Халық санының болжамдарын құрастыру бойынша әдістемені бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті Төрағасының 2016 жылғы 11 қарашадағы № 264 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2016 жылғы 21 желтоқсанда № 14545 болып тіркелді

«Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңының 12-бабының 5) тармақшасына және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 24 қыркүйектегі № 1011 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі туралы ереженің 17-тармағының 258) тармақшасына сәйкес, БҰЙЫРАМЫН:
1. Қоса беріліп отырған Халық санының болжамдарын құрастыру бойынша әдістеме бекітілсін.
2. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Әлеуметтік және демографиялық статистика басқармасы Заң басқармасымен бірлесіп заңнамада белгіленген тәртіппен:
1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;
2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмесін мерзімді баспа басылымдарында және «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялауға жіберілуін;
3) осы бұйрықтың көшірмелерін мемлекеттік тіркеуден өткен күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде қағаз және электрондық түрде Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне енгізу үшін «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберілуін;
4) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің интернет-ресурсында орналастырылуын қамтамасыз етсін.
3. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Әлеуметтік және демографиялық статистика басқармасы осы бұйрықты жұмыс бабында басшылыққа алу және пайдалану үшін Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің құрылымдық бөлімшелеріне және аумақтық органдарына жеткізсін.
4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының орынбасарына (Қ.К. Орынханов) жүктелсін.
5. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Ұлттық
экономика министрлігі Статистика
комитетінің төрағасы Н. Айдапкелов

Қазақстан Республикасы
Ұлттық экономика министрлігі
Статистика комитеті
төрағасының
2016 жылғы 11 қарашада
№ 264 бұйрығымен бекітілді

Халық санының болжамдарын құрастыру бойынша әдістеме

1-тарау. Жалпы ережелер

1. Халық санының болжамдарын құрастыру бойынша әдістеме (бұдан әрі – Әдістеме) «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңына сәйкес құрастырылған статистикалық әдіснамаға жатады.
2. Осы Әдістеме қолданыстағы жалпымемлекеттік статистикалық байқаулар шегінде қалыптастырылған ресми статистикалық деректерді пайдаланумен халықтың болжамдық санын есептеу әдістерін айқындайды.
3. Демографиялық болжаудың қажеттілігі болжаулардың міндеттері мен жалпы әлеуметтік-экономикалық үдерістерді жоспарлау міндеттеріне байланысты.
4. Болжамдарды құрастыру үшін ақпараттың көздері – Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі төрағасының міндетін атқарушының 2010 жылғы 14 шілдедегі № 183 бұйрығымен бекітілген (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 6394 болып тіркелген) Әкімшілік дереккөздердің әкімшілік деректерді өтеусіз негізде ұсыну қағидаларына сәйкес алынатын әкімшілік деректер болып табылады.

2-тарау. Демографиялық болжамдардың вариациялары мен жіктелімдері

5. Біріккен Ұлттар Ұйымының халықаралық стандарттарына сәйкес халық санының болжамдары келесі нұсқаларда жасалады:
1) жоғары (оптимистік);
2) орташа (оқиғалардың неғұрлым ықтимал болуы);
3) төменгі (пессимистік).
6. Болжамдар шегінің ұзақтығына қарай жіктелінуі:
1) қысқа мерзімді (5–10 жыл);
2) орта мерзімді (25–30 жыл);
3) ұзақ мерзімді (30–50 жыл).

3- тарау. Болжамдық есептеулерде қолданылатын көрсеткіштер

7. Болжамдық есептеулерде келесі көрсеткіштер қолданылады:
1) Туудың жасына қарай коэффициенті промилледе көрсетіледі және белгілі бір жастағы әйелдің туған балаларының санын көрсетеді. Репродуктивті жастың төменгі және жоғарғы шегі ретінде әдетте 15 жас және 49 (44) жас алынады. 15 жастан жас әйелдерден туылғандар мен 50 (45) жастан жоғары жастағы әйелдерден туылғандар төменгі және жоғарғы шекке қосылады. Жасына қарай коэффиент келесі формуламен есептеледі:

ASFR=( В_х/ F_х)х1000,

мұндағы:
ASFR – туудың жасына қарай коэффициенті;
В_Х – х жастағы әйелдерден туғандар саны;
F_Х – x жастағы әйелдердің орташа жылдық саны.
2) Халықтың саны мен оның құрамын болжау есептемелері үшін өлім-жітім кестесі негізінде есептелген өмір сүру коэффициенттері пайдаланады. Өлім-жітім кестесінің көрсеткіштері:

