Азаматтық істер бойынша сот актілерінің заңдылығын прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру және соттарда мемлекеттің мүддесіне өкілдік ету жөніндегі нұсқаулықты бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының 2012 жылғы 13 желтоқсандағы № 151 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 24 қаңтарда № 8288 тіркелді. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Бас прокурорының 2016 жылғы 29 қаңтардағы № 21 бұйрығымен

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Бас прокурорының 29.01.2016 № 21 бұйрығымен.

Азаматтық істер бойынша сот актілерінің заңдылығын қадағалау және азаматтық сот ісін жүргізуде мемлекеттің мүдделерін білдіру тиімділігін арттыру, азаматтардың, мемлекет пен заңды тұлғалардың конституциялық және өзге де заңмен қорғалатын құқықтарын, бостандықтары мен мүдделерін қорғауды қамтамасыз ету мақсатында, 1995 жылғы 21 желтоқсандағы № 2709 «Прокуратура туралы» және 1998 жылғы 24 наурыздағы № 213-I «Нормативтік құқықтық актілер туралы» Қазақстан Республикасы Заңдарының нормативтік ережелерін басшылыққа ала отырып, БҰЙЫРАМЫН:
1. Азаматтық істер бойынша сот актілерінің заңдылығын прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру және соттарда мемлекеттің мүддесіне өкілдік ету туралы нұсқаулық бекітілсін.
2. Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 6464 болып тіркелген «Азаматтық істер бойынша сот актілерінің заңдылығын прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру және азаматтық іс жүргізуде мемлекеттің мүддесіне өкілдік ету жөніндегі Нұсқаулықты бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының 2010 жылғы 12 тамыздағы № 46 бұйрығының күші жойылды деп танылсын.
3. Бұйрықпен Қазақстан Республикасы прокуратура органдарының, ведомстволары мен мекемелерінің барлық қызметкерлері мен қызметшілері таныстырылсын, көшірмесі Бас әскери прокурорға, Бас көлік прокурорына, облыс және оларға теңестірілген прокурорларға орындау үшін жіберілсін.
4. Соттарда мемлекет мүддесіне өкілдік ету департаментінің бастығы осы бұйрықты Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өткізу үшін шаралар қабылдасын.
Қаржы, ақпараттандыру және ақпараттық ресурстарды қорғау департаментіне осы бұйрықтың Бас прокуратураның ресми сайтында жариялануын қамтамасыз ету тапсырылсын.
5. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жасау Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының орынбасары Ж.Қ. Асановқа жүктелсін.
6. Осы бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелген күннен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Бас Прокуроры А. Дауылбаев

Қазақстан Республикасы Бас
Прокурорының 2012 жылғы 13
желтоқсандағы № 151 бұйрығымен
бекітілген

Азаматтық істер бойынша сот актілерінің заңдылығын прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру және соттарда мемлекеттің мүддесіне өкілдік ету туралы
НҰСҚАУЛЫҚ

1. Жалпы ережелер

1. Осы Нұсқаулық Қазақстан Республикасының Конституциясына (бұдан әрі - Конституция), Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексіне (бұдан әрі - АІЖК), «Прокуратура туралы» Қазақстан Республикасының Заңына (бұдан әрі - Заң) және Қазақстан Республикасының басқа да заңнамалық актілеріне сәйкес әзірленген және азаматтық істер бойынша сот актілерінің заңдылығын қадағалауды және соттарда мемлекеттің мүддесіне өкілдік етуді ұйымдастыруды және жүзеге асыруды реттейді.
2. Азаматтық сот ісін жүргізуде заңды дәл және біркелкі қолдануға жоғары қадағалауды мемлекеттің атынан Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры (бұдан әрі – Бас Прокурор) тікелей, сондай-ақ оның бағынысындағы прокурорлар арқылы сот талқылауына қатысу және қорытынды беру, заңды күшіне енбеген және заңды күшіне енген сот актілерінің заңдылығын тексеру және олар заңсыз болған жағдайда оларға наразылық келтіру жолымен жүзеге асырады.
3. Азаматтық істер бойынша сот актілерінің заңдылығын қадағалаудың және соттарда мемлекеттің мүддесіне өкілдік етудің міндеттері азаматтардың, мемлекеттің және заңды тұлғалардың конституциялық және заңмен қорғалатын өзге де құқықтарын, бостандықтары мен мүддесін қамтамасыз ету, сот төрелігін жүзеге асыру қағидаттарын бұлжытпай сақтау, заңдылықты және құқықтық тәртіпті нығайту, құқық бұзушылықтың алдын алу болып табылады.
4. Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Соттарда мемлекет мүддесіне өкілдік ету департаменті (бұдан әрі – Департамент), облыстардың, Астана, Алматы қалаларының прокурорлары, аудандық, қалалық және оларға теңестірілген әскери және басқа да мамандандырылған прокуратуралар азаматтық істер бойынша сот актілерінің заңдылығын тұрақты және тиімді қадағалауды қамтамасыз етеді, соттардың азаматтық істерді қарау кезіндегі іс жүргізу мерзімдерін сақтауын тексереді, азаматтық істер бойынша сот төрелігін жүзеге асыру кезінде заңдылықтың жай-күйін жүйелі талдайды.
Қадағалау функцияларын тиімді атқару және заң бұзушылықтарға жедел шара қолдану мақсатында прокурорлар өз қызметінде Құқық қорғау және арнайы органдарының ақпараттық алмасу жүйесін, Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің Бірыңғай сәйкестендірілген статистикалық жүйесін және басқа да ақпараттық ресурстары мен жүйелерін, сондай-ақ өзге мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелерін пайдаланады.
Ескерту. 4-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Бас Прокурорының 11.03.2015 № 42 бұйрығымен.
5. Департаментте, облыстардың, Астана, Алматы қалаларының прокуратураларында және оларға теңестірілген прокуратураларда жұмыс заңдылықтың жай-күйін болжамдау, азаматтық істердің өзекті санаттары бойынша прокурорлық практикаға жүйелі талдау жүргізу мақсатында олардың нәтижелерін тақырыптық жұмыс топтарында, жедел кеңестерде және алқаларда қарай отырып, жүзеге асырылатын қадағалаудың тиімділігін арттыру бойынша нақты шаралар қабылдай отырып, аймақтық-тақырыптық қағидаты бойынша ұйымдастырылады.
Тақырып қағидаты бойынша жұмыс азаматтық-құқықтық даулардың өзекті санаттарын айқындау және заңдылықтың жай-күйіне, прокурорлық қадағалауға жүйелі талдау жүргізетін, қолданыстағы заңнаманы жетілдіру жөніндегі ұсыныстарды, қадағалау қызметін жетілдіру жөнінде ұсыныстарды әзірлеу мақсатында оның нысандарын, әдістерін арттыру жөніндегі ұсыныстарды енгізетін жауапты тұлғаларды бекіту арқылы жүзеге асырылады.
Тақырып бағыттарын белгілеу кезінде заңдылықтың жай-күйін және қызмет көрсетілетін өңірлердің ерекшеліктерін, таралған азаматтық-құқықтық даулардың түрлерін негізге алу керек.
Прокурорлардың мамандануы прокуратура жұмысын жоспарлағанда, талдамалар мен қорытындылауларды жүргізгенде, жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарағанда ескеріледі.
Аймақтық қағидат белгіленген өңірде заңдылықтың мониторингін жүргізу және жай-күйін талдау мақсатында сот актілерінің заңдылығына қадағалауды жүзеге асыратын прокурорларға сол өңірді бекітуге көрінеді.
6. Азаматтық сот ісін жүргізуде заңдардың дәл және біркелкі қолданылуына қадағалауды жүзеге асыру кезінде жеке кәсіпкерлік субъектілері арасындағы дауларға, сондай-ақ корпоративтік дауларға негізсіз араласуға жол берілмейді (АІЖК-нің 24-бабының 2-бөлігі)

