ИПС "Әділет"

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АТЫНАН

2014 жылғы 4 шілдедегі Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 482-бабының Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестігін қарау туралы

Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты Төраға Э.Ә. Азимова, судьялар Б.М. Нұрмұханов, Қ.Т. Жақыпбаев, А.Қ. Қыдырбаева, Қ.С. Мусин, Е.Ә. Оңғарбаев, Р.А. Подопригора және С.Ф. Ударцев қатысқан құрамда,

Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының өкілі – Бас Прокурордың кеңесшісі Т.Б. Адамовтың,

Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің өкілі – вице-министр Б.Ш. Жақселекованың,

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің өкілі – Қылмыстық-атқару жүйесі комитеті төрағасының орынбасары М.А. Аюбаевтың,

Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің өкілі – Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталықтың Заңнаманы талдау және ұлттық алдын алу тетігі бөлімінің меңгерушісі С.Ж. Сейтжановтың,

Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі Аппаратының өкілі – Заңнама бөлімінің сектор меңгерушісі Ә.М. Ракишеваның,

Қазақстан Республикасы Парламенті Сенаты Аппаратының өкілі – Заңнама бөлімі меңгерушісінің орынбасары Н.А. Сартаеваның,

Республикалық адвокаттар алқасының өкілі – А.А. Нұркееваның қатысуымен,

өзінің ашық отырысында В.Д. Щебентовскийдің 2014 жылғы 4 шілдедегі Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің (бұдан әрі – ҚПК) 482-бабының Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестігін тексеру туралы өтінішін қарады.

Баяндамашы – Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының судьясы Қ.С. Мусинді және отырысқа қатысушыларды тыңдап, конституциялық іс жүргізу материалдарын зерделеп, Қазақстан Республикасының заңнамасына талдау жасай отырып, Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты

анықтады:

Қазақстан Республикасының Конституциялық Cотына (бұдан әрі – Конституциялық Cот) ҚПК-нің 482-бабының Қазақстан Республикасының Конституциясына (бұдан әрі – Конституция) сәйкестігін қарау туралы өтініш келіп түсті.

Өтініштен адвокат А.Т. Темірғалының өтініш беруші Астана қаласының № 2 Есіл аудандық сотының 2018 жылғы 2 ақпандағы үкімімен Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Қылмыстық-атқару жүйесі комитетінің АП-162/3 мекемесінде жазасын өтеп жүрген кезеңде оған құқықтық көмек көрсету шеңберінде Павлодар қаласының № 2 сотына ҚПК-нің 476-бабының тәртібімен "Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі" РММ-нің әрекетсіздігіне шағым келтіргенін түсінуге болады.

Павлодар қаласы № 2 сотының 2022 жылғы 13 желтоқсандағы қаулысымен адвокаттың шағымы үкімді орындау тәртібімен шағым келтіруге сотталған адамның ғана құқығы болғандықтан тиісті емес адамның шағым беруіне байланысты қараусыз қалдырылған.

Павлодар облыстық сотының қылмыстық істер жөніндегі сот алқасының 2023 жылғы 4 қаңтардағы қаулысымен Павлодар қаласы № 2 сотының қаулысы өзгеріссіз қалдырылған.

Өтініш авторының пікірінше, дау айтылып отырған норманың ережесі азаматты "Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы" 2018 жылғы 5 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңында (бұдан әрі – Адвокаттық қызмет туралы заң, Заң) көзделген білікті заң көмегі түрлерінің бірін алу құқығынан айырады, оған шағымға заңда көзделмеген жеке өзінің қол қою және оны сотқа беру міндетін жүктей отырып, адвокатты Заңда бекітілген осындай құқықтан айырады, сотталған азаматтардың Конституцияда кепілдік берілген білікті заң көмегіне қол жеткізуіне қосымша және еңсерілмейтін кедергілер туғызады.

Конституциялық Cот ҚПК-нің 482-бабы төрт бөліктен тұратынға назар аударады. Өтініш беруші дау айтып отырған, шағым келтіру құқығы берілген субъектіні айқындайтын норма көрсетілген баптың бірінші бөлігінің бірінші сөйлемінде жазылған. Кейінгі бөліктерінде соттың сотталған адамдардың жазаны орындайтын мекеменің немесе органның өз құқықтары мен заңды мүдделерін қозғайтын әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) және шешімдеріне, сондай-ақ прокурордың үкімді орындауға байланысты мәселелер жөніндегі шешімдеріне не прокурордың осыған ұқсас шағымдарды қанағаттандырудан бас тартуына шағымдарын қарау тәртібі реттеледі.

Өтініш берушінің ҚПК-нің 482-бабының сотталғандардың шағымдарын сотта қараудың процестік тәртібін белгілейтін ережелерінің Конституцияға сәйкестігін тексеру мәселесін қоймайтынын ескере отырып, Конституциялық Сот "Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты туралы" 2022 жылғы 5 қарашадағы Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 50-бабының 2-тармағына сәйкес ҚПК-нің 482-бабының конституциялылығын өтініште көрсетілген норма бекітілген бірінші бөлігінде ғана тексерді.

ҚПК-нің дау айтылып отырған нормасының конституциялылығы мәселесін қарау кезінде Конституциялық Сот мыналарды негізге алады.

1. Конституцияның 13-бабының 2-тармағына сәйкес әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарының сот арқылы қорғалуына құқығы бар.

ҚПК-нің 482-бабының бірінші бөлігіне сәйкес сотталған адамның жазаны орындайтын мекеменің немесе органның өз құқықтары мен заңды мүдделерін қозғайтын әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) (орыс тіліндегі редакцияда: және шешімдеріне), сондай-ақ прокурордың үкімді орындауға байланысты мәселелер жөніндегі шешімдеріне не прокурордың осыған ұқсас шағымдарды қанағаттандырудан бас тартуына сотқа шағым жасауға құқығы бар.

Конституцияның 12-бабының 2-тармағына сәйкес адамның құқықтары мен бостандықтары әркімге тумысынан жазылған, олар абсолютті деп танылады, олардан ешкім айыра алмайды.