М_х=D_х/P_х,

мұндағы:
M_х – өлім-жітімнің бақыланатын коэффициенті;
D_х – х жаста өлгендер саны;
P_х – х жастағы халықтың орташа жылдық саны.

q_х=m_х/(1+(1-a_x)х m_x),

мұндағы:
q_х – х жаста қайтыс болу ықтималдығы (х-тен х+1-ге дейінгі жас аралығында);
m_x – х-тен х+n-ге дейінгі жас аралығындағы өлім-жітімнің жас бойынша коэффициенті;
a_x – түзету коэффициенті (а₀ - 0,3, a₁ - 0,5).

p_x=1- q_x,

мұндағы:
р_х – х жасқа дейін өмір сүргендердің барлығының х+1 жасқа дейін өмір сүру ықтималдығы;
q_х – х жаста қайтыс болу ықтималдығы (х-тен х+1-ге дейінгі жас аралығында).

l_o =100000, l_x+1= l_x х p_x, l_x+2= l_x+1 х p_x+1 және тағы басқа,

мұндағы:
l_x – х жасына дейін өмір сүргендер саны, буынның бастапқы саны немесе кестенің түбірі 100 000 адамға тең деп қабылданады;
р_х – х жасқа дейін өмір сүргендердің барлығының х+1 жасқа дейін өмір сүру ықтималдығы.

d_x= l_x- l_x+1,

мұндағы:
d_x – х жаста қайтыс болғандар саны (х-тен х+1-ге дейінгі жас аралығында);
l_x – х жасына дейін өмір сүргендер саны, буынның бастапқы саны немесе кестенің түбірі 100 000 адамға тең деп қабылданады.

L_x= l_x+a_x*d_x,

мұндағы:
L_x – x жаста өмір сүргендер саны (х-тен х+1-ге дейінгі жас аралығында);
d_x – х жаста қайтыс болғандар саны (х-тен х+1-ге дейінгі жас аралығында);
l_x – х жасына дейін өмір сүргендер саны, буынның бастапқы саны немесе кестенің түбірі 100 000 адамға тең деп қабылданады;
a_x – түзету коэффициенті (а₀ - 0,3, a₁ - 0,5).

T_x= L_x+L_x+1+…+L_w,

мұндағы:
Т_х – х және одан жоғары жаста өмір сүргендер саны (осы буынның алдағы өмірінің адам-жас саны);
L_x – x жаста өмір сүргендер саны (х-тен х+1-ге дейінгі жас аралығында).

мұндағы:
е₀ – туылғанда күтілетін орташа өмір ұзақтығы;
Т_х – х және одан жоғары жаста өмір сүргендер саны (осы буынның алдағы өмірінің адам-жас саны);
L_x – x жаста өмір сүргендер саны (х-тен х+1-ге дейінгі жас аралығында);
l₀ – буынның бастапқы саны немесе кестенің түбірі 100 000 адамға тең деп қабылданады.

мұндағы:
е_х – х жасқа толғандар үшін күтілетін орташа өмір ұзақтығы;
 – бірде бір адам жетпейтін шекті жас;
Т_х – х және одан жоғары жаста өмір сүргендер саны (осы буынның алдағы өмірінің адам-жас саны);
L_x – x жаста өмір сүргендер саны (х-тен х+1-ге дейінгі жас аралығында);
l_x – х жасына дейін өмір сүргендер саны.

