О Концепции развития отрасли телекоммуникаций Республики Казахстан на период с 2001 по 2005 год

Постановление Правительства Республики Казахстан от 4 декабря 2001 года № 1564. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 8 ноября 2010 года № 1170

      Сноска. Утратило силу постановлением Правительства РК от 08.11.2010 № 1170.

      Правительство Республики Казахстан постановляет:
      1. Одобрить прилагаемую Концепцию развития отрасли телекоммуникаций

 

Республики Казахстан на период с 2001 по 2005 год (далее - Концепция).

     2. Министерству транспорта и коммуникаций Республики Казахстан во II

квартале 2002 года в установленном законодательством порядке внести на

рассмотрение Правительства Республики Казахстан Программу реализации

данной Концепции.

     3. Настоящее постановление вступает в силу со дня подписания.


     Премьер-Министр

     Республики Казахстан

                                                      Одобрена

                                            постановлением Правительства

                                                Республики Казахстан

                                            от 4 декабря 2001 года N 1564


                  Концепция развития отрасли телекоммуникаций             

               Республики Казахстан на период с 2001 по 2005 год


                                  Введение



 
       Завершение этапа стабилизации экономики республики и ее переход на траекторию устойчивого роста создают объективные предпосылки для реального использования в практике государственного регулирования и управления инструментариев среднесрочного и индикативного долгосрочного планирования.
      Важное место в общей системе перспективного планирования отводится формированию на среднесрочной основе стратегии развития крупных отраслевых комплексов, одним из которых является сфера телекоммуникаций, возрастающая роль которой на современном этапе определяется тенденциями глобализации и информатизации всех сторон общественной жизни в мировом масштабе.
      Телекоммуникации являются составной частью инфраструктуры, развитие которой в соответствии с положениями K972030_ Стратегии развития Казахстана до 2030 года отнесено к одному из семи долгосрочных приоритетов и должно способствовать:
      укреплению национальной безопасности;
      политической стабильности;
      экономическому росту.
      Однако формирование плановых и прогнозных параметров развития телекоммуникаций невозможно без определения концептуальных основ перспективного функционирования отрасли, оценки тенденций развития телекоммуникационного рынка на основе внутренних и внешних факторов, проведения периодизации и выделения этапов развития, выбора приоритетов государственной отраслевой политики, рациональной эволюции системы регуляторов, оптимизации законодательной и нормативной базы в отрасли.
      Необходимость выработки концептуального документа, системно отражающего ключевые аспекты перспективного развития сферы телекоммуникаций, обусловлена объективными тенденциями развития одной из наиболее динамичных отраслей экономики Казахстана, потребностью в совершенствовании государственной идеологии по вопросам стратегии и тактики развития телекоммуникационного комплекса республики.
      Настоящая концепция, включая в себя основные направления и параметры развития телекоммуникаций в среднесрочной перспективе, на качественном уровне задает определенный сценарий изменения ситуации на телекоммуникационном рынке, формирующийся в результате совокупного воздействия как естественных рыночных факторов, так и влияния регулирующих мер и механизмов.
 
                1. Краткая характеристика состояния отрасли
 
      Для целей выработки эффективной стратегии развития телекоммуникационного комплекса республики большое значение имеет четкое и ясное понимание роли и места отрасли в общей структуре экономики Казахстана, исходя из которых можно определить цели и структурировать задачи развития на перспективный период.
      Телекоммуникации - важнейшая составляющая связи, представляющая собой отрасль общественного производства, продукцией которой являются услуги в виде передачи сообщений и предоставления технических средств для передачи сообщений. Отрасль телекоммуникаций состоит из совокупности сетей телекоммуникаций и служб, осуществляющих передачу информации и реализующих услуги телекоммуникаций потребителям.
      Роль и значение отрасли как элемента инфраструктуры Республики Казахстан заключается в том, что телекоммуникации:
      обеспечивают жизнедеятельность страны. В современных условиях ни одна сфера государственной, общественной, хозяйственной и человеческой жизни не обходится без средств телекоммуникаций;
      обеспечивают государство инструментом управления и сохранения национальной безопасности. Ежегодно государство потребляет услуги телекоммуникаций в размере 1,5-2% всех бюджетных расходов;
      являются необходимым условием для развития современного бизнеса и экспортной деятельности. В течение года отрасль предоставляет хозяйственному комплексу и населению страны сотни миллионов услуг. Связь является необходимым и существенным элементом производственных затрат других отраслей;
      являются крупной и динамично развивающейся отраслью. Объем производства отрасли телекоммуникаций в 2000 году составил более 50 млрд. тенге или 2% валового внутреннего продукта республики. Телекоммуникации растут быстрее, чем экономика в целом, и это в последнее десятилетие стало тенденцией всего сектора развивающихся стран. Налоговые отчисления предприятий отрасли в государственный бюджет в 2000 году выросли почти на 66% по сравнению с 1999 годом, составляя более 11 млрд. тенге или 3,2% всех планируемых поступлений госбюджета;
      являются привлекательным объектом предпринимательской деятельности. В процессе развития рыночных преобразований в экономике нашей страны телекоммуникации стали объектом внимания предпринимателей, обеспечивая большую по сравнению с другими секторами экономики доходность. В 1996 году с целью государственного регулирования и контроля деятельности операторов связи по обеспечению необходимыми видами услуг связи органов государственного управления, физических и юридических лиц Республики Казахстан введено лицензирование деятельности в области связи. За период с ноября 1996 года по декабрь 2000 года Министерство транспорта и коммуникаций Республики Казахстан выдало около 600 лицензий, из них 75% приходится на область телекоммуникаций;
      являются стабильным источником большого числа рабочих мест. В сфере телекоммуникаций непосредственно занято более 35 000 работников, что составляет ~1% от всех занятых в отраслях экономики. В то же время данная отрасль обеспечивает сохранение и создание рабочих мест в других сферах экономики, осуществляя большие объемы строительства и закупая оборудование, кабельную продукцию, производимые казахстанскими предприятиями. В 2000 году на капитальное строительство направлено 79.13 млн. долларов США, в том числе ОАО "Казахтелеком" - более 70 млн. долларов. Среднегодовая заработная плата в отрасли выше общереспубликанского уровня на 20%, что, безусловно, привлекает в отрасль квалифицированные кадры и дает возможность осуществлять развитие в соответствии с мировыми стандартами;
      уменьшают экономическую миграцию между сельскими и городскими

 

регионами, нивелируют негативные явления в социальной сфере посредством

возможности предоставления новых рабочих мест;

     создают гарантию доступа населения к информации, что является крайне

необходимым в условиях плохого состояния дорог, отдаленности отдельных

регионов и высоких тарифов на пассажирские перевозки;

     способствуют укреплению международных экономических связей.

     Телекоммуникации являются динамично развивающейся отраслью экономики,

которая постоянно наращивает объем оказываемых услуг.


     График 1. Динамика оказанных услуг телекоммуникаций в Республике     

               Казахстан


     (см. бумажный вариант)


      График 2. Динамика объема оказанных услуг телекоммуникаций (ОАО     

                Казахтелеком)


      (см. бумажный вариант)


     Текущее состояние сетей телекоммуникаций в Республике Казахстан можно

характеризовать следующими ключевыми цифрами:


 
       средняя телефонная плотность в Казахстане на начало 2001 года составила 13,64 телефонов на 100 жителей страны, при этом в городах - 20,9, в сельской местности - 4,52. По этому показателю Казахстан занимает седьмое место среди бывших союзных республик;
      местная сеть телекоммуникаций представлена 3009 станциями, из которых 580 расположено в городах и 2429 - в селах. Общая монтированная емкость станций составляет 2 418 371 номер, задействованная - 1 851 975, в том числе цифровых 547 211 или 29,5% от общей задействованной емкости;
      общая протяженность телефонных каналов на междугородных линиях связи в республике на сегодняшний день составляет 186 770.2 тыс.кан./км, из них образованы цифровыми системами передачи - 142 198.3 тыс.кан./км.
      Величина телефонной плотности тесно коррелирует с экономическим потенциалом страны, определяемым через величину душевого валового внутреннего продукта. Чем ближе взаимосвязь между ВВП государства и уровнем телефонной плотности к прямолинейной зависимости, тем более сбалансированной является взаимосвязь между инфраструктурой и экономикой страны.
      Положение Казахстана (подушевой ВВП - 1060 долларов США в год) формально свидетельствует о том, что уровень развития связи в стране опережает уровень развития экономики. Текущая телефонная плотность соответствует приблизительно 4500 долларов США на душу населения. При такой ситуации стратегия увеличения доходов отрасли должна опираться не столько на увеличение числа телефонных аппаратов, но в основном на естественный рост трафика, внедрение новых видов услуг, в том числе услуг с добавленной стоимостью.
      Процесс модернизации затронул все уровни и составные элементы национальной сети телекоммуникаций. За последние три года произошли существенные изменения, заложившие основу полномасштабного обновления и расширения сети:
      построены Транс-Азиатско-Европейская волоконно-оптическая линия связи (ТАЕ) протяженностью 1750 км по территории Республики Казахстан, Северная волоконно-оптическая линия связи (ВОЛС) Петропавловск - Корниловка (Россия) протяженностью 137 км;
      построена и принята в эксплуатацию Западная волоконно-оптическая линия связи Шымкент-Кызылорда-Актобе-Атырау-Ганюшкино протяженностью 2528 км;
      построена цифровая радиорелейная линия Алматы-Караганда протяженностью 1140 км, и таким образом организован цифровой выход на Россию по радиальной ветке Алматы-Астана-Петропавловск-Россия, позволяющий организовать транзит каналов Средняя Азия - Россия на качественно новом уровне;
      для соединения цифровых телефонных станций городов Алматы и Астаны по аналоговой радиорелейной линии Астана-Усть-Каменогорск-Алматы организован цифровой поток 34 Мбит/с для пропуска по цифровым каналам транзитного трафика и для нужд сотовой связи стандарта GSМ;
      произведена реконструкция спутниковой станции "Орбита" в городе Алматы, а также установлены станции международной спутниковой системы Интелсат в городах Алматы, Актау, Атырау, организованы магистральные каналы спутниковой связи между ними и открыты новые направления на Германию, Англию, Швейцарию, Россию, ОАЭ и Канаду;
      ведется строительство Национальной спутниковой сети сельской связи, обеспечивающей связь в труднодоступных и малонаселенных районах республики. Введено в эксплуатацию 182 цифровых спутниковых станций ДАМА, в том числе 149 в населенных пунктах таких районов;
      завершена модернизация оборудования Международного центра коммутаций (МЦК) города Алматы и автоматических междугородных телефонных станций (АМТС) в городах Уральске, Таразе, Актюбинске и Астане. Построен и введен в эксплуатацию в сентябре 2001 года МЦК в городе Астане. Это позволило завершить создание цифровой междугородной сети телекоммуникаций.
 
                     2. Основные цели и задачи Концепции
 
      Целью Концепции развития отрасли телекоммуникаций является определение основных условий и государственной политики в направлении создания эффективной национальной системы телекоммуникационных услуг, интегрированной в глобальную информационную инфраструктуру, доступной всем субъектам экономики и общества.
      2.1. Цели и задачи первого уровня
      Опираясь на мировые тенденции развития телекоммуникаций и анализ текущего состояния этой сферы, поставленная цель должна быть достигнута решением следующих задач:
      1) определение основных принципов государственного регулирования отрасли телекоммуникаций в средне- и долгосрочном периоде.
      Принципы должны служить ориентирами при определении текущих задач развития и функционирования отдельных структур отрасли.
      2) построение эффективной и стимулирующей развитие телекоммуникаций системы государственного регулирования и контроля.
      Необходимо скорейшее создание адекватной условиям рыночных отношений нормативной правовой базы, состоящей из законов, постановлений Правительства Республики Казахстан, нормативных правовых актов уполномоченного органа в области связи, каждый из которых должен сопровождаться механизмом реализации и контроля за выполнением.
      3) расширение перечня услуг связи и обеспечение универсального доступа к услугам телекоммуникаций населения и хозяйствующих субъектов Республики Казахстан.
      Концепция универсального доступа играет важную роль в определении приоритетов развития отрасли телекоммуникаций Казахстана и является центральным аспектом системы регулирования рынков телекоммуникаций всех развитых стран.
      Универсальный доступ - это возможность любого гражданина в любой момент в любом месте обратиться к любым услугам глобальных телекоммуникационных сетей, частью которых будет являться телекоммуникационная сеть Казахстана.
      Обеспечение универсального доступа - это цель, на достижение которой должны быть ориентированы государственные программы развития телекоммуникаций.
      2.2. Цели второго уровня
      Основная цель - построение современной сети телекоммуникаций, функционирующей и развивающейся на основе единой технической и организационной идеологии, обеспечивающей высококачественный внутренний и международный обмен, мощную базу для развития всех видов услуг телекоммуникаций, в том числе в интересах государственных органов управления, обороны, безопасности и охраны правопорядка, для решения возложенных на них задач в мирное и в военное время, при возникновении чрезвычайных ситуаций и проведении особо важных работ и мероприятий.
      Для выполнения этой цели в среднесрочной перспективе усилия операторов связи будут направлены на достижение следующих параметров:
      (А) Развитие сети телекоммуникаций республики.
      Параметры, характеризующие степень развитости сети телекоммуникаций республики:
      телефонная плотность (число основных телефонных аппаратов на 100 жителей страны);
      плотность абонентов всех телекоммуникационных сетей (число абонентов

 

всех сетей телекоммуникаций Республики Казахстан, включая мобильные на 100

жителей страны);

     плотность общественных телефонов (количество электронных таксофонов

на 1000 жителей страны);

     количество пользователей Интернет на 1000 жителей страны;

     уровень оснащения цифровым оборудованием местных сетей (доля номеров

цифровых станций в общей монтированной емкости);

     уровень оснащения цифровым оборудованием магистральной сети (доля

цифровых каналов (кн-км) в общей протяженности магистральных каналов).


     Таблица 1. Этапы развития сети телекоммуникаций:

__________________________________________________________________________

                                 !2000 год! 2001 год!2003 год! 2005 год  !

-------------------------------------------------------------------------!

Телефонная плотность               13,6      14,0     14,5      15

Плотность абонентов всех

телекоммуникационных сетей         13        14       20        30

Плотность общественных телефонов    0,35      0,45     0,65     1

Плотность Интернет-пользователей    3,3       4       17        30

Уровень оснащения цифровым

оборудованием местных сетей        24,3%     35%      50%       60%

Уровень оснащения цифровым

оборудованием магистральных сетей  54%       72%      90%       100%

__________________________________________________________________________



 
       Для достижения такого уровня развития необходимо инвестировать в отрасль телекоммуникаций в течение пяти лет более 450 миллионов долларов США, из них третью часть - на создание национальной информационной супермагистрали.
      Источники инвестиций - собственные средства предприятий связи, займы и кредиты иностранных и отечественных инвесторов.
      (Б) Универсальный доступ и общедоступные (универсальные) услуги.
      Под универсальными услугами понимается минимальный набор услуг телекоммуникаций, доступный, в том числе и по ценам, каждому жителю страны, независимо от его географического и социального положения. Важным элементом этого понятия является универсальный доступ - техническая и ценовая возможность доступа жителя к сети телекоммуникаций общего пользования.
      Минимальный перечень общедоступных услуг телекоммуникаций, с

 

заданными параметрами качества, утверждается уполномоченным органом в

области связи.

     Изменяющиеся технологии повлекут пересмотр пакета общедоступных услуг

каждые несколько лет.

     В среднесрочной перспективе можно утвердить следующие критерии

универсальной услуги, получение которой гарантировано государством жителям

любого населенного пункта Республики Казахстан численностью более 200

человек:


     Таблица 2. Критерии универсальной услуги на период до 2005 года

___________________________________________________________________________

Элемент услуги          !               Содержание                        !

--------------------------------------------------------------------------!

Доступ                   1. Голосовая телефония на сети телекоммуникаций

                            общего пользования

                         2. Качество абонентской линии позволяет          

                            обеспечить скорость передачи данных 9,6       

                            кбит/сек


Обязательный пакет       1. Бесплатные вызовы служб экстренной помощи

                         2. Услуга оператора

                         3. Справочная служба

_________________________________________________________________________



 
       В настоящее время в целом по республике число населенных пунктов, не отвечающих критериям универсального доступа, составляет около 2000.
      Обеспечение такого доступа позволит организовать в каждом поселке пункты коллективного пользования с предоставлением услуг голосовой телефонии, электронной почты, передачи факсимильных сообщений, доступа к сети Интернет и других.
      По предварительным оценкам на выполнение программы обеспечения универсальными услугами этих населенных пунктов необходимо более 60 миллионов долларов США капитальных затрат и ежегодно более 30 млн. долларов - на покрытие убытков по эксплуатационной деятельности.
 
            3. Основные факторы, влияющие на развитие отрасли
                             телекоммуникаций
 
      Развитие сферы телекоммуникаций осуществляется под воздействием ряда факторов внешнего и внутреннего характера. С одной стороны, как любой сегмент рыночного хозяйства, телекоммуникационный комплекс развивается под воздействием естественных рыночных механизмов, испытывая на себе колебания рыночной конъюнктуры. С другой стороны, в силу значимости для экономики республики и необходимости обеспечения национальных интересов Казахстана, а также в силу большой монополизированности телекоммуникационного рынка отрасль находится под сильным регулирующим влиянием государства.
      3.1. Макроэкономическое окружение
      Являясь отраслью инфраструктурного комплекса, сфера телекоммуникаций играет обслуживающую роль, обеспечивая услугами потребности юридических лиц и населения. В этой связи макроэкономическая ситуация в республике, общее состояние отраслей экономики, финансово-бюджетной сферы, уровень жизни и платежеспособность населения весьма существенно влияют на положение предприятий отрасли, определяя уровень продаж услуг телекоммуникаций.
      При существующей численности населения и масштабах экономики республики емкость телекоммуникационного рынка является весьма ограниченной, и определяющим фактором для наращивания объемов продаж и улучшения на этой основе своего финансового положения являются не технические возможности операторов, а величина душевого дохода.
      Другим фактором, ограничивающим возможности наращивания продаж телекоммуникационных услуг, является то обстоятельство, что в сфере услуг моменты создания и продажи совпадают, в силу чего услуги невозможно продавать впрок и складировать.
      Наличие такой зависимости состояния телекоммуникационного рынка от общей социально-экономической ситуации в республике позволяет сделать вывод о том, что процессы реформирования отрасли должны быть тесным образом увязаны с уровнем развития национальной экономики и динамикой душевого дохода. В пользу такого вывода говорит и практика либерализации рынка в ряде зарубежных стран.
      Вместе с тем, необходимо отметить, что телекоммуникации являются отраслью, услуги которой пользуются устойчивым спросом, почти не зависящим от сезонности, места нахождения потребителей, что создает предпосылки для стабильного функционирования данной отрасли.
      3.2. Особенности государственного регулирования
      Являясь важным элементом национальной инфраструктуры и экономики, отрасль телекоммуникаций находится под влиянием комплекса внешних условий, и ее развитие должно определяться с точки зрения государственных интересов:
      требованиями к состоянию национальной сети, объему и качеству обеспечения граждан страны услугами телекоммуникаций, выполнения задач обеспечения национальной безопасности;
      видением места и роли телекоммуникаций в обеспечении экономического роста страны, формировании социально-культурного уровня жизни населения;
      как результат, принятием и реализацией комплекса соответствующих мероприятий.
      3.2.1 Организационно-правовое обеспечение регулирования отрасли
      Действующая нормативная база в области связи состоит из Закона Республики Казахстан Z990382_ "О связи", постановления Правительства Республики Казахстан от 25 ноября 1996 года N 1443 P961443_ "Об утверждении Положения о порядке лицензирования предпринимательской деятельности в сфере почтовой связи и телекоммуникаций, использования радиочастотного спектра в Республике Казахстан", Положения о порядке присоединения сетей телекоммуникаций к сетям телекоммуникаций общего пользования и порядке регулирования пропуска телефонного трафика по сетям телекоммуникаций общего пользования Республики Казахстан, Правил организационно-технического взаимодействия операторов взаимоувязанной сети телекоммуникаций Республики Казахстан, Правил ведения взаиморасчетов между операторами телекоммуникаций, образующих сеть телекоммуникаций общего пользования, за предоставляемые сетевые ресурс и пропуск телефонного трафика, V960247_ Правил предоставления услуг междугородной и международной телефонной связи, V970461_ предоставления услуг местными сетями телекоммуникаций, услуг телеграфной связи и V970387_ проводного вещания, утвержденных нормативными правовыми актами уполномоченного органа в области связи. Этого явно недостаточно, учитывая, что многие нормативные документы уже устарели. Разработка стандартов, технических норм и других документов практически не осуществляется.
      Процедура и условия лицензирования нуждаются в серьезной доработке. Текущее состояние лицензионного законодательства (бессрочность лицензий, отмена ежегодной лицензионной платы, особые условия для представителей малого бизнеса), а также сложная процедура отзыва лицензий диктуют необходимость кардинального пересмотра лицензионных правил в сфере телекоммуникаций с перестановкой акцентов на усиление ответственности операторов связи за выполнение взятых обязательств по развитию сетей телекоммуникаций и предоставлению услуг соответствующего уровня, контроля выполнения условий лицензий со стороны уполномоченного органа. Установленные законодательством Республики Казахстан меры воздействия на оператора, нарушившего условия лицензии (приостановление ее действия, административные штрафы), являются, с учетом специфики отрасли, скорее простой формальностью, чем наказанием. Необходимо ужесточение экономических санкций.
      3.2.2 Сертификация и стандартизация в отрасли
      Деятельность в области стандартизации и сертификации регулируется соответствующим законодательством Республики Казахстан, при содействии уполномоченного органа в области связи созданы органы по сертификации средств связи, аккредитованные государственным уполномоченным органом в области стандартизации, метрологии и сертификации.
      Сертификация - это тот инструмент, с помощью которого устанавливаются барьеры в использовании не соответствующего установленным техническим нормам оборудования связи и требования к качеству услуг связи. Необходимо усиление контроля и ужесточение мер по незаконному ввозу несертифицированных средств связи. На текущий момент практически не проводится работа в области стандартизации, по разработке соответствующих нормативных документов, на соответствие которым и должна проводиться сертификация, не разработана программа сертификации услуг связи. Необходимо активизировать работу по признанию международных сертификатов на оборудование связи.
      Актуален вопрос создания отраслевого технического комитета по стандартизации, негосударственного рабочего органа, на который можно возложить функции формирования фонда нормативных документов по стандартизации и других нормативных актов (включая их разработку, представление на утверждение и регистрацию в уполномоченный орган в области стандартизации, метрологии и сертификации в установленном законодательством порядке и тиражирование).
      3.3. Структура рынка и взаимоотношения между его субъектами
      В настоящее время формально все секторы телекоммуникационного рынка являются зонами свободной конкуренции операторов. Некоторые ограничения на количество участников рынка связаны только с естественным ограничением природного ресурса Казахстана - радиочастотного спектра. Это приводит к ограничению числа выдаваемых лицензий на виды деятельности, связанные с использованием радиочастот.
      Исключением являются услуги междугородной и международной связи. Правительством Республики Казахстан в 1996 году ОАО "Казахтелеком" установлен статус национального оператора связи и даны эксклюзивные права на предоставление этих видов услуг, осуществляемых с сети телекоммуникаций общего пользования. С другой стороны на ОАО "Казахтелеком" наложено обязательство по повсеместному обеспечению убыточными социально значимыми видами связи - сельской связью, услугами телеграфа и проводного вещания. Поэтому движение к либеральному рынку телекоммуникаций в Казахстане предполагает устранение эксклюзивных прав у одного оператора и привлечение в сектор убыточных услуг других операторов.
      Высокая степень конкурентности существует сейчас на рынках услуг передачи данных, Интернета, мобильной телефонии, персональных средств вызова, услуг телекоммуникаций для корпоративных бизнес-клиентов. Достаточно развит рынок услуг международной связи, предоставляемых посредством выделенных сетей.
      Конкуренция практически не развита на рынке услуг местной телефонной связи, поскольку на сегодняшний день сфера услуг с использованием местных сетей определена законодательством как естественная монополия, и регулируемые государством тарифы на них не обеспечивают достаточной рентабельности, а в сельской местности даже не покрывают себестоимость производства услуг.
      Кроме национального оператора связи услуги местной телефонной связи предоставляют, в основном, владельцы сетей, ранее принадлежавших различным государственным органам, которые используют сети в первую очередь для обеспечения производственных нужд. Более 30% лицензий на предоставление услуг местной телефонной связи получены именно такими владельцами. Доля

