ИПС "Әділет"

Рассмотрев отчеты Правительства Республики Казахстан и Счетного комитета по контролю за исполнением республиканского бюджета об исполнении республиканского бюджета за 2011 год, Парламент Республики Казахстан в соответствии с подпунктом 2) статьи 53 Конституции Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Утвердить отчет Правительства Республики Казахстан об исполнении республиканского бюджета за 2011 год в следующих объемах:

1) доходы – 4 451 683,1 млн. тенге, в том числе:

налоговые поступления – 3 001 212,3 млн. тенге;

неналоговые поступления – 108 942,4 млн. тенге;

поступления от продажи основного капитала – 16 087,8 млн. тенге;

поступления трансфертов – 1 325 440,6 млн. тенге;

2) затраты – 4 605 079,7 млн. тенге;

3) чистое бюджетное кредитование – 84 613,9 млн. тенге, в том числе:

бюджетные кредиты – 183 852,6 млн. тенге;

погашение бюджетных кредитов – 99 238,7 млн. тенге;

4) сальдо по операциям с финансовыми активами – 337 961,8 млн. тенге, в том числе:

приобретение финансовых активов – 338 320,5 млн. тенге;

поступления от продажи финансовых активов государства – 358,7 млн. тенге;

5) дефицит – (-) 575 972,4 млн. тенге;

6) финансирование дефицита бюджета – 575 972,4 млн. тенге.

2. Утвердить отчет Счетного комитета по контролю за исполнением республиканского бюджета об исполнении республиканского бюджета за 2011 год.

3. Рекомендовать Правительству Республики Казахстан:

1) совершенствовать бюджетные отношения по пересмотру структуры и содержания бюджетных программ развития в части их взаимодействия со стратегическими планами государственных органов;

2) принять меры по эффективному взаимодействию центральных и местных исполнительных органов и усилению ответственности их руководителей при реализации целевых трансфертов и усовершенствовать механизм межбюджетных отношений, отвечающий современным реалиям и эффективному развитию экономики;

3) принять меры по совершенствованию налогового администрирования, в том числе по косвенным налогам;

4) создать прозрачную систему управления активами государства, провести инвентаризацию финансово-хозяйственной деятельности субъектов квазигосударственного сектора.

4. Рекомендовать Счетному комитету по контролю за исполнением республиканского бюджета повысить эффективность контрольных мероприятий путем увеличения охвата бюджетных средств за отчетный период.

Председатель Мажилиса Парламента
Республики Казахстан	Н. НИГМАТУЛИН

Основные положения
ОТЧЕТА СЧЕТНОГО КОМИТЕТА
об исполнении республиканского бюджета за 2011 год
(заключение к отчету Правительства Республики Казахстан)
СОДЕРЖАНИЕ

ВВОДНАЯ ЧАСТЬ

МАКРОЭКОНОМИЧЕСКИЕ УСЛОВИЯ ИСПОЛНЕНИЯ РЕСПУБЛИКАНСКОГО БЮДЖЕТА В 2011 ГОДУ

АНАЛИЗ И ОЦЕНКА ИСПОЛНЕНИЯ РЕСПУБЛИКАНСКОГО БЮДЖЕТА

ОЦЕНКА ЭФФЕКТИВНОСТИ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ СРЕДСТВ РЕСПУБЛИКАНСКОГО БЮДЖЕТА ПО ОТДЕЛЬНЫМ НАПРАВЛЕНИЯМ

АНАЛИЗ ЭКОНОМИЧЕСКОГО РАЗВИТИЯ РЕГИОНОВ И ОЦЕНКА ЭФФЕКТИВНОСТИ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ИМИ СРЕДСТВ РЕСПУБЛИКАНСКОГО БЮДЖЕТА

ЗАКЛЮЧИТЕЛЬНАЯ ЧАСТЬ

ВВОДНАЯ ЧАСТЬ

В соответствии со статьей 141 Бюджетного кодекса Счетным комитетом по контролю за исполнением республиканского бюджета (далее – Счетный комитет) подготовлен отчет-заключение на отчет Правительства Республики Казахстан об исполнении республиканского бюджета за 2011 год.

В отчете акцентировано внимание на реализации инвестиционных проектов в рамках Государственной программы форсированного индустриально-инновационного развития на 2010–2014 годы, программ "Дорожная карта бизнеса-2020", "Программа занятости-2020" и других программных документов. Кроме того, внимание уделено освоению трансфертов из республиканского бюджета местными исполнительными органами.

Представлены макроэкономические условия исполнения республиканского бюджета 2011 года, проведен анализ и дана оценка исполнения республиканского бюджета, в том числе по отдельным его направлениям. Проведена оценка эффективности реализации программных документов, использования целевых трансфертов.

Особенностью Отчета является анализ экономического развития регионов и оценка эффективности использования ими средств республиканского бюджета.

На основе анализа и оценки эффективности сформулированы соответствующие выводы и рекомендации по совершенствованию исполнения республиканского бюджета и повышению эффективности управления активами государства.

Макроэкономические условия исполнения
республиканского бюджета в 2011 году

Оценка исполнения основных макроэкономических показателей

В феврале и сентябре 2011 года Правительством Республики Казахстан (далее – Правительство) уточнялись макроэкономические показатели и законодательно дважды утверждались параметры республиканского бюджета, кроме того, его корректировка производилась 25 раз.

При отсутствии определенных признаков снижения темпов роста экономики прогноз макроэкономических показателей на 2011–2015 годы, утвержденный в августе 2010 года, разработан с заниженными параметрами, в том числе по валовому внутреннему продукту (далее – ВВП) на уровне 103,1 %, когда его фактический рост по итогам отчетного периода составил 107,3 %.

Одобренные прогнозные макроэкономические показатели повлияли на качество расчета прогнозных параметров республиканского бюджета на 2011 год, в результате его доход фактически сложился в размере 4 451,7 млрд. тенге, что больше на 511,7 млрд. тенге, или на 13 % от первоначально утвержденного бюджета. Затраты бюджета при запланированных 4 322,7 млрд. тенге фактически составили 4 605,1 млрд. тенге, что больше на 282,4 млрд. тенге, или на 6,5 % выше прогноза.

Колебания параметров доходов и затрат бюджета повлияли на исполнение его дефицита, уточненный размер которого составил 730,4 млрд. тенге при фактическом исполнении 576,0 млрд. тенге.

Ненапряженное планирование доходов заведомо занижает потенциал внутренних резервов увеличения налоговых и неналоговых поступлений, приводит к неэффективному налоговому администрированию, росту объемов внешнего заимствования и правительственного долга страны.

По итогам 2011 года по сравнению с 2010 годом в общей структуре ВВП отмечается снижение удельного веса производства товаров с 45,1 до 43,5 % и, как следствие, рост производства услуг с 51,7 до 51,8 %, усиливается влияние нефтегазового сектора на формирование ВВП, в котором его доля возросла с 21,8 % в 2008 году до 24,6 % в 2011 году.

Согласно статистическим данным по реализации мероприятий Государственной программы по форсированному индустриально-инновационному развитию Республики Казахстан на 2010–2014 годы (далее – ГП ФИИР), при уменьшении доли по всем составляющим секторам промышленности увеличение наблюдается только в горнодобывающей промышленности, доля которой в структуре промышленности увеличилась на 3,1 % и составила 64,2 %, объем добычи сырой нефти и природного газа вырос на 3,5 %, и его доля составила 54,7 %.

Это сказалось на усилении зависимости доходов республиканского бюджета, поступающих от сырьевого сектора (увеличение доли с 56,7 % в 2010 до 60,1 % в 2011 году), в то же время доля налоговых поступлений от несырьевого сектора снизилась на 3,4 %.

В свою очередь, объемы расходов республиканского бюджета увеличиваются, однако их мультипликативный эффект не достигает адекватного уровня.

В 2011 году по сравнению с 2010 годом объем инвестиций в основной капитал увеличился на 332,4 млрд. тенге и составил 4 985,9 млрд. тенге. При этом в структуре инвестиций с 2009 года заметно снижается доля иностранных вложений.

Объемы кредитных средств банков второго уровня в 2011 году увеличились на 1 189,8 млрд. тенге и на конец года составили 8 781,4 млрд. тенге.

Неразвитость системы потребительского кредитования банками второго уровня, выражающаяся в недоступности кредитов (дороговизна), привела к сокращению доли кредитования физических лиц с 29,1 % в 2009 году до 26,7 % в 2011 году. По сравнению с 2009 годом доля кредитования субъектов малого предпринимательства также снизилась с 22,3 % до 15,3 % в 2011 году.

Объем государственного и гарантированного государством долга в 2011 году по сравнению с 2010 годом вырос на 149,5 млрд. тенге, или на 4,6 %, и составил 3 379,6 млрд. тенге. Его рост произошел за счет увеличения внешнего долга, который по сравнению с 2010 годом вырос на 21,4 %, составив 726,8 млрд. тенге.

В республике сохраняется тенденция роста объемов валового внешнего долга (далее – ВВД), который в 2011 году составил 18 158,6 млрд. тенге (123,8 млрд. долл. США).

В 2011 году по сравнению с 2009 годом удельный вес ВВД к ВВП снизился с 98,3 % до 66,6 %. Однако при текущем его снижении надо принимать во внимание то, что формирование сырьевой составляющей ВВП обусловлено ценами на экспортные сырьевые позиции, которые создают определенные риски по сохранению достигнутого уровня ВВД к ВВП.

Оценка исполнения статей Закона Республики Казахстан "О республиканском бюджете на 2011–2013 годы"

В 2011 году Правительством из 25 статей Закона Республики Казахстан от 29 ноября 2010 года № 357-IV "О республиканском бюджете на 2011–2013 годы" (далее – Закон) по различным причинам не полностью исполнены 6 статей, в полном объеме реализованы 13 статей, 6 носят нормативный характер.

Все параметры по реализации республиканского бюджета изложены в постановлении Правительства Республики Казахстан от 13 декабря 2010 года № 1350 "О реализации Закона Республики Казахстан "О республиканском бюджете на 2011–2013 годы" (далее – постановление Правительства от 13 декабря 2010 года № 1350).

Правительством внесены изменения в один из основных параметров бюджета – дефицит, касающиеся увеличения его размера на 10,4 млрд. тенге и, соответственно, доли к ВВП на 0,1 %.

Внесенные изменения в постановление Правительства от 13 декабря 2010 года № 1350 противоречат основным принципам прямого действия нормативного правового акта, так как в соответствии с пунктом 3 статьи 4 Закона Республики Казахстан "О нормативных правовых актах" каждый из нормативных правовых актов нижестоящего уровня не должен противоречить нормативным правовым актам вышестоящих уровней.

Анализ и оценка исполнения
республиканского бюджета

Анализ и оценка исполнения поступлений республиканского бюджета

Поступление доходов в консолидированный бюджет Республики Казахстан (без трансфертов) за 2011 год составило 7 546,3 млрд. тенге, из них в республиканский бюджет – 3 126,2 млрд. тенге, в местные бюджеты – 1 044,9 млрд. тенге, в Национальный фонд – 3 375,2 млрд. тенге.

План по доходам республиканского бюджета исполнен на 102,4 %. В общей сумме доходов налоговые поступления составили 3 001,2 млрд. тенге, или 67,4 % к общему объему доходов, неналоговые поступления – 108,9 млрд. тенге, или 2,4 %, поступления доходов от продажи основного капитала – 16,1 млрд. тенге, или 0,4 %, поступления трансфертов – 1 325,4 млрд. тенге, или 29,8 %.

По восьми позициям налогов, обязательных платежей и сборов не исполнены плановые показатели.

По сравнению с 2010 годом поступления от крупных налогоплательщиков в республиканский бюджет выросли на 606,3 млрд. тенге, или на 62,7 %, в Национальный фонд – на 955,0 млрд. тенге, или на 44,6 %, в местные бюджеты – на 23,1 млрд. тенге, или на 6,7 %.

В 2011 году с учетом гарантированного трансферта из Национального фонда от нефтегазового сектора в республиканский бюджет поступило 1 785,6 млрд. тенге, или 40 % от его доходов.

Негативное влияние на поступление планируемых объемов КПН оказали значительные размеры авансовых платежей в конце 2010 года, последствием которых стало уменьшение уплаченных налогов путем зачетов переплаты по итогам сдачи деклараций.

По состоянию на 1 января 2012 года сумма превышения НДС, подлежащая возмещению из бюджета, составила 543,3 млрд. тенге (из них 224,5 млрд. тенге приходится на подрядные компании – участники Кашаганского проекта – оператора "NCOC"), что в 2,3 раза больше аналогичных сумм, имевшихся на начало 2011 года.

Значительно возросшая сумма превышения НДС, подлежащая возврату в 2012 году, обусловленная увеличением объема экспорта сырья, может оказать негативное "давление" на исполнение доходов республиканского бюджета.

Поступления таможенных платежей и налогов, связанных с международной торговлей, стали одним из основных источников республиканского бюджета, составив 1 440,3 млрд. тенге, что по сравнению с 2010 годом больше на 616,9 млрд. тенге, или на 75 %. При этом доля этих платежей в доходах республиканского бюджета (без учета трансфертов) составила 46,1 % в 2011 году против 37,8 % в 2010 году.