2. Соттарда мемлекеттің мүддесіне өкілдік ету

7. Азаматтық істер бойынша соттарда мемлекеттің мүддесіне өкілдік ете отырып, прокурор Қазақстан Республикасының Конституциясына, АІЖК-не, Заңға және өзге де заңнамалық актілерге сәйкес өзінің өкілеттігін жүзеге асырады.
Аумақтық прокурорлар өздерінің орналасқан жері бойынша құзыреті шегінде бірінші, аппеляциялық және кассациялық сатыдағы соттарда азаматтық істерді қарау кезінде, осы соттардың орналасқан жерінде мамандандырылған прокурорлардың құзыретіне осы Нұсқаулықпен жатқызылған даулар санаттарын қоспағанда, қатысуларын және кейінгі қадағалауын қамтамасыз етеді.
Мамандандырылған әскери прокурорлар өздерінің орналасқан жері бойынша құзыреті шегінде осы Нұсқаулықтың 8-тармағында көзделген азаматтық істерді әскери соттардың қарауы кезінде қатысуды және кейінгі қадағалауды қамтамасыз етеді.
Мамандандырылған көлік прокурорлары өздерінің орналасқан жері бойынша құзыреті шегінде бірінші, аппеляциялық және кассациялық сатыдағы соттарда даудың мәні көліктік инфрақұрылым объектілері не тараптардың бірі ретінде темір жол, автомобильдік (жолаушыларды, багаждарды және жүктерді халықаралық автомобильдік тасымалдау бөлігінде), теңіз, ішкі су, әуе, қалалық рельстік және магистралдық құбыржол көлігі, ғарыш жүйесінің ұйымдары, сондай-ақ аталған объектілер мен субъектілерге қатысты өкілеттікті іске асыратын мемлекеттік органдар және көлік прокуратура органдары болып табылатын осы Нұсқаулықтың 8-тармағында көзделген азаматтық істерді қарауы кезінде қатысуды және кейінгі қадағалауды қамтамасыз етеді.
Мамандандырылған табиғатты қорғау прокурорлары өздерінің орналасқан жері бойынша құзыреті шегінде өздері талапкер, жауапкер не үшінші тұлға ретінде тартылған азаматтық істердің соттарда қарау кезінде қатысуды және кейінгі қадағалауды қамтамасыз етеді.
Аумақтық прокурорлар осы бұйрықпен мамандандырылған прокурорлардың құзыретіне жатқызылған істерді сот өндірісіне қабылдаған жағдайда, осы соттардың орналасқан жері бойынша мамандандырылған прокурорларды уақтылы және тиісті түрде хабарлауын (телефонограммамен не хабарлаудың тіркелуін қамтамасыз ететін басқа байланыс құралдарымен) қамтамасыз етеді. Мамандандырылған прокурорлар қарауға тағайындалған барлық істердің мониторингін жергілікті соттың ресми сайттарын қолдана отырып немесе басқа тәсілдер арқылы жүзеге асырады.
Мамандандырылған прокуратураның құзыретіне жатқызылған істі қарайтын соттың орналасқан жерінде аталған прокуратураның болмаған, не бұл туралы мамандандырылған прокурорды хабардар етпеген жағдайда, соттарға қатысу және кейін сот актілерінің заңдылығын тексеру тиісті аумақтық прокурорға жүктеледі.
Мамандандырылған ауданаралық экономикалық соттарға қатысуды прокуратураның тиісті құрылымдық бөлімдердің прокурорлары қамтамасыз етеді.
Көлік прокурорларының құзыретіне жататын Астана қаласының мамандандырылған ауданаралық экономикалық соты қарайтын істер бойынша қатысуды және кейінгі қадағалауды қамтамасыз ету Бас көлік прокуратурасына жүктеледі.
Мамандандырылған ювеналды соттарда қатысуды қамтамасыз ету осы соттар орналасқан жердегі прокурорларға жүктеледі.
Алматы және Астана қалаларында мамандандырылған ювеналды соттардың сот актілерінің заңдылығына қадағалауды жүзеге асыру тәртібін осы қалалардың прокурорлары айқындайды.
Соттармен қаралған істер бойынша аумақтық және мамандандырылған прокурорлар тоқсан сайын өзара салыстыру жүргізеді.
Ескерту. 7-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Бас Прокурорының 11.03.2015 № 42 бұйрығымен.
8. Прокурорлар мынадай істер бойынша міндетті түрде процеске қатысады:
ол Заңда қарастырылған жағдайда;
сот немесе жоғары тұрған прокурор оны қажет деп таныса;
мемлекеттің мүддесіне қатысты болса;
жұмысқа қайта алу туралы;
жалақы өндіру туралы;
азаматты басқа тұрғын үй-жай берместен тұрғын үйден шығару туралы;
өмірі мен денсаулыққа келтірілген зиянды өндіру туралы.
Заңда прокурордың мынадай істер бойынша қатысуы көзделген:
прокурордың бастамасы бойынша қозғалған;
ата-ана құқығынан айыру, оны қалпына келтіру, шектеу туралы, бала асырап алу туралы, бала асырап алудың күшін жою туралы (АІЖК-нің 36-1 тарауы, «Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы» ҚР Кодексінің 76, 78, 79, 87, 103, 107-баптары);
мемлекеттік басқару органдары мен лауазымды тұлғалардың шешімдері мен әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) дау айту туралы (АІЖК-нің 281-бабы);
нормативтік құқықтық актілердің заңдылығына дау келтіру туралы (АІЖК-нің 284-бабы);
азаматтың хабар-ошарсыз кеткендігін тану немесе азаматты қайтыс болды деп жариялау туралы (АІЖК-нің 299-бабы);
азаматты әрекет қабілеттілігі шектеулі немесе әрекетке қабілетсіз деп тану туралы (АІЖК-нің 306-бабы);
кәмелетке толмаған баланы арнаулы білім беру ұйымына немесе ерекше режимде ұстайтын ұйымға орналастыру туралы (АІЖК-нің 308-2-бабы);
шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының шегінен шығарып жіберу туралы (АІЖК-нің 317-14-бабы).
Егер сот қарайтын дау көптеген азаматтардың мүддесіне қатысты болса, олардың өмірі мен денсаулығына, Қазақстан Республикасының экономикасы мен қауіпсіздігіне ауыр зардаптар әкелуі мүмкін болса, прокурорларға қорытынды беру үшін өз бастамасымен процеске қатысу қажет.
Басқа даулар бойынша прокурор процеске жоғары тұрған прокурордың нұсқауы не соттың тиісті ұйғарымы болған жағдайда ғана қатысады.
Іс бойынша тарап болып табылмайтын және АІЖК-нің 55-бабының 2 бөлігінде көзделген тәртіппен процеске қатысушы прокурор сот жарыссөздерінен кейін жалпы істің мәні бойынша қорытынды береді (АІЖК-нің 213-бабы).
Өзге тұлғалардың құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау үшін сотқа жүгінген прокурор сот жарыссөздерінде сөз сөйлейді. Жарыссөздерден кейін жалпы істің мәні бойынша прокурордың қорытындысы талап етілмейді (АІЖК-нің 211-бабының 3 бөлігі).
Қалалардың, аудандардың прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар прокурорлардың қатысуымен қаралған азаматтық істер бойынша бірінші сатыдағы соттар шығарған сот актілерін және оларды қарау кезінде берілген, тиісті номенклатуралық істе қалыптастырылатын прокурорлардың қорытындыларын есепке алуды ұйымдастырады.
Ескерту. 8-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Бас Прокурорының 04.08.2014 № 79; өзгеріс енгізілді - ҚР Бас Прокурорының 11.03.2015 № 42 бұйрықтарымен.
9. Азаматтық сот ісін жүргізудің барлық сатыларында осы Нұсқаулықтың 8-тармағында көзделген істер бойынша процеске қатысқан прокурорлар өз бастамасы бойынша өздерінің ұстанымдарын заң талаптарына, іс материалдарына қатаң сәйкестікте белгілейді, оны дәйекті қорғайды, заңдылық, заң және сот алдында заңды тұлғалар мен азаматтардың теңдігі, тараптардың жарыспалылығы мен құқықтық теңдігін басшылыққа алады.
Азаматтық процестің барлық сатыларында іс материалдарымен танысу нәтижелерін іске қатысқан прокурор алдын ала тиісті жоғары тұрған прокурорға немесе жетекшілік ететін орынбасарға баяндайды және соңғылар іс бойынша берілетін қорытындыны бекітеді.
Прокурордың қорытындысы жазбаша түрде жасалады және онда мыналар көрсетілуге тиіс:
істің атауы;
тараптар;
мәлімделген талаптардың мәні;
талапкер мен жауапкердің сілтеме жасайтын мән-жайлары;
тараптар ұсынған дәлелдер туралы прокурордың пікірі олардың қатыстылығы, мүмкіндігі, анықтылығы және жеткіліктілігі тұрғысынан;
қолдануға жататын материалдық және іс жүргізу құқықтарының нормалары;
мәлімделген талаптардың мәні және сот шығындарын бөлу бойынша прокурордың тұжырымдары.
Апелляциялық, кассациялық, қадағалау тәртібінде қайта қарауға жататын іс бойынша қорытындыда қосымша төмендегідей мәліметтер болуға тиіс:
судья (баяндамашы, алқа құрамы), қайта қарауға жататын сот актілерінің мазмұны, соттың ұстанымы;
қатысқан прокурорлар, қорытындылардың қысқаша мазмұны;
шағымның (өтініштің) дәлелдемелері;
істі зерттеу қорытындысы;
шағымның (өтініштің) негізділігі туралы тұжырымдар.
Қадағалау қызметі барысында Мемлекеттік органдардың лауазымды тұлғалары, жеке және заңды тұлғалар тарапынан заңдылықты бұзуы анықталған жаңдайда, прокурор сот алдында жеке ұйғарым шығару туралы өтініш жасайды, бұл бойынша қосымша тексеру жүргізуге шаралар қабылдауға және кінәлі тұлғаларды заңда белгіленген жауаптылыққа тарту мәселені шешу үшін және заң бұзушылықтарға ықпал ететін себептер мен жағдайларды жою мақсатында жазбаша немесе электронды құжат түрінде жоғары турған прокурдың назарына жеткізеді.
АІЖК-нің 66-бабы 3-тармағына сәйкес бірінші сатыдағы сотқа тараптарда бар болған дәлеледемелердің ұсынылмауы аппеляциялық, кассациялық және қадағалау сатысындағы соттарға осы дәлелдемелерді ұсыну мүмкіндігін жояды. Сондықтан прокурорлар мемлекеттің мүддесіне қатысты даулар бойынша істі дұрыс шешуге қажет дәлелдемелерді мемлекеттік заңды тұлғалармен уақтылы ұсынылуын қамтамасыз етуге бағытталған шаралар қабылдауға міндетті.
Прокурорлар мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындардың мүдделерін олардың өкілдерінің тиісті түрде өкілдік етпеу фактілеріне табанды түрде соңғыларын және қажет кезде – бірінші басшыларды жауапкершілікке тартуға бастама жасай отырып, ден қоюға міндетті.
Ескерту. 9-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Бас Прокурорының 11.03.2015 № 42 бұйрығымен.
10. Прокурорлар барлық азаматтық істер бойынша өндірісті тоқтата тұру туралы сот ұйғарымының заңдылығын тұрақты түрде тексереді, заңдылықты бұзу анықталған кезде оларды жоюға шаралар қабылдайды.
Тексеру нәтижелері және қабылданған шаралар туралы мәліметтер осы Нұсқаулықтың 19-тармағына сәйкес Департаментке жіберілетін тоқсан сайынғы ақпаратқа енгізіледі.
11. Сот қарайтын дауда прокуратура органдарының мүддесін талапкер немесе жауапкер ретінде білдіретін прокурор тараптардың іс жүргізу құқықтары мен міндеттерін пайдаланады (АІЖКнің 55-бабының 6-бөлігі).
Прокурорлардың талап-арыздары мен арыздары негізінде қозғалған істер бойынша соттарда прокуратураның өкілдері ретінде қатысуды істі қозғаудың бастамашысы болған бөлімшелердің қызметкерлері қамтамасыз етеді.
Прокуратура органы немесе мекемесі іс бойынша жауапкер ретінде тартылған жағдайда, жауапкердің өкілі ретінде іске қатысуды әрекеттері дауланып отырған бөлімшелердің қызметкерлері қамтамасыз етеді.
