Қазақстан Республикасы Парламенті өзгерістер мен толықтырулар енгізген Конституция нормалары бөлігіне қатысты Қазақстан Республикасы Конституциясы 53-бабының 1) тармақшасына және 91 бабының 1-тармағына ресми түсінік беру туралы

ҚАУЛЫ Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесі 1998 жылғы 4 желтоқсан N 13/2.

Ескерту. Нормативтік қаулығы өзгеріс енгізілді – ҚР Конституциялық Кеңесінің 17.04.2017 № 2 нормативтік қаулысымен.

Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі құрамында Кеңес Төрағасы Ю.А.Ким және Кеңес мүшелері Ж.Д.Бұсырманов, О.Қ.Ықсанов, В.В.Мамонов, С.Ғ.Темірболатов, В.Д.Шопин қатысқан ашық отырысында Қазақстан Республикасы Конституциясы 72-бабы 1-тармағының 4) тармақшасы және Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесі туралы" конституциялық заң күші бар Жарлығының 17-бабы 3-тармағының 1) тармақшасы негізінде Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің Төрағасы М.Т.Оспановтың Қазақстан Республикасы Конституциясы 53-бабының 1) тармақшасына және 91-бабының 1-тармағына ресми түсінік беру туралы өтінімін қарады. Өтінім бойынша материалдарды зерделей келіп, баяндамашы Кеңес мүшесі В.В.Мамоновтың хабарламасын тыңдап Қазақстан Республикасы Конституциясының Кеңесі мынаны анықтады:

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесіне 1998 жылғы 19 қарашада Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің Төрағасы М.Оспановтың Қазақстан Республикасы Конституциясының өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы нормалары бөлігіне қатысты Қазақстан Республикасы Конституциясы 53-бабының 1) тармақшасына және 91-бабының 1-тармағына ресми түсінік беру туралы өтінімі келіп түсті. Өтінімде 1998 жылғы 7 қазанда қабылданған "Қазақстан Республикасы Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Заңының Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкестігі туралы мәселе қойылған.

Қазақстан Республикасы Конституциясы 53-бабы 1) тармақшасын талдағанда Конституциялық Кеңес мынаны негізге алады.

Конституция 53-бабы 1) тармақшасында Қазақстан Республикасы Парламентінің заң шығарушы орган ретінде басты функциясын орындауына байланысты оның аса маңызды өкілеттерінің бірі белгіленген. Көрсетілген норма мен Парламент Палаталардың бірлескен отырысында "Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынымы бойынша Қазақстан Республикасы Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізеді" деп белгіленген. Конституцияның келтірілген нормасының мағынасы Парламент Негізгі Заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізуге құқықты екенін білдіреді. Конституцияның 3-бабына сәйкес Парламент заң шығарушы орган ретінде өзінің конституциялық өкілеттіктерді шегінде өз фракцияларын жүзеге асыруға міндетті. Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізуге байланысты Парламент құзыреті Конституция 91-бабының 2-тармағымен шектеліп. Демек, Қазақстан Республикасы Парламенті, Конституция 91-бабының 2-тармағында көрсетілген мәселелерді қоспаған ретте, оған өзгерістер мен толықтырулар енгізуге құқықты.

Конституция 91-бабының 1-тармағы қолданылып жүрген Конституцияға өзгеріс енгізу тәртібін регламенттейді, Қазақстан Республикасы Конституциясына өзгерістер немесе толықтырулар енгізу туралы мәселе қоюға құқық беретін конституциялық бастама субъектілерінің аясын анықтайды.

Конституция 91-бабының 1-тармағына сәйкес "Қазақстан Республикасының Конституциясына Республика Президентінің өз бастамасымен, Парламенттің немесе Үкіметтің ұсынысымен қабылданған шешімі бойынша өткізілетін республикалық референдум өзгертулер мен толықтырулар енгізуі мүмкін. Егер Президент оны Парламенттің қарауына беру қажет деп ұйғарса, Конституцияға енгізілетін өзгертулер мен толықтырулар жобасы республикалық референдумға шығарылмайды. Мұндай жағдайда Парламенттің шешімі Конституцияда белгіленген тәртіппен қабылданады".

Келтірілген норманың мағынасы Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы мәселені қою құқығы Қазақстан Республикасының Президентіне, Парламентіне және Үкіметіне берілгенін білдіреді. Оны заң жобасын республикалық референдумға не Парламенттің қарауына шығару арқылы Республика Президенті жүзеге асыра алады.