Оценка эффективности налогового и таможенного администрирования

По состоянию на 1 января 2012 года недоимка по налогам и другим обязательным платежам в бюджет составила 224,2 млрд. тенге, по сравнению с 1 января 2011 года допущен рост на 25,2 млрд. тенге, за период с 2009 года произошло увеличение в 2,2 раза.

Значительные недопоступления налогов возникают в результате сделок, направленных на увеличение налоговых вычетов, заключаемых налогоплательщиками с хозяйствующими субъектами, имеющими признаки лжепредпринимателей.

По состоянию на 1 января 2012 года судами признано лжепредприятиями 1 044 юридических лица, из них в течение 2010 года – 219, 2011 года – 270. В 2011 году выявлены 8 934 контрагента, имевших взаимоотношения с 270 лжепредприятиями, в результате на основании фиктивных счетов-фактур ими были занижены налоги на 110,5 млрд. тенге.

Несмотря на то что Счетным комитетом в отчете об исполнении республиканского бюджета за 2010 год поднималась проблема неэффективности норм законодательства, регулирующих оборот наличных денег между юридическими лицами и создающих благоприятные условия для лжепредпринимательства, в отчетном периоде она так и не нашла своего решения.

По итогам проверки Счетного комитета выявлен ряд проблем таможенного администрирования, влияющих на полноту поступления в бюджет налогов, связанных с международной торговлей.

По оценке Счетного комитета, для обеспечения снижения потерь доходной части республиканского бюджета необходимо решить системные проблемы налогового и таможенного администрирования в части совершенствования налогового, таможенного и иного законодательства, усиления взаимодействия уполномоченных государственных органов.

Оценка исполнения расходов республиканского бюджета

Расходы республиканского бюджета на 2011 год с учетом двукратного уточнения составили 5 444,7 млрд. тенге, превысив изначально запланированный объем на 525,4 млрд. тенге, или на 10,7 %.

Фактически расходы исполнены в объеме 5 402,3 млрд. тенге, увеличившись по сравнению с 2010 годом на 18,1 %. При этом доля расходов в ВВП снизилась с 21,1 % в 2010 году до 19,1 % в 2011 году.

По оценке Счетного комитета, особую озабоченность вызывает рост дебиторской задолженности с истекшим сроком исковой давности, объемы которой выросли относительно 2010 года на 82 %, составив 2,5 млрд. тенге.

В отчетном периоде кредиторская задолженность, увеличившись в 2 раза по сравнению с 2010 годом, составила 8,1 млрд. тенге, в том числе с истекшим сроком исковой давности – 39,9 млн. тенге, по которой администраторами бюджетных программ не приняты меры по ее списанию в установленном порядке.

Оценка исполнения затрат республиканского бюджета

Несмотря на осуществленные в 2011 году корректировки бюджета, на конец отчетного периода 30 администраторами бюджетных программ, или 71,4 % от общего количества, не освоено 42,3 млрд. тенге. Указанная сумма по сравнению с аналогичным показателем 2010 года увеличилась на 15 %.

Наибольшие суммы не освоены Министерством финансов – 10,0 млрд. тенге, Комитетом национальной безопасности – 9,8 млрд. тенге, Министерством по чрезвычайным ситуациям – 6,5 млрд. тенге, Министерством здравоохранения – 3,1 млрд. тенге, Министерством индустрии и новых технологий – 2,8 млрд. тенге.

По оценке Счетного комитета, наряду с общим увеличением затратной части бюджета в разрезе функциональных групп при уточнениях имеют место факты значительного снижения либо исключения изначально предусмотренных сумм по отдельным бюджетным программам. Это свидетельствует о необоснованном планировании затрат администраторами бюджетных программ и согласовании их уполномоченным органом по бюджетному планированию без соблюдения принципов обоснованности и реалистичности бюджетной системы.

Оценка использования и погашения бюджетных кредитов

Объем бюджетного кредитования при уточнении республиканского бюджета на 2011 год составил 184,5 млрд. тенге, увеличившись на 57,8 млрд. тенге от первоначально утвержденного. При этом по сравнению с 2010 годом он вырос на 45,5 млрд. тенге, или в 1,3 раза.

Для содействия развитию предпринимательства на селе в рамках Программы занятости-2020 Министерству труда и социальной защиты населения на бюджетное кредитование выделено 3,6 млрд. тенге.

Местными исполнительными органами данные бюджетные средства освоены в полном объеме. Однако показатель прямого результата по микрокредитованию на развитие предпринимательства на селе достигнут не в полном объеме, из 3 000 микрокредитов выделено лишь 1 435, или 47,8 %.

Для проведения мероприятий по поддержке субъектов АПК в 2011 году АО "Национальный управляющий холдинг "КазАгро" (далее – Холдинг) выделен бюджетный кредит в размере 78,0 млрд. тенге с выплатой вознаграждения 0,01 % годовых. В дальнейшем Холдингом кредит предоставлен дочерним организациям по ставке 0,5 %, в результате от этой операции им получен доход в размере 0,5 млрд. тенге. Вместе с тем при кредитовании заемщиков дочерние организации применяли ставки вознаграждения от 3 % до 5 % годовых.

Холдингом на формирование региональных продовольственных стабилизационных фондов АО "Продовольственная контрактная корпорация" (далее – АО ПКК) направлено 17,1 млрд. тенге. АО ПКК заключило на эту сумму договоры займа с 16 СПК по кредитованию для последующего формирования стабилизационных фондов со ставкой вознаграждения 3 % годовых.

Решение Правительством задачи по формированию и использованию стабилизационных фондов продовольственных товаров в регионах с достижением концептуальной цели по регулированию цен на социально значимые продукты ставится под сомнение. Это вызвано тем, что, во-первых, средства размещались на депозитах банков второго уровня, во-вторых, кредиты предоставлялись по завышенной процентной ставке.

Оценка расходов на приобретение финансовых активов и поступлений от продажи финансовых активов государства

Динамика расходов республиканского бюджета свидетельствует об устойчивом росте бюджетных средств, направляемых на приобретение финансовых активов. Только за последние три года на эти цели израсходовано 770,2 млрд. тенге, в том числе в 2009 году – 147,1 млрд. тенге, в 2010 году – 284,8 млрд. тенге и в 2011 году – 338,3 млрд. тенге.

По состоянию на 1 января 2012 года в республике насчитывается 126 акционерных обществ с участием государства, 5 из которых созданы в 2011 году.

Правительством при создании новых акционерных обществ недостаточно изучается потенциал действующих субъектов квазигосударственного сектора, не проводится анализ рисков, в результате их деятельность дублируется.

По отчетам администраторов республиканских бюджетных программ, предусмотренные и выделенные на приобретение финансовых активов 338,3 млрд. тенге по состоянию на 1 января 2012 года освоены в полном объеме. Однако выборочным анализом деятельности десяти акционерных обществ, которым на формирование, увеличение, пополнение уставного капитала выделено 145,4 млрд. тенге, установлено их освоение лишь на 40 %.

Оценка дефицита бюджета и источников его финансирования.

Дефицит республиканского бюджета 2011 года утвержден в размере 602,4 млрд. тенге, уточнен в ноябре в сторону увеличения на общую сумму 127,9 млрд. тенге, составив 730,4 млрд. тенге. При этом размер дефицита бюджета по сравнению с 2010 годом увеличен в 1,3 раза.

Для покрытия дефицита бюджета первоначально предусматривалось привлечение займов в размере 877,9 млрд. тенге, затем при уточнении они увеличены до 912,3 млрд. тенге, из них 807,1 млрд. тенге за счет внутренних государственных займов и 105,2 млрд. тенге – за счет внешних. Фактически на конец года общая сумма привлеченных займов составила 779,9 млрд. тенге, что ниже уточненного размера на 132,4 млрд. тенге. Кроме того, для покрытия дефицита бюджета использовано 71,1 млрд. тенге остатков бюджетных средств.

При формировании республиканского бюджета Правительством не в полной мере используются внутренние возможности, в том числе предоставленные Бюджетным кодексом в части анализа ненефтяного дефицита.

В настоящее время, согласно Концепции формирования и использования средств Национального фонда Республики Казахстан, изъятие средств из него в республиканский бюджет в виде гарантированного трансферта предусмотрено в целях сокращения ненефтяного дефицита.

Вместе с тем Правительством не обеспечено уменьшение ненефтяного дефицита. По итогам 2011 года он составил 1 775,9 млрд. тенге и вырос по сравнению с 2010 годом на 1,2 %, с 2009 годом – на 9,9 %.

Оценка эффективности использования средств
республиканского бюджета по отдельным направлениям

Оценка эффективности реализации программных документов

Во исполнение Послания Главы государства народу Казахстана от 28 января 2011 года "Построим будущее вместе!" Правительством был принят ряд ключевых программных документов, исполнение которых было охвачено контрольно-аналитическими мероприятиями Счетного комитета. Как показала оценка их реализации, они выполнялись не всегда эффективно.

Так, в рамках Программы занятости-2020 в отчетном периоде из выделенных 22,7 млрд. тенге не освоено 3,2 млрд. тенге, или 14 %. Не в полной мере решены задачи, поставленные на 2011 год, в части организации профессионального обучения основам предпринимательства, предоставления микрокредитов, а также строительства (выкуп, реконструкция, восстановление) служебного жилья.

Комплексные проверки, проведенные Счетным комитетом в регионах, установили, что при реализации программных документов по обеспечению населения качественной питьевой водой в полной мере не решены задачи увеличения численности населения, использующего питьевую воду из централизованных источников водоснабжения, повышения надежности водоисточников и систем водоснабжения, обеспечения санитарно-эпидемиологического благополучия населения.

Установлены недостатки системного характера, касающиеся вопросов строительства и реконструкции объектов здравоохранения в регионах, обеспечения и расширения гарантированного объема бесплатной медицинской помощи, материально-технического оснащения медицинских учреждений. За последние пять лет отмечена тенденция роста заболеваемости населения болезнями системы кровообращения, нервной системы, сахарным диабетом.

Также установлены недостатки и нарушения при реализации программных документов в сфере образования, жилищно-коммунального хозяйства и других.

Оценка эффективности реализации государственных и отраслевых программ

В 2011 году Счетным комитетом осуществлен контроль эффективности и оценка реализации 3 государственных и 2 отраслевых программ, а также Концепции развития гражданского общества в Республике Казахстан на 2006–2011 годы.

Таблица 1

Итоги контроля эффективности реализации
государственных и отраслевых программ

Наименование программных документов	Сумма выявленных нарушений, млрд. тенге
Государственная программа "Путь в Европу" на 2009–2011 годы	-
Государственная программа социально- экономического развития города Астаны на 2006–2010 годы	7,4
Государственная программа реформирования и развития здравоохранения Республики Казахстан на 2005–2010 годы	6,4
Отраслевая программа "Питьевая вода" на 2002–2010 годы	5,3
Отраслевая программа "Нұрлы көш" на 2009–2011 годы	3,1
Концепция развития гражданского общества в Республике Казахстан на 2006–2011 годы	0,01

В целом по итогам контроля при реализации данных программ допущены нарушения бюджетного и иного законодательства на общую сумму 21,8 млрд. тенге, при этом не освоено 36,7 млрд. тенге.

При оценке эффективности реализации государственных и отраслевых программ установлено, что координаторами и исполнителями программ не осуществлялся должный контроль за исполнением соответствующих мероприятий, достижением целевых индикаторов и конечных результатов.

Вследствие этого программные документы исполняются не в полной мере, на недостаточном уровне, с нарушениями бюджетного и иного законодательства.

Оценка стратегических планов государственных органов

В рамках контрольно-аналитических мероприятий Счетным комитетом проведена оценка реализации стратегических планов 10 государственных органов.

Объемы средств, выделяемых по отдельным бюджетным программам, не подкреплены количественными и качественными показателями стратегических планов, что противоречит принципам бюджетной системы.

В нарушение норм бюджетного законодательства администраторы бюджетных программ несвоевременно вносят изменения и дополнения в стратегические планы при уточнении республиканского бюджета. Кроме того, производится корректировка показателей стратегического плана, которых не касались уточнения бюджета.

Сложившаяся практика составления стратегических планов государственных органов носит формальный характер. В них отсутствует взаимосвязь показателей бюджетных программ с показателями стратегических направлений, объемами затраченных бюджетных средств, из-за чего осуществить оценку реализации как стратегических планов, так и бюджетных программ затруднительно. Тем самым бюджетирование, ориентированное на результат, не достигает изначально поставленных целей и задач по повышению уровня ответственности и инициативности звеньев государственного управления, заинтересованности в экономии бюджетных средств. Более того, за недостижение целей и задач стратегических планов ответственность исполнителей не предусмотрена.

Оценка эффективности использования целевых трансфертов

В отчетном году по сравнению с 2010 и 2009 годами субвенции выросли, соответственно, на 22,4 % и 49,9 %, целевые трансферты на развитие – на 12,1 % и 17,6 %, в то же время целевые текущие трансферты снизились на 24,1 % и 15,1 %.

7 из 16 регионов имели долю трансфертов в местных бюджетах более 70 %, что свидетельствует о ежегодной сохраняющейся тенденции их финансовой зависимости от республиканского бюджета. В среднем удельный вес трансфертов в общем объеме доходов местных бюджетов составил 61 %.

В 2011 году в рамках 40 республиканских бюджетных программ выделено 201,9 млрд. тенге целевых текущих трансфертов, тогда как в 2010 году они выделялись по 60 бюджетным программам в объеме 265,3 млрд. тенге.