Осындай дауларды қарағанда прокурордың сот жарыссөздерінен кейін жалпы істің мәні бойынша қорытындысы талап етілмейді (АІЖК-нің 211-бабы 3 бөлігі).
Прокурордың бастамасымен қозғалған іс бойынша, сондай-ақ жауапкер ретінде прокуратура органы немесе мекемесі қатысқан дау бойынша апелляциялық, кассациялық наразылық келтірілмейді. Қабылданған сот актілерімен келіспеген жағдайда прокурор апелляциялық, кассациялық шағым беруге құқылы.
Процесте жарыспалылықты қамтамасыз ету және көрсетілген санаттағы істер бойынша заңсыз сот шешімдерін даулау үшін жауапкершілік осы қызметкерлерге жүктеледі.
Облыстардың, Алматы, Астана қалаларының прокуратуралары және оларға теңестірілген прокуратуралар талап арыздың көшірмелерін және басқа да материалдарды қоса тіркей отырып, Бас прокуратураға, прокуратура органына немесе мекемесіне қатысты сотқа талап арыздың түскендігі туралы Департаментке дереу хабарлайды.
Ескерту. 11-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Бас Прокурорының 11.03.2015 № 42 бұйрығымен.
12. Прокурорлар осы Нұсқаулықтың 8-тармағында көрсетілген, халықтың әлеуметтік осал тобының (зейнеткерлер, мүгедектер) құқықтары мен заңды мүдделерін қозғайтын істер бойынша, сондай-ақ өз бастамасымен қатысатын істер бойынша апелляциялық, кассациялық тәртіппен сот актілеріне наразылық келтіру, прокурорлық қадағалаудың өзге де актілерін енгізу арқылы сот жіберген қателіктерге уақтылы шара қолдану қажет.
Жеңілдетілген іс жүргізу тәртібінде (АІЖК-нің 13-1-тарауы) қаралған істер бойынша заңды күшіне енген сот актілеріне қадағалау ретімен шағым, наразылық келтіруге жатпайды. Сондықтан қала, аудан және оларға теңестірілген прокуратуралар апелляциялық мерзімде бірінші сатыдағы соттардың мемлекеттік органның (мекеменің, кәсіпорынның) пайдасына шығарылмаған және істің әрі қарай қозғалысына кедергі жасайтын шешімдері мен ұйғарымдарының заңдылығын тексеруге міндетті.
АІЖК-нің 384-бабына сәйкес жергілікті және басқа соттардың заңды күшіне енген сот актілерін оларға шағым берудің кассациялық тәртібі сақталған жағдайда ғана Бас Прокурордың наразылығы бойынша Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты (бұдан әрі - Жоғарғы Сот) қадағалау тәртібімен қайта қарай алады.
Облыстардың, Алматы, Астана қалаларының және оларға теңестірілген прокуроратуралар кассациялық тәртіппен қаралмаған істер бойынша мемлекеттік органның (мекеменің, кәсіпорынның) пайдасына шығарылмаған және шағымның түскеніне қарамастан, одан әрі жылжытуға бөгет жасайтын бірінші және апелляциялық сатыдағы соттардың заңды күшіне енген шешімдерінің, ұйғарымдарының, қаулыларының заңдылығын кассациялық мерзімдерде тексеруге міндетті.
Бұл ретте прокурорлар Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 9 қарашадағы № 1072 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдарының заң қызметтері туралы үлгі Ережесінің 8-тармағы 14-ші абзацының сот актілеріне барлық сот сатыларында дер кезінде шағымдану жөніндегі талаптарын мемлекеттік органдар (мекемелер, кәсіпорындар) заң қызметтерінің орындауы бойынша түбегейлі шаралар қабылдауы қажет.
Осы тармақта көрсетілген істер бойынша заңды күшіне енген сот актілері туралы, олардың заңдылығын тексеру нәтижелері және қабылданған шаралар жөніндегі мәліметтер осы Нұсқаулықтың тармағына сәйкес Департаментке тоқсан сайын жіберілетін ақпаратқа қосылады.
Ескерту. 12-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Бас Прокурорының 11.03.2015 № 42 бұйрығымен.
13. Апелляциялық сатыдағы сотта қорытынды берген кезде прокурор істің мән-жайын, сондай-ақ сотта айтылған түсіндірмелерді, сотқа қосымша ұсынылған материалдарды ескеруге міндетті. Бұл ретте прокурор наразылықтың дәлелдемелерімен байланысты болмайды және заң талаптары мен нақты деректерді негізге алып әрекет етеді.
Бірінші сатыдағы сотта баяндалған прокуратура көзқарасының, оның негізді болмауына байланысты кейін өзгеруінің әрбір жағдайы, апелляциялық (кассациялық) сатыдағы сотқа ұсынылған жаңа дәлелдер негізінде күші жойылған істерді, сот актілерін қоспағанда, негізсіз қорытындыны немесе наразылықты дайындаған қызметкерлердің жауапкершілігі туралы мәселені қарай отырып, талқылауға жатады.
14. Апелляциялық наразылық АІЖК-нің 364-бабының 1-бөлігінде көзделген соттың шешімінің күшін жоюға немесе өзгертуге негіз болған жағдайда келтіріледі. Апелляциялық наразылық келтіру құқығы бірінші сатыдағы сотта істі қарауға қатысқан прокурорға тиесілі. Бас Прокурор мен оның орынбасарлары, облыстардың прокурорлары мен оларға теңестірілген прокурорлар және олардың орынбасарлары, аудандардың прокурорлары мен оларға теңестірілген прокурорлар істі қарауға қатысқанына қарамастан, өз құзыретінің шегінде сот шешіміне наразылық келтіруге құқылы.
Кассациялық наразылық келтіру үшін негіз болып табылатын бірінші және апелляциялық сатылардағы соттардың материалдық және іс жүргізу құқықтарының нормаларын бұзу, дұрыс қолданбау АІЖК-нің 365, 366-баптарында белгіленген.
Бірінші, апелляциялық сатылардағы соттардың заңды күшіне енген шешімдеріне, қаулылары мен ұйғарымдарына кассациялық наразылық келтіру құқығы осы сатыларда істі қарауға қатысқан прокурорға тиесілі. Бас Прокурор мен оның орынбасарлары, облыстардың прокурорлары мен оларға теңестірілген прокурорлар істі қарауға қатысқанына қарамастан, бірінші және апелляциялық сатылардағы соттардың заңды күшіне енген шешімдеріне, қаулылары мен ұйғарымдарына наразылық келтіруге құқылы.
Апелляциялық және кассациялық наразылықтар АІЖК-нің 335, 383-5-баптарының талаптарына сәйкес болуға тиіс.
Аппеляциялық тәртіпте қаралмаған азаматтық іс бойынша заңды күшіне енген сот шешіміне кассациялық наразылықты бірінші сатыдағы сотқа қатысқан прокурор бере алады.
Соттар кассациялық наразылықты негізсіз қанағаттандырусыз қалдырған кезде, сондай-ақ АІЖК-нің 55-бабы 2-бөлігінде көзделген азаматтық істі қарау кезінде материалдық және іс жүргізу құқығының нормаларын елеулі бұзуға жол бергені анықталғанда, облыстар, Астана, Алматы қалаларының прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар АІЖК-нің 44-бабына сай істі сұратып алу және Бас Прокурормен қадағалау наразылығын келтіру туралы Бас Прокуратураға ұсыныс жолдайды, ол АІЖК-нің 391-бабының талаптарына сай болуға тиіс. Ұсынысқа қадағалау өндірісі (ол бар болғанда) және іс бойынша қабылданған барлық сот актілерінің, енгізілген наразылықтардың көшірмелері қоса тіркеледі.
Көрсетілген талаптарға, сондай-ақ осы Нұсқаулықтың 23-тармағында көзделген өлшемдерге жауап бермейтін ұсыныстар қараусыз қайтарылуға жатады.
Прокурордың бастамасымен қозғалған іс бойынша, сондай-ақ прокуратура органы немесе мекемесі жауапкер ретінде тартылған іс бойынша қадағалау тәртібінде наразылық келтіру туралы өтініш, тек Жоғарғы Сот судьяларымен қадағалау iс жүргiзуiн қозғаудан бас тарту туралы шешім қабылданған жағдайда ғана Бас прокуратураға беріледі.
Ескерту. 14-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Бас Прокурорының 11.03.2015 № 42 бұйрығымен.
15. Облыс, Алматы, Астана қалаларының және оларға теңестірілген прокурорлары АІЖК-нің 55-бабының 2-бөлігінде (АІЖК-нің 350-бабының 2-бөлігі) және Нұсқаулықтың 8-тарауында көзделген істер бойынша, оның ішінде жеңілдетілген іс жүргізу тәртібінде шешілген істерді қоса алғанда, аппеляциялық тәртіпте қарау кезінде тиісті прокурорлардың қатысуын қамтамасыз етеді.
Облыстық және оларға теңестірілген соттардың кассациялық сот алқасымен қаралатын істер бойынша қатысуды АІЖК-нің 383-15-бабының 2-бөлігіне сәйкес, облыс, Алматы, Астана қалалары және оларға теңестірілген прокурорлары, олардың орынбасарлары, ал олардың қатысуы мүмкін болмаса – бағынысты прокурорлар (басқарма бастығы, оның орынбасары, облыс прокурорының аға көмекшісі, көмекшісі) қамтамасыз етеді.
Азаматтық істер бойынша сот актілерінің заңдылығын қадағалау саласына жеткшілік ететін облыстардың, Алматы, Астана қалалары және оларға теңестірілген прокурорлардың орынбасарлары, қалалар мен аудандардың прокурорлары және азаматтық істер бойынша сот актілерінің заңдылығын қадағалау саласына жеткшілік ететін олардың орынбасарлары кемінде жылына 4 рет бірінші сатыдағы соттардың міндетті санаттағы аса күрделі істерді, сондай-ақ қоғамдық пікір тудырған азаматтардың едәуір санының мүддесін қозғайтын істерді қарауына қатысады.
Облыстар, Алматы, Астана қалаларының прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар не оларды ауыстыратын тұлғалар кассациялық сатыдағы соттарда Бас прокуратураның наразылықтарын білікті қолдауды жеке қамтамасыз етеді, наразылықты қарау нәтижелері туралы Департаментке дереу хабарлап, соңынан сот қаулыларының көшірмелерін жолдайды.
Облыстар, Алматы, Астана қалаларының прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар азаматтық істер бойынша апелляциялық және кассациялық сатыдағы соттар шығарған, прокурорлардың қатысуымен қаралған азаматтық істер бойынша сот актілерін және оларды қарау кезінде берген қорытындыларды есепке алуды ұйымдастырады, олар тиісті номенклатура істеріне құрылады.
Ескерту. 15-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Бас Прокурорының 11.03.2015 № 42 бұйрығымен.
16. Азаматтық істер бойынша сот актілерінің заңдылығына қадағалаудың негізгі көрсеткіштері:
қадағалу сапасы;
наразылықтар сапасы;
заңдылықтың бұзылуына әрекет ету тиімділігі болып табылады.
Жоғары тұрған прокуратурамен қадағалу сапасы апелляциялық, кассациялық және қадағалау тәртібінде міндетті санаттағы, сондай-ақ прокурордың қасысуымен қаралған өзге де істер бойнша тараптардың шағымдары немесе жоғары тұрған прокурордың наразылығымен (төменгі тұрған прокурордың ұсынысысыз) күші жойылған сот актілеріне мониторинг жасау негізінде бағаланады.
Айқын (анық) заң бұзушылықтарға байланысты күші жойылған сот актілері бойынша қадағалаушы прокурор қадағалау жұмысының талаптарын және стандарттарын бұза отырып, қасақана әрекетінің (әрекетсіздігінің) немесе салғырттығының не құқық нормаларын білмеу салдарынан прокурорлық ықпал ету шараларын көрмегені ескеріледі. Осы мән-жайлардың болуы не болмауы бірінші, апелляциялық, кассациялық және қадағалау сатыларының сот актілерін зерделеу арқылы анықталады.
