О проекте Указа Президента Республики Казахстан "О Государственной программе развития образования в Республике Казахстан на 2005-2010 годы"

Постановление Правительства Республики Казахстан от 30 сентября 2004 года N 1008

Правительство Республики Казахстан постановляет:
Внести на рассмотрение Президента Республики Казахстан проект Указа Президента Республики Казахстан "О Государственной программе развития образования в Республике Казахстан на 2005-2010 годы".

Премьер-Министр
Республики Казахстан

Указ
Президента Республики Казахстан О Государственной программе развития образования
в Республике Казахстан на 2005-2010 годы

В соответствии с подпунктом 8) статьи 44 Конституции Республики Казахстан и в целях развития системы образования Республики Казахстан постановляю:
1. Утвердить прилагаемую Государственную программу развития образования в Республике Казахстан на 2005-2010 годы (далее - Программа).
2. Правительству Республики Казахстан в месячный срок разработать и утвердить план мероприятий по реализации Программы.
3. Центральным и местным исполнительным органам, а также государственным органам, непосредственно подчиненным и подотчетным Президенту Республики Казахстан, принять меры по реализации Программы.
4. Контроль и координацию обеспечения выполнения Программы возложить на Министерство образования и науки Республики Казахстан.
5. Министерству образования и науки Республики Казахстан один раз в полугодие не позднее 25-го числа месяца, следующего за отчетным периодом, представлять в Администрацию Президента Республики Казахстан и Правительство Республики Казахстан информацию о ходе реализации Программы.
6. Настоящий Указ вступает в силу со дня подписания.

Президент
Республики Казахстан

Утверждена
Указом Президента
Республики Казахстан
от "___"______2004 года N___

Государственная программа развития образования
в Республике Казахстан на 2005-2010 годы

1. Паспорт Программы

Наименование программы Государственная программа развития
образования в Республике Казахстан
на 2005-2010 годы

Основание для разработки Послание Президента Республики Казахстан
народу Казахстана от 19 марта 2004 года
"К конкурентоспособному Казахстану,
конкурентоспособной экономике,
конкурентоспособной нации",
Стратегический план развития Республики
Казахстан до 2010 года, утвержденный
Указом Президента Республики Казахстан
от 4 декабря 2001 года N 735

Ответственный Министерство образования и науки
исполнитель Республики Казахстан

Цель Модернизация национальной системы
многоуровневого образования на основе
приоритетов Стратегического плана
развития Республики Казахстан до 2010
года для повышения качества подготовки
человеческих ресурсов, удовлетворения
потребностей личности и общества

Задачи Обеспечение доступности качественного
образования для всех слоев населения;
совершенствование нормативной правовой
базы функционирования национальной
системы образования на основе дальнейшей
демократизации управления образованием;
воспитание казахстанского патриотизма,
толерантности, высокой культуры,
уважения к правам и свободам человека;
приоритетное развитие государственного
языка;
обновление содержания и структуры
образования на основе отечественных
традиций, мирового опыта и принципов
устойчивого развития;
переход на 12-летнее среднее общее
образование;
реструктуризация системы
профессионального образования
и подготовки кадров в соответствии с
рекомендациями Международной стандартной
классификации образования (МСКО);
создание целостной трехступенчатой
системы подготовки кадров: бакалавриат -
магистратура - докторантура, основанной
на аккумулирующей кредитной системе
обучения;
повышение качества подготовки
высококвалифицированных и
конкурентоспособных кадров для всех
отраслей экономики;
интеграция в мировое образовательное
пространство;
создание национальной системы оценки
качества образования;
формирование единой образовательной
информационной среды;
совершенствование учебно-методического
и научного обеспечения образовательного
процесса;
укрепление материально-технической базы
системы образования;
интеграция образования, науки и
производства;
создание механизмов привлечения ресурсов
секторов экономики для повышения
качества образования;
совершенствование финансового, кадрового
обеспечения системы образования,
повышение социального статуса
педагогических работников;
обеспечение баланса государственного,
общественного и личностного интересов
в системе многоуровневого непрерывного
образования

Необходимые ресурсы Объем расходов государственного бюджета,
и источники необходимых для реализации Программы, финансирования составит 330 812,0 млн. тенге, в том
числе из средств республиканского
бюджета 175769,8 млн. тенге, из средств
местных бюджетов 155 042,2 млн. тенге

По годам Всего Республи- Местный
канский бюджет
бюджет
2005 год 41402,2 23379,8 18022,4
2006 год 53514,2 34036,9 19477,3
2007 год 53855,9 32150,8 21705,1
2008 год 57769,3 26216,8 31552,5
2009 год 61600,0 29484,4 32115,6
2010 год 62670,4 30501,1 32169,3

Объемы финансирования Программы в
2006-2010 годы будут уточняться при
планировании республиканского и местных
бюджетов на соответствующий финансовый
год.

Ожидаемые В результате реализации Программы:
результаты будет создана эффективная система
управления образованием, обеспечивающая
формирование профессионально-компетентной
личности, конкурентоспособного
специалиста, способное самостоятельно и
творчески решать профессиональные
задачи, осознавать личностную и
общественную значимость профессиональной
деятельности, нести ответственность за
ее результаты;
будет обеспечена реализация принципа
"образование для всех в течение всей
жизни";
будут созданы условия для получения
качественного, конкурентоспособного
образования, ориентированного на
результат;
осуществится переход на 12-летнее
среднее общее образование;
будут обеспечены доступность и
преемственность всех уровней образования;
будет обеспечено опережающее развитие
образования по сравнению с другими
социальными сферами и отраслями
экономики;
осуществится переход на трехступенчатую
систему подготовки специалистов:
бакалавриат - магистратура -
докторантура;
будет создана эффективная система
научного и учебно-методического
обеспечения всех уровней образования;
будет создана единая образовательная
информационная среда системы образования;
будет создана система статистических
показателей образования, адекватных
международным статистическим стандартам;
будут созданы система мониторинга и
прогнозирования развития системы
образования, национальная система оценки
качества образования;
будут усилены государственная поддержка
и совершенствование механизмов
стимулирования труда педагогических
работников;
будут созданы условия для социального
партнерства в профессиональной
подготовке кадров;
активизируется научная и инновационная
деятельность в сфере образования

Сроки 2005-2010 годы
реализации Программа будет реализовываться в два
этапа:
первый этап - 2005-2007 годы;
второй этап - 2008-2010 годы

2. Введение

Государственная программа развития образования в Республике Казахстан на 2005-2010 годы (далее - Программа) разработана в соответствии с Посланием Президента Республики Казахстан народу Казахстана от 19 марта 2004 года "К конкурентоспособному Казахстану, конкурентоспособной экономике, конкурентоспособной нации". Программа определяет стратегию, основные направления, приоритеты, задачи и механизмы реализации государственной политики в области образования и служит основанием для внесения изменений и дополнений в законодательство, систему управления и финансирования, структуру и содержание системы образования, кадровую и социальную политику.
Разработка настоящей Программы вызвана необходимостью кардинальных преобразований, направленных на повышение качества образования, решение стратегических задач, стоящих перед казахстанской системой образования в новых экономических и социокультурных условиях.
Программа разработана на основе анализа результатов реализации Государственной программы "Образование", утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 30 сентября 2000 года N 448 (далее - Программа "Образование").

3. Анализ состояния системы образования

Республика Казахстан признана мировым сообществом как государство с рыночной экономикой. За короткий исторический период обретения независимости страна достигла значительного роста в экономике, интегрируясь в мировое сообщество.
В этом контексте возрастают роль и значение системы образования, человеческих ресурсов как критериев уровня общественного развития, экономической мощи и национальной безопасности страны. Преобразования в системе общественных отношений оказывают влияние на образование, требуя от него мобильности, адекватного ответа на реалии нового исторического этапа и соответствия потребностям развития экономики.
В условиях быстроизменяющегося мира и лавинообразного увеличения потоков информации фундаментальные предметные знания являются обязательной, но не достаточной целью образования. Обучающиеся должны не просто овладеть суммой знаний, умений и навыков, на что направлена система казахстанского образования (знаниецентризм). Гораздо важнее и сложнее привить обучающимся такие компетенции, как умение самостоятельно добывать, анализировать, структурировать и эффективно использовать информацию для максимальной самореализации и полезного участия в жизни общества (компетентность). Казахстанская система образования продолжает развиваться в условиях устаревших методологической базы, структуры и содержания, не позволяющих ей занять достойное место в мировом образовательном пространстве. Содержание образования остается фактологическим и не ориентировано на подготовку обучающихся к компетентному, ответственному и творческому участию в жизни общества. Отсутствие унифицированной системы управления образованием на региональном уровне, недостаток штатной численности специалистов в отделах образования отрицательно сказываются на эффективности управления образованием.

Дошкольное воспитание и обучение
Большинство развитых стран создают возможности для равного доступа к дошкольному образованию. Это выражается не только в уровне финансирования (9,5% от общего бюджета образования стран Организации экономического сотрудничества и развития, 1999 г.), но и в создании различных моделей дошкольного воспитания, основанных на полнодневном или кратковременном пребывании детей: обязательные материнские школы, школы для малышей, для детей в возрасте от 3 до 5 лет, игровые группы, группы присмотра и ухода за детьми.
В Казахстане, по сравнению с 2000 годом, количество дошкольных организаций выросло на 12 единиц (1%), в то время как контингент в них вырос на 25421 ребенка (18,7%), что свидетельствует о дисбалансе между ростом востребованности в дошкольном воспитании и обучении и возможностями удовлетворить эту востребованность (таблица 1). В результате на 100 мест в дошкольной организации приходится от 105 до 130 детей. В целом по республике около 22 тыс. детей стоят в очереди на устройство в дошкольные организации, 127 тыс. пяти-шестилетних детей должны быть охвачены программами предшколы.

Таблица 1
__________________________________________________________________
Годы ! Сеть ! Контингент
------------------------------------------------------------------
2000 1144 135287
2001 1167 146375
2002 1162 153965
2003 1156 160708
___________________________________________________________________

В системе дошкольного воспитания трудится 16,3 тысячи педагогических работников, из которых 38,7% имеют высшее педагогическое образование, 52,8 % - среднее специальное педагогическое образование, 6,4 % - незаконченное высшее педагогическое образование, 2,1 % - среднее образование. 40 % педагогов дошкольных организаций имеют высшую и первую категории, 31,2 % - без категории.
Создается нормативная правовая и учебно-методическая база дошкольного воспитания. Разработано, апробировано и в 2003/2004 учебном году впервые внедрено 19 учебно-методических комплексов из 82 наименований на государственном и русском языках.
В 1999 году в Казахстане введена обязательная предшкольная подготовка детей, что способствовало росту охвата детей программами предшкольной подготовки (диаграмма 1).

Диаграмма 1

Показатели охвата детей предшкольной
подготовкой и дошкольным обучением (%)

см. бумажный вариант

Вместе с тем, в дошкольном образовании имеется ряд проблем. В настоящее время только около 40% детей в предшколе обеспечено учебниками за счет местных бюджетов. В действующих детских садах морально и физически устарели мебель, спортивный инвентарь, библиотечный фонд, игрушки, наглядные средства обучения. Только 58% районных и городских отделов образования укомплектованы специалистами по дошкольному воспитанию.
Финансирование по остаточному принципу дошкольных организаций, которые имеют статус ГККП (государственные коммунальные казенные предприятия), привело к увеличению оплаты пребывания ребенка в детском саду и сделало дошкольные организации недоступными для малоимущих и уязвимых слоев населения, которые наиболее нуждаются в них.
В целом дошкольное воспитание и обучение характеризуются низким охватом детскими садами детей в возрасте от одного года до шести лет (19,1%). Обязательную программу предшколы получают 40% пятилетних и 60% шестилетних детей.

Среднее общее образование
Зарубежный опыт реформ в общеобразовательной школе свидетельствует об увеличении сроков обучения до 12-13 лет, внедрении внешнего оценивания учебных достижений и профильного обучения учащихся старшей ступени.
Среднее общее образование Казахстана характеризуется увеличением численности общеобразовательных школ и уменьшением контингента учащихся в отдельных регионах ввиду демографических и миграционных процессов, что повлекло рост количества малокомплектных школ (таблица 2).

Таблица 2
___________________________________________________________________
Учебный год ! Количество школ ! Контингент обучающихся
-------------------------------------------------------------------
2000/2001 8109 3043,3
2001/2002 8171 3019,5
2002/2003 8164 3095,6
2003/2004 8260 302+6,2
-------------------------------------------------------------------

В республике действует 4272 малокомплектные (далее - МКШ) общеобразовательные школы (52 % от общего количества школ). В них обучается 429,1 тыс. детей (14,1 % от общего контингента обучающихся). Затраты на обучение 1 учащегося МКШ на 30 - 100 % (в зависимости от региона) выше, чем в обычной школе. Ввиду отдаленности школ от мест проживания организован подвоз 37 тысяч детей.
Функционирует 3687 (44,6 %) общеобразовательных школ с казахским языком обучения, 2069 (26,1 %) школ с казахским и русским языками обучения. Увеличивается контингент учащихся школ с государственным языком обучения. Если в 2000 году на государственном языке обучалось 52,1 %, то в настоящее время - 54,8% школьников. Действуют школы с родными языками обучения - узбекским, уйгурским, немецким, таджикским, украинским и другими. В общеобразовательных школах республики работает более 270 тысяч педагогов, из них 195,8 тысяч имеют высшее образование, более 60 тысяч - среднее профессиональное. 36,5 тысяч педагогов имеют высшую категорию, 67,0 тысяч - первую. В малокомплектных школах работает более 64 тысяч учителей.
В учебный процесс общеобразовательных школ внедрены учебники нового поколения 1-8 классов, которыми бесплатно обеспечиваются учащиеся-сироты, дети из малообеспеченных и многодетных семей. В профессиональных школах (лицеях), колледжах внедряются отечественные учебники по специальным дисциплинам.
В результате реализации Государственной программы "Образование" количество психолого-медико-педагогических консультаций увеличилось на 27 единиц, что позволило обеспечить выявление детей, нуждающихся в специальном обучении.
В республике действует 614 интернатных учреждений, где содержится за счет государства около 75 тысяч детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, из малообеспеченных и многодетных семей, с девиантным поведением; 18 детских домов-интернатов, в том числе один для детей с физическими недостатками, где воспитывается 2,8 тысяч детей, находящихся на полном государственном обеспечении.
Открыто 5 детских деревень семейного типа и 17 домов юношества, где условия жизни приближены к семейным. Получает развитие патронатная форма воспитания.
С 2000 года количество внешкольных организаций увеличилось на 25 единиц, охват учащихся - на 1,6 % (таблица 3).

Таблица 3
___________________________________________________________________
Учебный год ! Количество внешкольных ! Контингент
! организаций !
-------------------------------------------------------------------
2000/2001 568 219126
2001/2002 598 251684
2002/2003 617 266547
2003/2004 629 291545
--------------------------------------------------------------------

Вместе с тем, в среднем общем образовании обозначились проблемы, требующие своего решения. Из-за отсутствия опыта создания учебников, школы авторов, финансового механизма обеспечения полноценной экспертизы и институциональной поддержки - качество учебников вызывает нарекания педагогической общественности.
Эксплуатация устаревших и отсутствие современных учебной мебели и оборудования, спортивного инвентаря (особенно в сельских школах) не позволяют выполнять в полном объеме требования государственного общеобязательного стандарта образования и негативно сказываются на состоянии здоровья детей и подростков. Каждая третья школа республики не имеет предметных кабинетов: химии, физики, биологии, математики и др., специализированных лабораторий и спортивных залов.
256 школ находятся в аварийном состоянии. Нуждается в капитальном ремонте более 2 тысяч школ. Дефицит ученических мест по стране составляет около 500 тысяч.
Государственные общеобязательные стандарты образования, основанные на предметном подходе, не дают ученику четко выраженной позитивной мотивации к выбору жизненного пути, интересов и перспектив. Только 30 % старшеклассников осознанно выбирают профессиональную деятельность, соответствующую их способностям. 70% будущих выпускников обладают низкой самооценкой и не подготовлено к самостоятельности в жизни. Из-за недостаточной профилизации обучения на старшей ступени выпускники школ остаются невостребованными на рынке труда.
Результаты комплексного тестирования показывают невысокий уровень знаний абитуриентов. Доля получивших неудовлетворительные оценки в течение 5 лет остается неизменной и составляет 28-30 %. Итоги единого национального тестирования (ЕНТ) 2004 года, показывают, что 24,2 % выпускников школ не набрали порогового уровня в 40 баллов из 120 возможных, лишь 0,7 % подтвердили отличные оценки, набрав 101-120 баллов.
Из более 120 тысяч детей с ограниченными возможностями только треть охвачена специальным образованием в коррекционных организациях. Нормативная правовая и программно-методическая база специального образования, система подготовки и переподготовки педагогических кадров для коррекционных учреждений нуждаются в совершенствовании и обновлении. Отсутствует система централизованного учета детей с ограниченными возможностями. Слабо развивается инклюзивное образование.
Вывод части детских юношеских спортивных школ из системы образования привел к потере единой координации внешкольной работы, снижению уровня военно-патриотического и физического воспитания, уровня охвата подростков оздоровительными программами.

Начальное и среднее профессиональное образование
Анализ состояния профессионального образования в развитых странах свидетельствует о наличии механизмов стимулирования работодателей для участия в процессе подготовки кадров, наличии институциональной основы регулирования качества профобразования (национальные центры присвоения и подтверждения квалификаций) и высокой мобильности и интегрированности профессиональных программ.
Систему начального и среднего профессионального образования Республики Казахстан представляют 722 учебных заведения, в том числе 307 профессиональных школ (лицеев) и 415 колледжей с общим контингентом обучающихся 341,3 тыс. чел.
Контингент обучающихся в учебных заведениях начального профессионального образования с 2000 по 2004 годы увеличился на 10,3 тысяч человек (таблица 4).

Таблица 4
___________________________________________________________________
Учебный год ! Количество ! Контингент ! Количество обучающихся
! ПШ (ПЛ) ! обучающихся ! за счет средств госбюджета
-------------------------------------------------------------------
2000/2001 306 88,3 75,4
2001/2002 312 88,1 72,1
2002/2003 312 89,6 82,3
2003/2004 307 98,7 91,3
--------------------------------------------------------------------

По сравнению с 2000 годом количество колледжей выросло на 101 единицу за счет открытия частных учебных заведений. Контингент обучающихся в колледжах увеличился на 86,5 тыс. человек (таблица 5).

Таблица 5
____________________________________________________________________
Учебный год ! Количество ! Контингент ! Количество обучающихся
! колледжей ! обучающихся ! за счет средств госбюджета
--------------------------------------------------------------------
2000/2001 314 156,1 43,8
2001/2002 349 189,8 45,7
2002/2003 382 207,9 54,8
2003/2004 415 242,6 63,3
--------------------------------------------------------------------

В учебных заведениях начального и среднего профессионального образования работает 28,1 тысяча педагогов. Из них имеют высшее образование 2231 человек, среднее профессиональное - 5647 человек, остальные - среднее техническое. Имеют высшую категорию 7580 человек, первую - 6989. В колледжах работают 5 докторов наук и 96 кандидатов наук.
Вместе с тем, развитие нерегулируемого рынка образовательных услуг в быстро изменяющейся экономической ситуации, отсутствие социального партнерства между работодателями и системой начального и среднего профессионального образования привели к диспропорции в подготовке кадров по уровням образования и секторам экономики. Количество подготавливаемых специалистов технического и обслуживающего труда в расчете на 10 тысяч населения значительно ниже, чем в сфере высшего образования, и составляет в колледжах 162 учащихся, в профессиональных школах - 66 учащихся, в то время как в вузах - 439 студентов. Наблюдается увеличение подготовки кадров для сферы обслуживания и непроизводственного сектора, в то время как потребность в технических, строительных и сельскохозяйственных специальностях остается неудовлетворенной (диаграмма 2).

Диаграмма 2

Контингент учащихся профессиональных школ (лицеев)
в 2003-2004 учебном году в разрезе отраслей экономики

см. бумажный вариант

Контингент учащихся колледжей в 2003-2004
учебном году в разрезе направлений обучения

см. бумажный вариант

Работодатели и другие социальные партнеры слабо задействованы в формировании заказа на подготовку специалистов технического и обслуживающего труда. Нет механизма привлечения средств частного сектора экономики в организацию профессионального образования и подготовки кадров. Требуется капитальный ремонт 122 зданий профессиональных школ (45 %), текущий ремонт 115 (42,1 %), недостает 153 кабинетов профессионального цикла, 146 - общеобразовательного цикла, 108 учебных лабораторий, 78 учебных мастерских, 33 столовых, 72 медпунктов.
На организацию производственного обучения, приобретение учебных материалов, инструментов и оборудования, переподготовку и повышение квалификации кадров финансовые средства не выделяются.
Выделенные финансовые средства расходуются, в основном, на выплату заработной платы и социальный налог (54 %), на питание, обмундирование и стипендию (23 %), коммунальные услуги (10 %), содержание и обслуживание помещений (3 %).
Потребность в кадрах профшкол и колледжей составляет 934 преподавателя специальных дисциплин и мастера производственного обучения. Сохраняется тенденция старения кадрового состава профессиональных школ и колледжей, оттока наиболее квалифицированных преподавателей в малый и средний бизнес. Молодые специалисты из-за низкого уровня оплаты труда и социального статуса педагога не мотивированы для работы в профшколах и колледжах.
Структура управления и учебно-методического обеспечения учебных заведений профессионального образования и подготовки кадров на областном уровне не укреплялась с момента передачи функции управления и финансирования этих учебных заведений местным представительным и исполнительным органам власти (1996 год).
Структура и образовательные программы профессионального образования и подготовки кадров технического и обслуживающего труда по уровням квалификации не соответствуют Рекомендациям о техническом и профессиональном образовании (ЮНЕСКО, 2001 год), критериям программ Международной стандартной классификации образования (МСКО, 1997 год), что уменьшает мобильность, гибкость системы профессионального образования и снижает вероятность ее признания в мировом образовательном пространстве.

Высшее образование
Анализ развития системы высшего и послевузовского образования ведущих стран мира свидетельствует о том, что наиболее распространенной и признанной является трехступенчатая модель подготовки кадров: бакалавриат - магистратура - докторантура Ph.D, основанная на кредитной системе обучения. Данная модель практикуется в университетах США и большинства стран Европы. Она является наиболее гибкой и эффективной, обеспечивает академическую мобильность и востребованность выпускников в быстро меняющихся условиях рынка труда.
Система высшего образования Республики Казахстан представлена 180 высшими учебными заведениями и 86 филиалами вузов. 9 ведущих университетов имеют особый статус. В целях совершенствования системы подготовки и повышения квалификации педагогических кадров в 2004 году открыто 5 государственных педагогических вузов.
Увеличивается количество высших учебных заведений, контингент студентов и государственный образовательный заказ (таблица 6).