Несмотря на то что часть расходов республиканского бюджета, финансировавшихся в 2010 году как целевые текущие трансферты, в 2011 году включены в текущие затраты местных бюджетов как субвенции, с учетом этого объем выделенных целевых текущих трансфертов в 2011 году по сравнению с 2010 годом не только не снизился, а вырос на 4 %.

С введением новой методики расчета трансфертов общего характера местные исполнительные органы получили возможность использовать часть республиканских бюджетных средств, ранее имевших целевой характер, на другие цели по своему усмотрению, тем самым выводя их из-под контроля.

Применение новой методики ставит под сомнение решение поставленной перед ней цели, более того, сохраняется проблема зависимости регионов от республиканского бюджета.

Объемы субвенций составили 789,9 млрд. тенге и по сравнению с 2010 годом увеличились в 1,4 раза. В настоящее время субвенционными являются 13 регионов республики, за исключением Атырауской и Мангистауской областей, города Алматы. При этом в 2011 году в перечень субвенционных регионов включен город Астана.

В 2011 году в рамках 30 республиканских бюджетных программ выделено 606,3 млрд. тенге целевых трансфертов на развитие, из них основная доля направлена в города Астану (36,3 %) и Алматы (14,6 %), более 5 % – в Актюбинскую, Алматинскую, Восточно-Казахстанскую и Южно-Казахстанскую области.

Счетный комитет ранее неоднократно обращал внимание на то, что трансферты, по сути, являются основным источником пополнения доходов местных бюджетов, и давал соответствующие рекомендации.

По оценке Счетного комитета, основными причинами выявленных нарушений являются некачественное планирование объема целевых трансфертов, выделение которых зачастую происходит без детальных проверок расчетов и анализа достоверности требуемого обоснования, необходимых заключений и экспертиз уполномоченных органов, отсутствие должного контроля со стороны администраторов бюджетных программ.

Оценка эффективности использования активов государства, в том числе субъектами квазигосударственного сектора

В настоящее время большинство национальных управляющих холдингов, национальных компаний, других юридических лиц с участием государства имеет дочерние организации, которые занимаются непрофильной деятельностью, что негативно влияет на эффективность их работы, увеличивает риски банкротства и последующей ликвидации.

В частности, в отчетном периоде семь АО с участием государства – ЗАО "Республиканский информационно-выставочный центр по малому предпринимательству", ЗАО "Республиканский Инновационный фонд", АО "Достык Энерго", ОАО "Казахстантрактор", ОАО "Технопарк НПО "Прогресс", АО "Национальный информационный холдинг "Арна Медиа", ОАО "Образовательный центр по биотехнологии" – финансово-хозяйственную деятельность не осуществляли и находились в процессе ликвидации, реабилитации или банкротства.

Результаты контроля субъектов квазигосударственного сектора за отчетный период показали, что внедряемая в национальных управляющих холдингах и национальных компаниях система корпоративного управления имеет ряд недостатков, как в вопросах регулирования финансово-хозяйственной деятельности, так и в вопросах социально-трудовых отношений, что приводит к росту социально-экономических рисков и убыточности отдельных субъектов квазигосударственного сектора.

В итоге не выполняются их прямые функции, в организационной структуре преобладает многоступенчатость и многозвенность, порождающие неэффективность управления вверенными активами государства. Институтами развития не достигаются запланированные результаты, допускаются убытки, как и в прежние годы, на депозитах банков второго уровня размещаются значительные бюджетные средства, направленные им для реализации проектов в рамках поставленных задач по диверсификации и дальнейшему социально-экономическому развитию национальной экономики.

Растет количество инвестиционных проектов с просроченной и/или безнадежной задолженностью, сохраняются риски роста их убыточности и банкротства, другие финансовые и социальные риски.

Анализ экономического развития регионов и оценка
эффективности использования ими средств
республиканского бюджета

Анализ экономического развития регионов

В республике сохраняется диспропорция в развитии регионов.

Валовой региональный продукт (далее – ВРП) на душу населения четырех регионов (города Алматы, Астана, Атырауская и Мангистауская области) колеблется в пределах от 2,9–6,4 млн. тенге, тогда как в других регионах он варьируется в пределах 0,5–2,3 млн. тенге. Совокупный ВРП двух регионов – Атырауской области и города Алматы – формирует треть ВВП страны.

Различие между максимальным и минимальным региональными уровнями дохода на душу населения составило 3,6 раза.

Наблюдается резкое различие между уровнем бедности городского и сельского населения, которое по республике достигло 2,7 раза. Самое значительное расслоение в областях: Атырауской – 9,7 раза, Костанайской – 4,1 раза, Мангистауской – 3,6 раза, Актюбинской – 3,5 раза.

Меры, принимаемые Правительством по регулированию межбюджетных отношений с использованием трансфертов, субсидий и субвенций, а также бюджетных кредитов, не обеспечивают выравнивание социальных условий для населения, как внутри регионов, так и между ними.

Финансовая поддержка государства из года в год оказывается тем регионам (города Алматы и Астана, Атырауская и Мангистауская области), которые обеспечивают наибольшую долю ВРП в ВВП, кроме того, имеют максимальные значения средств бюджета на душу населения от 193,2–468,6 тыс. тенге, тогда как данный показатель в других регионах варьируется от 117,0–164,2 тыс. тенге.

При выделении средств республиканского бюджета на развитие региона необходимо учитывать его сравнительные преимущества и недостатки в социально-экономической сфере страны, уровень инфраструктурного обеспечения, торгово-коммерческий потенциал, состояние воспроизводственной базы, уровень развития территориально-отраслевой организации производительных сил, развитость передовых форм хозяйствования.

Оценка эффективности использования регионами средств республиканского бюджета

В отчетном периоде в регионах Казахстана реализовывалось более 1 900 инвестиционных проектов, имеющих особое социально-экономическое значение не только для отдельного региона, но и для всей республики.

Динамика расходов республиканского бюджета, направленных на реализацию инвестиционных проектов, за последние три года сложилась следующим образом: в 2009 году – 758,0 млрд. тенге, в 2010 году – 928,5 тыс. тенге и в 2011 году – 1 008,6 млрд. тенге.

В отчетном периоде не освоено 19,9 млрд. тенге, выделенных на реализацию инвестиционных проектов, или 47,1 % от общей суммы неосвоенных средств (42,3 млрд. тенге).

Местными исполнительными органами не реализованы 167 инвестиционных проектов, при этом не освоено 4,8 млрд. тенге. Наибольшее неосвоение допущено в Карагандинской – 1,4 млрд. тенге (67 %), Северо-Казахстанской – 722,3 млн. тенге (62 %), Акмолинской – 547,3 млн. тенге (88 %) областях.

Из-за несвоевременной реализации 167 проектов в 2011 году в регионах не введены в эксплуатацию 21 объект образования, 8 – здравоохранения, 82 – жилищно-коммунального хозяйства, 16 – водоснабжения, 3 – топливно-энергетического комплекса, 8 – транспорта и коммуникаций. В рамках реализации программы "Дорожная карта бизнеса-2020" не введены в эксплуатацию 25 объектов, Программы занятости-2020 – 4.

Заключительная часть

По итогам оценки исполнения республиканского бюджета за 2011 год Счетным комитетом представлены выводы, в которых указаны основные проблемы, препятствующие более эффективному использованию средств республиканского бюджета, а также разработаны рекомендации Правительству Республики Казахстан по их устранению и совершенствованию всего бюджетного процесса.

Выводы

1. Республиканский бюджет на 2011–2013 годы утверждался на основании заниженных прогнозных макроэкономических показателей, при недостаточно изученном потенциале поступлений. В результате бюджет дважды уточнялся, 25 раз Правительством вносились корректировки. Установлен факт несоответствия внесенных изменений в постановление Правительства от 13 декабря 2010 года № 1350 основным параметрам бюджета, указанным в Законе. При этом параметры бюджета рассматривались не как конкретные задачи, а как прогноз, что позволяло Правительству часто пересматривать параметры бюджета.

2. Сохраняется тенденция формирования ВВП за счет сырьевого сектора, что ставит экономику страны в прямую зависимость от колебаний мировых цен на сырье, сохраняя риски негативного воздействия на конкурентоспособность. Несмотря на проводимую политику по увеличению доли несырьевого экспорта, рост экспорта в 2011 году обеспечен за счет товарных позиций сырьевого назначения (75,5 %).

3. Сохраняется динамика снижения доли обрабатывающего сектора в промышленности, в том числе в производстве продуктов питания, черной металлургии и других, что не отвечает целям ускоренной реализации ГП ФИИР.

4. Несмотря на значительные вложения бюджетных средств в сельское хозяйство и занятость в данной сфере четверти экономически активного населения страны, оно обеспечивает только 5 % ВВП, что объясняется низкой производительностью труда, слабой научной базой и технической оснащенностью отрасли, нерациональным использованием трудовых ресурсов.

5. В республике растет валовой внешний долг, государственный и гарантированный государством долг. Несмотря на сокращение доли валового внешнего долга к валовому внутреннему продукту, существуют риски ее увеличения в связи со значительной сырьевой составляющей в формировании ВВП.

6. При корректировке бюджета Правительство, превысив свои полномочия, внесло изменения в один из основных параметров – дефицит, с увеличением его размера на 10,4 млрд. тенге и, соответственно, его относительной доли к ВВП. Внесенные изменения противоречат основным принципам прямого действия нормативного правового акта, так как в соответствии с пунктом 3 статьи 4 Закона Республики Казахстан "О нормативных правовых актах", которым предусмотрено, что каждый из нормативных правовых актов нижестоящего уровня не должен противоречить нормативным правовым актам вышестоящих уровней.

7. Заниженное планирование налоговых и других поступлений в бюджет, необоснованное увеличение расходов по отдельным бюджетным программам приводят к завышенному планированию дефицита республиканского бюджета.

Увеличение объемов дефицита приводит к росту государственного заимствования, ориентирует государственные финансовые институты и банки второго уровня на использование государственных финансовых инструментов для управления своими активами. Данный сегмент финансового рынка является более привлекательным для них, чем представление краткосрочных и среднесрочных кредитов хозяйствующим субъектам. Это, в свою очередь, влияет на развитие фондового и кредитного рынков в Республике Казахстан.

8. По итогам отчетного года сумма НДС, подлежащая возмещению из бюджета (543,3 млрд. тенге), превысила в 2,3 раза аналогичную сумму 2010 года, что может оказать негативное "давление" на бюджет 2012 года.

9. Значительные размеры авансовых платежей в конце 2010 года, следствием которых стало уменьшение налогов по итогам сдачи деклараций в последующий год, отрицательно повлияли на поступление планируемых объемов КПН.

10. Существующие нормы законодательства в части регулирования и ограничения оборотов наличных денег, используемых в предпринимательской деятельности, неэффективны. За последние три года ежегодно юридическими лицами в среднем использовалось около 1,4 трлн. тенге наличных денег, что создает благоприятные условия для функционирования различных "обнальных" фирм.

11. Наряду с общим увеличением затратной части бюджета в разрезе функциональных групп при уточнениях имели место факты значительного снижения либо исключения изначально предусмотренных сумм по отдельным бюджетным программам. Это свидетельствует о необоснованном планировании затрат администраторами бюджетных программ и согласовании их уполномоченным органом по бюджетному планированию без соблюдения принципов обоснованности и реалистичности бюджетной системы.

12. На стадии планирования проекта республиканского бюджета упущенные выгоды внутренних резервов для увеличения ненефтяных доходов ведут к росту объема государственного заимствования на покрытие дефицита, усиливая сырьевую зависимость республиканского бюджета.

13. В республике продолжается финансирование отдельных бюджетных программ в конце отчетного периода, что приводит к неэффективному использованию средств республиканского бюджета и не оказывает должный мультипликативный эффект на экономический рост.

14. Сложившаяся практика составления стратегических планов государственных органов носит формальный характер. В них отсутствует взаимосвязь показателей бюджетных программ с показателями стратегических направлений, объемами затраченных бюджетных средств, из-за чего проведение оценки реализации как стратегических планов, так и бюджетных программ затруднено. Тем самым бюджетирование, ориентированное на результат, не достигает изначально поставленных целей и не решает задачи по повышению уровня ответственности и инициативности звеньев государственного управления, заинтересованности в экономии бюджетных средств. Более того, за недостижение целей и задач стратегических планов соразмерная ответственность исполнителей не предусмотрена.

15. Меры, принимаемые Правительством по регулированию межбюджетных отношений с использованием трансфертов, субсидий и субвенций, а также бюджетных кредитов, не обеспечивают выравнивание социально-экономического развития регионов.

16. Несовершенство бюджетного и иного законодательства не обеспечивает эффективное взаимодействие между центральными государственными и местными исполнительными органами при реализации соглашений о результатах по целевым трансфертам. Администраторы республиканских бюджетных программ все еще не осуществляют мониторинг и не принимают действенных мер по обеспечению достижения показателей, заложенных в стратегических планах, что позволяет местным исполнительным органам использовать трансферты из республиканского бюджета с нарушением норм законодательства и принципа эффективности. Отсутствие системных мер по ужесточению ответственности сторон за несоблюдение бюджетной дисциплины приводит к невыполнению принятых обязательств в достижении прямых и конечных результатов.