Осы мақсатта міндетті санаттағы және прокурордың қатысуымен қаралған өзге де істер бойынша бірінші саты соттарының прокурордың апелляциялық наразылығы негізінде күші жойылған шешімдердің, прокурорлардың апелляциялық шағымы бойынша күші жойылған шешімдерді қоспағанда, апелляциялық тәртіпте міндетті санаттағы және прокурордың қатысуымен қаралған өзге де істер бойынша бірінші саты соттарының күші жойылған шешімдерінің жалпы санына шаққандағы арақатысы бойынша апелляциялық наразылық келтіру тиімділігінің есебі жүргізіледі.
Бұдан бұрын апелляциялық наразылықсыз, бірінші сатыдағы сот шешімінің күшін жойған апелляциялық қаулының (шешімнің) күші кассациялық наразалық негізінде жойылған жағдайда, тараптардың апелляциялық шағымдарымен күші жойылған бірінші сатыдағы соттардың шешімдерінің саны туралы статистикалық есептегі мәліметтер азаю жағына түзетіледі.
Апелляциялық наразылық келтіру тиімділігін есептеу кезінде АІЖК-нің 345-бабының 2-бөлігінің тәртібінде апелляциялық сатыдағы сотқа ұсынылған жаңа дәлелдемелер негізінде, егер ол туралы апелляциялық қаулыда, шешімде тікелей көрсетілген жағдайда, күші жойылған, сонымен қатар талап қоюдан бас тартуына, тараптардың бітімгерлік немесе медиациялық келісімдер жасауына байланысты күші жойылған шешімдер есепке алынбайды.
АІЖК-нің 366-бабының 1-бөлігінде көрсетілген іс жүргізу нормаларының бұзылуы немесе дұрыс қолданылмауы салдарынан сот шешімінің күші жойылған жағдайда, жаңа дәлелдемелер болғанның өзінде де, көрсетілген тәртіп қолданылмайды.
Статистикалық есепте жаңа дәлелдемелер негізінде күші жойылған сот актілері туралы мәліметтердің көрсетілуі тек Департаменттің жазбаша (электрондық құжат нысанында) келісімін алғаннан кейін жүргізіледі. Тиісті өтінішхат іс бойынша қабылданған сот актілерінің көшірмелерін қоса тіркей отырып, соттың процесуалдық шешімі қабылданғаннан кейін 10 күн ішінде Департаментке жолданады.
Міндетті санаттағы және прокурордың қатысуымен қаралған өзге де істер бойынша сот актілерінің кассациялық және қадағалау тәртібінде күші жоюлуы, наразылық келтіру тиімділігінің көрсеткішін есептеместен ескеріледі.
Жоғары тұрған прокуратурамен наразылықтардың сапасы сұратып алынған, сотпен қайтарылған және қанағаттандырылмаған апелляциялық және кассациялық наразылықтардың мониторингі негізінде бағаланады.
Негізсіз наразылықтар есепке алынады. Оларға, прокурормен қадағалу жұмысының талаптарын және стандарттарын айқын (анық) бұза отырып, қасақана немесе салғырттығының не құқық нормаларын, оның ішінде ведомстволық актілерді білмеу салдарынан әзірленген наразалықтар жатады. Осы мән-жайлардың болуы не болмауы наразалықты және іс бойынша қабылданған сот актілерін зерделеу арқылы анықталады.
Осы мақсатта апелляциялық (кассациялық) наразылықтардың қанағаттандырылу есебі жүргізіледі, ол мынадай формула бойынша есептеледі:
100 % - (қанағаттандырылмағандар/қаралғандар) х 100 % = қанағаттандырылу.
Бұл ретте, бұдан бұрын апелляциялық (кассациялық) наразылық қанағаттандырусыз қалдырылған істер бойынша кассациялық наразылық (облыс немесе оған теңестірілген прокурордың ұсынысы бойынша келтірілген қадағалау наразылығы) қанағаттандырылған жағдайда, қанағаттандырылмаған апелляциялық (кассациялық) наразылықтар саны туралы статистикалық есеп мәліметтері азаю жағына түзетіледі.
Облыс, Астана және Алматы қалаларының және оларға теңестірілген прокурорлары негізсіз келтірілген наразылықты кері сұратып алған жағдайда, төменгі тұрған прокурорға бұндай шешімнің себебі туралы жазбаша (электрондық құжат нысанында) хабарлауы және бұндай қателіктердің алдын алу шараларын қолдану қажет.
Наразылық келтірген адамның не жоғары тұрған прокурордың өтінішін қанағаттандыру туралы апелляциялық (кассациялық) саты соттымен тиісті қаулы шығарылған, сонымен қатар тараптардың апелляциялық (кассациялық) шағымдарымен істерді қарау кезінде апелляциялық (кассациялық) қаулыда (шешімде) соттың наразылықты кері қайтарғандығы туралы қорытындысы болған жағдайда, наразылық кері сұратылған деп саналады.
Қалған жағдайлардың барлығында, оның ішінде прокурордың бастамасы бойынша наразылықтар қайтарылған жағдайда, наразылықтар қайтарылған болып есептеуге жатады.
Жоғары тұрған прокуратурамен, азаматтық істер бойынша заңдылықты бұзуға тиімді әрекет етуі прокурорлардың қатысуымен қаралған істер бойынша олардың өтінімдері негізінде заңдылықтың бұзылуы бойынша соттармен шығарылған жеке ұйғарымдарына, сонымен қатар сот отырысында анықталған мән-жайлар бойынша прокурордың бастамасымен жүргізілген тексеру мен прокурорлық қадағалау актілеріне мониторинг жасау арқылы бағаланады.
Осы мақсатта прокурорлардың қатысуымен қаралған істер бойынша олардың өтінімдерімен заңдылықтың бұзылуына қатысты соттармен шығарылған жеке ұйғарымдарының, прокурорлардың қатысуымен қаралған істер бойынша заңдылықтың бұзылуына қатысты соттармен шығарылған жеке ұйғарымдарының жалпы санына шаққандағы арақатысының есебі жүргізіледі.
Жеке ұйғарымның прокурордың өтінімі бойынша шығарылғандығы ол туралы тікелей сот актісінде немесе сот отырысының хаттамасында көрсетілуімен, сондай-ақ істің материалдарына қоса тіркелген прокурордың жазбаша қорытындысымен куәландырылады.
Бағалау кезінде прокурорлардың өтінімдері бойынша шығарылған жеке ұйғарымдар, сонымен қатар прокурорлық тексерістер және прокурорлық қадағалау актілері (заңдылықтың бұзылуын жою, адамдарды заңда белгіленген жауаптылыққа тарту және басқалары) бойынша қабылданған шаралардың нәтижелілігі ескеріледі.
Төмен тұрған прокуратуралардың қызметін бағалау басқа да көрсеткіштер бойынша жұмыс нәтижелерін ескеру арқылы жүргізілуі мүмкін.
Ескерту. 16-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Бас Прокурорының 11.03.2015 № 42 бұйрығымен.
17. Салық кодексінің 534-бабының 1-тармағының 14) тармақшасына сәйкес, соттардың шешімдері мен қаулыларына берілген кассациялық шағымдардан мемлекеттік баж өндіріледі. Сондықтан, облыс, Астана, Алматы қалаларының және оларға теңестірілген прокуратураларында жеке және заңды тұлғалардан келіп түскен кассациялық наразылық келтіру туралы өтініштер бойынша азаматтық істерді сұратып алумен заңды күшіне енген сот актілерінің мынадай:
осы нұқсаулықтың 8-тармағында көзделген істер бойынша мемлекет пайдасына емес шешім шығарған жағдайда;
жұмысқа байланысты, дансаулығына зақым келтірумен, асыраушының өлімімен немесе қылмыспен келтірілген залалдың орнын толтыру туралы (талапкердің шағымы бойынша);
тарап ретінде Ұлы Отан соғысының қатысушылары, оларға теңестірілген адамдар, I және II топтағы мүгедектер, зейнеткерлер болып табылатын даулары бойынша заңдылығы тексеріледі.
Өзге жағдайларда арызданушыға оның кассациялық сатыдағы сотқа кассациялық шағыммен дербес жүгіну құқығы түсіндіріледі.
Азаматтық істі кассациялық тәртіпте тексеру үшін тиісті соттан АІЖК-нің 383-1-бабының 3-бөлігіне сәйкес, кассациялық наразылықты келтіруге құқығы бар прокурорлармен сұратып алынуы мүмкін.
Азаматтық іс өтініштің жауапты орындаушыға түскеннен бастап 5 жұмыс күні ішінде сұратылуы тиіс. Бұл ретте, заңды күшіне енген сот актісіне кассациялық наразылықты келтіру туралы өтінішті қарау мерзімі АІЖК-нің 387-бабының 2-1-бөлігінде, 124-бабының 2-бөлігінде және 125-бабында көзделген тәртіпте есептеледі.
Өтініш қанағаттандырусыз қалдырылған жағдайда, облыс прокурорымен (оған теңестірілген прокурормен) не оны алмастыратын тұлғамен бекітілетін дәлелді қорытынды жасалады. Арызданушыға берілетін жауаптарға облыс прокуроры (оған теңестірілген прокурор) не оны алмастыратын тұлға өзі қол қояды.
Ескерту. 17-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Бас Прокурорының 11.03.2015 № 42 бұйрығымен.
18. АІЖК-нің 387-бабының 1-бөлігіне сәйкес Бас Прокурор немесе оның тапсырмасы бойынша Бас Прокурордың орынбасарлары, облыстардың, Алматы, Астана қалаларының прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар азаматтық істі тексеру үшін тиісті соттан қадағалау тәртібінде сұратып ала алады.
Облыстардың, Алматы, Астана қалаларының прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар тиісті сұрату келіп түскен кезде оны әрі қарай Бас прокуратураға жолдау үшін дереу соттардан сұратады.
Бас прокуратураның прокурорлық қадағалау жай-күйіне талдау және жинақтау жүргізу туралы тапсырмалары мен тапсырыстары келіп түскен кезде, азаматтық істер Жоғарғы Сот Төрағасы мен Бас Прокурордың 2003 жылғы 7 сәуірдегі бірлескен хатында белгіленген тәртіппен сұратып алынады не сот актілерінің заңдылығы мен негізділігі Қазақстан Республикасы Конституциясының 83-бабына, АІЖК-нің 55-бабының 1-бөлігіне сәйкес соттарда тікелей тексеріледі.
19. Азаматтық сот ісін жүргізудегі прокурорлық қадағалаудың жай-күйі және сот төрелігін жүзеге асыру кезіндегі заңдылықтың жай-күйі туралы ақпарат, сондай-ақ осындай талдауға негізделген прокурорлық қадағалауды жетілдіру, заңдылықты бұзуға ықпал ететін себептер мен мән-жайларды жою мақсатында қолданыстағы заңнамаға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы ұсыныстар Бас прокуратураға кемінде тоқсанына бір рет жолданады.
Аумақтық прокурорлар және оларға теңестірілген прокурорлар өз қызметтерін жетілдіру мақсатында азаматтық сот ісін жүргізуде осы Нұсқаулықтың 8-тармағында көрсетілген істер бойынша прокурорлық қадағалау практикасын жүйелі талдайды, олар бойынша бірыңғай ақпарат (бақылау тәртібінде) жоғары тұрған прокуратураға жарты жылда бір рет жолданады.
Облыстардың, Алматы, Астана қалаларының прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар көрсетілген ақпаратты есепті кезеңнен кейінгі айдың 7-күніне қарай Бас прокуратураға ұсынады.
Жоғары тұрған прокурорлар төменгі тұрған прокурорларды ұйымдастыру-әдістемелік сипаттағы материалдармен қамтамасыз етеді, жұмыстың оң тәжірибесін таратады. Прокуратура қызметкерлерінің іскерлік және құқықтық біліктілігін арттыру бойынша оқу-әдістемелік іс-шараларын тұрақты негізде өткізеді, оларды тағлымдамадан өткізеді.
Ақпараттық хаттарды қарау нәтижелері бойынша прокурорлар ұқсас азаматтық-құқықтық даулар бойынша әділетсіз сот актілерін жедел анықтауға, құзыреті шегінде сот қателіктерін түзетуге шаралар қабылдауға, бұл туралы дер кезінде жоғары тұрған прокурорға хабарлауға тиіс.

3. Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасында азаматтық істер бойынша сот актілерінің заңдылығын қадағалауды ұйымдастыру

20. Департамент прокурорлары «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Қазақстан Республикасы Конституциялық Заңының 59-бабының 8-тармағында және 66-бабының 3-тармағында, сондай-ақ «Республикалық референдум туралы» Қазақстан Республикасы Конституциялық Заңының 13-бабының 5-тармағында көзделген істерді Жоғарғы Соттың бірінші сатыдағы қарауына қатысады.
21. Заңды күшіне енген сот актілерінің заңдылығын Бас прокуратура қадағалау тәртібімен тексереді.
Жоғарғы Соттың азаматтық және әкімшілік істер жөніндегі қадағалаушы сот алқасының қарауына тағайындалған азаматтық істерді зерделеу нәтижелері бойынша Департамент прокурорлары дәлелді қорытындылар жасайды, оларды Бас Прокурордың жетекшілік ететін орынбасары бекітеді. Қорытынды осы Нұсқаулықтың 9-тармағында белгіленген талаптарға сәйкес болуға тиіс.
22. Жоғарғы Соттың азаматтық және әкімшілік істер жөніндегі қадағалаушы сот алқасының отырысында қаралатын істер бойынша қорытындылар беруді Бас Прокурордың тапсырмасы бойынша ең алдымен оның орынбасарлары, ал олардың қатысу мүмкіндігі болмаса, бағыныстағы прокурорлар (Департамент бастығы немесе бастықтың орынбасары, Департаменттің басқарма және бөлім бастықтары) қамтамасыз етеді.
Департамент прокурорлардың қатысуымен Жоғарғы Сотта қаралған азаматтық істер бойынша сот актілерін және оларды қараған кезде прокурорлар берген қорытындыларды есепке алуды жүргізеді.
Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының және оның орынбасарларының тапсырмасы бойынша бағыныстағы прокурорлар (Департамент бастығы немесе бастықтың орынбасары, басқарма және бөлім бастықтары) Жоғарғы Соттың заңды күшіне енген сот актілеріне дау айту туралы азаматтық процеске қатысушылардың өтініштерін алдын ала қарауына қатысады.
23. АІЖК-нің 13, 15, 26-баптарында бекітілген тараптардың тең құқылығы және сотқа бағыныстылық басымдығы қағидатын негізге ала отырып, өз құқықтарын дербес қорғай алмайтын азаматтардың құқықтарына, сондай-ақ мемлекет мүддесіне қатысы жоқ іс бойынша қадағалау тәртібімен наразылық келтіру туралы өтінішті Бас прокуратура, осындай өтініш бойынша Жоғарғы Сот судьяларымен қадағалау iс жүргiзуiн қозғаудан бас тарту туралы шешім қабылданғандығы туралы мәліметтер болғанда және соттардың материалдық не іс жүргізу құқықтары нормаларының елеулі бұзылғандығы анықталғанда ғана қарайды.
Өзге жағдайларда өтініш иесіне АІЖК-нің 385-бабына сәйкес, тікелей Жоғарғы Сотқа сот актілеріне дау айту туралы осыған ұқсас өтінішпен жүгінуге құқығы бар екендігі түсіндіріледі.
24. Қадағалау тәртібінде наразылық келтіру туралы өтінішті қарау қажет болған кезде іс материалдарын сұратып алу арқылы жүзеге асырылады. Бұл жағдайда азаматтық іс өтініш жауапты орындаушыға келіп түскен сәттен бастап 5 күннің ішінде сұратылуы қажет.
Өтініш қанағаттандырусыз қалдырылған жағдайда осы Нұсқаулықтың 9-тармағында айқындалған талаптарға сәйкес дәлелді қорытынды жасалады және жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау жөніндегі ведомстволық нормативтік актілерге қарастырылып тәртіпте бекітіледі.
Бас прокуратурада азаматтық істерді сұрату үшін негіздердің нақты тізбесін Бас Прокурор айқындайды.
АІЖК-нің 388, 391-баптарының талаптарына сәйкес келмейтін қадағалау наразылығын келтіру туралы өтініште, атап айтқанда:
АІЖК-нің 388-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген мерзім өткеннен кейін берілген және оны қалпына келтіру үшін дәлелді себептері жоқ;
өтініш жасаушы тұлға, оның тұрғылықты немесе орналасқан жері және істегі іс жүргізу жағдайы көрсетілмеген;
сот шешімінің, ұйғарымының, қаулысының мазмұны, іске қатысушы тұлғалардың тұрғылықты немесе орналасқан жері көрсетілмеген;
істі бірінші, апелляциялық және кассациялық сатыларда қараған соттар және олар қабылдаған шешімдердің мазмұны көрсетілмеген;
наразылық келтіру қажет болып тұрған сот шешімі, ұйғарымы, қаулысы көрсетілмеген;
материалдық немесе іс жүргізу құқықтары нормаларының елеулі бұзылғандығы көрсетілмеген;
өтінім беруші тұлға немесе оның өкілі қол қоймаған;
өкілдің өкілеттігін куәландыратын сенімхаттың немесе құжаттың көшірмесі қоса тіркелмеген;
Оған сенім хатты немесе оның өкілдігін куәландыратын құжаттарды, сонымен қатар Жоғары Сотқа жүгінген кезде салық заңнамасына сәйкес мемлекеттік баж төленгені туралы растайтын құжаттарды қоса тіркемеген жағдайда, өтініш берген адамға қайтарылуға жатады.
Сот актісі түсініксіз болған жағдайда, оны түсіндіру құқығы АІЖК-нің 232-бабына сәйкес істі қараған соттың құзыретіне жатады.
Ескерту. 24-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Бас Прокурорының 11.03.2015 № 42 бұйрығымен.
25. АІЖК-нің 384-бабына сәйкес заңды күшіне енген сот актілеріне наразылық келтіру құқығы Бас Прокурорға тиесілі.
Бас Прокурор келтірген қадағалау наразылығын қолдауды Бас Прокурордың тапсырмасы бойынша оның орынбасарлары, ал олардың қатысуы мүмкін болмаса, бағыныстағы прокурорлар (Департамент бастығы, Департаменттің басқарма және бөлім бастықтары) қамтамасыз етеді.

4. Қорытынды ережелер

26. Департамент азаматтық істер бойынша сот актілерін қадағалауды жүзеге асыру жөнінде төменгі тұрған прокуратуралардың қызметіне басшылық жасауды және бақылауды қамтамасыз етеді, қадағалаудың осы саласында жұмыстың тиімділігін арттыруға қолдау көрсетеді, Бас прокуратураның басқа да бөлімшелерімен, Жоғарғы Сотпен, ғылыми және оқу мекемелерімен өзара іс-қимылды жүзеге асырады.
27. Департамент қадағалауды ұйымдастыруда қазіргі заманғы әдістемелерді енгізу, оқыту және тағылымдамадан өткізу, оның ішінде шет мемлекеттердің оқу орындарын қоса алғанда, азаматтық істер бойынша сот актілерінің заңдылығына қадағалауды жүзеге асыратын прокуратура қызметкерлерінің біліктілігін арттыру, әдістемелік және практикалық көмек көрсету бойынша жұмыс жүргізеді.
28. Департамент Бас Прокурордың және оның орынбасарларының тапсырмалары бойынша қолданыстағы заңнаманы жетілдіру жөніндегі ұсыныстарды енгізу, Қазақстан Республикасы Парламенті палаталарының, Қазақстан Республикасы Үкіметінің, өзге де орталық мемлекеттік органдардың жұмыс топтары, комитеттері және комиссиялары құрамына қатысу, заңнамалық және өзге де нормативтік құқықтық актілердің, оның ішінде Жоғарғы Соттың нормативтік қаулыларының жобаларын дайындауға қатысу арқылы норма шығармашылық қызметке қатысады.
29. Департамент, облыстардың, Алматы, Астана қалаларының прокурорлары, аудандық, қалалық және оларға теңестірілген әскери және басқа да мамандандырылған прокуратуралар бұқаралық ақпарат құралдарында заңдылық пен құқықтық тәртіптің жай-күйі, қадағалау қызметінің нәтижелері туралы ақпаратты жариялау арқылы прокуратура органдарының имидждік бағдарламасын іске асыруды қамтамасыз етеді.

Об утверждении Инструкции об организации прокурорского надзора за законностью судебных актов по гражданским делам и представительства интересов государства в судах

Приказ Генерального прокурора Республики Казахстан от 13 декабря 2012 года № 151. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 24 января 2013 года № 8288. Утратил силу приказом Генерального Прокурора Республики Казахстан от 29 января 2016 года № 21

Сноска. Утратил силу приказом Генерального Прокурора РК от 29.01.2016 № 21.

В целях повышения эффективности надзора за законностью судебных актов по гражданским делам и представительства интересов государства в гражданском судопроизводстве, обеспечения защиты конституционных и иных охраняемых законом прав, свобод и интересов граждан, государства и юридических лиц, руководствуясь нормативными положениями Законов Республики Казахстан от 21 декабря 1995 года № 2709 «О прокуратуре», от 24 марта 1998 года № 213-I «О нормативных правовых актах», ПРИКАЗЫВАЮ:
1. Утвердить Инструкцию об организации прокурорского надзора за законностью судебных актов по гражданским делам и представительства интересов государства в судах.
2. Признать утратившим силу приказ Генерального Прокурора Республики Казахстан от 12 августа 2010 года № 46 «Об утверждении Инструкции об организации прокурорского надзора за законностью судебных актов по гражданским делам и представительства интересов государства в судах», зарегистрированный в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 6464.
3. С настоящим приказом ознакомить всех сотрудников и работников органов, ведомств и учреждений прокуратуры Республики Казахстан, копию направить Главному военному прокурору, Главному транспортному прокурору, прокурорам областей и приравненным к ним для исполнения.
4. Начальнику Департамента по представительству интересов государства в судах принять меры к государственной регистрации настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан.
Департаменту финансов, информатизации и защиты информационных ресурсов обеспечить размещение приказа на официальном сайте Генеральной прокуратуры.
5. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на заместителя Генерального Прокурора Республики Казахстан Асанова Ж.К.
6. Настоящий приказ вводится в действие со дня государственной регистрации в Министерстве юстиции Республики Казахстан.

Генеральный Прокурор
Республики Казахстан А. Даулбаев

Утверждена
Приказом Генерального Прокурора
Республики Казахстан
от 13 декабря 2012 года № 151

ИНСТРУКЦИЯ
об организации прокурорского надзора за законностью
судебных актов по гражданским делам и представительству интересов государства в судах

1. Общие положения

1. Настоящая Инструкция разработана в соответствии с Конституцией Республики Казахстан, Гражданским процессуальным кодексом Республики Казахстан (далее – ГПК), Законом Республики Казахстан «О Прокуратуре» (далее – Закон) и другими законодательными актами Республики Казахстан и регламентирует организацию и осуществление надзора за законностью судебных актов по гражданским делам и представительству интересов государства в судах.
2. Высший надзор за точным и единообразным применением законов в гражданском судопроизводстве от имени государства осуществляется Генеральным Прокурором Республики Казахстан (далее – Генеральный Прокурор) как непосредственно, так и через подчиненных ему прокуроров путем участия и дачи заключения в судебном разбирательстве, проверки законности не вступивших и вступивших в законную силу судебных актов и их опротестования в случае незаконности.
3. Задачами надзора за законностью судебных актов по гражданским делам и представительству интересов государства в судах являются обеспечение защиты конституционных и иных охраняемых законом прав, свобод и интересов граждан, государства и юридических лиц, неукоснительное соблюдение принципов отправления правосудия, укрепление законности и правопорядка, предупреждение правонарушений.
4. Департамент по представительству интересов государства в судах Генеральной прокуратуры Республики Казахстан (далее - Департамент), прокуроры областей, городов Алматы, Астаны, районные, городские и приравненные к ним военные и другие специализированные прокуратуры обеспечивают постоянный и эффективный надзор за законностью судебных актов по гражданским делам, проверяют соблюдение судами процессуальных сроков при рассмотрении гражданских дел, систематически анализируют состояние законности при отправлении правосудия по гражданским делам.
В целях эффективного осуществления надзорных функций и оперативного реагирования на нарушения законности прокуроры в своей деятельности используют Систему информационного обмена правоохранительных и специальных органов, Единую унифицированную статистическую систему и иные информационные ресурсы и системы Комитета по правовой статистики и специальных учетов Генеральной прокуратуры Республики Казахстан и других государственных органов.
Сноска. Пункт 4 с изменением, внесенным приказом Генерального Прокурора РК от 11.03.2015 № 42.
5. В Департаменте, прокуратурах областей, городов Алматы, Астаны и приравненных к ним прокуратурах работа организуется по зонально-предметному принципу в целях прогнозирования состояния законности, системного анализа прокурорской практики по актуальным категориям гражданских дел с рассмотрением их результатов в рабочих предметных группах, оперативных совещаниях и коллегиях, с принятием конкретных мер по повышению эффективности осуществляемого надзора.
Работа по предметному принципу осуществляется путем определения актуальных категорий гражданско-правовых споров и закрепления ответственных лиц, которые проводят систематический анализ состояния законности, прокурорского надзора, вносят предложения по совершенствованию действующего законодательства, форм, методов надзорной деятельности с целью выработки предложений по его совершенствованию.
При определении предметных направлений исходить из состояния законности и особенностей обслуживаемого региона, распространенности тех или иных гражданско-правовых споров.
Специализация прокуроров учитывается при планировании работы, прокуратуры, проведении анализов и обобщений, рассмотрении обращений физических и юридических лиц.
Зональный принцип заключается в закреплении за прокурорами, осуществляющими надзор за законностью судебных актов, определенных регионов с целью мониторинга и анализа состояния законности в этом регионе.
6. При осуществлении надзора за точным и единообразным применением законов в гражданском судопроизводстве, не допускается необоснованное вмешательство в споры между субъектами частного предпринимательства, а также в корпоративные споры (часть 2 статьи 24 ГПК).