4-тарау. Демографиялық болжамдардың негізгі әдістері

8.Демографиялы қ болжамдардың негізгі әдісі – жастарды жылжыту әдісі немесе компонеттер әдісі (когортты-компонентті) болып табылады. Болжамдар жабық халық үшін (бұнда гипотетикалық тұрғыда халықтың қандай да бір көші-қоны жоқ) және ашық халық үшін (халықтың көші-қонымен) жасалады.
9. Компонеттер әдісі (когортты-компонентті немесе жастарды жылжыту әдісі) халықтың тек жалпы санын ғана емес, оның жыныс-жас құрылымын да алуға мүмкіндік береді. Компоненттер әдісі көші-қонның (келгендер мен кеткендер) жасы бойынша қарқынын да ескеріледі.
Халықтың бастапқы саны мен оның құрылымы өлгендер мен көшіп кеткендер есебінен азайып, туғандар мен көшіп келгендер есебінен көбейіп отыра болашаққа «жылжытылады». Бастапқы деректер мен болжау үшін халық санағының қорытындысы және болжау кезеңіндегі өсіп-өну мен көші-қон тенденциялары бойынша гипотезалар (жорамалдар) халықтың саны мен оның құрылымы болып табылады. Болжамдық есептер әйелдер мен еркектер үшін жеке жасалады. Жылжыту халықтың жас топтары ұзындығына тең мерзімдік қадамдар бойынша жүзеге асырылады. Әрбір болжау қадамы кезінде тірі қалған жас топтарындағы халықтың саны келесі (үлкен ересек) жас аралығына ауысып отырады. Бұл үшін бастапқы халықтың әрбір жас топтарындағы саны (болжау мерзімінің басындағы халық), болжау мерзіміндегі өлімнің болжамды үрдістерін (болжамдарын) сипаттайтын өлім кестелеріндегі L_x өмір сүріп жатқандардың қатар екі тобының қатынасы болып келетін, келесі (үлкен ересек) жас аралығына дейін өмір сүру коэффициентіне көбейтіледі.
Әрбір қадам үшін туылғандардың гипотикалық саны анықталып, ол кіші жас тобына қосылады (нәрестелердің бірінші жас аралығына дейін өмір сүру ықтималдығына түзетуімен). Болжаудың әрбір келесі қадамында есептеу үдерісі қайталанады. Есеп мына түрде жүргізіледі:

мұндағы:
Р_х+п – x+n жасындағы халықтың болжамды саны;
Р_х – x жасындағы халықтың бастапқы саны;
L_х және L_х+n – өлім кестелеріндегі өмір сүріп жатқандардың қатар екі тобының халық саны;
n – жас аралығының ұзындығы (әрі – болжам қадамының ұзындығы);
МС_х – теріс не оң белгімен алынған сәйкес жас пен жыныстың көші-қон өсімі.
10. Аталмыш рәсім болжау кезеңінің әрбір жылына қайталанады және халықтың әрбір жасы, жынысы бойынша саны, жалпы халық саны, өлімнің, туудың, әрі жалпы және табиғи өсім коэффициенттері анықталады.
11. Болжаулық есептеулер біржылдық жас аралықтар және әртүрлі жас топтары (5 жас немесе 10 жас) үшін де жасалады. Екі жағдайда да перспективалы есептеу техникасы бірдей. Екі жыныстағы халық саны және оның жас құрылымы әйелдер мен еркектер санының жай қосындысы арқылы алынады. Бұл ретте туудың, өлімнің және көші-қонның болжамдық параметрлері болжаудың әрбір жылы немесе жыл аралығы үшін өзгеріп отырады.
12. Туылған нәрестелер саны 15–49 жастағы әйелдердің санын туудың болжамды өсуін есепке ала отырып, анықталған туудың сәйкес әр жас коэффициентіне көбейту арқылы анықталады. Көрсетілген жастағы әйелдердің туған балаларының саны, ел өңіріне қарай 100 қыз балаға 105–107 ер бала (105–107:100) қатынасы бойынша анықталады, бұл тиісінше туған ұлдар мен қыздар санын береді. Әрі қарай бұл деректер өлімнің болжанған азаюын ескерумен бір жасқа дейінгі нәрестелердің өлу ықтималдығы бойынша анықталған өлген балалар санына қысқартылады.
13. Болжау нәтижесінде халықтың перспективтік жалпы саны, барлық жыныс-жас топтарындағы халықтың саны және үлесі анықталады.

Об утверждении Методики по составлению прогнозов численности населения

Приказ Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан от 11 ноября 2016 года № 264. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 21 декабря 2016 года № 14545

В соответствии с подпунктом 5) статьи 12 Закона Республики Казахстан от 19 марта 2010 года «О государственной статистике», а также подпунктом 258) пункта 17 Положения о Министерстве национальной экономики Республики Казахстан, утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 24 сентября 2014 года № 1011, ПРИКАЗЫВАЮ:
1. Утвердить прилагаемую Методику по составлению прогнозов численности населения.
2. Управлению социальной и демографической статистики совместно с Юридическим управлением Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан обеспечить в установленном законодательством порядке:
1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;
2) в течение десяти календарных дней после государственной регистрации настоящего приказа направление его копии на официальное опубликование в периодических печатных изданиях и информационно-правовой системе «Әділет»;
3) направление копии настоящего приказа в Республиканское государственное предприятие на праве хозяйственного ведения «Республиканский центр правовой информации» для включения в Эталонный контрольный банк нормативных правовых актов Республики Казахстан в бумажном и электронном виде в течение десяти календарных дней со дня государственной регистрации;
4) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан.
3. Управлению социальной и демографической статистики Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан довести настоящий приказ до структурных подразделений и территориальных органов Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан для руководства и использования в работе.
4. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на заместителя Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан (Орунханов К.К.).
5. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Председатель Комитета по
статистике Министерства
национальной экономики
Республики Казахстан Н. Айдапкелов

