Об утверждении Программы развития накопительной пенсионной системы Республики Казахстан на 2005-2007 годы

Постановление Правительства Республики Казахстан от 24 декабря 2004 года N 1359

В целях дальнейшего совершенствования накопительной пенсионной системы, направленной на защиту прав вкладчиков и получателей, повышение эффективности управления пенсионными активами Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Утвердить прилагаемую Программу развития накопительной пенсионной системы Республики Казахстан на 2005-2007 годы (далее - Программа).

2. Центральным и местным исполнительным органам, государственным органам, непосредственно подчиненным и подотчетным Президенту Республики Казахстан (по согласованию), представлять информацию о ходе выполнения Плана мероприятий по реализации Программы в Агентство Республики Казахстан по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций два раза в год, к 15 января и 15 июля, по итогам полугодия.

3. Агентству Республики Казахстан по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций (по согласованию) представлять сводную информацию о ходе выполнения Плана мероприятий по реализации Программы в Правительство Республики Казахстан два раза в год, к 30 января и 30 июля, по итогам полугодия.

4. Контроль и координацию обеспечения выполнения Программы возложить на Агентство Республики Казахстан по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций (по согласованию).

5. Настоящее постановление вступает в силу со дня подписания.

Премьер-Министр
Республики Казахстан

Утверждена
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 24 декабря 2004 года N 1359

Программа развития
накопительной пенсионной системы
Республики Казахстан на 2005-2007 годы

1. Паспорт Программы <*>

Сноска. В Паспорт внесены изменения - постановлением Правительства РК от 13 января 2006 года N 40 .

Наименование Программа развития накопительной пенсионной
системы Республики Казахстан на 2005-2007 годы

Разработчики Агентство Республики Казахстан по регулированию
и надзору финансового рынка и финансовых
организаций, Министерство труда и социальной
защиты населения Республики Казахстан,
Министерство финансов Республики Казахстан и
Министерство экономики и бюджетного планирования
Республики Казахстан

Основания для Поручения Президента Республики Казахстан
разработки от 12 августа 2004 года N 3274 и от 15 ноября
2004 года на IV Конгрессе финансистов Казахстана,
а также распоряжение Премьер-Министра Республики
Казахстан от 27 сентября 2004 года N 281-р

Главная цель Дальнейшее развитие накопительной пенсионной
системы Казахстана, защита прав вкладчиков и
получателей, повышение эффективности управления
пенсионными активами как источника долгосрочных
внутренних инвестиций

Задачи Расширение участия населения в накопительной
пенсионной системе, обеспечение эффективности
уплаты обязательных пенсионных взносов путем
реализации требования "один вкладчик-один фонд"
по обязательным пенсионным взносам и снижения
задолженности агентов по обязательным
пенсионным взносам, определение порядка исполнения
государством гарантий по сохранности обязательных
пенсионных взносов в накопительных пенсионных
фондах в размере фактически внесенных обязательных
пенсионных взносов с учетом уровня инфляции на
момент приобретения получателем права на
пенсионные выплаты, определение ответственности
организаций, осуществляющих инвестиционное
управление пенсионными активами и накопительных
пенсионных фондов и защита интересов вкладчиков
(получателей), повышение эффективности управления
пенсионными активами, увеличение доли долгосрочных
финансовых инструментов в объеме пенсионных
активов, хеджирование ценовых и валютных рисков
финансовых инструментов в портфелях накопительных
пенсионных фондов, выпуск долгосрочных
индексированных государственных ценных бумаг,
развитие проектного инвестирования и активизация
рынка акций, развитие и повышение эффективности
надзора за субъектами накопительной пенсионной
системы и внедрение Принципов регулирования
частных пенсионных фондов Международной
Ассоциацией Пенсионных регуляторов (INPRS)

Объемы и Предполагаемые финансовые затраты составят
источники в сумме 35,7 млн. тенге в 2006 году и
финансирования 182,5 млн. тенге в 2007 году, размер
которых будет уточняться
в республиканском бюджете соответствующего
года

Ожидаемый Реализация Программы будет способствовать:
результат расширению охвата накопительной пенсионной
системой населения, повышению финансовой
надежности и прозрачности деятельности
накопительных пенсионных фондов, организаций,
осуществляющих инвестиционное управление
пенсионными активами, увеличению предложения
финансовых инструментов для инвестирования
пенсионных активов, стабилизации доходов от
инвестирования пенсионных накоплений,
повышению эффективности надзора и регулирования
субъектов накопительной пенсионной системы

Срок реализации 2005-2007 годы

2. Введение

Программа развития накопительной пенсионной системы разработана Агентством Республики Казахстан по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций, Министерством труда и социальной защиты населения Республики Казахстан, Министерством финансов Республики Казахстан и Министерством экономики и бюджетного планирования Республики Казахстан во исполнение поручений данных Президентом Республики Казахстан 12 августа 2004 года N 3274 и 15 ноября 2004 года на IV Конгрессе финансистов Казахстана, а также распоряжения Премьер-Министра Республики Казахстан от 27 сентября 2004 года N 281-р.
Казахстан - первая из стран Содружества Независимых Государств, осуществившая реформу социального обеспечения населения. Преобразование системы социального обеспечения населения было осуществлено в соответствии с Концепцией реформирования системы пенсионного обеспечения в Республике Казахстан, утвержденной постановлением Правительства Республики Казахстан от 12 мая 1997 года N 819.
Главным стратегическим направлением пенсионной реформы стал постепенный переход от распределительной системы социального обеспечения, основанной на солидарности поколений, к накопительной пенсионной системе, предусматривающей индивидуальные пенсионные сбережения в накопительных пенсионных фондах.
Основными принципами накопительной пенсионной системы с момента реформы и до настоящего времени являются:
государственное регулирование пенсионной системы;
обеспечение гражданам права выбора накопительного пенсионного фонда для формирования пенсионных накоплений;
прямые государственные гарантии по обеспечению установленной минимальной пенсии для граждан;
разграничение пенсий и других форм социального обеспечения;
обязательность участия каждого гражданина трудоспособного возраста в формировании пенсионных накоплений;
личная ответственность трудоспособных граждан за свое пенсионное обеспечение в старости;
эффективность инвестирования пенсионных накоплений в сочетании с безопасностью и сохранностью денег населения в накопительных пенсионных фондах;
обеспечение права наследования граждан на накопления в накопительных пенсионных фондах;
право каждого гражданина на дополнительное добровольное пенсионное обеспечение;
вклад в экономику через инвестирование пенсионных сбережений граждан.
Накопительная пенсионная система, берущая отсчет с начала 1998 года с введением Закона Республики Казахстан "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан", благодаря созданной правовой инфраструктуре, на современном этапе развития переживает бурный рост.
В долгосрочной перспективе накопительная пенсионная система обеспечит решение следующих социально-экономических задач:
более эффективной и справедливой организации поддержания доходов вкладчиков (получателей) накопительных пенсионных фондов в зависимости от размера заработной платы, длительности уплаты пенсионных взносов и эффективности инвестирования пенсионных накоплений;
снятие с государства и налогоплательщика части обязательств по полному социальному обеспечению граждан пенсионного возраста в условиях ухудшающейся демографической ситуации;
представление долгосрочных инвестиций для модернизации производственной базы национальной экономики и повышении ее конкурентоспособности.
За 6 лет и 8 месяцев в пенсионных фондах аккумулировано более 436 миллиардов тенге накоплений граждан нашей страны, что составляет 9 % валового внутреннего продукта. Сфера применения этих денег в национальной экономике различна - как финансирование дефицита государственного бюджета, так и потребностей реального сектора через выпуск финансовых инструментов и вклады в банках второго уровня.
Вместе с этим, динамичный рост основных показателей системы сопровождается снижением эффективности управления пенсионными накоплениями, связанным с уровнем развития экономики страны, снижением дефицита государственного бюджета и, соответственно, объемом государственных заимствований, ревальвацией тенге, а также внешнеэкономическими факторами.
Кроме того, необходимость определения основных приоритетов развития накопительной пенсионной системы как части социально-экономической политики государства и координации усилий государственных органов в этой области на среднесрочную перспективу обуславливают разработку данной Программы.

3. Анализ современного состояния

В Казахстане создана нормативная правовая база для функционирования накопительных пенсионных фондов, организаций, осуществляющих инвестиционное управление пенсионными активами.
Определена система взаимоотношений с государственными органами, вкладчиками (получателями), агентами по уплате обязательных пенсионных взносов и банками второго уровня, позволяющая осуществлять персонифицированный учет пенсионных накоплений.
По состоянию на 1 сентября 2004 года лицензию на деятельность по приему пенсионных взносов и осуществлению пенсионных выплат имеют 16 накопительных пенсионных фондов (далее- НПФ), которые имеют в регионах республики 72 филиала и 73 представительства.
Количество НПФ, их филиалов и представительств в течение продолжительного времени остается без изменений, что говорит об их достаточности на рынке пенсионных услуг для обслуживания вкладчиков.
Число организаций, осуществляющих инвестиционное управление пенсионными активами (далее - ООИУПА), составляет 9, в том числе 2 НПФ имеют лицензию на самостоятельное управление пенсионными активами - акционерное общество (далее - АО) "Государственный накопительный пенсионный фонд" (далее - "ГНПФ") и АО "НПФ Народного Банка Казахстана".
Хранение и учет пенсионных активов осуществляют 7 банков второго уровня, при этом лицензию на кастодиальную деятельность имеют 9 банков второго уровня и Национальный Банк Республики Казахстан.
В течение периода действия накопительной пенсионной системы (далее - НПС) основная часть пенсионных накоплений и, соответственно, вкладчиков (получателей), пенсионных взносов, чистого инвестиционного дохода, пенсионных выплат, а также переводов пенсионных накоплений концентрировались в трех крупнейших НПФ: АО "НПФ Народного Банка Казахстана", АО "ГНПФ" и АО "НПФ "УларУмит", с тенденцией снижения их совокупной доли в общих показателях по НПС.