2. Представительство интересов государства в судах

7. Представляя интересы государства в судах по гражданским делам, прокурор осуществляет свои полномочия в соответствии с Конституцией Республики Казахстан, ГПК, Законом и иными законодательными актами.
Территориальные прокуроры в пределах компетенции обеспечивают по месту своей дислокации участие и последующий надзор при рассмотрении гражданских дел в судах первой, апелляционной и кассационной инстанций, за исключением категорий споров, отнесенных настоящей Инструкцией к ведению специализированных прокуроров, дислоцированных в месте расположения этих судов.
Специализированные военные прокуроры в пределах компетенции обеспечивают по месту своей дислокации участие и последующий надзор при рассмотрении военными судами гражданских дел, перечисленных в пункте 8 настоящей Инструкции.
Специализированные транспортные прокуроры в пределах компетенции обеспечивают по месту своей дислокации участие и последующий надзор при рассмотрении судами первой, апелляционной и кассационной инстанций гражданских дел, предусмотренных пунктом 8 настоящей Инструкции, по которым предметом спора являются объекты транспортной инфраструктуры либо в качестве одной из сторон выступают организации железнодорожного, автомобильного (в части международных автомобильных перевозок пассажиров, багажа и грузов), морского, внутреннего водного, воздушного, городского рельсового и магистрального трубопроводного транспорта, космической системы, а также государственные органы, реализующие полномочия по отношению к названным объектам и субъектам, и органы транспортной прокуратуры.
Специализированные природоохранные прокуроры в пределах компетенции обеспечивают по месту своей дислокации участие и последующий надзор при рассмотрении судами гражданских дел, по которым они выступают в качестве истца, ответчика либо третьего лица.
Территориальные прокуроры обеспечивают своевременное и надлежащее извещение (телефонограммой либо иными средствами связи, обеспечивающими фиксирование извещения) специализированных прокуроров в случае принятия судом к производству дела, отнесенного настоящим приказом к ведению специализированных прокуроров, дислоцированных по месту расположения этих судов. Специализированные прокуроры осуществляют мониторинг всех назначенных к рассмотрению дел с использованием официального сайта местного суда или иными способами.
В случае отсутствия специализированной прокуратуры в месте расположения суда, в котором назначено к рассмотрению отнесенное к ее ведению дело, либо неизвещения об этом специализированного прокурора, участие в судах и последующая проверка законности судебных актов возлагаются на соответствующего территориального прокурора.
Участие в специализированных межрайонных экономических судах обеспечивают прокуроры соответствующих подразделений прокуратур.
По делам, подведомственным транспортным прокурорам, рассматриваемым специализированным межрайонным экономическим судом г. Астаны, обеспечение участия и последующий надзор возлагаются на Главную транспортную прокуратуру.
Обеспечение участия в специализированных ювенальных судах возлагается на прокуроров, дислоцированных по месту расположения данных судов.
В городах Алматы и Астана порядок осуществления надзора за законностью судебных актов специализированных ювенальных судов определяется прокурорами этих городов.
По рассмотренным судами делам территориальные и специализированные прокуроры ежеквартально проводят сверку.
Сноска. Пункт 7 в редакции приказа Генерального Прокурора РК от 11.03.2015 № 42.
8. Прокуроры в обязательном порядке вступают в процесс по делам:
когда это предусмотрено законом;
признано необходимым судом или вышестоящим прокурором;
затрагивающим интересы государства;
о восстановлении на работе;
о взыскании заработной платы,
о выселении гражданина из жилища без предоставления другого жилого помещения;
о возмещении вреда, причиненного жизни и здоровью.
Законом предусмотрено участие прокурора по делам:
возбужденным по инициативе прокурора;
о лишении, восстановлении, ограничении родительских прав, об усыновлении, о признании усыновления недействительным, об отмене усыновления (удочерения) ребенка (Глава 36-1 ГПК, статьи 76, 78, 79, 87, 103, 107 Кодекса РК «О браке (супружестве) и семье»);
об оспаривании решений и действий (бездействия) органов государственного управления и должностных лиц (статья 281 ГПК);
об оспаривании законности нормативных правовых актов (статья 284 ГПК);
о признании гражданина безвестно отсутствующим или об объявлении гражданина умершим (статья 299 ГПК);
о признании гражданина ограниченно дееспособным или недееспособным (статья 306 ГПК);
о помещении несовершеннолетнего в специальную организацию образования или организацию с особым режимом содержания (статья 308-2 ГПК);
о выдворении иностранца или лица без гражданства за пределы Республики Казахстан (статья 317-14 ГПК).
Прокурорам необходимо вступать в процесс для дачи заключения по своей инициативе, если рассматриваемый судом спор затрагивает интересы значительного числа граждан, может привести к тяжким последствиям для их жизни и здоровья, экономики и безопасности Республики Казахстан.
По другим спорам прокурор вступает в процесс только при наличии указания вышестоящего прокурора либо соответствующего определения суда.
Прокурор, не являющийся стороной по делу и вступивший в процесс в порядке, предусмотренном частью 2 статьи 55 ГПК, после судебных прений дает заключение по существу дела в целом (статья 213 ГПК).
Прокурор, обратившийся в суд за защитой прав, свобод и охраняемых законом интересов других лиц, выступает в судебных прениях. Заключение прокурора по существу дела в целом после судебных прений не требуется (часть 3 статьи 211 ГПК).
Прокуроры городов, районов и приравненные к ним прокуроры организуют учет судебных актов, вынесенных судами первой инстанции по гражданским делам, рассмотренным с участием прокуроров и заключений прокуроров, данных при их рассмотрении, которые формируются в соответствующие номенклатурные дела.
Сноска. Пункт 8 в редакции приказа Генерального прокурора РК от 04.08.2014 № 79; с изменением, внесенным приказом Генерального Прокурора РК от 11.03.2015 № 42.
9. На всех стадиях гражданского судопроизводства прокуроры, вступившие в процесс по делам, предусмотренным в пункте 8 настоящей Инструкции, и по своей инициативе, определяют свою позицию в строгом соответствии с требованиями закона, материалами дел, последовательно отстаивают ее, руководствуются принципами законности, равенства юридических лиц и граждан перед законом и судом, состязательности и равноправия сторон.
Результаты ознакомления с материалами дела на всех стадиях гражданского процесса участвующий прокурор предварительно докладывает соответствующему вышестоящему прокурору или курирующему заместителю с утверждением последними заключения по делу.
Заключение прокурора составляется в письменном виде и в нем должны быть указаны:
наименование дела;
стороны;
суть заявленных требований;
обстоятельства, на которые ссылаются истец и ответчик;
мнение прокурора о представленных сторонами доказательствах с точки зрения их относимости, допустимости, достоверности и достаточности;
нормы материального и процессуального права, подлежащие применению;
выводы прокурора по существу заявленных требований, распределению судебных расходов.
Заключение по делу, подлежащему пересмотру в апелляционном, кассационном, надзорном порядке, должно содержать также сведения о:
судье (докладчике, составе коллегии), содержании судебных актов, подлежащих пересмотру, позиции суда;
участвовавших прокурорах, кратком содержании заключений;
доводах жалобы (ходатайства);
результатах изучения дела;
выводы об обоснованности жалобы (ходатайства).
При выявлении в ходе надзорной деятельности нарушений законности со стороны должностных лиц государственных органов, физических и юридических лиц, прокурор ходатайствует перед судом о вынесении частного определения, письменно или в форме электронного документа доводит об этом до сведения вышестоящего прокурора с целью принятия мер к проведению дополнительных проверок и решения вопроса о привлечении виновных лиц к установленной законом ответственности, устранения причин и условий, способствовавших нарушению закона.
В силу части 3 статьи 66 ГПК непредставление суду первой инстанции имеющихся у стороны доказательств исключает возможность представления этих доказательств суду апелляционной, кассационной, надзорной инстанций. Поэтому по спорам, затрагивающим интересы государства, прокуроры обязаны принимать меры, направленные на обеспечение своевременного представление государственными юридическими лицами доказательств, необходимых для правильного разрешения дел.
Прокуроры обязаны принципиально реагировать на факты ненадлежащего представительства интересов государственных учреждений и предприятий их представителями, инициируя привлечение последних к ответственности и при необходимости - первых руководителей.
Сноска. Пункт 9 с изменениями, внесенными приказом Генерального Прокурора РК от 11.03.2015 № 42.
10. Прокуроры постоянно проверяют законность определений суда о приостановлении производства по всем гражданским делам, при выявлении нарушений законности принимают меры к их устранению.
Сведения о результатах проверок и принятых мерах включаются в ежеквартальные информации, направляемые в Департамент в соответствии с пунктом 19 настоящей инстанции.
11. Прокурор, представляющий интересы органов прокуратуры в рассматриваемом судом споре в качестве истца или ответчика, пользуется процессуальными правами и обязанностями стороны (часть 6 статьи 55 ГПК).
По делам, возбужденным по искам и заявлениям прокуроров, участие в судах в качестве представителей прокуратуры обеспечивают работники тех подразделений, по чьей инициативе было возбуждено дело.
По делам, где в качестве ответчика выступает орган или учреждение прокуратуры, в качестве представителей ответчика участвуют сотрудники тех подразделений, чьи действия обжалуются.
При рассмотрении таких споров заключение прокурора по существу дела в целом после судебных прений не требуется (часть 3 статьи 211 ГПК).
По делу, возбужденному по инициативе прокурора, а также по спору, где в качестве ответчика выступает орган или учреждение прокуратуры, апелляционный, кассационный протест не приносятся. В случае несогласия с состоявшимися судебными актами прокурор вправе подать апелляционную, кассационную жалобы.
Ответственность за обеспечение состязательности в процессе и обжалование незаконных судебных актов по делам указанной категории возлагается на этих сотрудников.
Прокуратуры областей, городов Алматы, Астаны и приравненные к ним незамедлительно уведомляют Департамент о поступлении иска к Генеральной прокуратуре, органу или учреждению прокуратуры с приложением копии иска и других материалов.
Сноска. Пункт 11 с изменением, внесенным приказом Генерального Прокурора РК от 11.03.2015 № 42.
12. Прокурорам необходимо своевременно реагировать на допущенные судом ошибки по делам, перечисленным в пункте 8 настоящей Инструкции, затрагивающим права и законные интересы социально-уязвимых слоев населения (пенсионеры, инвалиды), а также по делам, участие в которых принято по собственной инициативе, путем опротестования судебных актов в апелляционном, кассационном порядке, внесения иных актов прокурорского надзора.
Вступившие в законную силу судебные акты по делам, рассмотренным в порядке упрощенного производства (Глава 13-1 ГПК), надзорному обжалованию, опротестованию не подлежат. Поэтому прокуратуры городов, районов и приравненные к ним обязаны в апелляционные сроки проверять законность состоявшихся по ним решений и определений судов первой инстанции, преграждающих дальнейшее движение, вынесенных не в пользу государственного органа (учреждения, предприятия).
В силу статьи 384 ГПК вступившие в законную силу судебные акты местных и других судов могут быть пересмотрены в порядке надзора Верховным Судом Республики Казахстан (далее – Верховный Суд) по протесту Генерального Прокурора только в случае соблюдения кассационного порядка их обжалования.
Прокуратуры областей, городов Алматы, Астаны и приравненные к ним обязаны в кассационные сроки проверять законность вступивших в законную силу решений, определений, постановлений судов первой и апелляционной инстанции, преграждающих дальнейшее движение, вынесенных не в пользу государственного органа (учреждения, предприятия), по делам, которые не рассматривались в кассационном порядке.
При этом прокурорам необходимо принимать исчерпывающие меры по исполнению юридическими службами государственных органов (учреждений, предприятий) требований абзаца 14 пункта 8 Типового положения о юридических службах государственных органов Республики Казахстан, утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 9 ноября 2006 года № 1072, по своевременному обжалованию судебных актов во всех судебных инстанциях.
Сведения о вступивших в законную силу судебных актах по указанным в настоящем пункте делам, результатах проверки их законности и принятых мерах включаются в ежеквартальные информации, направляемые в Департамент в соответствии с пунктом 19 настоящей Инструкции.
Сноска. Пункт 12 с изменениями, внесенными приказом Генерального Прокурора РК от 11.03.2015 № 42.
13. При даче заключения в суде апелляционной инстанции прокурор обязан учесть как обстоятельства дела, так и заслушанные в суде пояснения, дополнительно представленные в суд материалы. При этом прокурор не связан доводами протеста и действует, исходя из требований закона и имеющихся фактических данных.
Каждый случай последующего изменения позиции прокуратуры, изложенной в суде первой инстанции, ввиду ее необоснованности, за исключением дел, судебные акты по которым отменены на основании новых доказательств, представленных суду апелляционной (кассационной) инстанции, подлежит обсуждению с рассмотрением вопроса об ответственности сотрудников, подготовивших необоснованное заключение или протест.
14. Апелляционный протест приносится лишь при наличии оснований к отмене либо изменению решения суда, предусмотренных частью 1 статьи 364 ГПК. Право принесения апелляционного протеста принадлежит прокурору, участвовавшему в рассмотрении дела в суде первой инстанции. Генеральный Прокурор и его заместители, прокуроры областей и приравненные к ним прокуроры и их заместители, прокуроры районов и приравненные к ним прокуроры в пределах своей компетенции вправе опротестовать судебное решение, независимо от участия в рассмотрении дела.