Утверждена
Приказом Председателя
Комитета по статистике
Министерства национальной
экономики Республики Казахстан
от 11 ноября 2016 года № 264

Методика по составлению прогнозов численности населения

Глава 1. Общие положения

1. Методика по составлению прогнозов численности населения (далее – Методика) относится к статистической методологии, разработанной в соответствии с Законом Республики Казахстан от 19 марта 2010 года «О государственной статистике».
2. Настоящая Методика определяет методы расчета прогнозной численности населения с использованием официальных статистических данных, сформированных в рамках действующих общегосударственных статистических наблюдений.
3. Необходимость демографического прогнозирования связана с задачами прогнозирования и планирования социально-экономических процессов в целом.
4. Источниками информации для составления прогнозов являются административные данные, получаемые в соответствии с Правилами представления административных данных административными источниками на безвозмездной основе, утвержденными приказом исполняющего обязанности Председателя Агентства Республики Казахстан по статистике от 14 июля 2010 года № 183 (зарегистрированным в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 6394).

Глава 2. Вариации и классификация демографических прогнозов

5. Прогнозы численности населения, согласно международным стандартам Организации Объединенных Наций, выполняются в следующих вариантах:
1) высокий (оптимистический);
2) средний (наиболее вероятный исход события);
3) низкий (пессимистический).
6. Классификация по длине прогнозного горизонта:
1) краткосрочный (5–10 лет);
2) среднесрочный (25–30 лет);
3) долгосрочный (30–50 лет).

Глава 3. Показатели, применяемые в прогнозных расчетах

7. В прогнозных расчетах используются следующие показатели:
1) Возрастной коэффициент рождаемости выражается в промилле и показывает число родившихся у женщин определенного возраста. За нижнюю и верхнюю границу репродуктивного возраста обычно принимают 15 лет и 49 (44) лет. Рождения у женщин моложе 15 лет и у женщин старше 50 (45) лет включают в нижнюю и верхнюю границы. Возрастные коэффициенты рассчитываются по формуле:

ASFR=( В_х/ F_х)x1000,

где:
ASFR – возрастные коэффициенты рождаемости;
В_Х – число рождений у женщин возраста х лет;
F_Х – среднегодовая численность женщин возраста x лет.
2) Для прогнозных расчетов численности и состава населения используются коэффициенты дожития, рассчитанные на основе таблиц смертности. Показатели таблицы смертности:

М_х=D_х/P_х,

где:
M_х – наблюдаемый коэффициент смертности;
D_х – число умерших в возрасте х лет;
P_х – среднегодовая численность населения в возрасте х лет.

q_х=mх_х/(1+(1-a_х)xm_х),

где:
q_х – вероятность умереть в возрасте х лет (в возрастном интервале от х до х+1 лет);
m_х – повозрастной коэффициент смертности в возрастном интервале от х до х+n лет;
a_х – поправочный коэффициент (а0 - 0,3, a1 - 0,5).

p_х=1-q_х,

где:
р_х – вероятность для доживших до возраста х лет дожить и до следующего года возраста х+1 лет;
q_х – вероятность умереть в возрасте х лет (в возрастном интервале от х до х+1 лет).

l_o =100000, l_x+1= l_xxp_x, l_x+2= l_x+1xp_x+1 и так далее,

где:
l_x – число доживающих до возраста х лет, начальную численность поколения или корень таблицы принимается равной 100 000 человек;
р_x – вероятность для доживших до возраста х лет дожить и до следующего года возраста х+1 лет.

d_x= l_x- l_x+1,

где:
d_x – число умирающих в возрасте х лет (в возрастном интервале от х до х+1 лет);
l_x – число доживающих до возраста х лет, начальную численность поколения или корень таблицы принимается равной 100 000 человек.

L_x= l_x+a_xxd_x,

где:
L_x – число лет, живущих в возрасте x лет (в возрастном интервале от х до х+1 лет);
d_x – число умирающих в возрасте х лет (в возрастном интервале от х до х+1 лет);
l_x – число доживающих до возраста х лет, начальную численность поколения или корень таблицы принимается равной 100 000 человек;
a_x – поправочный коэффициент (а0 - 0,3, a1 - 0,5).

