных актов, единой системе правовой информации и на интернет-ресурсе Конституционного Суда Республики Казахстан.

Конституционный Суд Республики Казахстан