 

рынка услуг местной телефонной связи, занимаемая другими операторами

связи, составляет не более 15%.

     В настоящее время на рынке связи действует около 300 операторов

связи, общее число выданных лицензий - более 600.


     Таблица 3. Количество выданных лицензий и распределение их по видам

                услуг

_________________________________________________________________________ 

                               ! 1996-1997 ! 1998 ! 1999 ! 2000 ! Итого !

------------------------------------------------------------------------!

Услуги междугородной и           

международной связи                 7         8      3      0      22

Услуги передачи данных              9        16     26     36      87

Услуги местной телефонной связи    31        21     22     17      91

Услуги подвижной радиотелефонной

связи                              21        25     13     15      74

Услуги сотовой связи                0         3      0      0       4

Услуги персонального радиовызова   34        20      7     13      74

Услуги по эфирной трансляции ТВ и

РВ программ                        24        30      1     67     122

Услуги кабельного телевидения       2         8      1      0      11

Прочие услуги                       1        22     33     39     108

Итого                             131       158    109    190     593

__________________________________________________________________________


    4. Направления государственной политики и основные этапы развития

         отрасли телекоммуникаций на среднесрочную перспективу


     4.1. Совершенствование государственного регулирования отрасли


 
       Государственная политика в области развития телекоммуникаций Республики Казахстан должна осуществляться в соответствии со следующими принципами:
      взаимоувязанность развития отрасли телекоммуникаций с развитием экономики страны в целом;
      обеспечение интересов национальной безопасности, суверенитета и обороноспособности Республики Казахстан;
      ясная, прозрачная, справедливая нормативная база, способствующая развитию рынка телекоммуникаций;
      обеспечение возможности проведения эффективной государственной политики, усиление роли государства в стратегических сферах;
      обеспечение универсального доступа граждан республики к услугам телекоммуникаций;
      стимулирование и обеспечение свободной и равноправной конкуренции для всех участников рынка телекоммуникаций;
      стимулирование и поощрение инвестиций;
      стимулирование и поощрение создания новых рабочих мест;
      применение на сетях единых технических стандартов и стандартов качества, соответствующих международным требованиям;
      повышение информированности общества о деятельности операторов, состоянии рынка и сетей телекоммуникаций.
      Для реализации государственной политики в области телекоммуникаций до конца 2005 года необходимо предусмотреть постепенную трансформацию существующих государственных органов, регулирующих область связи, с передачей части их функций регулирования новому государственному органу (Регулятору).
      Как показывает мировая практика, именно такие Регуляторы в наибольшей степени обеспечивают разработку действенных регулирующих механизмов и могут гарантировать справедливое, равноправное и прозрачное их использование в интересах всех операторов.
      Созданию Регулятора должны предшествовать разработка механизмов реализации им управленческих функций и финансирования его содержания, разработка соответствующего проекта законодательного акта, предусматривающего, в том числе, и четкое разграничение обязанностей разных уполномоченных органов.
      Наиболее важными сферами государственного регулирования являются:
      4.1.1. Лицензирование
      Лицензирование станет основным инструментом реализации государственной политики в развитии отрасли телекоммуникаций в целом и отдельных ее сегментов, повышении конкуренции и росте числа участников рынка. Для практического достижения этой цели, для обеспечения четкой и прозрачной процедуры получения, контроля за соблюдением условий и отзыва лицензий необходимо доработать и дополнить соответствующую нормативную базу регулирующего органа.
      Прежде всего, необходимо распределить услуги телекоммуникаций по трем категориям, для каждой из которых установить свой уровень регулирования.
      К первой категории отнести те услуги телекоммуникаций, для предоставления которых необходимо выделение национальных ресурсов (радиочастотного или нумерационного), или те, предоставление которых имеет большое значение для населения и общества в целом (универсальные услуги связи). Например, это услуги голосовой связи и передачи данных посредством фиксированных сетей, мобильной связи, услуги сетей спутниковой связи. Такие услуги могут предоставляться только на основании лицензий, выдаваемых уполномоченным органом в области связи.
      Ко второй категории отнести услуги, для производства которых операторы связи используют уже существующие сети телекоммуникаций (аренда каналов, линий связи), например, предоставление услуг доступа к сети Интернет. В таких случаях необходима простая регистрация оператора связи уполномоченным органом в области связи на определенных им условиях.
      К третьей категории можно отнести услуги, предоставляемые так называемыми "поставщиками услуг", которые не имеют собственного или арендуемого сетевого или коммутационного оборудования и предлагают пользователям услуги других операторов связи, действующих на основании соответствующих лицензий. Отношения между этими субъектами регулируются договором, заключенным между ними.
      Кроме этого, необходимо разработать стандартные требования и условия, обязательные для организации предоставления услуг телекоммуникаций каждой из этих категорий, а также требования по обеспечению технических возможностей проведения специальных оперативно-технических мероприятий в мирное и военное время.
      После утверждения таких стандартных требований и условий будет организована работа по учету действующих операторов и приведению принадлежащих им лицензий в соответствие с новыми правилами в установленном законодательством порядке.
      Уполномоченному органу в области связи необходимо разработать и утвердить нормативные документы, комплексно определяющие аспекты ответственности лицензиатов и лицензиара за соблюдением условий лицензий, а также внести изменения в Закон Республики Казахстан Z990382_ "О связи", отражающие основные положения правил лицензирования в сфере телекоммуникаций.
      4.1.2. Взаимодействие операторов
      Системообразующим элементом в данной сфере должно стать утверждение новых правил сопряжения сетей телекоммуникаций и взаиморасчетов операторов связи Республики Казахстан.
      Правила сопряжения сетей телекоммуникаций должны базироваться на принципе обязательности для операторов сетей телекоммуникаций, занимающих доминирующее положение на рынке телекоммуникаций, предоставлять доступ к своей сети другим операторам на основе единых для всех правил и методики взаиморасчетов.
      Технические возможности, условия и сроки подключения должны определять независимые проектные организации, получившие соответствующий сертификат уполномоченного органа в области связи.
      Основной принцип взаиморасчетов при использовании сетевых ресурсов - расчеты на основе объема пропущенного трафика. Соответственно, правила сопряжения сетей телекоммуникаций должны включать обязательное требование к осуществлению учета (биллинга) трафика на всех уровнях сети. Программные средства биллинга должны быть сертифицированы уполномоченным органом в области сертификации. Ставки, применяемые для взаиморасчетов операторов одного уровня, должны быть равными.
      Существование отдельной платы при подключении одной сети к другой в среднесрочной перспективе при значительном увеличении числа операторов и размеров сетей будет устранено. Можно предположить, что к 2003 году операторы связи будут подключаться друг к другу без взимания платы, рассчитываясь только за объем пропускаемого трафика.
      Для обеспечения условий, способствующих развитию конкуренции, ставки

 

(тарифы) отчислений от услуг дальней телефонной связи должны утверждаться

уполномоченным государственным органом и быть одинаковыми для всех

операторов.

     На переходный период методика определения платы за подключение должна

быть разработана при участии уполномоченного органа в области

антимонопольного регулирования и утверждена им.

     4.1.3. Вопросы распределения ограниченных государственных ресурсов.

     (А) Радиочастотный спектр.

     Необходимо разработать и утвердить концепцию использования

радиочастотного спектра Республики Казахстан.

     Концепция должна отразить распределение частот для:

     гражданских нужд;

     правительственной связи;

     органов обороны и обеспечения правопорядка.


 
       Концепция должна охватить вопросы конверсии радиочастотного спектра и приведения порядка его использования к общепринятой в мире практике. Ключевым вопросом также должно быть создание эффективной системы контроля использования радиочастотного спектра.
      Поскольку ценовая политика регулирующего органа при распределении РЧС является эффективным инструментом стимулирования деятельности операторов, в рамках реализации указанной концепции необходимо выработать методику формирования ставок за использование РЧС, обеспечив их экономическую разумность и гибкость. В сферах, являющихся приоритетными с точки зрения государственной политики, необходимо предусмотреть применение понижающих коэффициентов, особенно в случаях использования радиотехнологий для обеспечения сельской связи.
      (Б) Нумерационный план.
      Внедрение нового нумерационного плана является необходимым условием для развития реальной конкуренции и появления новых операторов на всех уровнях сети телекоммуникаций.
      Национальный нумерационный план сохранит принадлежность Казахстана к 7-ой зоне всемирной нумерации.
      Новый план будет направлен на формирование национальной сети как конгломерата равноправных сетей множества операторов. Он будет разработан с учетом общенациональных интересов и интересов операторов связи.
      4.1.4. Обеспечение универсального доступа
      Как и в большинстве стран мира, в Казахстане тарифы на услуги, рассматриваемые государством как общедоступные, не покрывают себестоимости их производства и, тем более, не позволяют осуществлять капитальные вложения в инфраструктуру этих услуг. Мировая практика предлагает два основных способа финансирования возникающих убытков:
      1. Финансирование за счет операторов. Последнее, в свою очередь, может быть осуществлено посредством:
      1) создания специального Фонда, аккумулирующего отчисления участников рынка и выделяющего средства для возмещения убытков операторам, предоставляющим социально значимые услуги;
      2) кросс-субсидирования внутри одного оператора, наделенного как обязательствами по обеспечению универсального доступа на всей территории страны (национальный оператор), так и определенными привилегиями;
      3) кросс-субсидирования внутри отрасли телекоммуникаций с использованием механизма прямых взаиморасчетов между операторами магистральных и местных сетей телекоммуникаций.
      2. Государственное субсидирование (дотирование)
      Кроме того, необходимо обеспечить выполнение государственных обязательств, возложенных на операторов связи (резервирование каналов в интересах органов обороны, чрезвычайных ситуаций, мобилизационные резервы и т.д.), при условии финансирования за счет средств государственного бюджета.
      В настоящее время обязательство по повсеместному предоставлению общедоступных услуг возложено государством на ОАО "Казахтелеком". Особый статус Национального оператора, связанный с обеспечением общедоступными услугами и позволяющий осуществлять внутреннее перекрестное субсидирование убытков, закреплен за ОАО "Казахтелеком" в форме эксклюзивных прав на междугородную и международную связь для сети телекоммуникаций общего пользования. В нынешних условиях путь наделения ответственностью одного оператора представляется наиболее приемлемым, поскольку позволяет обеспечить реализацию единых критериев доступа на всей территории республики при минимальных управленческих и транзакционных издержках.
      Однако существование формально абсолютной монополии на рынке услуг международной, междугородной связи для сети телекоммуникаций общего пользования тормозит развитие конкуренции на рынке услуг телекоммуникаций, к тому же обеспечить реальное сохранение эксклюзивных прав довольно проблематично.
      Поэтому в процессе либерализации и демонополизации рынка необходимо перейти к механизму прозрачного финансирования универсального доступа путем равномерного распределения на всех операторов социального бремени и возмещении убытков тем операторам, которые взяли на себя обязательства предоставления общедоступных услуг на определенной территории.
      Одной из приоритетных задач уполномоченного органа в области связи станет разработка и утверждение четкого и действенного механизма дотации на организацию предоставления общедоступных услуг связи.
      Для реализации этого механизма необходимо:
      закрепить нормативным актом уполномоченного органа в области связи минимальный перечень общедоступных услуг телекоммуникаций, с заданными параметрами качества, на среднесрочный период;
      постановлением Правительства Республики Казахстан утвердить Положение о национальном операторе связи сети телекоммуникаций общего пользования Республики Казахстан, его обязательства по обеспечению положений национальной безопасности и универсального доступа на территории страны и его привилегии относительно других операторов на краткосрочный период;
      разработать соответствующие правила и методики.
      4.1.5. Трансформация Национального оператора в равноправного участника телекоммуникационного рынка
      Поскольку объем инвестиций и уровень поддержания сети социально значимых, но операционно-убыточных услуг национального оператора напрямую зависит от объема дохода, получаемого от высокорентабельных услуг международной связи, крайне важно обеспечить реальное соблюдение эксклюзивных прав ОАО "Казахтелеком" на период, когда он наделен обязательствами предоставления общедоступных услуг.
      Основная нагрузка в обеспечении эксклюзивных прав должна лечь на уполномоченный орган в области связи, который должен регулярно проводить мероприятия по предупреждению, выявлению и привлечению к ответственности операторов, нарушающих эксклюзивные права национального оператора. В связи с этим необходимо усилить государственный контроль за маршрутизацией международного трафика, не допускать предоставление услуг Callback (обратного вызова) и Refile (нарушение установленных существующих правил маршрутизации, утечка трафика).
      После завершения строительства национальной информационной супермагистрали (НИСМ), разработки и внедрения механизма финансирования универсальных услуг эксклюзивное право будет отменено. Произойдет трансформация Национального оператора в эффективного участника конкурентного телекоммуникационного рынка.
      Будут предусмотрены меры государственной поддержки права ОАО "Казахтелеком" в части компенсации за досрочную утрату эксклюзивного права.
      4.1.6. Тарифная политика в отношении общедоступных услуг
      Основным целевым принципом тарифной политики на национальном рынке общедоступных услуг является равенство тарифов на одинаковые услуги одинакового качества со стиранием грани между категориями абонентов. Необходимо разработать план ребалансирования тарифов и изменения их структуры, в процессе выполнения которого будет изменена структура тарифов, а также их выравнивание. Тарифы на услуги местной телефонной связи возрастут, так как будут отражать затраты на их производство и предоставление, но одновременно тарифы на услуги международной связи будут существенно снижены, так как отпадет необходимость кросс-субсидирования убыточных услуг.
      4.1.7. Защита внутреннего рынка
      В целях сохранения национальной и экономической безопасности должны быть предприняты меры, обеспечивающие создание предпосылок для равной конкуренции с зарубежными телекоммуникационными гигантами. По крайней мере, на период до завершения создания НИСМ и, соответственно, до того периода, когда национальная сеть и ее операторы будут готовы к конкуренции с операторами сетей других стран, необходимо осуществлять государственный протекционизм в отношении внутренних операторов и поддерживать временные барьеры для деятельности иностранных операторов на национальном рынке телекоммуникаций Казахстана.
      В последние годы в мире ведутся интенсивные работы по созданию систем глобальной персональной подвижной спутниковой связи (ГППСС) с использованием низких и средних орбит, что может быть использовано для организации связи в тех районах, где создание наземных сетей телекоммуникаций экономически нецелесообразно. Необходимо разработать правовую основу работы таких систем на территории Республики Казахстан (в части присвоения и оплаты использования радиочастот, получения разрешительных документов, трансграничного перемещения терминалов). Обязательным требованием к операторам спутниковой связи, не являющейся элементом ГППСС или международных систем типа Инмарсат, должно стать размещение центра управления и системы биллинга на территории Казахстана. То же касается и операторов наземных (фиксированных) сетей.
      4.1.8. Конкурентная позиция Казахстана в глобальном международном транзите информации
      Республика Казахстан занимает выгодное географическое положение, при котором все кабельные магистрали, соединяющие европейские республики стран СНГ с среднеазиатскими, проходят по его территории. Однако это потенциальное существенное преимущество страны в настоящее время используется не самым эффективным образом. Более того, со стороны сопредельных государств принимаются меры по организации обхода Казахстана в транзите потоков международного трафика и предоставлении альтернативных транзитных каналов.
      Основная причина заключается в том, что использование на данных кабельных магистралях устаревшего аналогового оборудования связи вынуждает эти страны переходить на собственные спутниковые цифровые каналы связи, что в свою очередь ведет к ежегодному сокращению аренды каналов. Число арендованных транзитных каналов через Казахстан, составлявшее 12505 каналов в 1997 г., сократилось наполовину в 2000 г.
      Для увеличения международного транзитного трафика по цифровым каналам связи в дополнение к действующему казахстанскому участку Транс-Азиатско-Европейской магистрали (ТАЕ) ведется строительство НИСМ, охватывающей все областные центры Казахстана и другие важные административные пункты, со строительством волоконно-оптических и цифровых радиорелейных линий связи, обеспечивающих возможность выхода стран азиатского региона на Россию и страны Кавказа.
      Южный участок НИСМ - ТАЕ, по маршруту Китай-Алматы-Тараз-Шымкент- Узбекистан, сдан в эксплуатацию в октябре 1998 года. ТАЕ, в строительстве которой участвовало 20 стран, берет начало в Шанхае (Китай) и заканчивается во Франкфурт-на-Майне (Германия). Пока проект ТАЕ не оправдал возлагавшихся на него надежд по увеличению транзитного трафика. Причиной тому является низкое качество иранского и турецкого национальных сегментов, а также финансовая политика консорциума.
      Планируется построить Восточную ветку НИСМ - Астана-Павлодар- Усть-Каменогорск-Талдыкорган-Алматы и волоконно-оптическую линию связи Актау-Атырау для соединения с подводной кабельной линией связи Баку-Актау. Ввод в действие этих линий связи предоставит новые возможности организации транзита трафика Европы, России, Китая, Турции и кавказских республик.
      В целях увеличения спроса на транзитные каналы вводятся более гибкие учетные ставки по расчетам за транзит трафика. Поскольку задача сохранения и усиления конкурентной позиции нашей страны не только экономическая, но и политическая, необходимо:
      усилить внимание всех уровней государственного управления и регулирования к данной проблеме;
      предпринять меры по привлечению транзитного трафика других государств;
      рассмотреть возможность предоставления льгот для транзитных операций.
      4.1.9. Инвестиционная политика
      Инвестиционная политика в сфере телекоммуникаций должна, в первую очередь, стимулировать развитие здоровой конкуренции, основанной на увеличении числа операторов связи и расширении многообразия услуг, в первую очередь, путем создания основы инфраструктуры для увеличения конкурентов. Здесь необходимо принципиально различать операторов, создающих инфраструктуру, от операторов-провайдеров. Создание инфраструктур и сетей станет приоритетом государственной инвестиционной политики в сфере телекоммуникаций.
      В рамках реализации настоящей концепции на среднесрочную перспективу приоритетными сферами и проектами с точки зрения государства станут:
      завершение создания НИСМ, которое включает в себя кроме строительства волоконно-оптических и цифровых радиорелейных линий связи полную замену аналогового оборудования цифровым на магистральной сети, а затем и внутризоновых сетях телекоммуникаций. При разработке проектов и строительстве линий связи должны максимально использоваться возможности других владельцев транспортных сетей железнодорожных, энергетического комплекса и других;
      модернизация ведомственных сетей государственных органов, составляющих с сетями телекоммуникаций общего пользования единую взаимоувязанную сеть страны;
      расширение доступа сельского населения к информационному обмену, включая телефонную связь, передачу данных, дистанционное обучение и теледоступ к медицинским диагностическим центрам;
      повсеместное внедрение систем повременного учета стоимости соединений;
      обновление и расширение сетей столицы Казахстана.
      Инвестиционная деятельность в указанных сферах должна стимулироваться государством путем поощрения привлечения инвестиций непосредственно операторами, например, размещением ценных бумаг на финансовых рынках.
      4.2. Этапы либерализации и демонополизации рынка телекоммуникаций
      Одним из самых существенных факторов формирования развитой и эффективной системы телекоммуникационных услуг в Казахстане станет развитие конкуренции путем поэтапной либерализация и демонополизации рынка услуг телекоммуникаций. Этапы этого процесса необходимо увязать с общим уровнем социально-экономического развития государства, задачами обеспечения национальной безопасности и конкурентоспособности.
      Развитие конкуренции в настоящий период сдерживается следующими факторами:
      существование узаконенной монополии ОАО "Казахтелеком" на рынке междугородной, международной связи для сети телекоммуникаций общего пользования;
      регулируемые государством тарифы, не покрывающие себестоимость производства, на местную и особенно сельскую телефонную связь;
      доминирующее положение ОАО "Казахтелеком", выражающееся во владении подавляющей частью сети телекоммуникаций общего пользования;
      невысокий платежеспособный спрос потребителей и его неравномерное территориальное распределение, обусловленные социально экономическим положением в стране.
      Переход к полностью открытому рынку не может быть одномоментным, должны быть сформированы предпосылки, обеспечивающие привлекательность деятельности операторов на всех секторах рынка без ущерба для реализации конституционных прав граждан республики, исходя из основной цели либерализации - создания конкурентной среды в телекоммуникационной отрасли и усилении контрольно-надзорных функций государства за отраслью.
      Таким образом, переход к либеральному рынку связи в Казахстане необходимо осуществлять поэтапно, принимая во внимание все аспекты экономического, социального и технологического развития страны.
      4.2.1. Предпосылки к созданию рынка местной связи
      Создание конкурентной среды - это в первую очередь создание сбалансированного рынка телекоммуникаций, основанное на прозрачном и недискриминационном регулировании. В свою очередь сбалансированный рынок означает сбалансированные тарифы, введение универсальных услуг и их финансирование, а также финансирование государственных потребностей (услуги правительственной связи, затраты, связанные с мобилизационными резервами, содержание сетей, используемых в интересах Гражданской обороны) за счет бюджета.
      В настоящее время сфера услуг с использованием местных сетей определена законодательством как естественная монополия, и тарифы подлежат регулированию государством. Дальнейшие шаги к полностью рыночным отношениям в сфере телекоммуникаций предполагают:
      создание привлекательных для операторов экономических условий предоставления общедоступных услуг на всей территории страны, в частности создание механизма возмещения убытков от такого рода деятельности;
      по мере развития конкуренции в этом секторе телекоммуникаций, подготовку предложений к внесению изменений в Закон Республики Казахстан Z980272_ "О естественных монополиях" в части уточнения вида деятельности в области телекоммуникаций, отнесенного к сфере естественной монополии, и методов регулирования деятельности операторов связи с целью предотвращения недобросовестной конкуренции.
      Поскольку конкуренция на местных рынках возможна и имеет экономический смысл при введении механизма финансирования универсального доступа, на среднесрочный период необходимо установить совместную процедуру регулирования тарифов на услуги телекоммуникаций, а органы антимонопольного регулирования должны контролировать доступность цены универсальной услуги, а также соблюдение операторами связи добросовестной конкуренции уже на основании других законодательных актов.
      4.2.2. Предпосылки к созданию рынка междугородной и международной связи
      В настоящее время эксклюзивное право ОАО "Казахтелеком" как на исходящую, так и на входящую международную, междугородную связь обеспечивает финансовую возможность предоставлять общедоступные услуги на всей территории Казахстана.
      Поэтому либерализации этого рынка должно предшествовать появление альтернативного механизма организации и финансирования универсального доступа.
      Другой важной проблемой в ходе процесса либерализации международной связи является регулирование учетных ставок операторов на входящую международную связь.
      Принятая в мире практика расчетов между операторами разных стран при организации международной связи базируется на понятии учетной ставки на единицу трафика - платы, которую взимает оператор за завершение (терминацию) вызова, инициированного зарубежным оператором, на территории своей страны. Размер ставки зависит от длины национального продления и объема ресурсов, затраченных оператором для организации завершения вызова. При взаиморасчетах операторов двух стран чистый приток денежных средств получает оператор той страны, чей объем входящего трафика превышает объем исходящего трафика.
      В счет оплаты за терминацию трафика ОАО "Казахтелеком" получает значительный чистый приток валютных средств от зарубежных операторов (18,34 млн. долларов в 2000 году). Кроме того, в целях сохранения указанной ситуации общество поддерживает высокий уровень расчетных ставок и, соответственно, выплат со стороны международных операторов.
      Демонополизация входящей международной связи, прежде всего, означает появление операторов, свободно устанавливающих размер учетных ставок для расчетов с зарубежными партнерами. Поскольку, с одной стороны, эти операторы не обладают и в обозримом будущем не будут обладать таким международным авторитетом и такой большой сетью абонентов, как ОАО "Казахтелеком" и, с другой стороны, не имея социальных обязательств и стремясь снизить в конкурентной борьбе тарифы, они будут способствовать радикальному снижению расчетных ставок. Соответственно, снижение учетных ставок уменьшит сумму, которая поступает в Казахстан, и долю, поступающую в государственный бюджет. По приведенным расчетам по ряду направлений ситуация изменится, и уже казахстанские операторы будут вынуждены платить другим странам, при этом потери в валютных поступлениях составят более 25 млн. долларов в год.
      Поскольку перекос трафика в пользу Казахстана объективно в среднесрочной перспективе будет сохраняться, государство должно регулировать ближайшие пять лет минимальный уровень ставок, не допуская резкого их снижения.
      Кроме того, движение к открытому рынку дальней связи должно быть увязано с техническим перевооружением взаимоувязанной сети телекоммуникаций Республики Казахстан. Государственная политика должна быть направлена на стимулирование магистральных операторов, в том числе и на основе инфраструктурных компаний, которые инвестируют строительство современных цифровых магистралей связи, но это не должно создавать помехи окончанию строительства национальной цифровой супермагистрали.
      Таким образом, процесс открытия рынка междугородной, международной связи будет проходить следующие этапы:
      Первый этап. Частичная либерализация рынка телекоммуникаций.
      Возможна после реализации программы либерализации рынка местной телефонной связи, включающей в себя внедрение нового нумерационного плана, повременного учета местных разговоров, а также введение новых правил лицензирования и взаимоподключения сетей телекоммуникаций. Лицензированный оператор, построивший собственную сеть, составляющую часть сети телекоммуникаций общего пользования, сможет предоставлять междугородную и международную связь только абонентам своей сети. Для сохранения существующей тенденции привлечения значительных средств из-за рубежа за счет перекоса трафика необходимо ввести механизм регулирования уполномоченным органом в области связи единого уровня учетных ставок для международных операторов Казахстана, не допуская их снижения, а также механизм разделения доходов за входящий трафик между ними.
      Подготовка к первому этапу должна завершиться к 2004 году со следующими результатами:
      создание конкурентной среды на рынке местной связи;
      появление конкурентов на рынке междугородной и международной связи из числа казахстанских операторов связи;
      высокая инвестиционная привлекательность рынка телекоммуникаций.
      Второй этап. Полная либерализация рынка телекоммуникаций.
      Возможна после окончания строительства национальной цифровой супермагистрали и появления альтернативы по использованию междугородных и международных наземных цифровых магистральных каналов связи. Абонент любой местной сети может самостоятельно выбирать любого оператора связи, предоставляющего услуги междугородной и международной связи. При этом оператор местной сети не вправе ограничить выбор абонента.
      Подготовка ко второму этапу должна завершиться к 2006 году.
      4.2.3. Взаимоподключения операторов.
      Принципы взаимоподключения сетей телекоммуникаций операторов определяют степень либерализации рынка, и в среднесрочной перспективе будут трансформироваться в зависимости от технического развития этих сетей. В настоящее время операторы подключают одну сеть к другой через сеть телекоммуникаций общего пользования, либо национальный оператор делегирует это право подключающему оператору при соблюдении определенных условий.
      После завершения внедрения нового нумерационного плана операторы-владельцы сетей определенных категорий (одного уровня) могут осуществлять взаимоподключение самостоятельно.
      После завершения внедрения повременного учета операторы разных