Конституциялық Кеңес "адамның аталған құқығы мен бостандығын абсолюттi деп тану олардың Қазақстан Республикасының аумағында тұратын әр адамға, оның Республика азаматы болуы-болмауына қарамастан, қолданылады дегендi бiлдiредi" деп атап өтті (1996 жылғы 28 қазандағы № 6/2 қаулы).

ҚПК-нің 7-бабының 52) тармағына сәйкес үкім – айыпталушының кiнәлiлiгi немесе кiнәсiздiгi және оған жаза қолдану немесе қолданбау туралы мәселе бойынша бiрiншi, апелляциялық сатыдағы сот шығарған сот шешiмi. Осы сот актісінің жеке анықтылығы ол жасайтын құқықтық салдар, ең алдымен, мемлекет атынан қылмыстық жазаға тартылатын адам ретінде сотталған адамның өзіне қолданылады, бұл, өз кезегінде, оған тиесілі құқықтар мен бостандықтарды шектейді дегенді көздейді. Осыған байланысты, заң шығарушының сотталған адамға жазаны орындайтын мекеменің немесе органның әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) және шешімдеріне, сондай-ақ прокурордың үкімді орындауға байланысты мәселелер жөніндегі шешімдеріне сот арқылы шағым жасау құқығын беруі әр адамға құқықтардың және әркімнің сот арқылы қорғалу құқығының тиесілілігі конституциялық қағидаттары тұрғысынан негізді және қисынды түрде туындайды.

2. Әркімге білікті заң көмегін алу құқығына Конституцияның 13-бабының 3-тармағымен кепілдік беріледі.

Конституцияның нормалары мен ережелерін дамыту үшін ел Парламенті Адвокаттық қызмет туралы заңды қабылдады, бұл заң көмегінің негізгі қағидаттарын, нысандары мен түрлерін белгілейтін заңнамалық акт болып табылады.

Адвокаттық қызметтің де, заң көмегінің де көп қырлылығы ескеріле отырып, Заңның 2-бабында адвокаттық қызмет пен заң көмегін реттейтін нормалар өзге де нормативтік құқықтық актілерде де қамтылуы мүмкін деп белгіленеді. Заңда Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінде заң көмегін көрсетудің ерекшеліктері белгіленуі мүмкін дегенге де жол беріледі.

Қаралып отырған жағдайда ҚПК және 2014 жылғы 5 шілдедегі Қазақстан Республикасының Қылмыстық-атқару кодексі (бұдан әрі – ҚАК) осындай нормативтік құқықтық акт болып табылады.

Қылмыстық процеске қатысты заң көмегі құқығы ҚПК нормаларының қылмыстық процесті жүргізетін органды қорғалуға құқығы бар куәға, күдіктіге, айыпталушыға, сотталушыға, сотталған адамға, ақталған адамға өздерінің қалауы бойынша қорғаушы қызметтерін пайдалану мүмкіндігін беруге міндеттейтіндігімен, ал белгілі бір жағдайларда қорғаушының қылмыстық іс бойынша іс жүргізуге қатысу міндеттілігін белгілейтіндігімен қамтамасыз етіледі. ҚПК-де қорғаушының өкілеттігі айқындалады, сондай-ақ қорғаушыны шақыру, тағайындау, ауыстыру, оның еңбегіне ақы төлеу тәртібі, оның ішінде төлем шығыстары мемлекет есебіне жатқызыла отырып реттеледі.

Жүргізілген талдау көрсеткендей, әркімнің білікті заң көмегін алу құқығын іске асыруға қатысты ҚПК-нің 482-бабының нормалары Конституцияның ережелеріне сәйкес келмейді.

ҚПК-нің Ерекше бөлігінің нормаларына сәйкес қорғаушының қатысуы, оның ішінде міндетті қатысуы сотқа дейінгі іс жүргізу барысында ғана емес, сонымен қатар әртүрлі сатыдағы соттардың қылмыстық істі қарауы кезінде де көзделеді. Атап айтқанда, заңды күшіне енген үкімді кассациялық сатыдағы сотта қайта қарау туралы өтінішхатты келтіруге сотталған адамның ғана емес, оның қорғаушысының да құқығы бар (ҚПК-нің 414 және 486-баптары).

Осыған ұқсас тәсілді заң шығарушы жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша іс жүргізуді қозғау туралы өтінішхат беру құқығына қатысты қолданды (ҚПК-нің 502-бабы). Бұл нормалар білікті заң көмегін алуға берілетін конституциялық кепілдікпен үйлеседі, қылмыстық процесс қағидаттарына, Заңда белгіленген заң көмегінің нысандары мен түрлеріне сәйкес келеді және сотталған адамның қорғалу құқығын қамтамасыз етуге бағытталған.

Сонымен бірге үкімді орындау сатысында қорғаушының сотталған адамның мүддесі үшін өтінішхаттар келтіруге процестік құқығы шектеулі. Мәселен, ҚПК-нің 476-бабында белгіленген, үкімді орындау кезінде соттың қарауына жататын 26 мәселеден тұратын тізбедегі 12 мәселені (2), 4), 5), 7), 9), 11), 13), 15), 16), 17), 19), 20) тармақтар) қарауға – қорғаушысы емес, сотталған адамның өзі ғана және тек бір мәселеге (23) тармақ) сотталған адам немесе қорғаушысы бастамашылық ете алады (ҚПК-нің 477-бабы).

ҚПК-нің 482-бабына сәйкес қорғаушыға сотталған адамды қорғау үшін жазаны орындайтын мекеменің немесе органның сотталған адамның құқықтары мен заңды мүдделерін қозғайтын әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) (орыс тіліндегі редакцияда: және шешімдеріне), сондай-ақ прокурордың үкімді орындауға байланысты мәселелер жөніндегі шешімдеріне не прокурордың осыған ұқсас шағымдарды қанағаттандырудан бас тартуына сотқа шағым жасауға өкілеттік берілмейді.

Практикадағы бұл құқықтық олқылық адвокаттың сотталған адам өзіне берген, сенім білдірушінің атынан шағым келтіру өкілеттігін қамтитын сенімхат негізінде сотталған адамның атынан шағым беру арқылы сотталған адамға заң көмегін көрсетуімен толықтырылады.