Таблица 6
____________________________________________________________________
Учебный год ! Количество ! Контингент ! Госзаказ (помимо
! вузов ! обучающихся ! продолжающих обучение)
-------------------------------------------------------------------
2000/2001 181 440715 21970
2001/2002 182 514738 25265
2002/2003 173 590982 25465
2003/2004 180 656561 26465
--------------------------------------------------------------------

Из 41 тысячи человек профессорско-преподавательского состава вузов - 2520 докторов и 11610 кандидатов наук. Численность студентов на 10000 населения увеличилась с 257 человек в 2000-2001 учебном году до 439 в 2003-2004 учебном году.
В ходе реализации Государственной программы "Образование" , принятой в 2000 году, усовершенствован классификатор специальностей высшего образования. Разработаны государственные общеобязательные стандарты высшего образования с унифицированными образовательными программами начальных курсов, обеспечившими технологичность учебного процесса. Дисциплины специальностей и направлений подготовки высшего образования обеспечены 7000 типовыми учебными программами.
В целях обеспечения равного доступа к получению высшего профессионального образования и отбора наиболее подготовленной молодежи введена новая модель формирования студенческого контингента через комплексное или единое национальное тестирование и предоставление государственных образовательных грантов и государственных образовательных кредитов на конкурсной основе.
Заложены основы для перехода системы подготовки кадров на общепринятую в мире бакалаврско-магистерскую модель. Вузам предоставлена значительная академическая свобода. Активизировались научные исследования, используемые в обучении, академическая мобильность. Около 19 тысяч граждан Республики Казахстан обучается в вузах 35 стран мира, в том числе 16,4 тыс. - в вузах России. 800 человек стали обладателями международной стипендии Президента Республики Казахстан "Болашак". 8690 иностранных граждан обучаются в вузах республики.
Вместе с тем снижение требований отдельных вузов и их многочисленных филиалов к уровню подготовки абитуриентов и студентов, при недостаточном интеллектуальном, кадровом, материально-техническом потенциале высшей школы, приводит к снижению качества подготовки специалистов. Это вызывает необходимость совершенствования нормативной правовой базы в направлении усиления требований к кадровому обеспечению и материально-технической базе вузов.
Существующая в вузах подготовка по узкопрофильным специальностям ориентированна только на стабильные отрасли и потребителей, которые характерны для плановой экономики. Требуют дальнейшего развития социальное партнерство и адресная подготовка кадров, особенно на региональном уровне. Наблюдается дефицит учебников и учебных пособий по техническим, аграрным, технологическим, ветеринарным специальностям на государственном языке. 50 % имеющейся в вузах учебной, учебно-методической и научной литературы требует обновления.
Медленно идет процесс разработки механизмов взаимоучета и взаимопризнания казахстанских и зарубежных образовательных программ, документов об образовании, что сдерживает академическую мобильность студентов и преподавателей.

Послевузовское образование
Аспирантура на бюджетной основе функционирует в 48 государственных вузах, 5 негосударственных и 66 научных организациях; докторантура - в 15 государственных вузах и 23 научных организациях.
В последние годы менее 18 % выпускников аспирантуры заканчивают ее с присвоением ученой степени, что является свидетельством низкой эффективности существующей системы подготовки научных кадров.
Программы послевузовского образования не позволяют управлять качеством подготовки научных и научно-педагогических кадров. Снижена ответственность научных руководителей (консультантов), организаций образования и науки за результаты обучения аспирантов и докторантов.
Имеется дефицит научных кадров по ряду направлений, в том числе медицинских (трансплантологии и искусственным органам, нейрохирургии, гематологии, лечебной физкультуре, спортивной медицине и др.), что связано с отсутствием в республике соответствующих научных школ. В научно-исследовательских институтах и вузах происходит "старение" кадров. Если 10 лет назад средний возраст докторов наук составлял 56 лет, то в настоящее время - 62 года, кандидатов наук - соответственно 44 года и 47 лет.
Незначительно участие научных организаций в образовательном процессе вузов. Разрыв между содержанием образования и современным состоянием науки не позволяет осуществить полноценный переход от подготовки "специалиста" к подготовке "специалиста-исследователя", способного творчески воспринимать новые научные идеи, быть проводником новейших технологий и управлять современными технологическими процессами.
Многочисленные исследования по педагогическим наукам имеют низкую практическую значимость. Несмотря на то, что в последние годы по педагогическим наукам защищено около 140 докторских и 600 кандидатских диссертаций, методы и формы обучения на всех уровнях образования на протяжении многих десятилетий остаются неизменными; не изменилось устаревшее представление о назначении педагога как источника готовых знаний.

Подготовка, переподготовка и повышение квалификации
педагогических кадров
Базовую подготовку по педагогическим специальностям ведут 34 вуза по 19 педагогическим специальностям с контингентом обучающихся более 167 тысяч человек с годовым выпуском более 22 тысяч учителей.
Растет государственный образовательный заказ на подготовку педагогов: с 5655 грантов и кредитов в 2001 году до 6075 в 2004 году.
Увеличивается количество учителей, проходящих переподготовку и повышение квалификации: в 2001 году - 42784 учителя, в 2003 - 48157. Однако этого не достаточно для реализации положения Закона об образовании, обязывающего прохождение курсов повышения квалификации каждым учителем не реже одного раза в пять лет, в соответствии с которым ежегодно повышение квалификации должны проходить 54 000 учителей.
Предполагаемое обучение в профильном классе, иностранным языкам, информатике со 2 класса, расширение сети профессиональных школ потребует дополнительного введения 28 тысяч педагогических ставок.
Необходимо разработать механизм привлечения и закрепления выпускников вузов для работы в сельской местности.
Не в полной мере используются возможности вузов для повышения квалификации педагогических кадров. Слабо развит обмен опытом с зарубежными странами по проблемам повышения квалификации и переподготовки педагогических кадров. Недостаточно эффективно используются механизмы материального и морального стимулирования приобретения новых знаний руководителями и сотрудниками организаций образования; слабо внедряются активные тренинговые технологии обучения, ориентированные на практическую деятельность.

Информатизация образования
В соответствии с Государственной программой информатизации системы среднего образования завершена 100-процентная компьютеризация общеобразовательных школ. Создан Центральный коммуникационный узел, к которому подключены узел центрального аппарата Министерства образования и науки и телекоммуникационные узлы департаментов образования областей. Электронные учебные издания для организаций среднего общего образования охватывают 25% школьных предметов. К спутниковому каналу дистанционного обучения подключено 717 школ шести областей республики (8,7%).
Вместе с тем, развитие и применение информационных и коммуникационных технологий (далее - ИКТ) в сфере образования значительно отстают от потребности.
В Казахстане на один компьютер приходится 54 учащихся общеобразовательных школ, что по данным ЮНЕСКО, является одним из самых высоких показателей среди стран СНГ (в России - 59). В то же время в среднем по странам Организации экономического сотрудничества и развития этот показатель на 2002 год равнялся 13, в Латвии, Венгрии и Чешской Республике он составлял 5, 9 и 15 соответственно. На начало 2004 года в Великобритании в средних школах на 1 компьютер приходилось 5 учащихся, в США - 4.
В настоящее время доступ к сети Интернет имеют только 44 % школ Казахстана. В Финляндии уже в 1999 году более 90 % школ имели выход в Интернет, в 2000 году - 100 % школ Эстонии, более 80 % школ Австралии, Канады, Исландии, 58 % - Венгрии, 52 % - в среднем по странам Организации экономического сотрудничества и развития.

Доля школ, имеющих доступ к сети Интернет,
в разрезе областей (%)

см. бумажный вариант

В профессиональных школах (лицеях) и колледжах на 1 компьютер приходится 31 и 25 учащихся соответственно. К сети Интернет подключено 39 % профшкол (лицеев) и 51 % колледжей.
На уровне высшего образования работают отдельные локальные системы управления учебным процессом, не имеющие согласованного интерфейса с информационной системой.
Лишь отдельные вузы внедрили технологию дистанционного обучения, в некоторых данная технология реализуется в экспериментальном режиме.

Финансирование образования
Стабилизация экономического положения страны позволила значительно увеличить расходы государственного бюджета на образование (таблица 7).

Таблица 7 (млн. тенге)
____________________________________________________________________
! 2000 ! 2001 ! 2002 ! 2003 ! 2004
--------------------------------------------------------------------
Дошкольное воспитание и
обучение 2975 3322 3880 4553 5742

Среднее общее образование 60007 67224 81744 98906 124979

Начальное профессиональное
образование 2693 3018 3910 5299 6540

Среднее профессиональное
образование 2662 2528 2989 3495 5001

Высшее и послевузовское
образование 8120 9344 11783 12763 15506

Прочие программы 4959 17640 14671 24505 33547

Итого 81416 103076 118977 149521 191315

в % к ВВП 3,1 3,1 3,2 3,4 3,8
-------------------------------------------------------------------

Увеличение расходов государства на образование было не только абсолютным, но и в процентном отношении к ВВП, несмотря на значительные темпы его роста.

Качество образования
Внедряется система независимой внешней оценки учебных достижений: единое национальное тестирование (далее - ЕНТ), промежуточный государственный контроль (далее - ПГК).
Однако действующий механизм контроля и оценки качества всех уровней образования не в полной мере отражает реальное состояние образования и, следовательно, не может быть объективным инструментом обратной связи для управления.
Показатели и критерии оценки качества деятельности организаций образования несовершенны, отсутствует объективный мониторинг. Компоненты управления качеством образования функционируют разрозненно. Содержание, цели и задачи внешней оценки достижений обучающихся не отвечают современным требованиям к качеству знаний. Казахстан не участвует в международных программах по сравнительным исследованиям уровня знаний обучающихся.
Действующая система статистики Министерства образования и науки не соответствует современным требованиям как в содержательном, так и в технологических аспектах. Отсутствуют насыщенность и оперативность, не выработаны необходимые по комплексности и полноте потоки унифицированной статистической информации, соответствующей международным стандартам. Система показателей образования подменяется набором данных, собираемых по разным основаниям, которые после обобщения трактуются в терминах административной отчетности.
Основными причинами создавшейся в системе образования ситуации стали:
преобладание в оценке качества образования процедур, не обеспечивающих объективность;
недостаточная восприимчивость системы образования к нововведениям, приверженность к устаревшим принципам содержания и структуры образования;
низкий уровень подготовки педагогических кадров, отток кадров, слабое материальное стимулирование педагогического труда;
недостаточное финансирование укрепления материально-технической базы организаций образования;
несоответствие учебно-лабораторного, физкультурного, игрового оборудования, учебной и методической литературы современным требованиям;
отсутствие научно-обоснованного долгосрочного прогноза спроса и предложения на рынке образовательных услуг;
несогласованность методологических подходов при создании и реализации преемственных государственных общеобязательных стандартов образования и программ для всех уровней и ступеней образования, механизма их мониторинга;
отсутствие механизмов привлечения работодателей и других социальных партнеров в процесс организации профессионального обучения и подготовки специалистов;
недостаточная разработанность инструментариев, методик и технологий оценочной деятельности в образовательной сфере;
слабое развитие системы переподготовки и повышения квалификации педагогических, научно-педагогических кадров и мастеров производственного обучения;
отсутствие единой информационной инфраструктуры системы образования, включающей в себя систему управления образованием.
Улучшение экономической ситуации в стране в начале нового столетия, а также меры, принятые по реализации Программы "Образование", в целом позитивно отразились на системе образования. Однако этого недостаточно для устранения несоответствия системы образования потребностям рыночной экономики и открытого гражданского общества.
Требуется принятие мер по преодолению негативных явлений, кардинальным организационным, структурным преобразованиям, обновлению содержания образования и совершенствованию качества обучения и воспитания детей, подготовке специалистов в соответствии с современными социально-экономическими и политическими условиями развития республики и прогрессивным опытом высокоразвитых стран.

4. Цель и задачи Программы

Цель: модернизация национальной системы многоуровневого образования на основе приоритетов Стратегического плана развития Республики Казахстан до 2010 года для повышения качества подготовки человеческих ресурсов и удовлетворения потребностей личности и общества.
Задачи:
обеспечение доступности качественного образования для всех слоев населения;
совершенствование нормативной правовой базы функционирования национальной системы образования на основе дальнейшей демократизации управления образованием;
воспитание казахстанского патриотизма, толерантности, высокой культуры, уважения к правам и свободам человека;
приоритетное развитие государственного языка;
обновление содержания и структуры образования на основе отечественных традиций, мирового опыта и принципов устойчивого развития;
переход на 12-летнее среднее общее образование;
реструктуризация системы профессионального образования и подготовки кадров в соответствии с критериями МСКО;
создание целостной трехступенчатой системы подготовки кадров: бакалавриат - магистратура - докторантура, основанной на аккумулирующей кредитной системе обучения;
повышение качества подготовки высококвалифицированных и конкурентоспособных кадров для всех отраслей экономики;
интеграция в мировое образовательное пространство;
создание национальной системы оценки качества образования;
формирование единой образовательной информационной среды;
совершенствование учебно-методического и научного обеспечения образовательного процесса;
укрепление материально-технической базы системы образования;
интеграция образования, науки и производства;
создание механизмов привлечения ресурсов секторов экономики для повышения качества образования;
совершенствование финансового, кадрового обеспечения системы образования, повышение социального статуса педагогических работников;
обеспечение баланса государственного, общественного и личностного интересов в системе многоуровневого непрерывного образования.

5. Основные направления и механизм реализации Программы

Для реализации поставленных задач необходимо:
трансформировать содержание образования от знаниецентристского к компетентностному, ориентированному на результат;
привести материально-техническую базу, предметно-пространственную среду и учебно-методическое обеспечение организаций образования в соответствие с современными социально-экономическими условиями и требованиями учебно-воспитательного процесса;
усилить языковую, информационную, экологическую, экономическую и правовую подготовку обучающихся;
усовершенствовать структуру и содержание профессиональных образовательных программ подготовки, переподготовки и повышения квалификации кадров всех уровней образования;
обеспечить преемственность уровней образования по содержанию и продолжительности обучения.

Дошкольное воспитание и обучение
Основным направлением повышения качества дошкольного воспитания и обучения является создание условий для приобретения детьми основ личностной культуры, навыков, необходимых для обучения в школе, изучения государственного языка, интеллектуального и эмоционального развития детей, сохранения и укрепления их физического и психического здоровья.
В целях удовлетворения возрастающих потребностей населения в услугах дошкольного воспитания и обучения необходимо создать нормативные правовые и финансовые условия для открытия и обновления материально-технической базы:
дошкольных центров разного профиля (физкультурно-оздоровительные, гуманитарные, спортивные, эстетические, лингвистические, экологические, по обучению родителей, для одаренных дошкольников, детей с ограниченными возможностями и т.д.);
семейных детских садов;
кабинетов коррекции и инклюзивного образования;
дошкольных мини-центров на базе общеобразовательных школ с группами кратковременного пребывания;
детских яслей, детских садов, яслей-садов;
комплексов "школа-детский сад";
предшкольных групп и классов на базе организаций образования.
На местах управление и методическое обеспечение дошкольного воспитания должно осуществляться соответствующими специалистами в составе органов управления образованием.
Для научно-методического обеспечения качества дошкольного воспитания и обучения, соответствующего актуальным и перспективным потребностям общества, будет создан Республиканский научно-практический центр "Дошкольное детство". Центр будет разрабатывать и реализовывать стратегию развития дошкольного образования, исследовать и анализировать деятельность системы дошкольного воспитания и обучения, разрабатывать государственные стандарты, инновационные проекты, проводить экспертизу учебно-методических пособий, игрушек, игрового оборудования и т.д.
Необходимо создать механизмы стимулирования долевого участия работодателей в развитии сети негосударственных дошкольных организаций, открытия детских садов при крупных предприятиях.
В целях создания равных стартовых условий для обучения в школе, дети пятилетнего возраста будут охвачены программами предшкольной подготовки на базе общеобразовательных школ и дошкольных организаций.

Среднее образование
Содержание среднего образования включает в себя следующие образовательные поля: язык и литература, человековедение, обществознание, математика, информатика, естествознание, искусство, технология, физическое воспитание.
В среднем общем образовании будет осуществлен переход на 12-летнее обучение, предусматривающее три ступени.
I-ая ступень - начальное общее образование, продолжительность обучения 4 года, 1-4 классы. Начало обучения с 6 лет. Программа начальной школы направлена на формирование личности ребенка, выявление и развитие его индивидуальных способностей.
Содержание образования будет обогащено ранним (со 2-го класса) изучением иностранного языка и основ информатики.
Обучение и воспитание на I-ой ступени ориентируются на формирование положительной мотивации и умений в учебной деятельности: прочных навыков чтения, письма, счета, элементарного опыта языкового общения, творческой самореализации, культуры поведения, основ личной гигиены и здорового образа жизни для последующего освоения образовательных программ основной школы. Ступень завершается промежуточным контролем знаний учащихся и выборочным мониторинговым оцениванием учебных достижений.
II-ая ступень - основное общее образование, продолжительность обучения 6 лет, 5-10 классы. Приоритетным направлением функциональной деятельности основной школы является освоение учащимися базисных основ системы наук, формирование у них высокой культуры межличностного и межэтнического общения, самоопределения личности и профессиональной ориентации. На данной ступени содержание каждого предмета логически завершается в объеме основного базового образования. Расширяется вариативная часть учебного плана для изучения учебных дисциплин по выбору, вводится предпрофильная подготовка.
После завершения II-ой ступени выявляются способности и уровень подготовки учащихся для выбора дальнейшего профиля обучения на III-ей ступени среднего общего образования. Ступень завершается промежуточным контролем знаний учащихся в виде централизованного тестирования для выявления способностей, наклонностей и степени усвоения пройденного материала.
III-я ступень - среднее общее образование, профильное обучение, продолжительность обучения 2 года, 11-12 классы.
Программы III-ей ступени среднего общего образования будут разработаны на основе дифференциации, интеграции и профессионализации содержания образования. Принципиальным новшеством III-ей ступени является введение профильного обучения по социально-гуманитарному, естественно-научному, технологическому и другим направлениям для осуществления углубленной допрофессиональной подготовки учащихся.
Учащимся III-ей ступени предоставляется возможность выбирать индивидуальные образовательные программы, в которых особое место отводится творческой деятельности и развитию индивидуальных способностей. Обеспечивается переход от установки на приобретение знаний к овладению систематизированными представлениями о мире, обществе и человеке, умению и стремлению самостоятельно и творчески их использовать, расширять и углублять.
Освоение образовательных программ среднего общего образования завершается единым национальным тестированием.
Переход на 12-летнее образование будет осуществляться поэтапно. В 2008-2009 учебном году первоклассники будут обучаться по новой программе. С 2009-2010 года начнется переход на 12-летнее образование 5 и 11 классов. В среднем образовании необходимо:
создание нормативной правовой базы перехода на 12-летнее обучение;
усовершенствование базового и профильного содержания образовательных программ, разработка и экспертиза экспериментальных учебных планов, учебников и учебно-методических комплексов;
создание научно-методического центра "Учебник", задачами которого будут методическое обеспечение разработки и издания учебников и учебно-методической литературы, организация экспертизы учебной литературы для 12-летней школы;
внедрение новых педагогических, информационных и здоровье сберегающих технологий обучения;
создание системы внешнего текущего и итогового оценивания учебных достижений обучающихся;
изменение принципов организации обучения и роли ученика от пассивного "получателя" знаний, умений, навыков к активно познающему субъекту познавательного процесса;
четкое разграничение функций звеньев управления и их подчиненноcти путем разработки положения об областных и районных (городских) управлениях образования;
создание системы вовлечения всего сообщества в процесс обсуждения ожидаемых результатов школьного обучения и путей их достижения на основе данных мониторинга;
строительство общеобразовательных школ.
Учебный процесс будет направлен на:
формирование потребности и умения самостоятельно добывать применять знания на практике, целенаправленное и систематическое приобщение к научным способам познания;
развитие ученика как личности и субъекта деятельности, формирование ценностных жизненных ориентиров;
уважение к национальной культуре и открытость по отношению к другим культурным истокам;
формирование основных понятий рыночной экономики и качества и умение применять их на практике;
обеспечение предпрофильной подготовки на ступени основного общего и профильного обучения на ступени среднего общего образования.
Новый государственный общеобязательный стандарт среднего общего образования будет устанавливать систему национальных целей образования, ориентированного на результат в виде базовых компетенции выпускников.
Будут совершенствоваться формы и методы работы с одаренными детьми, направленные на формирование интеллектуального потенциала Республики Казахстан, развиваться международные связи.
Особое внимание будет уделено развитию сельских школ. Для полноценного и качественного проведения учебного процесса в малокомплектных школах совмещенные классы основного и старшего звена будут постепенно сокращаться. В сельской местности предусматриваются строительство и открытие профильных школ-интернатов для детей из малокомплектных школ. Для создания открытой образовательной среды будут шире внедряться дистанционная и другие инновационные формы организации учебного процесса.
Будет сохранена и расширена сеть специальных коррекционных организаций образования, расширен доступ к допрофессиональной и профессиональной подготовке детей с ограниченными возможностями, разработаны меры по государственной поддержке интегрированного обучения лиц с ограниченными возможностями, организации обучения детей, ранее считавшихся необучаемыми, совершенствоваться кадровое обеспечение специального образования.
Реализация программ коррекционно-развивающего обучения детей с ограниченными возможностями с раннего возраста создаст условия значительной части детей данной категории для обучения в обычных общеобразовательных школах.
Для развития дополнительного образования предполагаются укрепление и развитие сети организаций дополнительного образования, совершенствование нормативной правовой базы, максимальный охват внеурочной деятельностью детей из социально-незащищенных слоев населения и детей, склонных к девиантному поведению, создание условий для посещения организаций дополнительного образования детьми с ограниченными возможностями.
К участию в развитии специального и дополнительного образования будут привлекаться международные, неправительственные организации, частный сектор.

Техническое и профессиональное образование
Начальное профессиональное образование и часть среднего профессионального образования по техническим и сельскохозяйственным специальностям будут трансформированы в техническое и профессиональное образование, которое будет являться составной частью системы среднего образования и обеспечивать подготовку человека к эффективной профессиональной деятельности на уровне требований новейших технологий и рынка труда.
Техническое и профессиональное образование будет базовым уровнем системы профессионального образования и подготовки кадров, направленным на подготовку квалифицированных рабочих кадров и специалистов технического и обслуживающего труда по всем основным видам общественно-полезной профессиональной деятельности.
Техническое и профессиональное образование по сложности реализуемых профессиональных образовательных программ подразделяется на:
1) техническое и профессиональное образование первой ступени, предусматривающее овладение умениями и навыками выполнения работ по несложным массовым профессиям технического и обслуживающего труда, не требующим углубленной теоретической и профессиональной подготовки.
Содержание образовательных программ первой ступени предусматривает изучение интегрированных курсов по общеобразовательным, социально-экономическим предметам, являющимся профилирующими для успешного освоения общепрофессиональных и специальных дисциплин и приобретения профессиональных навыков. По завершении обучения присваивается достигнутый уровень профессиональной квалификации (разряд, класс, категория) по конкретной профессии. Продолжительность обучения на базе основного общего образования составляет не менее 2 лет;
2) техническое и профессиональное образование второй ступени, предусматривающее овладение более сложными (смежными) специальностями и практическими навыками выполнения работ технического и обслуживающего труда во всех отраслях экономики, связанных с высокими технологиями и профессиональной деятельностью.
Содержание образовательных программ данной ступени предусматривает изучение гуманитарных, экономических, общепрофессиональных, специальных дисциплин и выполнение практических работ по приобретению и закреплению профессиональных навыков. По завершении обучения присваивается повышенный уровень профессиональной квалификации по конкретной специальности (техник-механик, техник-строитель и т.д.). Продолжительность обучения на базе основного общего образования составляет не менее 3 лет.
Содержание программ данной ступени будет гармонизировано с программами следующих ступеней образования.
Реализация образовательных программ специальностей культуры и искусства осуществляется с учетом принципа ранней профессионализации и особенностей содержания профессиональных программ.
Для лиц, имеющих среднее общее образование, программы предусматривают изучение общепрофессиональных, экономических и специальных дисциплин, определяющих будущую профессиональную деятельность по избранной специальности. Продолжительность обучения зависит от сложности программ и уровня присваиваемой квалификации.