 

уровней могут подключаться друг к другу самостоятельно.

     Необходимо отметить, что выстраивание справедливых и прозрачных

взаимоотношений с операторами на местном уровне возможно только после

внедрения повременного учета на всех уровнях сети в масштабе всей страны.

Требование об обязательном наличии на сети сертифицированной системы

биллинга трафика должно быть одним из обязательных условий лицензий на

право предоставления услуг местной телефонной связи.


     Таблица 4. Этапы подготовки к полной либерализации рынка             

                телекоммуникаций

__________________________________________________________________________

             1 этап,               !             2 этап,

      ориентировочно 2003 год.     !     ориентировочно 2005 год.

Предпосылки:                       !Предпосылки:

     - Завершение внедрения системы!   - Завершение строительства кольца

       повременного учета          !     национальной супермагистрали

     - Цифровизация местной сети до!

       уровня 50%                  !

     - Национальный нумерационный  !

       план                        !

-------------------------------------------------------------------------

         Оценка затрат:                       Оценка затрат:

        70 млн. долларов                      110 млн. долларов

------------------------------------------------------------------------

            Результат                            Результат

     Либерализация для операторов,          Полная либерализация

построивших собственные местные сети

________________________________________________________________________


     В целом в ходе реализации программы либерализации будут выполнены

следующие мероприятия:

     1. Обеспечение технической базы:

     1) внедрение системы повременного учета стоимости местных телефонных

соединений - 2001-2003 годы;

     2) цифровизация местных сетей телекоммуникаций до 60%-ного уровня -

2001-2005 годы;

     3) разработка и утверждение нового нумерационного плана - 2001 год,

переход на новый план - 2002-2003 годы.

     2. Обеспечение условий для равноправной конкуренции на рынке:

     1) ребалансирование тарифов для обеспечения рентабельности всех

секторов рынка - 2002 год;

     2) разработка и реализация механизма финансирования универсального

доступа к услугам телекоммуникаций - 2002 год;

     3) разработка и введение новых правил лицензирования - к 1 января

2002 года;

     4) разработка и введение новых правил сопряжения сетей

телекоммуникаций операторов - к 1 января 2002 г.;

     5) разработка и реализация механизма распределения поступлений от

входящего трафика - к 1 января 2003 г.


     3. Обеспечение национальной конкурентоспособности

     1) завершение строительства национальной супермагистрали - 2001-2005

годы.


     4. Обеспечение эффективного государственного регулирования сферы

телекоммуникаций:


 
       1) внесение изменений в Законы Республики Казахстан "О связи", Z952200_ "О лицензировании", Z980272_ "О естественных монополиях" - 2003-2005 годы;
      2) разработка процедуры совместного с уполномоченным органом по регулированию естественных монополий регулирования тарифов на услуги телекоммуникаций, включая взаиморасчеты за подключение, пропуск трафика и использование сетевых ресурсов сетей телекоммуникаций - до 1 января 2002 г.;
      3) разработка необходимых нормативных правовых актов, обеспечивающих создание и использование механизма дотаций на организацию предоставления универсальных услуг телекоммуникаций - 2002-2003 годы;
      4) разработка необходимых нормативных правовых актов и программы реализация реорганизации уполномоченного органа в области связи (Регулятора) в соответствии с требованиями ВТО - до января 2006 г.
      4.2.4. Последствия либерализации отрасли телекоммуникаций
      В результате проведения либерализации отрасли телекоммуникаций Республики Казахстан ожидается достичь следующего:
      отказ от внутреннего кросс-субсидирования убыточных услуг за счет прибыльных, осуществляемого в настоящее время национальным оператором связи сети телекоммуникаций общего пользования, несовместимого с добросовестной и конкурентоспособной средой, а также с критериями вступления Республики Казахстан в ВТО;
      привлечение новых операторов к предоставлению убыточных в настоящее время услуг связи на местных сетях телекоммуникаций и в сельской местности;
      появление двух и более операторов магистральных сетей телекоммуникаций;
      создание реальной конкуренции на местных сетях телекоммуникаций;
      обеспечение потребителям права выбора оператора связи;
      расширение налогооблагаемой базы в отрасли телекоммуникаций в целом;
      значительное усиление инвестиционной привлекательности отрасли.
 
      4.3. Развитие новых технологий
      4.3.1. Тенденции развития новых технологий
      Основные направления развития новых технологий в Казахстане определяются требованиями конкурентоспособности национальной телекоммуникационной инфраструктуры и потребностями общества.
      XXI век станет веком глобальных перемен во всех областях человеческой деятельности, веком перехода от индустриального общества к информационному. Его основой является Глобальная информационная инфраструктура (ГИИ), составляющей которой будут мощные транспортные телекоммуникационные сети и распределенные сети доступа, предоставляющие информацию пользователям.
      Полномочная конференция Международного союза электросвязи (МСЭ), членом которого является и Казахстан, проходившая в 1994 году в Киото, отметила, что основной стратегической целью МСЭ является создание Глобальной информационной инфраструктуры. Это одно из необходимых условий, стимулирующих развитие экономики и мировой интеграции. Сегодня информатизация любого государства стала одним из основных факторов его экономического развития, а также средством перехода к качественно новым социально-производственным отношениям, основанным на компьютеризованных орудиях и информационных технологиях. Совершенствование и развитие телекоммуникаций способствует ускорению промышленного развития страны, созданию условий для успешной деятельности отечественных организаций (предприятий) на внутреннем и внешнем рынке, а также привлечения иностранных инвестиций. Предоставление возможности широким слоям населения пользоваться современными услугами телекоммуникаций является одним из признаков социально и экономически развитого общества и одним из важных условий повышения жизненного уровня.
      Исходя из этого, в качестве одного из приоритетных основных направлений, по которым должна развиваться отрасль телекоммуникаций, выбрано создание национальной информационной супермагистрали с одновременным использованием возможностей отечественных ученых и производителей по разработке и выпуску аппаратно-программных средств и систем телекоммуникаций. Завершение работ по приоритетным направлениям должно привести к следующим результатам:
      появление национальной транспортной телекоммуникационной сети, являющейся основой для формирования единого информационного пространства, развития сетевых технологий для передачи данных, внедрения широкополосных услуг и создания интеллектуальных сетей массового обслуживания;
      повышение транзитного телекоммуникационного потенциала;
      обеспечение взаимодействия национальной сети телекоммуникаций с глобальными сетями связи на базе использования стандартов и технических рекомендаций международных органов регулирования;
      согласование сетей обработки информации и услуг с целью обеспечения доступа к расширяющимся информационным ресурсам в удобной форме по доступной цене и гарантированного качества;
      обеспечение возможности почтовой подотрасли внедрять новые услуги и развивать почтово-сберегательную систему;
      резкое ускорение продуктивности сферы частного бизнеса (электронная торговля и расчеты, а также электронное ведение бизнеса);
      оптимизация управления транспортными услугами;
      дистанционное обучение, информатизация учебных заведений, включая школы, научная кооперация;
      дифференциация и улучшение качества информационных услуг, телеработа, приобщение к мировым информационным ресурсам, достижениям мировой культуры;
      оптимизация административной, контрольной деятельности государственных органов;
      совершенствование механизмов справочной работы, делопроизводства, отчетности.
      Наблюдаемая в настоящее время конвергенция (сближение) сетей и технологий становится той основой, на которой будет базироваться инфокоммуникационный мультисервис.
      Произойдет интеграция передач разных типов трафика: компьютерные данные, речь и видеоинформация.
      4.3.2. Создание сетей для предоставления широкополосных услуг связи
      (А) Интернет и мультимедиа.
      Можно с уверенностью говорить о прогрессивном характере создания и предоставления услуг глобальных сетей мультимедиа в Казахстане. Развитие дополнительного сервиса глобальных сетей мультимедиа - дистанционное обучение, электронная коммерция, интерактивное телевидение, доступ к сети Интернет - предоставит потребителю максимум услуг. Помимо широковещательных каналов их пользователям потребуется и интерактивная связь для обмена видеорепортажами, проведения телемостов и видеоконференций. Будет продолжаться процесс интеграции широковещательных услуг с услугами Интернет. Уже сейчас в Интернет можно послушать передачи разных радиостанций и посмотреть видеоролики. Со временем будут созданы новые интерактивные службы, стирающие грань между посещением Wеb-страниц и переключением телевизионных программ.
      В Казахстане услуги доступа к сети Интернет во всех городах предоставляют около 80 операторов связи, число пользователей составляет около 20000.
      (Б) Компьютерная телефония.
      Сегодня в мире складываются две системы телефонной связи: традиционная сеть телекоммуникаций и компьютерная телефония, которые конкурируют в борьбе за рынок. Основными преимуществами традиционной телефонии в этой борьбе является огромное число абонентов во всем мире и достаточно высокое качество передачи за счет цифровых сетей. Интернет-телефония, при меньшем числе потенциальных абонентов и худшем качестве передачи, отличается и более низкими тарифами. Система нумерации в Интернет не связана с местом нахождения пользователя, поэтому тарифы не зависят от расстояния, на который передается информация. В традиционной телефонии тарифы при разных расстояниях, как правило, различны.
      Долгосрочная перспектива расширения Интернет-телефонии определяется, с одной стороны, общими тенденциями развития сетей телекоммуникаций, а с другой - темпами роста служб передачи данных, телематических служб с их многочисленными приложениями, на порядок превышающими темпы роста традиционной телефонной связи.
      Начиная с 2000 года в Казахстане также разрешено предоставление услуг Интернет-телефонии.
      (В) Интеллектуальные сети.
      В настоящее время все услуги интеллектуальных сетей пользуются большим спросом на сетях ведущих операторов мира. Помимо быстрой окупаемости капиталовложений, это - возможности быстрого и достаточно простого внедрения большого числа новых услуг и отсутствие каких-либо нарушений в функциональности уже работающего оборудования. Первые шаги по предоставлению таких услуг делаются уже и в Казахстане.
      (Г) Широкополосные сети ISDN.
      Раньше, когда сеть Интернет еще не вошла в повседневную жизнь, не имело смысла платить лишние деньги за линии с большой полосой пропускания. Теперь же, во времена больших коммерческих узлов Web и сеансов загрузки мультимегабайтных файлов, требуется максимально возможная полоса пропускания. ISDN по-прежнему является практически единственной доступной в настоящее время технологией, обеспечивающей достаточно широкую полосу пропускания. Кроме строительства новых сетей доступа, посредством которых можно реализовать услуги широкополосных сетей, операторам связи Казахстана предстоит выполнить большой объем работ по проверке характеристик существующих сетей доступа, их оценке и, при необходимости, замене на новые сети. МСЭ планирует оказание содействия всем развивающимся странам в реализации этих мероприятий.
      (Д) Кабельное и спутниковое телевидение.
      В Казахстане передача телевизионного сигнала с использованием кабельных и спутниковых систем будет развиваться ускоренными темпами. Кроме того, возможность реализации систем с обратным каналом позволит организовать различные виды дополнительного мультимедийного сервиса: интерактивное телевидение (видео по запросу, покупки и банковские расчеты с использованием кабельных сетей, Интернет и телефония в кабельных сетях), спутниковый медиасервис (Интернет, вещание данных, сбор новостей, доставка программ через спутник).
      Передача данных по системам телевизионного вещания необходима в тех прикладных областях, где требуется доставка информации от одного источника ко многим потребителям, так как предоставляет преимущества, обусловленные экономией вложений в средства связи, своевременностью ее доставки и широтой географического охвата (предприятия с широкой сетью филиалов, государственные учреждения, средства массовой информации, поставщики услуг Интернет).
      В Казахстане услуги спутникового вещания предоставляет пока только один оператор связи, кабельного телевидения семь, но предполагается рост числа заявлений на получение новых лицензий и развитие сетей кабельного телевидения, в первую очередь в областных центрах.
      4.3.3 Мобильная связь
      (А) Сотовая связь.
      Политехнологичность - характерная особенность развития подвижной связи на современном этапе. Разнообразие технологий и стандартов, на базе которых реализуются сети подвижной связи в различных странах, имеют свои положительные и отрицательные стороны. Подвижная связь по своим технико-экономическим характеристикам, качеству услуг и масштабам пользовательской базы в ближайшие десять лет опередит фиксированную связь.
      Вследствие острой конкуренции, наблюдающейся на рынке услуг подвижной связи в последние годы в мире, эволюция всех трех основных технологий, а именно: GSМ, D-АМРS, СDМА, осуществляется по следующим основным направлениям: увеличение количества дополнительных услуг, наращивание емкости сети и площади перекрытия, снижение стоимости и расширение полосы пропускания радиоинтерфейса. Услуги сотовой связи в Казахстане предоставляют 4 оператора связи, используемые стандарты - GSM и AMPS - D-АМРS. Число пользователей превышает уже 100000. В 2002 году будет проведен конкурс и выданы лицензии на организацию сетей сотовой связи стандарта DСS-1800. Близится внедрение в Казахстане стандартов третьего поколения подвижной связи LMT-2000 (W-СDМА, СDМА-2000), которые позволяют в одном канапе 5 МГц организовать несколько различных служб, скорость передачи которых лежит в пределах от 8 кбит/с до 2 Мбит/с. Кроме того, в одном и том же канале могут передаваться сигналы от служб коммутации пакетов, обеспечивая передачу действительно мультимедийной информации, требующей передачи речи и данных на один и тот же терминал. В настоящее время МСЭ решает вопросы закрепления за этими системами связи необходимого радиочастотного ресурса в интересах всех стран, эта же проблема решается и в Казахстане путем конверсии радиочастотного спектра, используемого в большей части силовыми ведомствами.
      (Б) Абонентский беспроводный доступ.
      По мере стремительного развития глобальных телекоммуникаций и возрастания требований потребителей все большее значение приобретают технические решения, основанные на технологиях беспроводного абонентского доступа (WLL) для сокращения затрат на создание и расширение сети. В настоящее время к системам WLL относят системы с фиксированным доступом (стационарные абоненты) и системы с ограниченной степенью мобильности (скорость пешехода). Сегодня на рынке появилось много систем абонентского радиодоступа, которые принципиально отличаются друг от друга архитектурой, техническими параметрами и главное, типами решаемых задач: системы на базе технологий и стандартов сотовой подвижной связи (NМТ-450, АМРS, D-AMPS или GSМ), системы на базе стандартов бесшнуровой телефонии (СТ-2, DЕСТ). В Казахстане решается вопрос конверсии радиочастот для использования систем радиодоступа на базе стандартов NМТ-450, СТ-2, DЕСТ.
 