3.1 Вкладчики (получатели) НПФ

Рост количества индивидуальных пенсионных счетов (далее - ИПС) вкладчиков (получателей), перечисляющих обязательные пенсионные, добровольные пенсионные и добровольные профессиональные пенсионные взносы, характеризуется следующими данными:

Таблица N 1
__________________________________________________________________________
Дата !Количество ИПС по видам пенсионных взносов (счетов) ! Занятое
!-----------------------------------------------------! население
! По обяза- ! По добро- ! По добро- ! Доля трех ! (тыс.
! тельным ! вольным ! вольным ! крупнейших ! человек)
! ! ! профессио-! фондов* (%) !
! ! ! нальным ! !
--------------------------------------------------------------------------
1998 3752386 26 - 95 6128
1999 2994513 7363 - 85 6105
2000 3715535 16934 - 81 6201
2001 4630205 22071 - 79 6699
2002 5399313 25084 - 75 6709
2003 6164316 27364 - 69 6968
01.09.04 6642793 29507 1359 68 7893
__________________________________________________________________________

* - АО "НПФ Народного Банка Казахстана", АО "ГНПФ" и АО "НПФ "УларУмит"

Как видно из таблицы N 1 количество ИПС по обязательным пенсионным взносам на 1 сентября 2004 года, составляет 84 % от занятого населения в стране.
Вместе с этим, количество ИПС не совпадает с реальным числом вкладчиков, по причине наличия нескольких ИПС одного вкладчика в нескольких НПФ, возникших из-за заключения вкладчиком двух и более договоров о пенсионном обеспечении, отсутствия у вкладчиков зарегистрированного социального индивидуального кода (далее - СИК) до 2000 года, а также ошибок агентов по уплате обязательных пенсионных взносов в указании реквизитов вкладчиков (фамилии, имени, отчества, даты рождения) и НПФ при перечислении ими обязательных пенсионных взносов и накопительных пенсионных фондов ошибок в реквизитах вкладчиков при перечислении агентами обязательных пенсионных взносов.
В настоящее время количество ИПС без зарегистрированного СИК вкладчика составляет порядка 710318 с общей суммой накоплений более 3,5 млрд. тенге, кроме этого, количество ИПС без подтверждения договором о пенсионном обеспечении составляет 663358, из них доля ИПС, на которые продолжают поступать обязательные пенсионные взносы составляет 16 % и соответственно без поступления обязательных пенсионных взносов - 84 %.
Таким образом, сумма пенсионных накоплений вкладчиков с неустановленным правом собственности составляет около 1 % от общей суммы пенсионных накоплений.

3.2 Пенсионные накопления населения в НПФ

Взносы

Высокие темпы развития НПС обеспечиваются ростом занятости населения и заработной платы, и соответственно, увеличением отчислений обязательных пенсионных взносов.
Общее поступление пенсионных взносов в НПФ составило:

Таблицы N 2 (млн. тенге)
__________________________________________________________________________
Дата ! Пенсионные взносы по видам !Средняя
!----------------------------------------------------!заработная
! Всего ! Обяза- ! Добро- ! Добровольные !плата по РК
! ! тельные ! вольные ! профессиональные!(тенге)
--------------------------------------------------------------------------
1998 22332 22331 0,3 - 9683
1999 47864 47856 7 - 11864
2000 85438 85354 84 - 14374
2001 129561 129422 139 - 17303
2002 195454 195243 211 - 20305
2003 276173 275872 301 - 23128
01.09.04 340426 340076 349 1 27092
__________________________________________________________________________

В соответствии с данными, приведенными в таблице N 2, темпы прироста пенсионных взносов в первые годы были достаточно высокими и составляли от 114 % за 1999 год до 41 % в 2003 году в сравнении с предыдущим годом. За период действия НПС наблюдается незначительное увеличение поступлений добровольных пенсионных взносов, а в 2004 году добровольных профессиональных пенсионных взносов.
Снижение и стабилизация темпов уплаты пенсионных взносов связаны с увеличением количества граждан, заключивших пенсионные договора и перечисляющих пенсионные взносы в НПФ, а также сокращением задолженности агентов по уплате обязательных пенсионных взносов.
Вместе с этим, в настоящее время можно выделить несколько основных проблем в действующем порядке уплаты обязательных пенсионных взносов:
1) уплата обязательных пенсионных взносов в два и более НПФ и, как следствие, наличие двух и более ИПС;
2) возврат агенту всей суммы платежа обязательных пенсионных взносов при выявлении республиканским государственным казенным предприятием "Государственный центр по выплате пенсий" (далее - РГКП "ГЦВП") ошибки в реквизитах хотя бы одного вкладчика в списке физических лиц;
3) отсутствие анонимности вкладчика, т. е. наличие у агентов по уплате обязательных пенсионных взносов информации о нахождении вкладчика в определенном НПФ, что приводит к недобросовестной конкуренции среди НПФ.
Кроме того, существуют проблемы уплаты задолженности по обязательным пенсионным взносам и пени за физических лиц, которые в период работы у данного агента не оформили СИК и пенсионный договор и сменили место работы, выехали и т.д.

Инвестиционный доход

Сумма чистого инвестиционного дохода, распределенная на ИПС вкладчиков (получателей) составила на 1 сентября 2004 года 105,2 млрд. тенге.
Темп роста чистого инвестиционного дохода по сравнению с соответствующим периодом прошлых лет характеризуется следующими данными:

Таблица N 3 (млн. тенге)
__________________________________________________________________________
Дата ! Чистый инвестиционный доход пенсионных накоплений
!----------------------------------------------------------
! Сумма ! Прирост ! Темп прироста
--------------------------------------------------------------------------
1998 1597 - -
1999 18855 17258 1080%
2000 32399 13544 72%
2001 49478 17079 53%
2002 77877 28399 57%
2003 99231 21354 27%
01.09.2004 105195 5964 6%
__________________________________________________________________________

Наблюдается снижение темпов прироста инвестиционного дохода: за 2003 год - на процентных 30 пунктов. Снижение темпов инвестиционного дохода в 2003 и текущем году происходит за счет укрепления национальной валюты и снижения доходности по финансовым инструментам, как на внутреннем рынке ценных бумаг, так и на внешних рынках капитала.

Пенсионные накопления

В результате аккумулирования пенсионных взносов в НПФ и инвестиционного управления пенсионными активами пенсионные накопления вкладчиков (получателей) по состоянию на 1 сентября 2004 года составили 436 млрд. тенге.
Темп прироста пенсионных накоплений по годам характеризуется следующими данными:

Таблица N 4 (млн. тенге)
__________________________________________________________________________
Дата ! Сумма ! Доля ! Прирост ! Средне- ! Темп прироста
! пенсионных ! крупнейших ! за год ! месячные ! пенсионных
! накоплений ! фондов в ! ! поступления ! накоплений за
! ! сумме ! ! взносов за ! год (%)
! ! накоплений*! ! истекший !
! ! (%) ! ! период !
--------------------------------------------------------------------------
1998 23541 85 1961
1999 64502 81 40961 3413 174
2000 112649 74 48147 4012 75
2001 182383 71 69734 5811 62
2002 269752 68 87369 7280 48
2003 368349 66 98597 8216 37
01.09.04 436065 65 67716 8128 18
__________________________________________________________________________

* - АО "НПФ Народного Банка Казахстана", АО "ГНПФ" и АО "НПФ "УларУмит"

3.3 Пенсионные выплаты

За период с начала 1998 года по 1 сентября 2004 года пенсионными фондами осуществлены пенсионные выплаты за счет обязательных и добровольных пенсионных взносов, включая переводы, на общую сумму 24 млрд. тенге. В течение указанного периода основная часть пенсионных выплат была сконцентрирована в трех крупных НПФ.
Нижеприведенная таблица демонстрирует рост размера пенсионных выплат из НПФ, а также снижение доли выплат крупнейших НПФ по сравнению с соответствующими периодами прошлых лет:

Таблица N 5 (млн. тенге)
__________________________________________________________________________
Дата ! Выплаты за счет пенсионных накоплений, в том числе:
!-----------------------------------------------------------------
!Переводы в ! Выплаты по ! Выплаты ! Другие ! Всего !Доля трех
!страховые ! достижению ! в связи ! выплаты ! выплат !крупней-
!организации! пенсионного! с выездом! ! !ших НПФ*
! ! возраста ! ! ! ! (%)
--------------------------------------------------------------------------
1998 133 38 2 173 98
1999 1119 571 55 1745 97
2000 1946 2135 277 4358 94
2001 2773 4620 648 8041 73
2002 4635 8428 1348 14411 69
2003 6596 11093 3076 20765 67
01.09.04 1,9 8451 11707 3943 24103 66
__________________________________________________________________________

* - АО "НПФ Народного Банка Казахстана", АО "ГНПФ" и АО "НПФ "УларУмит"

На 1 сентября 2004 года почти половина всех выплат из НПФ связана с выездом вкладчиков на постоянное место жительства в другие страны. На практике, поскольку количество эмигрантов сокращалось, в отдельных случаях для изъятия пенсионных накоплений вкладчиками оформлялся фиктивный выезд. В связи с этим, в 2002 году были внесены дополнения и изменения в законодательство, ограничивающие круг лиц, имеющих право досрочного изъятия пенсионных накоплений. В результате, как видно из таблицы N 5, объем выплат в связи с выездом вкладчика за пределы Республики Казахстан за 2003 год составил
2 665 млн. тенге, а за 8 месяцев 2004 года существенно снизился и составил всего 614 млн. тенге.
Определенной проблемой в существующем порядке пенсионных выплат является вопрос обеспечения адекватного размера пенсионных выплат определенному заданному уровню жизни среднего получателя. В соответствии со статьей 5 Закона Республики Казахстан "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан" выплата социального пособия из государственного бюджета предполагается в виде доплат до минимальной пенсии, если пенсионер осуществлял обязательные пенсионные взносы в течение трех четвертей своей трудовой деятельности после 1 января 1998 года в рамках НПС, но не накопил достаточной суммы. Иным гражданам, достигшим пенсионного возраста, минимальная пенсия со стороны государства в рамках НПС не гарантируется.
В целях совершенствования схем пенсионных выплат необходимо развитие системы предоставления аннуитетов, как продукта личного страхования, призванного эффективно обеспечить регулярные пожизненные выплаты пенсионерам, поскольку НПФ обеспечивают выплаты по графику до исчерпания накоплений вне зависимости от продолжительности жизни. Однако, основным препятствием для развития пенсионных аннуитетов является все еще недостаточный уровень пенсионных накоплений вкладчиков, а также риски обеспечения страховыми организациями индексированных по минимальной пенсии страховых выплат по пенсионным аннуитетам.