Послесреднее профессиональное образование
Реализация отдельных программ среднего профессионального образования будет поднята на новый уровень - послесреднее профессиональное образование. Послесреднее профессиональное образование предусматривается как часть казахстанской системы профессионального образования и подготовки кадров для реализации профессиональных образовательных программ подготовки специалистов среднего звена, обслуживающего и управленческого труда в области экономики, права, экологии, социологии, психологии, медицины, информационных технологий и инновационного менеджмента и обеспечивается только на базе среднего общего образования. Продолжительность обучения (кроме специальностей медицины) - не менее 2 лет, на базе технического и профессионального образования - не менее 1 года.
Содержание образовательных программ данной ступени предусматривает изучение (наряду с профессиональными) ассоциированных образовательных программ, включающих социально-гуманитарные и естественно-научные дисциплины, гармонизацию с образовательными программами 1-2 курсов бакалавриата высших учебных заведений.
По завершении обучения присваивается квалификация на уровне младшего специалиста обслуживающего и управленческого труда в области экономики, права, социологии, психологии, медицины и информационных технологий.
Для развития технического профессионального и послесреднего профессионального образования предполагаются:
развитие и расширение сети организаций профессионального образования через строительство, укрепление материально-технической базы за счет средств местных бюджетов и частного сектора;
увеличение финансирования на профессиональное образование и подготовку квалифицированных специалистов технического и обслуживающего труда на региональном уровне и по остродефицитным, стратегического значения профессиям и специальностям из республиканского бюджета;
создание механизма стимулирования инвестиций частного сектора в сферу технического и профессионального, послесреднего профессионального образования за счет системы льготного налогообложения;
совершенствование нормативной правовой базы;
разработка и внедрение учебников и учебно-методических комплексов специальных дисциплин;
информатизация организаций технического и профессионального, послесреднего профессионального образования;
гармонизация государственных общеобязательных стандартов профессионального образования с Международной стандартной классификацией образования (МСКО 1997 год);
внедрение кредитной системы обучения, гармонизация образовательных программ технического и послесреднего профессионального образования с программами высшего образования;
внедрение системы независимой оценки качества профессиональной подготовленности, присвоения и подтверждения квалификации путем создания Республиканского и региональных Центров подтверждения и присвоения квалификации.
Подготовка квалифицированных специалистов технического и обслуживающего труда высокого качества создаст условия для успешной реализации Стратегии индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2003-2015 годы, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 17 мая 2003 года N 1096, и послужит импульсом развития промышленности, строительства, малого и среднего бизнеса, сервиса и экономики в целом.
Организации образования, реализующие программы послесреднего профессионального образования, при наличии соответствующей учебной и материальной базы и лицензии, могут реализовывать программы профильного обучения и технического профессионального образования.

Высшее образование
Для развития высшего образования предусматриваются:
дальнейшее совершенствование Классификатора специальностей высшего образования для устранения сегментации, узкопрофильности, диспропорции и излишнего дублирования в подготовке кадров;
разработка и внедрение прогрессивных систем и технологий обучения, том числе, кредитной и дистанционной;
перевод магистратуры на послевузовский уровень;
трансформация высшего и послевузовского профессионального образования в трехступенчатую систему: бакалавриат - магистратура - докторантура;
разработка образовательных программ бакалавриата, гармонизированных с международными по структуре и содержанию;
повышение доступности высшего образования путем увеличения количества образовательных грантов, создания новой модели кредитования студентов;
введение механизма распределения государственного заказа на подготовку профессиональных кадров среди лучших вузов страны;
развитие социального партнерства, привлечение работодателей для организации профессиональных практик, стажировок студентов, трудоустройства выпускников;
разработка нормативных правовых и организационно-экономических механизмов привлечения потенциала научных организаций для подготовки специалистов с высшим образованием;
обеспечение прозрачности финансово-хозяйственной деятельности вузов;
укрепление и обновление материально-технической и учебно-лабораторной базы высших учебных заведений;
усиление требований к вузам и филиалам в части кадрового обеспечения и материально-технической базы;
формирование новых принципов управления вузами, основанных на стратегическом планировании, системе менеджмента качества и повышении автономности;
рост остепененности профессорско-преподавательского состава вузов;
создание условий для подготовки к аккредитации профессиональных образовательных программ вузов в соответствии с требованиями ведущих зарубежных аккредитационных агентств.
Вместо традиционной системы организации учебного процесса вводится кредитная система обучения, которая стимулирует активную самостоятельную работу обучающихся, обеспечивает выборность индивидуальной образовательной траектории, мобильность, большую степень академической свободы бакалавров, магистрантов и докторантов, способствует признанию документов об образовании в мировом образовательном пространстве.
Содержание общеобразовательного компонента на первых двух курсах бакалавриата будет максимально унифицировано, а на последующих курсах бакалавриата подготовка будет осуществляться по базовым дисциплинам. В рамках вузовского компонента будет реализовываться профильная подготовка.
Нормативный срок обучения в бакалавриате составляет 4 года. Освоение образовательных программ бакалавриата завершается итоговой государственной аттестацией с присвоением соответствующей академической степени бакалавра в той или иной области.
В дальнейшем бакалавр имеет возможность продолжить обучение в 1-2-х годичной магистратуре.

Послевузовское образование
В магистратуре подготовка будет проводиться по двум направлениям:
профильная углубленная подготовка;
научно-педагогическая подготовка.
Образовательные программы магистратуры предусматривают фундаментальную образовательную, методологическую и исследовательскую подготовку и углубленное изучение дисциплин по узким направлениям науки.
Необходимо значительно увеличить объем средств на подготовку специалистов в магистратуре, а также обеспечить их эффективное использование.
Выпускникам магистратуры присваивается академическая степень "магистр". Магистры имеют право продолжить обучение в докторантуре или заниматься научно-педагогической и иной трудовой деятельностью.
Докторантура станет завершающим образовательным уровнем подготовки научных и научно-педагогических кадров высшей квалификации.
Срок обучения по докторским программам не менее 3 лет.
Лицам, освоившим программу докторантуры и защитившим докторскую диссертацию, присваивается академическая степень доктора философии (PhD); при освоении профильной докторантуры - доктора по профилю (медицины, музыки, образования, права и т.д.).
В докторантуру PhD трансформируются аспирантура, адъюнктура, соискательство, предоставление творческих отпусков, традиционная докторантура и все другие формы подготовки научных и научно-педагогических кадров.
Докторские программы обеспечат оптимальный баланс между обучением и исследовательской деятельностью, получение широкой научной, образовательной и методологической подготовки, академическую мобильность преподавателей и научных работников.
Интеграция образования и науки продолжится в следующих направлениях:
концентрация ресурсов на приоритетных научных направлениях;
создание учебно-научных организаций, научных лабораторий в вузах и филиалов кафедр вузов в научных организациях, создание технопарков;
совместное проведение научных исследований вузами и научными организациями, являющимися администраторами научных программ.

Подготовка, переподготовка и повышение квалификации педагогических кадров
В области подготовки, повышения квалификации и переподготовки педагогических кадров предполагаются:
восстановление и дальнейшее развитие системы подготовки, повышения квалификации и переподготовки педагогических кадров вузов на базе ведущих университетов;
обновление содержания образовательных программ педагогических специальностей, создание вариативных моделей обучения;
введение в программы подготовки педагогических кадров непрерывной педагогической и психолого-педагогической практики на протяжении всех лет обучения;
переподготовка учителей-предметников по сокращенным образовательным программам второй специальности, в том числе, по государственному, иностранным и родным языкам, информатике, психологии;
введение для будущих учителей педагогической стажировки от трех месяцев до одного года, с независимой профессиональной оценкой уровня их профессиональной подготовки;
увеличение государственного заказа на подготовку специалистов по педагогическим специальностям для работы в 12-летней школе и в организациях дошкольного, специального, дополнительного общего и профессионального образования;
разработка новой системы аттестации и переаттестации педагогов и руководителей, сертификации педагогической деятельности учителя;
совершенствование механизмов стимулирования труда и закрепления педагогов на местах;
осуществление переподготовки и повышения квалификации учителей и руководителей организаций образования с учетом нового содержания образования, изменения технологий обучения и методик преподавания.
При подготовке педагогических кадров для дошкольных организаций будет предусмотрена возможность дополнительной специализации: педагогика-психология по работе с детьми дошкольного возраста, менеджмент дошкольного образования, иностранный язык для детей дошкольного возраста, педагогика дополнительного образования.
Образовательные программы будут ориентированы на подготовку полиязычного учителя, владеющего инновационными педагогическими технологиями, навыками поисковой, исследовательской и творческой деятельности, информационными и дистанционными технологиями обучения.

Информатизация образования
Основными направлениями реализации блока информатизации являются:
совершенствование нормативной правовой базы по внедрению ИКТ в учебный процесс;
дальнейшая компьютеризация организаций среднего образования для достижения мировых показателей обеспеченности компьютерной техникой (число учащихся на один компьютер - 10-15);
подключение к сети Интернет организаций среднего образования;
разработка и внедрение технологий дистанционного обучения на всех уровнях образования;
создание образовательных информационных ресурсных центров в регионах и образовательного портала Министерства;
обеспечение организаций среднего образования электронными учебными изданиями в соответствии с образовательными программами;
объединение портала и ресурсных центров регионов на базе Единой транспортной среды государственных органов;
внедрение информационной системы мониторинга, анализа и управления организациями образования.
Реализация указанных направлений обеспечит повышение уровня качества образования за счет внедрения информационных коммуникационных технологий в учебный процесс и принятия управленческих решений на основе достоверных данных мониторинга и анализа состояния образования.

Качество образования
Для реализации задач Национальной системы оценки качества образования (далее - НСОКО) будут:
внедрены процедуры внутренней и внешней оценки качества образования;
усовершенствованы стандартизированные оценочные средства и инструменты, определяющие уровень учебных достижений обучающихся;
созданы организационные структуры, осуществляющие оценку качества образования.
Для внешнего оценивания организаций образования предусматриваются процедуры лицензирования, аттестации, аккредитации, ранжирования, централизованного тестирования и прямых мониторинговых исследований.
Внутренняя оценка предусматривается в форме самооценки (самоаттестации), текущего контроля успеваемости, оценки образовательных достижений обучающихся, осуществляемых в организациях образования.
Централизованное тестирование обучающихся будет проводиться на базе стандартизированных заданий, разрабатываемых в соответствии с государственными общеобязательными стандартами всех уровней образования.
Государственный контроль образовательных достижений обучающихся в форме централизованного тестирования будет проводиться при завершении каждой ступени среднего общего образования (4 класс, 9 (10) класс, 11 (12) классы), на выпускных курсах колледжей и высших учебных заведений.
Функционирование НСОКО будет поддерживаться соответствующей инфраструктурой.
Национальный центр государственных стандартов образования и тестирования (НЦГСОТ) проводит внешнюю оценку учебных достижений обучающихся на всех уровнях и ступенях образования в форме централизованного тестирования; обеспечивает методологическое, технологическое, техническое сопровождение; организует разработку государственных общеобязательных стандартов образования и программ, создает научную, методологическую и методическую базу для разработки содержания образовательных стандартов.
Национальный центр оценки качества образования (НЦОКО) осуществляет мониторинг состояния системы образования и разрабатывает стратегию развития сферы образования в Республике Казахстан, создает статистическую базу данных для осуществления анализа и оценки качества, объединяет информационные ресурсы в единую систему мониторинга сферы образования и готовит Национальный доклад о состоянии образования в Республике Казахстан.
Национальный аккредитационный центр (НАЦ) проводит институциональную аккредитацию вузов и аккредитацию профессиональных образовательных программ, разрабатывает согласованные критерии и процедуры аккредитации для гармонизации оценки качества с условиями Болонского процесса, осуществляет процедуры признания и нострификации документов об образовании, выданных зарубежными организациями образования, участвует в международных сетях по обеспечению качества.
Центр сертификации, менеджмента качества и консалтинга (ЦСМКК) осуществляет внедрение и сертификацию в вузах систем менеджмента качества на основе стандартов ISO серии 9000 и 14000, разработку учебно-методической и нормативной документации в области менеджмента качества.
Республиканский центр подтверждения и присвоения квалификации (РЦППК) будет проводить независимую оценку профессиональной подготовленности, подтверждения и присвоения квалификации рабочих кадров и специалистов технического и обслуживающего труда.

6. Необходимые ресурсы и источники их финансирования

Для создания условий перехода на новую модель казахстанского образования необходимо укрепление экономического базиса. Общая сумма расходов, необходимых для реализации Программы, составит 330812,0 млн. тенге в базовых ценах 2004 года (таблица 8).

Таблица 8 (млн. тенге)
___________________________________________________________________
! 2005 ! 2006 ! 2007 ! 2008 ! 2009 ! 2010 ! Всего
-------------------------------------------------------------------
Республи- 23379,8 34036,9
канский 32150,8 26216,8
бюджет 29484,4
30501,1 175769,8

Местный 18022,4 19477,3
бюджет 21705,1 31552,5 32115,6
32169,3
155042,2

Государст- 41402,2 53514,2
венный 53855,9 57769,3
бюджет 61600,0 62670,4

330812,0
--------------------------------------------------------------------

Объемы финансирования Программы в 2006-2010 годы будут уточняться при планировании республиканского и местных бюджетов на соответствующий финансовый год.

7. Ожидаемые результаты от реализации и индикаторы программы

Программа будет реализовываться поэтапно.
Первый этап (2005 - 2007 годы)
Будет создана унифицированная система управления образованием на региональном уровне.
В системе дошкольного воспитания и обучения будут разработаны нормативная правовая база и научно-методические основы по развитию организаций дошкольного образования как социального института, предоставляющего женщинам возможность работать, и оказывающего поддержку социально-незащищенным и малообеспеченным семьям.
Будут разработаны нормативные правовые акты по льготному налогообложению предприятий, реструктуризации сельских школ как полифункциональной организации образования с целью создания в них комплексов "школа - детский сад", а также создан Республиканский научно-практический центр "Дошкольное детство".
Расширится сеть дошкольных организаций за счет строительства детских садов и создания дошкольных мини-центров на базе организаций образования.
В системе специального образования:
расширится охват детей с ограниченными возможностями;
сохранится и разовьется сеть специальных коррекционных организаций образования;
будет создана единая форма учета детей с ограниченными возможностями;
расширится доступ к допрофессиональной и профессиональной подготовке детей с ограниченными возможностями.
В системе дополнительного образования:
детские юношеские спортивные школы будут возвращены в систему образования;
увеличится занятость несовершеннолетних в свободное от учебы время;
увеличится участие школьников в объединениях по интересам;
снизится число детей с асоциальным поведением.
В среднем образовании будут:
созданы нормативные правовые и организационные условия перехода на 12-летнее обучение;
создан научно-методический центр "Учебник";
создана система внешнего текущего и итогового оценивания;
изменены принципы организации обучения и роли ученика от пассивного "получателя" знаний, умений и навыков к активно познающему субъекту образовательного процесса;
создана система вовлечения всего сообщества в процесс обсуждения ожидаемых результатов школьного обучения и путей их достижения на основе данных мониторинга;
усовершенствована методическая служба путем восстановления методических кабинетов при районных отделах образования;
внедрены новые педагогические, информационные и здоровьесберегающие технологии обучения.
Ежегодно будут проходить повышение квалификации более 31 тысячи педагогических кадров.
Строительство сельских школ будет осуществляться в рамках Государственной программы развития сельских территорий. Кроме этого дополнительно за счет средств республиканского бюджета будет осуществляться строительство 7 школ в 2005 году, 8 школ в 2006 году и 11 школ в 2007 году в городской местности.
В 2005-2007 годах будут построены две школы-интерната для детей с нарушениями зрения, что позволит охватить обучением 500 нуждающихся детей.
Предполагается отремонтировать в 2005 году 780, в 2006 году - 880, в 2007 году - 970 объектов образования.
Будут обеспечены лингафонными и мультимедийными кабинетами в 2005 году - 2746 организаций образования, в 2006 году - 1628, в 2007 году - 1864, что будет способствовать улучшению языковой подготовки учащихся.
Специальные коррекционные организации образования будут обеспечены специальными техническими и компенсаторными средствами для обучения детей-инвалидов.
Увеличение сети внешкольных организаций позволит довести охват детей дополнительными программами до 20-25%. Такая мера поможет решить проблему занятости несовершеннолетних в свободное от учебы время и снизить число детей и подростков с асоциальным поведением. В профессиональном образовании:
будет создана нормативная правовая основа привлечения реального сектора экономики к организации подготовки профессиональных кадров;
повысятся доступность и престиж профессионального образования для удовлетворения потребностей рынка труда и общества (доля выпускников школ, которые продолжат обучение в организациях технического и профессионального образования, составит не менее 30%);
укрепятся связи системы технического и профессионального образования с работодателями и субъектами малого и среднего бизнеса, повысится эффективность сотрудничества субъектов социального партнерства;
будут созданы новая учебная, учебно-методическая литература, средства обучения, соответствующие современным требованиям работодателей и ГОСО;
будет внедрена кредитная система обучения, обеспечена гармонизация образовательных программ технического и послесреднего профессионального образования с программами высшего образования;
расширится применение ИКТ в образовательном процессе;
количество компьютеров в учебных заведениях технического и профессионального образования будет доведено до соотношения 25 учащихся на 1 компьютер;
будет создана система содействия трудоустройству молодых специалистов, их переподготовки (включая развитие целевой контрактной подготовки), формирования готовности к профессиональному самоопределению, в том числе, к открытию собственного дела;
будет укреплена материально-техническая база государственных учебных заведений технического и профессионального образования.
В системе высшего и послевузовского образования будут создаваться условия по присоединению Казахстана к Болонскому процессу.
В результате ужесточения квалификационных требований к кадровому и материально-техническому обеспечению вузов будет уменьшена сеть гражданских высших учебных заведений и их филиалов.
Будет ежегодно разрабатываться до 100 наименований учебников, учебно-методических пособий и учебно-методических комплексов для вузов (при этом около 30 % на государственном языке), приобретаться более 300 наименований зарубежной учебной литературы, в том числе по дисциплинам новых образовательных программ магистратуры и докторским Ph.D программам. Учебная литература будет распределяться на наиболее приоритетные специальности, прежде всего технические, технологические, аграрные, ветеринарные и педагогические.
Будет осуществлена поэтапная трансформация аспирантуры, традиционной докторантуры в докторантуру Ph.D и полный переход на трехуровневую систему подготовки кадров (бакалавриат - магистратура - докторантура). Ежегодный прием в магистратуру по новым программам будет составлять более 2500 человек, в докторантуру Ph.D - 100 человек. На базе 5 вузов будут созданы центры по подготовке докторов PhD в партнерстве с ведущими зарубежными вузами, имеющими аккредитованные докторские программы. В лучших вузах Восточной Европы, России будет осуществляться подготовка 3 тысяч граждан Казахстана по программам высшего профессионального образования.
Будут:
обновлены образовательные программы высшего и послевузовского образования, обеспечена фундаментальность, широкопрофильность, творческий уровень усвоения и применения предметных знаний;
обеспечены условия для активной самостоятельной работы студентов, индивидуального выбора траектории обучения, академической мобильности обучающихся, преподавателей;
внедрены системы менеджмента качества, созданы условия для аккредитации профессиональных образовательных программ вузов;
обеспечено участие работодателей и других социальных партнеров в решении проблем высшего образования, в том числе в разработке образовательных стандартов, согласующихся с современными квалификационными требованиями, в формировании заказа на подготовку специалистов, в организации производственной практики и стажировки студентов;
усовершенствован механизм формирования студенческого контингента с целью отбора наиболее подготовленной молодежи;
повышен уровень доступности высшего образования путем увеличения количества образовательных грантов и создания новой модели кредитования обучения студентов;
повышена эффективность, улучшено качество, сокращены сроки подготовки научно-педагогических кадров высшей квалификации через усиление преемственности, непрерывности, а также оптимальное сочетание образовательного и научного компонентов, образовательных программ магистратуры и докторантуры Ph.D, что создаст условия для притока молодежи в науку;
внесены изменения и дополнения в лицензионные, аттестационные, аккредитационные требования, предъявляемые к вузам и научным организациям, в том числе, в части обязательного наличия кадров, имеющих степени Ph.D;
внесены изменения и дополнения в Квалификационный справочник должностей руководителей, специалистов и других служащих, квалификационные характеристики должностей работников научных организаций;
создан механизм, обеспечивающий параллельную признаваемость традиционных дипломов кандидатов и докторов наук и дипломов Ph.D.
На базе ведущих университетов будут функционировать центр переподготовки и повышения квалификации преподавателей вузов. В этих центрах программами повышения квалификации будет охвачено более 10,3 тысяч педагогов.
В результате выполнения Программы будут созданы основы единой образовательной информационной среды, которая позволит:
сформировать основы единой системы информационного и научно-методического обеспечения развития образования;
создать на основе единой транспортной среды отраслевую информационную систему для эффективного управления объектами и процессами образования;
повысить качество обучения в организациях образования, включая сельские школы, путем организации доступа данных учреждений к общим образовательным ресурсам, рационального использования педагогических кадров высшей квалификации, подготовки специалистов в области новых ИКТ для каждой организации образования;
подключить к Интернет до конца 2005 года 75% школ республики;
довести количество компьютеров в школах в 2007 году до соотношения 1 компьютер на 35 учащихся;
разработать и внедрить в учебный процесс современные электронные учебные издания, организовать тиражирование ЭУИ по основным предметам общеобразовательной школы и осуществить их интеграцию с традиционными средствами обучения;
создать информационные ресурсные центры образования в вузах и регионах республики;
создать систему методической поддержки преподавателей образовательных учреждений всех уровней, провести подготовку и переподготовку педагогических, административных и инженерно-технических кадров в области новых ИКТ;
создать базу нормативных документов по стандартизации в области открытого образования, включая дистанционные технологии и ИКТ.
Совершенствование статистики образования будет способствовать созданию новой системы мониторинга образования в Республике Казахстан, основанной на статистических данных, информации о качестве образования.
Национальная система оценки качества образования позволит оценить качество знаний через комплексные экзамены, разработать национальную систему мониторинга качества образования. Будут созданы объективные инструменты внешней и внутренней оценки качества образования, внедрено периодическое ранжинирование организаций образования. По результатам каждого учебного года будет готовиться Национальный доклад о состоянии образования.
Начнут свою деятельность Национальный центр оценки качества образования, Национальный аккредитационный центр, Центр сертификации, менеджмента качества и консалтинга, Республиканский центр подтверждения и присвоения квалификации.
В 2005-2006 годах Казахстан примет участие в сравнительном анализе реальных достижений обучающихся в рамках международной программы исследований PISA.
Второй этап (2008-2010 годы)
Начнется полномасшабная реализация Программы, ее корректировка с учетом накопленного опыта, развития рынка труда и социально-экономических условий в стране.
Будут созданы условия для общедоступности всех форм дошкольного воспитания и обучения за счет постепенного перехода к обязательному дошкольному образованию детей, начиная с трехлетнего возраста. Потенциал и ресурсы системы дошкольного воспитания возрастут за счет:
1) строительства 164 дошкольных организаций на 23 тысячи мест;
2) создания 800 дошкольных мини-центров на 20 тысяч мест на базе организаций образования;
3) открытия 380 кабинетов коррекции и инклюзивного образования для интеграции детей с ограниченными возможностями в систему дошкольного образования.
75% детей пятилетнего возраста будут охвачены институтом "предшколы" с улучшенной учебно-методической, кадровой и материально-технической базой.
Будет создана система образовательной поддержки малообеспеченных семей за счет охвата дошкольными программами 30% детей, получающих адресную социальную помощь.
В системе среднего образования будут:
осуществлен переход на 12-летнее среднее образование;
разработаны государственные общеобязательные стандарты образования, ориентированного на результат;
создана законодательная база привлечения реального сектора экономики к организации подготовки профессиональных кадров;
изменены структура и содержание профессиональных образовательных программ;
создана достаточная сеть и усовершенствованы модели организаций технического и профессионального образования.
Будут созданы равные возможности для получения образования детьми с проблемами в развитии, их социальной, медико-педагогической коррекционной поддержки и интеграции в общество; решены проблемы занятости несовершеннолетних в свободное от учебы время, созданы условия для реализации творческих возможностей детей.
В системе высшего и послевузовского образования будет осуществлен полный переход на подготовку высококвалифицированных кадров по бакалаврским, магистерским, докторским программам и кредитной системе обучения. Будет увеличиваться количество образовательных грантов на подготовку кадров по приоритетным специальностям. Средний показатель остепененности ППС достигнет 40%. В целом на данном этапе сеть и показатели высшего образования стабилизируются.
Внедрением систем менеджмента качества в вузах, институциональной оценки и аккредитации профессиональных образовательных программ на уровне требований ведущих зарубежных аккредитационных агентств будут достигнуты реализация основных принципов Болонской декларации и соответствие условиям Всемирной торговой организации.
Казахстан будет принимать участие в сравнительном анализе реальных достижений обучающихся в рамках международных исследований: TIMSS, CIVIC, SITES, LES; в международных сетях агентств по обеспечению качества в высшем образовании ENQA, INQAAHE и других.
На основании данных мониторинга, Национального доклада о состоянии образования, результатов ранжирования организаций образования будет создана система информирования общества о спросе на различные профессии, наличии и качестве образовательных услуг в различных организациях образования, регионах, определяться стратегия развития образования.
Институты повышения квалификации перейдут в статус центров развития образования.
К концу 2010 года число компьютеров в школах будет доведено до соотношения 1 компьютер на 20 учащихся.
В результате реализации Государственной программы развития образования в Республике Казахстан до 2010 года будет сформирована эффективно функционирующая казахстанская система образования, достигнут качественно высокий уровень обучения и подготовки кадров, позволяющий Казахстану занять достойное место в современном мире.

Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Қазақстан Республикасында бiлiм беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы туралы" Жарлығының жобасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 30 қыркүйектегі N 1008 Қаулысы

Қазақстан Республикасының Үкiметі қаулы етеді:
Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Қазақстан Республикасында білім берудi дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы туралы" Жарлығының жобасы Қазақстан Республикасы Президентiнiң қарауына енгiзiлсiн.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі

Қазақстан Республикасы Президентінің
Жарлығы Қазақстан Республикасында білiм берудi дамытудың
2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы туралы

Қазақстан Республикасы Конституциясының 44-бабының 8) тармақшасына сәйкес және Қазақстан Республикасының бiлiм беру жүйесiн дамыту мақсатында қаулы етемін:
1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасында білiм берудi дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы (бұдан әрi - Бағдарлама) бекiтілсiн.
2. Қазақстан Республикасының Үкiметі бiр ай мерзiмде Бағдарламаны iске асыру жөнiндегі iс-шаралар жоспарын әзiрлесiн және бекiтсiн.
3. Орталық және жергілікті атқарушы органдар, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Президентiне тiкелей бағынысты және есеп беретiн мемлекеттік органдар Бағдарламаны iске асыру жөнiнде шаралар қабылдасын.
4. Бағдарламаның орындалуын қамтамасыз етудi бақылау және үйлестiру Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлiгіне жүктелсiн.
5. Қазақстан Республикасының Білiм және ғылым министрлігі жарты жылда бiр рет, есептi кезеңнен кейінгi айдың 25-күнiнен кешiктiрмей Қазақстан Республикасы Президентiнiң Әкiмшілігiне және Қазақстан Республикасының Үкiметiне Бағдарламаны iске асыру барысы туралы ақпарат берсiн.
6. Осы Жарлық қол қойылған күнiнен бастап күшiне енедi.

Қазақстан Республикасының
Президентi

Қазақстан Республикасы
Президентiнiң
2004 жылғы "___" _______
N ____ Жарлығымен
бекітілген

Қазақстан Республикасында бiлiм берудi дамытудың
2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік
бағдарламасы

1. Бағдарламаның паспорты

Бағдарламаның Қазақстан Республикасында білiм беруді дамытудың
атауы 2005-2010 жылға дейінгі мемлекеттiк бағдарламасы

Әзiрлеу үшін Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Бәсекеге
негіздеме қабiлеттi Қазақстан үшiн, бәсекеге қабiлетті
экономика үшiн, бәсекеге қабiлетті халық үшін"
Қазақстан халқына 2004 жылғы 19 наурыздағы
Жолдауы , Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2001
жылғы 4 желтоқсандағы N 735 Жарлығымен бекiтiлген
Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі
стратегиялық даму жоспары

Жауапты Қазақстан Республикасы Білiм және ғылым министрлігі
орындаушы

Мақсаты Адам ресурстарын дайындау сапасын арттыру, жеке
тұлға мен қоғамның қажеттіліктерiн қанағаттандыру
үшiн Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейiнгi
стратегиялық даму жоспарының басымдықтары негiзiнде
көп деңгейлі білiм берудiң ұлттық жүйесiн жаңғырту

Мiндеттерi Халықтың барлық жiктерi үшін сапалы бiлiм беруге
қол жеткiзудi қамтамасыз ету;
білiм берудi басқаруды одан әрі демократияландыру
негiзiнде бiлiм беру ұлттық жүйесiнiң жұмыс
істеуiнің нормативтiк құқықтық базасын жетiлдiру;
қазақстандық патриотизмдi, толеранттықты, жоғары
мәдениеттілікті, адамның құқықтары мен бостандығын
мемлекеттік тiлдi басым дамыту;
отандық дәстүр, әлемдік тәжірибе және тұрақты даму
қағидаттары негізiнде білім берудiң мазмұны мен
құрылымын жаңарту;
12 жылдық жалпы орта білiм беруге көшу;
кәсiптiк бiлiм беру және Бiлiм берудi халықаралық
стандартты жiктеу (БХСЖ) ұсынымдарына сәйкес
кадрларды даярлау жүйесін қайта құрылымдау;
оқытудың шоғырландырушы кредиттiк жүйесiне
негізделген кадрларды даярлаудың бiртұтас үш сатылы
жүйесiн құру: бакалавриат - магистратура -
докторантура;
экономиканың барлық салалары үшiн жоғары бiлiктi
және бәсекеге қабілеттi кадрларды даярлаудың
сапасын арттыру;
әлемдiк білiм кеңiстігіне ықпалдасу;
білiм беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесiн құру;
бiрыңғай бiлiм беру ақпараттық ортасын
қалыптастыру;
бiлiм беру процесiн оқу-әдiстемелiк және ғылыми
қамтамасыз етудi жетiлдiру;
білiм беру жүйесiнiң материалдық-техникалық базасын
нығайту;
бiлiм берудi, ғылым мен өндiрiстi ықпалдастыру;
бiлiм берудiң сапасын арттыру үшiн экономика
секторларына ресурстарды тартудың тетiктерiн жасау;
бiлiм беру жүйесін қаржылық, кадрлық қамтамасыз
етудi жетілдiру, педагогикалық қызметкерлердiң
әлеуметтік мәртебесiн арттыру;
көп деңгейлі үздiксiз білiм беру жүйесiнде
мемлекеттік, қоғамдық және жеке тұлғалық
мүдделердiң теңгерiмiн қамтамасыз ету.

Қажеттi Бағдарламаны iске асыруға қажеттi мемлекеттiк
ресурстар және бюджет шығыстарының көлемi 330 812,0 млн. теңгенi
оларды құрайды, оның iшiнде республикалық бюджет
қаржыландыру қаражатынан - 175 769,8 млн. теңге; жергілiкті
көздерi бюджеттер қаражатынан - 155 042,2 млн. теңге.

Жылдар Барлығы Республикалық Жергілiктi
бойынша бюджет бюджет
2005 жыл 41 402,2 23 379,8 18 022,4
2006 жыл 53 514,2 34 036,9 19 477,3
2007 жыл 53 855,9 32 150,8 21 705,1
2008 жыл 57 769,3 26 216,8 31 552,5
2009 жыл 61 600,0 29 484,4 32 115,6
2010 жыл 62 670,4 30 501,1 32 169,3
2006-2010 жылдарда Бағдарламаны қаржыландыру көлемi
тиiсті қаржы жылына арналған республикалық және
жергілікті бюджеттерді жоспарлау кезiнде
нақтыланатын болады.

Күтілетiн Бағдарламаны iске асырудың нәтижесiнде:
нәтижелер кәсiптiк мiндеттердi дербес әрі шығармашылық
тұрғыдан шешуге, кәсіби қызметтiң тұлғалық және
қоғамдық маңызын түсінуге, оның нәтижелерi үшін
жауап беруге қабілеттi кәсiби құзыреттi жеке
тұлғаны, бәсекеге қабілетті маманды қалыптастыруды
қамтамасыз ететiн бiлiм берудi басқарудың тиiмдi
жүйесi құрылатын болады;
"ғұмыр бойы барша үшін білім алу" қағидатын iске
асыру қамтамасыз етілетін болады;
нәтижеге бағдарланған сапалы, бәсекеге қабiлетті
білім алу үшін жағдай жасалатын болады;
12 жылдық жалпы орта білім беруге көшу жүзеге
асырылады;
білiм берудiң барлық деңгейiне қол жетiмдiлiк пен
сабақтастық қамтамасыз етiледi;
басқа да әлеуметтiк салалармен және экономика
салаларымен салыстырғанда білім берудi озыңқы
дамыту қамтамасыз етіледi;
мамандарды даярлаудың үш сатылы: бакалавриат-
магистратура-докторантура жүйесiне көшу жүзеге
асырылатын болады;
бiлiм берудiң барлық деңгейін ғылыми және оқу-
әдістемелік қамтамасыз етудiң тиімдi жүйесi
жасалады;
білім беру жүйесiнiң бiрыңғай білiм беру ақпараттық
ортасы құрылады;
халықаралық статистикалық стандарттарға барабар
бiлiм берудiң статистикалық көрсеткiштер жүйесi
құрылады;
бiлiм беру жүйесiн дамытудың мониторингі және оны
болжау жүйесі, білiм беру сапасын бағалаудың ұлттық
жүйесі құрылады;
педагогикалық қызметкерлердiң еңбегiн мемлекеттiк
қолдау және оны ынталандыру тетiктерiн жетілдiру
күшейтіледі;
кадрларды кәсiби даярлаудағы әлеуметтік әрiптестiк
үшiн жағдай жасалады;
білiм беру саласындағы ғылыми және инновациялық
қызмет жандандырылатын болады.

Iске асыру 2005-2010 жылдар
мерзiмi Бағдарлама екі кезеңде іске асырылатын болады:
бiрiншi кезең - 2005-2007 жылдар;
екiншi кезең - 2008-2010 жылдар.

2. Кіріспе

Қазақстан Республикасында білім берудi дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы (бұдан әрi - Бағдарлама) Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Бәсекеге қабiлетті Қазақстан үшiн, бәсекеге қабiлеттi экономика үшін, бәсекеге қабiлетті халық үшiн" Қазақстан халқына 2004 жылғы 19 наурыздағы Жолдауына сәйкес әзiрлендi. Бағдарлама білім беру саласындағы мемлекеттiк саясаттың стратегиясын, негізгi бағыттарын, басымдықтарын, мiндеттерiн және оны iске асыру тетiктерiн айқындайды және заңнамаға, басқару және қаржыландыру жүйесiне, бiлiм беру жүйесiнiң құрылымы мен мазмұнына, кадрлық және әлеуметтiк саясатқа өзгерiстер мен толықтырулар енгізу үшін негiздеме болып табылады.
Осы Бағдарламаны әзiрлеу бiлiм беру сапасын арттыруға, жаңа экономикалық және әлеуметтік мәдени жағдайларда қазақстандық бiлiм беру жүйесiнiң алдында тұрған стратегиялық мiндеттердi шешуге бағытталған түбегейлі қайта құрулардың қажеттігінен туындады.
Бағдарлама Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2000 жылғы 30 қыркүйектегi N 448 Жарлығымен бекiтiлген "Бiлiм" мемлекеттiк бағдарламасын (бұдан әрі - "Бiлiм" бағдарламасы) iске асырудың нәтижелерiн талдау негiзiнде әзiрлендi.

3. Бiлім беру жүйесiнiң жай-күйiн талдау

Қазақстан Республикасын әлемдiк қоғамдастық нарықтық экономикалы мемлекет ретiнде таныды. Елімiз тәуелсiздiк алған қысқа тарихи кезеңде әлемдiк қоғамдастыққа ықпалдаса отырып, экономиканың айтарлықтай өсуiне қол жеткiздi.
Осы контексте, қоғамдық даму деңгейінің, елдiң экономикалық қуаттылығы мен ұлттық қауiпсiздiгiнiң өлшемдерi ретiнде бiлiм беру жүйесiнiң, адами ресурстардың рөлi мен маңызы арта түседі. Қоғамдық қатынастар жүйесiндегi қайта құрулар бiлiм беруге, одан ұтқырлықты, жаңа тарихи кезеңдер шындығына барабар жауап берудi және экономиканың даму қажеттілiктерiне сәйкестiктi талап ете отырып ықпал етедi.
Жедел өзгерiп тұратын әлемде және ақпарат легiнiң көшкiн тәрiздi артып отырған жағдайында iргелi пәндiк білім мiндеттi, бiрақ ол бiлiм берудiң жеткiлiксiз мақсаты болып табылады. Бiлiм алушылар білiмнiң, дағдылар мен iскерлiктiң жиынтығын (оқыту центризмi) меңгерiп қана қоймауға тиiс, қазақстандық бiлiм беру жүйесi соған бағытталған. Білiм алушыларға барынша өзiн iс жүзiнде көрсете бiлу және қоғам өмiрiне пайдалы түрде қатысу үшiн ақпаратты өз бетiнше табу, талдау, құрылымдау және тиiмдi пайдалану дағдысы сияқты құзыретті бойына сiңiрту (құзыреттілiк) аса маңызды да күрделі. Қазақстандық білім беру жүйесi оған әлемдiк бiлiм беру кеңiстігінде лайықты орын алуға мүмкiндiк бермейтiн әдiснамалық базасы, құрылымы мен мазмұны ескiрген жағдайда дамуын жалғастыруда. Білiм беру мазмұны фактологиялық күйiнде қалып отыр және бiлiм алушыларды қоғам өмiрiне құзыреттiлiк, жауапкершілік пен шығармашылық тұрғыдан қатыстыра отырып даярлауға бағдарланбаған. Өңiрлiк деңгейде бiлiм берудi басқарудың бiрiздендiру жүйесiнiң болмауы, бiлiм беру бөлiмдерiнде мамандардың штаттық санының жетiспеушiлiгі білiм берудi тиiмдi басқаруға терiс әсер етедi.
Мектепке дейiнгi тәрбие мен оқыту
Көптеген дамыған елдер мектепке дейiнгi бiлiм беруге бiрдей қол жеткiзу үшін мүмкiндiктер жасайды. Бұл тек қаржыландыру деңгейiнде ғана емес (Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы елдерiнiң жалпы бiлiм беру бюджетiнен 9,5 %, 1999 ж.), сонымен қатар балалардың толық күндiк немесе қысқа уақытқа келуiне негізделген мектепке дейiнгi тәрбиенiң әр түрлi модельдерiн жасауда да айқын көрiнедi: мiндеттi аналар мектептерi, сәбилерге арналған мектептер, 3-тен 5 жасқа дейінгі балаларға арналған мектептер, ойын топтары, балаларды қарау және күту топтары.
Қазақстанда 2000 жылмен салыстырғанда мектепке дейiнгі ұйымдардың саны 12 бiрлiкке (1 %), олардағы балалардың контингентi 25 421 балаға (18,7 %) өсті, бұл мектепке дейiнгі тәрбиелеу мен оқыту сұраныстарының өсуi мен осы сұраныстарды қанағаттандыру мүмкiндiктерi арасындағы тепе-теңсiздiк туралы куәландырады (1-кecтe). Нәтижесiнде мектепке дейiнгі ұйымдардағы 100 орынға 105-тен 130-ға дейiн баладан келдi. Тұтастай алғанда, республика бойынша 22 мыңға жуық бала мектепке дейінгі ұйымдарға орналасу үшiн кезекте тұр, бес-алты жастағы 127 мың бала мектепалды бағдарламаларымен қамтылуы тиiс.

1-кесте
___________________________________________________________________
Жылдар | Желi | Контингент
__________________|_____________________|__________________________
2000 1144 135287
2001 1167 146375
2002 1162 153965
2003 1156 160708
___________________________________________________________________

Мектепке дейiнгi тәрбие жүйесiнде 16,3 мың педагогикалық қызметкерлер еңбек етуде, оның 38,7 %-ының жоғары бiлiмi, 52,8 %-ының арнаулы орта педагогикалық бiлiмi, 6,4 %-ының аяқталмаған жоғары педагогикалық бiлiмi және 2,1 %-ының орта білімi бар. Мектепке дейiнгi ұйымдар педагогтарының 40 %-ының ғана жоғары және бiрiншi санаттары бар, ал 31,2 %-ының санаты жоқ.
Мектепке дейiнгi тәрбиенiң нормативтік құқықтық және оқу-әдiстемелiк базасы құрылады. Мемлекеттік және орыс тілдерiндегi 82 атаудан тұратын 19 оқу-әдістемелік кешен әзiрлендi, сынақтан өткiзiлдi және 2003/2004 оқу жылында алғаш рет енгізiлдi.
1999 жылы Қазақстанда балалардың мiндетті мектепалды дайындығы енгiзiлдi, бұл балаларды мектепалды дайындық бағдарламасымен қамтуға әсер еттi (1-диаграмма).

1-диаграмма
Балаларды мектепалды дайындықпен және мектепке дейінгі оқытумен қамту көрсеткiштерi (%)

1-диаграмманың суретін қағаз мәтіннен қараңыз

Сонымен қатар, мектепке дейiнгi бiлiм беруде де бiрқатар проблемалар бар. Қазiргi таңда мектепалдындағы тек 40 %-ға жуық бала ғана жергіліктi бюджет есебiнен оқулықтармен қамтамасыз етiлген. Жұмыс iстеп тұрған бала бақшалардағы жиhаздар, спорттық мүкәммал, кiтапхана қоры, ойыншықтар, оқытудың көрнекi құралдары моральдық және табиғи жағынан ескiрген. Тек аудандық және қалалық бiлiм беру бөлiмдерiнiң 58 %-ы ғана мектепке дейiнгі мамандармен жасақталған.
МКҚК (мемлекеттік коммуналдық қазыналық кәсiпорын) мәртебесiне ие болған мектепке дейiнгi ұйымдарды қалдық қағидаты бойынша қаржыландыру балалардың бала бақшада болу ақысының өсуiне әкелiп соқты және мектепке дейінгі ұйымдар оларға неғұрлым мұқтаж халықтың аз қамтылған және осал топтарына ауыр тидi.
Тұтастай алғанда, мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту бiр жастан алты жасқа дейiнгi балалардың бала бақшалармен қамтылуының төмендiгін көрсетедi (19,1 %). Мектепалдындағы мiндеттi бағдарламаны бес жастағы балалардың 63 %-ы және алты жастағы 60 % бала ғана алады.
Жалпы орта бiлiм беру
Жалпы білiм беретiн мектептегi реформалардың шетелдiк тәжiрибесі оқытудың мерзiмiн 12-13 жылға дейiн ұзартуды, жоғары сатыдағы оқушылардың оқу жетiстiктерi мен кәсiби оқытуын сырттан бағалауды енгізудi көздейдi.
Қазақстанның жалпы орта білiмi жалпы білім беретiн мектептер санының көбеюімен және демографиялық және көшi-қон процестерiне орай жекелеген өңiрлерде аз қамтылған мектептердiң өсуiне ықпал еткен оқушылар контингентiнiң азаюымен сипатталады (2-кесте).