                               5. Заключение
 
      Быстрое развитие рынка услуг связи на основе формирования и внедрения современных информационных и телекоммуникационных технологий, развитие процессов глобализации и информатизации всех сторон жизни требуют тщательного и осознанного выбора инструментов государственного регулирования телекоммуникационного рынка республики, призванных обеспечить эффективное развитие данного сегмента экономики Казахстана в русле общемировых тенденций.
      Принятие данной Концепции придаст новый импульс развитию телекоммуникационного рынка как на основе создания условий и стимулирования рыночных процессов, так и применения селективных регулятивных механизмов, обеспечивающих реализацию задач общегосударственного характера.
      При этом все проблемы сферы телекоммуникаций рассматриваются не только с точки зрения эффективного развития данной отрасли, но и с позиций формирования единого информационного пространства республики на базе полного использования потенциала модернизирующейся сети телекоммуникаций Казахстана.
      В наиболее общем случае реализация Концепции в отрасли телекоммуникаций предполагает создание собственной независимой и эффективной сети, отвечающей всем современным требованиям глобальных сетей телекоммуникации и информатизации.
      1. Будет создана инфраструктурная часть информационного пространства Республики Казахстан, полностью обеспечивающая потребности органов государственного управления, юридических лиц и населения в получении всех видов телекоммуникационных услуг, - современная сеть телекоммуникаций, функционирующая и развивающаяся на основе единой технической и организационной идеологии.
      2. Успешное развитие отрасли телекоммуникаций будет являться одним из определяющих факторов стратегического развития Казахстана, способствующих укреплению мировых экономических и культурных связей.
      3. Будут обеспечены лидирующие позиции Республики Казахстан в коммуникационной инфраструктуре Среднеазиатского региона.
      4. Произойдет становление Казахстана как международного транзитного узла по обеспечению значительных информационных потоков на направлениях Юго-Восточная Азия - Европа и Средняя Азия - Россия.
      5. К концу пятилетнего периода все секторы рынка услуг телекоммуникаций будут полностью открыты и конкурентны.
 

(Специалисты: Склярова И.В.,

              Мартина Н.А.)    



Қазақстан Республикасының телекоммуникациялар саласын дамытудың 2001-2005 жылдар кезеңіне арналған тұжырымдамасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 4 желтоқсандағы N 1564 Қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 8 қарашадағы № 1170 Қаулысымен

      Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 2010.11.08 № 1170 Қаулысымен.

      Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:
      1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының телекоммуникациялар саласын дамытудың 2001-2005 жылдар кезеңіне арналған тұжырымдамасы (бұдан әрі - Тұжырымдама) мақұлдансын.
      2. Қазақстан Республикасының Көлік және коммуникациялар министрлігі осы Тұжырымдаманы іске асыру бағдарламасын 2002 жылдың ІІ тоқсанында заңнамада белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасының Үкіметіне енгізсін.
      3. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап күшіне енеді.

      Қазақстан Республикасының
      Премьер-Министрі

                                           Қазақстан Республикасы
                                               Үкіметінің
                                        2001 жылғы 4 желтоқсандағы
                                            N 1564 қаулысымен
                                                 мақұлданған

                      Қазақстан Республикасының
                телекоммуникациялар саласын дамытудың
                          2001-2005 жылдар
                          кезеңіне арналған
                            Тұжырымдамасы

                           Астана қаласы
                              2001 жыл

                               Кiрiспе

        Республика экономикасының тұрақтану кезеңiнiң аяқталуы және оның тұрақты өсу жолына өтуi мемлекеттiк реттеу және басқару практикасында орташа мерзiмдi және ұзақ мерзiмдi индикативтiк жоспарлау құралдарын нақты пайдалану үшiн объективтi алғышарт жасайды.
      Перспективалық жоспарлаудың жалпы жүйесiнде iрi салалық кешендердi орташа мерзiмдi негiзде дамыту стратегиясын қалыптастыруға маңызды орын берiледi. Солардың қатарына қазiргi кезеңде барған сайын өркендей түсетін рөлi қоғамдық өмiрдiң барлық қырларының дүниежүзілік ауқымда ғаламдандыру және ақпараттандыру үрдiстерiмен айқындалатын телекоммуникациялар саласы да жатады.
      Телекоммуникациялар дамуы Қазақстанның 2030 жылға дейiн Даму K972030_ стратегиясының ережелерiне сәйкес жетi ұзақ мерзiмдi басымдықтардың бiрiне жататын инфрақұрылымдардың құрамдас бөлiгi болып табылады және бұл саланың дамуы:
      ұлттық қауiпсiздiктi нығайтуға;
      саяси тұрақтылыққа;
      экономикалық өркендеуге игi ықпалын тигiзуi қажет.
      Алайда, саланың перспективалық қызмет етуiнiң тұжырымдамалық негiздерiн белгiлемейiнше, телекоммуникациялар рыногының даму үрдiстерiне iшкi және сыртқы факторлар негiзiнде баға бермейiнше, даму сатыларын кезеңдестiру және бөлудi жүргiзбейiнше, мемлекеттiк салалық саясаттың басымдықтарын таңдамайынша, реттеушiлер жүйесiнiң ұтымды эволюциясынсыз, саладағы заңнамалық және нормативтiк базаны оңтайламайынша, телекоммуникацияларды дамытудың жоспарлық және болжамдық өлшемдерiн қалыптастыру мүмкiн емес.
      Телекоммуникациялар саласын перспективалық дамытудың шешушi мәнiсiн жүйелi түрде бейнелейтiн тұжырымдамалық құжатты әзiрлеу қажеттiгi Қазақстан экономикасының неғұрлым серпiндi салаларының бiрiнiң объективтiк даму үрдiстерiне, республиканың телекоммуникация кешенiн дамытудың стратегиясы мен тактикасы мәселелерi жөнiндегi мемлекеттiк идеологияны жетiлдiру қажеттілігiне байланысты туындап отыр.
      Осы тұжырымдамада телекоммуникациялар саласын орташа мерзiмдi перспективада дамытудың негiзгі бағыттары мен өлшемдерi қамтылып, табиғи рынок факторларының жиынтық әсерi нәтижесiнде де және реттеу шаралары мен тетiктерi ықпалының негiзiнде де қалыптасатын телекоммуникациялар рыногындағы ахуал өзгерiсiнiң белгiлi бiр сценарийi сапалы деңгейде ұсынылады.
 
                 1. Саланың жай-күйiнiң қысқаша сипаттамасы
 
      Республиканың телекоммуникация кешенiн дамытудың тиiмдi стратегиясын әзiрлеу мақсатында саланың Қазақстан экономикасының жалпы құрылымындағы рөлi мен алатын орнын анық және айқын түсiнудiң маңызы зор, өйткенi осы арқылы мақсатты айқындау және перспективалық мерзiмдегi даму мiндеттерінің құрылымын жасау мүмкiн болады.
      Телекоммуникациялар - байланыстың өте маңызды құрамдас бөлiгi, ол өнiмi хабар беру және хабар беру үшiн техникалық құрал-жабдықтар ұсыну түріндегi қызмет көрсетулер болып келетiн қоғамдық өндiрiс саласы болып табылады. Телекоммуникациялар саласы телекоммуникациялар желiлерi мен ақпарат берудi жүзеге асыратын және тұтынушыларға телекоммуникациялар қызмет көрсетулерiн iске асыратын қызметтердiң жиынтығынан тұрады.
      Саланың Қазақстан Республикасы инфрақұрылымының құрамдас бөлiгi ретiндегi рөлi мен маңызы телекоммуникациялардың төмендегiдей қызметiмен тұжырымдалады:
      елдiң күнделiктi тiршiлiк қажеттерiн қамтамасыз етедi.
      Қазiргi жағдайда өмiрдiң мемлекеттiк, қоғамдық, шаруашылық салалары және адам өмiрi телекоммуникация құралдарынсыз аттап баса алмайды;
      мемлекеттi басқару және ұлттық қауiпсiздiктi сақтау құралымен қамтамасыз етедi. Мемлекет жыл сайын барлық бюджеттiк шығындардың 1,5-2% мөлшерiнде телекоммуникациялар қызметiн тұтынады;
      қазiргi заманғы бизнестi және экспорттық қызметтi дамыту үшiн қажеттi шарттардың бiрi болып табылады. Сала жыл iшiнде елiмiздiң шаруашылық кешенiне және тұрғындарына жүздеген миллион қызметтер көрсетедi. Байланыс басқа салалардың өндiрiстiк шығындарының қажеттi және елеулi құрамдас бөлiгi болып табылады;
      iрi және серпiндi дамитын сала болып табылады. Телекоммуникациялар саласының 2000 жылғы өндiрiс көлемi 50 млрд. теңгенi немесе республиканың жалпы iшкi өнiмiнiң 2% құрады. Телекоммуникациялар тұтас алғанда, экономикадан тез өседi және бұл соңғы онжылдықта дамушы елдердiң барлық секторларының үрдiсi болды. Сала кәсiпорындарының мемлекеттiк бюджетке 2000 жылы аударған салықтық аударымдары 1999 жылмен салыстырғаннан 66% дерлiк өсiп, 11 миллиардтан астам теңгенi немесе мемлекеттік бюджеттiң барлық жоспарланған түсiмдерiнiң 3,2% құрады;
      кәсiпкерлiк қызметтiң қызығарлық саласы болып табылады. Елiмiздiң экономикасындағы нарықтық өзгерiстердiң дамуы барысында телекоммуникациялар экономиканың басқа салаларымен салыстырғанда неғұрлым мол кiрiстi қамтамасыз ете отырып, кәсiпкерлер назарын аударатын нысанаға айналды. Қазақстан Республикасының мемлекеттiк басқару органдарын, жеке және заңды тұлғаларын байланыс қызмет көрсетулерiнiң қажеттi түрлерiмен қамтамасыз ету жөнiндегi байланыс операторларының қызметiн мемлекеттiк реттеу және бақылау мақсатында 1996 жылы байланыс саласындағы қызметтi лицензиялау енгiзiлдi. 1996 жылдың қараша айынан 2000 жылдың желтоқсан айына дейiнгi кезеңде Қазақстан Республикасының Көлiк және коммуникациялар министрлiгi 600 жуық лицензия бердi, оның 75% телекоммуникациялар саласының үлесiне тиедi;
      көп жұмыс орындарын берушi тұрақты көз болып табылады. Телекоммуникациялар саласында 35 000 астам қызметкер тiкелей жұмыс iстейдi, бұл экономика салалары бойынша жұмысқа қамтылғандардың шамамен 1 пайызын құрайды. Сонымен қатар бұл сала үлкен көлемде құрылыс жүргiзу, қазақстандық кәсiпорындар өндiрген құрал-жабдықтар мен кабель өнiмдерiн сатып алу арқылы экономиканың басқа да салаларындағы жұмыс орындарын сақтауды және жаңаларын ашуды қамтамасыз етедi. 2000 жылы күрделi құрылысқа 79,13 млн. АҚШ доллары, оның iшiнде "Қазақтелеком" ААҚ бойынша 70 млн. астам доллар бөлiндi. Саладағы орташа жылдық еңбекақы жалпы республикалық деңгейден 20% жоғары, мұның өзi салаға бiлiктi кадрларды тартуға және саланы дамытуды әлемдiк стандарттарға сәйкес жүзеге асыруға мүмкiндiк берерi сөзсiз;
      ауылдық және қалалық аймақтар арасындағы экономикалық миграцияны азайтады, жаңадан жұмыс орындарын ұсыну мүмкiндiгi арқылы әлеуметтiк саладағы терiс құбылыстарды жоюға ықпал жасайды;
      тұрғындардың ақпаратқа қол жеткiзу кепiлдiгiн қамтамасыз етедi, мұның өзi жолдардың нашар жай-күйi, жекелеген аймақтардың шалғайлығы және жолаушы тасымалына жоғары тарифтер жағдайларында аса қажеттi болып табылады;
      халықаралық экономикалық байланыстарды нығайтуға мүмкiндiк бередi.
      Телекоммуникациялар көрсетiлетiн қызмет көлемiн ұдайы өрiстететiн, серпiндi дамитын экономика саласы болып табылады.

      1-график. Қазақстан Республикасында көрсетілген телекоммуникациялар қызметтерінiң динамикасы

        (графикті қағаздағы нұсқадан қараңыз)

        Қазақстан Республикасындағы телекоммуникациялар желiлерiнiң ағымдағы жай-күйiн төмендегiдей шешушi сандармен сипаттауға болады:
      Қазақстанда орташа телефон тығыздығы 2001 жылдың басында елiмiздiң 100 тұрғынына шаққанда 13,64 телефоннан, оның iшiнде қалаларда - 20,9 телефоннан, ауылдық жерлерде - 4,52 телефоннан айналды. Қазақстан осы көрсеткiш бойынша бұрынғы одақтас республикалар арасында жетiншi орынға ие;
      телекоммуникациялардың жергілiктi желiлерi 3009 станциядан тұрады, олардың 580 - қалаларда, ал 2429 - ауылдарда орналасқан. Станциялардың орнатылған жалпы сыйымдылығы 2 418 371 нөмiрден, iске қосылған сыйымдылық 1 851 975 нөмiрден тұрады, соның iшiнде цифрлық нөмiрлер 547 211 немесе жалпы iске қосылған сыйымдылықтың 29,5%;
      бүгiнгi күнге республикадағы магистральдық арналардың жалпы ұзақтығы 186 770,2 мың арна/км құрайды, оның ішінде 142 198,3 мың арн./км. хабар берудiң цифрлық жүйелерiнен құрылған.
 
      2-график. Көрсетілген телекоммуникациялық қызмет көлемiнiң
                динамикасы ("Қазақтелеком" ААҚ мәлiметтерi)
 
           (графикті қағаздағы нұсқадан қараңыз)
 
      Телефондық тығыздық мөлшерi әр адамға шаққанда жалпы iшкi өнiмнiң мөлшерi арқылы айқындалатын елдiң экономикалық әлеуетiмен тығыз байланысты. Мемлекеттiң жалпы iшкi өнiм мөлшерi мен телефондық тығыздық деңгейiнiң арасындағы өзара байланыс түзу сызықты тәуелдiлiкке неғұрлым жақын болса, инфрақұрылым мен ел экономикасының арасындағы өзара байланыс солғұрлым тепе-теңдiкте болады.
      Қазақстанның жағдайы (жан басына шаққанда ЖIӨ - жылына 1060 АҚШ долларына тең) сөз жүзiнде байланыстың даму деңгейi ел экономикасының даму деңгейiнен алда екендiгiн растайды. Ағымдағы телефондық тығыздық халықтың жан басына шаққанда шамамен 4500 АҚШ долларына сәйкес келедi. Мұндай жағдайда сала кiрiсiнiң өсу стратегиясы телефон аппараттары санының өсуiне емес, негiзiнен трафиктiң табиғи өсуiне, жаңа қызметтер түрлерiн енгiзуге, оның iшiнде қосылған құн салығымен бiрге қызмет түрлерiн енгiзуге сүйенуi тиiс.
      Жаңғырту процесi ұлттық телекоммуникациялар желiлерiнiң барлық деңгейлерi мен құрамдас бөлiктерiн қозғады. Соңғы үш жылда желiнi толық көлемдi жаңарту мен кеңейтудiң негiзiн қалаған елеулi өзгерiстер орын алды:
      Қазақстан Республикасының аумағы бойынша ұзақтығы 1750 км Транс-Азия-Еуропалық талшық-оптикалық байланыс торабы (ТАЕ), ұзақтығы 137 км Петропавл-Корниловка (Ресей) Солтүстiк талшық-оптикалық байланыс торабы (ТОБС) салынды;
      ұзақтығы 2528 км Шымкент-Қызылорда-Ақтөбе-Атырау-Ганюшкино Батыс талшық-оптикалық байланыс желiсi салынды және пайдалануға берiлдi;
      ұзақтығы 1140 км Алматы-Қарағанды цифрлық радиорелелiк торап салынды және осылайша Алматы-Астана-Петропавл-Ресей радиалды тармағы бойынша Ресейге цифрлық шығу ұйымдастырылды, ол Орта Азия-Ресей арналары транзитiн сапалы жаңа деңгейде ұйымдастыруға мүмкiндiк бередi;
      Алматы мен Астана қалаларының цифрлық телефон станцияларын қосу үшiн Астана-Өскемен-Алматы аналогтiк радиорелелiк желiсi бойынша транзиттiк трафиктiң цифрлық арналарымен өткiзу үшiн және GSМ стандартты ұялы байланыстың мұқтажы үшiн 34 Мбит/с цифрлық ағын ұйымдастырылды;
      Алматы қаласындағы "Орбита" спутниктiк станциясын қайта жаңарту жүргiзiлдi, сондай-ақ Алматы, Ақтау, Атырау қалаларында Интелсат халықаралық спутник жүйесiнiң станциялары орнатылды, олардың арасында спутниктiк байланыстың магистральдық арналары ұйымдастырылды және Германияға, Англияға, Швейцарияға, Ресейге, БАӘ мен Канадаға жаңа бағыттар ашылды;
      республиканың шалғай және адамдар аз қоныстанған аудандарында байланысты қамтамасыз ететiн Ұлттық спутниктiк ауылдық байланыс желiсiнiң құрылысы жүргiзiлуде. 182 ДАМА цифрлық спутниктiк станция, оның iшiнде осындай аудандардың елдi мекендерiнде - 149-ы пайдалануға берiлдi;
      Алматы қаласының Халықаралық коммутация орталығы (ХКО) мен Орал, Тараз, Ақтөбе және Астана қалаларындағы автоматты қалааралық телефон станцияларының (АҚТС) жабдықтарын жаңарту аяқталды. Астана қаласында ХКО салынды және 2001 жылғы қыркүйекте пайдалануға берiлдi. Бұл қалааралық цифрлық телекоммуникациялар желiсiн құруды аяқтауға мүмкiндiк бердi.
 