3.4 Переводы пенсионных накоплений

В соответствии с Законом Республики Казахстан "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан" вкладчикам (получателям) предоставлено право самостоятельного выбора НПФ. Также получателю предоставлена возможность перевода своих пенсионных накоплений из одного НПФ в другой, но не чаще двух раз в год.

Таблица N 6 (млн. тенге)
________________________________________________
Дата ! Принятые переводы из других !
! пенсионных фондов !
-----------------------------------------------!
1998 813 !
1999 9218 !
2000 17758 !
2001 26991 !
2002 42341 !
2003 62430 !
01.09.04 77073 !
_______________________________________________!

В результате переводы из одного пенсионного фонда в другой на 1 сентября 2004 года составили 77 млрд. тенге или 18 % пенсионных накоплений. Такой относительно высокий показатель переводов вкладчиков объясняется активностью НПФ в привлечении вкладчиков, процессами реорганизации путем присоединения НПФ и переводов пенсионных накоплений вкладчиков присоединяемого НПФ, а также, в отдельных случаях, давления работодателей на выбор вкладчиком НПФ.

3.5 Структура инвестиционного портфеля НПФ и
расширение предложения финансовых инструментов

На начальном этапе пенсионной реформы инвестиционный портфель НПФ включал в основном государственные ценные бумаги. За период действия НПС структура инвестиционного портфеля пенсионных фондов расширилась и претерпела значительные изменения:

Таблица N 7 (%)
__________________________________________________________________________
Cтруктура ! 1998 ! 1999 ! 2000 ! 2001 ! 2002 ! 2003 ! 01.09.04
инструментов ! ! ! ! ! ! !
--------------------------------------------------------------------------
Государственные
ценные бумаги РК,
в т.ч.: 97,67 93,97 74,62 59,30 48,33 53,33 52,95
Еврооблигации РК 15,27 35,65 65,94 42,95 22,56 12,19 0,80
Ценные бумаги
Министерства
финансов РК 80,43 55,63 4,12 10,82 13,08 17,75 16,53
Ноты
Национального
Банка РК 1,97 2,4 4,33 4,90 12,24 23,18 35,58
Ценные бумаги
местных
исполнительных
органов РК 0,00 0,29 0,23 0,63 0,45 0,21 0,04
Вклады в банках
второго уровня 0,32 1,64 2,55 8,44 8,78 6,85 7,04
Ценные бумаги
международных
финансовых
организаций 0,00 0,59 4,08 3,56 6,45 2,92 0,51
Ценные бумаги
иностранных
государств 0,00 0,00 0,00 0,00 3,69 2,39 4,99
Негосударствен-
ные ценные
бумаги эмитентов
РК, в т.ч.: 0,37 1,96 15,89 23,23 27,96 29,73 31,25
Акции 0,37 0,67 2,14 3,56 3,82 3,98 5,35
Облигации 0,00 1,29 13,75 19,67 24,14 25,75 25,90
Негосударственные
ценные бумаги
иностранных
эмитентов 0,00 0,40 2,44 2,99 3,95 4,22 2,80
Средства на
инвестиционном
счете и прочие
активы 1,64 1,44 0,42 2,48 0,84 0,56 0,46
__________________________________________________________________________

В соответствии с данными таблицы N 7 доля государственных ценных бумаг Республики Казахстан с момента реформы снизилась на 45 процентных пункта, при этом доля негосударственных ценных бумаг эмитентов Республики Казахстан выросла на 31 процентный пункт. В настоящее время пенсионные накопления вложены в акции и облигации 40 предприятий и организаций.
Вместе с этим, для стабилизации инвестиционных доходов и повышения эффективности управления пенсионными накоплениями вкладчиков необходимо дальнейшее проведение мероприятий по диверсификации инвестиционного портфеля НПФ и расширению перечня финансовых инструментов, отвечающих требованиям сохранности пенсионных накоплений, что в свою очередь должно обеспечить решение проблемы финансирования реального сектора экономики Республики Казахстан за счет внутренних накоплений и оживлению производственного сектора.
Доклад об обновленной оценке стабильности финансовой системы, проведенной миссией в Казахстане в период с 11 по 25 февраля 2004 года в рамках совместной Программы оценки финансового сектора (FSAP) Всемирного банка и Международного валютного фонда, констатирует необходимость продолжения усилий по стимулированию выпусков долгосрочных финансовых инструментов для НПФ, а также отмечает, что в Казахстане отсутствует активный предсказуемый рынок государственных долговых обязательств и предлагает сформировать структуру выпусков внутреннего государственного долга таким образом, чтобы она способствовала развитию рынка долговых обязательств, деноминированных в тенге, путем установления ориентиров и кривой доходности.

3.5.1 Развитие проектного инвестирования и активизация рынка акций

Участие НПФ в финансировании инвестиционных проектов имеет позитивное влияние на развитие всей страны, так как внутренние долгосрочные инвестиции оказывают влияние на экономический рост и увеличивают конкурентоспособность страны. В то же время НПФ могут достичь большей диверсификации рисков своих портфелей и достигать адекватной доходности, приобретая долгосрочные инвестиции.
Опыт пенсионных систем латиноамериканских стран в финансировании инфраструктурных проектов показывает, что в любом случае такое финансирование не происходит напрямую. Во всех случаях привлечение пенсионных денег в реальную экономику осуществляется максимально безопасным путем, то есть через ценные бумаги различных субъектов. Среди них наиболее рисковым является участие НПФ в инвестиционных фондах, которые в свою очередь могут быть фондами прямых инвестиций, недвижимости и т.п.
Основной проблемой активизации рынка долевых ценных бумаг является низкая и медленно растущая капитализация казахстанских компаний. Роль рынка акций в экономике республики является незначительной, серьезными проблемами рынка ценных бумаг Казахстана остаются его низкая капитализация и его недооценка предприятиями как механизма привлечения инвестиций в предприятия.

3.5.2 Выпуск долгосрочных государственных ценных бумаг

В настоящее время в структуре внутреннего государственного долга наибольший объем занимают инструменты со сроками обращения от года до пяти лет, и существует определенная нехватка более длинных инструментов, которые пользуются спросом со стороны НПФ.
Выпуски государственных ценных бумаг должны соответствовать общим нормам на рынке - обладать предсказуемостью и осуществляться в соответствии с определенным графиком, в установленных достаточно больших объемах и на длительные сроки (10 и более лет).
График выпуска государственных ценных бумаг должен охватывать продолжительный период времени, являться доступным для участников организованного рынка ценных бумаг и соблюдаться их эмитентом.
Долгосрочные государственные ценные бумаги с плавающей ставкой вознаграждения (интереса), базой для исчисления которой является индекс инфляции, должны выпускаться в целях получения НПФ и страховыми организациями, осуществляющими пенсионное и страхование жизни, реального положительного дохода по портфелю государственных ценных бумаг.
Необходимо отметить, что пенсионная система, действующая в Казахстане, предусматривает обязательные пенсионные взносы, государственная гарантия сохранности которых установлена законодательством. В связи с тем, что эта гарантия учитывает уровень инфляции на момент получения права на пенсионные выплаты, представляется целесообразным выпуск долгосрочных индексированных государственных ценных бумаг, что будет способствовать предупредительному исполнению данной гарантии при инвестировании пенсионных активов в вышеупомянутые бумаги.

3.6 Защита прав вкладчиков (получателей)

3.6.1 Ответственность ООИУПА и НПФ

Согласно действующему законодательству, в случае уменьшения суммы пенсионных накоплений на ИПС на момент перевода или выплаты пенсионных накоплений ниже размера фактически внесенных обязательных пенсионных взносов с учетом уровня инфляции, а уменьшение пенсионных накоплений произошло вследствие вины НПФ или ООИУПА или банка-кастодиана, НПФ обязан за счет собственного капитала восстановить потерю пенсионных накоплений до размера фактически внесенных обязательных пенсионных взносов с учетом уровня инфляции.
Данная обязанность (ответственность) НПФ возникает только в случае установления вины НПФ, ООИУПА или банка-кастодиана. В действительности, вина указанных субъектов может быть установлена только судом на основании иска заинтересованного лица.
Вместе с тем, возможность предъявления исков заинтересованных лиц по возмещению ущерба предусмотрена Гражданским кодексом Республики Казахстан в качестве норм гражданско-правовых отношений, в связи, с чем данная норма законодательства не требует отражения в Законе Республики Казахстан "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан" и ничем не дополняет общую гражданско-правовую ответственность субъектов накопительной пенсионной системы.
В таблице N 7 приведен международный опыт определения критериев ответственности НПФ перед своими вкладчиками.