Егер Президент оны Парламенттің қарауына беру қажет деп ұйғарса, Конституцияға енгізілетін өзгерістер мен толықтырулар жобасы республикалық референдумға шығарылмайды. Мұндай жағдайда Парламент шешімі Конституцияның 53-57, 62 және 91-баптарында белгіленген талаптарды сақтай отырып қабылданады.

Президент Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы жобаны республикалық референдумға шығару туралы Парламент ұсынысын қабылдамай тастаған жағдайда Парламент Палаталарының әрқайсысының депутаттары жалпы санының кемінде бестен төртінің көпшілік дауысымен заңды қабылдауға хақылы. Мұндай жағдайда Қазақстан Республикасы Президенті осы заңға қол қоюды немесе оны республикалық референдумға шығаруы мүмкін.

Қазақстан Республикасының "Қазақстан Республикасы Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 1998 жылғы 7 қазандағы Заңының Z980284_ Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкестігі туралы мәселені Конституциялық Кеңес Қазақстан Республикасының 78-бабында белгіленген тәртіппен қарауы мүмкін.

Баяндағанның негізінде және Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 4) тармақшасын, Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасы Конституциялық кеңесі туралы" конституциялық заң күші бар Жарлығының 33, 37, 38-баптарын басшылыққа ала отырып, Қазақстан Республикасы Конституциясы 53-бабының 1) тармақшасына және 91-бабының 1-тармағына ресми түсінік беруге байланысты Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі

ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

1. Қазақстан Республикасы Конституциясының 53-бабының 1) тармақшасын Парламент, Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынысы бойынша, Конституцияның 91-бабының 2-тармағында белгіленген мәселелерден басқа барлық мәселе бойынша, Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізуге хақылы деп түсіну қажет.

2. Қазақстан Республикасы Конституциясының 91-бабының 1-тармағын Конституцияға өзгерістер мен толықтыруларды республикалық референдум немесе Конституцияның өзі және заңдарда белгіленген талаптарға сәйкес Парламент енгізуі мүмкін деп түсіну қажет.

3. Қаулы, Қазақстан Республикасы Конституциясының 74-бабының 3-тармағына сәйкес, қабылданған күннен бастап күшіне енеді, Республиканың бүкіл аумағында жалпыға бірдей міндетті, түпкілікті болып табылады және Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесі туралы" конституциялық заң күші бар Жарлығының 38-бабының 2 және 3-тармақтарында көзделгеннен басқа реттерде шағымдануға

жатпайды.

Қазақстан Республикасы

Конституциялық Кеңесінің

Төрағасы

Об официальном толковании подпункта 1) статьи 53 и пункта 1 статьи 91 Конституции Республики Казахстан, в части норм, касающихся внесения Парламентом Республики Казахстан изменений и дополнений в Конституцию

Постановление Конституционного Совета Республики Казахстан от 4 декабря 1998 года № 13/2.

Сноска. Постановление с изменением, внесенным нормативным постановлением Конституционного Совета РК от 17.04.2017 № 2.

Конституционный Совет Республики Казахстан в составе Председателя Кима Ю.А., членов Совета Бусурманова Ж.Д., Ихсанова У.К., Мамонова В.В., Темирбулатова С.Г., Шопина В.Д. рассмотрел в открытом заседании на основании подпункта 4) пункта 1 статьи 72 Конституции Республики Казахстан, и подпункта 1) пункта 3 статьи 17 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу конституционного закона, "О Конституционном Совете Республики Казахстан" обращение Председателя Мажилиса Парламента Республики Казахстан Оспанова М.Т. об официальном толковании подпункта 1) статьи 53 и пункта 1 статьи 91 Конституции Республики Казахстан. Изучив материалы по обращению, заслушав сообщение докладчика - члена Совета Мамонова В.В., Конституционный Совет Республики Казахстан

УСТАНОВИЛ:

В Конституционный Совет Республики Казахстан 19 ноября 1998 года поступило обращение Председателя Мажилиса Парламента Республики Казахстан Оспанова М.Т. об официальном толковании подпункта 1) статьи 53 и пункта 1 статьи 91 Конституции Республики Казахстан, в части норм, касающихся порядка внесения изменений и дополнений в Конституцию Республики Казахстан. При этом в обращении ставится вопрос о соответствии Конституции Республики Казахстан Закона Республики Казахстан от 7 октября 1998 года "О внесении изменений и дополнений в Конституцию Республики Казахстан".