             2. Тұжырымдаманың негiзгi мақсаттары мен мiндеттерi
 
      Телекоммуникациялар саласын дамыту тұжырымдамасының мақсаты экономика мен қоғамның барлық субъектiлерiне қол жеткiзiмдi ғаламдық ақпараттық инфрақұрылымға кiрiктiрілген тиiмдi ұлттық телекоммуникациялық қызмет көрсету жүйесiн құру бағытындағы негізгi шарттар мен мемлекеттiк саясатты белгiлеу болып табылады.
      2.1. Бiріншi деңгейдегi мақсаттар мен мiндеттер
      Телекоммуникацияларды дамытудың әлемдiк үрдiстерi мен осы саланың ағымдағы жай-күйiн талдауға сүйене отырып, қойылған мақсатқа мына мәселелердi шешу арқылы қол жеткiзiлуi тиiс:
      1) телекоммуникациялар саласын мемлекеттiк реттеудің орта және ұзақ мерзiмдi кезеңдегi негiзгi қағидаттарын айқындау:
      Қағидаттар саланың жекелеген құрылымдарын дамытудың және қызметiнiң ағымдағы мiндеттерiн айқындау кезiндегi бағдар болуға қызмет етуi тиiс.
      2) телекоммуникациялар саласын дамытуды ынталандыратын мемлекеттiк реттеу мен бақылаудың тиiмдi жүйесiн құру.
      Нарықтық қатынастар жағдайына барабар, әрқайсысына iске асыру мен орындалуын бақылау тетiгi iлесе жүретiн заңдардан, Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қаулыларынан, байланыс саласындағы уәкiлеттi органның құқықтық кесiмдерiнен тұратын нормативтiк құқықтық базаны жедел құру қажет.
      3) Байланыс қызметтерiнiң тiзбесiн кеңейту және Қазақстан Республикасының халқы мен шаруашылық жүргiзушi субъектiлерiнiң телекоммуникациялар қызметтерiне әмбебап қол жеткiзуiн қамтамасыз ету.
      Әмбебап қол жеткiзу тұжырымдамасы Қазақстанның телекоммуникациялар саласын дамыту басымдықтарын айқындауда маңызды рөл атқарады және барлық дамыған елдердiң рыноктарын реттеу жүйесiнiң орталық аспектiсi болып табылады.
      Әмбебап қол жеткiзу - бұл кез келген азаматтың кез келген сәтте кез келген жерде бiр бөлiгi Қазақстанның телекоммуникациялық желiсi болып табылатын ғаламдық телекоммуникациялар желiсiнiң кез келген қызметтерiне қол жеткiзу мүмкiндiгi.
      Әмбебап қол жеткiзудi қамтамасыз ету - телекоммуникацияларды дамытудың мемлекеттiк бағдарламалары бағдар тұтатын мақсат.
      2.2. Екiншi деңгейдегi мақсаттар
      Негiзгi мақсат - бiрыңғай техникалық және ұйымдастырушылық идеология негiзiнде дамитын және жұмыс iстейтiн жоғары сапалы iшкi және халықаралық алмасуды, телекоммуникациялар қызмет көрсетулерiнiң барлық түрлерiн дамыту үшiн қуатты базаны, сонымен бiрге оларға бейбiт және соғыс уақытында, төтенше жағдайлар туындағанда және аса маңызды жұмыстар мен iс-шараларды жүргiзу кезiнде жүктелген мiндеттерiн орындау үшiн басқару қорғаныс, қауiпсiздiк және құқық қорғау мемлекеттiк органдарының мүддесiнде қамтамасыз ететiн Қазiргi заманғы телекоммуникациялар желiсiн құру.
      Осы мақсатты орындау үшiн байланыс операторлары орта мерзiмдiк перспективада мынадай параметрлерге қол жеткiзуге күш салады:
      (А) Республиканың телекоммуникациялар желiсiн дамыту.
      Республиканың телекоммуникациялар желiсiнiң даму дәрежесiн сипаттайтын параметрлер:
      телефондық тығыздық (елдiң 100 тұрғынына шаққанда негiзгi телефон аппараттарының саны);
      барлық телекоммуникация желiлерi абоненттерiнiң тығыздығы (елдiң 100 тұрғынына шаққанда, мобильдiктердi қоса алғанда, Қазақстан Республикасының барлық телекоммуникациялар желiлерiнiң абоненттерi);
      қоғамдық телефондардың тығыздығы (елдiң 1000 тұрғынына шаққанда электрондық таксофон саны);
      елдiң 1000 тұрғынына шаққанда Интернеттi пайдаланушылар саны;
      жергiлiктi желiлердiң цифрлық жабдықтармен жарақтандырылу деңгейi (жалпы құрастырылған сыйымдылықтардағы цифрлық станциялардың нөмiрлерiнiң үлесi);
      магистралдық желiнiң цифрлық жабдықтармен жарақтандырылу деңгейi (магистралдық арналардың жалпы ұзақтығындағы цифрлық арналардың үлесi (арна-км)).

      1-кесте. Телекоммуникациялар желiсiнiң даму кезеңдерi:

_________________________________________________________________________

                                     !  2000  !  2001  !  2002  !  2003

_________________________________________________________________________

Телефондық тығыздық   

_________________________________________________________________________

Барлық телекоммуникация желiлерi       12,3     12,8     13,9      15

абоненттерінің тығыздығы

_________________________________________________________________________

Қоғамдық телефондардың                  13       14       20       30

тығыздығы

_________________________________________________________________________

Интернеттi пайдаланушылардың           0,35     0,45     0,65     1     

тығыздығы

_________________________________________________________________________

Жергiлiктi желiлердiң цифрлық          24,3%     35%      50%     60%

жабдықтармен жарақтандырылу

деңгейi

_________________________________________________________________________

Магистральдық арналардың

цифрлық жабдықтармен

жарақтандырылу деңгейі                  54%       72%     90%     100%

_________________________________________________________________________



 
       Осындай даму деңгейiне қол жеткiзу үшiн телекоммуникациялар саласына бес жыл iшiнде 450 миллион АҚШ долларын, олардың iшiнде үштен бiрiн - ұлттық ақпараттық супермагистраль құруға инвестициялау қажет.
      Инвестиция көздерi - байланыс кәсiпорындарының өз қаражаты, заемдар мен шетелдiк және отандық инвесторлардың кредиттерi болып табылады.
      (Б) Әмбебап қол жеткiзу және көпшiлiк қолданыстағы (әмбебап) қызметтер.
      Әмбебап қызметтер мағынасында елдiң әрбiр тұрғынына, оның географиялық және әлеуметтiк жағдайына қарамастан, бағалары бойынша да қол жеткiзiмдi телекоммуникациялар қызметтерiнiң ең аз жиынтығы түсiнiледi. Осы ұғымның маңызды элементi - тұрғынның жалпы пайдаланыстағы телекоммуникациялар желiсiне техникалық және бағасына қол жеткiзу мүмкiндiгi - әмбебап қол жеткiзу болып табылады.
      Сапаның берiлген параметрлерi бар көпшiлiк қолданыстағы


телекоммуникация қызметтерiнiң ең аз тiзбесiн байланыс саласындағы

уәкiлеттi орган бекiтедi.

     Өзгерiп отыратын технологиялар көпшiлiк қолданыстағы қызметтер

пакетiн әрбiр бiрнеше жыл сайын қайта қарауға әкеп соқтырады.

     Орта мерзiмдi перспективада әмбебап қызметтiң мына өлшемдерiн

бекiтуге болады, мемлекет Қазақстан Республикасының саны 200 адамнан

асатын кез келген елдi мекенiнiң тұрғынына оны алуға кепiлдiк бередi:


     2-кесте. 2005 жылға дейiнгi кезеңдегi әмбебап қызметтердiң

              өлшемдерi:

_________________________________________________________________________

  Қызмет элементi      !         Мазмұны

_________________________________________________________________________

Қол жеткізу           !1. Жалпы пайдаланыстағы

                       !телекоммуникациялар желiсiндегi дауыстық

                       !телефондама

                       !2. Абоненттiк желiнiң сапасы дерек тарату

                       !жылдамдығын 9 кбит/сек қамтамасыз етуге

                       !мүмкiндiк бередi

_________________________________________________________________________

Міндетті пакет        !1. Жедел жәрдем қызметтерiн тегiн шақыру

                       !2. Оператордың қызмет көрсетуi

                       !3. Анықтама қызметi

_________________________________________________________________________



 
       Қазiргi уақытта тұтастай республика бойынша әмбебап қол жеткiзу өлшемдерiне жауап бермейтiн елдi мекендердiң саны 2000 жуық.
      Мұндай қол жеткiзудi қамтамасыз ету әрбiр кентте дауыс телефондамасының, электрондық почтаның, факсимильдiк хабарламалар жiберу, Интернет жүйесiне қол жеткiзу және т.б. қызметтер көрсететiн ұжымдық пайдалану пункттерiн ұйымдастыруға мүмкiндiк бередi.
      Алдын ала бағалау бойынша осы елдi мекендердi әмбебап қызметтермен қамтамасыз ету бағдарламасын орындауға 60 миллион АҚШ долларынан артық күрделi шығындар және пайдалану қызметi бойынша шығындарды жабуға жыл сайын 30 млн. астам доллар қажет.
 
          3. Телекоммуникациялар саласын дамытуға ықпал ететiн
                            негізгi факторлар
 
      Телекоммуникациялар саласын дамыту сыртқы және iшкi сипаттағы бiрқатар факторлардың ықпал етуiмен жүзеге асырылады. Бiр жағынан, рынок шаруашылығының кез келген бөлiгi ретiнде телекоммуникация кешенi рынок конъюнктурасының ауытқуларын сезiне отырып, табиғи рынок тетiктерiнiң ықпалымен дамиды. Екiншi жағынан, республика экономикасы үшiн маңыздылығына және Қазақстанның ұлттық мүдделерiн қамтамасыз ету қажеттiлiгiне орай, сондай-ақ телекоммуникациялық рыноктың өте монополияландырылуына байланысты сала мемлекеттің күштi реттеушi ықпалына қалып отыр.
      3.1. Макроэкономикалық орта
      Инфрақұрылымдық кешен саласы бола отырып, телекоммуникациялар саласы заңды тұлғалар мен халықтың мұқтажын қызметтермен қамтамасыз ете отырып қызмет көрсетушi рөл атқарады. Осыған байланысты республикадағы макроэкономикалық ахуал, экономика саласының, қаржы-бюджеттiк саланың жалпы жағдайы, халықтың өмiр сүру деңгейi мен төлем қабiлеттiлiгi телекоммуникациялар қызметтерiн сату деңгейiн айқындай отырып, сала кәсiпорындарының жай-күйiне елеулi әсер етедi.
      Қазiргi бар халық саны мен республика экономикасының масштабында телекоммуникациялық рыноктың сыйымдылығы өте шектеулi болып табылады және сату көлемдерiн арттырудың және осының негiзiнде өзiнiң қаржы жағдайын жақсартудың айқындаушы факторы операторлардың техникалық мүмкiндiктерi емес, жан басына шаққандағы кiрiстiң мөлшерi болып табылады.
      Телекоммуникациялар қызметтерiн көбiрек сату мүмкiндігiн шектейтiн екіншi фактор қызмет көрсету саласында құру мен сату сәттерi дәлме-дәл келетiн жағдай болып табылады, осының салдарынан қызмет көрсетулердi керегiнен артық сату және қоймаға жинау мүмкiн емес.
      Телекоммуникациялар рыногы ахуалының жалпы республикадағы әлеуметтiк-экономикалық жағдайға осындай тәуелдiлiгi саланы қайта реформалау процестерi ұлттық экономиканы дамыту деңгейiмен және жан басына шаққанда кiрiстiң серпiнiмен тығыз байланысты болуға тиiс екенi туралы қорытынды жасауға болады. Бұл қорытындыны бiрқатар шет елдердiң рыногын ырықтандыру iс-тәжiрибесi де растайды.
      Осымен бiрге, телекоммуникациялар қызмет көрсетулерi ұдайы сұранысқа ие, осы саланың тұрақты жұмыс iстеуiне негiз болып табылатын, маусымға, тұтынушылардың тұратын жерiне тәуелсiз дерлiк сала болып табылатынын айту қажет.
      3.2. Мемлекеттiк реттеудiң ерекшелiктерi
      Ұлттық инфрақұрылым мен экономиканың маңызды элементi бола отырып, телекоммуникациялар саласы сыртқы жағдайлар кешенi ықпалында және оның дамуы мемлекеттiк мүдделер тұрғысынан:
      ұлттық желiнiң жай-күйiне, ел азаматтарын телекоммуникациялар қызметтерiмен қамтамасыз ету мөлшерi мен сапасына, ұлттық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету мiндеттерiн орындауға қойылатын талаптармен;
      телекоммуникациялардың елдiң экономикалық өркендеуiн қамтамасыз етудегi, халықтың әлеуметтiк-мәдени деңгейiн қалыптастырудағы орны мен рөлiн сезiнумен;
      нәтижесiнде, олардың тиiстi iс-шаралар кешенiн қабылдаумен және iске асырумен айқындалуы тиiс.
      3.2.1. Саланы реттеудi ұйымдастыру-құқықтық қамтамасыз ету
      Байланыс саласында қолданып жүрген нормативтiк база "Байланыс туралы" Қазақстан Республикасының Z990382_ Заңынан, "Қазақстан Республикасында почта байланысы мен телекоммуникациялар саласындағы кәсiпкерлiк қызметтi лицензиялау, радиожиiлiк спектрiн пайдалану тәртiбi туралы ереженi бекiту туралы" Қазақстан Республикасы Yкiметiнің 1996 жылғы 25 қарашадағы N 1443 P961443_ қаулысынан, байланыс саласындағы уәкiлеттi органның нормативтiк құқықтық кесiмдерiмен бекiтiлген Телекоммуникациялар желiлерiн жалпы пайдаланыстағы телекоммуникациялар желiсiне қосу және Қазақстан Республикасының жалпы пайдаланыстағы телекоммуникациялар желiлерi бойынша телефон трафигiн өткізудi реттеу тәртiбi туралы ережеден, Қазақстан Республикасының өзара байланысқан телекоммуникациялар желiсi операторларының ұйымдастыру-техникалық өзара iс-қимыл жасау ережелерiнен, Жалпы пайдаланыстағы телекоммуникациялар желiсiн құрайтын телекоммуникациялар операторлары арасында ұсынылатын желi ресурстары мен телефон трафигiн өткiзу үшiн өзара есеп айырысуды жүргiзу V960247_ ережелерiнен, Қалааралық және халықаралық телефон байланысы қызметтерiн V970461_ көрсету, телеграф байланысы мен сым арқылы хабарлау қызметтерiн көрсету V970387_ ережелерiнен тұрады. Көптеген нормативтiк құжаттардың ескiргенiн ескерсек, мұның аздық етерi анық. Стандарттарды, техникалық нормалар мен басқа құжаттарды әзiрлеу iс жүзiнде жүзеге асырылмайды.
      Лицензиялаудың рәсiмi мен шарттары тиянақты пысықтауды қажетсiнедi. Лицензиялау заңнамасының ағымдағы жай-күйi (лицензиялардың мерзiмсiздiгi, жыл сайынғы лицензиялық төлемдi алып тастау, шағын бизнес өкiлдерi үшiн ерекше жағдайлар жасау), сондай-ақ лицензияны керi қайтарудың күрделi рәсiмi телекоммуникациялар желілерiн дамыту және тиiстi деңгейде қызметтер көрсету жөнiнде мiндеттемелердi орындауға байланысты операторларының жауапкершілігiн күшейте отырып, телекоммуникациялар саласындағы лицензиялау ережелерiн уәкiлеттi органның тарапынан лицензия шарттарының орындалуына бақылауды түпкiлiктi қайта қарау қажеттiгiн туындатып отыр. Лицензияның шарттарын бұзған операторға ықпал етудiң Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген шаралары (оның қолданылуын тоқтату, әкiмшілiк айыппұл), сала ерекшелiгiн ескерсек, жазалау сөз жүзiнде қалып отыр. Экономикалық санкцияларды қатайту қажет.
      3.2.2. Саладағы сертификаттау мен стандарттау
      Саладағы сертификаттау мен стандарттау қызметi Қазақстан Республикасының тиiстi заңнамасымен реттеледi, байланыс саласындағы уәкiлеттi органның жәрдемiмен байланыс құралдарын сертификаттау жөнiндегi органдар құрылды, оларды стандарттау, метрология және сертификаттау саласындағы уәкiлеттi мемлекеттiк орган тiркедi.
      Сертификаттау - бұл белгiленген техникалық нормаға сәйкес келмейтін байланыс құралдарын пайдалануға сол арқылы тосқауыл және байланыс қызметi сапасына талаптар қойылатын құрал. Сертификатталмаған байланыс құралдарының заңсыз әкелiнуiн бақылауды күшейту және қатаң шаралар қажет. Бүгiнгi күнi сәйкестiгiне сертификаттау өткiзiлуi тиiс тиiстi нормативтiк құжаттарды әзiрлеу жөнiнде стандарттау саласында iс жүзiнде жұмыс жүргiзіліп отырған жоқ, байланыс қызметтерiн сертификаттау бағдарламасы әзiрленбеген. Байланыс жабдықтарының халықаралық сертификаттарын тану жөнiндегi жұмысты жандандыру қажет.
      Стандарттау жөнiндегi нормативтік құжаттар мен басқа да нормативтiк кесiмдер қорын қалыптастыру функцияларын (оларды әзiрлеудi, стандарттау, метрология және сертификаттау саласындағы уәкiлеттi органға заңнамада белгiленген тәртiппен бекiтуге және тiркеуге ұсынуды және көбейтудi қоса алғанда) жүктеуге болатын стандарттау жөнiндегi мемлекеттiк емес жұмысшы орган - салалық техникалық комитет құру мәселесi бүгiнгi күннiң өзектi мәселесi болып отыр.
      3.3. Рыноктың құрылымы және оның субъектiлерiнің арасындағы
           өзара қарым-қатынастар
      Қазiргi уақытта телекоммуникация рыногының барлық секторлары сөз жүзiнде операторлардың еркiн бәсекелестiк аймағы болып табылады. Рынокқа қатысушылар санына қойылатын кейбiр шектеулер Қазақстанның табиғи ресурсы - радиожиілік спектрiнiң табиғи шектеуiмен ғана байланысты. Бұл радиожиiлiктi пайдалануға байланысты қызмет түрлерiне берiлетiн лицензиялардың санын шектеуге әкеп соғуда.
      Бұған тек қалааралық және халықаралық байланыс қызметтерi жатпайды. Қазақстан Республикасының Үкiметi 1996 жылы "Қазақтелеком" ААҚ-ға ұлттық байланыс операторы мәртебесiн тағайындаған болатын және жалпы пайдаланыстағы телекоммуникациялар желiлерiнен жүзеге асырылатын осы қызмет түрлерiн көрсетуге айрықша құқық берген болатын. Екiншi жағынан "Қазақтелеком" ААҚ-ға шығынды әлеуметтiк маңызы бар байланыс түрлерiмен - ауылдық байланыспен, телеграфпен және сымдық хабар қызметтерiмен жаппай қамтамасыз ету жөнiнде мiндеттемелер жүктелдi. Сондықтан Қазақстандағы ырықтандырылған телекоммуникациялар рыногына өту бiр оператордың айрықша құқығын жоюды және шығынды қызметтер секторына басқа операторларды тартуды көздейдi.
      Бүгiнгi күнi деректер тарату, Интернет, мобильдiк телефондама, шақырудың дербес құралдары, корпоративтiк бизнес-клиенттерге телекоммуникациялық қызметтер көрсету рыногында жоғары дәрежедегi бәсекелестiк сақталуда.
      Жергiлiктi телефон байланысы қызметтерiнiң рыногында бәсекелестiк іс жүзiнде дамымаған, өйткенi бүгiнгi күнi жергiлiктi желiлердi пайдаланумен қызмет көрсету саласы заңнамамен табиғи монополия ретiнде анықталған және оларға мемлекет реттейтiн тарифтер жеткiлiктi тиiмдiлiктi қамтамасыз ете алмайды, ал ауылдық жерлерде, тiптi, қызмет көрсетулердiң өзiндiк құнын өтей де алмайды.
      Жергiлiктi телефон байланысы қызметiн ұлттық оператордан басқа, негiзiнен, бұрын әртүрлi мемлекеттiк органдарға тиесілі болған ведомстволық желiлердiң иелерi ұсынады, олар желiнi бiрiншi кезекте өндiрiстiк мұқтаждарды қамтамасыз ету үшiн пайдаланады. Жергiлiктi


телефон байланысы қызметтерiн көрсетуге арналған лицензиялардың

30% астамын осындай иелер алған. Жергiлiктi телефон байланысы қызметтерi

рыногындағы басқа байланыс операторларының алатын үлесi 15% аспайды.

     Қазiргi уақытта байланыс рыногында 300-ге жуық байланыс операторлары

жұмыс iстейдi, берiлген лицензиялардың жалпы саны - 600-ден астам.


     3-кесте. Берiлген лицензия саны және оларды қызмет түрлерi

              бойынша бөлу

_________________________________________________________________________

                                   ! 1996- ! 1998 ! 1999 ! 2000 ! Барлығы

                                   ! 1997  !      !      !      !