Нарушения, неправильное применение судами первой и апелляционной инстанций норм материального и процессуального права, являющиеся основаниями для кассационного опротестования, установлены статьями 365 , 366 ГПК. Право кассационного опротестования вступивших в законную силу решений, постановлений и определений судов первой, апелляционной инстанций принадлежит прокурору, участвовавшему в рассмотрении дела в этих инстанциях. Генеральный Прокурор и его заместители, прокуроры областей и приравненные к ним прокуроры вправе опротестовать вступившие в законную силу решения, постановления и определения судов первой и апелляционной инстанций независимо от участия в рассмотрении дела.
Апелляционный и кассационный протесты должны отвечать требованиям статьей 335 , 383-5 ГПК.
Кассационный протест на вступившее в законную силу решение суда по гражданскому делу, не рассматривавшемуся в апелляционном порядке, может быть принесен прокурором, обеспечивавшим участие в суде первой инстанции.
При необоснованном отклонении судом кассационного протеста, а также при установлении существенных нарушений норм материального и процессуального права, допущенных при рассмотрении гражданского дела, предусмотренного частью 2 статьи 55 ГПК, прокурор области, города Алматы, Астаны и приравненный к нему прокурор вносит представление о принесении Генеральным Прокурором надзорного протеста и истребовании дела, которое должно отвечать требованиям статьи 390 ГПК. К представлению прилагаются надзорное производство (при его наличии) и копии всех состоявшихся по делу судебных актов, внесенных протестов.
Представления, не отвечающие указанным требованиям, а также критериям, предусмотренным пунктом 23 настоящей Инструкции, подлежат возвращению без рассмотрения.
По делу, возбужденному по инициативе прокурора, а также по спору, где в качестве ответчика выступает орган или учреждение прокуратуры, ходатайство о принесении надзорного протеста подается в Генеральную прокуратуру только в случае отказа в возбуждении надзорного производства судьями Верховного Суда.
Сноска. Пункт 14 с изменением, внесенным приказом Генерального Прокурора РК от 11.03.2015 № 42.
15. При рассмотрении дел в апелляционном порядке прокуроры областей, городов Алматы, Астаны и приравненные к ним прокуроры обеспечивают участие соответствующих прокуроров по делам, предусмотренным частью 2 статьи 55 ГПК (часть 2 статьи 350 ГПК) и пунктом 8 настоящей Инструкции, в том числе разрешенным в порядке упрощенного производства.
Участие по делам, рассматриваемым кассационными судебными коллегиями областных и приравненных к ним судов в соответствии с частью 2 статьи 383-15 ГПК, обеспечивается прокурорами областей, городов Алматы, Астаны, приравненных к ним прокурорами, их заместителями, а при невозможности их участия - подчиненными прокурорами (начальником управления, его заместителем, старшим помощником, помощником прокурора).
Заместители прокуроров областей, городов Алматы, Астаны и приравненных к ним прокуроров, прокуроры городов и районов и их заместители, курирующие надзор за законностью судебных актов по гражданским делам, не менее 4 раз в год, принимают участие в рассмотрении судами первой инстанции наиболее сложных дел обязательной категории, а также дел, затрагивающих интересы значительного числа граждан, повлекших широкий общественный резонанс.
Прокуроры областей, городов Алматы, Астаны и приравненные к ним прокуроры либо лица, их замещающие, лично обеспечивают квалифицированное поддержание протестов Генеральной прокуратуры в судах кассационной инстанции с незамедлительным уведомлением Департамента о результатах рассмотрения протеста и последующим направлением копий судебных постановлений.
Прокуроры областей, городов Алматы, Астаны и приравненные к ним прокуроры организуют учет судебных актов, вынесенных судами апелляционной и кассационной инстанций по гражданским делам, рассмотренным с участием прокуроров и заключений прокуроров, данных при их рассмотрении, которые формируются в соответствующие номенклатурные дела.
Сноска. Пункт 15 с изменениями, внесенными приказом Генерального Прокурора РК от 11.03.2015 № 42.
16. Ключевыми показателями надзора за законностью судебных актов по гражданским делам являются:
качество надзора;
качество протестов;
эффективность реагирования на нарушения законности.
Качество надзора оценивается вышестоящей прокуратурой на основе мониторинга судебных актов по делам обязательной категории и иным делам, рассмотренным с участием прокурора, отмененных в апелляционном, кассационном и надзорном порядке по жалобам сторон или протестам вышестоящего прокурора (без представления нижестоящего прокурора).
Учитываются отмены судебных актов ввиду явных (очевидных) нарушений законности, по которым надзирающий прокурор в нарушение требований и стандартов надзорной работы не принял меры прокурорского реагирования вследствие преднамеренных действий (бездействия) либо небрежности или незнания норм права. Наличие либо отсутствие этих обстоятельств определяется путем изучения судебных актов первой, апелляционной, кассационной и надзорной инстанции.
В этих целях ведется учет эффективности апелляционного опротестования, которая исчисляется из соотношения отмененных по апелляционным протестам прокурора решений судов первой инстанции по делам обязательной категории и иным делам, рассмотренным с участием прокурора, к общему количеству отмененных в апелляционном порядке решений суда первой инстанции по делам обязательной категории и иным делам, рассмотренным с участием прокурора, без учета решений, отмененных по апелляционным жалобам прокуроров.
В случае отмены по кассационному протесту апелляционного постановления (решения), которым ранее отменено решение суда первой инстанции без апелляционного протеста, сведения статистического отчета о количестве решений суда первой инстанции, отмененных по апелляционным жалобам сторон, корректируются в сторону уменьшения.
При исчислении эффективности апелляционного опротестования не учитываются решения, отмененные на основании новых доказательств, представленных суду апелляционной инстанции в порядке части 2 статьи 345 ГПК, если об этом прямо указано в апелляционном постановлении, решении, а также в связи с отказом от иска, заключением сторонами мирового или медиативного соглашения.
Указанный порядок не распространяется на случаи отмены решений судов в связи нарушением или неправильным применением норм процессуального права, перечисленным в части 1 статьи 366 ГПК, даже при наличии новых доказательств.
Отражение в статистическом отчете сведений о судебных актах, отмененных на основании новых доказательств, производится только после получения письменного или в форме электронного документа согласования Департамента. Соответствующее ходатайство направляется в Департамент с приложением копий судебных актов, состоявшихся по делу, в течение 10 дней после принятия судом процессуального решения.
Отмены судебных актов по делам обязательной категории и иным делам, рассмотренным с участием прокурора, в кассационном и надзорном порядке учитываются без исчисления показателя эффективности опротестования.
Качество протестов оценивается вышестоящей прокуратурой на основе мониторинга отозванных, возвращенных и отклоненных апелляционных и кассационных протестов.
Учитываются необоснованные протесты. К ним относятся протесты, подготовленные с явными (очевидными) нарушениями требований и стандартов надзорной работы, которые допущены прокурором преднамеренно либо вследствие небрежности или незнания норм права, в том числе ведомственных актов. Наличие либо отсутствие этих обстоятельств определяется путем изучения протеста и состоявшихся по делу судебных актов.
В этих целях ведется учет удовлетворяемости апелляционных (кассационных) протестов, которая исчисляется по формуле:
100 % - (отклоненные/рассмотренные) х 100 % = удовлетворяемость.
При этом в случае удовлетворения кассационного протеста (надзорного протеста, принесенного по представлению прокурора области или приравненного к нему) по делу, по которому ранее отклонен апелляционный (кассационный) протест, сведения статистического отчета о количестве отклоненных апелляционных (кассационных) протестов корректируются в сторону уменьшения.
Прокурорам областей, городов Алматы, Астаны и приравненным к ним прокурорам в случае отзыва необоснованного протеста письменно или в форме электронного документа сообщать нижестоящему прокурору о мотивах такого решения и принимать меры к предупреждению подобных ошибок.
Протест считается отозванным в случае вынесения судом апелляционной (кассационной) инстанции соответствующего постановления об удовлетворении просьбы лица, принесшего протест, либо вышестоящего прокурора, а также наличия в апелляционном (кассационном) постановлении (решении) выводов о принятии судом отзыва протеста при рассмотрении дела по апелляционной (кассационной) жалобе стороны.
Во всех остальных случаях возврата протестов, в том числе по инициативе прокуроров, такие протесты подлежат учету как возвращенные.
Эффективность реагирования на нарушения законности по гражданским делам оценивается вышестоящей прокуратурой на основе мониторинга частных определений судов на нарушения законности, вынесенных по ходатайствам прокуроров по делам, рассмотренным с их участием, а также проверок и актов прокурорского надзора, инициированных в связи с обстоятельствами, выявленными в судебном заседании.
В этих целях ведется учет соотношения частных определений судов на нарушения законности, вынесенных по ходатайствам прокуроров по делам, рассмотренным с их участием, к общему количеству частных определений судов на нарушения законности, вынесенных по делам, рассмотренным с участием прокурора.
Вынесение частного постановления по ходатайству прокурора подтверждается прямым указанием на это в судебном акте или протоколе судебного заседания, либо письменным заключением прокурора, приобщенным к материалам дела.
При оценке учитывается результативность мер, принятых по частным определениям, вынесенным по ходатайствам прокуроров, а также прокурорским проверкам и актам прокурорского надзора (устранение нарушений законности, привлечение лиц к установленной законом ответственности и другие).
Оценка деятельности нижестоящих прокуратур может осуществляться и с учетом результатов работы по другим показателям.
Сноска. Пункт 16 в редакции приказа Генерального Прокурора РК от 11.03.2015 № 42.
17. В силу подпункта 14) пункта 1 статьи 534 Налогового кодекса с кассационных жалоб на решения и постановления судов взимается государственная пошлина. Поэтому в прокуратурах областей, городов Алматы, Астаны и приравненных к ним по поступившим ходатайствам физических и юридических лиц о принесении кассационных протестов с истребованием гражданских дел проверяется законность вступивших в законную силу судебных актов по спорам:
перечисленным в пункте 8 настоящей инструкции в случае вынесения решения не в пользу государства;
о возмещении вреда, причиненного смертью кормильца, повреждением здоровья, связанным с работой, либо преступлением (по жалобам истцов);
сторонами в которых являются участники Великой Отечественной войны, лица, приравненные к ним, инвалиды I и II групп, пенсионеры.
В иных случаях заявителю разъясняется его право на самостоятельное обращение с кассационной жалобой в суд кассационной инстанции.
Гражданское дело запрашивается из соответствующего суда для проверки в кассационном порядке прокурорами, обладающими правом на принесение кассационного протеста в соответствии с частью 3 статьи 383-1 ГПК.
Запрос об истребовании гражданского дела направляется в течение 5 рабочих дней с момента поступления ходатайства ответственному исполнителю. При этом срок рассмотрения ходатайства о принесении кассационного протеста на вступивший в законную силу судебный акт исчисляется в порядке, предусмотренном частью 2-1 статьи 387, частью 2 статьи 124 и статьей 125 ГПК.
В случаях оставления обращения без удовлетворения составляется мотивированное заключение, утверждаемое прокурором области (приравненным к нему прокурором) либо лицом, его замещающим. Ответы заявителям подписываются лично прокурором области (приравненным к нему прокурором) либо лицом, его замещающим.
Сноска. Пункт 17 в редакции приказа Генерального Прокурора РК от 11.03.2015 № 42.
18. В соответствии с частью 1 статьи 387 ГПК гражданское дело может быть истребовано из соответствующего суда для проверки в порядке надзора Генеральным Прокурором либо по его поручению заместителями Генерального Прокурора, прокурорами областей, городов Алматы, Астаны и приравненными к ним прокурорами.
Прокурорам областей, городов Алматы, Астаны и приравненным к ним прокурорам при поступлении соответствующего запроса незамедлительно запрашивать из судов истребуемые дела для дальнейшего направления в Генеральную прокуратуру.
При поступлении заданий и поручений Генеральной прокуратуры о проведении анализов и обобщений состояния прокурорского надзора гражданские дела истребуются в порядке, установленном совместным письмом председателя Верховного Суда и Генерального Прокурора от 7 апреля 2003 года, либо законность и обоснованность судебных актов в соответствии со статьей 83 Конституции Республики Казахстан, частью 1 статьи 55 ГПК проверяется непосредственно в судах.
19. Информации о состоянии прокурорского надзора в гражданском судопроизводстве и состоянии законности при отправлении правосудия, а также основанные на таких анализах предложения о совершенствовании прокурорского надзора, внесении изменений и дополнений в действующее законодательство в целях устранения причин и условий, способствующих нарушениям законности, направляются в Генеральную прокуратуру не реже одного раза в квартал.
В целях совершенствования своей деятельности территориальные прокуроры и приравненные к ним прокуроры систематически анализируют практику прокурорского надзора в гражданском судопроизводстве по делам, указанным в пункте восьмом настоящей Инструкции, единая информация по ним (в порядке контроля) направляется в вышестоящую прокуратуру не реже одного раза в полугодие.
Прокуроры областей, городов Алматы, Астаны и приравненные к ним прокуроры указанные информации предоставляют в Генеральную прокуратуру к 7 числу месяца, следующего за отчетным периодом.
Вышестоящие прокуроры обеспечивают нижестоящих прокуроров материалами организационно-методического характера, распространяют положительный опыт работы. Регулярно проводят учебно-методические мероприятия по повышению деловой и правовой квалификации работников прокуратуры, практикуют их стажировку.
По результатам рассмотрения информационных писем прокуроры должны оперативно выявлять неправосудные судебные акты по схожим гражданско-правовым спорам, в пределах компетенции принимать меры к исправлению судебных ошибок, о чем своевременно информировать вышестоящего прокурора.