17. С введением новой методики расчета трансфертов местные исполнительные органы получили возможность использовать часть республиканских бюджетных средств, ранее носивших целевой характер, на другие цели, выводя их из-под контроля. Применение новой методики ставит под сомнение решение поставленной перед ней цели, более того, сохраняется проблема зависимости регионов от республиканского бюджета. При этом в ведение местных исполнительных органов передано решение вопросов, имеющих особое значение для социально-экономической безопасности государства.

18. Правительством неэффективно осуществлялся контроль за обеспечением адресности и целевого характера средств, выделенных на увеличение уставного капитала юридических лиц для развития индустриально-инновационной инфраструктуры. Запланированные мероприятия в установленные сроки не выполнялись, не всегда достигались цели и задачи ряда направлений ГП ФИИР. В Карту индустриализации трижды вносились изменения и дополнения по продлению сроков реализации инвестиционных проектов, в том числе незавершенных.

19. Правительством при создании новых акционерных обществ недостаточно изучается потенциал действующих субъектов квазигосударственного сектора, не проводится полноценный анализ рисков, в результате их деятельность дублируется.

20. В организационной структуре национальных компаний и управляющих холдингов преобладает многоступенчатость и многозвенность. Дочерние организации занимаются непрофильной деятельностью. В итоге их прямые функции не выполняются, что негативно влияет на эффективность их работы и увеличивает риски банкротства с последующей ликвидацией.

21. Выборочный анализ финансовой отчетности отдельных акционерных обществ с участием государства показал, что их накопленные убытки зачастую связаны с отсутствием регламентации по направлению определенной части чистого дохода на покрытие убытков прошлых лет.

22. Различия в социально-экономическом развитии как между регионами, так и внутри их свидетельствуют о недостаточном уровне развития малого и среднего предпринимательства, слабом использовании местными исполнительными органами внутреннего потенциала регионов. Издержки региональной политики, проводимой Правительством, выражаются в выделении регионам средств республиканского бюджета без предварительного пофакторного изучения положения дел на местах и при отсутствии выработанных механизмов по контролю за их использованием.

2011 жылғы республикалық бюджеттің атқарылуы туралы
ЕСЕП КОМИТЕТІ ЕСЕБІНІҢ
негізгі тұжырымдары
(Қазақстан Республикасы Үкіметінің есебіне қорытынды)
МАЗМҰНЫ

Кіріспе бөлімі

2011 жылы республикалық бюджеттің атқарылуының макроэкономикалық жағдайлары

Республикалық бюджеттің атқарылуын талдау және бағалау

Республикалық бюджет қаражатын жекелеген бағыттар бойынша пайдаланудың тиімділігін бағалау

Өңірлердің экономикалық дамуын талдау және олардың республикалық бюджет қаражатын пайдалану тиімділігін бағалау

Қорытынды

Кіріспе бөлімі

Бюджет кодексінің 141-бабына сәйкес 2011 жылғы республикалық бюджеттің атқарылуы туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің есебіне Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті (бұдан әрі - Есеп комитеті) қорытынды есебін дайындады.

Есепте Үдемелі индустриялық-инновациялық дамытудың 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының, "Бизнестің жол картасы - 2020", "Жұмыспен қамту - 2020" бағдарламаларының және басқа да бағдарламалық құжаттардың аясындағы инвестициялық жобалардың Іске асырылуына ерекше мән берілді. Сонымен қатар, өңірлердегі жергілікті атқарушы органдардың республикалық бюджеттен берілген трансферттерді игеруіне назар аударылды.

2011 жылғы республикалык бюджеттің атқарылуының макроэкономикалық жағдайлары баяндалып, республикалық бюджеттің, соның ішінде жекелеген бағыттар бойынша атқарылуына талдау жасалып, баға берілді. Бағдарламалық құжаттардың іске асырылуының, нысаналы трансферттердің пайдаланылуының тиімділігіне бағалау жүргізілді.

Өңірлердің экономикалық дамуын талдау және республикалық бюджет қаражатын өңірлердің пайдалану тиімділігін бағалау осы Есептің ерекшелігі болып табылады.

Талдау және тиімділікті бағалаудың негізінде республикалық бюджеттің атқарылуын жетілдіру және мемлекет активтерін басқарудың тиімділігін арттыру жөніндегі тиісті тұжырымдар мен ұсынымдар қалыптастырылды.

2011 жылы республикалық бюджеттің атқарылуының
макроэкономикалық жағдайлары

Негізгі макроэкономикалық көрсеткіштердің атқарылуын бағалау

2011 жылғы ақпанда және қыркүйекте Қазақстан Республикасының Үкіметі (бұдан әрі - Үкімет) макроэкономикалық көрсеткіштерді нақтылап, республикалық бюджеттің параметрлерін екі рет заңнамалық деңгейде бекіткенімен, оны 25 рет түзетті.

Экономикалық өсу қарқынының төмендеуіне ықпал ететін нақты бір белгілер болмаса да, 2010 жылғы тамызда бекітілген 2011-2015 жылдарға арналған макроэкономикалық көрсеткіштер болжамы төмендетіліп берілген, соның ішінде жалпы ішкі өнім (бұдан әрі - ЖІӨ) бойынша параметрлер 103,1 % мөлшерінде көрсетілген, ал іс жүзінде есепті кезеңнің қорытындысы бойынша оның өсімі 107,3 % болды.

Мақұлданған болжамдық макроэкономикалық көрсеткіштер 2011 жылғы республикалық бюджеттің болжамдық параметрлерін есептеудің сапасына әсерін тигізді, нәтижесінде оның кірісі іс жүзінде 4 451,7 млрд. теңге мөлшерінде қалыптасты, бұл бастапқы бекітілген бюджеттен 511,7 млрд. теңгеге немесе 13 %-ға көп. Бюджет шығындары 4 322,7 млрд. теңге болады деп жоспарланғанымен іс жүзінде 4 605,1 млрд. теңгені құрады, бұл болжанған көрсеткіштен 282,4 млрд. теңгеге (6,5 %-ға) жоғары.

Бюджеттің кірістері мен шығындарының параметрлеріндегі ауытқулар бюджет тапшылығын атқаруға әсер етті, оның нақтыланған мөлшері 730,4 млрд. теңге болып, іс жүзіндегі атқарылуы 576,0 млрд. теңгені құрады.

Кіріс көрсеткіштерін кемітіп жоспарлау салықтық және салықтық емес түсімдерді ұлғайтудың ішкі резервтерінің әлеуетін әдейі төмендетіп, салықтық әкімшілік етудің тиімсіз жүргізілуіне, сыртқы қарызбен елдің үкіметтік борышы көлемінің өсуіне алып келеді.

2011 жылдың қорытындысы бойынша ЖІӨ-нің жалпы құрылымында тауарлар өндірісінің үлес салмағы, 2010 жылмен салыстырғанда 45,1 %-дан 43,5 %-ға дейін төмендеп, көрсетілетін қызметтердің үлесі 51,7 %-дан 51,8 %-ға дейін арта түскен, ЖІӨ-ні қалыптастыруда мұнай-газ секторының ықпалы күшейіп келеді, ЖІӨ-дегі оның үлесі 2008 жылы 21,8 % болса, 2011 жылы 24,6 %-ға дейін ұлғайған.

Қазақстан Республикасын Үдемелі индустриялық-инновациялық дамытудың 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының (бұдан әрі - ҮИИДМБ) іс-шараларын іске асыру жөніндегі статистикалық деректерге сәйкес, барлық құраушы секторлары бойынша өнеркәсіптің үлесі азайған тұста, тек тау-кен өндіруші өнеркәсіпте ғана өсім байқалуда, өнеркәсіп құрылымындағы оның үлесі 3,1 %-ға ұлғайып, 64,2 % болды, шикі мұнай мен табиғи газды өндірудің көлемі 3,5 %-ға өсіп, 54,7 %-ды құрады.

Бұл республикалық бюджет кірістерінің шикізаттық сектордан түсетін түсімдерге деген тәуелділігін күшейтуге әсер етті (2010 жылғы 56,7 %-дан 2011 жылы 60,1 %-ға дейін), сонымен бірге шикізаттық емес сектордан түсетін салықтық түсімдердің үлесі 3,4 %-ға төмендеген.

Өз кезегінде, республикалық бюджет шығыстарының көлемі ұлғайып келеді, алайда олардың мультипликативтік әсері барабар деңгейге жетіп отырған жоқ.

2010 жылмен салыстырғанда 2011 жылы негізгі капиталға салынған инвестициялар көлемі 332,4 млрд. теңгеге ұлғайып, 4 985,9 млрд. теңгені құрады. Бұл ретте инвестициялар құрылымында шетелдік салымдардың үлесі 2009 жылдан бастап айтарлықтай төмендеп келеді.

2011 жылы екінші деңгейдегі банктердің кредиттік қаражат көлемі 1 189,8 млрд. теңгеге ұлғайып, жылдың соңында 8 781,4 млрд. теңгеге жетті.

Кредиттерді алудың қиындығына (қымбат болуына) байланысты екінші деңгейдегі банктер беретін тұтыну кредиттері жүйесінің дамымай қалуы жеке тұлғаларға кредит беру үлесінің 2009 жылғы 29,1 %-дан 2011 жылы 26,7 %-ға дейін қысқаруына алып келді. 2011 жылы шағын кәсіпкерлік субъектілерге кредит берудің үлесі, 2009 жылмен салыстырғанда, 22,3 %-дан 15,3 %-ға дейін төмендеген.

2011 жылы мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген қарыздың көлемі, 2010 жылмен салыстырғанда, 149,5 млрд. теңгеге немесе 4,6 %-ға өсіп, 3 379,6 млрд. теңгені құрады. Оның өсімі сыртқы борыштың артуы есебінен жүзеге асты, сыртқы борыш 2010 жылмен салыстырғанда 21,4 %-ға ұлғайып, 726,8 млрд. теңгені құрады.

Республикада жалпы сыртқы борыш (бұдан әрі - ЖСБ) көлемінің өсу үрдісі сақталып отыр, 2011 жылы оның мөлшері 18 158,6 млрд. теңгені (123,8 млрд. АҚШ долл.) құрады.

2011 жылы ЖСБ-ның ЖІӨ-ге шаққандағы үлес салмағы, 2009 жылмен салыстырғанда, 98,3 %-дан 66,6 %-ға дейін төмендеген. Алайда, оның ағымдағы төмендеуінде ЖІӨ-нің шикізаттық құраушы бөліктерінің қалыптасуы экспорттық шикізат позицияларының бағаларына байланысты екенін назарға алған жөн, бұл ЖСБ-ның ЖІӨ-ге шаққандағы қол жеткізілген деңгейін сақтауға белгілі бір қауіп-қатер туындатады.

"2011-2013 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы" Қазақстан Республикасы Заңының баптарының атқарылуын бағалау

2011 жылы Үкімет "2011-2013 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы" Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 29 қарашадағы № 357-IV Заңының (бұдан әрі - Заң) 25-бабынан 6-бабының орындалуын түрлі себептермен толығымен қамтамасыз етпеген, 13-бабын толық көлемде іске асырған, 6-бабы нормативтік сипатқа ие.

Республикалық бюджетті іске асыру бойынша барлық параметрлер "2011-2013 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы" Қазақстан Республикасының Заңын іске асыру туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 13 желтоқсандағы № 1350 қаулысында (бұдан әрі - Үкіметтің 2010 жылғы 13 желтоқсандағы № 1350 қаулысы) жазылған.

Үкімет бюджеттің негізгі параметрлерінің бірі - тапшылыққа оның мөлшерін 10,4 млрд. теңгеге, тиісінше, ЖІӨ-нің үлесін 0,1 %-ға ұлғайтуға қатысты өзгерістер енгізген.

Үкіметтің 2010 жылғы 13 желтоқсандағы № 1350 қаулысына енгізілген өзгерістер нормативтік құқықтық актінің тікелей әсерінің негізгі принциптеріне қайшы келеді. "Нормативтік құқықтық актілер туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 4-бабының 3-тармағына сәйкес, төменгі деңгейдегі нормативтік құқықтық актілердің әрқайсысы жоғары деңгейдегі нормативтік құқықтық актілерге қайшы келмеуге тиіс.

Республикалық бюджеттің атқарылуын талдау және бағалау

Республикалық бюджет кірістерінің атқарылуын талдау және бағалау

2011 жылы Қазақстан Республикасының шоғырландырылған бюджетіне - 7 546,3 млрд. теңге (трансферттерді есептемегенде), соның ішінде республикалық бюджетке - 3 126,2 млрд. теңге, жергілікті бюджеттерге - 1 044,9 млрд. теңге, Ұлттық қорға - 3 375,2 млрд. теңге кіріс түсті.

Республикалық бюджет кірістері бойынша жоспар 102,4 %-ға орындалған. Кірістердің ішінде салықтық түсімдер - 3 001,2 млрд. теңге немесе кірістердің көлеміне шаққанда 67,4 %, салықтық емес түсімдер - 108,9 млрд. теңге немесе 2,4 %, негізгі капиталды сатудан түскен кірістер - 16,1 млрд. теңге немесе 0,4 %, трансферт түсімдері - 1 325,4 млрд. теңге немесе 29,8 % болды.

Салықтың, міндетті төлемдер мен алымдардың сегіз түрі бойынша жоспарлы көрсеткіштер орындалмаған.