_________________________________________________________________________

Қалааралық және халықаралық           7      8      3      0      22

байланыс қызметтерi

_________________________________________________________________________

Деректер тарату қызметтерi            9      16    26      36    87

_________________________________________________________________________

Жергiлiктi телефон байланысы          31     21    22      17    91

қызметтерi

_________________________________________________________________________

Жылжымалы радиотелефон байланысы      21     25    13      15    74

қызметтерi

_________________________________________________________________________

Ұялы байланыс қызметтерi              0      3     0       0     4

_________________________________________________________________________

Дербес радиоландыру қызметтерi        34     20    7       13

_________________________________________________________________________

Теле- және радиохабар                 24     30    1       67    122

бағдарламаларын эфир бойынша тарату

_________________________________________________________________________

Кабельдiк теледидар қызметтерi        2      8     1      0      11

_________________________________________________________________________

Өзге де қызметтер                     1      22    33     39     108

_________________________________________________________________________

Жиыны                                 131    158   109    190    593

_________________________________________________________________________

      4. Мемлекеттiк саясат бағыттары және телекоммуникация саласын

          орта мерзiмдi перспективада дамытудың негiзгі кезеңдерi


     4.1. Саланы мемлекеттiк реттеудi жетiлдiру


 
       Қазақстан Республикасының телекоммуникацияларды дамыту саласындағы мемлекеттiк саясаты мына қағидаттарға сәйкес жүзеге асырылуы тиiс:
      телекоммуникация саласын дамытудың бүтiндей ел экономикасының дамуымен өзара үйлесiмділігi;
      Қазақстан Республикасының ұлттық қауiпсiздiк мүдделерiн, егемендiгiн және қорғаныс қабiлетiн қамтамасыз ету;
      телекоммуникациялар рыногын дамытуға себеп болатын ашық, айқын, әдiлеттi нормативтiк база;
      стратегиялық салаларда мемлекеттiң рөлiн күшейту, тиiмдi мемлекеттiк саясат жүргiзу мүмкiндiгiн қамтамасыз ету;
      республика азаматтарының телекоммуникациялар қызметтерiне әмбебап қол жеткiзуiн қамтамасыз ету;
      телекоммуникациялар рыногына барлық қатысушылар үшiн еркiн және тең құқықты бәсекелестiктi ынталандыру және қамтамасыз ету;
      инвестицияларды ынталандыру және көтермелеу;
      жаңа жұмыс орындарын ашуды ынталандыру және көтермелеу;
      желiлерде халықаралық талаптарға сәйкес бiрыңғай техникалық стандарттар мен сапа стандарттарын қолдану;
      қоғамның операторлардың қызметi, рынок және телекоммуникациялар желiлерiнiң жай-күйi туралы ақпаратпен қамтамасыз етiлуiн жоғарылату.
      2005 жылдың соңына дейiн телекоммуникациялар саласында мемлекеттiк саясатты iске асыру үшiн байланыс саласын реттеушi қазiргi мемлекеттiк органдардың, олардың реттеу функцияларының бiр бөлiгiн жаңа мемлекеттiк органға (реттеушiге) бере отырып, бiртiндеп түрленуiн көздеу қажет.
      Әлемдiк тәжiрибе көрсеткендей, тап осындай реттеушiлер қолданыстағы реттеушi тетiктердi әзірлеудi жоғары деңгейде қамтамасыз етедi және оларды барлық операторлардың мүддесiнде әдiлеттi, тең құқылы, ашық пайдалануға кепiл бола алады.
      Реттеушiнi құру алдында оның басқару функцияларын іске асыру тетiктерiнiң әзірленуi және оны ұстауды қаржыландыру, соның iшiнде әралуан уәкiлеттi органдардың мiндеттерiн айқын межелеудi көздейтiн заңнама кесiмдерiнiң тиiстi жобасы әзiрленуi тиiс.
      Мемлекеттiк реттеудiң аса маңызды салаларына мыналар жатады:
      4.1.1. Лицензиялау
      Лицензиялау бүтiндей алғанда телекоммуникациялар саласы мен оның жекелеген сегменттерiн дамытуда, бәсекелестiктi арттыруда және рынокқа қатысушылар санын арттыруда мемлекеттiк саясатты iске асырудың негiзгi құралы болады.
      Осы мақсатқа iс жүзiнде жету үшiн, лицензияларды алудың, шарттарын сақтауды бақылаудың және керi қайтарып алудың айқын және ашық рәсiмдерiн қамтамасыз ету үшiн реттеушi органның тиiстi нормативтiк базасын пысықтау және толықтыру қажет.
      Ең алдымен телекоммуникациялар қызметiн үш санат бойынша бөлу, олардың әрқайсысы үшiн өзiнiң реттеу деңгейiн белгілеу қажет.
      Бiрiншi санатқа оларды ұсыну үшiн ұлттық ресурстардың (радиожиiлiктi немесе нөмiрлiк) бөлiнуi қажет немесе ұсынылуының тұтастай қоғам мен халық үшiн үлкен маңызы (байланыстың әмбебап қызмет көрсетулерi) бар телекоммуникациялар қызметтерiн жатқызу қажет. Мәселен, бұл белгiленген желілер арқылы деректер беру және дауыстық байланыс, спутниктiк байланыс желiлерi қызметтерi. Мұндай қызметтер тек байланыс саласындағы уәкiлеттi орган беретiн лицензиялар негiзiнде ұсынылуы мүмкін.
      Екiншi санатқа оларды өндiру үшiн байланыс операторлары бұрыннан бар телекоммуникациялар желiлерiн пайдаланатын (арналар, байланыс желiлерiн жалға алу) қызметтердi, мысалы Интернет желiсiне өтуге қызмет көрсетудi жатқызуға болады. Мұндай жағдайларда байланыс саласындағы уәкiлеттi орган өзi белгiлеген шарттармен байланыс операторын қарапайым тiркеуi қажет.
      Yшiншi санатқа меншіктi немесе жалға алған желілік немесе коммутациялық жабдығы жоқ және пайдаланушыларға тиiстi лицензиялардың негiзiнде жұмыс iстейтiн өзге байланыс операторларының қызметiн ұсынатын, "қызмет жеткiзушiлер" деп аталатындар ұсынатын қызметтердi жатқызуға болады. Бұл субъектiлердiң арасындағы қарым-қатынас олардың арасында жасасқан шартпен реттеледi.
      Бұдан басқа, осы санаттардың әрқайсысына телекоммуникациялар қызметтерiн ұсынуды ұйымдастыру үшiн мiндеттi стандарттық талаптар мен шарттарды әзiрлеу, сондай-ақ бейбiт және соғыс уақытында арнайы оперативтi-техникалық iс-шараларды өткiзудің техникалық мүмкiндiктерiн қамтамасыз ету жөнiндегі талаптарды әзiрлеу қажет.
      Осындай стандарттық талаптар мен шарттарды бекiткеннен кейiн жұмыс iстейтiн операторларды есепке алу және оларға тиесілi лицензияларды заңнамада белгiленген тәртiппен жаңа ережелерге сәйкес келтiру жөніндегi жұмыстар ұйымдастырылады.
      Байланыс саласындағы уәкiлеттi орган лицензия шарттарын сақтауға лицензиаттар мен лицензиардың жауапкершілік аспектiлерiн кешендi анықтайтын нормативтiк құжаттарды әзiрлеуi және бекiтуi, сондай-ақ телекоммуникациялар саласындағы лицензиялау ережелерiнiң негiзгi қағидаттарын айқындайтын "Байланыс туралы" Қазақстан Республикасының Z990382_ Заңына өзгерiстер енгiзуi қажет.
      4.1.2. Операторлардың өзара iс-қимылы
      Қазақстан Республикасының байланыс операторларының өзара есеп айырысуы мен телекоммуникациялар желiлерi түйiндесуiнiң жаңа ережелерiн бекiту осы саладағы жүйе құраушы элемент болуы тиiс.
      Телекоммуникациялар желiлерi түйiндесуiнің жаңа ережелерi телекоммуникациялар рыногында басым жағдайға ие телекоммуникация желiлерiнiң операторлары үшiн барлық операторларға бiрдей есеп айырысудың бiрыңғай ережелерi мен әдiстемелерi негiзiнде өз желiсiне басқа операторлардың қосылуына рұқсат беру мiндеттiлiк қағидатына негiзделедi.
      Қосылудың техникалық мүмкiндiктерiн, шарттарын және мерзiмдерiн байланыс саласындағы уәкiлеттi органның тиiстi сертификатын алған тәуелсiз жобалау ұйымдары анықтауға тиiс.
      Желiлiк ресурстарды пайдалану кезiндегi өзара есеп айырысудың негiзгi қағидаты - өткiзiлген трафик көлемiндегi есеп айырысулар. Сәйкесiнше, телекоммуникация желiлерiнiң түйiндесу ережелерiне желiнің барлық деңгейiнде трафиктi есепке алуды (биллинг) жүзеге асырудың мiндетті талабы енуi тиiс. Биллингтің бағдарламалық құралдарын сертификаттау саласындағы уәкiлеттi орган сертификаттауға тиiс. Бiр деңгейдегi операторлардың өзара есеп айырысуы үшiн қолданылатын ставкалар тең болуы тиiс.
      Бiр желiнiң екiншіге қосылуы кезiнде жеке төлемнiң бар болуы орта мерзiмдiк келешекте операторлар саны мен желi өлшемдерiн айтарлықтай ұлғайтқан кезде жойылады. 2003 жылға қарай операторлар төлем төлемей-ақ, тек өткiзiлген трафиктiң көлемi үшiн есептесу арқылы бiр-бiрiне қосылады деп жорамалдауға болады.
      Бәсекелестiктi дамытуға мүмкiндiк туғызатын жағдайларды қамтамасыз ету үшiн алыс телефон байланысы қызметтерiнен аударым ставкаларын (тарифтерiн) уәкiлеттi мемлекеттiк орган бекiтуi және барлық операторлар үшiн бiрдей болуы тиiс.
      Өтпелi кезеңдегi қосылу төлемiн анықтау әдiстемесi монополияға қарсы реттеу саласындағы уәкiлеттi органның қатысуымен әзiрленуi және бекiтiлуi тиiс.
      4.1.3. Шектеулi мемлекеттiк ресурстарды бөлу мәселелерi
      (А) Радиожиілік спектрi.
      Қазақстан Республикасының радиожиілік спектрiн (РЖС) пайдалану тұжырымдамасын әзiрлеу және бекiту қажет.

     Тұжырымдама:
     азаматтық мұқтаж;
     үкiметтiк байланыс;
     қорғаныс және құқық тәртiбiн қамтамасыз ету органдары үшiн жиiлiк бөлудi көрсетуi тиiс;