Таблица N 7
__________________________________________________________________________
Особенности ! Чили ! Аргентина ! Польша ! Казахстан
пенсионных ! ! ! !
систем ! ! ! !
--------------------------------------------------------------------------
1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5
--------------------------------------------------------------------------
База для Средний Минимальный Ежекварталь-
расчета уровня реальный гарантиро- но рассчиты-
гарантирован- инвестдоход ванный вается
ного инвест- всех пенси- инвестдоход средний
дохода онных фондов определяется номинальный
за преды- в номиналь- инвестдоход,
дущие 36 ных, а не в взвешенный в
месяцев реальных соответствии
величинах с величиной
основных
средств
пенсионного
фонда за
последние
24 месяца

Минимальный Наименьшая Наименьшая Наименьшая
уровень гаран- величина из величина из величина из
тированного (1) 50 % от (1) 70 % от (1) 50 % от
инвестдохода среднего среднего среднего
реального номинального номинального
инвестдохода инвестдохода инвестдохода
и (2) средне- и (2) средне- и (2) среднего
го реального го номиналь- номинального
инвестдохода, ного инвест- инвестдохода,
уменьшенного дохода, уменьшенного
на 2% уменьшенного на 4%
на 2%

Резервный фонд Формируется Формируется Не преду- Не преду-
за счет за счет смотрен смотрен
инвестдохода, инвестдохода, резервный резервный фонд,
превышающего превышающего фонд, формируемый
средний максимально формируемый из средств
уровень установленный из средств инвестдохода.
инвестдохода уровень. инвестдохода. Создается
по всем Дополнительно Создается резервный
фондам. создается резервный капитал за счет
Дополнительно резервный фонд за чистого дохода
создается фонд за счет счет собст- управляющего
собственный собственных венных или за счет
резервный средств в средств в дополнительных
фонд в раз- размере 2 % размере от взносов его
мере 1 % от от средств, 1 до 3 % акционеров.
собственных находящихся от совокуп- Основной резерв-
средств. в управлении ных средств ный капитал
фонда формируется в
размере от
0,25 до 0,1 %
от величины
пенсионных
активов и
дополнительный -
в зависимости
от уровня
доходности по
пенсионным
активам.

Механизм При снижении Максимальный Не устанав- Регулируется
гарантий ставки инвес- инвестдоход, ливается на уровне
возмещения дохода ниже начисляемый максималь- гражданско-
инвестдохода минимальной, работнику, ный уровень правовой
на счет устанавли- инвестдохода ответствен-
работника вается в ности
начисляется размере 30
минимальный % выше
инвестдоход, средне-
а не реаль- арифметичес-
ный. При кого показа-
превышении теля по всем
ставки пенсионным
инвестдохода фондам либо
над средней превышение
по всем этого пока-
фондам на зателя на
50 % либо 2 процентных
превышение пункта (в
этого показа- зависимости
теля на 2 от того,
процентных что выше).
пункта (в В случае,
зависимости если в
от того, течение 2-х
что выше), лет резерв-
на счет ный фонд
работника превышает
начисляется совокупные
установлен- средств
ный макси- фонда на
мальный 5%, избыток
доход, а не средств
реальный переводится
на индиви-
дуальные
счета.

Источники При умень- При умень- Гарантийные В случае
финансового шении шении ин- выплаты установления
обеспечения инвестдохода вестдохода производятся вины судом,
ниже гаран- ниже гаран- за счет потери пен-
тированного тированного собственного сионных
уровня, раз- уровня, резервного накоплений
ница возме- разница фонда. возмещаются
щается из возмещается В случае за счет
резервного из резерв- недостаточ- собственных
фонда. ного фонда. ности средств средств
В случае В случае резервного фонда или
недостаточ- недоста- фонда, воз- управляющего
ности точности мещение про-
средств в средств в изводится за
резервном резервном счет собст-
фонде, фонде, венных сред-
расходы расходы ств. При
покрываются покрываются недостаточ-
за счет за счет ности и этих
собственного собствен- средств,
резервного ного недостаток
фонда резервного покрывает
фонда национальный
гарантийный
фонд

Дополнитель- Правительство Правительство В случае Государство
ные гарантии выступает выступает дифицита гарантирует
гарантом гарантом средств сохранность
последней последней националь- обязательных
инстанции и инстанции и ного гаран- пенсионных
обеспечивает предоставляет тированного взносов, на
гарантию на страховку фонда, его момент при-
солидарной бесплатно обязатель- обретения
основе для пенсион- ства покры- права на
ных фондов. ваются из пенсионные
Национальный средств выплаты, с
банк гаран- государст- учетом уровня
тирует доход венного инфляции. При
в размере бюджета. уменьшении
доходности Средства пенсионных
сберегатель- фонда форми- накоплений
ных счетов руются за ниже размера
счет спе- фактически
циальных внесенных
взносов взносов, при
пенсионных выплате или
фондов и переводе
инвестдохода пенсионных
самого га- накоплений,
рантийного фонд восста-
фонда, навливает
общая размер
стоимость фактически
которых не внесенных
должна пре- взносов с
вышать 0,1 учетом
% от сово- уровня
купных инфляции, в
средств случае вины
всех пен- фонда или
сионных управляющего.
фондов.
__________________________________________________________________________

Таким образом, опыт стран с обязательной НПС показывает, что конкретная финансовая ответственность ООИУПА и НПФ, самостоятельно управляющих пенсионными активами, вытекающая из специфики их деятельности и оказываемых ими услуг, может быть определена законодательством, устанавливающим ответственность ООИУПА и НПФ, самостоятельно управляющих пенсионными активами, по обеспечению определенного уровня пороговой доходности, исходя из фактически сложившейся за определенной период времени доходности по всем НПФ с детализацией порядка обеспечения инвестиционного дохода по пенсионным накоплениям.

3.6.2 Государственная гарантия сохранности фактически внесенных пенсионных взносов с учетом уровня инфляции на момент выплаты

В соответствии с пунктом 1 статьи 6 Закона Республики Казахстан "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан" государство гарантирует получателям сохранность обязательных пенсионных взносов в НПФ в размере фактически внесенных обязательных пенсионных взносов с учетом уровня инфляции на момент приобретения получателем права на пенсионные выплаты в порядке, определенном законодательными актами Республики Казахстан.
Предусмотренная государственная гарантия сохранности обязательных пенсионных накоплений требует реализации механизмов, обеспечивающих мониторинг, прогноз для включения необходимых расходов в республиканский бюджет, а также порядок реализации данной гарантии в случае наступления оснований.
В целях выработки процедур исполнения гарантий со стороны государства при возможном наступлении предусмотренных Законом Республики Казахстан "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан" событий, необходим мониторинг минимального размера накоплений в размере фактически внесенных взносов с учетом уровня инфляции на базе данных РГКП "ГЦВП".

3.7. Развитие и повышение эффективности надзора
за субъектами накопительной пенсионной системы

Вопросы регулирования деятельности НПФ, обеспечивающих комплексное развитие частных систем социального обеспечения в мировой практике, установлены Принципами регулирования частных пенсионных фондов Международной Ассоциацией Пенсионных регуляторов (INPRS) при Организации Стран Экономического Сотрудничества (OECD):
1) наличие адекватной системы регулирования;
2) надлежащее регулирование финансовых рынков;
3) защита прав вкладчиков и участников;
4) адекватные требования к схемам пенсионных выплат;
5) система регулирования и разделение;
6) фондирование;
7) техника расчетов;
8) организация надзора;
9) саморегулирование;
10) конкурентный рынок;
11) инвестирование;
12) страховые механизмы;
13) ликвидация;
14) раскрытие информации и ее доступность;
15) корпоративное управление.
Система регулирования НПС Казахстана обеспечивает защиту интересов вкладчиков пенсионных фондов, устойчивость НПФ и ООИУПА, разделение в учете пенсионных и собственных активов, законодательством установлены схемы пенсионных выплат и порядок их осуществления, предельные ставки комиссионного вознаграждения, механизм ликвидации НПФ и передачи пенсионных активов, действует принцип полного финансирования со стороны вкладчика, уполномоченный орган надзора обладает соответствующими регулирующими и контролирующими полномочиями в отношении субъектов системы. Таким образом, большинство из принципов регулирования частных пенсионных фондов успешно применяются, за исключением принципов техники расчетов, страховых механизмов и корпоративного управления, для внедрения которых необходимо рассмотреть вопросы корпоративного управления и системы управления рисками в НПФ и ООИУПА, создания системы страхования пенсионных активов, предусмотренного Законом Республики Казахстан "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан", ее формы и времени создания, совершенствования консолидированного надзора, обеспечения безопасности автоматизированных информационных систем НПФ.

3.8 Доходность и повышение эффективности
управления пенсионными активами

В настоящее время, оценка результатов управления пенсионными активами производится на основании коэффициентов номинального и реального дохода НПФ, рассчитываемых для любых последовательных 12 месяцев.

График N l.
(См. бумажный вариант)

График N 1 показывает изменение средневзвешенного номинального дохода всех НПФ и темпов инфляции с июня 1998 года. Поскольку базой для анализа могут быть различные периоды времени, а также вследствие выбора той или иной методики данные оценки эффективности пенсионных накоплений могут отличаться. Для объективной оценки доходности портфелей НПФ, в качестве базы исчисления необходимо установить как можно более продолжительный период, так как специфика управления пенсионными активами определяется долгосрочными обязательствами НПФ перед получателями.
На графике N 2 приведены изменения среднего темпа роста стоимости пенсионного взноса, внесенного с момента образования НПФ и уровня инфляции, рассчитанного с 1 января 1998 года, то есть на базе всего периода деятельности НПС. Данный график свидетельствует, что у большинства НПФ прирост стоимости пенсионных взносов, поступивших в момент образования соответствующего НПФ, превышает уровень инфляции за аналогичный период, что говорит о некотором запасе доходности, сложившейся у НПФ в благоприятные периоды.

График N 2.
(См. бумажный вариант)

Однако с начала 2004 года, средневзвешенная доходность всех НПФ, указанная на графике N 3, опустилась ниже инфляции, что говорит об отрицательной реальной доходности пенсионных активов в рассматриваемом периоде. Данная ситуация складывается в результате увеличения темпов инфляции и уменьшения доходности по финансовым инструментам в рассматриваемых периодах.
Основным приоритетом государственного регулирования НПС, в том числе в мировой практике, является обеспечение сохранности пенсионных накоплений и снижение рисков потерь для вкладчиков, а затем обеспечение уровня доходности пенсионных активов. При этом на определенных этапах развития НПС отмечается отрицательная доходность, которая в целом перекрывается положительной доходностью последующих лет.