2-кесте
___________________________________________________________________
Оқу жылы | Мектептер саны | Білім алушылар
| | контингенті
________________|____________________________|_____________________
2000/2001 8109 3043,3
2001/2002 8171 3019,5
2002/2003 8164 3095,6
2003/2004 8260 3026,2
___________________________________________________________________

Республикада 4272 аз қамтылған жалпы бiлiм беретiн мектеп (бұдан әрi - АҚМ) (жалпы мектептер санының 52 %-ы) жұмыс iстейдi. Оларда 429,1 мың бала (жалпы бiлiм алушылар контингентінің 14,1 %-ы) оқиды. АҚМ-нiң бір оқушысын оқытуға жұмсалған шығын қарапайым мектептерге қарағанда (өңiрлерге байланысты) 30-100 %-ға жоғары. Мектептердiң тұратын жерден алыс орналасуына байланысты 37 мың баланы тасымалдау ұйымдастырылған.
Қазiргi таңда 3687 (44,6 %) қазақ тiлiнде оқытатын жалпы бiлiм беретiн, 2069 (26,1 %) қазақ және орыс тiлдерiнде оқытатын мектептер жұмыс істейдi. Мемлекеттік тiлде оқытатын мектептердегi оқушылардың контингенті артып келедi. Егер 2000 жылы оқушылардың 52,1 %-ы мемлекеттiк тiлде оқыған болса, ал бүгінгі таңда 54,8 %-ы оқиды. Өзбек, ұйғыр, неміс, тәжiк, украин және басқа ана тілдерiнде оқытатын мектептер жұмыс iстейдi.
Республиканың жалпы бiлiм беретін мектептерiнде 270 мыңнан астам адам жұмыс істейді, оның ішiнде 195,8 - жоғары білiмі, 60 мыңынан астамының кәсiптiк орта білiмi бар, 36,5 мың педагог жоғары санатты, 67,0 мыңы бiрiншi санатты. Аз қамтылған мектептерде 64 мыңнан астам мұғалiм жұмыс iстейдi.
Жалпы бiлiм беретiн мектептердiң оқу процесіне оқушы жетiм балалар, аз қамтылған және көп балалы отбасыларындағы балалар тегін қамтамасыз етiлетiн 1-8 сыныптарға арналған жаңа буын оқулықтары енгізiлген. Кәсіптік мектептерде (лицейлерде), колледждерде арнайы пәндер бойынша отандық оқулықтар енгiзiлуде.
"Бiлiм" мемлекеттік бағдарламасын iске асыру нәтижесiнде психологиялық-медициналық-педагогикалық консультациялардың саны 27 бiрлiкке артты, бұл арнайы оқытуға мұқтаж балаларды анықтауды қамтамасыз етуге мүмкiндiк бередi.
Республикада 614 интернаттық мекемелер жұмыс iстейдi, оларда мемлекет есебiнен 75 мыңға жуық жетiм балалар, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар, аз қамтылған және көп балалы отбасыларынан шыққан балалар, девианттық мiнез-құлықты балалар тұрады; 18 балалардың интернат-үйлері жұмыс iстейдi, оның iшiнде бipeуi дене бiтiмiнде кемшілігі бар балаларға арналған, онда толық мемлекеттiк қамтамасыз етуде 2,8 мың бала тәрбиеленуде.
5 отбасылық үлгідегi балалар ауылы және 17 жасөспірімдер үйлерi ашылды, онда өмiр сүру жағдайы отбасылыққа жақындатылған. Тәрбие берудің патронаттық нысаны даму үстінде.
2000 жылдан бастап мектептен тыс ұйымдардың саны 25 бiрлiкке, оқушыларды қамту 1,6 %-ға артты (3-кесте).
3-кесте
___________________________________________________________________
Оқу жылы | Мектептен тыс | Контингент
| ұйымдардың саны |
________________|____________________________|_____________________
2000/2001 568 219126
2001/2002 598 251684
2002/2003 617 266547
2003/2004 629 291545
___________________________________________________________________

Сонымен қатар, жалпы орта бiлiм беруде өз шешiмiн талап ететін проблемаларда анықталды. Оқулықтар шығару тәжiрибесiнiң, авторлар мектептерінің, толыққанды сараптаманы қамтамасыз етудiң қаржылық тетігін және институционалдық қолдаудың жоқтығынан оқулықтардың сапасы педагогикалық жұртшылықты қанағаттандырмай отыр.
Ескiргендердi пайдалану және қазiргi заманғы оқу жиhаздары мен жабдықтарының, спорттық мүкәммалдың (әcipece, ауылдық мектептерде) жоқтығы мемлекеттiк жалпыға бiрдей білiм беру стандарттары талаптарын толық көлемде орындауға мүмкіндік бермей отыр және балалар мен жасөспірімдер денсаулығына керi әсерiн тигiзедi. Республиканың әрбiр үшiншi мектебiнде пән кабинеттерi: химия, физика, биология, математика және т.б., мамандандырылған зертханалар мен спорт залдары жоқ.
256 мектеп авариялық жағдайда тұр 2 мыңнан астам мектеп күрделi жөндеуге мұқтаж. Елiмiз бойынша оқушы орнына тапшылық 500 мыңға жуықты құрайды.
Пәндiк көзқарасқа негізделген мемлекеттiк жалпыға мiндеттi бiлiм беру стандарттары оқушыға өмiр жолын, қызығушылығы мен перспективаларын таңдауда нақты белгіленген оң уәждеме бермейді. Тек, жоғары сынып оқушыларының 30 %-ы ғана өздерiнiң қабілеттерiне сәйкес келетiн кәсiби қызметті саналы түрде таңдайды. Болашақтағы мектеп бiтiрушiлердiң 70 %-ының өзін-өзі бағалау деңгейi өте төмен және жеке өмiрге дайын емес. Жоғары сатыда бейінді оқытудың жетiспеушiлiгінен еңбек нарығында мектеп бiтiрушілерге деген сұраныс жоқ.
Кешендi тестiлеудiң нәтижелерi талапкерлердiң бiлiм деңгейлерiнiң жоғары еместігін көрсетедi. Қанағаттанарлық емес баға алғандар үлесi 5 жыл бойы өзгерiссiз қалып отыр және олар 28-30 %-ды құрайды. 2004 жылғы ұлттық бірыңғай тестілеудiң (ҰБT) қорытындылары мектеп бiтiрушiлердiң 24,2 %-ы жинауға болатын 120 балдың 40 балдық өту деңгейiн жинамағандығын, оқушылардың 0,7 %-ы тек 101-120 балл жинап, үздiк бағаларын растағанын көрсетедi.
120 мыңнан астам мүмкіндігі шектеулі балалардың үштен бір бөлігі ғана арнайы түзеу ұйымдарында арнайы білім берумен қамтылған. Арнайы білім берудiң нормативтік құқықтық және бағдарламалық-әдiстемелiк базасы түзеу мекемелерi үшін педагогикалық кадрларды даярлау және қайта даярлау жүйесін жетілдiрудi және жаңартуды қажет етедi. Мүмкiндiктерi шектеулi балаларды орталықтандырылған есепке алу жүйесi жоқ. Инклюзивтiк бiлiм беру нашар дамып келе жатыр.
Балалар мен жасөспiрiмдердiң спорт мектептерiнiң бөлігін бiлiм беру жүйесiнен бөлiп алу мектептен тыс жұмыстарды бiрыңғай үйлестiрудiң жоғалып кетуiне, әскери-патриоттық және дене тәрбиесi деңгейiнiң, жасөспiрiмдердi сауықтыру бағдарламаларымен қамту деңгейiнiң азаюына әкеп соқты.
Кәсiптiк бастауыш және орта білiм беру
Дамыған елдердегi кәсiптiк білім беру жағдайына жасалған талдау кадрларды даярлау процесiне қатысу үшін жұмыс берушiлердi көтермелеу тетіктерiнің барлығын, кәсіптік бiлiм берудiң сапасын (білiктілiктi беру және растаудың ұлттық орталықтары) реттеудiң институционалдық негiзiнiң барлығын және кәсiптік бағдарламалардың жоғары ұтқырлығы мен бiрiгуiн айғақтайды.
Қазақстан Республикасының кәсіптік бастауыш және орта білім беру жүйесі 722 оқу орнынан, оның iшiнде 307 кәсіптік мектеп (лицейлер) және жалпы оқушылар контингентi 341,3 мың адам 415 колледжден тұрады.
Кәсiптiк бастауыш білім беретiн оқу орындарындағы білім алушылардың контингентi 2000 жылдан бастап 2004 жылға дейiн 10,3 мың адамға артты. (4-кесте).

4-кесте
___________________________________________________________________
Оқу жылы | КМ (КЛ) саны | Бiлiм | Мембюджет қаражаты
| | алушылардың | есебiнен бiлiм
| | контингенті | алушылардың саны
______________|______________|______________|_______________________
2000/2001 306 88,3 75,4
2001/2002 312 88,1 72,1
2002/2003 312 89,6 82,3
2003/2004 307 98,7 91,3
___________________________________________________________________

2000 жылмен салыстырғанда колледждер саны жеке меншiк оқу орындарын ашу есебінен 101 бiрлiкке өстi. Колледждердегі бiлім алушылардың контингентi 86,5 мың адамға артты (5-кесте).

5-кесте
___________________________________________________________________
Оқу жылы | Колледждер | Бiлiм | Мембюджет қаражаты
| саны | алушылардың | есебiнен бiлiм
| | контингенті | алушылардың саны
______________|______________|______________|_______________________
2000/2001 314 156,1 43,8
2001/2002 349 189,8 45,7
2002/2003 382 207,9 54,8
2003/2004 415 242,6 63,3
___________________________________________________________________

Кәсiптiк бастауыш және орта бiлiм беретін оқу орындарында 28,1 мың педагог жұмыс істейдi. Оның iшiнде 2231 адамның жоғары білiмi бар, 5647 адамның кәсiптiк орта, қалғандарының орта техникалық бiлiмдерi бар. 7580 адам жоғары санатты, 6989 адам бiрiншi санатты. Колледждерде 5 ғылым докторы және 96 ғылым кандидаттары жұмыс iстейдi.
Сонымен қатар, тез өзгерiп отырған экономикалық жағдайда білiм беру қызметтерінің реттелмеген рыногының дамуы, жұмыс беруші мен бастауыш және орта кәсiптiк бiлiм беру жүйесi арасында әлеуметтiк бәсекелестіктiң болмауы бiлiм беру деңгейi және экономика секторлары бойынша кадрлар даярлаудағы тепе-теңсіздікке әкеп соқты. Тұрғындардың 10 мыңына шаққандағы техникалық және қызметтер көрсету еңбегі мамандарын даярлаудың саны жоғары бiлiм беру саласына қарағанда едәуiр төмен және ол колледждерде - 162 оқушыны, кәсіптік мектептерде - 66 оқушыны, ал жоғары оқу орындарында 439 студентті құрайды. Қызметтер көрсету саласы және өндiрiстiк емес сектор үшiн кадрларды даярлаудың артуы байқалады, бiрақ, техникалық, құрылыс және ауыл шаруашылығы мамандарына деген сұраныс қанағаттанарлықсыз қалып отыр (2-диаграмма).

2-диаграмма

2003-2004 оқу жылындағы кәсіптік мектептер (лицейлер)
оқушыларының контингенті экономика салалары бөлінісінде

қағаз мәтіннен қараңыз

2003-2004 оқу жылындағы колледж оқушыларының оқу
бағыттарының бөлінісіндегі контингеті

2-диаграмманы қағаз мәтіннен қараңыз

Жұмыс берушілер мен басқа да әлеуметтік әрiптестiктер техникалық және қызметтер көрсету мамандарын даярлау тапсырысын қалыптастыруға нашар тартылған. Кәсiптiк бiлiм берудi және кадрларды даярлауды ұйымдастыруға экономиканың жеке меншік секторының қаражаттарын тарту тетiгi жоқ. Кәсiптiк мектептердiң 122 ғимараты күрделі жөндеуді, ағымдағы жөндеуді 115 (42,1 %) ғимарат талап етедi, кәсiби циклдегі 153 кабинет, жалпы білiм беру цикліндегі 146 кабинет, 108 оқу зертханасы, 78 оқу шеберханасы, 33 асхана, 72 медициналық пункт жетіспейді.
Өндiрiстік оқытуды ұйымдастыруға, оқу материалдарын, құралдар мен жабдықтарды сатып алуға, инженерлiк-педагогикалық кадрларды қайта даярлауға және олардың біліктілігiн арттыруға қаржы қаражаты бөлiнбей отыр.
Бөлiнген қаржы қаражатын, негізiнен, жалақы мен әлеуметтiк салық төлеуге (54 %), тамақтануға, киiм-кешек және стипендияға (23 %), коммуналдық қызметтер көрсетуге (10 %), үй-жайларды ұстауға және қызметтер көрсетуге (3 %) жұмсалады.
Кәсiптiк мектептер мен колледждердегі кадр тапшылығы 934 арнайы пәндер мен өндiрiстiк оқыту шеберiн құрайды. Кәсiптiк мектептер мен колледждердегі кадрлық құрамның қартаю үрдiсi, неғұрлым біліктi оқытушылардың шағын және орта бизнеске кетуi сақталған. Жас мамандардың еңбек ақы мен педагогтың әлеуметтiк мәртебесiнің төмендеуiнен кәсiптiк мектептер мен колледждердегі жұмыс iстеуге деген ынтасы жоқ.
Облыстық деңгейде кәсiптiк бiлiм беру оқу орындарының және кадрларды даярлаудың басқару құрылымы мен оқу-әдiстемелiк қамтамасыз етілуi осы оқу орындарының басқару және қаржыландыру функцияларын жергiлiктi өкiлдi орындары және атқарушы билiк органдарына берген сәттен бастап (1996 жыл) нығайтылмаған.
Кәсiптiк білім беру мен техникалық және қызметтер көрсету еңбегi кадрларын даярлаудың құрылымы мен бiлiм беру бағдарламалары бiлiктiлiк деңгейлерi бойынша Техникалық және кәсіптік бiлiм беру ұсынымдарына (ЮНЕСКО, 2001 жыл), Бiлiм берудi халықаралық стандартты жiктеу бағдарламасының өлшемдерiне (БХСЖ, 1997 жыл) сәйкес келмейдi, бұл кәсiптiк білiм беру жүйесiнiң ұтқырлығын, икемдiлiгiн азайтады және әлемдiк білiм кеңiстiгiнде оны тану ықтималдығын төмендетедi.
Жоғары білiм беру
Әлемнiң жетекші елдерiнде жоғары және жоғары оқу орнынан кейiнгi білiм беру жүйесiнiң дамуын талдау онда кредиттiк бiлiм беру жүйесіне негізделген, кадрлар даярлаудың үш сатылы моделiнiң кен тарағанын көрсетеді: бакалавриат-магистратура-докторантура Ph.D. Бұл модель АҚШ университеттерiнде және Еуропаның көптеген елдерiнде қолданылады. Ол неғұрлым икемдi және тиiмдi болып табылады, академиялық ұтқырлықты және еңбек рыногының тез өзгерiп тұрған шағында түлектерге деген сұранысты қамтамасыз етедi.
Қазақстан Республикасының жоғары бiлiм беру жүйесінде 180 жоғары оқу орындары және жоғары оқу орындарының 86 филиалы бар. 9 жетекші университеттiң ерекше мәртебесi бар. Педагогикалық кадрларды даярлау және олардың бiлiктiлiгiн арттыруды жетiлдiру мақсатында 2004 жылы 5 мемлекеттiк педагогикалық жоғары оқу орындары ашылды.
Жоғары оқу орындарының саны, студенттер контингенті және мемлекеттiк бiлiм беру тапсырысы өсiп отыр (6-кесте).

6-кесте
___________________________________________________________________
Оқу жылы | Жоғары оқу | Бiлiм | Мемлекеттік тапсырыс
| орындар | алушылардың | (бiлiм алуды
| саны | контингенті | жалғастырушылардан
| | | басқасы)
______________|______________|______________|_______________________
2000/2001 181 440715 21970
2001/2002 185 514738 25265
2002/2003 177 597500 25465
2003/2004 180 656561 26465
___________________________________________________________________

Жоғары оқу орындарының 41 мың адамды құрайтын профессорлық-оқытушылық құрамының 2520-сы ғылым докторы және 11610-ны ғылым кандидаты. 10000 тұрғынға шаққандағы студенттердің саны 2000-2001 оқу жылындағы 257 адамнан 2003-2004 оқу жылында 439 адамға артқан.
2000 жылы қабылданған "Бiлiм" мемлекеттiк бағдарламасын iске асыру барысында жоғары білім беру мамандықтарының жіктеуіші жетілдірілген. Оқу процесінің технологиялылығын қамтамасыз еткен бастауыш курстарының сәйкестендірілген бiлiм беру бағдарламаларымен қоса жоғары білім берудiң мемлекеттiк жалпыға міндетті стандарттары әзiрлендi. Жоғары білімдi даярлаудың мамандықтары мен бағыттарының пәндерi 7000 үлгілік оқу бағдарламаларымен қамтамасыз етілген.
Кәсiптiк жоғары білiм алуға тең қол жеткiзудi қамтамасыз ету және неғұрлым дайындалған жастарды iрiктеу мақсатында кешендi тестілеу немесе ұлттық бiрыңғай тестілеу және конкурстық негізде мемлекеттiк білiм беру гранттары мен кредиттерін беру арқылы студенттер контингентiн қалыптастырудың жаңа моделi енгізілген.
Кадрларды даярлау жүйесiн әлемде жалпы қабылданған бакалавр-магистр моделіне көшiру негізi қаланған. Жоғары оқу орындарына айтарлықтай академиялық еркiндiк берiлген. Оқытуда пайдаланылатын ғылыми зерттеулер, академиялық ұтқырлық жандандырылған. Қазақстан Республикасының 19 мыңға жуық азаматы әлемнiң 35 елiнде оқиды, оның iшiнде 16,4 мыңы - Ресей жоғары оқу орындарында оқиды. 800 адам Қазақстан Республикасы Президентінiң "Болашақ" халықаралық стипендиясының иегерi болды. Республиканың жоғары оқу орындарында 8690 шетел азаматтары оқиды.
Сонымен қатар жекелеген жоғары оқу орындарының және олардың көптеген филиалдарының зияткерлік, кадрлық, материалдық-техникалық әлеуетiнiң жетiспеуi кезiнде талапкерлердi және студенттердi даярлау деңгейiне қоятын талаптарының төмендеуi мамандарды даярлау сапасының төмендеуiне әкеп соқтырады. Бұл жоғары оқу орындарын кадрлық қамтамасыз етуге және оның материалдық-техникалық базасына қойылатын талаптарды күшейтуге бағытталған нормативтiк құқықтық базаны жетiлдiру қажеттiлiгiн туындатады.
Жоғары оқу орындарындағы бiр бейiндi мамандықтар бойынша даярлау жоспарлы экономикаға тән тұрақты салаларға және тұтынушыларға ғана бағдарланған.
Әлеуметтік әрiптестiк және кадрларды атаулы даярлау, әсiресе, өңірлiк деңгейде одан әрi дамытуды қажет етедi. Техникалық, аграрлық, технологиялық, ветеринарлық мамандықтар бойынша, әсiресе, мемлекеттiк тiлдегi оқулықтар мен оқу құралдарының тапшылығы байқалады. Жоғары оқу орындарындағы оқулықтар, оқу-әдiстемелiк және ғылыми әдебиеттердi 50 %-ын жаңарту талап етіледi.
Қазақстандық және шетелдiк бiлiм беру бағдарламаларын, бiлiм туралы құжаттарды өзара есепке алу және өзара тану тетiктерiн әзiрлеу процесi баяу жүруде, ол студенттер мен оқытушылардың академиялық ұтқырлығын тежейдi.
Жоғары оқу орнынан кейiнгi білiм
Бюджеттік негіздегі аспирантура 48 мемлекеттiк жоғары оқу орнында, 5 мемлекеттiк емес жоғары оқу орнында және 66 ғылыми ұйымда, докторантура 15 мемлекеттік жоғары оқу орнында және 23 ғылыми ұйымда жұмыс iстейдi.
Соңғы жылдары аспирантура бітірушiлерiнiң кемiнде 18 %-ы оны ғылыми дәреже алып бiтiредi, бұл ғылыми кадрларды даярлаудың қазiргi жүйесiнiң тиiмдiлігінің төмендiгін көрсетедi.
Жоғары оқу орнынан кейiнгі бiлiм беру бағдарламалары ғылыми және ғылыми-педагогикалық кадрларды даярлаудың сапасын басқаруға мүмкiндiк бермейдi. Бiлiм және ғылым ұйымдарының ғылыми басшыларының (консультанттардың) аспиранттар мен докторанттарды оқыту нәтижесiне деген жауапкершілігі төмендеген.
Бiрқатар бағыттар, оның iшiнде медициналық мамандықтар (трансплантология және жасанды органдар, нейрохирургия, гематология, емдiк дене шынықтыру, спорттық медицина және т.б.) бойынша ғылыми кадрларға деген тапшылық бар, бұл республикада тиiстi ғылыми мектептердiң жоқтығына байланысты. Ғылыми-зерттеу институттарында және жоғары оқу орындарында кадрлардың "қартаюы" орын алуда. Егер 10 жыл бұрын ғылым докторларының орташа жасы 56 жасты құраса, ал қазiргi уақытта 62 жасты құрайды, ғылым кандидаттарының жасы тиiсiнше - 44 және 47 жас.
Ғылыми ұйымдардың жоғары оқу орындарының бiлiм беру процесiне қатысуы аз. Білiм берудiң мазмұны мен ғылымның қазiргi жағдайының арасындағы алшақтық, "маман" даярлаудан жаңа ғылыми идеяларды шығармашылықпен қабылдай алатын, жаңа технологиялардың жол серiгi болатын және қазiргi заманғы технологиялық процестерді басқара алатын "зерттеушi маман" даярлауға толыққанды көшудi жүзеге асыруға мүмкiндiк бермейдi.
Педагогикалық ғылымдар бойынша жүргiзiлген көптеген зерттеулердiң практикалық маңыздылығы төмен. Соңғы жылдары педагогикалық ғылымдар бойынша 140-қа жуық докторлық және 600 кандидаттық диссертациялар қорғалғанына қарамастан, көптеген он жылдықтар бойы бiлiм берудiң барлық деңгейлерiнде оқытудың әдiстерi мен нысандары өзгерiссiз қалып отыр; дайын бiлiмнiң қайнар көзi ретiндегi педагогтiң мiндетi туралы ескiрген көзқарас өзгермеген.

Педагогикалық кадрларды даярлау, қайта даярлау және бiлiктілігiн арттыру
Педагогикалық кадрлар бойынша базалық даярлықты бiлiм алушылар контингентi 167 мың адамнан астам, жылына 22 мыңнан астам мұғалiм шығаратын 34 жоғары оқу орны 19 педагогикалық мамандық бойынша жүргiзедi.
Педагогикалық кадрларды даярлауға арналған мемлекеттік бiлiм беру тапсырысы өсiп келедi: 2001 жылғы 5655 грант және кредиттен 2004 жылы 6075-ке.
Қайта даярлау және білiктігін арттырудан өткен мұғалiмдердiң саны артып келедi: 2001 жылы - 42784 мұғалiм, 2003 жылы - 48157. Алайда бұл әрбiр мұғалiмнің білiктілік арттыру курстарынан кемiнде 5 жылда бір рет өтуiн мiндеттейтiн Бiлiм туралы заңның ережесiн iске асыру үшін жеткiлiксiз, оған сәйкес жыл сайын 54000 мұғалiм бiлiктілігін арттырудан өтуi тиiс.
Бейіндік сыныпта, шетел тілдерiне, информатикаға оқыту 2 сыныптан бастап оқыту, кәсiптiк мектептердiң желiсiн кеңейту қосымша 28 мың педагогикалық жүктемелердi енгiзудi талап етедi.
Жоғары оқу орындарының түлектерін ауылдық жерлерде жұмыс iстеуге тарту және бекiту тетiктерiн әзiрлеу қажет.
Жоғары оқу орындарының мүмкiндiктерi педагогикалық кадрлардың біліктілігін арттыруда толыққанды пайдаланылмайды. Педагогикалық кадрлардың біліктілігiн арттыру және қайта даярлау проблемалары бойынша шет елдермен тәжiрибе алмасу жөніндегі халықаралық байланыстар нашар дамыған. Білiм беру ұйымдарының басшылары мен қызметкерлерiнiң жаңа бiлiм алуын материалдық және моральдық тұрғыдан көтермелеу тетiктерiнiң тиiмділігі жеткіліксiз пайдаланылуда; практикалық қызметке бағдарланған оқытудың белсендi тренингтік технологиясы нашар енгізiлуде.
Бiлiм берудi ақпараттандыру
Орта бiлiм беру жүйесiн ақпараттандырудың мемлекеттік бағдарламасына сәйкес жалпы білiм беретiн мектептердi 100 пайыздық компьютерлендiру аяқталды. Орталық коммуникациялық торап құрылған, оған Бiлiм және ғылым министрлігінiң орталық аппаратының торабы және облыстық білiм департаменттерінің телекоммуникациялық тораптары қосылған. Жалпы орта білім беретiн ұйымдарға арналған электронды оқулық басылымдары мектеп пәндерінің 25 %-ын ғана қамтиды. Қашықтықтан оқытудың спутниктiк арнасына республиканың алты облысының 717 (8,7 %) мектебі қосылған.
Сонымен қатар, ақпараттық және коммуникациялық технологияларды (бұдан әрі - AKT) дамыту және оларды білiм беру саласында қолдану қажеттiлiктен әлдеқайда артта қалуда.
Қазақстанда бiр компьютерге жалпы білім беретiн мектептердегi 54 оқушыдан келедi, бұл ЮНЕСКО-ның деректері бойынша ТМД елдерiнiң арасындағы ең жоғары көрсеткiштердiң бiрi (Ресейде - 59). Сонымен қатар 2002 жылы Экономикалық ынтымақтастық және дамыту ұйымдары елдерi бойынша бұл көрсеткiш 13-ке теңелдi, Латвияда, Венгрияда және Чехия Республикасында бұл тиiсiнше 5,9 және 15-тi құрады. 2004 жылдың басында Ұлыбританияның орта мектептерiнде 1 компьютерге 5 оқушыдан келген, АҚШ-та - 4.
Қазiргi таңда Интернет желiсiне Қазақстан мектептерiнiң тек 44 %-ы ғана қол жеткiзген. Финляндияда 1999 жылы 90 %-дан астам мектептер, 2000 жылы Эстония мектептерiнiң 100 %-ы, Австралия, Канада, Исландия мектептерiнiң 80 %-ы, Венгрияда 58 %, Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымындағы елдерде мектептердiң орташа есеппен 52 %-ы Интернет желiсiне шығу мүмкiндiгiне қол жеткiзген.
Кәсіптік мектептер (лицейлер) мен колледждерде бiр компьютерге тиiсiнше 31 және 25 оқушыдан келедi. Интернет желiсiне кәсiптiк мектептердiң (лицейлердiң) 39 %-ы және колледждердің 51 %-ы қосылған.