2010 жылмен салыстырғанда ірі салық төлеушілерден республикалық бюджетке түскен түсімдер - 606,3 млрд. теңгеге немесе 62,7 %-ға, Ұлттық қорға - 955,0 млрд. теңгеге немесе 44,6 %-ға, жергілікті бюджеттерге - 23,1 млрд. теңгеге немесе 6,7 %-ға ұлғайды.

Ұлттық қордан кепілдендірілген трансфертті ескере отырып, 2011 жылы республикалық бюджетке мұнай-газ секторынан 1 785,6 млрд. теңге немесе оның табысының 40 %-ы мөлшерінде салық түсті.

Жоспарланған КТС көлемдерінің түсіміне 2010 жылдың соңындағы аванстық төлемдердің елеулі мөлшері теріс әсерін тигізді, осының салдарынан декларацияларды тапсырудың қорытындысы бойынша артық төлемдерді есепке жатқызу жолымен төленген салықтар азайды.

2012 жылғы 1 қаңтарға, бюджеттен өтелуге тиісті ҚҚС-ның асып кеткен сомасы 543,3 млрд. теңгені құрады (соның 224,5 млрд. теңгесі Қашаған жобасына қатысушы мердігерлік компанияларға - "NCOC" операторына тиесілі), бұл 2011 жылдың бас кезіндегі осыған ұқсас сомадан 2,3 есеге көп.

Шикізат экспорты көлемінің ұлғаюына байланысты, 2012 жылы қайтарылуға жататын ҚҚС-ның асып кеткен сомасының едәуір өсуі республикалык бюджет кірісінің атқарылуына теріс "қысым" көрсетуі мүмкін.

Халықаралық саудаға байланысты кедендік төлемдер мен салықтар түсімдері 1 440,3 млрд. теңгені құрап, республикалық бюджеттің негізгі көздерінің біріне айналды, бұл 2010 жылмен салыстырғанда 616,9 млрд. теңгеге немесе 75 %-ға көп. Осы ретте аталмыш төлемдердің республикалық бюджет кірісіндегі үлесі (трансферттерді есептемегенде) 2010 жылы - 37,8 %, 2011 жылы - 46,1 % болды.

Салықтық және кедендік әкімшілік етудің тиімділігін бағалау

2012 жылғы 1 қаңтарға, салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер бойынша бересі 224,2 млрд. теңге болып, 2011 жылғы 1 қаңтармен салыстырғанда бересі 25,2 млрд. теңгеге, 2009 жылғы кезеңнен бастап 2,2 есеге өскен.

Салық төлеушілер мен жалған кәсіпкерлік белгілері бар шаруашылық жүргізуші субъектілерінің арасындағы салықтық шегерімдерді ұлғайтуға бағытталған мәмілелердің нәтижесінде айтарлықтай салық түсімдері түспей қалуда.

2012 жылғы 1 қаңтарға, жалпы 1 044 заңды тұлға, оның ішінде 2010 жылы - 219, 2011 жылы - 270 заңды тұлға сот шешімімен жалған кәсіпорын деп танылған. 2011 жылы 8 934 контрагент 270 жалған кәсіпорынмен қарым-қатынастар жасаған, сөйтіп, олар жалған шот-фактуралар негізінде салықтарды - 110,5 млрд. теңгеге азайтып көрсеткен.

Есеп комитеті 2010 жылғы республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есепте заңды тұлғалар арасындағы қолма-қол ақша айналымын реттейтін және жалған кәсіпкерлік үшін қолайлы жағдайлар жасайтын заңнама нормаларының тиімсіздігі жөнінде мәселе көтергеніне қарамастан, есепті кезеңде аталған мәселе әлі де өз шешімін тапқан жоқ.

Есеп комитетінің тексеру корытындысы бойынша кедендік әкімшілік етуде халықаралық саудаға байланысты салықтардың бюджетке толық түсуіне ықпал ететін бірқатар проблемалар анықталды.

Есеп комитетінің бағалауынша, республикалық бюджеттің кіріс бөлігіндегі шығындардың төмендеуін қамтамасыз ету үшін салықтық және кедендік әкімшілік етудегі жүйелі проблемаларды, атап айтқанда салық, кеден және өзге де заңнамаларды жетілдіру, уәкілетті органдардың өзара іс-қимылдарын күшейту және басқа да мәселелерді шешу қажет.

Республикалық, бюджеттің шығыс бөлігінің атқарылуын талдау және бағалау

2011 жылғы республикалық бюджет шығыстары оның екі peт нақтыланғанын ескере отырып, 5 444,7 млрд. теңгені құрады, бұл бастапқы жоспарланған көлемнен 525,4 млрд. теңгеге немесе 10,7 %-ға көп.

Іс жүзіндегі шығыстар 2010 жылмен салыстырғанда 18,1 %-ға ұлғайып, 5 402,3 млрд. теңге көлемінде атқарылған. Бұл ретте ЖІӨ-дегі шығыстардың үлесі 2010 жылғы 21,1 %-дан 2011 жылы 19,1 %-ға дейін төмендеген.

Есеп комитетінің бағалауынша, талап ету мерзімі өтіп кеткен дебиторлық берешектің көбеюі айрықша алаңдаушылық туғызады, оның көлемі 2010 жылға қарағанда 82 %-ға өсіп, 2,5 млрд. теңгені құрады.

Есепті кезеңде кредиторлық берешек 2010 жылмен салыстырғанда 2 есеге ұлғайып, 8,1 млрд. теңгені құрады, соның ішінде мерзімі өтіп кеткен берешек 39,9 млн. теңге болды, бюджеттік бағдарлама әкімшілері оларды белгіленген тәртіппен есептен шығару жөнінде шаралар кабылдамаған.

Республикалық, бюджет шығындарының атқарылуын бағалау

2011 жылы бюджеттің түзетілгеніне қарамастан, есепті кезеңнің соңында 30 бюджеттік бағдарлама әкімшісі немесе олардың жалпы санының 71,4 %-ы 42,3 млрд. теңгені игермеген, сөйтіп игерілмеген сома 2010 жылдың осындай кезеңімен салыстырғанда 15 %-ға ұлғайған.

Ең көп игерілмеген сома мыналардың үлесінде: Қаржы министрлігі - 10,0 млрд. теңге, Ұлттық қауіпсіздік комитеті - 9,8 млрд. теңге, Төтенше жағдайлар министрлігі - 6,5 млрд. теңге, Денсаулық сақтау министрлігі - 3,1 млрд. теңге, Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі - 2,8 млрд. теңге.

Есеп комитетінің бағалауынша, бюджеттің шығын бөлігінің функционалдық топтар бөлінісінде жалпы ұлғаюымен қатар нақтылаулар кезінде жекелеген бюджеттік бағдарламалар бойынша көзделген сомаларды айтарлықтай төмендету не алып тастау фактілері орын алған. Бұл бюджеттік бағдарлама әкімшілерінің шығындарды негізсіз жоспарлағанын және оларды бюджеттік жоспарлау жөніндегі уәкілетті органмен келісу кезінде бюджет жүйесінің негізділік және реалистік принциптерінің сақталмағанын көрсетеді.

Бюджеттік кредиттердің пайдаланылуы мен өтелуін бағалау

2011 жылға арналған республикалық бюджетті нақтылау кезінде бюджеттік кредит берудің көлемі бастапқы бекітілген сомадан 57,8 млрд. теңгеге ұлғайып, 184,5 млрд. теңгені құрады. Бұл ретте оның мөлшері 2010 жылмен салыстырғанда 45,5 млрд. теңгеге немесе 1,3 есе өскен.

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігіне Жұмыспен қамту 2020 бағдарламасы шеңберінде ауылда кәсіпкерлікті дамытуға жәрдемдесу үшін бюджеттік кредит беруге 3,6 млрд. теңге бөлінді./

Жергілікті атқарушы органдар осы мақсатқа бөлінген бюджет қаражатын толық көлемінде игерген. Алайда, ауылда кәсіпкерлікті дамытуға микрокредит беру жөніндегі тікелей нәтиженің көрсеткіші толық көлемінде орындалмаған, 3 000 микрокредиттің тек 1 435-сі немесе 47,8 %-ы берілген.

2011 жылы агроөнеркәсіп кешені субъектілерін қолдау бойынша іс-шараларды жүргізу үшін "ҚазАгро" ұлттық басқарушы холдинг" АҚ-ға (бұдан әрі - Холдинг) жылдық сыйақысы 0,01 % ставкамен 78,0 млрд. теңге мөлшерінде бюджеттік кредит берілген. Кейіннен Холдинг өзінің еншілес ұйымдарына 0,5 % ставкамен кредит беріп, осы операциядан 0,5 млрд. теңге мөлшерінде табыс тапқан. Сонымен бірге, еншілес ұйымдар қарыз алушыларға кредит беру кезінде жылдық 3 %-дан 5 %-ға дейінгі ставканы қолданған.

Холдинг өңірлік азық-түлік тұрақтандыру қорларын құру үшін "Азық-түлік келісімшарт корпорациясы" АҚ-ға (бұдан әрі - Корпорация) 17,1 млрд. теңге бағыттаған. Корпорация осы сомаға кейіннен жылдық 3 % сыйақы ставкамен Тұрақтандыру қорларын құру үшін 16 ӘКК-мен кредит беру жөнінде қарыз беру шарттарын жасасқан.

Үкіметтің өңірлерде азық-түлік тауарларының тұрақтандыру қорларын құру және пайдалану жөніндегі міндеттерді әлеуметтік-маңызды өнімдерге бағаларды реттеу бойынша тұжырымдамалық мақсаттарға қол жеткізе отырып шешетіндігі күмән туғызады. Бұл, біріншіден, қаражат екінші деңгейдегі банктердің депозиттеріне орналастырылғандықтан, екіншіден, кредиттер көтеріңкі пайыздық ставкамен берілгендіктен туындап отыр.

Қаржы активтерін сатып алуға жұмсалған шығыстарды және мемлекеттің қаржы активтерін сатудан түскен түсімдерді бағалау

Республикалық бюджет шығыстарының серпіні қаржы активтерін сатып алуға бағытталатын бюджет қаражатының тұрақты түрде өсіп бара жатқандығын көрсетеді. Тек соңғы үш жылдың ішінде осы мақсатқа 770,2 млрд. теңге, соның ішінде 2009 жылы - 147,1 млрд. теңге, 2010 жылы - 284,8 млрд. теңге және 2011 жылы 338,3 млрд. теңге жұмсалған.

2012 жылғы 1 қаңтарға, мемлекеттің қатысуымен құрылған 126 акционерлік қоғам бар, солардың 5-уі 2011 жылы құрылған.

Үкімет жаңа акционерлік қоғамдарды құру кезінде жұмыс істеп жатқан квазимемлекеттік сектор субъектілерінің әлеуетін жеткілікті дәрежеде зерделемейді, толыққанды тәуекелділікке талдау жүргізбеген, нәтижесінде олар бір-бірінің қызметін қайталайды.

Республикалық бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің есептері бойынша қаржы активтерін сатып алуға қарастырылған және бөлінген 338,3 млрд. теңге қаражаттың, 2012 жылғы 1 қаңтарға, барлығы түгел игерілген деп есептеледі. Алайда, он акционерлік қоғамның қызметіне іріктеліп жасалған талдаудың нәтижесінде анықталып отырғандай, оларға жарғылық капиталдарын қалыптастыруға, ұлғайтуға, толықтыруға 145,4 млрд. теңге бөлініп, соның тек 40 %-ы ғана игерілген.

Бюджет тапшылығын және оны қаржыландыру көздерін талдау

2011 жылғы республикалық бюджет тапшылығы 602,4 млрд. теңге мөлшерінде бекітіліп, қарашада 127,9 млрд.теңгеге ұлғайтылып нақтыланып, 730,4 млрд.теңгені құрады. Бұл ретте бюджет тапшылығының мөлшері 2010 жылмен салыстырғанда 1,3 есеге өскен.

Бюджет тапшылығын жабу үшін бастапқыда 877,9 млрд. теңге мөлшерінде қарыздар тарту қарастырылған болатын, кейіннен нақтылау кезінде олар 912,3 млрд. теңгеге ұлғайтылып, соның 807,1 млрд. теңгесі - ішкі мемлекеттік қарыздардың есебінен және 105,2 млрд. теңгесі сыртқы қарыздардың есебінен қамтамасыз етілетін болды. Іс жүзінде, жылдың аяғында тартылған қарыздардың жалпы сомасы 779,9 млрд. теңгені құрады, бұл нақтыланған мөлшерден 132,4 млрд. теңгеге төмен. Сонымен қатар, бюджет тапшылығын жабу үшін бюджет қаражатының 71,1 млрд. теңге қалдығы пайдаланылды.

Республикалық бюджетті қалыптастыру кезінде Үкімет Бюджет кодексінде бюджет шығыстарының мұнай түсімдеріне деген тәуелділігін бағалауды көздейтін мұнайға қатысты емес тапшылықты талдау бөлігіндегі берілген мүмкіндіктерді толық дәрежесінде пайдаланбай отыр.

Қазіргі уакытта, Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының қаражатын қалыптастыру және пайдалану тұжырымдамасына сай, мұнайға қатысты емес тапшылықты қысқарту мақсатында одан республикалық бюджетке кепілдендірілген трансферт түрінде қаражат алу көзделген.

Сонымен бірге, Үкімет мұнайға қатысты емес тапшылықты азайтуды қамтамасыз етпеген. 2011 жылдың қорытындысы бойынша ол 2010 жылмен салыстырғанда - 1,2 %-ға, 2009 жылмен - 9,9 %-ға өсіп, 1 775,9 млрд. теңгені құрады.