График N 3.
(См. бумажный вариант)

3.8.1 Увеличение доли долгосрочных финансовых инструментов в портфелях НПФ

Ежемесячная доходность пенсионных активов НПФ характеризуется коэффициентом реального дохода, который в свою очередь базируется на рыночной оценке финансовых инструментов портфеля и темпах инфляции за 12 предыдущих календарных месяцев. Рыночная оценка финансовых инструментов портфеля НПФ рассчитывается исходя из параметров сделок с ценными бумагами, заключенных на торгах, которые были проведены на Казахстанской фондовой бирже в течение последних тридцати дней, предшествующих дате оценки. Такой короткий период принимаемых к расчету цен способствует пересмотру ООИУПА (НПФ) портфеля пенсионных активов в сопоставимые периоды, что, в конечном счете, приводит к стремлению инвестировать в краткосрочные инструменты. Таким образом, существующие регуляторные требования и недостаток финансовых инструментов косвенно стимулируют практику краткосрочного инвестирования.
Краткосрочный характер финансовых инструментов в портфелях пенсионных активов характеризует наличие постоянной потребности для замещения полученных активов, т.е. высокую реинвестиционную потребность НПФ вместе с ограниченными инвестиционными альтернативами рынка ценных бумаг Казахстана, увеличивающие рыночные риски пенсионных активов.
Из данных факторов следует, что базовый период для определения рыночных цен инструментов портфеля НПФ должен быть максимально продолжительным.
Также, разумная инвестиционная стратегия пенсионных активов должна твердо базироваться на следующих принципах:
диверсификация (между различными категориями активов) и дисперсионность (внутри категории) активов;
соответствие сроков (включая принципы ликвидности);
соответствие валютной структуры, насколько это максимально возможно, или, как минимум, хеджирование через диверсификацию по различным валютам.
В целом, инвестиционная политика управляющих пенсионными активами должна базироваться на необходимости инвестирования в более долгосрочные инструменты, с учетом максимальной диверсификации, в том числе на зарубежных рынках в целях минимизации инвестиционных рисков.

3.8.2 Приобретение производных финансовых инструментов

В связи с колебанием курса тенге инвестиции пенсионных активов в валютные финансовые инструменты сопряжены с определенным риском. В данной ситуации следует при инвестировании пенсионных активов в финансовые инструменты, деноминированные в иностранной валюте, хеджировать валютные риски путем диверсификации валютной структуры инвестиций, а также приобретение производных финансовых инструментов с целью хеджирования валютного, рыночного и кредитного рисков.
Данные меры могут способствовать расширению перечня финансовых инструментов, в которые могут быть инвестированы пенсионные активы и служить механизмом страхования рыночных рисков в условиях неустойчивой экономической конъюнктуры.

3.9 Прогноз основных показателей накопительной
пенсионной системы до 2008 года

Темпы роста пенсионных накоплений позволяют прогнозировать, что к 2008 году объем пенсионных накоплений достигнет 947 млрд. тенге.

Таблица N 8 (млн. тенге)
__________________________________________________________________________
Дата ! Сумма пенсионных ! Прирост ! Среднемесячные ! Темп роста
! накоплений ! за год ! поступления ! пенсионных
! ! ! взносов ! накоплений
! ! ! ! за год (%)
--------------------------------------------------------------------------
2004 480000 112000 10000 30
2005 618000 138000 11500 29
2006 773000 155000 12900 25
2007 947000 174000 14500 22
__________________________________________________________________________

Учитывая нормы действующих Правил осуществления деятельности по инвестиционному управлению пенсионными активами, прогнозируемый к 2008 году объем пенсионных накоплений, можно предположить следующую схему инвестирования пенсионных активов во внутренние и внешние финансовые инструменты:

Таблица N 9

Пессимистичный прогноз
__________________________________________________________________________
Финансовый ! 01.09.2004 ! 2005 ! 2006 ! 2007
инструмент !----------------------------------------------------------
! доля ! млрд. ! доля ! млрд.! доля ! млрд. ! доля ! млрд.
! ! тенге ! !тенге ! ! тенге ! ! тенге
--------------------------------------------------------------------------
Государственные
ЦБ РК 0,53 231 0,31 194 0,25 196 0,25 239
казначейские
обязательства,
в т.ч.: 0,17 76 0,06 40 0,02 15 0,05 51
индексированные
по инфляции 0,00 1 0,01 4 0,01 4 0,01 10
ноты 0,36 155 0,25 154 0,23 181 0,20 188
местные органы
власти 0,00 0 0,00 0 0,00 0 0,00 0
Негосударст-
венные ЦБ РК 0,31 136 0,32 198 0,34 263 0,34 321
облигации 0,26 113 0,28 173 0,29 224 0,30 280
акции 0,05 23 0,04 25 0,05 39 0,04 41
Вклады и
сертификаты БВУ 0,07 31 0,09 56 0,17 132 0,20 189
вклады 0,07 31 0,09 56 0,10 77 0,10 95
депозитные
сертификаты 0 0 0,00 0 0,07 55 0,10 95
ЦБ МФО и
иностранных
эмитентов 0,08 36 0,27 167 0,23 179 0,21 194
ЦБ МФО и
иностранных
государств 0,05 24 0,11 67 0,09 77 0,09 78
акции и паи 0,02 8 0,08 50 0,07 51 0,06 58
облигации 0,01 4 0,08 50 0,07 51 0,06 58
Прочие активы
и деньги 0,01 2 0,00 3 0,00 3 0,00 4
Прогнозируемый
объем активов 436 618 773 947
Средневзвешенная
доходность
(номинальная/
реальная) 5,4% 0,4% 5,1% 0,1% 4,9% -0,1%
__________________________________________________________________________

Оптимистичный прогноз
__________________________________________________________________________

Государственные
ЦБ РК 0,53 231 0,44 274 0,31 242 0,31 296
казначейские
обязательства,
в т.ч.: 0,17 76 0,14 89 0,07 53 0,11 101
индексированные
по инфляции 0,00 1 0,09 53 0,07 53 0,06 61
ноты 0,36 155 0,30 185 0,24 189 0,20 195
местные органы
власти 0,00 0 0,00 0 0,00 0 0,00 0
Негосудар-
ственные ЦБ РК 0,31 198 0,32 198 0,34 263 0,34 321
облигации 0,26 113 0,28 173 0,29 224 0,30 280
акции 0,05 23 0,04 25 0,05 39 0,04 41
Вклады и
сертификаты БВУ 0,07 31 0,10 56 0,17 131 0,20 189
вклады 0,07 31 0,10 56 0,10 77 0,10 95
депозитные
сертификаты 0 0 0,00 0 0,07 54 0,10 95
ЦБ МФО и
иностранных
эмитентов 0,08 36 0,15 87 0,18 134 0,15 136
ЦБ МФО и
иностранных
государств 0,05 24 0,07 41 0,08 62 0,07 64
акции и паи 0,02 8 0,04 23 0,05 36 0,04 36
облигации 0,01 4 0,04 23 0,05 36 0,04 36
Прочие активы
и деньги 0,01 2 0,00 3 0,00 3 0,00 4
Прогнозируемый
объем активов 436 618 773 947
Средневзвешенная
доходность
(номинальная/
реальная) 6,3% 1,3% 5,6% 0,6% 5,3% 0,3%
__________________________________________________________________________

Сумма внутреннего государственного долга за 8 месяцев текущего года увеличилась на 34 % и на 1 сентября 2004 года составляет 553 млрд. тенге, в том числе ноты НБРК - 323 млрд. тенге (рост на 44 %), ценные бумаги МФ РК - 220 млрд. тенге (рост на 25 %). Таким образом, для удовлетворения спроса НПФ и других инвесторов рынок внутреннего государственного долга к 2008 году должен составлять более 1,2 трлн. тенге.
Вместе с этим, прогнозы дефицита государственного бюджета до 2008 года, и связанного с ним размера внутреннего государственного долга, дают основания полагать, что вышеуказанный объем спроса на государственные ценные бумаги не будет обеспечен.
В соответствии с прогнозом капитализация внутренних корпоративных облигаций официального списка организованного рынка Казахстана в 2007 году будет составлять около 375 млрд. тенге.
Таким образом, в среднесрочном периоде можно ожидать динамичный рост вложений пенсионных активов в корпоративные ценные бумаги казахстанских эмитентов и ипотечные облигации, рынок которых в настоящее время увеличивается быстрыми темпами, объем действующих выпусков облигаций на 1 сентября 2004 года составил 310 млрд. тенге (за 8 месяцев 2004 года увеличился на 70 %), а также в финансовые инструменты нерезидентов Республики Казахстан при условии превышения доходности данных финансовых инструментов над темпами ревальвации тенге к основным мировым валютам.

4. Цель и задачи Программы

Главной целью Программы является дальнейшее развитие НПС Казахcтана, защита прав вкладчиков и получателей, повышение эффективности управления пенсионными активами как источника долгосрочных внутренних инвестиций.
Достижение цели настоящей Программы предполагает решение следующих задач:
расширение охвата НПС населения и стимулирование добровольных видов пенсионного обеспечения;
обеспечение эффективности уплаты обязательных пенсионных взносов и анонимности вкладчиков НПФ, а также реализация принципа "один вкладчик-один фонд" по обязательным пенсионным взносам;
снижение задолженности агентов по обязательным пенсионным взносам;
определение порядка исполнения государством гарантий по сохранности обязательных пенсионных взносов в НПФ в размере фактически внесенных обязательных пенсионных взносов с учетом уровня инфляции на момент приобретения получателем права на пенсионные выплаты;
определение ответственности ООИУПА и НПФ и защита интересов вкладчиков (получателей);
повышение эффективности управления пенсионными активами;
увеличение доли долгосрочных финансовых инструментов в объеме пенсионных активов;
хеджирование ценовых и валютных рисков финансовых инструментов в портфелях НПФ;
выпуск долгосрочных индексированных государственных ценных бумаг;
развитие проектного инвестирования и активизация рынка акций;
развитие и повышение эффективности надзора за субъектами НПС и внедрение Принципов регулирования частных пенсионных фондов Международной Ассоциацией Пенсионных регуляторов (INPRS).