T_x= L_x+L_x+1+…+L_w,

где:
Т_x – число живущих в возрасте х лет и старше (число человеко-лет предстоящей жизни для данного поколения);
L_x – число лет, живущих в возрасте x лет (в возрастном интервале от х до х+1 лет).

где:
е₀ – средняя ожидаемая продолжительность жизни при рождении;
Т₀ – число живущих в возрасте 0 лет;
L_x – число лет, живущих в возрасте x лет (в возрастном интервале от х до х+1 лет);
l₀ – начальная численность поколения или корень таблицы принимается равной 100 000 человек.

где:
е_х – средняя ожидаемая продолжительность жизни для достигших возраста х лет;
 – предельный возраст, до которого не доживает ни один человек;
Т_х – число живущих в возрасте х лет и старше (число человеко-лет предстоящей жизни для данного поколения);
L_х – число лет, живущих в возрасте x лет (в возрастном интервале от х до х+1 лет);
l_х – число доживающих до возраста х лет.

Глава 4. Основные методы демографического прогнозирования

8. Основным методом демографического прогнозирования является метод передвижки возрастов или метод компонентов (когортно-компонентный метод). Прогнозы выполняются для закрытого населения (где гипотетически отсутствует какая-либо миграция населения) и для открытого населения (с миграцией населения).
9. Метод компонентов (когортно-компонентный или метод передвижки возрастов) позволяет получать не только общую численность населения, но и его половозрастную структуру. Метод компонентов учитывает также повозрастные интенсивности миграции (прибытия и выбытия).
Исходная численность и структура населения «передвигается» в будущее, уменьшаясь за счет умерших и выехавших, пополняясь за счет родившихся и прибывших. Для прогноза исходными данными служат численность и структура населения, полученные по итогам переписи населения и гипотезы относительно тенденций воспроизводства и миграции населения в прогнозном периоде. Прогнозные расчеты делаются отдельно для женского и мужского населения. Передвижка осуществляется по временным шагам, равным длине возрастной группы населения. При каждом шаге прогноза оставшаяся в живых численность возрастной группы переходит в следующий (старший) возрастной интервал. Для этого численность каждой возрастной группы исходного населения (населения в начале прогнозного периода) умножается на коэффициент дожития до следующего (старшего) возрастного интервала, представляющего собой соотношение двух смежных групп чисел живущих L_x из таблиц смертности, призванных характеризовать предположительные тенденции смертности в прогнозном периоде.
Для каждого шага определяется гипотетическое число родившихся – добавляется в младшую возрастную группу (с поправкой на вероятность дожития новорожденных до конца первого возрастного интервала). На каждом следующем шаге прогноза вся расчетная процедура повторяется. Расчет выглядит следующим образом:

где:
Р_х+n – прогнозируемая численность населения в возрасте x+n лет;
Р_х – исходная численность населения в возрасте x лет;
L_х и L_х+n – числа живущих из таблиц смертности для двух смежных возрастных групп;
n – длина возрастного интервала (и одновременно – длина прогнозного шага);
МС_х – сальдо миграции населения соответствующего пола и возраста с положительным или отрицательным знаком.
10. Данная процедура повторяется для каждого года прогнозного периода и определяется численность населения каждого возраста и пола, общая численность населения, общие коэффициенты рождаемости, смертности, а также коэффициенты общего и естественного приростов.
11. Прогнозные расчеты производятся для однолетних и для различных возрастных групп (5-летних или 10-летних). Техника перспективных расчетов в обоих случаях совершенно одинакова. Численность населения обоих полов и его возрастная структура получается суммированием численностей женского и мужского населения. Все прогнозные параметры рождаемости, смертности и миграции меняются для каждого года или интервала лет прогнозного периода.
12. Количество родившихся младенцев определяется путем умножения численности женщин в возрасте 15–49 лет на соответствующие повозрастные коэффициенты рождаемости, определенные с учетом прогнозируемого роста рождаемости. Число родившихся младенцев у женщин, указанных возрастов, применяется в пропорции 105–107 мальчиков на 100 девочек (105–107:100) в зависимости от регионов страны, это дает количество родившихся мальчиков и девочек. Далее эти данные сокращаются на число умерших младенцев по вероятностям смертности в возрасте до 1 года с учетом прогнозируемого сокращения смертности.
13. В результате прогноза определяется перспективная общая численность населения, численность и доля населения всех половозрастных групп.