Сотталған адам кәмелетке толмаған болып табылатын және іске оның заңды өкілі қатысатын жағдайларды қоспағанда, ҚПК-де қылмыстық процеске қатысушылар қатарында сотталған адамның өкілі сияқты процестік фигура көзделмейді. Ең алдымен азаматтық құқыққа тән сенімхат бойынша өкілдік ету институтын қылмыстық процесте қолдану бұл жағдайда сотталған адамның құқықтарын қорғау үшін ҚПК-де арнайы нормалар болмағандықтан адвокаттар қолданатын мәжбүрлі шара болып табылады.

Конституциялық Сот бұған дейін 2023 жылғы 22 мамырдағы № 16-НҚ нормативтік қаулысында "соттың үкімді орындау сатысындағы қызметі, сол сияқты басқа да сатылардағы қызметі қылмыстық процестің бірыңғай қағидаттарына негізделген және қылмыстық сот ісін жүргізудің жалпы міндеттеріне қол жеткізуге бағытталған" деп түсіндірді.

Қылмыстық процесс қағидаттарының маңыздылығын баса айта отырып, заң шығарушы ҚПК-нің 9-бабында қылмыстық процеске қатысушылардың құқықтары мен міндеттерін іске асырудың жалпы шарттарын және оның алдында тұрған міндеттердің шешілуін қамтамасыз ететін қылмыстық процесс сатыларының, институттары мен нормаларының жүйесі мен мазмұнын айқындайтын іргелі бастаулары қағидаттар болып табылатынын белгіледі. Осы қағидаттарды бұзу іс бойынша жүргізілген іс жүргізуді жарамсыз деп тануға дейін апаратын елеулі құқықтық салдарға әкеп соғады.

Заң шығарушы қылмыстық істер бойынша іс жүргізу кезінде азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау (ҚПК-нің 15-бабы), сот ісін жүргізуді тараптардың жарыспалылығы мен тең құқықтылығы негізінде жүзеге асыру (ҚПК-нің 23-бабы), білікті заң көмегі құқығын қамтамасыз ету (ҚПК-нің 27-бабы) туралы принципті ережелерді таныды.

Осыған байланысты сотталған адам үкім заңды күшіне енгеннен кейін қылмыстық процестің әртүрлі сатылары шеңберінде алуына болатын білікті заң көмегінің көлеміне көзқарастардағы мұндай саралауға объективті және ақылға қонымды негіздеме жоқ, қылмыстық процесс қағидаттарына сәйкес келмейді, Республиканың басқа да заңдарына қайшы келеді және Конституциямен кепілдік берілген білікті заң көмегін алу құқығын бұзуға алғышарттар жасайды.

Мәселен, Заңның 15-бабының 3) тармақшасында осы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында белгіленген жағдайларда және тәртіппен жеке және заңды тұлғалардың мүдделерін соттарда, қылмыстық қудалау органдарында, өзге де мемлекеттік органдар мен мемлекеттік емес ұйымдарда қорғау және білдіру заң көмегі түрлерінің бірі болып табылады деп белгіленеді.

Заңның 33-бабы 3-тармағының 1) және 7) тармақшаларында заң шығарушы адвокатқа заң көмегiн сұрап өтініш жасаған тұлғалардың құқықтары мен мүдделерiн құзыретiне тиiстi мәселелердi шешу кiретiн барлық соттарда, мемлекеттiк, өзге де органдар мен ұйымдарда қорғау және бiлдiру, мемлекеттік билік, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, қоғамдық бірлестіктердің, ұйымдардың, лауазымды адамдар мен мемлекеттік қызметшілердің көмек сұрап өтініш жасаған тұлғалардың құқықтарына және заңмен қорғалатын мүдделерiне нұқсан келтіретін шешімдеріне және әрекеттерiне (әрекетсіздігіне) өтiнiшхаттар мәлiмдеу, белгiленген тәртiппен шағымдар келтіру құқығын береді.

Осы бөлікте ҚПК және ҚАК нормалары арасында қайшылықтардың бар екенін де атап өту қажет. Мәселен, ҚАК-тің 10-бабы бірінші бөлігінің 7) тармақшасында сотталған адамға білікті заң көмегін консультациялар, анықтамалар, құқықтық сипаттағы құжаттарды, оның ішінде үкімдерді орындау барысында ұсынылатын құжаттарды жасау түрінде ғана емес, сонымен қатар Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен өзге де түрде алуға кепілдік беріледі. Демек, жоғарыда аталған заң көмегінің түрі – қорғау және өкілдік ету – сотталған адамға үкімді орындау кезеңінде өз құқықтарын қорғау үшін қолжетімді болуға тиіс.

Конституциялық Кеңес Республика Парламенті заң көмегін көрсету жүйесін құқықтық реттеудің нақты модельдерін айқындауға құқылы екенін айта отырып, ҚАК-тің аталған нормасын Конституцияға сәйкес келеді деп таныды (2021 жылғы 4 маусымдағы № 1 нормативтік қаулы). Конституциялық Кеңес көрсетілген нормативтік қаулысында атап өткендей, білікті заң көмегін алу құқығы әрбір адамның өзі заңдық маңызы бар әрекеттер жасаған кезде жоғары білікті заңгерлердің кәсіби көмегін пайдалану мүмкіндігін көздейді.

Адамның құқықтары мен бостандықтары Қазақстан Республикасының ең қымбат қазынасы болып табылады. Заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілердің мазмұны мен қолданылуы осыған қарай анықталады. Бұл ретте әркімнің білікті заң көмегін алу құқығы ешбір жағдайда шектелуге жатпайды (Конституцияның 1-бабының 1-тармағы, 12-бабының 2-тармағы және 39-бабының 3-тармағы).

Көрсетілген конституциялық ереже мәнмәтінінде Конституциялық Сот, Адвокаттық қызмет туралы заңнан басқа, басқа нормативтік құқықтық актілерде заң көмегін көрсету ерекшеліктерін белгілеу құқықтық процестің ерекшелігі ескеріле отырып, осындай көмек көрсететін адамдардың қызметі үшін ерекше жағдайлардың жасалуын білдіруі мүмкін, бірақ заң көмегінің көлемін, түрлері мен тәсілдері қысқартылмауға тиіс деп есептейді.