     Тұжырымдама радиожиілік спектрiн айырбастау және оны пайдалану тәртiбiн жалпыға бiрдей қабылданған әлемдiк тәжiрибеге келтiру мәселелерiн қамтуы тиiс. Сонымен қатар түйiндi мәселенiң бiрi радиожиілік спектрiн пайдаланудың тиiмдi бақылау жүйесiн құру болып табылады.
      РЖС бөлуде реттеушi органның баға саясаты операторлар қызметiн ынталандырудың тиiмдi құралы болып табылатындықтан, ұсынылып отырған тұжырымдаманы iске асыру шеңберiнде РЖС пайдаланғаны үшiн ставка қалыптастыру әдiстемесiн жасап, олардың экономикалық үйлесiмділігі мен икемдiлiгiн қамтамасыз ету қажет. Мемлекеттiк саясат тұрғысынан басымдықта болып саналатын салаларда, әсiресе селолық байланысты қамтамасыз ететiн радиотехнологияларды қолдану жағдайларында, төмендеткiш коэффициенттердi қолдануды алдын ала қарастыру қажет.
      (Б) Нөмiрлiк жоспар.
      Жаңа нөмiрлiк жоспарды енгiзу телекоммуникациялар желiсiнiң барлық деңгейiнде жаңа операторлардың пайда болуы және айқын бәсекелестiктi дамыту үшiн қажеттi шарт болып табылады.
      Ұлттық нөмiрлiк жоспар Қазақстанның 7-шi дүниежүзiлiк нөмiрлiк аймаққа тиiстілігiн сақтайды.
      Жаңа жоспар көптеген операторлардың тең құқылық желiсi когломераты ретiнде ұлттық желiнi қалыптастыруға бағытталады. Ол жалпы ұлттық мүдделер мен байланыс операторының мүдделерiн есепке ала отырып әзiрленедi.
      4.1.4. Әмбебап қол жеткiзудi қамтамасыз ету
      Әлемнің көптеген елдерi сияқты, мемлекет жұрттың қолы жетер деп қарайтын Қазақстандағы қызметтер тарифтерi оларды өндiрудiң өзiндiк құнын жаппайды және бұл қызметтердiң инфрақұрылымына қаржы жұмсауды жүзеге асыруға мүмкiндiк бермейдi. Әлемдiк тәжiрибе пайда болатын шығындарды қаржыландырудың екi негiзгi тәсілін ұсынады:
      1. Операторлар есебiнен қаржыландыру. Соңғысы, өз кезегiнде мыналар арқылы жүзеге асырылады:
      1) Нарыққа қатысушылардың аударымдарын шоғырландыратын және әлеуметтiк маңызы бар қызметтердi ұсынатын операторлардың шығындарын өтеу үшiн қаражат бөлетiн арнайы қор құру;
      2) елдің бүкiл аумағында әмбебап қол жеткiзудi қамтамасыз ету жөнiнде міндеттеме де және белгілі бiр артықшылық та алған бiр оператордың (ұлттық оператор) iшiнде кросс-қаражаттандыру;
      3) магистралдық және жергiлiктi телекоммуникациялар желiлерiнiң операторлары арасындағы тiкелей өзара есеп айырысудың тетiктерiн пайдалана отырып, телекоммуникациялар саласының ішіндегi кросс-қаражаттандыру.
      2. Мемлекеттiк қаражаттандыру (демеуқаржы бөлу)
      Бұдан басқа, мемлекеттiк бюджет есебiнен қаржыландыру жағдайында, байланыс операторларына жүктелген мемлекеттiк мiндеттемелердi (қорғаныс, төтенше жағдай органдарының, жұмылдыру резервтерi және т.б. мүдделерiнде арналарды резервте сақтау) орындауды қамтамасыз ету қажет.
      Бүгiнгi күнi көпшiлiк қолданыстағы қызметтердi жаппай ұсыну жөнiндегi міндеттеменi мемлекет "Қазақтелеком" ААҚ-ға жүктеген. Көпшiлiк қолданыстағы қызметтердi қамтамасыз етуге байланысты және iшкi шығындарды қаржыландыруды жүзеге асыруға мүмкiндiк беретiн Ұлттық оператордың ерекше мәртебесi жалпы пайдаланыстағы телекоммуникациялар желiлерi үшiн қалааралық және халықаралық байланыстың айрықша құқығы түрiнде "Қазақтелеком" ААҚ-ға берiлген. Бүгiнгi жағдайда бiр ғана операторға жауапкершiлiк жүктеу ең қолайлы жол деп есептеледi, себебi республиканың барлық аймағында қол жеткiзудiң бiрыңғай өлшемдерiн ең аз басқарушылық және транзакциялық шығындар негiзiнде жүзеге асыруға мүмкiндiк бередi.
      Алайда жалпы пайдаланыстағы телекоммуникациялар желiлерi үшiн қалааралық, халықаралық байланыс қызметi рыногына сөз жүзiндегi абсолюттiк монополияның болуы телекоммуникациялар қызметi рыногында бәсекелестiктi дамытуды тежейдi, оның үстiне айрықша құқықтарды iс жүзiнде сақтау екiталай.
      Сол себептi де рынокты ырықтандыру мен монополиядан шығару процесiнде әлеуметтiк жүктi барлық операторларға бiркелкi бөлу жолымен және белгiлi аумақта көпшiлiк қолданыстағы қызметтердi ұсыну мiндетiн алған операторлардың шығынын толтыру арқылы әмбебап қол жеткiзудi ашық қаржыландыру тетiгiне өту қажет.
      Байланыс саласындағы уәкiлеттi органның басым мiндеттерiнiң бiрi көпшілік қолданыстағы қызметтердi ұсынуды ұйымдастыруға демеуқаржы бөлудiң айқын және ұтымды тетiгiн әзiрлеу және бекiту болады.
      Бұл тетiктi iске асыру үшiн:
      Орта мерзiмдi кезеңге арналған сапаның берiлген параметрлерi бар телекоммуникациялардың көпшiлiк қолданыстағы қызметтерiнiң ең аз тiзбесiн байланыс саласындағы уәкiлеттi органның нормативтiк кесiмiмен бекiту;
      Қазақстан Республикасының Жалпы пайдаланыстағы телекоммуникациялар желiсiнiң ұлттық байланыс операторы туралы ереженi, оның ұлттық қауiпсiздiк жағдайларын және ел аумағындағы әмбебап қол жеткiзудi қамтамасыз ету жөнiндегi мiндеттемелерiн, оның қысқа мерзiмдi кезеңге басқа операторлармен салыстырғандағы артықшылықтарын Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң қаулысымен бекiту;
      тиiстi ережелер мен әдiстеменi әзiрлеу қажет.
      4.1.5. Ұлттық оператордың телекоммуникациялық рыноктың тең құқылы қатысушысына айналуы
      Ұлттық оператордың және инвестициялар көлемi әлеуметтiк маңызды, бiрақ операциялық-шығынды қызметтер желiсiн қолдау деңгейi тиiмдiлiгi жоғары халықаралық байланыс қызметiнен түсетiн кiрiс көлемiне тура тәуелдi болғандықтан, оған тек көпшiлiк қолданыстағы қызметтердi көрсетуге мiндеттемелер берiлген кезеңге "Қазақтелеком" ААҚ-ның меншiктiк құқықтарын нақты сақтауды қамтамасыз ету аса маңызды.
      Айрықша құқықты қамтамасыз етудегi негiзгi жүктеме ұлттық оператордың айрықша құқықтарын бұзатын операторларды ескерту және жауапкершiлiкке тарту жөнiндегi iс-шараларды әзiрлеуге және ұдайы жүргiзуге тиiс байланыс саласындағы уәкiлеттi органға жүктеледi. Осыған байланысты халықаралық трафиктi бағыттауға мемлекеттiк бақылауды күшейту қажет, Саllbаск (керi шақыру) және Refile (белгiленген, қазiргi бағыттау ережесінің бұзылуы, трафиктiң сыртқа кетуi) қызметтерiн ұсынуға рұқсат берiлмеуi керек.
      Ұлттық ақпараттық супермагистраль құрылысы (ҰАСМ), әмбебап қызметтердi қаржыландыру тетiгiн әзiрлеу және енгiзу аяқталғаннан кейiн айрықша құқық алынып тасталады. Ұлттық оператордың бәсекелестiк телекоммуникациялық рыногының тиiмдi қатысушысына айналады. "Қазақтелеком" ААҚ мерзiмнен бұрын айрықша құқығын жоғалтқаны үшiн өтемақы бөлiгiнде мемлекеттiк қолдаудың шаралары көзделетiн болады.
      4.1.6. Көпшiлiк қолданыстағы қызметтерге қатысты тарифтiк саясат
      Көпшiлiк қолданыстағы қызметтердiң ұлттық рыногындағы тарифтiк саясаттың негiзгi мақсаттық қағидаты абоненттер санаттары арасындағы шектi өшiру арқылы бiрдей сападағы бiрдей қызметтерге тарифтер теңдігі болып табылады. Орындау процесiнде тарифтер құрылымы өзгеретiн, сондай-ақ теңесетiн тарифтердi қайта теңгеру және олардың құрылымын өзгерту жоспарын әзiрлеу қажет. Оларды өндiру мен ұсынудың шығынына сәйкес жергiлiктi телефон байланысы қызметiнiң тарифi өседi, бiрақ онымен бiр мезгiлде кiрiссiз қызметтердi кросс-қаражаттандырудың қажеттiгi жойылатындықтан, халықаралық байланыс қызметiнiң тарифi едәуiр төмендейдi.
      4.1.7. Iшкi рынокты қорғау
      Ұлттық және экономикалық қауiпсiздiктi сақтау мақсатында шетелдiк телекоммуникациялар алыптарымен тең бәсекелестiк үшiн алғышарттар жасауды қамтамасыз ететiн шаралар қабылдануы тиiс. Тiптi болмағанда ұлттық ақпараттық супермагистралды (ҰАСМ) жасау аяқталғанға дейінгi кезеңде және сәйкесiнше ұлттық желi мен оның операторлары басқа елдердiң желiлерi операторларымен бәсекелестiкке дайын болғанға дейiн, iшкi операторларға қатысты мемлекеттiк сүйемелдеудi жүзеге асыру және Қазақстанның ұлттық телекоммуникациялар рыногында шетелдiк операторлардың қызметiне уақытша тосқауылды қолдау қажет.
      Кейiнгi жылдары әлемде жер бетiндегi телекоммуникациялар желiлерiн құру экономикалық тиiмсiз аудандарда байланыс ұйымдастыру үшiн пайдалануға болатын төменгi және орта орбиталарды пайдаланумен ғаламдық дербес жылжымалы спутниктiк байланыс жүйесiн (ҒДСЖБ) құру жөнiнде қарқынды жұмыстар жүргiзiлуде. Қазақстан Республикасының аумағында мұндай жүйелер жұмысының құқықтық негiзiн әзiрлеу қажет (радиожиiлiктердi меншiктеу және пайдалану ақысы, рұқсат құжаттарын алу, терминалдардың трансшекаралық жылжуы бөлiгiнде). ҒДСЖБ немесе Инмарсат үлгісiндегi халықаралық жүйенiң элементi болып табылмайтын спутниктiк байланыс операторларына міндетті талап Қазақстан аумағында басқару орталығын және биллинг жүйесiн орналастыру болуға тиiс. Бұл жер бетiндегi (белгiленген) желілер операторларына да қатысты.
      4.1.8. Кең ауқымды халықаралық ақпарат транзитiндегі Қазақстанның бәсекелестiк айқындамасы
      Қазақстан Республикасы оның аумағы арқылы ТМД елдерінің еуропалық республикаларын ортаазиялық республикалармен қосатын кабелдiк магистральдар өтетiн аса ұтымды географиялық орынға орналасқан. Алайда, елдiң осы әлеуеттi елеулi артықшылығы бүгiнгi күнi аса тиiмдi түрде пайдаланылмай отыр. Тіптi, шекаралас мемлекеттер тарапынан халықаралық трафик ағындарын тасымалдауда және балама транзиттiк арналарын ұсынуда Қазақстанды айналып өтудi ұйымдастыру жөнiндегi шаралар қабылдануда.
      Мұның негізгi себебi, осы кабельдiк магистральдарда ескiрген аналогтық байланыс жабдықтарын пайдалану бұл елдердi меншiктi спутниктiк цифрлық байланыс арналарына өтуге мәжбүр етедi, бұл өз кезегiнде арналарды жалға берудiң жылдан жылға қысқаруына әкеп соғады. 1997 жылы Қазақстан арқылы жалға алынған транзиттiк арналардың саны 12505 болса, 2000 жылы оның жартысы қысқарған.
      Байланыстың цифрлық арналары бойынша халықаралық транзиттiк трафиктi ұлғайту үшiн қолданыстағы Транс-Азия - Еуропа (ТАЕ) магистралiнiң қазақстандық учаскесiне қосымша Азия аймағындағы елдердің Ресейге және Кавказ елдерiне шығу мүмкiндiгiн қамтамасыз ететiн талшық-оптикалық және цифрлық радиорелелiк байланыс желiсiнiң құрылысымен қоса, Қазақстанның барлық облыс орталықтары мен өзге де маңызды әкiмшiлес мекендерiн қамтитын ҰАСМ құрылысы жүргізiлуде.
      ҰАСМ оңтүстiк учаскесi - Транс-Азия-Еуропалық магистральдың қазақстандық бөлiгi, Қытай-Алматы-Тараз-Шымкент-Өзбекстан бағыты бойынша пайдалануға 1998 жылдың қазанында берiлдi, оның құрылысына 20 ел қатысты, Шанхайдан (Қытай) басталады және Франкфурт-на-Майнеде (Германия) аяқталады. Әзiрше ТАЕ жобасы транзиттiк трафиктi ұлғайту жөнiндегi оған жүктелген үмiттi ақтай алмай отыр. Бұған себеп иран және түрiк ұлттық сегменттерi сапасының төмендiгi, сондай-ақ консорциумның қаржылық саясаты болып табылады.
      Астана-Павлодар-Өскемен-Талдықорған-Алматы және Ақтау-Атырау талшық-оптикалық байланыс желiсiн Баку-Ақтау су асты кабелдi байланыс желiсiмен қосу үшiн ҰАСМ Шығыс тармағын салу жобаланып отыр. Бұл байланыс желiлерiн қолданысқа енгiзу Еуропамен, Ресеймен, Қытаймен, Түркиямен және кавказ республикаларымен трафик транзитiн ұйымдастырудың жаңа мүмкiндiктерін ұсынады.
      Транзиттiк арналарға сұранысты көбейту мақсатында трафик транзитiне есеп айырысулар бойынша аса икемдi есептiк ставкалар енгізiледi. Бiздiң елiмiздiң бәсекелестiк айқындамасын сақтау және күшейту мiндетi тек экономикалық қана емес, сонымен қатар саяси да болғандықтан:
      осы мәселеге мемлекеттік басқару мен реттеудiң барлық деңгейлерінің назарын күшейту;
      басқа мемлекеттердiң транзиттiк трафигiн тарту жөнiндегi шараларды қолдану;
      транзиттік операциялар үшiн жеңiлдiктер ұсыну мүмкiндiгiн қарастыру қажет.
      4.1.9. Инвестициялық саясат
      Телекоммуникация саласындағы инвестициялық саясат, бiріншi кезекте қызмет түрлерiн кеңейту мен операторлар санын көбейтуге негiзделген адал бәсекелестіктi дамытуды, бiрiншi кезекте бәсекелестердің санын көбейту үшiн инфрақұрылым негiзiн жасау жолымен ынталандыруы тиiс. Бұл жерде инфрақұрылым жасаушы операторларды оператор-провайдерлерден айыра бiлу қажет. Инфрақұрылымдар мен желiлердi құру телекоммуникациялар саласындағы мемлекеттік инвестиция саясатының басымдығы болады.
      Осы тұжырымдаманы орта мерзiмдi перспективада iске асыру шеңберiнде мемлекеттiк тұрғыдан басым салалар мен жобалар:
      талшық-оптикалық және цифрлық радиорелелiк байланыс желiлерінің құрылысынан басқа, магистральдық желiде, ал сонан соң iшкi аймақтық телекоммуникациялар желiлерiнде аналогтық жабдықты цифрлық жабдықпен толық ауыстыру енетiн ҰАСМ құруды аяқтау. Байланыс желiлерi жобаларын әзiрлеу және салу кезiнде темiржол, энергетикалық кешен және басқаларының - басқа көлiк желiлерi иелерінің мүмкiндiгi барынша пайдаланылуы тиiс;
      жалпы пайдаланыстағы телекоммуникациялар желiлерiмен елiмiздiң бiрыңғай өзара үйлестiрiлген желiсiн құрайтын мемлекеттiк органдардың ведомстволық желiлерiн жетiлдiру;
      телефон байланысын, деректер берудi, қашықтық оқытуды және медицина диагностикалық орталығына теле- қол жеткiзудi қоса алғанда, село тұрғындарының ақпарат алмасуға қол жеткiзуiн кеңейту;
      қосылулардың құнын есептеудiң уақыттық жүйесiн барлық жерлерге енгiзу;
      Қазақстанның бас қаласының желiлерiн жаңарту және кеңейту.
      Көрсетiлген салалардағы инвестициялық қызметтi мемлекет операторлардың тiкелей инвестициялар тартуын, мысалы, қаржы рыногына бағалы қағаздарды орналастыруын көтермелеу жолымен, ынталандыруы тиiс.
      4.2. Телекоммуникациялар рыногын ырықтандыру және монополиядан шығару кезеңдерi
      Қазақстанда телекоммуникациялар қызметтерiнiң дамыған және тиiмдi жүйелерiн қалыптастырудың аса маңызды факторларының бiрi телекоммуникациялар қызметi рыногын кезең-кезеңмен ырықтандыру және монополиядан шығару жолымен бәсекелестiктi дамыту болып табылады. Бұл процестің кезеңдерiн мемлекеттің әлеуметтiк-экономикалық дамуының жалпы деңгейiмен, ұлттық қауіпсiздiк және бәсекелестiк қабiлетiн қамтамасыз ету мiндеттерiмен байланыстыру қажет.
      Осы кезеңде бәсекелестiктi дамыту мынадай факторлармен іркiледi:
      жалпы пайдаланыстағы телекоммуникациялар желiсi үшiн қалааралық, халықаралық байланыс рыногында "Қазақтелеком" ААҚ заңдастырылған монополиясының болуы;
      жергiлiктi және, әсiресе, ауылдық телефон байланысына өндiрiстiң өзiндiк құнын жаппайтын, мемлекет реттейтiн тарифтердiң болуы;
      жалпы пайдаланыстағы телекоммуникация желілерiнiң басым бөлiгiне иелiк ететiн "Қазақтелеком" ААҚ басымдық жағдайы;
      тұтынушылардың төмен төлем қабiлеттiлiк сұранымы және оның елдегi әлеуметтiк-экономикалық жағдайға байланысты бiркелкi бөлiнбеуi.
      Толық ашық нарыққа өту бiр мезеттiк болуы мүмкiн емес, телекоммуникация саласында бәсекелестiк ортаны құру және салаға мемлекеттің бақылау-қадағалау функцияларын күшейту болып табылатын - ырықтандырудың негiзгi мақсатынан шыға отырып, республика азаматтарының конституциялық құқықтарын iске асыруға залал келтiрмейтiн оператор қызметінің тартымдылығын қамтамасыз ететiн алғышарттар қалыптастырылуы тиiс.
      Осылайша, Қазақстанда ырықтандырылған байланыс рыногына көшудi елдiң экономикалық, әлеуметтiк және технологиялық дамуының барлық аспектiлерiн назарға ала отырып, кезең-кезеңмен жүзеге асыру қажет.
      4.2.1. Жергiлiктi байланыс рыногын құруға алғышарттар
      Бәсекелестiк ортаны құру - бұл бiрiншi кезекте ашық және құқықтары шектелмеуiн реттеуге негiзделген теңдестiрiлген телекоммуникациялар рыногын құру болып табылады. Өз кезегiнде теңдестiрiлген рынок теңдестiрiлген тарифтердi, әмбебап қызмет көрсетулердi енгiзу және оларды қаржыландыруды, сондай-ақ мемлекеттiк қажеттiлiктердi (үкiметтiк байланыс қызметтерiн, жұмылдыру резервтерiне байланысты шығындарды, Азаматтық қорғаныс мүдделерiнде пайдаланылатын желiлердi ұстауды) бюджет есебiнен қаржыландыруды бiлдiредi.
      Қазiргi кезде жергiлiктi желiлердi қолдану арқылы қызмет көрсету аясы заңнамада табиғи монополия ретiнде белгіленген және тарифтер мемлекеттiң реттеуiне жатады. Телекоммуникациялар саласындағы толық нарықтық қатынастарға одан әрi қадам басу:
      операторлар үшiн елдiң барлық аумағында жалпыға қол жетiмдi қызметтердi ұсынуға арналған тартымды экономикалық жағдайлар жасауды, атап айтқанда, осындай қызмет түрiнен келетiн шығындарды өтеу тетiгiн жасауды;
      телекоммуникацияның осы секторындағы бәсекелестiктің дамуына қарай табиғи монополия саласына жатқызылған, телекоммуникация саласындағы қызмет түрлерiн нақтылау бөлiгiнде "Табиғи монополиялар туралы" Қазақстан Республикасының Заңына өзгерiстер енгiзу ұсыныстарын және терiс пиғылды бәсекелестiктiң алдын алу мақсатында байланыс операторларының қызметiн реттеу әдiстерiн әзiрлеудi көздейдi.
      Жергiлiктi рыноктардағы бәсекелестiк тек әмбебап қол жеткiзудi қаржыландыру тетiгiн енгiзу кезiнде ғана экономикалық мағынаға ие болатындықтан, орта мерзiмдi перспективада телекоммуникациялық қызмет көрсетулерге тарифтердi реттеудiң бiрлескен рәсiмiн белгiлеу қажет, ал монополияға қарсы реттеу органдары әмбебап қызмет көрсетулердің қол жеткiзiмдi бағасын, сондай-ақ байланыс операторларының басқа да заңнамалық кесiмдер негiзінде адал бәсекелестiктi сақтауын бақылауы тиiс.
      4.2.2. Қалааралық және халықаралық байланыс рыногын құруға алғышарттар
      Қазiргi кезде "Қазақтелеком" ААҚ кiрiстiк және шығыстық қалааралық, халықаралық байланысқа айрықша құқығы Қазақстанның барлық аумағында көпшілік қолданыстағы қызметтердi ұсынуға қаржылық мүмкiндiктi қамтамасыз етедi.
      Сондықтан, осы рынокты ырықтандыру алдында әмбебап қол жеткiзудi ұйымдастырудың және қаржыландырудың баламалы тетiгi пайда болуы керек.
      Халықаралық байланысты ырықтандыру үрдiсi барысындағы тағы бiр маңызды мәселе кiрiстiк халықаралық байланысқа операторлардың есептiк ставкаларын реттеу болып табылады.
      Халықаралық байланысты ұйымдастыру кезiнде әр түрлi елдер операторларының арасындағы әлемде қабылданған есеп тәжiрибесi трафик бiрлiгiне келетiн есептiк ставка ұғымына негiзделедi, бұл - өз елiнің аумағында шетелдiк оператор орындайтын шақырудың аяқталғаны (терминацияланғаны) үшiн оператор алатын ақы. Ставканың мөлшерi шақыруды аяқтауды ұйымдастыру үшiн оператор жұмсаған ұлттық ұзарту ұзындығы мен ресурстар көлемiне байланысты. Екi елдің операторларының өзара есеп айырысуы кезiнде кiрiс трафигінің көлемi шығыс трафигiнiң көлемiнен асатын елдiң операторы ақшалай қаражаттың таза ағынын алады.
      Трафиктi аяқтау үшiн төлем есебiне "Қазақтелеком" ААҚ шетелдiк операторлардан едәуiр таза валюта қаражаты ағынын алады (2000 жылы 18,34 млн. доллар). Бұдан басқа, көрсетiлген жағдайды сақтау мақсатында қоғам есеп айырысу ставкасының жоғары деңгейiн және сәйкесiнше, халықаралық операторлар тарапынан төлемдi тұрақты ұстап тұрады.
      Кiретiн халықаралық байланысты монополиядан шығару шетелдiк әрiптестермен есеп айырысу үшiн есептiк ставка өлшемiн еркiн белгiлейтiн операторлардың пайда болуын бiлдiредi. Бiр жағынан, осы операторлар "Қазақтелеком" ААҚ тәрiздi халықаралық бедел мен сондай үлкен абонент желiсiне таяу перспективада ие болмағандықтан және ие бола алмайтындықтан, екiншi жағынан әлеуметтiк мiндеттемелерi болмағандықтан және бәсекелестiк күресте тарифтердi төмендетуге ұмтылатындықтан, есеп айырысу ставкалары төмендейдi. Тиiсiнше, есептiк ставкалардың төмендеуi Қазақстанға түсетін соманы және мемлекеттiк бюджетке түсетiн қаржы үлесiн азайтады. Келтiрiлген есептерге қарай көптеген бағыттар бойынша жағдай өзгереді және қазақстандық операторлар басқа елдерге төлем төлеуге мәжбүр болады, бұл ретте валюталық түсiмдердегi шығын жылына 25 млн. доллардан астам соманы құрайды.
      Орта мерзiмдiк перспективада трафиктiң ауытқуы Қазақстанның пайдасына сақталатындықтан, мемлекет жақын арадағы бес жылда олардың күрт төмендеуiне мүмкiндiк бермей, ставкалардың деңгейiн реттеуi тиiс.
      Бұдан басқа, алыс байланыстың ашық рынокқа қозғалысы Қазақстан Республикасының өзара байланысқан телекоммуникациялар желiлерiнiң техникалық қайта жабдықталуымен байланысты болуы тиiс. Мемлекеттiк саясат магистралдық операторларды, соның iшiнде қазiргi заманғы цифрлық байланыс магистральдары құрылысын қаржыландыратын инфрақұрылымдық компаниялар негiзiнде, ынталандыруға бағытталуы, бiрақ бұл ұлттық цифрлық супермагистрал құрылысын аяқтауға бөгет жасамауы тиiс.
      Осылайша, қалааралық, халықаралық байланыс рыногының ашылу үрдiсi мына кезеңдерден өтетiн болады:
      Бiрінші кезең. Телекоммуникация рыногын iшiнара ырықтандыру.
      Жаңа нөмiрлiк жоспарды, жергiлiктi сөйлесулердiң құнын есептеудің уақыттық жүйесiн, сондай-ақ телекоммуникация желiлерiн өзара қосуды, ырықтандырудың жаңа ережелерiн енгiзудi қамтитын жергiлiктi телефон байланысы рынокты ырықтандыру бағдарламасын iске асырғаннан кейiн болуы мүмкiн. Жалпы пайдаланыстағы телекоммуникациялар желiсiнiң бiр бөлiгiн құрайтын меншiктi желi құрған лицензиялы оператор қалааралық және халықаралық байланысты тек өз желiсiнiң абоненттерiне ұсына алады. Трафик ауытқуы есебiнен шетелден едәуiр қаражат тартудың орын алған үрдiсi сақталуы үшiн, олардың төмендеуiне мүмкiндiк бермей, Қазақстанның халықаралық операторлары үшiн есептесу ставкаларының бiрыңғай деңгейiн реттейтiн мемлекеттiк уәкiлеттiк органның реттеу тетiгін енгiзу қажет, сондай-ақ кiретiн трафик үшiн олардың арасында кiрiстi бөлу тетiгiн енгiзу қажет.
      Бiрiншi кезеңге даярлық 2004 жылы мынадай нәтижелермен аяқталуы тиiс:
      жергiлiктi байланыс рыногында бәсекелестiк ортаны құру;
      қалааралық және халықаралық байланыс рыногында қазақстандық байланыс операторлары санынан бәсекелестердің пайда болуы;
      телекоммуникация нарығының жоғары инвестициялық тартымдылығы.
      Екiншi кезең. Телекоммуникация рыногын толық ырықтандыру.
      Ұлттық цифрлық супермагистральдың құрылысы аяқталғаннан кейiн және қалааралық және халықаралық жер бетiндегi байланыстың цифрлық магистральдық арналарын пайдалану жөнiндегi баламалар пайда болғаннан кейiн мүмкiн. Кез келген жергiлiктi желi абонентi өз еркiмен қалааралық және халықаралық байланыс қызметiн ұсынатын кез келген байланыс операторын таңдай алады. Бұл жағдайда жергiлiктi байланыс операторының абонент таңдауын шектеуге құқығы жоқ.
      Екiншi кезеңге даярлық 2006 жылы аяқталуы тиiс.
      4.2.3. Операторлардың өзара қосылуы
      Операторлардың телекоммуникациялар желiлерiнiң өзара қосылу қағидаты рынокты ырықтандыру дәрежесiмен анықталады және орта мерзiмдi перспективада осы желiлердi техникалық дамытуға байланысты тасымалданады. Қазiргi кезде операторлар жалпы пайдаланыстағы телекоммуникация желiсi арқылы бiр желiнi екiншi желiге қосады, немесе белгiлi шарттарды сақтай отырып, бұл құқықты ұлттық оператор қосушы операторға бередi.
      Жаңа нөмiрлiк жоспарды енгiзу аяқталғаннан кейiн белгiлi санаттағы (бiр деңгейдегi) желiлердiң иелерi-операторлар өзара қосылуларды өз бетiнше жүзеге асыра алады.
      Уақыт бойынша есептеудi енгiзу аяқталғаннан кейiн түрлi деңгейдегi операторлар бiр-бiрiне өз бетiнше қосыла алады.
      Жергiлiктi деңгейдегi операторлармен әдiлеттi және ашық өзара қарым-қатынасты құру тек бүкiл ел көлемінде желiнiң барлық деңгейлерiнде уақыттық есепке алуды енгiзгеннен кейiн ғана мүмкiн болатынын атап өту қажет. Биллингтiң сертификатталған жүйесi желiсiнде трафиктiң міндеттi түрде бар болуы туралы талап жергілiктi телефондық байланыс қызметiн ұсыну құқығына рұқсат алудың мiндеттi шарттарының бiрi болуы тиiс.

     4-кесте. Телекоммуникациялар рыногын толық ырықтандыруға даярлық кезеңдерi.

_________________________________________________________________________

      1-кезең шамамен 2003 жыл          2 кезең шамамен 2005 жыл

Алғышарттар:                             Алғышарттар:

- Уақыт бойынша есепке алу              - Ұлттық супермагистрал шеңберi

жүйесiн енгiзудi аяқтау                   құрылысын аяқтау

- Жергiлiктi желiлердi 50%

деңгейге дейiн цифрландыру

- Ұлттық нөмiрлiк жоспар

_________________________________________________________________________

     Шығынды бағалау:                     Шығынды бағалау:


70 млн. доллар                            110 млн. доллар

_________________________________________________________________________

         Нәтиже                           Нәтиже

Өзiнiң меншiктi желiлерiн құрған         Толық ырықтандыру

операторлар үшін ырықтандыру

_________________________________________________________________________

     Тұтастай алғанда ырықтандыру бағдарламасын iске асыру барысында

мынадай iс-шаралар орындалады:

     1. Техникалық негіздi қамтамасыз ету:

     1) жергiлiктi телефон қосылуларының уақыт бойынша құнын есептеу

жүйесiн енгiзу - 2001-2003 жылдар;

     2) телекоммуникацияның жергiлiктi желiлерiн 60%-дық деңгейге дейiн

цифрландыру - 2001-2005 жылдар;

     3) жаңа нөмiрлiк жоспарды әзiрлеу және бекiту - 2001 жыл, жаңа

жоспарға көшу - 2002-2003 жылдар.