Республикалық бюджет қаражатын жекелеген бағыттар бойынша
пайдаланудың тиімділігін бағалау

Бағдарламалық құжаттарды іске асырудың тиімділігін бағалау

Үкімет Мемлекет басшысының "Болашақтың іргесін бірге қалаймыз!" атты 2011 жылғы 28 қаңтардағы Қазақстан халқына Жолдауын орындау үшін бірқатар маңызды бағдарламалық құжаттар қабылдады. Есеп комитеті аталмыш құжаттарды бақылау-талдамалық іс-шараларымен қамтып, олардың іске асырылуына бағалау жүргізгенде, бағдарламалық құжаттардың әрдайым тиімді орындала бермегенін көрсетті.

Мәселен, Жұмыспен қамту 2020 бағдарламасының аясында есепті кезеңде бөлінген 22,7 млрд. теңгенің 3,2 млрд. теңгесі немесе 14 %-ы игерілмеген. 2011 жылға қойылған міндеттер, кәсіпкерліктің негізіне, микрокредит беруге кәсіптік оқуды ұйымдастыру, сондай-ақ қызметтік тұрғын үй салу (сатып алу, реконструкциялау, қалпына келтіру) бөлігінде толық көлемінде шешілмеген.

Есеп комитетінің өңірлерде жүргізген кешенді тексерулерінің барысында халықты сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету жөніндегі бағдарламалық құжаттарды іске асыру кезінде орталықтандырылған жабдықтау көздерінен ауыз суды пайдаланатын халық санын ұлғайту, су көздерінің және сумен жабдықтау жүйелерінің сенімділігін арттыру, халықтың санитарлық-эпидемиологиялық игілігін қамтамасыз ету міндеттері толық көлемінде шешілмегені анықталды.

Өңірлерде денсаулық сақтау объектілерін салу және реконструкциялау, тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін қамтамасыз ету және кеңейту, медицина мекемелерін материалдық-техникалық жарақтандыру мәселелеріне қатысты жүйелі сипаттағы кемшіліктер анықталды. Соңғы бес жылда халықтың қан айналымы жүйелері ауруларымен, қант диабетімен, жүйке жүйелері ауруларымен науқастануының өсу үрдісі байқалды.

Сондай-ақ білім беру, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық және басқа да салаларда бағдарламалық құжаттарды іске асыру кезінде кемшіліктер мен бұзушылықтар анықталды.

Мемлекеттік және салалық бағдарламаларды іске асырудың тиімділігін бағалау

2011 жылы Есеп комитеті 3 мемлекеттік және 2 салалық бағдарламаның, сондай-ақ Қазақстан Республикасында азаматтық қоғамды дамытудың 2006-2011 жылдарға арналған тұжырымдамасының тиімділігіне бақылау және жүзеге асырылуына бағалау жүргізді.

1-кесте

Мемлекеттік және салалық бағдарламаларды іске асырудың
тиімділігін бақылаудың қорытындысы

Бағдарламалық құжаттардың атауы	Анықталған бұзушылықтардың сомасы, млрд. теңге
2009-2011 жылдарға арналған "Еуропаға жол" мемлекеттік бағдарлама	-
Астана қаласының әлеуметтік-экономикалық дамуының 2006-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы	7,4
Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау ісін реформалау мен дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы	6,4
2002-2010 жылдарға арналған "Ауыз су" салалық бағдарламасы	5,3
2009-2011 жылдарға арналған "Нұрлы көш" салалық бағдарламасы	3,1
Қазақстан Республикасында азаматтық қоғамды дамытудың 2006-2011 жылдарға арналған тұжырымдамасы	0,01

Жалпы алғанда, бақылаудың қорытындысы бойынша аталмыш бағдарламаларды іске асыру кезінде бюджет және өзге де заңнамалардың жалпы 21,8 млрд. теңгеге бұзушылықтарына жол берілген, бұл ретте 36,7 млрд. теңге игерілмеген.

Мемлекеттік және салалық бағдарламалардың іске асырылу тиімділігін бағалау кезінде анықталғандай, бағдарламалардың үйлестірушілері мен орындаушылары тиісті іс-шараның атқарылуына, нысаналы индикаторлар мен түпкілікті нәтижелерге қол жеткізілуіне тиісті бақылау жүргізбеген.

Сол себепті, бағдарламалық құжаттар бюджет және өзге де заңнаманың талаптарын бұза отырып, толық емес және жеткіліксіз деңгейде атқарылады.

Мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарларын бағалау

Есеп комитеті бақылау-талдамалық іс-шараларының аясында 10 мемлекеттік органның стратегиялық жоспарының іске асырылуына бағалау жүргізді.

Жекелеген бюджеттік бағдарламалар бойынша бөлінген қаражат көлемі стратегиялық жоспарлардың сандық және сапалық көрсеткіштерімен бекітілмеген, бұл бюджет жүйесінің принциптеріне қайшы келеді.

Бюджеттік бағдарламалар әкімшілері бюджет заңнамасын бұза отырып, республикалық бюджетті нақтылау кезінде стратегиялық жоспарларына өзгерістер мен толықтыруларды уақтылы енгізбейді. Сонымен бірге стратегиялық жоспарлардың бюджетті нақтылауға қатысы болмаған көрсеткіштеріне түзету жүргізеді.

Мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарларын әзірлеудің қалыптасқан тәжірибесі формалды сипатқа ие болуда. Оларда бюджеттік бағдарламалар көрсеткіштің стратегиялық бағыттардың көрсеткіштерімен, жұмсалған бюджет қаражатының көлемімен өзара байланыстырылмағандықтан, стратегиялық жоспарлардың да, сол сияқты бюджеттік бағдарламалардың да іске асырылуын бағалау қиындық туғызады. Осылайша, нәтижеге бағдарланған бюджеттеу мемлекеттік басқару буындарының жауапкершілігі мен бастамашылдығы деңгейін, бюджет қаражатын үнемдеудегі мүдделілігін арттыру бойынша бастапқы белгіленген мақсаттары мен міндеттеріне қол жеткізе алмауда. Бұған қоса, стратегиялық жоспарлардың мақсаттары мен міндеттеріне қол өткізбегені үшін атқарушыларға жауаптылық қарастырылмаған.

Нысаналы трансферттерді пайдаланудың тиімділігін бағалау

2010 және 2009 жылдармен салыстырғанда, есепті жылы субвенциялар, тиісінше, 22,4 % және 49,9 %-ға, нысаналы даму трансферттері 12,1 %-ға және 17,6 %-ға ұлғайып, ағымдағы нысаналы трансферттер 24,1 %-ға және 15,1 %-ға төмендеген.

16 өңірдің 7-уінде жергілікті бюджеттердегі трансферттердің үлесі 70 %-дан асады, бұл олардың республикалық бюджетке жыл сайынғы қаржылық тәуелділігінің сақталып келе жатқандығын көрсетеді. Орташа алғанда, жергілікті бюджеттер кірісінің жалпы көлемінде трансферттердің үлес салмағы 61 %-ды құрайды.

2011 жылы 40 республикалық бюджеттік бағдарлама аясында 201,9 млрд. теңге ағымдағы нысаналы трансферттер бөлінді, ал 2010 жылы 60 бюджеттік бағдарлама бойынша 265,3 млрд. теңге бөлінген болатын.

2010 жылы ағымдағы нысаналы трансферттер ретінде қаржыландырылған республикалық бюджет шығыстарының бір бөлігі 2011 жылы жергілікті бюджеттердің ағымдағы шығындарына субвенция болып енгізілген, осыны қоса алғанда, 2011 жылы бөлінген ағымдағы нысаналы трансферттердің көлемі 2010 жылмен салыстырғанда төмендемеген, қайта 4 %-ға өскен.

Жалпы сипаттағы трансферттерді есептеудің жаңа әдістемесінің енгізілуіне байланысты жергілікті атқарушы органдар бұрын нысаналы сипатқа ие болған республикалық бюджет қаражатының бір бөлігін бақылаудан шығара отырып, өздерінің қалауы бойынша басқа мақсаттарға пайдалануға мүмкіндік алды.

Жаңа әдістемені қолдану оның алдына қойылған мақсатты шешуге күмән келтіреді, бұған қоса өңірлердің республикалық бюджетке тәуелділігі проблемасы сақталады.

Субвенциялар көлемі 2010 жылмен салыстырғанда 1,4 есеге өсіп, 789,9 млрд. теңгені құрады. Қазіргі уақытта, Атырау мен Маңғыстау облыстарын және Алматы қаласын қоспағанда, республиканың 13 өңірі субвенциялық болып табылады. Бұл ретте 2011 жылы субвенциялық өңірлер тізбесіне Астана қаласы енгізілген.

2011 жылы 30 республикалық бюджеттік бағдарлама аясында 606,3 млрд. теңге нысаналы даму трансферттері бөлінді, солардың негізгі үлесі Астана (36,3 %) және Алматы (14,6 %) қалаларына, 5 %-дан астамы - Ақтөбе, Алматы, Шығыс Қазақстан және Оңтүстік Қазақстан облыстарына бағытталды.

Есеп комитеті трансферттердің шын мәнісінде жергілікті бюджеттердің кірісін толықтыратын негізгі көз болып табылатынын бұдан бұрын бірнеше мәрте атап өткен еді және осы жөнінде тиісті ұсыныстар берген болатын.

Есеп комитетінің бағалауынша, нысаналы трансферттер көлемін сапасыз жоспарлау, көп жағдайда қажетті негіздемелердің анықтығына талдау жасалмастан әрі есептеу жан-жақты тексеру жүргізілместен, уәкілетті органдардың қажетті қорытындылары мен сараптамаларынсыз трансферттердің бөлінуі, сондай-ақ бюджеттік бағдарлама әкімшілері тарапынан тиісті бақылаудың болмауы анықталған бұзушылықтардың негізгі себептеріне жатады.

Мемлекет активтерін, соның ішінде оларды квазимемлекеттік сектор субъектілерінде пайдаланудың тиімділігін бағалау

Қазіргі уақытта, көптеген ұлттық басқарушы холдингтердің, ұлттық компаниялардың мемлекеттің қатысуымен құрылған басқа да заңды тұлғалардың еншілес ұйымдары олар өз бейініне қатысты емес қызметпен айналысуда, бұл олардың жұмыстарының тиімділігіне келеңсіз әсерін тигізіп, банкроттыққа ұшырау және кейіннен таратылу қатерін ұлғайтады.

Атап айтқанда, есепті кезеңде мемлекеттің қатысумен құрылған жеті АҚ - "Шағын кәсіпкерлік жөніндегі республикалық ақпараттық-көрме орталығы" ЖАҚ, "Республикалық инновациялық қор" ЖАҚ, "Достық Энерго" АҚ, "Қазақстантрактор" ААҚ, "Технопарк НПО "Прогресс" ҒӨБ технопаркі" ААҚ, "Арна Медиа" ұлттық ақпараттық холдингі" АҚ, "Биотехнология жөніндегі білім беру орталығы" ААҚ қаржы-шаруашылық қызметтерін жүзеге асырмаған және тарату, оңалту немесе банкроттыққа ұшырау процесінде болған.

Есепті кезеңде квазимемлекеттік сектор субъектілерін бақылаудың нәтижелері ұлттық басқарушы холдингтер мен ұлттық компанияларда енгізіліп жатқан корпоративтік басқару жүйесінде, соның ішінде әлеуметтік-еңбек қатынастары мәселесінде бірқатар кемшіліктердің бар екендігін көрсетеді, бұл әлеуметтік-экономикалық қатерлердің өсуіне және жекелеген квазимемлекеттік сектор субъектілерінің өз-өзін ақтамауына алып келеді.

Сонымен, олардың тікелей функциялары орындалмауда, ұйымдық құрылымда сеніп тапсырылған мемлекет активтерін басқарудың тиімсіздігін туындататын көп сатылық пен көп буындылық басым болуда. Даму институттары жоспарланған нәтижелерге қол жеткізе алмауда, залалдарға жол беруде, бұрынғы жылдардағыдай елеулі бюджет қаражаты екінші деңгейдегі банктердің депозиттеріне салынуда, ал бұл қаржы оларға ұлттық экономиканы әртараптандыру және қойылған міндеттер аясында оны одан әрі әлеуметтік-экономикалық дамыту жөніндегі жобаларды іске асыру үшін берілген еді.

Мерзімі өтіп кеткен және/немесе үмітсіз берешектері бар инвестициялық жобалардың саны артып, олардың шығындылығының өсуі мен банкроттыққа ұшырауының қатері, басқа да қаржылық және әлеуметтік қатерлер сақталуда.

Өңірлердің экономикалық дамуын талдау және олардың
республикалық бюджет қаражатын пайдалану тиімділігін бағалау

Өңірлердің экономикалық дамуын талдау

Республикада өңірлерді дамытуда алшақтық сақталып отыр.

Төрт өңірдің (Алматы және Астана қалалары, Атырау және Маңғыстау облыстары) жан басына шаққандағы жалпы өңірлік өнімі (бұдан әрі - ЖӨӨ) 2,9-6,4 млн. теңге шегінде ауытқуда, ал басқа өңірдерлерде ол 0,5-2,3 млн. теңге шегінде өзгеріп тұрады. Екі өңірдің, атап айтқанда, Атырау облысының және Алматы қаласының жиынтық ЖӨӨ-сі еліміздің ЖІӨ-сінің 3,1-ін қалыптастырады.