Сотталған адамның үкімді орындау сатысында өзінің құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін шағым беру бөлігінде адвокаттың қызметтерін пайдалану мүмкіндігінің болмауы қылмыстық процестің ерекшелігі ретінде есептелмейді, өйткені ол Конституциямен кепілдік берілген және Республиканың басқа да заңдарында белгіленген заң көмегінің көлемін едәуір шектейді.

Осыған байланысты Конституциялық Сот жазаны орындайтын мекеменің немесе органның әрекетіне (әрекетсіздігіне) және шешіміне шағым жасау құқығының сотталған адамға тиесілі болуы оның Адвокаттық қызмет туралы заңда белгіленген тәртіппен заң көмегін алу және қорғалу құқығын жоққа шығармайды деп пайымдайды.

3. "Құқықтық актілер туралы" 2016 жылғы 6 сәуірдегі Қазақстан Республикасы Заңының 10-бабына сәйкес Республика кодекстерінің заңдармен салыстырғанда заңдық күші анағұрлым жоғары болады. Қалыптасқан жағдай құқық қолданушыларға қайшы келетін ҚПК нормаларын ескермей, Адвокаттық қызмет туралы заңның нормаларын тікелей басшылыққа алуға мүмкіндік бермейді.

Негізгі Заңның 4-бабының 2-тармағына сәйкес Конституцияның ең жоғары заңды күші бар және Республиканың бүкіл аумағында ол тікелей қолданылады, ал еліміздің барлық заңдары оған сәйкестендірілуге тиіс. Демек, ҚПК-нің 482-бабы бірінші бөлігінің Конституцияға қайшы келетін нормалары заңнамаға тиісті өзгерістер енгізілгенге дейін қолданылмауға тиіс, ал заң көмегін көрсету кезінде Конституцияның және Адвокаттық қызмет туралы заңның тиісті нормаларын басшылыққа алу қажет.

4. ҚПК-нің 482-бабын тексеру кезінде Конституциялық Сот оның қазақ және орыс тілдеріндегі мәтіндерінің сәйкес келмеуін де анықтады.

ҚПК-нің 482-бабы бірінші бөлігінің бірінші сөйлемі мемлекеттік тілде мынадай редакцияда жазылған: "Сотталған адам жазаны орындайтын мекеменің немесе органның өз құқықтары мен заңды мүдделерін қозғайтын әрекеттеріне (әрекетсіздігіне), сондай-ақ прокурордың үкімді орындауға байланысты мәселелер жөніндегі шешімдеріне не прокурордың осыған ұқсас шағымдарды қанағаттандырудан бас тартуына сотқа шағым жасауға құқылы.".

Осы сөйлем орыс тілінде мынадай редакцияда жазылған: "Осужденный вправе обжаловать в суд действия (бездействие) и решения учреждения или органа, исполняющих наказание, затрагивающие их права и законные интересы, а также решения прокурора по вопросам, связанным с исполнением приговора, либо отказ прокурора в удовлетворении их аналогичных жалоб.".

ҚПК-нің 482-бабы бірінші бөлігі бірінші сөйлемінің қазақ тіліндегі редакциясында "заңды мүдделерін қозғайтын әрекеттеріне (әрекетсіздігіне)" деген сөздерден кейін "және шешімдеріне" деген сөздер жоқ. Осылайша, осы редакцияға сәйкес сотталған адам жазаны орындайтын мекеменің немесе органның өзінің құқықтары мен заңды мүдделерін қозғайтын әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағым жасай алады, бірақ осы мекемелердің немесе органдардың шешімдеріне шағым жасауға құқығы жоқ. Орыс тіліндегі редакцияда сотталған адамның мұндай құқығы көзделген.

Конституциялық бақылау органы бұған дейін "қазақ және орыс тілдерін тең қолдану қазақ және орыс тілдеріндегі нормативтік құқықтық актілер мәтіндерінің заңдық маңызы тең екенін білдіреді", сондай-ақ "құқықтық норманың мазмұнын бұрмалайтын және оны біржақты түсінуге мүмкіндік бермейтін мағыналық сәйкессіздік Республика Конституциясының 7-бабы 2-тармағының мазмұнына негізделе отырып, мұндай норманың практикада қолданылуын жоққа шығарады" деп бірнеше рет атап өтті (Конституциялық Кеңестің 2007 жылғы 23 ақпандағы № 3 қосымша қаулысы, Конституциялық Кеңестің 2020 жылғы 21 қаңтардағы № 1 нормативтік қаулысы).

5. Конституциялық Сот ҚПК-нің заң көмегін көрсетуге қатысты бірқатар нормалары заң техникасының қағидалары бұзыла отырып тұжырымдалғанын, соның нәтижесінде оның кейбір нұсқамалары анық көрсетілмегенін де атап өтеді.

Мәселен, ҚПК-нің 66-бабының бірінші бөлігінде қорғаушы сотталған адамның құқықтары мен мүдделерiн заңда белгiленген тәртiппен қорғауды жүзеге асыратын және оған қылмыстық іс бойынша іс жүргізу кезінде заң көмегiн көрсететiн адам деп айқындалады.

ҚПК-нің 46-бабына сәйкес қылмыстық iс бойынша iс жүргiзу, егер iс бойынша үкiмді немесе басқа да қорытынды шешiмді орындау бойынша арнаулы шаралар қабылдау талап етілсе, үкім заңды күшіне енген кезден бастап немесе оның орындауға келтірілгені туралы растау алынған кезден бастап аяқталады.

Аталған нормаларды сөзбе-сөз түсіну, Конституциялық Соттың пікірінше, қылмыстық іс бойынша іс жүргізу аяқталған кезден бастап, яғни үкім заңды күшіне енген немесе ол орындалуға келтірілген кезден бастап қорғаушының өкілеттігі тоқтатылатынын білдіреді. Тиісінше, қорғаушы кассациялық іс жүргізуде және үкімнің орындалу сатысында сотталған адамның құқықтары мен мүдделерін қорғауды жүзеге асыруға құқылы емес, ал заң көмегін көрсететін адвокаттың басқа құқықтық мәртебесі болуға тиіс, бірақ бұл ҚПК-де көзделмеген.