     2. Рыноктағы тең құқықты бәсекелестiк үшiн жағдайларды қамтамасыз ету:

     1) Рыноктың барлық секторларының кiрiстiлiгiн қамтамасыз ету үшiн тарифтердi қайта теңестiру - 2002 жыл;
     2) телекоммуникациялық қызмет көрсетулерiне әмбебап қол жеткiзiмдiктi қаржыландыру тетiгiн әзiрлеу және iске асыру - 2002 жыл;
      3) лицензиялаудың жаңа ережелерiн әзiрлеу және енгiзу - 2002 жылдың 1 қаңтарына;
      4) операторлардың телекоммуникациялар желiлерi түйiндесуiнiң жаңа ережелерiн әзiрлеу және енгiзу - 2002 жылдың 1 қаңтарына;
      5) кiретiн трафиктен түсетiн түсiмдi бөлу тетiгiн әзiрлеу және iске асыру - 2003 жылдың 1 қаңтарына.
      3. Ұлттық бәсекелестiк қабiлетiн қамтамасыз ету:
      1) Ұлттық супермагистрал құрылысын аяқтау - 2001-2005 жылдар.
      4. Телекоммуникация саласын тиiмдi мемлекеттiк реттеудi қамтамасыз ету:
      1) "Байланыс туралы" Z990382_ , "Лицензиялау туралы" Z952200_ , "Табиғи монополиялар туралы" Z980272_ Қазақстан Республикасының Заңдарына өзгерiстер енгiзу - 2003-2005 жылдар;
      2) қосылу үшiн өзара есептесулердi, телекоммуникация желiлерiнiң желiлiк ресурстарын пайдалану және трафиктi өткiзудi қоса алғанда телекоммуникация қызметтерiнiң тарифтерiн реттеудiң табиғи монополияларды реттеу жөнiндегi уәкiлеттi органмен бiрлескен рәсiмiн әзiрлеу - 2002 жылдың 1 қаңтарына дейiн;
      3) телекоммуникацияның әмбебап қызметтерiн ұсынуды ұйымдастыруға демеуқаржы тетiктерін құруды және пайдалануды қамтамасыз ететiн қажеттi нормативтiк құқықтық кесiмдердi әзiрлеу - 2002-2003 жылдар;
      4) ДСҰ талаптарына сәйкес байланыс саласындағы уәкiлеттi органды (Реттеушiнi) қайта ұйымдастыруды iске асыру бағдарламасын және қажеттi нормативтiк құқықтық кесiмдердi әзiрлеу - 2006 жылдың қаңтарына дейiн.
      4.2.4. Телекоммуникациялар саласын ырықтандырудың салдарлары
      Қазақстан Республикасының телекоммуникациялар саласын ырықтандыруды жүргiзу нәтижесiнде мыналарға қол жеткiзу күтiледi:
      адал ниеттi және бәсекелестiкке қабiлеттi ортамен, сондай-ақ Қазақстан Республикасының ДСҰ кiру өлшемдерiмен сыйымсыз жалпы пайдаланыстағы телекоммуникациялар желiсiнiң ұлттық операторы қазiргi уақытта жүзеге асыратын пайдалы қызмет көрсетулер есебiнен iшкi шығынды кросс-қаражаттандырудан бас тарту;
      жергiлiктi телекоммуникациялар желiлерiнде және ауылдық жерлерде қазiргi уақытта шығынды байланыс қызметтерiн ұсынуға жаңа операторларды тарту;
      екi немесе одан да көп телекоммуникациялардың магистралдық желiлерi операторларының пайда болуы;
      жергiлiктi телекоммуникациялар желiлерiнде шын бәсекелестiктi жасау;
      тұтынушыларды байланыс операторларын таңдау құқығымен қамтамасыз ету;
      бүтiндей алғанда телекоммуникациялар саласының салық салынатын базасын кеңейту;
      саланың қаржы салымы тартымдылығын едәуiр арттыру.
      4.3. Жаңа технологиялардың дамуы
      4.3.1. Жаңа технологиялардың даму үрдiсi
      Қазақстанда жаңа технологияларды дамытудың негiзгi бағыттары ұлттық телекоммуникация инфрақұрылымының бәсекелестiкке қабiлеттi талаптарымен және қоғамның қажеттiлiгiмен анықталады.
      ХХI ғасыр адамзат қызметiнiң барлық саласына кең ауқымды өзгерiстер әкелетiн ғасыр, индустриалдық қоғамнан ақпараттық қоғамға өту ғасыры болмақ. Оның негiзгi құрамдас бөлiгi қуатты көлiктiк телекоммуникациялық желiлерге және тұтынушыларға ақпарат ұсынуға рұқсат беруге бөлiнген желiлерi бар Ғаламдық ақпараттық инфрақұрылым (ҒАИ) болып табылады.
      Қазақстан мүшесi болып табылатын Халықаралық электр байланыс одағының (ХЭО) 1994 жылы Киотода өткен өкiлеттi мәслихаты ХЭО-ның негiзгi стратегиялық мақсаты ғаламдық ақпараттық инфрақұрылым құру екендiгiн атап өттi. Бұл экономика мен әлемдiк кiрiгудiң дамуын ынталандыратын қажеттi шарттардың бiрi. Бүгiнде кез-келген мемлекеттi ақпараттандыру оның экономикалық дамуының негiзгi факторларының бiрi болып табылады, сондай-ақ компьютерлендiрiлген құралдар мен ақпараттық технологияға көшу құралы болып табылады. Телекоммуникацияларды жетiлдiру мен дамыту ел өнеркәсiбiнiң дамуын үдетуге септiгiн тигiзедi, iшкi және сыртқы рынокта отандық ұйымдардың (кәсiпорындардың) табысты қызметiне, сондай-ақ шетелдiк инвестицияларды тартуға жағдай жасайды. Қазiргi заманғы телекоммуникация қызметтерiн халықтың көпшiлiгінің пайдалануына мүмкiндiк беру әлеуметтiк экономикалық дамыған қоғамның белгiсi, тұрмыс деңгейiн арттырудың аса маңызды шарттарының бiрi.
      Осыны негiзге ала отырып, телекоммуникациялар саласы дамуға тиiс негiзгi басым бағыттардың бiрi ретiнде телекоммуникация жүйелерiн және аппараттық-бағдарламалық құралдарды әзiрлеу және шығару жөнiндегi өндiрушiлер мен отандық ғалымдар мүмкiндiгiн бiр мезгiлде пайдаланатын ұлттық ақпараттық супермагистрал құру таңдап алынды. Басым бағыттар бойынша жұмыстарды аяқтау мынадай нәтижелерге әкелуi тиiс:
      бірыңғай ақпараттық кеңiстiктi қалыптастыру үшiн негiз болып табылатын ұлттық көлiктiк телекоммуникациялық желiлердің пайда болуы, деректер беруге арналған желілік технологияларды дамыту, көпшiлiкке қызмет көрсетулердің интеллектуалдық желiлерiн құру және кең белдеулi қызметтердi ендiру;
      транзиттiк телекоммуникациялық әлеуеттi жоғарылату;
      халықаралық реттеу органдарының техникалық ұсынымдарын және стандарттарын пайдалану негiзiнде телекоммуникацияның ұлттық желiсiнiң ғаламдық байланыс желiлерiмен өзара iс-қимылын қамтамасыз ету;
      ақпаратты өңдеу және қызмет көрсету желiлерiн кеңейтiлген ақпараттық ресурстарға қол жеткiзудi қамтамасыз ету мақсатында ыңғайлы нысанда қол жетерлiк баға және кепiлдендiрiлген сапа бойынша келiстiру;
      почтаның шағын саласына жаңа қызмет көрсетулер енгiзу мүмкiндiгiн қамтамасыз ету және почта-жинақ жүйесiн дамыту;
      жеке меншiк бизнес аясы өнiмділігiнің күрт үдеуi (электрондық сауда және есептесулер, сондай-ақ бизнестi электрондық жүргiзу);
      көлiктiк қызмет көрсетулердi оңтайландыру;
      қашықтықтан оқыту, мектептердi қоса алғанда оқу орындарын ақпараттандыру, ғылыми кооперация;
      ақпараттық қызмет көрсетулердi жекелеу және сапасын жақсарту, тележұмыс, әлемдiк ақпараттық ресурстарға, әлемдiк мәдениет жетiстiктерiне араласу;
      мемлекеттік органдардың әкiмшілік, бақылау қызметтерiн оңтайландыру;
      анықтамалық жұмыс, iс жүргiзу, есеп беру тетiктерiн жетiлдiру.
      Қазiргi уақытта байқалып отырған желiлер мен технологиялардың конверенциясы (жақындасуы) инфокоммуникациялық мультисервис негiзделетiн база болып отыр.
      Түрлi трафиктердiң: компьютерлiк деректер, сөз, бейнеақпарат кiрiгуi орын алатын болады.
      4.3.2. Байланыстың кең жолақты қызметтерiн ұсыну үшiн желiлер құру
      (А) Интернет және мультимедиа
      Қазақстанда мультимедиа қызметтерінің кең ауқымды желiлерiн құрудың және қызмет көрсетулерiн ұсынудың прогрессивтi сипаты туралы сенiммен айтуға болады. Кең ауқымды мультимедиа сервисінің желiлерiнiң мультимедиа сервисiнің қосымша дамуы - қашықтықтан оқыту, электрондық коммерция, интерактивтi теледидар, Интернет желiсiне өтуге қол жетiмдiк - тұтынушыға аса көп қызмет көрсетулер ұсынады. Хабар таратудың кең арналарымен қатар оларды пайдаланушыларға бейнерепортаждармен алмасу, бейнемәслихаттар мен телекөпiрлер жүргiзу үшiн интерактивтi байланыс та қажет болады. Кең хабар тарату арналарының Интернет қызмет көрсетулерiмен кiрiгу үрдiсi жалғасады. Қазiрдің өзiнде Интернеттен түрлi радиостанциялардың хабарларын тыңдап, бейнероликтер көруге болады. Уақыт өте келе Wеb-беттерге келу мен теледидар бағдарламаларын ауыстыру арасындағы шекараны жоятын жаңа интерактивтi қызмет түрлерi жасалатын болады.
      Қазақстанда Интернет желiсiне қол жеткiзiмдiктi барлық қалаларда 80 байланыс операторлары ұсынады, пайдаланушылардың саны шамамен 2000 адамды құрайды.
      (Б) Компьютерлiк телефондама.
      Бүгiн әлемде телефон байланысының екi жүйесi қалыптасуда: рынок үшiн күресте бәсекелесетiн телекоммуникацияның дәстүрлi желiсi және компьютерлiк телефондама. Дәстүрлi телефондаманың осы күрестегi бiр артықшылығы бүкiл әлемде абоненттердiң өте үлкен саны және цифрлық желiлер есебiнен хабардың айтарлықтай жоғары сапасын қамтамасыз етедi. Интернет-телефондама абонент санының аздығы мен хабардың нашар сапасы кезiнде тым төмен тарифтермен ерекшеленедi. Интернеттегi нөмiрлеу жүйесi пайдаланушының тұрған орнымен байланысты емес, сондықтан тарифтер хабар берiлетiн қашықтыққа тәуелдi емес. Дәстүрлi телефондама түрлi қашықтыққа тарифтер де түрліше.
      Интернет-телефондаманы кеңейту ұзақ мерзiмдiк перспективада бiр жағынан телекоммуникация желiлерiн дамытудың жалпы үрдiстерiмен, екiншi жағынан - дәстүрлi телефон байланысының өсуiнен едәуiр асатын мәлiметтердi тарату, түрлi қосымшалары бар тақырыптық қызметтерiнiң өсу қарқынымен айқындалады.
      Қазақстанда 2000 жылдан бастап Интернет-телефондама қызмет көрсетулерiн ұсынуға рұқсат етiлдi.
      (В) Интеллектуалдық желiлер.
      Қазiргi кезде интеллектуалдық желiнiң барлық қызмет көрсетулерi әлемнiң жетекшi операторларының желiлерiнде үлкен сұранысқа ие болуда. Капитал салымдарының жылдам өтiмдiлiгiнен басқа бұл жаңа қызмет көрсетулердің үлкен санын жылдам және жеткiлiктi жай ендiру және жұмыс iстеп тұрған жабдық қызметiнде қандай да бiр кiдiрiстердiң болмау мүмкiндiгi. Осындай қызмет көрсетулердi ұсыну бойынша алғашқы қадамдар Қазақстанда да жасалуда.
      (Г) Кең жолақты желiлер ISDN.
      Бұрын Интернет желiсi күнделiктi тұрмысқа енбей тұрғанда үлкен өткiзу жолағы бар желiлер үшiн артық ақша төлеудiң мағынасы жоқ болатын. Қазiр Web үлкен коммерциялық түйiн және мультимегабайттық файлдарды толтыру үшiн ең көп мүмкiн болар өткiзу жолағы талап етiледi. ISDN әлi де қазiргi кезде iс жүзінде қол жетiмдi өткiзудiң кең жолағын қамтамасыз ететiн жалғыз технология болып табылады. Сол арқылы кең жолақты қызмет көрсетулердi сатуға болатын қол жетiмдiлiктiң жаңа желiлерiн салудан басқа Қазақстанның байланыс операторларында бар қол жетiмдi желiлерiнің сипаттамаларын тексеру, оларға баға беру және қажет болған жағдайда жаңа желiлерге айырбастау жөнiндегi жұмыстардың үлкен көлемiн орындау қажет.
      ХЭО дамушы елдерге бұл iс-шараларды жүзеге асыруға қолдау көрсетудi жоспарлап отыр.
      (Д) Кабельдiк және спутниктiк теледидар.
      Қазақстанда кабельдік және спутниктiк желiлердi пайдаланып теледидар хабарларын тарату үдемелi қарқынмен дамитын болады. Одан басқа, керi арнасы бар жүйенi iске асыру мүмкiндiгi түрлi қосымша мультимедиа қызметтерiн ұйымдастыруға жағдай туғызады: интерактивтi теледидар (сұраным бойынша бейне, кабельдiк жүйенi пайдаланатын сатып алушылар мен банктiк есеп айырысулар, кабельдiк жүйелердегi Интернет және телефондама), жерсерiктiк медиасервис (Интернет, мәлiметтер хабарлау, жаңалық жинау, бағдарламаларды спутник арқылы жеткiзу).
      Теледидарлық хабар тарату жүйелерi бойынша мәлiметтер тарату ақпаратты бiр көзден көптеген тұтынушыға жеткiзу талап етiлетiн қолданбалы салаларда қажет, себебi, байланыс құралдарына салынатын салымдарды үнемдеуге, оны жеткiзудің уақтылығы мен географиялық қамтуына байланысты артықшылық бередi (филиалдары көп кәсiпорындар, мемлекеттiк мекемелер, бұқаралық ақпарат құралдары, Интернет қызметтерiн көрсетушiлер).
      Қазақстанда спутниктiк хабарлау қызметтерiн тек бiр, кабель теледидарының қызметтерiн жетi байланыс операторлары көрсетедi, алайда жаңа лицензия алуға өтiнiштер санының өсуi және бiрiншi кезекте облыс орталықтарында кабельдiк теледидар желiлерiнiң дамуы болжанып отыр.
      4.3.3. Мобильдi байланыс
      (А) Ұялы байланыс
      Политехнологиялық - қазiргi заман кезеңiндегi жылжымалы байланыстың дамуына тән ерекшелiк. Түрлi елдерде әртүрлi технологиялар мен стандарттардың негiзiнде iске асырылатын жылжымалы байланыс желiлерiнiң жағымды және жағымсыз жақтары бар. Жылжымалы байланыс өзiнiң техникалық-экономикалық сипаттамалары, қызметтерiнiң сапасы мен пайдалану масштабы бойынша тiркелген байланысты таяу он жылда басып озады.
      Соңғы жылдарда әлемдегi жылжымалы байланыс қызметтерiн көрсету рыногында байқалып отырған өткiр бәсекелестіктiң салдарынан барлық үш негiзгi технологиялардың, атап айтқанда GSМ, D-АМРS, CDMA дамуы мына негiзгi үш бағыттар бойынша жүзеге асырылады: қосымша қызметтердің санын арттыру желi сыйымдылығы мен бөгеу алаңын өрiстету, құнды кемiту және радиоинтерфейстi өткiзу жолағын кеңейту Қазақстанда ұялы байланыс қызметтерiн 4 байланыс операторы көрсетедi, олар GSМ, D-АМРS, CDMA стандарттарын пайдаланады. Пайдаланушылардың саны 100000 асты. 2002 жылы конкурс өткiзіліп DCS-1800 ұялы байланыс стандарты желiсiн ұйымдастыруға арналған лицензия берiлетiн болады. Қазақстанда IМТ-2000 (W-СDМА, СDМА-2000) жылжымалы байланыстың үшiншi буын стандарттарын енгiзу жақындап келедi, олар бiр 5 МГц арнасында тарату жылдамдығы 8 Кбит/с-тен 2 Мбит/с дейiнгi шектердегi бiрнеше әртүрлi қызметтердi ұйымдастыруға мүмкiндiк бередi. Бұдан басқа, бiр ғана арнада сөз бен мәлiметтердi сол бiр терминалға жiберудi талап ететiн нақты мультимедиа ақпаратты қамтамасыз ете отырып, пакеттер коммутациясы қызметiнің сигналдары бiр арнада жiберілуi мүмкiн. ХЭО қазiргi уақытта осы байланыс желiлерiне барлық елдер мүдделi қажеттi радиожиілiктi бекiту мәселесiн шешуде, бұл проблема Қазақстанда да көбiнесе әлеуетті құрылымдар пайдаланатын радиожиілік спектрiн конверсиялау жолымен шешiлуде.
      (Б) Абоненттік сымсыз қол жеткiзiмдiлiк.
      Ғаламдық телекоммуникациялардың жылдам дамуына және тұтынушылар талаптарының өсу шамасына орай желi құру және оны кеңейтуге жұмсалатын шығындарды қысқарту үшiн сымсыз абоненттiк қол жеткiзiмділік (WLL) технологияларына негiзделген техникалық шешiмдердің маңызы арта түсуде. Қазiргi уақытта WLL желілерiне тiркелген қол жеткiзiмдi жүйелер (стационарлық абоненттер) мен мобильдiгi шектеулi дәрежедегi жүйелер (жаяу жүргiншiнің жылдамдығы) жатады. Бүгiнгi күнi рынокта бiр-бiрiнен құрылымымен, техникалық параметрлерiмен және ең бастысы, шешiлетiн міндеттердiң түрлерiмен ерекшеленетiн абоненттiк көп радиоөту желiлерi пайда болды, ұялы жылжымалы байланыс стандарттарының негiзiндегi немесе технологиялар негiзiндегi жүйелер (NМТ-450, АМРS, D-АМРS немесе GSМ), сымсыз телефондама стандарттары негiзiндегi жүйелер (СТ-2, ДЕСТ). Қазақстанда NМТ-450, СТ-2, DЕСТ стандарттарының негiзiнде радиоөту желiлерiн пайдалану үшiн радиожиілiктердi конверсиялау мәселесi шешiлуде.
 
                            5. Қорытынды
 
      Байланыс қызметтерi рыногын қазiргi заманғы ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларды қалыптастыру мен ендiру негiзiнде тез дамыту, өмiрдiң барлық жақтарын ғаламдандыру мен ақпараттандыру үдерiстерiн дамыту жалпы әлемдiк үрдiстер арнасында Қазақстан экономикасының осы сегментiн тиiмдi дамытуды қамтамасыз етуге тартылған республиканың телекоммуникациялық рыногын мемлекеттiк реттеу аспаптарын мұқият және ойластырылған түрде таңдауды талап етедi.
      Осы Тұжырымдаманы қабылдау рыноктық үрдiстердi ынталандыру негiзiнде де және жалпы мемлекеттiк сипаттағы міндеттердi iске асыруды қамтамасыз ететiн iрiктеу-сұрыптау тетiктерiн қолдану арқылы да телекоммуникациялар рыногының дамуына жаңа серпiн бередi.
      Бұл ретте телекоммуникациялар саласының барлық мәселелерi тек осы саланы тиiмдi дамыту тұрғысынан ғана қаралып қоймай, онымен бiрге Қазақстанның жетiлдiруге жататын телекоммуникациялар желілерінің ықтимал мүмкiндiктерiн толық пайдалану негiзiнде республиканың бiрыңғай ақпараттық кеңiстiгiн қалыптастыру тұрғысынан да қаралады.
      Анағұрлым жалпы жағдайларда телекоммуникациялар саласындағы осы Тұжырымдаманы iске асыру ғаламдық телекоммуникациялар мен ақпараттандыру желiлерiнiң қазiргi заманғы барлық талаптарына жауап беретiн меншiктi тәуелсiз және тиiмдi желi құруды болжайды.
      1. Мемлекеттiк басқару органдарының, заңды тұлғалар мен тұрғындардың телекоммуникациялық қызметтердiң барлық түрлерiн алу жөнiндегi қажеттiлiктерiн толық қамтамасыз ететiн Қазақстан Республикасының ақпараттық кеңiстiгiнің инфрақұрылымдық бөлiгi - бiртұтас техникалық және ұйымдастырушылық идеологиясы негiзiнде жұмыс iстейтiн және дамитын телекоммуникация желiлерiнің қазiргi заманғы түрі құрылатын болады.
      2. Телекоммуникациялар саласын ойдағыдай дамыту әлемдiк экономикалық және мәдени байланыстардың нығаюына ықпал жасайтын Қазақстанның стратегиялық дамуының шешушi факторларының бiрi болып табылады.
      3. Ортаазиялық аймақтағы коммуникация инфрақұрылымында Қазақстан Республикасының көшбастаушылық айқындамасы қамтамасыз етiледi.
      4. Қазақстанның Оңтүстiк-Шығыс Азия - Еуропа және Орта Азия - Ресей бағыттарында едәуiр ақпараттық ағындарды қамтамасыз ету жөнiндегi халықаралық транзиттiк торап ретiнде тұрақтануы болады.
      5. Бесжылдық кезеңнiң соңына қарай телекоммуникациялық қызмет көрсетулер рыногының барлық секторлары толығымен ашық және бәсекелестiк жағдайында болады.