5. Основные направления и механизмы реализации Программы

5.1.Совершенствование государственного
регулирования накопительной пенсионной системы

5.1.1 Расширение охвата НПС населения и стимулирование добровольных видов пенсионного обеспечения

В целях максимального охвата НПС населения страны будут рассмотрены:
1) комплекс административных и экономических мер по расширению охвата индивидуальных предпринимателей и лиц, применяющих специальные налоговые режимы, в том числе путем изменения действующего порядка и усиление контроля налоговыми органами за уплатой данными лицами обязательных пенсионных взносов;
2) возможность уплаты обязательных пенсионных взносов за счет средств государственного бюджета в пользу лиц, находящихся в отпуске по уходу за ребенком;
3) возможность увеличения вычетов при определении налогооблагаемого дохода по добровольным пенсионным взносам, уплаченным в НПФ;
4) вопросы развития сети трансфер-агентов, в том числе путем привлечения РГКП "ГЦВП" и АО "Казпочта" для обслуживания вкладчиков (получателей) во всех регионах страны.

5.1.2 Обеспечение эффективности уплаты обязательных пенсионных взносов и реализация принципа "один вкладчик-один фонд" по обязательным пенсионным взносам

Решение данных проблем будет осуществляться путем создания единого учетного центра на базе РГКП "ГЦВП". Таким образом, все информационные и денежные потоки (взносы, возврат ошибочно зачисленных взносов и переводы пенсионных накоплений) будут сконцентрированы в едином учетном центре, а суммы обязательных пенсионных взносов или пенсионных накоплений физического лица при переводах после проверки правильности СИК и идентификации его как вкладчика определенного НПФ, будут направляться в данный фонд.
Кроме того, несомненным преимуществом данной схемы будут наличие достоверной базы данных по всем вкладчикам НПС, что в свою очередь гарантирует соблюдение принципа "один вкладчик - один фонд" и отражение реальной суммы пенсионных накоплений одного вкладчика, формирование агентами платежных документов на перечисление обязательных пенсионных взносов одному бенефициару, а также снижение издержек на переводные операции.
В целях решения данной задачи будут:
1) разработаны процедуры взаимодействия, стандарты обмена информацией участников платежей в НПС и определены их права и обязанности в Законе Республики Казахстан "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан" и нормативных правовых актах;
2) в функции РГКП "ГЦВП" будут включены:
администрирование списка всех физических лиц, заключивших пенсионный договор, с обеспечением контроля "один вкладчик-один фонд", при этом на этапе создания данного списка - единой базы данных по вкладчикам (получателям) НПФ, должен быть разработан порядок объединения счетов в случае наличия у вкладчика (получателя) нескольких ИПС;
перевод обязательных пенсионных взносов от агентов в соответствии с единой базой данных по вкладчикам (получателям) НПФ с обеспечением анонимности уплаты пенсионных взносов;
возврат ошибочных пенсионных взносов, в том числе обеспечение возврата пенсионных взносов только тех вкладчиков, в чьих реквизитах обнаружены ошибки;
перевод пенсионных накоплений из одного НПФ в другой в соответствии с единой базы данных по вкладчикам (получателям) НПФ.

5.1.3 Снижение задолженности агентов по обязательным пенсионным взносам

В целях решения вопросов уплаты агентами задолженности и пени по обязательным пенсионным взносам за лиц, состоявших в трудовых отношениях, и не имевшим СИК или пенсионный договор с НПФ, необходимо активизировать работу агентов по розыску таких работников.
Получение реквизитов, необходимых для перечисления обязательных пенсионных взносов, возможно путем запроса у РГКП "ГЦВП" и НПФ информации о зарегистрированном СИК и наличии (отсутствии) заключенного пенсионного договора.
В целях решения данной задачи будут внесены изменения и дополнения в Закон Республики Казахстан "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан" и другие нормативные правовые акты.

5.1.4 Государственная гарантия сохранности фактически пенсионных взносов с учетом уровня инфляции на момент выплаты

В целях определения порядка реализации гарантий сохранности пенсионных накоплений вкладчиков (получателей) в размере фактически внесенных обязательных пенсионных взносов с учетом уровня инфляции на момент получения права на пенсионные выплаты и прогнозной суммы для включения необходимых расходов в республиканский бюджет будет:
1) осуществляться мониторинг минимального размера накоплений в размере фактически внесенных взносов с учетом уровня инфляции на базе данных РГКП "ГЦВП";
2) внесены изменения и дополнения в Закон Республики Казахстан "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан" и разработаны нормативные правовые акты, регламентирующие процедуры исполнения ответственности государства по возмещению соответствующих потерь пенсионных накоплений, в части методики расчета фактически внесенных взносов с учетом уровня инфляции, сроков и перечня необходимых документов со стороны получателя.

5.2 Защита прав вкладчиков (получателей)

Внесудебная ответственность ООИУПА и НПФ, самостоятельно управляющих пенсионными активами, и порядок обеспечения инвестиционного дохода в пределах определенных отклонений средневзвешенного положительного номинального дохода всех НПФ будет установлена в Законе Республики Казахстан "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан" и других нормативных правовых актах. При значении номинального дохода по пенсионным активам отдельного НПФ ниже установленного отклонения средневзвешенного номинального дохода, сумму недостатка инвестиционного дохода ООИУПА или НПФ, самостоятельно управляющего пенсионными активами, будут восстанавливать до нижнего предела за счет собственного капитала.
Уровень минимального порогового инвестиционного дохода будет изменяться от месяца к месяцу в соответствии с фактическим значением средневзвешенного номинального дохода НПФ. Пороговые значения отклонения от средневзвешенной номинальной доходности пенсионных активов будут определяться в зависимости от ситуации на рынке, что позволит адекватно реагировать на изменения экономических факторов.
Учитывая долгосрочность пенсионных накоплений, в качестве базы для исчисления средневзвешенного номинального дохода НПФ с 1 января 2007 год будет установлен период оценки равный 36 месяцам.

5.3 Повышение эффективности управления
пенсионными активами расширение перечня
финансовых инструментов

5.3.1 Увеличение доли долгосрочных финансовых инструментов в портфелях НПФ

С целью стимулировать ООИУПА и НПФ к обеспечению долгосрочной доходности методика оценки и учета стоимости финансовых инструментов в портфелях пенсионных активов НПФ будет определена в Законе Республики Казахстан "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан" и нормативным правовым актом.
Портфель пенсионных активов НПФ будет разделен в соответствии с Международным стандартом финансовой отчетности 39 "Финансовые инструменты: признание и оценка" на 2 категории - "инвестиции, удерживаемыми до погашения" и "финансовые активы, имеющиеся в наличие для продажи".
Инвестиции за счет пенсионных активов с фиксированным сроком погашения будут определены в категорию "инвестиции, удерживаемые до погашения", которые после первоначального признания по покупной стоимости необходимо отражать по амортизированным затратам методом эффективной ставки процента, которая применяется при точном дисконтировании суммы будущих денежных платежей, ожидаемой до наступления срока платежа или очередной даты пересмотра ставки процента, до величины текущей чистой балансовой стоимости финансового актива или финансового обязательства.
Кроме того, удерживаемые до погашения инвестиции, отражаемые по амортизированным затратам, будут являться эффективными инструментами хеджирования рисков, связанных с изменениями курсов иностранных валют.
Долевые и производные финансовые инструменты, находящиеся в портфелях НПФ, будут определены в категорию "финансовые активы, имеющиеся в наличие для продажи" и после первоначального признания по покупной стоимости отражаться с учетом изменения рыночного курса данных инструментов.

5.3.2 Приобретение производных финансовых инструментов

В целях хеджирования ценовых и валютных рисков финансовых инструментов в портфелях пенсионных активов будут внесены изменения и дополнения в Закон Республики Казахстан "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан", предусматривающие возможность заключения за счет пенсионных активов договоров на покупку производных ценных бумаг, приобретаемых с целью хеджирования рисков.
Также в целях предотвращения нецелевого использования пенсионных активов, в стратегиях управления рисками будет регулироваться порядок совершения операций и процедуры оценки эффективности хеджирования пенсионных активов НПФ.

5.3.3 Выпуск долгосрочных государственных ценных бумаг

В рамках проводимой политики в сфере государственного внутреннего заимствования будут решены следующие задачи:
составление Министерством финансов Республики Казахстан графика эмиссий государственных ценных бумаг на среднесрочный период с указанием их прогнозного объема и срочности;
снижение стоимости внутреннего заимствования путем увеличения объемов выпусков государственных ценных бумаг и срока их обращения при сокращении общего количества выпусков и уменьшении периодичности выплаты вознаграждения;
минимизация процентных рисков, путем установления оптимального соотношения в общем объеме заимствования между индексированными и купонными государственными ценными бумагами, в зависимости от ситуации на рынке.
Размещение государственных ценных бумаг будет осуществляться на Казахстанской фондовой бирже в целях предоставления доступа ООИУПА и НПФ, самостоятельно управляющих пенсионными активами, на участие при первичном размещении государственных ценных бумаг. При этом, первичное размещение государственных ценных бумаг, ставка вознаграждения по которым индексирована на значение инфляции, предназначенных для инвестирования активов накопительных пенсионных фондов, будет осуществляться с использованием отдельного механизма проведения торгов.