Қорғаушының көрсетілген қылмыстық процесс сатыларындағы өкілеттігі ҚПК-нің 70-бабында да көзделмеген, ал ҚПК-нің 7-бабының 57) тармағына сәйкес iс бойынша iс жүргiзу – нақты қылмыстық iс бойынша оның сотқа дейінгі және соттағы іс жүргізуі барысында жүзеге асырылатын процестік әрекеттер мен шешiмдердiң жиынтығы.

Жоғарыда айтып өтілгендей, сот ісін жүргізу сот үкім заңды күшіне енгеннен кейін де жүзеге асыратын және қабылдайтын, осыларға қорғаушы қатыса алатын, ал ҚПК-де белгіленген мән-жайлар болған кезде қатысуға міндетті болатын процестік әрекеттерді және процестік шешімдерді қамтиды.

Заң, Конституциялық Кеңес бұрын атап өткендей, заңдық тұрғыдан дәлме-дәл талаптарына сәйкес келуге және салдары болжаулы болуға тиіс, яғни оның нормалары жеткілікті дәрежеде анық тұжырымдалуға тиіс және заң ережелерін өзінше интерпретациялау мүмкіндігін жоққа шығара отырып, заңды әрекетті құқыққа қайшы әрекеттен барынша айқындықпен ажыратуға мүмкіндік беретін түсінікті өлшемшарттарға негізделуге тиіс (2008 жылғы 27 ақпандағы № 2 нормативтік қаулы).

ҚПК-нің атап өтілген кемшіліктері ондағы кейбір ережелерді екіұшты түсінуге мүмкіндік туғызады, бұл практикада осы заңнамалық актіні өз бетінше түсіндіруге және барабар қолданбауға және нәтижесінде адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын негізсіз шектеуге алып келуі мүмкін.

Осы жазылғандардың негізінде, Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабының 3-тармағын және 74-бабының 3-тармағын, "Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты туралы" Конституциялық заңның 23-бабы 4-тармағының 3) тармақшасын, 55 – 58, 62-баптарын, 64-бабының 4-тармағын және 65-бабы 1-тармағының 2) тармақшасын басшылыққа ала отырып, Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты

қаулы етеді:

1. Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 482-бабы бірінші бөлігінің бірінші сөйлемі Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келмейді деп танылсын.

2. Қазақстан Республикасының Үкіметі осы нормативтік қаулы жарияланғаннан кейін алты айдан кешіктірмей Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісіне Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының осы нормативтік қаулыда жазылған құқықтық ұстанымдарын ескере отырып, адамдардың қылмыстық процесте қорғалу және білікті заң көмегін алу құқықтарын құқықтық реттеуді жетілдіруге бағытталған заң жобасын енгізсін.

3. Жаңа нормативтік құқықтық актілер қабылданғанға дейін қозғалатын қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеудің ерекшеліктері ескеріле отырып, Қазақстан Республикасының Конституциясы мен Конституциялық Cоттың осы шешімі тікелей қолданылады.

Осы нормативтік қаулы қабылданған күнінен бастап күшіне енеді, Республиканың бүкіл аумағында жалпыға бірдей міндетті, түпкілікті болып табылады және шағым жасалуға жатпайды.

4. Осы нормативтік қаулы заңнамалық актілерді ресми жариялау құқығын алған мерзімді баспасөз басылымдарында, құқықтық ақпараттың бірыңғай жүйесінде және Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының интернет-ресурсында қазақ және орыс тілдерінде жариялансын.

Қазақстан Республикасының
Конституциялық Соты

ИМЕНЕМ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

О рассмотрении на соответствие Конституции Республики Казахстан статьи 482 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан от 4 июля 2014 года

Конституционный Суд Республики Казахстан в составе Председателя Азимовой Э.А., судей Нурмуханова Б.М., Жакипбаева К.Т., Кыдырбаевой А.К., Мусина К.С., Онгарбаева Е.А., Подопригоры Р.А. и Ударцева С.Ф., с участием представителей:

Генеральной прокуратуры Республики Казахстан – советника Генерального Прокурора Адамова Т.Б.,

Министерства юстиции Республики Казахстан – вице-министра Жакселековой Б.Ш.,

Министерства внутренних дел Республики Казахстан – заместителя Председателя Комитета уголовно-исполнительной системы Аюбаева М.А.,

Уполномоченного по правам человека Республики Казахстан – заведующего отделом анализа законодательства и национального превентивного механизма Национального центра по правам человека Сейтжанова С.Ж.,

Аппарата Мажилиса Парламента Республики Казахстан – заведующего сектором Отдела законодательства Ракишевой А.М.,

Аппарата Сената Парламента Республики Казахстан – заместителя заведующего Отделом законодательства Сартаевой Н.А.,

Республиканской коллегии адвокатов – Нуркеевой А.А.,

рассмотрел в открытом заседании обращение Щебентовского В.Д. о проверке на соответствие Конституции Республики Казахстан статьи 482 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан от 4 июля 2014 года (далее – УПК).

Заслушав докладчика – судью Конституционного Суда Республики Казахстан Мусина К.С. и участников заседания, изучив материалы конституционного производства, проанализировав законодательство Республики Казахстан, Конституционный Суд Республики Казахстан

установил:

В Конституционный Суд Республики Казахстан (далее – Конституционный Суд) поступило обращение о рассмотрении на соответствие Конституции Республики Казахстан (далее – Конституция) статьи 482 УПК.

Из обращения следует, что адвокатом Темірғалы А.Т. в рамках оказания правовой помощи заявителю в период отбывания им наказания в учреждении АП-162/3 Комитета уголовно-исполнительной системы Министерства внутренних дел Республики Казахстан по приговору Есильского районного суда № 2 города Астаны от 2 февраля 2018 года принесена жалоба на бездействие РГУ "Министерство внутренних дел Республики Казахстан" в порядке статьи 476 УПК в суд № 2 города Павлодара.

Постановлением суда № 2 города Павлодара от 13 декабря 2022 года жалоба адвоката оставлена без рассмотрения ввиду подачи жалобы ненадлежащим лицом, поскольку правом на принесение жалобы в порядке исполнения приговора обладает только осужденный.