При анализа содержания подпункта 1) статьи 53 Конституции Республики казахстан Конституционный Совет исходит из следующего.

В подпункте 1) статьи 53 Конституции установлено одно из важнейших правомочий Парламента Республики Казахстан, связанного с выполнением его главной функции как законодательного органа. Указанной нормой закреплено, что Парламент на совместном заседании Палат "по предложению Президента Республики Казахстан вносит изменения и дополнения в Конституцию Республики Казахстан...". Из смысла приведенной нормы Конституции вытекает, что Парламент правомочен вносить изменения и дополнения в основной Закон. В соответствии со статьей 3 Конституции, Парламент как законодательный орган обязан осуществлять свои функции в пределах его конституционных полномочий. Компетенция Парламента, связанная с порядком внесения изменений и дополнений в Конституцию, ограничена пунктом 2 статьи 91 Конституции. Следовательно, Парламент Республики Казахстан, за исключением вопросов, указанных в пункте 2 статьи 91 Конституции, вправе вносить в нее изменения и дополнения.

Пункт 1 статьи 91 Конституции регламентирует порядок изменения действующей Конституции, определяет круг субъектов конституционной инициативы, которым дано право ставить вопрос о внесении изменений или дополнений в Конституцию Республики Казхастан.

Согласно пункта 1 статьи 91 Конституции "изменения и дополнения в Конституцию Республики Казахстан могут быть внесены республиканским референдумом, проводимый по решению Президента Республики Казахстан, принятым им по собственной инициативе, предложению Парламента или Правительства. Проект изменений и дополнений в Конституцию не выносится на республиканский референдум, если Президент решит передать его на рассмотрение Парламента. Решение Парламента принимается в этом случае в порядке, установленном Конституцией...".

Из смысла приведенной нормы вытекает, что право ставить вопрос о внесении изменений и дополнений в Конституцию принадлежит Президенту, Парламенту и Правительству Республики Казахстан. Реализовать его может Президент Республики посредством вынесения проекта закона на республиканский референдум либо на рассмотрение Парламента.

Проект изменений и дополнений в Конституцию не выносится на республиканский референдум, если Президент решит передать его на рассмотрение Парламенту. Решение Парламента принимается в этом случае с соблюдением требований, установленных статьями 53-57, 62 и 91 Конституции Республики Казахстан.

В случае отклонения Президентом предложений Парламента о вынесении проекта изменений и дополнений в Конституцию на республиканский референдум, Парламент вправе большинством не менее четырех пятых голосов от общего числа депутатов каждой из Палат Парламента принять закон. В этом случае Президент Республики казахстан подписывает этот закон или может вынести его на республиканский референдум.

Вопрос о соответствии Конституции Республики Казахстан Закона Республики Казахстан от 7 октября 1998 года "О внесении изменений и дополнений в Конституцию Республики Казахстан" может быть рассмотрен Конституционным Советом только в порядке, установленном статьей 78 Конституции Республики Казахстан.

На основании изложенного и руководствуясь подпунктом 4) пункта 1 статьи 72 Конституции Республики Казахстан, статьями 33, 37, 38 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу конституционного закона, "О Конституционном Совете Республики Казахстан", Конституционный Совет Республики Казахстан в связи с толкованием подпункта 1) статьи 53 и пункта 1 статьи 91 Конституции Республики Казахстан

ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Подпункт 1) статьи 53 Конституции Республики Казахстан следует понимать так, что Парламент вправе по предложению Президента Республики Казахстан вносить в Конституцию изменения и дополнения по всем вопросам, за исключением перечисленных в пункте 2 статьи 91 Конституции.

2. Пункт 1 статьи 91 Конституции Республики Казахстан следует понимать так, что изменения и дополнения в Конституцию могут быть внесены республиканским референдумом или Парламентом в соответствии с требованиями, установленными самой Конституцией и законодательством.

3. В соответствии с пунктом 3 статьи 74 Конституции Республики Казахстан постановление вступает в силу со дня его принятия, является общеобязательным на всей территории Республики, окончательным и обжалованию не подлежит с учетом случаев, предусмотренных пунктами 2 и 3 статьи 38 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу конституционного закона, "О Конституционном Совете Республики Казахстан".

Председатель
(корректор: И.Склярова
специалист: Р. Жантасова 10.12.98 г.)