5.3.4 Развитие проектного инвестирования и активизация рынка акций

Развитие альтернативных форм финансирования инвестиционных проектов может осуществляться путем законодательного определения списка таких проектов с предоставлением государственных гарантий по облигациям, выпущенным для финансирования данных инвестиционных проектов. При наступлении случаев исполнения государством обязательств по гарантиям может быть предусмотрен механизм принудительного выпуска акций эмитента облигаций, с их последующей передачей в собственность государства.
Для выпусков облигаций, осуществленных в целях финансировании инвестиционных проектов, и включения в перечень финансовых инструментов, приобретаемых за счет пенсионных активов, будет рассмотрена возможность предоставления государственных гарантий и гарантий АО "Банк Развития Казахстана" в соответствии с Законом "О Банке Развития Казахстана".
Важным путем развития рынка долевых ценных бумаг является возможность продажи государственных пакетов акций или дальнейшей капитализации предприятий и организаций с участием государства, институтов развития путем дополнительных выпусков акций и размещения среди пенсионных фондов. В случае дополнительного выпуска акций государство может сохранять контрольный пакет в их капитале. Данная мера будет способствовать эффективному использованию потенциала внутренних институциональных инвесторов. Поскольку среди инвесторов ключевая роль принадлежит пенсионным фондам, будут реализованы такие экономические задачи, как: привлечение пенсионных активов для финансирования стратегических проектов реального сектора, обеспечение сохранности и адекватной доходности пенсионных активов. С другой стороны данная мера будет способствовать обеспечению прозрачности деятельности государственных предприятий и институтов развития, публичному раскрытию информации о финансируемых ими проектах и результатах деятельности.
Активизация рынка акций будет осуществляться путем включения ценных бумаг акционерных обществ с участием государства в официальный список фондовой биржи по наивысшей категории листинга или получения кредитных рейтингов, в том числе по национальной рейтинговой шкале, и продажи акций данных предприятий на организованном рынке.

5.3.5 Совершенствование схем пенсионных выплат

Развитие долгосрочного личного страхования и обеспечение вкладчиков (получателей) НПФ пожизненными пенсионными аннуитетами связано с созданием Государственной аннуитетной компании, основными направлениями деятельности которой будет предоставление на страховом рынке аннуитетных продуктов, в т.ч. заключение договоров пенсионного аннуитета и осуществление страховых выплат работникам, получившим травмы и увечья, при исполнении ими трудовых (служебных) обязанностей посредством заключения договоров аннуитета.
Также будут рассмотрены вопросы совершенствования налогообложения пенсионных и аннуитетных выплат.

5.3.6 Внедрение пенсионных планов, отличающихся диверсификацией активов

В целях обеспечения доходности пенсионных накоплений будут рассмотрены вопросы внедрения пенсионных планов, отличающихся друг от друга составом финансовых инструментов в портфеле пенсионных активов, доходностью и степенью инвестиционного риска, для различных групп вкладчиков.

5.3.7 Передача части пенсионных активов в управление зарубежным
управляющим компаниям

Увеличение эффективности инвестиций в иностранные ценные бумаги связано с высокой степенью профессионализма управляющих активами, возможностью постоянно отслеживать все изменения, происходящие на мировом фондовом рынке в связи с этим будут рассмотрены механизмы передачи части пенсионных активов в управление зарубежным управляющим компаниям.

5.4. Развитие и повышение эффективности
надзора за субъектами накопительной пенсионной системы

В целях дальнейшего развития системы, достижения эффективного, справедливого и стабильного рынка пенсионных услуг будут рассмотрены вопросы:
внедрения принципов корпоративного управления и системы управления рисками в НПФ и ООИУПА;
создания системы страхования пенсионных активов, предусмотренного Законом "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан", ее формы и времени создания;
совершенствования консолидированного надзора;
обеспечения безопасности автоматизированных информационных систем субъектов накопительной пенсионной системы.

6. Необходимые ресурсы и источники финансирования <*>

Сноска. В раздел 6 внесены изменения - постановлением Правительства РК от 13 января 2006 года N 40 .

Реализация Программы может быть обеспечена посредством совершенствования соответствующих законодательных и нормативных правовых актов в пределах действующих норм финансирования, а также потребует средств республиканского бюджета в сумме 35,7 млн. тенге в 2006 году, 182,5 млн. тенге в 2007 году, размер которых будет уточняться в бюджетах соответствующих годов в рамках финансирования РГКП "ГЦВП".

7. Ожидаемые результаты от реализации Программы

Реализация Программы будет способствовать:
расширению охвата НПС населения;
повышению финансовой надежности и прозрачности деятельности НПФ, ООИУПА;
увеличению предложения финансовых инструментов для инвестирования пенсионных активов;
стабилизации доходов от инвестирования пенсионных накоплений среди вкладчиков различных НПФ;
повышению эффективности надзора и регулирования субъектов НПС.
Ожидается, что с учетом расширения инвестиционных возможностей для накопительных пенсионных фондов, увеличения долгосрочных финансовых инструментов, удерживаемых до погашения, средневзвешенный номинальный доход будет составлять 4,5 %-6 %, будет существенно сокращено количество ошибочных счетов, образовавшихся в начале становления системы, будет реализован принцип "один вкладчик - один фонд" и повышена эффективность уплаты платежей в НПФ.

8. План мероприятий по реализации
Программы развития накопительной пенсионной
системы Республики Казахстан на 2005-2007 годы <*>

Сноска. В раздел 8 внесены изменения - постановлениями Правительства РК от 13 января 2006 года N 40 ; от 16 февраля 2007 года N 117 .
__________________________________________________________________________
N ! Мероприятие ! Форма !Ответст-!Срок ис-!Предпо-! Источники
п/п! !завершения!венный !полнения!лагае- ! финансиро-
! ! !за ис- ! !мые ! вания
! ! !полнение! !расходы!
! ! ! ! !(млн. !
! ! ! ! !тенге) !
--------------------------------------------------------------------------
1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7
--------------------------------------------------------------------------
1 Разработка плана Проект МТСЗН, 4 квар- Не
мероприятий по постанов- МФ, тал тре-
созданию единого ления АФН (по 2005 буется
учетного центра Правитель- согла- года
на базе РГКП ства сованию)
"ГЦВП" Республики
Казахстан

2 Снижение задол- Проект МТСЗН, 1 Не
женности агентов Закона МФ квартал тре-
по обязательным Республики 2005 буется
пенсионным Казахстан года
взносам и проект
постанов-
ления
Правитель-
ства
Республики
Казахстан

3 Осуществление Проект МТСЗН, 2006 35,7 Республи-
мониторинга постанов- МФ, АФН год канский
минимального ления (по сог- 2007 182,5 бюджет
размера накопле- Правитель- ласова- год
ний в размере ства нию)
фактически Республики
внесенных взносов Казахстан
с учетом уровня
инфляции и
реализация
принципа
"один вкладчик -
один фонд"

4 Определение по- Проект МТСЗН, 1 Не
рядка реализации Закона МФ квартал тре-
гарантий сохран- Республики АФН (по 2005 буются
ности пенсионных Казахстан согласо- год
накоплений вклад- ванию)
чиков (получа-
телей) в размере
фактически вне-
сенных обязатель-
ных пенсионных
взносов с учетом
уровня инфляции
на момент полу-
чения права на
пенсионные
выплаты

5 Установить поро- Проект АФН (по 1 Не
говый минимальный Закона согла- квартал тре-
доход в пределах Республики сованию) 2005 буются
значения средне- Казахстан года
взвешенного номи-
нального дохода
по всем НПФ и
порядок его воз-
мещения ООИУПА
и НПФ, самостоя-
тельно управляю-
щих пенсионными
активами

6 Пересмотреть Проект АФН (по 1 Не
методику учета ведомст- согла- квартал тре-
финансовых венного сова- 2005 буются
инструментов и норматив- нию), года
признания дохода ного НБРК
по ним в портфеле правового (по
пенсионных акти- акта согла-
вов НПФ с целью сованию)
стимулировать
ООИУПА и НПФ,
самостоятельно
управляющих
пенсионными
активами,
к приобретению
долгосрочных
ценных бумаг

7 Разработка по- Проект АФН (по 2 Не
рядка совершения ведомст- согла- квартал тре-
операций хеджи- венного сова- 2005 буются
рования пенсион- норматив- нию), года
ных активов ного НБРК (по
правового согла-
акта сованию)

8 Составление на Проект МФ, 1 Не
среднесрочной ведомст- МЭБП квартал тре-
основе прогнозной венного 2005 буются
схемы выпусков норматив- года
государственных ного
ценных бумаг правового
акта

9 Определить пере- Проект МФ, 2 Не
чень акционерных постанов- МЭБП, квартал тре-
обществ с участием ления АФН (по 2005 буются
государства и их Правитель- согла- года
дочерних организа- ства сованию)
ций, сроки их Республики
дополнительной Казахстан
капитализации и
(или) продажи
долей на органи-
зованном рынке
ценных бумаг

10 Разработать ком- Проект АФН (по 3-4 Не
плекс мероприятий Закона согла- квартал тре-
для внедрения Республики сованию) 2007 буются
различных пенсион- Казахстан года
ных планов, отли-
чающихся диверси-
фикацией активов
с целью самостоя-
тельного их выбора
вкладчиками НПФ

11 Провести анализ Предложе- АФН (по 2 Не
целесообразности ния в согласо- квартал тре-
передачи части Правитель- ванию) 2006 буются
пенсионных акти- ство года
вов в управление
зарубежным управ-
ляющим компаниям

12 Предусмотреть Проект МТСЗН, 4 Не
меры по расши- Закона МФ, квартал тре-
рению охвата НПС Республики АФН (по 2005 буются
населения и сти- Казахстан согласо- года
мулированию добро- и проект ванию)
вольных видов постанов-
пенсионного ления
обеспечения Правитель-
ства
Республики
Казахстан

13 Внедрение прин- Проект АФН (по 1 Не
ципов корпоратив- ведомст- согла- квартал тре-
ного управления и венного сованию) 2007 буются
системы управления норматив- года
рисками в НПФ и ного
ООИУПА правового
акта

14 Рассмотреть Предло- АФН (по 4 Не
механизмы созда- жения в согла- квартал тре-
ния системы стра- Правитель- сованию) 2007 буются
хования пенсион- ство года
ных активов

15 Совершенствование Проект АФН (по 3 Не
консолидированного ведомст- согла- квартал тре-
надзора и ограни- венного сованию) 2006 буются
чение недобро- норматив- года
совестной конку- ного
ренции правового
акта

16 Обеспечение Проект АФН (по 1 Не
безопасности авто- ведомст- согла- квартал тре-
матизированных венного сованию) 2005 буются
информационных норматив- года
систем НПФ ного
правового
акта
__________________________________________________________________________

Қазақстан Республикасының жинақтаушы зейнетақы жүйесiн дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасын бекiту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 24 желтоқсандағы N 1359 Қаулысы

Салымшылардың және алушылардың құқықтарын қорғауға, зейнетақы активтерiн басқару тиiмділігін арттыруға бағытталған жинақтаушы зейнетақы жүйесiн одан әрi жетiлдiру мақсатында Қазақстан Республикасының Үкiметi ҚАУЛЫ ЕТЕДI:

1. Қоса берілiп отырған Қазақстан Республикасының жинақтаушы зейнетақы жүйесiн дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасы (бұдан әрi - Бағдарлама) бекiтiлсiн.