Халықтың жан басына шаққандағы ең көп және ең аз өңірлік кіріс деңгейінің арасындағы айырмашылық 3,6 есе болды.

Қала және ауыл халқының кедейшілік деңгейінің арасында күрт айырмашылық байқалып, республика бойынша 2,7 есеге жеткен. Ең көп жікке бөліну көрсеткіші мына облыстарда: Атырау облысында - 9,7 есе, Қостанай облысында - 4,1 есе, Маңғыстау облысында - 3,6 есе, Ақтөбе облысында - 3,5 есе.

Үкіметтің трансферттерді, субсидиялар мен субвенцияларды, сондай-ақ бюджеттік кредиттерді пайдалана отырып, бюджетаралық қатынастарды реттеуге қатысты қабылдап жатқан шаралары өңірлердегі және өңірлер арасындағы халықтың әлеуметтік жағдайын теңдестіруді қамтамасыз етпейді.

Мемлекеттің қаржылық қолдауы жыл сайын жалпы ішкі өнімдегі жалпы өңірлік өнімнің ең көп үлесін қамтамасыз ететін, сонымен бірге халықтың жан басына шаққанда 193,2-468,6 мың теңге болып, бюджет қаражатының ең жоғары мәніне ие өңірлерге (Алматы және Астана қалалары, Атырау және Маңғыстау облыстары) көрсетіледі. Ал басқа өңірлердегі аталмыш көрсеткіш 117,0-164,2 мың теңге арасында өзгеруде.

Өңірді дамытуға арналған республикалық бюджет қаражатын бөлген кезде елдің әлеуметтік-экономикалық саласында өңірдің салыстырмалы түрдегі артықшылықтары мен кемшіліктерін, инфрақұрылымдық қамтамасыз етілуден кейін, сауда-коммерциялық әлеуетін, ұдайы өндірістік базасының жағдайын, өндірістік күштерді аумақтық-салалық ұйымдастыруды дамыту деңгейін, шаруашылықтың озық нысандарының дамушылығын ескеру қажет.

Өңірлердің республикалық бюджет қаражатын пайдалану тиімділігін бағалау

Есепті кезеңде Қазақстанның өңірлерінде тек жекелеген өңірге ғана емес, сонымен бірге республиканың барлық аумағы үшін әлеуметтік-экономикалық маңызы бар 1 900-ден астам инвестициялық жоба іске асырылды.

Инвестициялық жобаларды іске асыруға бағытталған республикалық бюджет шығыстарының серпіні соңғы үш жылда мынадай болып қалыптасқан: 2009 жылы - 758,0 млрд. теңге, 2010 жылы - 928,5 млрд. теңге және 2011 жылы - 1 008,6 млрд. теңге.

Есепті жылы инвестициялық жобаларды іске асыруға бөлінген 19,9 млрд. теңге игерілмей қалды, бұл игерілмей қалған жалпы қаражаттың 47,1 %-ын құрайды (42,3 млрд. теңге).

Жергілікті атқарушы органдар 167 инвестициялық жобаны іске асырмаған, бұл ретте 4,8 млрд. теңге игерілмеген. Қаражаттың басым бөлігінің, 1,4 млрд. теңгесінің (67 %) - Қарағанды, 722,3 млн. теңгесінің (62 %) - Солтүстік Қазақстан, 547,3 млн. теңгесінің (88 %) - Ақмола облыстарында игерілмеуіне жол берілген.

Бұл ретте 167 жоба уақтылы іске асырылмағандықтан, 2011 жылы өңірлерде білім беру саласында - 21, денсаулық сақтауда - 8, тұрғын-үй коммуналдық шаруашылықта - 82, сумен жабдықтауда - 16, отын-энергетикалық кешенде - 3, көлік және коммуникацияда - 8, "Бизнестің жол картасы 2020" бағдарламасының аясында - 25 және "Жұмыспен қамту 2020" бағдарламасының аясында 4 объекті пайдалануға берілмеген.

Қорытынды

2011 жылғы республикалық бюджеттің атқарылуын бағалаудың қорытындысы бойынша Есеп комитеті республикалық бюджет қаражатын барынша тиімді пайдалануға кедергі келтіретін негізгі проблемалар көрсетілген тұжырымдар ұсынды, сондай-ақ оларды жою және бүкіл бюджет процесін жетілдіру жөнінде Қазақстан Республикасы Үкіметіне ұсынымдар әзірледі.

ТҰЖЫРЫМДАР

1. 2011-2013 жылдарға арналған республикалық бюджет түсімдердің әлеуеті жеткілікті дәрежеде зерделенбей, төмендетілген болжамды макроэкономикалық көрсеткіштердің негізінде бекітілген. Нәтижесінде бюджет екі мәрте нақтыланып, Үкімет оған 25 мәрте түзету енгізген. Үкіметтің 2010 жылғы 13 желтоқсандағы № 1350 қаулысына енгізілген өзгерістердің Заңда көрсетілген бюджеттің негізгі параметрлеріне сәйкес келмеу фактісі анықталды. Бұл ретте бюджеттің параметрлері нақты міндеттер ретінде емес, болжам ретінде қаралып, Үкіметке бюджет параметрлерін жиі-жиі қайта қарауға мүмкіндік берген.

2. ЖІӨ-ні шикізат секторының есебінен қалыптастыртыру үрдісі сақталып отыр, бұл бәсекеге қабілеттілікке теріс әсер ету қатерін сақтай отырып, ел экономикасын шикізатқа деген әлемдік бағаның ауытқуына тікелей тәуелді етеді. Шикізаттық емес экспорттың үлесін ұлғайту бойынша жүргізіліп жатқан саясатқа қарамастан, 2011 жылы экспорттық өсуі шикізаттық мақсаттағы тауарлық позицияның есебінен (75,5 %) қамтамасыз етілген.

3. Өнеркәсіпте, соның ішінде тамақ өнімдері өндірісінде, қара металлургияда және басқаларында өңдеуші сектордың үлесінің төмендеу серпіні сақталуда, бұл ҮИИДМБ-ны жеделдете іске асыру мақсаттарына сай келмейді.

4. Ауыл шаруашылығына елеулі бюджет қаражатының салынғанына және ел халқының экономикалық белсенді бөлігінің төрттен бірі осы салаға жұмысқа тартылғанына қарамастан, ол ЖІӨ-нің тек 5 %-ын қамтамасыз етеді, бұл еңбек өнімділігінің төмендігімен, ғылыми базаның және саланы техникалық жарақтандырудың нашарлығы мен, еңбек ресурстарының ұтымды пайдаланылмауымен түсіндіріледі.

5. Елімізде жалпы сыртқы борыш, мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген борыш өсіп келеді. Жалпы ішкі өнімге қарағанда, жалпы сыртқы борыштың үлесі қысқарғанына қарамастан, ЖІӨ-ні қалыптастыруда шикізаттың елеулі болуына байланысты, оның ұлғаю қатері бар.

6. Үкімет бюджетті түзету кезінде өз өкілеттігін асыра пайдаланып, бюджеттің негізгі параметрлерінің бірі - тапшылықтың мөлшерін 10,4 млрд. теңгеге, тиісінше, ЖІӨ-ге салыстырмалы үлесін ұлғайтып өзгерістер енгізген. Енгізілген өзгерістер "нормативтік құқықтық актілер туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 4-бабының 3-тармағында белгіленген нормативтік құқықтық актінің тікелей әсерінің негізгі принциптеріне қайшы келеді. Аталмыш тармақтың нормасында төменгі деңгейдегі нормативтік құқықтық актілердің әрқайсысы жоғары деңгейдегі нормативтік құқықтық актілерге қайшы келмеуге тиіс екендігі көзделген.

7. Бюджетке түсетін салықтық және басқа да түсімдердің төмендетіліп жоспарлануы, жекелеген бюджеттік бағдарламалар бойынша шығыстардың негізсіз ұлғайтылуы республикалық бюджет тапшылығының көтеріңкі жоспарлануына алып келеді.

Тапшылық көлемінің ұлғаюы мемлекеттік қарыз алудың өсуіне алып келіп, мемлекеттің қаржы институттарын, сондай-ақ екінші деңгейдегі банктерді өздерінің активтерін басқару үшін мемлекеттің қаржы құралдарын пайдалануға бағыттайды. Оларға шаруашылық субъектілеріне қысқа мерзімді және орта мерзімді кредиттер беруге қарағанда, қаржы рыногының аталған сегменті тартымдырақ болып табылады. Бұл, өз кезегінде, Қазақстан Республикасындағы қор және кредит рыноктарының дамуына ықпал етеді.

8. Есепті жылдың қорытындысы бойынша бюджеттен өтелуге жататын ҚҚС (543,3 млрд. теңге) 2010 жылдың осындай мөлшерінен 2,3 есеге асып кетті, бұл 2012 жылдың бюджетіне теріс "қысым" көрсетуі мүмкін.

9. 2010 жылдың соңындағы аванс төлемдерінің елеулі мөлшерінің нәтижесінде кейінгі жылға декларациялар толтырудың қорытындысы бойынша салықтар азайып, корпоративтік табыс салығының жоспарланған көлемінің түсуіне теріс әсер еткен.

10. Заңнаманың кәсіпкерлік қызметте пайдаланылатын қолма-қол ақша айналымын реттеу және шектеу бөлігінде қолданыстағы нормалары тиімсіз болып отыр. Соңғы үш жылда заңды тұлғалардың арасындағы айналымда жыл сайын орташа есеппен 1,4 трлн. теңгеге жуық қолма-қол ақша пайдаланылған, бұл түрлі "қолма-қол ақшаға айналдыру" фирмаларының жұмыс істеуіне жағдай жасайды.

11. Функционалдық топтар бөлінісінде бюджеттің шығын бөлігінің жалпы ұлғаюымен қатар, нақтылау кезінде жекелеген бюджеттік бағдарламалар бойынша бастапқыда көзделген қаржыны елеулі түрде төмендету немесе алып тастау фактілері орын алған. Бұл бюджеттік бағдарлама әкімшілері шығындарды негізсіз жоспарлағанын және оларды бюджеттік жоспарлау жөніндегі уәкілетті органмен бюджет жүйесінің негізділігі мен реалистігі принциптерін сақтамастан келіскенін көрсетеді.

12. Республикалық бюджет жобасын жоспарлау кезеңінде мұнайға қатысты емес кірістердің ұлғаюы үшін ішкі резервтердің қолдан шығарылған пайдалары республикалық бюджеттің шикізатқа тәуелділігін күшейте отырып, тапшылықты жабуда мемлекеттің тәуелділігі көлемінің артуына алып келеді.

13. Елімізде жекелеген бюджеттік бағдарламаларды есепті жылдың соңында қаржыландыру жалғасуда. Бұл республикалық бюджет қаражатының, тиімсіз пайдаланылуына алып келеді және экономикалық өсуге тиісінше мультипликативті әсер етпейді.

14. Мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспар жасауда қалыптасқан тәжірибесі формалды сипатқа ие. Оларда бюджеттік бағдарлама көрсеткіштерінің стратегиялық бағыттардың көрсеткіштерімен, жұмсалған бюджет қаражатының көлемімен өзара байланысы көрсетілмегендіктен, стратегиялық жоспарлардың да, бюджеттік бағдарламалардың да іске асырылуына бағалау жүргізу қиындық келтіреді. Сөйтіп, нәтижеге бағдарланған бюджеттеу бастапқыда қойған мақсаттарына қол жеткізе алмайды және мемлекеттік басқару буындарының жауапкершілігі мен бастамашылығы, бюджет қаражатын үнемдеуге деген мүдделілігі деңгейін арттыру жөніндегі міндеттерін шешпейді. Бұған қоса, стратегиялық жоспарлардың мақсаттары мен міндеттеріне қолжеткізбегені үшін орындаушылардың барабар жауапкершіліктері көзделмеген.

15. Үкіметтің трансферттерді, субсидиялар мен субвенцияларды, сондай-ақ бюджеттік кредиттерді пайдалана отырып, бюджетаралық қатынастарды реттеуге қатысты қабылдап жатқан шаралары өңірлердің әлеуметтік экономикалық дамуын теңдестіруді қамтамасыз етпейді.

16. Бюджет және өзге де заңнаманың жетілдірілмеуі Нысаналы трансферттер жөніндегі нәтижелер туралы келісімдерді іске асыру кезінде орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдардың арасындағы өзара тиімді іс-қимылды қамтамасыз етпейді. Республикалық бюджеттік бағдарлама әкімшілері стратегиялық жоспарларындағы көрсеткіштерге қол жеткізуді қамтамасыз ету бойынша әлі күнге дейін мониторинг жүргізуді және пәрменді шаралар қабылдауды жүзеге асырмай отыр, бұл жергілікті атқарушы органдарға республикалық бюджеттен берілген трансферттерді заңнама нормаларын және тиімділік принципін бұза отырып пайдалануына мүмкіндік береді. Бюджеттік тәртіпті сақтауда тараптардың жауапкершіліктерін қатайту бойынша жүйелі шаралардың болмауы тікелей және түпкілікті нәтижелерге қол жеткізуде қабылданған міндеттемелердің орындалмауына алып келеді.