Постановлением судебной коллегии по уголовным делам Павлодарского областного суда от 4 января 2023 года постановление суда № 2 города Павлодара оставлено без изменения.

По мнению автора обращения, положение оспариваемой нормы лишает гражданина права на получение одного из видов квалифицированной юридической помощи, предусмотренной Законом Республики Казахстан от 5 июля 2018 года "Об адвокатской деятельности и юридической помощи" (далее – Закон об адвокатской деятельности, Закон), налагает на него не предусмотренную законом обязанность лично подписывать и подавать жалобы в суд, лишая адвоката такого права, закрепленного в Законе, создает дополнительные и непреодолимые препятствия осужденным гражданам для доступа к гарантированной Конституцией квалифицированной юридической помощи.

Конституционный Суд обращает внимание на то, что статья 482 УПК состоит из четырех частей. Оспариваемая заявителем норма, определяющая субъект, наделенный правом принесения жалобы, изложена в первом предложении части первой указанной статьи. Последующие части регулируют порядок рассмотрения судом жалоб осужденных на действия (бездействие) и решения учреждения или органа, исполняющих наказание, затрагивающие их права и законные интересы, а также решения прокурора по вопросам, связанным с исполнением приговора, либо отказ прокурора в удовлетворении их аналогичных жалоб.

Учитывая, что заявителем не ставится вопрос о проверке на соответствие Конституции положений статьи 482 УПК, устанавливающих процессуальный порядок судебного рассмотрения жалоб осужденных, Конституционный Суд, в соответствии с пунктом 2 статьи 50 Конституционного закона Республики Казахстан от 5 ноября 2022 года "О Конституционном Суде Республики Казахстан" проверил конституционность статьи 482 УПК только в части первой, закрепляющей норму, указанную в обращении.

При рассмотрении вопроса о конституционности оспариваемой нормы УПК Конституционный Суд исходит из следующего.

1. В соответствии с пунктом 2 статьи 13 Конституции каждый имеет право на судебную защиту своих прав и свобод.

Согласно части первой статьи 482 УПК право обжаловать в суд действия (бездействие) и решения (в редакции на русском языке) учреждения или органа, исполняющих наказание, затрагивающие их права и законные интересы, а также решения прокурора по вопросам, связанным с исполнением приговора, либо отказ прокурора в удовлетворении их аналогичных жалоб принадлежит осужденному.

Права и свободы человека, согласно пункту 2 статьи 12 Конституции, принадлежат каждому от рождения, признаются абсолютными и неотчуждаемыми.

Конституционный Совет отметил, что "признание указанных прав и свобод человека абсолютными означает их распространение на каждого человека, находящегося на территории Республики Казахстан, независимо от его принадлежности к гражданству Республики" (постановление от 28 октября 1996 года № 6/2).

В соответствии с пунктом 52) статьи 7 УПК приговор – решение суда, вынесенное судом первой, апелляционной инстанции по вопросу о виновности или невиновности обвиняемого и применении или неприменении к нему наказания. Индивидуальная определенность данного судебного акта предполагает, что создаваемые им правовые последствия распространяются, прежде всего, на самого осужденного как на лицо, подвергаемое от имени государства уголовному наказанию, которым, в свою очередь, ограничиваются принадлежащие ему права и свободы. В этой связи наделение законодателем осужденного правом судебного обжалования действий (бездействия) и решений учреждения или органа, исполняющих наказание, а также решений прокурора по вопросам, связанным с исполнением приговора, обоснованно и логически вытекает из конституционных принципов принадлежности прав каждому человеку и права каждого на судебную защиту.

2. Право на получение квалифицированной юридической помощи гарантируется каждому пунктом 3 статьи 13 Конституции.

В развитие норм и положений Конституции Парламентом страны принят Закон об адвокатской деятельности, являющийся законодательным актом, устанавливающим основные принципы, формы и виды юридической помощи.

Учитывая многоаспектность как адвокатской деятельности, так и юридической помощи, статья 2 Закона устанавливает, что нормы, регулирующие адвокатскую деятельность и юридическую помощь, могут содержаться и в иных нормативных правовых актах. Закон допускает также, что нормативными правовыми актами Республики Казахстан могут устанавливаться особенности оказания юридической помощи.

Такими нормативными правовыми актами в рассматриваемом случае являются УПК и Уголовно-исполнительный кодекс Республики Казахстан от 5 июля 2014 года (далее – УИК).

Применительно к уголовному процессу право на юридическую помощь обеспечивается тем, что нормы УПК обязывают орган, ведущий уголовный процесс, предоставить свидетелю, имеющему право на защиту, подозреваемому, обвиняемому, подсудимому, осужденному, оправданному по их желанию возможность пользоваться услугами защитника, а в определенных случаях устанавливают обязательность участия защитника в производстве по уголовному делу. УПК определяет полномочия защитника, а также регулирует порядок приглашения, назначения, замены защитника, оплату его труда, в том числе с отнесением расходов по оплате на счет государства.

Проведенный анализ показал, что нормы статьи 482 УПК применительно к реализации права каждого на получение квалифицированной юридической помощи не соответствуют положениям Конституции.

Согласно нормам Особенной части УПК участие защитника, в том числе обязательное, предусматривается не только в ходе досудебного производства, но и при рассмотрении уголовного дела судами различных инстанций. В частности, право принесения ходатайства о пересмотре в суде кассационной инстанции приговора, вступившего в законную силу, принадлежит не только осужденному, но и его защитнику (статьи 414 и 486 УПК).

Аналогичный подход применен законодателем в отношении права на подачу ходатайства о возбуждении производства по вновь открывшимся обстоятельствам (статья 502 УПК). Эти нормы соотносятся с конституционной гарантией на получение квалифицированной юридической помощи, соответствуют принципам уголовного процесса, формам и видам юридической помощи, установленным Законом, и направлены на обеспечение права осужденного на защиту.

В то же время на стадии исполнения приговора процессуальное право защитника на принесение ходатайств в интересах осужденного ограничено. Так, в установленном статьей 476 УПК перечне из 26 вопросов, подлежащих рассмотрению судом при исполнении приговора, рассмотрение 12 вопросов может быть инициировано только самим осужденным, но не его защитником (пункты 2), 4), 5), 7), 9), 11), 13), 15), 16), 17),19), 20) и лишь один вопрос (пункт 23) – осужденным или его защитником (статья 477 УПК).