3. Организация надзора за законностью судебных актов по
гражданским делам в Генеральной прокуратуре Республики
Казахстан

20. Прокуроры Департамента участвуют в рассмотрении Верховным Судом по первой инстанции дел, предусмотренных пунктом 8 статьи 59 и пунктом 3 статьи 66 Конституционного закона Республики Казахстан «О выборах в Республике Казахстан», а также пунктом 5 статьи 13 Конституционного закона Республики Казахстан «О республиканском референдуме».
21. Законность вступивших в законную силу судебных актов в порядке надзора проверяется Генеральной прокуратурой.
По результатам изучения гражданских дел, назначенных к рассмотрению надзорной судебной коллегией по гражданским и административным делам Верховного Суда, прокурорами Департамента составляются мотивированные заключения, которые утверждаются курирующим заместителем Генерального Прокурора. Заключение должно соответствовать требованиям, определенным в пункте 9 настоящей Инструкции.
22. Участие по делам, рассматриваемым в заседаниях надзорной судебной коллегии по гражданским и административным делам Верховного Суда, по поручению Генерального Прокурора, обеспечивается его заместителями, подчиненными прокурорами (начальником или заместителем начальника Департамента, начальниками управления и отделов Департамента).
Департамент ведет учет судебных актов по гражданским делам, рассмотренным с участием прокуроров Верховным Судом, и заключений прокуроров, данных при их рассмотрении.
По поручению Генерального Прокурора и его заместителей подчиненные прокуроры (начальник или заместитель начальника Департамента, начальники управлений и отделов) принимают участие в предварительном рассмотрении Верховным Судом ходатайств участников гражданского процесса об оспаривании вступивших в законную силу судебных актов.
23. Исходя из принципа равноправия сторон и приоритета судебной подведомственности, закрепленных в статьях 13, 15, 26 ГПК, ходатайство о принесении протеста в порядке надзора по делу, не затрагивающему прав граждан, которые самостоятельно не могут защитить свои права, а также интересов государства, рассматривается Генеральной прокуратурой только при наличии сведений об отказе в возбуждении надзорного производства судьями Верховного Суда и выявлении существенных нарушений норм материального либо процессуального права, допущенных судами.
В иных случаях заявителю разъясняется его право на обращение с аналогичным ходатайством об оспаривании судебного акта непосредственно в Верховный Суд в соответствии со статьей 385 ГПК.
24. Рассмотрение ходатайства о принесении протеста в порядке надзора при необходимости осуществляется с истребованием дел. В этом случае гражданское дело должно быть запрошено в течение 5 рабочих дней с момента поступления ходатайства ответственному исполнителю. В исключительных случаях при наличии поручения Генерального Прокурора, его заместителей, начальника Департамента гражданское дело может быть истребовано в течение 15 календарных дней с момента поступления ходатайства в прокуратуру.
При оставлении ходатайства без удовлетворения составляется мотивированное заключение, соответствующее требованиям, определенным в пункте 9 настоящей Инструкции, утверждаемое в порядке, предусмотренном ведомственными нормативными актами по рассмотрению обращений физических и юридических лиц.
Конкретный перечень оснований для истребования гражданских дел в Генеральной прокуратуре может определяться Генеральным Прокурором.
Ходатайство подлежит рассмотрению в течение тридцати календарных дней со дня поступления, а в случае истребования дела - в течение тридцати календарных дней со дня поступления дела в прокуратуру (часть 2-1 статьи 387 ГПК). При этом сроки исчисляются в порядке, предусмотренном частью 2 статьи 124 и статьей 125 ГПК.
Ходатайство о принесении надзорного протеста, не отвечающее требованиям статей 388, ГПК, в частности:
поданное после истечения срока, указанного в части первой статьи 388 ГПК, при отсутствии уважительных причин для его восстановления;
не содержащее сведений о лице, подающем ходатайство, его месте жительства или местонахождении и процессуальном положение в деле;
указаний о содержании решения, определения, постановления суда, участвующих в деле лицах с указанием места их жительства или места нахождения;
указаний о судах, рассматривавших дело в первой, апелляционной и кассационных инстанциях, и содержании принятых ими решений;
указаний о решении, определении, постановлении суда, которое предлагается опротестовать;
указаний, в чем заключается существенное нарушение норм материального либо процессуального;
не подписанное лицом, подающим ходатайство или его представителем;
без приложения к нему доверенности или документа, удостоверяющего полномочия представителя, а также документов, свидетельствующих об уплате государственной пошлины в соответствии с налоговым законодательством при обращении в Верховный Суд, подлежит возвращению лицу, подавшему ходатайство.
При этом заявителю разъясняется право повторного обращения с соответствующим ходатайством к Генеральному Прокурору либо непосредственно в Верховный Суд после устранении недостатков, явившихся основанием для возврата ходатайства.
Право разъяснения судебного акта в случае его неясности статьей 232 ГПК отнесено к компетенции суда, рассмотревшего дело.
Сноска. Пункт 24 с изменениями, внесенными приказом Генерального Прокурора РК от 11.03.2015 № 42.
25. В соответствии со статьей 384 ГПК правом опротестования вступивших в законную силу судебных актов обладает Генеральный Прокурор.
Поддержание доводов принесенного Генеральным Прокурором надзорного протеста по поручению Генерального Прокурора обеспечивается, его заместителями, а при невозможности их участия - подчиненными прокурорами (начальником Департамента, начальниками управления и отделов Департамента).

4. Заключительные положения

26. Департамент обеспечивает руководство и контроль за деятельностью нижестоящих прокуратур по осуществлению надзора за законностью судебных актов по гражданским делам, способствуя повышению эффективности работы в данной отрасли надзора, осуществляет взаимодействие с другими подразделениями Генеральной прокуратуры, Верховным Судом, научными и учебными учреждениями.
27. Департамент проводит работу по внедрению современных методов организации надзора, повышению квалификации прокурорских работников, осуществляющих надзор за законностью судебных актов по гражданским делам, путем их обучения и стажировки, в том числе, в учебных заведениях иностранных государств, оказания методической и практической помощи.
28. Департамент по поручению Генерального Прокурора и его заместителей участвует в нормотворческой деятельности путем внесения предложений по совершенствованию действующего законодательства, участия в составе рабочих групп, комитетов и комиссий палат Парламента Республики Казахстан, Правительства Республики Казахстан, иных центральных государственных органов, подготовки заключений по проектам законодательных и иных нормативных правовых актов, в том числе, нормативных постановлений Верховного Суда.
29. Департамент, прокуроры областей, городов Алматы, Астаны, межрайонные, районные, городские и приравненные к ним военные и другие специализированные прокуратуры обеспечивают реализацию имиджевой программы органов прокуратуры путем освещения в средствах массовой информации состояния законности и правопорядка, результатов надзорной деятельности.