4-диаграмма

Облыстар бөлісінде Интернет жүйесіне
қол жеткізген мектептер саны

4-диаграмманы қағаз мәтіннен қараңыз

Жоғары бiлiм беру деңгейiнде ақпараттық жүйемен келiсiлген интерфейсi жоқ оқу процесiн басқаратын жеке локалдық жүйе жұмыс iстейдi.
Тек жекелеген жоғары оқу орындары ғана қашықтықтан оқытудың технологиясын енгізген, олардың кейбiреулерiнде аталған технология эксперименттік режимде iске асырылуда.
Бiлiм берудi қаржыландыру
Елiмiздегi экономикалық ахуалдың тұрақтылығы бiлiм беруге арналған мемлекеттiк бюджет шығыстарын едәуір арттыруға мүмкiндiк бердi (7-кесте).

7-кесте (млн. теңге)
___________________________________________________________________
| 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004
____________________________|_______|_______|_______|______|_______
Мектепке дейінгі тәрбие мен
оқыту 2975 3322 3880 4553 5742
Жалпы орта бiлiм беру 60007 67224 81744 98906 124979
Кәсiптік бастауыш білiм беру 2693 3018 3910 5299 6540
Кәсiптiк орта бiлiм беру 2662 2526 2989 3495 5001
Жоғары және жоғары оқу
орнынан кейiнгі білiм беру 8120 9344 11783 12763 15506
Басқа да бағдарламалар 4959 17640 1467l 24505 33547
Жиынтығы 81416 103076 118977 149521 191315
ІЖӨ-ге % 3,1 3,1 3,2 3,4 3,8
___________________________________________________________________

Бiлiм беруге арналған мемлекеттің шығыстары абсолюттік артып қана қоймай, оның өсуiнiң едәуір қарқынына қарамастан ІЖӨ-ге пайыздық қатынасы өсті.
Бiлім беру сапасы
Оқу жетiстіктерiн тәуелсіз сырттай бағалау жүйесі: ұлттық бірыңғай тестілеу (бұдан әрі - ҰБТ), аралық мемлекеттік бақылау (бұдан әрі - AMБ) енгізiлуде.
Дегенмен, бiлiм берудiң барлық деңгейлерiнің сапасын бақылайтын және бағалайтын қолданыстағы тетiгі білiм берудiң қазiргi нақты жай-күйін толыққанды көрсете алмайды және басқару үшiн кері байланыстың объективті құралы бола алмайды.
Бiлiм беру ұйымдары қызметiнiң сапасын бағалау көрсеткiштерi мен өлшемдерi жетілмеген, объективті мониторинг жоқ. Білiм беру сапасын басқару компоненттері бытырап жұмыс iстейдi. Бiлiм алушылардың жетiстiктерiн сырттай бағалаудың мазмұны, мақсаты мен мiндеттері қазiргі заманның білiм сапасына деген талаптарына сай емес. Қазақстан бiлiм алушылардың бiлiм деңгейiн салыстырмалы зерттеу жөніндегі халықаралық бағдарламаларға қатыспайды.
Бiлiм және ғылым министрлiгiнің қолданыстағы статистика жүйесi қазiргі заман талабына мазмұндық та, технологиялық аспектілері жағынан да сәйкес келмейдi, мол және жедел халықаралық стандарттарға сәйкес келетiн кешенділігі мен толықтығы жөнiнде қажетті сәйкестендiрiлген статистикалық ақпараттық ағын әзiрленбеген. Бiлiм беру көрсеткiштерiнiң жүйесi әр түрлi негіздемелерден жиналған деректер жиынымен алмастырылады, олар пысықталғаннан кейiн әкiмшiлiк есеп беру терминдерiнде түсiндiрiледi.
Бiлiм беру жүйесiнде қалыптасқан ахуалдың негізгі себептерi:
бiлiм беру сапасын бағалауда объективтiлiктi қамтамасыз етпейтiн рәсiмдердiң басымдығы;
бiлiм беру жүйесiнiң жаңа енгізiлімдерге жеткiлiксiз құлақ асуы, бiлiм берудiң мазмұны мен құрылымының ескiрген қағидаттарын ұстану;
педагогикалық кадрларды даярлау деңгейiнiң төмендiгі, кадрлардың кетуi, педагогикалық еңбекті нашар материалдық көтермелеу;
бiлiм беру ұйымдарының материалдық-техникалық базасын нығайтудың жеткiлiксiз қаржыландыруы;
оқу-зертханалық, дене шынықтыру, ойын жабдықтарының, оқу және әдiстемелiк әдебиеттердiң қазiргi заманғы талаптарға сәйкес келмеуi;
бiлiм беру қызметтерiнiң рыногында сұраныс пен ұсыныстың ғылыми негiзделген ұзақ мерзiмдi болжамының жоқтығы;
сабақтас мемлекеттік жалпыға мiндетті білім беру стандарттарын және бiлiм берудiң барлық деңгейлерi мен сатыларына арналған бағдарламаларды, олардың мониторингінiң тетiгін жасау және iске асыру кезiнде әдiснамалық көзқарастардың келiспеушiлігі;
кәсiптік оқытуды және мамандар даярлауды ұйымдастыру процесiне жұмыс берушілер мен әлеуметтік әрiптестердi тарту тетiктерінің жоқтығы;
бiлiм беру саласындағы құралдардың, әдiстердiң және бағалы қызметi технологияларының жеткiлiксiз әзiрленуi;
педагогикалық, ғылыми-педагогикалық кадрлардың және өндірiстiк оқыту шеберлерiн қайта даярлау және білiктiлігін арттыру жүйесiнiң нашар дамуы;
өзiнде бiлiм берудi басқару жүйесiн қамтитын бiлiм беру жүйесiнiң бiрыңғай ақпараттық инфрақұрылымының жоқтығы.
Жаңа жүзжылдықтың басында елдегi экономикалық ахуалдың жақсаруы, сондай-ақ "Бiлiм" бағдарламасын iске асыру жөнiнде қабылданған шаралар, тұтастай алғанда, бiлiм беру жүйесiне оң әсерiн тигіздi. Алайда, бiлiм беру жүйесінің нарықтық экономиканың және ашық азаматтық қоғамның қажеттіліктерiне сәйкессiздігін жою үшін қабылданып отырған шаралар жеткіліксіз.
Келеңсiз құбылыстарды болдырмау, түбегейлi ұйымдық, құрылымдық қайта құрулар, бiлiм берудiң мазмұнын жаңарту және балаларды оқыту мен тәрбиелеу сапасын жетiлдiру, республиканы дамытудың қазiргі заманғы әлеуметтiк-экономикалық және саяси жағдайларына және жоғары дамыған елдердiң озық тәжiрибесiне сәйкес мамандарды даярлау жөнiнде шаралар қабылдауды қажет етедi.

4. Бағдарламаның мақсаты мен мiндеттерi

Мақсаты: адам ресурстарын даярлау сапасын арттыру және жеке тұлға мен қоғамның қажеттілiктерiн қанағаттандыру үшін Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарының басымдықтары негізiнде көп деңгейлi бiлiм берудiң ұлттық жүйесiн жаңғырту.
Мiндеттерi:
халықтың барлық жiктерi үшін сапалы бiлiмге қол жеткiзудi қамтамасыз ету;
бiлiм берудi басқаруды одан әрі демократияландыру негiзiнде бiлiм берудiң ұлттық жүйесiнiң жұмыс iстеуiнiң нормативтік құқықтық базасын жетілдіру;
қазақстандық патриотизмге, төзiмдiлiкке, жоғары мәдениеттілікке, адам құқығы мен бостандығына құрмет көрсетуге тәрбиелеу;
мемлекеттiк тiлдi басым дамыту;
отандық дәстүр, әлемдiк тәжiрибе және тұрақты даму қағидаттары негiзiнде бiлiм берудiң мазмұны мен құрылымын жаңарту;
12 жылдық жалпы орта бiлiм беруге көшу;
кәсіптік бiлiм беру жүйесiн қайта құрылымдау және БХСЖ өлшемдерiне сәйкес кадрларды даярлау;
кадрларды даярлаудың толық үш сатылы жүйесін құру: кредиттік оқу жүйесiн шоғырландыруға негізделген бакалавриат - магистратура - докторантура;
экономиканың барлық салалары үшін жоғары білікті және бәсекеге қабілеттi кадрларды даярлаудың сапасын арттыру;
әлемдiк бiлiм беру кеңiстігіне ықпалдасу;
білім беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесін құру;
бiрыңғай бiлiм беру ақпараттық ортаны қалыптастыру;
бiлiм беру процесiн оқу-әдiстемелік және ғылыми қамтамасыз етудi жетілдіру;
бiлiм беру жүйесінің материалдық-техникалық базасын нығайту;
бiлiм берудi, ғылым мен өндiрiстi ықпалдастыру;
бiлiм берудiң сапасын арттыру үшін экономика секторларының ресурстарын тартудың тетiктерiн жасау;
білiм беру жүйесін қаржылық, кадрлық қамтамасыз етудi жетілдiру, педагогикалық қызметкерлердiң әлеуметтік мәртебесiн арттыру;
көп деңгейлi үздіксіз бiлiм беру жүйесiнде мемлекеттік, қоғамдық және жеке тұлғалық мүдделердiң тепе-теңдiгін қамтамасыз ету.