В соответствии со статьей 482 УПК защитник не наделен полномочием на принесение жалоб в защиту осужденного на действия (бездействие) и решения (в редакции на русском языке) учреждения или органа, исполняющих наказание, затрагивающие права и законные интересы осужденного, а также на решения прокурора по вопросам, связанным с исполнением приговора, либо отказ прокурора в удовлетворении их аналогичных жалоб.

Отмеченный правовой пробел на практике восполняется оказанием адвокатом юридической помощи осужденному путем подачи жалоб от имени осужденного на основании выданной ему осужденным доверенности, включающей в себя полномочия на принесение жалоб от имени доверителя.

УПК не предусматривает в числе участников уголовного процесса такой процессуальной фигуры, как представитель осужденного, исключая случаи, когда осужденный является несовершеннолетним и в деле участвует его законный представитель. Применение института представительства по доверенности, присущего, прежде всего, гражданскому праву, в уголовном процессе является в данном случае вынужденной мерой, применяемой адвокатами для защиты прав осужденного в отсутствие специальных норм в УПК.

Конституционный Суд ранее в нормативном постановлении от 22 мая 2023 года № 16-НП разъяснил, что "деятельность суда на стадии исполнения приговора, равно как и на других стадиях, основана на единых принципах уголовного процесса и направлена на достижение общих задач уголовного судопроизводства".

Подчеркивая значение принципов уголовного процесса, законодатель в статье 9 УПК установил, что ими являются фундаментальные начала уголовного процесса, определяющие систему и содержание его стадий, институтов и норм, обеспечивающих общие условия реализации прав и обязанностей участников уголовного процесса и решение стоящих перед ним задач. Нарушение этих принципов влечет значительные правовые последствия, вплоть до признания состоявшегося производства по делу недействительным.

Законодатель признал принципиальными положения об охране прав и свобод граждан при производстве по уголовным делам (статья 15 УПК), осуществлении судопроизводства на основе состязательности и равноправия сторон (статья 23 УПК), обеспечении права на квалифицированную юридическую помощь (статья 27 УПК).

В этой связи отмеченная дифференциация в подходах к объему квалифицированной юридической помощи, которую может получить осужденный в рамках уголовного процесса на различных его стадиях после вступления приговора в законную силу, не имеет объективного и разумного обоснования, не согласуется с принципами уголовного процесса, противоречит другим законам Республики и создает предпосылки для нарушения гарантированного Конституцией права на получение квалифицированной юридической помощи.

Так, подпункт 3) статьи 15 Закона устанавливает, что защита и представительство интересов физических и юридических лиц в судах, органах уголовного преследования, иных государственных органах и негосударственных организациях в случаях и порядке, установленных данным Законом и иными законами Республики Казахстан, являются одним из видов юридической помощи.

В подпунктах 1) и 7) пункта 3 статьи 33 Закона законодатель наделяет адвоката правом защищать и представлять права и интересы лиц, обратившихся за юридической помощью, во всех судах, государственных, иных органах и организациях, в компетенцию которых входит разрешение соответствующих вопросов, заявлять ходатайства, приносить в установленном порядке жалобы на решения и действия (бездействие) органов государственной власти, местного самоуправления, общественных объединений, организаций, должностных лиц и государственных служащих, ущемляющие права и охраняемые законом интересы лиц, обратившихся за помощью.

Необходимо также отметить наличие противоречий в этой части между нормами УПК и УИК. Так, подпункт 7) части первой статьи 10 УИК гарантирует осужденному получение квалифицированной юридической помощи не только в виде консультаций, справок, составления документов правового характера, в том числе представляемых в ходе исполнения приговоров, но и в ином виде в порядке, установленном законами Республики Казахстан. Следовательно, отмеченный выше вид юридической помощи – защита и представительство –должен быть доступен осужденному для охраны своих прав в период исполнения приговора.

Конституционный Совет, констатируя, что Парламент Республики вправе определять конкретные модели правового регулирования системы оказания юридической помощи, признал данную норму УИК соответствующей Конституции (нормативном постановление от 4 июня 2021 года № 1). Право на получение квалифицированной юридической помощи, как отметил Конституционный Совет в указанном нормативном постановлении, предполагает возможность каждого лица при совершении им юридически значимых действий пользоваться профессиональной помощью квалифицированных юристов.

Права и свободы человека являются высшей ценностью Республики Казахстан. Они определяют содержание и применение законов и иных нормативных правовых актов. При этом право каждого на получение квалифицированной юридической помощи ни в каких случаях не подлежит ограничению (пункт 1 статьи 1, пункт 2 статьи 12 и пункт 3 статьи 39 Конституции).

В контексте указанного конституционного положения Конституционный Суд считает, что установление особенностей оказания юридической помощи другими, кроме Закона об адвокатской деятельности, нормативными правовыми актами, может заключаться в создании особых условий для деятельности лиц, оказывающих такую помощь, с учетом специфики правового процесса, но не должно сопровождаться сокращением объема, видов и способов юридической помощи.

Отсутствие у осужденного возможности пользоваться услугами адвоката в части подачи последним жалоб в защиту прав и интересов такого лица на стадии исполнения приговора не может расцениваться как особенность уголовного процесса, поскольку существенно ограничивает объем юридической помощи, гарантированный Конституцией и установленный другими законами Республики.

В этой связи Конституционный Суд полагает, что принадлежность права обжалования действия (бездействия) и решения учреждения или органа, исполняющих наказание, осужденному не исключает право последнего на получение юридической помощи и защиту в порядке, установленном Законом об адвокатской деятельности.

3. Согласно статье 10 Закона Республики Казахстан от 6 апреля 2016 года "О правовых актах" кодексы Республики обладают более высокой юридической силой по сравнению с законами. Сложившаяся ситуация не позволяет правоприменителям прямо руководствоваться нормами Закона об адвокатской деятельности, игнорируя нормы противоречащего им УПК.