17. Жергілікті атқарушы органдар трансферттерді есептеудің жаңа әдістемесі енгізілгеннен кейін бұрын нысаналы сипаты бар республикалық бюджет қаражатының бір бөлігін басқа мақсаттарға пайдалана отырып, бақылау аясынан шығаруға мүмкіндік алды. Жаңа әдістемені қолдану оның алдына қойған мақсаттардың орындалуына күмән келтіреді, сонымен бірге өңірлердің республикалық бюджетке тәуелділігі проблемасы сақталады. Бұл ретте мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздігі үшін ерекше маңызды мәселелерді шешу жергілікті атқарушы органдардың иелігіне берілді.

18. Үкімет индустриялық-инновациялық инфрақұрылымды дамыту үшін заңды тұлғалардың жарғылық капиталын ұлғайтуға бөлінген қаражаттың атаулылығы мен нысаналы сипатының қамтамасыз етілуін бақылауды тиімсіз жүзеге асырды. Жоспарланған іс-шаралар белгіленген мерзімдерде орындалмады, ҮИИДМБ-ның бірқатар бағытының мақсаттары мен міндеттеріне әрдайым қол жеткізілмеді. Индустрияландыру картасына инвестициялық жобаларды, соның ішінде аяқталмағандарын іске асыру мерзімдерін ұзарту жөнінде үш мәрте өзгерістер мен толықтырулар енгізілді.

19. Үкімет жаңа акционерлік қоғамдар құрған кезде квазимемлекеттік сектордың қазіргі субъектілерінің әлеуетін жеткілікті дәрежеде зерделемеуде, толыққанды тәуекелділік талдауы жүргізілмеуде, сөйтіп олардың қызметтері қайталануда.

20. Ұлттық/Компаниялар мен басқарушы холдингтердің ұйымдық құрылымдарында көп сатылық және көп буындық басым болуда. Еншілес ұйымдары бейінді емес қызметпен айналысқандықтан, олардың тікелей функциялары орындалмауда. Бұл олардың жұмыстарының тиімділігіне теріс әсерін тигізеді және кейіннен таратылу қаупімен банкроттық тәуекелін ұлғайтады.

21. Мемлекеттің қатысуымен құрылған жекелеген акционерлік қоғамдардың қаржылық есептілігін іріктеп талдау көрсеткендей, оларда жинақталған шығындар көбінесе өткен жылдардың шығындарын жабуға таза табыстың белгілі бір бөлігін бағыттауды регламенттеудің болмауынан туындап отыр.

22. Өңірлердің арасындағы және өңірлердің ішіндегі әлеуметтік-экономикалық даму тұрғысынан айырмашылықтар шағын және орта кәсіпкерліктің даму деңгейінің жеткіліксіздігін, жергілікті атқарушы органдар өңірлердің ішкі әлеуетін нашар пайдаланып отырғанын көрсетеді. Үкімет жүргізіп отырған өңірлік саясаттың шығындары жергілікті жерлердегі істің жағдайын алдын-ала факторлық зерделемей, олардың пайдаланылуын бақылаудың әзірленген тетігін жасамай, өңірлерге республикалық бюджет қаражатын бөлуден туындап отыр.

ҰСЫНЫМДАР

1. Бюджет процесін жетілдіру және оның сапасын арттыру мақсатында Нәтижелерге бағдарланған мемлекеттік жоспарлау жүйесін енгізу жөніндегі тұжырымдамаға бұрын енгізілген қағидаларды ескере отырып, бюджетті жоспарлау процесін қайта қарау; бұл үшін бюджетке түсетін түсімдердің әлеуетін зерделеп, бюджет жүйесі принциптерінің сақталуы негізінде талдау және тәуекелдерге бағалау жүргізу; осы ретте бюджетті қалыптастыру кезінде есептерді және басқа да ақпаратты негізсіз бергені немесе дұрыс бермегені үшін бюджет процесіне қатысушылардың заңды жауапкершіліктерін қарастыратын және қатайтатын норманы заңнамалық тұрғыдан бекіту;

2. Бюджетті түзету процесін заңнамаға қатаң сәйкестікте жүзеге асырып, енгізілген өзгерістерді негіздей отырып, бюджеттің негізгі бекітілген параметрлеріне әсерін тигізбей оңтайландыру;

3. Бюджет тапшылығын қаржыландыру үшін мемлекеттің әртүрлі бағалы қағаздарын пайдалана отырып, республикада ішкі қарыз алудың шегін белгілеу арқылы ішкі қарыздарды, сондай-ақ ауыл шаруашылығы, көлік және коммуникация, білім және ғылым министрліктері бірқатар жобаларды іске асыру үшін пайдаланатын сыртқы қарыздарды тарту тетігінің тиімділігіне бағалау жүргізу және оларды уақтылы игеру жөнінде жүйелі шаралар әзірлеу;

4. Республикалық бюджеттің экономиканың негізгі макроэкономикалық параметрлеріне (жалпы ішкі өнім, сыртқы жалпы борыш және б.) әсерін тигізетін шикізатқа тәуелділігінің күшейіп келе жатқанына назар аудару; жоғары қосылған құны бар өңдеуші салалардың тауарлары мен өнімдеріне мультипликативті әсерді қамтамасыз ететін шағын және орта кәсіпкерлікке сүйене отырып, экономиканың барлық салаларында шикізаттық емес секторды үдету саясатын дәйектілікпен жүргізу;

5. Инвестициялық жобаларды іске асыруды ҮИИДМБ-да көзделген индикаторлармен бірге қамтамасыз ету, сондай-ақ, қажетіне қарай, ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін арттыру бөлігіңде Индустрияландыру картасына өзгерістер мен толықтырулар енгізу;

6. Қазақстан Республикасының заңнамасына көлеңкелі экономикамен күресті күшейту тетіктерінің бірі ретінде жазбаша түрде жасалатын мәмілелер бойынша заңды тұлғалардың арасында қолма-қол нысандағы есеп айырысуды жүзеге асыруға тыйым салуға қатысты өзгерістер мен толықтырулар енгізу мәселесін қарау; заңды тұлғалардың өз араларында қолма-қол нысанда жүргізетін операциялар бойынша ақпарат ұсынуда Қаржы министрлігінің Есеп комитетімен өзара іс-қимылын қамтамасыз ету;

7. "Мемлекет пайдасына бас тарту" кедендік рәсіміне жатқызылған тауарларды декларанттардың беру мерзімдерін регламенттеу бөлігінде "Жекелеген негіздер бойынша мемлекет меншігіне айналдырылған (айналдырылуы тиіс) мүлікті есепке алудың, сақтаудың, бағалаудың және одан әрі пайдаланудың кейбір мәселелері" атты Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылғы 26 шілдедегі № 833 қаулысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу;

8. Салықтық жеңілдіктер мен артықшылықтардың тиімділігіне түгендеу және бағалау жүргізу, соның нәтижесі бойынша оларды қолданудың орындылығы жөнінде ұсыныстар әзірлеу;

9. Стратегиялық жоспарларды әзірлеудің қолданыстағы тетігін бюджеттік бағдарламалар паспорттарын жасаудың бұрынғы оң тәжірибесін ескеріп, олардың рәсімдерімен байланыстыра отырып жетілдіру, аталмыш тетікте бөлінетін бюджет қаражатының көлемін жоспарланған көрсеткіштерімен, өлшемдерімен және күтілген нәтижелерімен негіздеп көрсету;

10. Түпкілікті нәтижелерге қол жеткізілмеуіне жауапкершілікті қатайтуды қарастырып, трансферттер жөніндегі келісімдерді іске асыру кезінде орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдардың өзара тығыз іс-қимылын қамтамасыз ететін тетік әзірлеу; республикалық бюджет қаражатының нысаналы бағытын айқындайтын және мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ететін бағытты сақтай отырып, трансферттердің есеп-қисаптарының әдістемесін қайта қарау;

11. Өңірлерді дамытуға арналған республикалық бюджет қаражатын олардың әлеуметтік-экономикалық саладағы салыстырмалы түрдегі артықшылықтары мен кемшіліктерін, инфрақұрылымдық қамтамасыз ету жағдайын, сауда-коммерциялық әлеуетін, ұдайы өндірістік базасын, аумақтық-салалық ұйымдастыруды дамыту және өндірістік күштерді орналастыру деңгейін, шаруашылықтың инновациялық нысандарының дамушылығын ескере отырып, сараланған негізде бөлу;

12. Инвестициялық жобаларды іске асыру шеңберінде бекітілген жобалау-сметалық құжаттамасыз, оған мемлекеттік сараптаманың қорытындысынсыз, құрылыстың нормативтік мерзімдерін асырып объектілер салу тәжірибесін жою; бұл ретте тиісті деңгейде жүзеге асырылмаған авторлық және техникалық қадағалауға жауапкершілікті арттыру; жобалардың белгіленген құнының қымбаттауына жол бермеу;

13. Бюджет қаражатын және мемлекет активтерін пайдаланудың тиімділігін арттыру, сондай-ақ квазимемлекеттік сектор субъектілерінің шығындылығын болдырмау қаупін олардың ұйымдық құрылымынан бейінді қызметпен айналыспайтын бөлімшелерді алып тастау бойынша шаралар қабылдау; ұлттық компанияларда және басқарушы холдингтерде корпоративтік басқару жүйесін жетілдіру шараларын күшейту;

14. Акционерлік қоғамдар мен серіктестіктердің активтерінің өзгеруіне жыл сайынғы бағалау жүргізуге, сондай-ақ мемлекеттің қатысуымен жаңа заңды тұлғалар құрудың орындылығын бағалауда жекешелендіру және мемлекеттік мүлік жөніндегі уәкілетті органның қатысу рөлін күшейтуге қатысты заңды тұлғалардың жарғылық капиталына мемлекеттің қатысуы арқылы бюджеттік инвестицияларды іске асыру барысын мониторингілеу ережесіне толықтырулар мен өзгерістер енгізу;

15. Республикалық және коммуналдық меншіктегі мүлікке толық түгендеу, сондай-ақ оны пайдалану тиімділігіне бағалау жүргізу; квазимемлекеттік сектордың шығынды субъектілеріне түгендеу жүргізіп, оларды бәсекелес ортаға беруге тиісті шаралар қабылдау;

16. Таза табыстың бір бөлігін дивиденд төлеуге және қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесіне қарай, сараланған көзқарас ұстана отырып, квазимемлекеттік сектор субъектілерінің шығындарын жабуға бағыттауды регламенттеу бөлігінде нормативтік құқықтық актілерді қайта қарау ұсынылады.

Республикалық бюджеттің

атқарылуын бақылау жөніндегі

есеп комитеті

Қазақстан Республикасы
Парламенті Мәжілісінің
Төрағасы	Н. Нығматулин

Основные положенияОТЧЕТА СЧЕТНОГО КОМИТЕТАоб исполнении республиканского бюджета за 2011 год(заключение к отчету Правительства Республики Казахстан)СОДЕРЖАНИЕ

ВВОДНАЯ ЧАСТЬ

Макроэкономические условия исполненияреспубликанского бюджета в 2011 году

Анализ и оценка исполненияреспубликанского бюджета

Оценка эффективности использования средствреспубликанского бюджета по отдельным направлениям

Итоги контроля эффективности реализациигосударственных и отраслевых программ

Анализ экономического развития регионов и оценкаэффективности использования ими средствреспубликанского бюджета

Заключительная часть

Выводы

Рекомендации

2011 жылғы республикалық бюджеттің атқарылуы туралыЕСЕП КОМИТЕТІ ЕСЕБІНІҢнегізгі тұжырымдары(Қазақстан Республикасы Үкіметінің есебіне қорытынды)МАЗМҰНЫ

Кіріспе бөлімі

2011 жылы республикалық бюджеттің атқарылуыныңмакроэкономикалық жағдайлары

Республикалық бюджеттің атқарылуын талдау және бағалау

Республикалық бюджет қаражатын жекелеген бағыттар бойыншапайдаланудың тиімділігін бағалау

Мемлекеттік және салалық бағдарламаларды іске асырудыңтиімділігін бақылаудың қорытындысы

Өңірлердің экономикалық дамуын талдау және олардыңреспубликалық бюджет қаражатын пайдалану тиімділігін бағалау

Қорытынды

ТҰЖЫРЫМДАР

ҰСЫНЫМДАР

Макроэкономические условия исполнения
республиканского бюджета в 2011 году

Анализ и оценка исполнения
республиканского бюджета

Оценка эффективности использования средств
республиканского бюджета по отдельным направлениям

Итоги контроля эффективности реализации
государственных и отраслевых программ

Анализ экономического развития регионов и оценка
эффективности использования ими средств
республиканского бюджета

2011 жылғы республикалық бюджеттің атқарылуы туралы
ЕСЕП КОМИТЕТІ ЕСЕБІНІҢ
негізгі тұжырымдары
(Қазақстан Республикасы Үкіметінің есебіне қорытынды)
МАЗМҰНЫ

2011 жылы республикалық бюджеттің атқарылуының
макроэкономикалық жағдайлары

Республикалық бюджет қаражатын жекелеген бағыттар бойынша
пайдаланудың тиімділігін бағалау

Мемлекеттік және салалық бағдарламаларды іске асырудың
тиімділігін бақылаудың қорытындысы

Өңірлердің экономикалық дамуын талдау және олардың
республикалық бюджет қаражатын пайдалану тиімділігін бағалау