5. Бағдарламаны iске асырудың негiзгі бағыттары мен тетiгі

Қойылған мiндеттердi iске асыру үшін:
бiлiм берудiң мазмұнын орталықты бiлiмнен нәтижеге бағдарланған құзыреттілікті бiлiмге түрлендiру;
білім беру ұйымдарының материалдық-техникалық базасын, пәндiк-кеңiстiктiк ортасын және оқу-әдiстемелiк қамтамасыз етiлуiн қазiргi заманғы әлеуметтiк-экономикалық жағдайларға және оқу-тәрбие процесiнiң талаптарына сәйкес келтiру;
бiлiм алушылардың тiлдiк, ақпараттық, экологиялық, экономикалық және құқықтық дайындығын күшейту;
бiлiм берудiң барлық деңгейлерiндегі кадрлар даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттырудың кәсiптiк бiлiм беру бағдарламаларының құрылымын және мазмұнын жетілдiру;
бiлiм беру деңгейлерiнің мазмұны мен оқудың ұзақтығы бойынша сабақтастығын қамтамасыз ету қажет.
Мектепке дейiнгi тәрбие мен оқыту
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың сапасын арттырудың негізгi бағыт балалардың тұлғалық мәдениетiнiң негіздерiн, мектепте оқытуға қажетті дағдыларын, мемлекеттік тiлдi үйренуiне, зияткерлік және эмоционалдық дамуына, олардың табиғи және психикалық денсаулығын сақтауға және нығайтуға жағдай жасау болып табылады.
Халықтың мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту қызметтерiне артып келе жатқан қажеттіліктерiн қанағаттандыру мақсатында материалдық-техникалық базаларды ашу және жаңарту үшiн нормативтік құқықтық және қаржылық жағдайларды жасау қажет:
әртүрлi бейiндi (дене тәрбиесi-сауықтыру, гуманитарлық, спорттық, эстетикалық, лингвистикалық, экологиялық, ата-аналарды оқыту жөнiндегі, мектепке дейінгі жастағы дарынды балалар үшiн, мүмкiндiгi шектеулi балалар үшін т.б.) мектепке дейінгі орталықтар;
отбасылық балабақшалар;
түзеу және инклюзивті бiлiм беру кабинеттерi;
қысқа мерзiмде болу топтары бар жалпы бiлiм беретiн мектептер базасындағы мектепке дейінгі шағын орталықтар;
балалар бөбекжайын, балалар бақшасын, бөбекжай бақшасын;
"мектеп-бала бақша" кешендерiн;
бiлiм беру ұйымдарының базасында мектепалды топтары мен сыныптарын.
Жергіліктi жерлерде мектепке дейiнгi тәрбие берудi басқару және әдiстемелiк қамтамасыз етудi тиiсті мамандар білiм берудi басқару органдарының құрамында жүзеге асыруы тиiс.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың сапасын қоғамның өзекті және перспективалы қажеттілiктерiне сәйкес ғылыми-әдiстемелiк қамтамасыз ету үшін "Meктепке дейінгі балалық шақ" республикалық ғылыми-практикалық орталығы құрылады. Орталық мектепке дейінгі оқытуды дамыту стратегиясын әзірлейдi және iске асырады, мектепке дейiнгі тәрбие мен оқыту жүйесiнiң қызметiн зерделейдi және талдайды, мемлекеттік стандарттар, инновациялық жобалар әзiрлейдi, оқу-әдістемелiк құралдарды, ойыншықтарды, ойын құралдарын сараптауды өткiзедi.
Жұмыс берушілердің мемлекеттiк емес мектепке дейінгі ұйымдар желiсiн дамытуға, iрi кәсiпорындардың жанынан балабақшалар ашуға үлестік қатысуын ынталандыру тетiктерiн жасау керек.
Мектепте оқу үшін бiрдей бастапқы жағдайлар жасау үшін бес жастағы балалар жалпы бiлiм беретін мектептер мен мектепке дейінгі ұйымдар базасында мектепалды даярлық бағдарламаларымен қамтылады.
Орта білім беру
Орта бiлiм берудiң мазмұны мынадай бiлiм беру бағыттарын қамтиды: тiл және әдебиет, адамтану, қоғамтану, математика, информатика, жаратылыстану, өнер, технология, дене тәрбиесi.
Жалпы орта бiлiм беру үш сатыны көздейтiн 12 жылдық оқытуға көшу жүзеге асырылатын болады.
I саты - жалпы бастауыш бiлiм беру, оқыту ұзақтығы - 4 жыл, 1-4 сыныптар. Оқу 6 жастан басталады. Бастауыш мектептің бағдарламасы баланың жеке тұлғасын қалыптастыруға, оның жеке қабiлетiн анықтауға және дамытуға бағытталған.
Бiлiм беру мазмұны epтe жастан (2-сыныптан бастап) шетел тiлiн және информатика негiздерiн оқытумен толықтырылатын болады.
I сатыдағы оқыту мен тәрбиелеу оқу қызметінде негiзгi мектептің келесi бiлiм беру бағдарламаларын игеру үшiн мыналарды: оқу, жазу, есептеудiң тиянақты дағдыларын, қарапайым тiлдiк қарым-қатынас тәжiрибесiн, өзiн-өзi шығармашылықпен іс жүзінде көрсетудi, мiнез-құлық мәдениетін, жеке гигиена және салауатты өмiр салтының негiздерiн қалыптастыруға бағдарланған. Осы саты оқушылардың бiлiмiн аралық бақылаумен және оқу жетiстіктерiн iшiнара мониторингтік бағалаумен аяқталады.
II саты - негізгі жалпы бiлiм беру, оқыту ұзақтығы - 6 жыл, 5-10 сыныптар. Оқушылардың ғылым жүйесiнің базистік негіздерiн игеруi, оларда тұлғааралық және этносаралық қарым-қатынастағы жоғары мәдениеттілікті, өзiн-өзi тануды және кәсiби бағдарды қалыптастыру негiзгi мектептiң функционалдық қызметiнің басым бағыты болып табылады. Осы сатыда әрбiр пәннiң мазмұны негізгі базалық бiлiм беру көлемiнде логикалық түрде аяқталады. Таңдауы бойынша оқу пәндерiн игеру үшiн оқу жоспарының вариативтік бөлiгі кеңейтiледi, бейіналды даярлық енгізіледі.
II саты аяқталғаннан кейiн орта бiлiм берудiң III сатысында оқудың одан арғы бейінін таңдау үшін оқушылардың қабiлетi және дайындық деңгейi анықталады.
Саты қабiлеттерiн, бейiмдiлiктерiн және өткен материалдарды игеру деңгейiн анықтау үшiн оқушылардың бiлiмiн орталықтандырылған тестілеу түрiндегі аралық бақылаумен аяқталады.
III саты - жалпы орта бiлiм беру, бейiндi оқыту, оқыту ұзақтығы - 2 жыл, 11-12-сыныптар.
Жалпы орта білім берудiң III сатысының бағдарламалары бiлiм берудiң мазмұнын саралау, ықпалдастыру және кәсiбилендiру негізiнде әзiрленетiн болады. Оқушыларды кәсiптікке дейiнгi тереңдетiлген даярлауды жүзеге асыру үшiн әлеуметтік-гуманитарлық, жаратылыстану, технологиялық және басқа да бағыттар бойынша бейiндi оқытуды енгізу III сатының қағидатты жаңалығы болып табылады.
ІІІ сатының оқушыларына шығармашылық қызметке және жеке қабiлетiн дамытуға ерекше орын бөлiнетiн жеке бiлiм беру бағдарламаларын таңдау мүмкiндiгі берiледi. Бiлiм алу деген нұсқамадан әлем, қоғам және адам туралы жүйелендiрiлген түсiнiкті игеруге көшу, оларды өз бетінше және шығармашылық тұрғыдан пайдалана, тереңдете және кеңейте бiлуге және оған ұмтылуға көшу қамтамасыз етіледi.
Жалпы орта бiлiм берудiң бiлiм беру бағдарламаларын меңгеру ұлттық бiрыңғай тестілеумен аяқталады.
12 жылдық бiлiм беруге көшу кезең-кезеңімен жүзеге асырылатын болады. 2008-2009 оқу жылы бiрiншi сынып оқушылары жаңа бағдарлама бойынша оқи бастайды. 2009-2010 жылдан бастап 5 және 11 сыныптарды 12 жылдық бiлiм беруге көшiру басталады.
Орта бiлiм беруде:
12 жылдық оқытуға көшудiң нормативтік құқықтық базасын жасау;
бiлiм беру бағдарламаларының базалық және бейiндiк мазмұнын жетiлдiру, эксперименттiк оқу жоспарларын, оқулықтар мен оқу-әдiстемелiк кешендер әзірлеу және сараптау;
оқулықтар мен оқу-әдiстемелiк әдебиеттi әзiрлеудi және басып шығаруды әдістемелік қамтамасыз ету, 12 жылдық мектепке арналған оқу әдебиетiн сараптауды ұйымдастыру мiндетi болатын "Оқулық" ғылыми-әдiстемелiк орталығын құру;
оқытудың жаңа педагогикалық, ақпараттық және денсаулық сақтайтын технологияларын енгізу;
бiлiм алушылардың оқу жетiстіктерiн сыртқы ағымдағы және қорытынды бағалау жүйесін құру;
оқытуды ұйымдастыру қағидаттарын және білiмді, iскерлiктi және дағдыны "алушы" енжар оқушы рөлінен танымдық процестің субъектiсiн белсендi танушыға өзгерту;
облыстық және аудандық (қалалық) бiлiм басқармалары туралы ереженi әзірлеу жолымен басқару буындары мен олардың бағыныстылық функцияларын нақты ажырату;
барлық қауымдастықты мектептегі оқытудың күтiлетiн нәтижелерiн және оларға жету жолдарын мониторинг деректерiнiң негізiнде талқылау процесiне тарту жүйесiн құру;
жалпы бiлiм беретiн мектептердi салу қажет.
Оқу процесi мыналарға бағытталады:
бiлiмдi өз бетiнше алу және оны практикада қолдану қажеттілігі мен дағдысын қалыптастыруға, ғылыми тану тәсiлдерiне мақсатты және жүйелi баулуға;
оқушыны жеке тұлға және қызмет субъектiсi ретiнде дамытуға, өмiрлiк құнды бағыттарды қалыптастыруға;
ұлттық мәдениетті қадiрлеуге және басқа да ұлттық бастауларға деген ашықтыққа;
нарықтық экономика мен сапаның негізгі түсiніктерiн қалыптастыруға және оларды практикада қолдана бiлуге;
жалпы негізгі оқыту сатысында бейiналды даярлықты және жалпы орта бiлiм беру сатысында бейiндi оқытуды қамтамасыз етуге.
Жалпы орта бiлiм берудiң жаңа мемлекеттік жалпыға мiндеттi стандарты түлектердiң нәтижеге бағытталған базалық құзыреттілігi түрiндегі бiлiм берудiң ұлттық мақсаттары жүйесiн белгiлейтiн болады.
Қазақстан Республикасының зияткерлiк әлеуетiн қалыптастыруға бағытталған дарынды балалармен жұмыс нысандары мен әдiстерi жетiлдiрілетін, халықаралық байланыстар дамытылатын болады.
Ауылдық мектептердi дамытуға ерекше көңiл аударылатын болады. Шағын жинақталған мектептерде оқу процесiн толыққанды және сапалы өткiзу үшін негізгі және аға буынның бiрiктiрiлген сыныптары бiрте-бiрте қысқарады. Ауылдық жерлерде шағын жинақталған мектептердiң балалары үшін бейiндi мектеп-интернаттар салу және ашу көзделiп отыр. Ашық бiлiм беру ортасын құру үшін оқу процесiн ұйымдастырудың қашықтықтан оқыту және басқа инновациялық нысандары кеңiнен енгізілетін болады.
Арнайы түзеу бiлiм беру ұйымдарының желiсi сақталады және кеңейтiлетiн болады, мүмкіндiктерi шектеулі балалардың кәсiптiкке дейiнгі және кәсіптік даярлыққа қол жеткiзуi кеңейтiледi, мүмкіндiктерi шектеулі адамдарды ықпалдастырып оқытуды мемлекеттік қолдау, бұрын оқыту мүмкiн емес деп саналған балаларды оқытуды ұйымдастыру жөніндегі шаралар әзiрленедi, арнаулы бiлiм берудiң кадрлық қамтамасыз етілуi жетілдіріледі.
Мүмкіндiктерi шектеулі балаларды ерте жастан түзей-дамыта оқыту бiлiм беру бағдарламаларын iске асыру осы санаттағы балалардың елеулi бөлiгін қалыпты жалпы бiлiм беретiн мектептерде оқыту үшін жағдай жасайды.
Қосымша бiлiм берудi дамыту үшiн қосымша бiлiм беру ұйымдары желiсiн жетілдiру және дамыту, нормативтiк құқықтық базаны жетiлдiру, халықтың әлеуметтік қорғалмаған жiгінің балалары мен девианттық мiнез-құлыққа бейiм балаларды сабақтан тыс жұмыспен мейлiнше қамту; мүмкiндiктерi шектеулі балалардың қосымша бiлiм беру ұйымдарына баруы үшін жағдай жасау көзделедi.
Арнайы және қосымша бiлiм берудi дамытуға қатысуға халықаралық, үкіметтік емес ұйымдар, жеке меншiк сектор тартылатын болады.
Техникалық және кәсiптік білiм беру
Кәсiптiк бастауыш бiлiм беру және техникалық және ауыл шаруашылығы мамандықтары бойынша кәсiптiк орта бiлiмнiң бөлiгi орта білім беру жүйесiнiң құрамдас бөлiгі болып табылатын және адамды жаңа технологиялар мен еңбек нарығы талаптарының деңгейiндегі тиiмдi кәсіптік қызметке даярлауды қамтамасыз ететiн техникалық және кәсiптiк бiлiм беруге түрленетiн болады.
Техникалық және кәсiптiк бiлiм беру бiлiктi жұмысшы кадрларды және қоғамдық пайдалы кәсіптік қызметтiң барлық негізгі түрлерi бойынша техникалық және қызмет көрсету еңбегінiң мамандарын даярлауға бағытталған кәсiптiк бiлiм беру және кадрларды даярлау жүйесiнiң базалық деңгейi болады.
Техникалық және кәсіптік бiлiм беру iске асырылып жатқан кәсiптiк бағдарламаларының күрделiлiгіне қарай мыналарға бөлiнедi:
1) терең теориялық және кәсiптiк даярлауды талап етпейтiн күрделi емес көпшiлiк техникалық және қызмет көрсететiн еңбек кәсiптерi бойынша жұмысты орындау iскерлiгі мен дағдыларын игерудi көздейтiн техникалық және кәсіптік бiлiм берудiң бiрiншi сатысы.
Бiрiншi сатының білiм беру бағдарламаларының мазмұны жалпы кәсiптік және арнайы пәндердi ойдағыдай игеру және кәсіптік дағдыларды алу үшiн бейiндi болып табылатын жалпы бiлiм беретін, әлеуметтік-экономикалық пәндер бойынша бiрiктiрiлген курстарды зерделеудi көздейдi. Оқу аяқталғаннан кейiн нақты мамандық бойынша кәсiптiк бiлiктiлiктiң қол жеткiзген деңгейi (разряд, класс, санат) берiледi. Оқытудың ұзақтығы негізгі жалпы бiлiм базасында кемiнде 2 жылды құрайды;
2) неғұрлым күрделi (аралас) мамандықтарды және жоғары технологиялармен және кәсіптік қызметпен байланысы экономиканың барлық салаларындағы техникалық және қызмет көрсету еңбегі жұмыстарын орындаудың практикалық дағдыларын игерудi көздейтiн техникалық және кәсіптік бiлiм берудiң екiншi сатысы.
Бұл сатының бiлiм беру бағдарламаларының мазмұны жалпы гуманитарлық, экономикалық, жалпы кәсiптiк, арнайы пәндердi зерделеудi және кәсiптiк дағдыларды игеру және бекiту жөнiнде практикалық жұмыстарды орындауды көздейдi. Оқыту аяқталғаннан кейiн нақты мамандық бойынша кәсiптiк бiлiктiлiктiң жоғары деңгейi берiледi (техник-механик, техник-құрылысшы және т.б.). Негізгі жалпы бiлiм беру базасында оқыту ұзақтығы кемiнде 3 жылды құрайды.
Осы сатының бағдарламаларының мазмұны келесi бiлiм беру сатысының бағдарламаларымен үйлестірiледі.
Мәдениет және өнер мамандықтарының бiлiм беру бағдарламаларын iске асыру ерте кәсiбилендiру қағидатын және кәсіптік бағдарламалар мазмұнының ерекшелiктерiн ескере отырып жүзеге асырылады.
Техникалық және кәсiптiк бiлiм берудiң бiлiм беру бағдарламалары жалпы орта бiлiмi бар адамдар үшiн таңдаған мамандығы бойынша болашақ кәсiптiк қызметтi айқындайтын жалпы кәсiптiк, экономикалық және арнаулы пәндердi зерделеудi көздейдi. Оқытудың ұзақтығы кәсiптiк бағдарламалардың күрделiлiгіне және берiлетiн бiлiктілік деңгейiне байланысты.
Орта білімнен кейiнгі кәсiптiк бiлiм беру
Кәсiптiк орта бiлiм берудiң жекелеген бағдарламаларын iске асыру жаңа - орта бiлiмнен кейiнгі бiлiм беру деңгейiне көтерiледi. Орта бiлiмнен кейiнгі кәсiптiк бiлiм беру экономика, құқық, экология, социология, психология, медицина, ақпараттық технологиялар және инновациялық менеджмент саласындағы қызмет көрсету және басқару еңбегі орта буын мамандарын даярлаудың кәсiптiк бiлiм беру бағдарламаларын iске асыру үшін қазақстандық кәсiптiк білiм беру және кадрларды даярлау жүйесiнiң бөлiгі ретiнде көзделедi және тек жалпы орта бiлiм беру базасында қамтамасыз етіледi. Оқытудың ұзақтығы (медицина мамандықтарынан басқа) - кемiнде 2 жыл, техникалық және кәсiптiк бiлiм беру базасында - кемiнде 1 жыл.
Осы сатының білім беру бағдарламаларының мазмұны (кәсiптікпен қатар) жоғары оқу орындары бакалавриатының 1-2 курстарының бiлiм беру бағдарламаларымен біріктірілген әлеуметтік-гуманитарлық және жаратылыстану ғылымы пәндерiнен тұратын қауымдастырылған бiлiм беру бағдарламаларын зерделеудi көздейдi.
Оқу аяқталғаннан кейiн экономика, құқық, социология, психология, медицина және ақпараттық технологиялар саласындағы қызмет көрсету және басқару еңбегінiң кiшi маманы деңгейiнде бiлiктiлiк берiледi.
Техникалық кәсiптік және орта бiлiмнен кейінгі кәсiптік бiлiм берудi дамыту үшін:
құрылыс салу арқылы кәсiптiк бiлiм беру ұйымдары желiсiн дамыту және кеңейту, жергіліктi бюджеттер және жеке меншiк сектор қаражаты есебiнен материалдық-техникалық базасын нығайту;
өңiрлiк деңгейде кәсiптiк бiлiм берудi және техникалық және қызмет көрсету еңбегiнiң білікті мамандарын даярлауды және республикалық бюджеттен аса мұқтаж, стратегиялық мәнi бар кәсiптер мен мамандықтар бойынша қаржыландыруды арттыру;
жеңілдiкпен салық салу жүйесі есебiнен техникалық және кәсіптік орта бiлiмнен кейінгі кәсіптік білім беру саласында жеке меншiк секторының инвестицияларын ынталандыру тетігін жасау;
нормативтiк құқықтық базаны жетілдіру;
арнайы пәндердiң оқулықтары мен оқу-әдiстемелiк кешендерiн әзiрлеу және енгiзу;
техникалық және кәсiптік, орта білімнен кейiнгi кәсіптік бiлiм беру ұйымдарын ақпараттандыру;
мемлекеттік жалпыға мiндетті кәсіптік білiм беру стандарттарын Бiлiм берудiң халықаралық стандартты жіктемесімен /1997 жылғы БХСЖ/ үйлестіру;
оқытудың кредиттік жүйесін енгізу, жоғары білiм беру бағдарламаларымен бiрге техникалық және орта бiлiмнен кейінгі кәсiптiк бiлiм берудiң бiлiм бағдарламаларын үйлестіру;
республикалық және өңiрлiк бiлiктілiктi растау және беру орталықтарын құру жолымен кәсiби даярлықтың сапасын, білiктілiктi берудi және растауды тәуелсіз бағалау жүйесін енгізу көзделедi.
Техникалық және қызмет көрсету еңбегінiң жоғары сапалы бiлiктi мамандарын даярлау Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2003 жылғы 17 мамырдағы N 1096 Жарлығымен бекiтiлген Қазақстан Республикасының индустриалдық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясын табысты iске асыру үшiн жағдай жасауға мүмкiндiк бередi және жалпы алғанда, өндiрiстi, құрылысты, шағын және орта бизнесті, қызмет көрсету мен экономиканы дамытудың импульсы болып табылады.
Орта бiлiмнен кейiнгі кәсiптiк білім беру бағдарламаларын iске асыратын бiлiм беру ұйымдары тиiсті оқу және материалдық базасы және лицензиясы болған жағдайда бейiндiк оқыту және техникалық кәсiптiк бiлiм беру бағдарламаларын iске асыруы мүмкiн.
Жоғары бiлiм беру
Жоғары бiлiм берудi дамыту үшін:
кадрларды даярлауда сегменттеудi, бiр бейiндiлiкті, тепе-теңсiздiктi және артық қайталанушылықты жою үшiн Жоғары білiм беру мамандықтары жіктемесiн одан әрi жетілдiру;
оқытудың прогрессивті жүйелерi мен технологияларын, оның iшiнде кредиттік және қашықтықтан оқытуды әзiрлеу және енгізу;
магистратураны жоғары оқу орнынан кейiнгі деңгейге көшiру;
жоғары және жоғары оқу орнынан кейiнгi кәсіптік бiлiм берудi үш деңгейлі жүйеге түрлендiру: бакалавриат-магистратура- докторантура;
құрылымы және мазмұны жағынан халықаралық бағдарламалармен үйлестiрiлген бакалавриаттың білім беру бағдарламаларын әзірлеу;
бiлiм беру гранттарының санын арттыру, студенттерге кредит берудiң жаңа үлгiсiн жасау жолымен жоғары бiлiмге қол жетімдiлiктi арттыру;
елдiң үздiк жоғары оқу орындары арасында кәсiптiк кадрларды даярлауға мемлекеттiк тапсырысты бөлу тетігін енгiзу;
әлеуметтік әріптестіктi дамыту, жұмыс берушiлердi кәсiптiк практикаларды, студенттердiң тағылымдамасын, түлектердi жұмысқа орналастыруды ұйымдастыруға тарту;
ғылыми ұйымдардың әлеуетін жоғары бiлiмдi мамандар даярлау үшін тарту жөнiндегi нормативтiк құқықтық және ұйымдық-экономикалық тетiктердi әзiрлеу;
жоғары оқу орындарының қаржы-шаруашылық қызметiнiң ашықтығын қамтамасыз ету;
жоғары оқу орындарының материалдық-техникалық және оқу-зертханалық базасын нығайту және жаңарту;
жоғары оқу орындары мен филиалдарға кадрлық қамтамасыз ету және материалдық-техникалық базасы бөлігінде қойылатын талаптарды күшейту;
стратегиялық жоспарлауға, сапа менеджментi жүйесiне және автономдықты арттыруға негізделген жоғары оқу орындарын басқарудың жаңа қағидаттарын қалыптастыру;
жоғары оқу орындарының профессорлық-оқытушылық құрамының дәреже иеленуiнiң өсуi;
жетекшi шетелдiк аккредиттеу агенттіктерiнің талаптарына сәйкес жоғары оқу орындарының кәсiптiк бiлiм беру бағдарламаларын аккредиттеуге дайындау үшін жағдайлар жасау көзделедi.
Оқу процесiн ұйымдастырудың дәстүрлі жүйесiнiң орнына оқытудың кредиттік жүйесi енгізiледi, ол бiлiм алушылардың белсендi өз бетiнше жұмыс iстеуiн ынталандырады, жеке бiлiм траекториясының таңдамалылығын, ұтқырлығын, бакалаврлардың, магистранттардың және докторанттардың академиялық еркіндігінің үлкен деңгейiн қамтамасыз етедi, бiлiм туралы құжаттардың әлемдiк бiлiм беру кеңiстігінде танылуына ықпал етедi.
Жалпы бiлiм беру құрамдас бөлiгінiң мазмұны бакалавриаттың алғашқы екi курсында мейлiнше бiрдейлендiрiледi, ал бакалавриаттың келесi курстарында даярлық базалық пәндер бойынша жүзеге асырылатын болады. Жоғары оқу орнының құрамдас бөлiгі шеңберiнде бейiндi даярлық iске асырылатын болады.
Бакалавриаттағы оқытудың нормативтік мерзiмi 4 жылды құрайды. Бакалавриаттың бiлiм беру бағдарламаларын игеру сол немесе басқа саладағы бакалаврдың тиiсті академиялық дәрежесiн берiп қорытынды мемлекеттік аттестаттаумен аяқталады.
Одан кейiн бакалаврдың 1-2 жылдық магистратурада бiлiмiн жалғастыруға мүмкiндiгі болады.
Жоғары оқу орнынан кейiнгi бiлiм беру
Магистратурада дайындық екi бағытта жүргізiледi:
бейiндiк тереңдетiлген даярлық;
ғылыми-педагогикалық даярлық.
Магистратураның бiлiм беру бағдарламалары iргелi бiлiм беру, әдiснамалық және зерттеу даярлығын және ғылымның бiр бағыты бойынша пәндердi тереңдетілген зерделеудi көздейдi.
Магистратурада мамандар даярлауға бөлінетін қаражаттың көлемiн айтарлықтай арттыру, сондай-ақ олардың тиiмдi пайдаланылуын қамтамасыз eту қажет.
Магистратураны бiтiрушілерге "магистр" академиялық дәрежесi берiледi. Магистрлер докторантурада оқуын жалғастыруға немесе ғылыми-педагогикалық және өзге де еңбек қызметiмен айналысуға құқылы.
Докторантура жоғары бiлiктi ғылыми және ғылыми-педагогикалық кадрлар даярлаудың аяқтаушы бiлiм беру деңгейi болады.
Докторлық бағдарламалар бойынша оқу мерзiмi кемiнде 3 жыл.
Докторантура бағдарламасын игерген және докторлық диссертация қорғаған адамдарға философия докторы (РhD) академиялық; бейiндiк докторантураны игерген кезде - бейiнi бойынша доктор (медицина, музыка, білiм беру, құқық және т.б.) дәрежесi беріледi.
PhD докторантурасына аспирантура, адъюнктура, iзденушiлiк, шығармашылық демалыс беру, дәстүрлi докторантура және барлық басқа да ғылыми және ғылыми-педагогикалық кадрлар даярлау нысандары түрленедi.
Докторлық бағдарламалар оқу мен зерттеу қызметi арасындағы оңтайлы теңгерiмдi, кең ауқымды ғылыми, бiлiм беру және әдiснамалық даярлық алуды оқытушылар мен ғылыми қызметкерлердiң академиялық ұтқырлығын қамтамасыз етедi.
Бiлiм мен ғылымды ықпалдастыру мынадай бағыттарда жалғастырылады:
ресурстарды басым ғылыми бағыттарға шоғырландыру;
жоғары оқу орындарында оқу-ғылыми ұйымдар, ғылыми зертханалар және ғылыми ұйымдарда жоғары оқу орындары кафедраларының филиалдарын құру, технопарктер құру;
ғылыми бағдарламалардың әкiмшілерi болып табылатын жоғары оқу орындары мен ғылыми ұйымдардың ғылыми зерттеулердi бiрлесiп жүргiзуi.
Педагогикалық кадрларды даярлау, қайта даярлау және олардың біліктілiгiн арттыру
Педагогикалық кадрларды даярлау, олардың біліктілігін арттыру және қайта даярлау саласында:
жетекші университеттер базасында жоғары оқу орындарының ғылыми-педагогикалық кадрларды даярлау, олардың біліктілігін арттыру және қайта даярлау жүйесiн қалпына келтiру және одан әрi дамыту;
педагогикалық мамандықтардың бiлiм беру бағдарламаларының мазмұнын жаңарту, бiлiм берудiң вариативтік үлгiлерiн жасау;
педагогикалық кадрларды даярлау бағдарламаларына оқытудың бүкiл жылдары бойы үздiксiз педагогикалық және психологиялық-педагогикалық практиканы енгiзу;
екiнші мамандықтың қысқартылған бiлiм беру бағдарламалары бойынша, оның ішінде мемлекеттік, шетел және ана тiлдерi, информатика, психология бойынша пән мұғалiмдерiн қайта даярлау;
болашақ мұғалiмдер үшін олардың кәсiптiк даярлық деңгейiн тәуелсiз кәсiби бағалаумен қоса үш айдан бiр жылға дейiнгі педагогикалық тағылымдаманы енгiзу;
12 жылдық мектепте және мектепке дейiнгi, арнайы, жалпы қосымша және кәсiптiк білім беру ұйымдарында жұмыс iстеу үшін педагогикалық мамандықтар бойынша мамандар даярлауға мемлекеттiк тапсырысты ұлғайту;
педагогтарды және басшыларды аттестаттаудың және қайта аттестаттаудың, мұғалiмнiң педагогикалық қызметiн сертификаттаудың жаңа жүйесiн әзiрлеу;
еңбектi көтермелеу және жергілiктi жерлерде педагогтарды тұрақтандыру тетіктерін жетілдіру;
бiлiм берудiң жаңа мазмұнын, оқыту технологиялары мен оқыту әдiстемелерiнiң өзгергенiн ескере отырып, мұғалімдер мен бiлiм беру ұйымдарының басшыларын қайта даярлауды және олардың бiлiктілігiн арттыруды жүзеге асыру көзделедi.
Мектепке дейінгі ұйымдар үшiн педагогикалық кадрларды даярлау кезiнде қосымша мамандандыру мүмкiндiгі көзделетін болады: мектепке дейiнгi жастағы балалармен жұмыс жөніндегі педагогика-психология, мектепке дейiнгі бiлiм беру менеджментi, мектепке дейінгі жастағы балалар үшін шетел тiлi, қосымша бiлiм беру педагогикасы.
Бiлiм беру бағдарламалары инновациялық педагогикалық технологияларды, iздену, зерттеу және шығармашылық қызмет дағдыларын, оқытудың ақпараттық және қашықтықтан оқыту технологияларын меңгерген көп тiлдi мұғалiмдi даярлауға бағдарланатын болады.
Бiлiм берудi ақпараттандыру
Ақпараттандыру блогын iске асырудың негізгi бағыттары:
АКТ-ны оқу процесiне енгiзу жөнiндегі нормативтік құқықтық базаны жетiлдiру;
компьютерлiк техникамен қамтамасыз етiлудiң әлемдiк көрсеткiштерiне (1 компьютерге келетiн оқушылардың саны - 10-15) қол жеткiзу үшін орта бiлiм беру ұйымдарын одан әрi компьютерлендiру;
орта бiлiм беру ұйымдарын Интернет желісiне қосу;
бiлiм берудiң барлық деңгейiнде қашықтықтан оқыту технологияларын әзiрлеу және енгiзу;
өңiрлерде бiлiм беру ақпараттық ресурстық орталықтарын және Министрлiктiң білім беру порталын құру;
орта бiлiм беру ұйымдарын бiлiм беру бағдарламаларына сәйкес электрондық оқу басылымдарымен қамтамасыз ету;
Мемлекеттiк органдардың бiрыңғай көпшiлiк ортасы негізiнде өңiр порталын және ресурстық орталықтарын бiрiктiру;
бiлiм беру ұйымдарының мониторингі, талдау және басқару ақпараттық жүйесiн енгiзу.
Көрсетілген бағыттарды iске асыру оқу процесiне ақпараттық коммуникациялық технологияларды енгiзу және бiлiм беру жай-күйiнiң мониторингі мен оны талдаудың сенiмдi деректерi негізiнде басқарушылық шешiмдер қабылдау есебiнен бiлiм беру сапасының деңгейiн арттыруды қамтамасыз етедi.
Бiлiм беру сапасы
Бiлiм беру сапасын бағалау ұлттық жүйесiнiң мiндеттерiн (бұдан әрi - БСБҰЖ) iске асыру үшін:
бiлiм беру сапасын iшкi және сыртқы бағалау рәсiмдерi енгiзіледi;
бiлiм алушының оқудағы жетiстіктерiнiң деңгейiн анықтайтын стандартталған бағалау құралдары мен аспаптары жетiлдiрiледi;
бiлiм беру сапасын бағалауды жүзеге асыратын ұйымдық құрылымдар құрылады.
Бiлiм беру ұйымдарын сыртқы бағалау үшiн лицензиялау, аттестаттау, аккредиттеу, саралау, орталықтандырылған тестілеу және тiкелей мониторингтік зерттеулер рәсiмдерi көзделедi.
Ішкі бағалау өзiн-өзi бағалау (өзiн-өзi аттестаттау), үлгерiмдi ағымдағы бақылау, білiм беру ұйымдарында жүзеге асырылатын бiлiм алушының оқудағы жетістіктерiн бағалау нысанында көзделедi.
Бiлiм алушыларды орталықтандырылған тестілеу бiлiм берудiң барлық деңгейлерiнiң мемлекеттік жалпыға мiндеттi стандарттарына сәйкес әзiрленетiн стандартталған тапсырмалардың базасында өткiзiлетін болады.
Бiлiм алушылардың оқудағы жетiстіктерiн орталықтандырылған тестілеу нысанында мемлекеттік бақылау жалпы орта білiм берудiң әрбiр сатысын (4 сынып, 9 (10) сынып, 11 (12) сыныптар) бiтiргенде колледждер мен жоғары оқу орындарының бiтiрушi курстарында өткiзiлетiн болады.
БСБҰЖ-ның жұмыс iстеуiне тиiсті инфрақұрылыммен қолдау көрсетілетін болады.
Бiлiм беру мен тестілеудiң мемлекеттік стандарттары ұлттық орталығы (БТМСҰО) барлық бiлiм беру деңгейлерi мен сатыларында бiлiм алушылардың оқу жетiстіктерiн орталықтандырылған тестiлеу нысанында сыртқы бағалауды жүргiзедi; әдiснамалық, технологиялық, техникалық алып жүрудi қамтамасыз етедi; мемлекеттік жалпыға мiндеттi бiлiм беру стандарттарын және бағдарламаларды әзiрлеудi ұйымдастырады, білім беру стандарттарының мазмұнын әзірлеу үшін ғылыми, әдiснамалық және әдiстемелiк база құрады.
Бiлiм беру сапасын бағалаудың ұлттық орталығы (БСБҰО) бiлiм беру жүйесi жай-күйінің мониторингін жүзеге асырады және Қазақстан Республикасында бiлiм беру саласының даму стратегиясын әзiрлейдi. Сапаны талдауды және бағалауды жүзеге асыру үшiн статистикалық дерекқор жасайды, ақпараттық ресурстарды білiм беру саласының бiрыңғай мониторингi жүйесiне бiрiктiредi және Қазақстан Республикасындағы бiлiм берудiң жай-күйi туралы ұлттық баяндаманы дайындайды.
Ұлттық аккредиттеу орталығы (ҰАО) жоғары оқу орындарын институционалдық аккредиттеудi және кәсіптік білiм беру бағдарламаларын аккредиттеудi жүргізедi, сапаны бағалауды Болон процесiнiң шарттарымен үйлестіру үшін аккредиттеудің келiсiлген өлшемдерi мен рәсiмдерiн әзiрлейдi, шетелдiк білiм беру ұйымдары берген бiлiм туралы құжаттарды тану және нострификаттау рәсiмдерiн жүзеге асырады, сапаны қамтамасыз ету жөнiндегi халықаралық желiлерге қатысады.
Сертификаттау, сапа менеджментi және консалтингi орталығы (CCMКO) 9000 және 14000 сериялы /ISO/ стандарттарының негізiнде сапа менеджментi жүйелерiн жоғары оқу орындарына енгізудi және сертификаттауды, сапа менеджментi саласында оқу-әдiстемелiк және нормативтiк құжаттаманы әзiрлеудi жүзеге асырады.
Республикалық бiліктілiктi растау және беру орталығы (РБҰБО) жұмысшы кадрлар мен техникалық және қызметтер көрсету еңбегі мамандарының кәсiби даярлығын дербес бағалауды жүргiзудi, білiктiлiгін растауды және оны берудi ұйымдық-әдiстемелiк қамтамасыз ету жүктелген.