В соответствии с пунктом 2 статьи 4 Основного Закона, Конституция имеет высшую юридическую силу и прямое действие на всей территории Республики, а все законы страны должны ей соответствовать. Следовательно, противоречащие Конституции нормы части первой статьи 482 УПК до внесения соответствующих изменений в законодательство не должны применяться, а при оказании юридической помощи необходимо руководствоваться соответствующими нормами Конституции и Закона об адвокатской деятельности.

4. При проверке статьи 482 УПК Конституционным Судом также выявлена смысловая неидентичность ее текстов на казахском и русском языках.

Первое предложение части первой статьи 482 УПК на государственном языке изложено в следующей редакции: "Сотталған адам жазаны орындайтын мекеменің немесе органның өз құқықтары мен заңды мүдделерін қозғайтын әрекеттеріне (әрекетсіздігіне), сондай-ақ прокурордың үкімді орындауға байланысты мәселелер жөніндегі шешімдеріне не прокурордың осыған ұқсас шағымдарды қанағаттандырудан бас тартуына сотқа шағым жасауға құқылы.".

На русском языке это же предложение изложено в следующей редакции: "Осужденный вправе обжаловать в суд действия (бездействие) и решения учреждения или органа, исполняющих наказание, затрагивающие их права и законные интересы, а также решения прокурора по вопросам, связанным с исполнением приговора, либо отказ прокурора в удовлетворении их аналогичных жалоб.".

В редакции на казахском языке в первом предложении части первой статьи 482 УПК после слов "заңды мүдделерін қозғайтын әрекеттеріне (әрекетсіздігіне)" отсутствуют слова "және шешімдеріне". Таким образом в соответствии с данной редакцией осужденный может обжаловать действия (бездействие) учреждения или органа, исполняющих наказание, затрагивающие его права и законные интересы, но лишен права обжаловать решения этих учреждений или органов. В редакции на русском языке такое право осужденного предусмотрено.

Орган конституционного контроля ранее неоднократно отмечал, что "равенство в употреблении казахского и русского языков означает также равную юридическую значимость текстов нормативных правовых актов на казахском и русском языках", а также что "смысловая неидентичность, искажающая содержание правовой нормы и порождающая невозможность ее однозначного понимания, исключает, исходя из смысла пункта 2 статьи 7 Конституции Республики, применение такой нормы на практике" (дополнительное постановление Конституционного Совета от 23 февраля 2007 года № 3, нормативное постановление Конституционного Совета от 21 января 2020 года № 1).

5. Конституционный Суд также отмечает, что ряд норм УПК, касающийся оказания юридической помощи, сформулирован с нарушением правил юридической техники, в результате чего некоторые их предписания выражены нечетко.

Так, часть первая статьи 66 УПК определяет, что защитником является лицо, осуществляющее в установленном законом порядке защиту прав и интересов осужденного и оказывающее ему юридическую помощь при производстве по уголовному делу.

Согласно статье 46 УПК производство по уголовному делу завершается в том числе с момента вступления приговора в законную силу или с момента получения подтверждения о приведении в исполнение приговора или другого итогового решения по делу, если оно требует принятия специальных мер по его исполнению.

Буквальное понимание данных норм, по мнению Конституционного Суда, означает, что с момента завершения производства по уголовному делу, то есть с момента вступления приговора в законную силу или приведения его в исполнение, полномочия защитника прекращаются. Соответственно, защиту прав и интересов осужденного в кассационном производстве и на стадии исполнения приговора защитник осуществлять не вправе, а адвокат, оказывающий юридическую помощь, должен иметь другой правовой статус, но таковой УПК не предусмотрен.

Полномочия защитника на указанных стадиях уголовного процесса не предусмотрены и в статье 70 УПК, тогда как согласно пункту 57) статьи 7 УПК производство по делу – совокупность процессуальных действий и решений, осуществляемых по конкретному уголовному делу в ходе его досудебного и судебного производства.

Судебное производство, как указывалось выше, включает в себя процессуальные действия и процессуальные решения, осуществляемые и принимаемые судом также и после вступления приговора в законную силу, в которых может, а при наличии установленных УПК обстоятельств, обязан участвовать защитник.

Закон, как ранее отмечал Конституционный Совет, должен соответствовать требованиям юридической точности и предсказуемости последствий, то есть его нормы должны быть сформулированы с достаточной степенью четкости и основываться на понятных критериях, позволяющих со всей определенностью отличать правомерное поведение от противоправного, исключая возможность произвольной интерпретации положений закона (нормативное постановление от 27 февраля 2008 года № 2).

Отмеченные недостатки УПК создают возможность для неоднозначного понимания некоторых содержащихся в нем положений, что на практике может привести к произвольному истолкованию и неадекватному применению данного законодательного акта и, как результат, к необоснованному ограничению прав и свобод человека и гражданина.

На основании изложенного, руководствуясь пунктом 3 статьи 72 и пунктом 3 статьи 74 Конституции Республики Казахстан, подпунктом 3) пункта 4 статьи 23, статьями 55 – 58, 62, пунктом 4 статьи 64 и подпунктом 2) пункта 1 статьи 65 Конституционного закона "О Конституционном Суде Республики Казахстан", Конституционный Суд Республики Казахстан

постановляет:

1. Признать не соответствующим Конституции Республики Казахстан первое предложение части первой статьи 482 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан.

2. Правительству Республики Казахстан не позднее шести месяцев после опубликования настоящего нормативного постановления внести в Мажилис Парламента Республики Казахстан проект закона, направленный на совершенствование правового регулирования прав лиц на защиту и получение квалифицированной юридической помощи в уголовном процессе с учетом правовых позиций Конституционного Суда Республики Казахстан, изложенных в настоящем нормативном постановлении.

3. До принятия новых нормативных правовых актов с учетом особенностей правового регулирования затрагиваемых общественных отношений непосредственно применяются Конституция Республики Казахстан и настоящее решение Конституционного Суда.

Настоящее нормативное постановление вступает в силу со дня его принятия, является общеобязательным на всей территории Республики, окончательным и обжалованию не подлежит.

4. Опубликовать настоящее нормативное постановление на казахском и русском языках в периодических печатных изданиях, получивших право на официальное опубликование законодательных актов, единой системе правовой информации и на интернет-ресурсе Конституционного Суда Республики Казахстан.

Конституционный Суд Республики Казахстан