6. Қажеттi ресурстар және оларды қаржыландыру көздерi

Қазақстандық бiлiм берудiң жаңа моделiне көшуге жағдай жасау үшiн экономикалық базисті нығайту қажет. Бағдарламаны iске асыруға қажеттi қосымша шығыстардың жалпы сомасы 2004 жылдың балалық бағасында 330 812,0 млн. теңгенi құрайды (8-кесте).

8-кесте (млн.теңге)
____________________________________________________________________
| 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | Барлығы
__________|_______|_______|_______|_______|________|______|_________
Республи.
калық
бюджет 23379,8 34036,9 32150,8 26216,8 29484,4 30501,1 175769,8
Жергілік.
тi бюджет 18022,4 19477,3 21705,1 31552,5 32115,6 32169,3 155042,2
Мемлекет.
тік
бюджет 41402,2 53514,2 53855,9 57769,3 61600,0 62670,4 330812,0
____________________________________________________________________

Бағдарламаны 2006-2010 жылдары қаржыландыру көлемi тиiсті қаржы жылына арналған республикалық және жергілiкті бюджеттердi жоспарлаған кезде нақтыланатын болады.

7. Бағдарламаны iске асырудан күтілетін нәтижелер
және оның индикаторлары

Бағдарлама кезең-кезеңiмен iске асырылатын болады:
Бiрiншi кезең (2005-2007 жылдар)
Өңiрлiк деңгейде бiлiм берудi басқарудың бiрiзділік жүйесi құрылатын болады.
Мектепке дейiнгi тәрбие мен оқыту жүйесiнде әйелдерге жұмыс iстеуге, әлеуметтік жағынан қорғалмаған және аз қамтылған отбасыларға қолдау көрсететiн әлеуметтiк институт ретінде мектепке дейінгі бiлiм беру ұйымдарын дамыту жөнiндегі нормативтiк құқықтық база және ғылыми-әдiстемелiк негiздер әзiрленетiн болады.
Кәсiпорындарға жеңiлдiктi салық салу беретiн көп функционалды бiлім беру ұйымы ретінде оларда "мектеп - бала бақша" кешендерiн құру мақсатында ауылдық мектептердi қайта құрылымдау жөнiнде нормативтік құқықтық кесiмдер әзiрленетiн, сондай-ақ "Мектепке дейiнгi балалық шақ" республикалық ғылымы-практикалық орталығы құрылатын болады.
Мектепке дейiнгi ұйымдар желісi балалар бақшаларын салу және бiлiм беру ұйымдарының базасында мектепке дейінгі шағын орталықтарды құру есебiнен кеңейедi.
Арнайы бiлiм беру жүйесiнде:
мүмкiндiктерi шектеулi балаларды қамту кеңейтіледі;
білім бepу ұйымдарының арнайы түзеу желiсi сақталады және құрылады;
мүмкіндіктері шектеулі балаларды есепке алудың бірыңғай нысаны жасалатын болады;
мүмкiндiктері шектеулi балаларды кәсiптiк алдындағы және кәсiптiк даярлауға қол жеткiзiледi.
Қосымша білім беру жүйесінде:
жасөспірiм балалардың спорт мектептерi бiлiм беру жүйесiне қайтарылатын болады;
кәмелеттік жасқа толмағандардың сабақтан бос уақытта iспен шұғылдануы артады;
қызығушылықтарына қарай оқушылардың бiрлестіктерге қатысуы артады;
әлеуметтен тыс мiнездi балалардың саны азаяды.
Орта бiлiм беруде:
12 жылдық оқытуға көшуге нормативтiк құқықтық және ұйымдастырушылық жағдай жасалады;
"Оқулық" ғылымы-әдiстемелік орталығы құрылады;
сыртқы ағымдағы және қорытынды бағалау жүйесi құрылады;
оқытуды ұйымдастыру қағидаттарын және бiлiмдi, іскерлiкті және дағдыны "алушы" енжар оқушы рөлі танымдық процестiң субъектiсiн белсендi танушыға өзгередi;
мектептегі оқытудың күтілетін нәтижелерiн және мониторинг деректерінің негізiнде оларға қол жеткiзу жолдарын талқылау процесіне бүкiл қоғамдастықты тарту жүйесі құрылады;
аудандық бiлiм бөлiмдерi жанындағы әдiстемелiк кабинеттерді қалпына келтiру жолымен әдiстемелік қызмет жетілдiрiледi;
оқытудың жаңа педагогикалық, ақпараттық және денсаулық сақтайтын технологиялары енгізiлетiн болады.
Жыл сайын 31 мыңнан астам педагогикалық кадрлар бiлiктiлiгін арттырудан өтетiн болады.
Ауылдық аумақтарды дамыту мемлекеттік бағдарламасының шеңберiнде ауыл мектептерiн салу жүзеге асырылатын болады. Бұдан басқа республикалық бюджет қаражаты есебiнен қосымша қалалық жерлерде 2005 жылы 7 мектеп, 2006 жылы 8 мектеп және 2007 жылы 11 мектеп салу жүзеге асырылатын болады.
2005-2007 жылдары көру қабiлеті бұзылған балаларға арналған екi мектеп-интернат салынады, бұл 500 мұқтаж баланы оқытумен қамтуға мүмкiндiк бередi.
2005 жылы - 780, 2006 жылы - 880, 2007 жылы - 970 білiм беру объектiсiн жөндеу көзделедi.
2005 жылы - 2746, 2006 жылы - 1628, 2007 жылы - 1864 білiм бepу ұйымдары лингафон және мультимедиялық кабинеттермен қамтамасыз етіледi, бұл оқушылардың тiлдiк дайындығын жақсартуға ықпал етедi.
Арнайы түзеу бiлiм беру ұйымдары мүгедек балаларды оқыту үшін арнайы техникалық және компенсаторлық құралдармен қамтамасыз етіледі.
Мектептен тыс ұйымдардың желiсiн ұлғайту балаларды қосымша бағдарламалармен қамтуды 20-25 %-ғa дейiн жеткiзуге мүмкіндік бередi. Мұндай шара кәмелетке толмағандардың сабақтан тыс бос уақытында iспен шұғылдану проблемасын шешуге және қоғамға жат мiнез-құлықты балалар мен жасөспірiмдердiң санын азайтуға көмектеседi.
Кәсiптiк бiлiм беруде:
кәсіптік кадрларды даярлауды ұйымдастыруға экономиканың нақты секторын тартудың нормативтік құқықтық негізі құрылатын болады;
еңбек рыногы мен қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін кәсіптік білім берудiң қол жетiмдiлiгi мен беделi өседi (техникалық және кәсiптік білiм беру ұйымдарында оқуын жалғастыратын мектеп бітірушілердің үлесі кемiнде 30%-ды құрайды);
техникалық және кәсiптік бiлiм беру жүйесiнiң жұмыс берушілермен әрi шағын және орта бизнес субъектілерiмен байланысы нығаяды, әлеуметтік әрiптестiк субъектілерінің тиiмдi ынтымақтастығы артады;
жұмыс берушiлер мен МЖБС-ның қазiргі талаптарына сәйкес келетін жаңа оқу, оқу-әдістемелiк әдебиет, оқу құралдары жасалатын болады;
кредиттік оқыту жүйесі енгізілетін, техникалық және орта білiмнен кейiнгі кәсіптік бiлiм беру бағдарламаларын жоғары білiм бағдарламаларымен үйлестіру қамтамасыз етілетін болады;
бiлiм беру процесінде АКТ-іні қолдану кеңейедi;
техникалық және кәсіптік бiлiм беретiн оқу орындарында компьютерлер саны 25 оқушыға 1 компьютерден келу ара қатынасына дейiн жеткiзiледi;
жас мамандарды жұмысқа орналастыруға жәрдемдесу, оларды қайта даярлау (мақсатты келісім-шарттық даярлауды дамытуды қоса алғанда), кәсiптiк өзiн-өзi қалыптастыру, оның iшiнде, жеке iстерiн ашу жүйесі жасалатын болады;
техникалық және кәсіптік білiм беретiн оқу орындарының материалдық-техникалық базасы нығайтылатын болады.
Жоғары және жоғары оқу орнынан кейiнгі бiлiм беру жүйесiнде Қазақстанның Болон процесіне қосылуына жағдай жасалатын болады.
Жоғары оқу орындарының кадрлық және материалдық-техникалық қамтамасыз етілуiне қойылатын талаптарды қатайту нәтижесiнде азаматтық жоғары оқу орындарының және олардың филиалдарының желісі азайтылады.
Жыл сайын жоғары оқу орындарына арналған 100-ге дейінгі оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдар және оқу-әдiстемелiк кешендер әзiрленетін болады (бұл ретте 30 %-ғa жуығы мемлекеттік тiлде), 300-ден астам атаулы, оның ішінде магистратураның жаңа бiлiм беру бағдарламалары және Ph.D докторлық бағдарламалары бойынша шетелдiк оқу әдебиеттерi сатып алынады. Оқу әдебиеті неғұрлым басым, ең алдымен техникалық, технологиялық, аграрлық, ветеринарлық және педагогикалық мамандықтарға бөлiнетiн болады.
Аспирантураны, дәстүрлi докторантураны Ph.D докторантурасына кезең-кезеңiмен түрлендiру және кадрларды даярлаудың үш деңгейлi жүйесiне (бакалавриат-магистратура-докторантура) толық көшу жүзеге асырылады. Жаңа бағдарламалар бойынша магистратураға жыл сайынғы қабылдау 2500-ден астам адамды құрайтын болады, Ph.D докторантурасына - 100 адам. 5 жоғары оқу орындарының базасында аккредиттелген докторлық бағдарламалары бар жетекшi шетелдiк жоғары оқу орындарымен әрiптестік қарым-қатынастағы Рh.D докторларын даярлау жөнiндегi орталықтар құрылатын болады. Сондай-ақ жыл сайын Шығыс Еуропаның, Ресейдiң ең үздiк жоғары оқу орындарында кәсiптiк жоғары бiлiм беру бағдарламасы бойынша Қазақстанның 3 мың азаматын даярлау жүзеге асырылатын болады.
Онда:
жоғары және жоғары оқу орнынан кейiнгі бiлiм беру бағдарламалары жаңартылады, пәндiк білімнiң iргелiлігі, кең бейінділігі, меңгерудiң және қолданудың шығармашылық деңгейi қамтамасыз етiлетiн болады;
студенттердiң белсендi өз бетiмен жұмыс жасауы, оқыту траекториясын жеке таңдау, бiлiм алушылардың, оқытушылардың академиялық ұтқырлығы үшiн жағдай қамтамасыз етілетiн болады;
сапа менеджментi жүйесi енгізiледi, жоғары оқу орындарының кәсiптік бiлiм беру бағдарламаларын аккредиттеу үшiн жағдай жасалатын болады;
жұмыс берушiлердiң және басқа да әлеуметтік әрiптестердiң жоғары бiлiм беру проблемаларын, оның iшiнде қазiргі заманғы бiлiктiлiк талаптарымен келiсiлетiн бiлiм стандарттарын әзiрлеуге, мамандар даярлауға тапсырысты қалыптастыруға, студенттердiң өндірiстік практикасы мен тағылымдамадан өтуiн ұйымдастыруға қатысуы қамтамасыз етiледi;
неғұрлым дайындалған жастарды iрiктеу мақсатында студенттер контингентiн қалыптастыру тетiгі жетiлдiрiледi;
бiлiм беру гранттарының санын арттыру және студенттердi оқытуды кредиттеудiң жаңа моделiн жасау жолымен жоғары бiлiмге қол жеткiзу деңгейi арттырылады;
сабақтастықты, үздiксiздiкті күшейту арқылы жоғары бiлiктi ғылыми-педагогикалық кадрларды даярлаудың тиiмдiлігі артады, сапасы жақсарады, мерзiмi азайтылатын болады, сондай-ақ жастардың ғылымға келуiне жағдай жасайтын бiлiм беру және ғылыми компоненттер, магистратураның және Ph.D докторантураның бiлiм беру бағдарламалары оңтайлы ұштастырылатын болады;
жоғары оқу орындары мен ғылыми ұйымдарға қойылатын лицензиялау, аттестаттау, аккредиттеу талаптарына, оның iшiнде Ph.D дәрежесiне ие кадрлардың болуы мiндеттi болатын бөлiгіне өзгерiстер мен толықтырулар енгізiледi;
басшылар, мамандар және басқа қызметшiлер лауазымдарының бiлiктілiк анықтамалығына, ғылыми ұйымдар қызметкерлерiнiң лауазымдық бiліктілiк сипаттамасына өзгерiстер мен толықтырулар енгізіледi;
ғылым кандидаттары мен докторларының дәстүрлi дипломдарын және PhD дипломдарын қатар тануды қамтамасыз ететін тетік жасалады.
Жетекшi жоғары оқу орындары базасында жоғары оқу орнының оқытушыларын қайта даярлау және біліктілігін арттыру орталықтары жұмыс жасайтын болады. Осы орталықтарда бiліктіліктi арттыру бағдарламаларымен 10,3 мыңнан астам педагог қамтылады.
Бағдарламаны орындау нәтижесiнде бiлiм берудiң бiрыңғай ақпараттық ортасының негiздерi қаланатын болады, ол:
бiлiм берудi дамытуды ақпараттық және ғылыми-әдiстемелiк қамтамасыз етудiң бiрыңғай жүйесi негіздерiн қалыптастыруға;
бiрыңғай көліктiк орта негізiнде объектiлер мен бiлiм беру процестерiн тиiмдi басқару үшiн салалық ақпараттық жүйе құруға;
ауыл мектептерiн қоса алғанда, бiлiм беру ұйымдарында аталған мекемелердiң жалпы бiлiм беру ресурстарына қол жеткiзуiн ұйымдастыру, жоғары білікті педагогикалық кадрларды ұтымды пайдалану, әрбiр білім беру ұйымы үшін жаңа АКТ саласында мамандар даярлау жолымен бiлiм беру ұйымдарында оқу сапасын арттыруға;
2005 жылдың аяғына дейiн республика мектептерiнiң 75 %-ын Интернетке қocуға;
2007 жылы мектептердегi компьютерлердiң санын 35 оқушыға 1 компьютер ара қатынасына дейiн жеткiзуге;
оқу процесiне қазiргi заманғы электрондық оқулық басылымдарын әзiрлеуге және енгiзуге, жалпы білім беретін мектептің негізгi пәндерi бойынша электрондық оқулық басылымдарының таралымын ұйымдастыруға және оларды дәстүрлi оқыту құралдарымен бiрiктiрудi жүзеге асыруға;
республиканың жоғары оқу орындары мен өңiрлерінде бiлiм берудiң ақпараттық ресурстық орталықтарын құруға;
барлық деңгейдегi бiлiм беру мекемелерiнің оқытушыларын әдiстемелiк қолдау жүйесiн құруға, жаңа АКТ саласында педагогикалық, әкiмшiлiк және инженерлiк-техникалық кадрларды даярлауды және қайта даярлауды жүргiзуге;
қашықтықтан оқыту технологиясы мен АКТ-ны қоса алғанда, ашық бiлiм беру саласында стандарттау бойынша нормативтiк құжаттар базасын құруға мүмкiндiк бередi.
Бiлiм беру статистикасын жетілдiру статистикалық деректерге, бiлiм беру сапасы туралы ақпаратқа негізделген Қазақстан Республикасында бiлiм беру мониторингінің жаңа жүйесiн құруға ықпал етеді.
Білім беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесi білім сапасын кешендi емтихандар арқылы бағалауға, білім беру сапасы мониторингiнiң ұлттық жүйесiн әзiрлеуге мүмкiндiк бередi. Бiлiм беру сапасын сырттай және іштей бағалаудың объективті құралдары жасалатын, бiлiм беру ұйымдарын кезең-кезеңiмен саралау енгізiлетiн болады. Әрбiр оқу жылының қорытындылары бойынша білім берудiң жай-күйі туралы ұлттық баяндама дайындалатын болады.
Бiлiм беру сапасын бағалаудың ұлттық орталығы, Ұлттық аккредиттеу орталығы, Сертификаттау, сапа менеджменті және консалтинг орталығы, Бiлiктiлiктi растау және беру республикалық орталығы өз қызметтерін бастайды.
2005-2006 жылдары Қазақстан PISA халықаралық зерттеулер бағдарламалары шеңберiнде бiлiм алушылардың нақты жетістіктерiн салыстырмалы талдауға қатысатын болады.
Екiншi кезең (2008-2010 жылдар)
Бағдарламаны толық ауқымды іске асыру, жинақталған тәжірибені, елдегі еңбек рыногы мен әлеуметтік-экономикалық жағдайлардың дамуын ескере отырып, оны түзету басталады.
Балаларға үш жастан бастап мiндеттi бiлiм беруге біртіндеп көшу есебiнен мектепке дейiнгi тәрбие мен оқытудың барлық нысандарына жалпы қол жеткізу үшін жағдайлар жасалатын болады. Мектепке дейiнгі тәрбие жүйесiнiң ресурстары мен әлеуетi мыналардың есебiнен артады:
1) 23 мың орындық 164 мектепке дейiнгі ұйымдардың құрылысын салу;
2) бiлiм беру ұйымдарының базасында 20 мың орындық 800 мектепке дейінгі шағын орталықтар құру;
3) мүмкiндiктерi шектеулі балаларды мектепке дейiнгi бiлiм беру жүйесіне бiрiктiру үшiн 380 түзеу және инклюзивті бiлiм беру кабинеттерiн ашу.
Бес жастағы балалардың 75 %-ы жақсартылған оқу-әдiстемелік, кадрлық және материалдық-техникалық базасы бар "мектепалды" институтымен қамтылатын болады.
Атаулы әлеуметтік көмек алатын балалардың 30 %-ы мектепке дейiнгі бағдарламалармен қамту есебiнен аз қамтылған отбасыларды бiлім беруде қолдау жүйесi жұмыс iстейтiн болады.
Орта бiлiм беру жүйесiнде:
12 жылдық орта білiм беруге көшу жүзеге асырылады;
нәтижеге бағдарланған мемлекеттік жалпыға міндетті бiлiм беру стандарттары әзiрленедi;
кәсiптiк кадрларды даярлауды ұйымдастыруға экономиканың нақты секторын тартудың заңнамалық базасы құрылады;
кәсіптік білiм беру бағдарламаларының құрылымы мен мазмұны өзгередi;
техникалық әрi кәсiптiк білім беру ұйымдарының жеткілiктi желiсi құрылады және үлгілерi жетілдiрiлетін болады.
Дамуында проблемалары бар балалардың бiлiм алуына, оларды әлеуметтік, медициналық-педагогикалық түзеуге қолдау көрсетуге және қоғамға бiрiктiруге басқалармен бiрдей жағдайлар жасалады; кәмелетке толмағандардың оқудан бос уақытта еңбекпен айналысу проблемалары шешiледi, балалардың шығармашылық мүмкiндiктерiн iске асыруға жағдайлар жасалады.
Жоғары және жоғары оқу орнынан кейiнгi бiлiм беру жүйесiнде бакалаврлық, магистрлiк, докторлық бағдарламалар және оқытудың кредиттiк жүйесi бойынша жоғары бiлiктi кадрларды даярлауға толық көшу жүзеге асырылатын болады. Басым мамандықтар бойынша кадрларды даярлауға арналған бiлiм беру гранттарының саны арттырылатын болады. Профессорлық-оқытушылық құрамның дәреже иеленуiнiң орташа көрсеткiшi 40 %-ға жетедi. Тұтастай алғанда, бұл кезеңде жоғары бiлiм берудiң желiсi мен көрсеткiштерi тұрақталады.
Жоғары оқу орындарында сапа менеджментi жүйесiн, институционалдық бағаны және жетекшi шетелдiк аккредиттеу агенттіктерiнiң талаптары деңгейiнде кәсiптiк бiлiм беру бағдарламаларын аккредиттеудi енгізуiмен Болон декларациясының негізгi қағидаттарын iске асыруға және Дүниежүзiлiк сауда ұйымының шарттарына сәйкестікке қол жеткiзiледi.
Қазақстан бiлiм алушылардың нақты жетiстiктерiн TIMSS, CIVIC, SІTES, LES халықаралық зерттеулерi шеңберiнде жоғары бiлiм беруде сапаны қамтамасыз ету жөнiндегi ENQA, INQAAHE және басқа да агенттіктердiң халықаралық желiлерiнде салыстырмалы талдауға қатысады.
Мониторингтің, Бiлiм берудiң жай-күйі туралы ұлттық баяндаманың, бiлiм беру ұйымдарын жіктеу нәтижелерiнiң деректерi негiзiнде әртүрлі кәсiпке сұраныс, әртүрлі бiлiм беру ұйымдарында, өңiрлерде бiлiм беру қызметтерiнiң болуы және оның сапасы туралы қоғамды ақпараттандыру жүйесі құрылатын болады, бiлiм берудi дамыту стратегиясы анықталады.
Бiлiктiлігін арттыру институттары бiлiм берудi дамыту орталықтарының мәртебесiне өтедi.
2010 жылдың аяғына қарай мектептердегі компьютерлердiң саны 20 оқушыға 1 компьютерден жеткiзiлетiн болады.
Қазақстан Республикасында 2010 жылға дейiн бiлiм берудi дамытудың мемлекеттік бағдарламасын iске асыру нәтижесiнде бiлiм берудiң тиiмдi жұмыс iстейтiн қазақстандық үлгісi қалыптасатын болады, қазiргі заманда Қазақстанның лайықты орын алуына мүмкiндiк беретiн бiлiм беру мен кадрларды даярлаудың сапалық биiк деңгейiне қол жеткiзетiн боламыз.