2. Орталық және жергіліктi атқарушы органдар, Қазақстан Республикасының Президентіне тiкелей бағынысты және есеп беретiн мемлекеттiк органдар (келiсiм бойынша) Қазақстан Республикасы Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау агенттігіне жарты жылдың қорытындылары бойынша жылына eкі рет 15 қаңтарға және 15 шілдеге Бағдарламаны iске асыру жөнiндегi iс-шаралар жоспарының орындалу барысы туралы ақпарат ұсынсын.

3. Қазақстан Республикасы Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау агенттігі (келiсiм бойынша) Қазақстан Республикасының Үкiметіне жарты жылдың қорытындылары бойынша жылына екi рет 30 қаңтарға және 30 шілдеге Бағдарламаны iске асыру жөніндегі iс-шаралар жоспарының орындалу барысы туралы жиынтық ақпарат ұсынсын.

4. Бағдарламаның орындалуын бақылау және қамтамасыз етудi үйлестiру Қазақстан Республикасы Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау агенттігіне (келiсiм бойынша) жүктелсiн.

5. Осы қаулы қол қойылған күнiнен бастап күшiне енедi.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2004 жылғы 24 желтоқсандағы
N 1359 қаулысымен
бекітілген

Қазақстан Республикасының
жинақтаушы зейнетақы жүйесiн дамытудың
2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасы

1. Бағдарламаның паспорты

Ескерту. Паспортқа өзгерту енгізілді - ҚР Үкіметінің 2006 жылғы 13 қаңтардағы N 40 Қаулысымен.

Атауы Қазақстан Республикасының жинақтаушы
зейнетақы жүйесi дамытудың 2005-2007
жылдарға арналған бағдарламасы

Әзiрлеушілер Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және
қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау
агенттігi, Қазақстан Республикасы Еңбек
және халықты әлеуметтiк қорғау
министрлігі, Қазақстан Республикасы Қаржы
министрлігі және Қазақстан Республикасы
Экономика және бюджетті жоспарлау
министрлiгi

Әзiрлеу үшін Қазақстан Республикасы Президентiнiң
негіздеме 2004 жылғы 12 тамыздағы N 3274 және
2004 жылғы 15 қарашадағы Қазақстан
Қаржыгерлерi IV конгресiндегi
тапсырмалары, сондай-ақ
Премьер-Министрдiң 2004 жылғы
27 қыркүйектегi N 281-ө өкiмi

Басты мақсаты Қазақстанның жинақтаушы зейнетақы жүйесiн
одан әрi дамыту, салымшылар мен
алушылардың құқықтарын қорғау, ұзақ
мерзiмдi iшкi инвестициялардың көзi
ретiнде зейнетақы активтерін басқару
тиімділігін арттыру

Міндеттер Халықтың жинақтаушы зейнетақы жүйесiне
қатысуын кеңейту, міндеттi зейнетақы
жарналары бойынша "бiр салымшы - бiр қор"
талабын iске асыру жолымен мiндетті
зейнетақы жарналарын төлеу тиiмділігін
арттыруды қамтамасыз ету және мiндеттi
зейнетақы жарналары бойынша агенттердiң
берешегiн азайту, алушының зейнетақы
алуға құқығына ие болған сәтiндегі
инфляция деңгейін ескере отырып, нақты
енгізiлген міндетті зейнетақы
жарналарының мөлшерiнде жинақтаушы
зейнетақы қорларындағы мiндетті зейнетақы
жарналарының сақталуы жөнiндегi
кепiлдiктердi мемлекеттiң орындауы
тәртібiн белгілеу, жинақтаушы зейнетақы
қорларының зейнетақы активтерiн
инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын
ұйымдардың жауапкершілiгiн айқындау және
салымшылардың (алушылардың) мүдделерін
қорғау, зейнетақы активтерiн басқарудың
тиімдiлігін арттыру, зейнетақы
активтерінің көлемiндегi ұзақ мерзiмдi
қаржы құралдарының үлесiн ұлғайту,
жинақтаушы зейнетақы қорларының
портфельдеріндегi қаржы құралдарының
бағалық және валюталық тәуекелдерiн
азайту, ұзақ мерзімдi индекстелген
мемлекеттiк бағалы қағаздар шығару,
жобалық инвестицияларды дамыту мен
акциялар нарығын жандандыру, жинақтаушы
зейнетақы жүйесі субъектілерін
қадағалауды дамыту әрі оның тиімділігiн
арттыру және Халықаралық Зейнетақы
реттеуiштерi Қауымдастығының (INRS) Жеке
зейнетақы қорларын реттеу қағидаттарын
енгiзу

Қаржыландыру көлемi Болжамды қаржы шығындары 2006 жылғы
мен көздерi 35,7 млн. теңгенi және 2007 жылғы
182,5 млн. теңге құрайды, олардың
мөлшерi тиiстi жылғы республикалық
бюджетте нақтыланатын болады

Күтiлетiн нәтиже Бағдарламаның iске асырылуы:
халықтың жинақтаушы зейнетақы жүйесімен
қамтылуын кеңейтуге, жинақтаушы зейнетақы
қорларының, зейнетақы активтерiн
инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын
ұйымдардың қаржылық тиiмдiлігін және
ашықтығын арттыруға, зейнетақы активтерiн
инвестициялауға арналған қаржы құралдарын
ұсынуды ұлғайтуы, зейнетақы активтерiн
инвестициялаудан түсетiн кiрiстердi
тұрақтандыруға, жинақтаушы зейнетақы
жүйесiнiң субъектiлерiн қадағалау мен
реттеу тиімдiлiгiн арттыруға
жәрдемдеседi.

Iске асыру мерзімі 2005 - 2007 жылдар

2. Кіріспе

Жинақтаушы зейнетақы жүйесiн дамыту бағдарламасы Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылғы 12 тамыздағы N 3274 және 2004 жылғы 15 қарашада IV Қазақстан қаржыгерлерi конгресiнде берiлген тапсырмаларын, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінiң 2004 жылғы 27 қыркүйектегі N 281-ө өкімiн орындау үшiн Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау жөнiндегi агенттігі, Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтiк қорғау министрлігі, Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгі және Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттiк жоспарлау министрлiгi әзiрлеген.
Қазақстан - халықты әлеуметтік қамсыздандыру реформасын жүзеге асырған Тәуелсiз Мемлекеттер Достастығы елдерінiң ішіндегі алғашқы ел. Халықты әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін қайта құру Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 1997 жылғы 12 мамырдағы N 819 қаулысымен бекiтілген Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру жүйесін реформалау тұжырымдамасына сәйкес жүзеге асырылды.
Зейнетақы реформасының басты стратегиялық бағыты ұрпақтар сабақтастығына негiзделген әлеуметтік қамсыздандырудың жүйесінен жинақтаушы зейнетақы қорларында дербес зейнетақы жинақтауды көздейтін жинақтаушы зейнетақы жүйесіне бiртіндеп көшуi болды.
Реформа жүргізу сәтiнен қазіргі уақытқа дейiнгi жинақтаушы зейнетақы жүйесiнің негiзгi қағидаттары:
зейнетақы жүйесiн мемлекеттiк pеттеу;
зейнетақы жинақталымын қалыптастыру үшін азаматтарға жинақтаушы зейнетақы қорларын таңдау құқығын қамтамасыз ету;
азаматтарға белгiленген ең төменгi зейнетақыны қамтамасыз ету жөніндегі тiкелей мемлекеттiк кепiлдiктер;
зейнетақыны және әлеуметтік қамсыздандырудың басқа да нысандарын ажырату;
еңбек етуге қабiлеттi жастағы әрбір азаматтың жинақталған зейнетақы жинақталымын қалыптастыруға мiндетті түрде қатысуы;
еңбек етуге қабiлеттi азаматтардың қартайғанда өздерiн зейнетақымен қамтамасыз етуге жеке жауапкершiлiгi;
халықтың жинақтаушы зейнетақы қорларындағы ақшасының қауіпсіздігін және сақталуын ұштастырып, зейнетақы жинақталымдарын инвестициялаудың тиiмдiлiгi;
азаматтардың жинақтаушы зейнетақы қорларындағы жинақтарды мұраға алу құқығын қамтамасыз ету;
әрбiр азаматтың қосымша ерiктi зейнетақымен қамсыздандырылуға құқығы;
азаматтардың зейнетақы жинақтарын инвестициялау арқылы экономикаға үлес қосуы болып табылады.
"Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Қазақстан Республикасы Заңының енгiзілуімен 1998 жылдан өз есебiн бастаған жинақтаушы зейнетақы жүйесі, құрылған құқықтық инфрақұрылым арқасында, қазiргi заманғы даму кезеңінде өзінің қарқынды өсуiн бастан кешіп отыр.
Ұзақ мерзiмдi перспективада жинақтаушы зейнетақы жүйесi мынадай әлеуметтік-экономикалық мiндеттердiң шешiлуін қамтамасыз етедi:
жинақтаушы зейнетақы қорлары салымшыларының (алушыларының) жалақы мөлшерiне, зейнетақы жарналарын төлеу ұзақтығына және зейнетақы жинақтарын инвестициялау тиімділігіне қарай кiрiстерiн қолдауды неғұрлым тиiмдi әрi әдiл ұйымдастыру;
нашарлап жатқан демографиялық жағдайда зейнеткерлік жасқа келген азаматтарды толық әлеуметтiк қамсыздандыру жөніндегі мiндеттемелердiң бiр бөлiгiн мемлекеттен және салық төлеушіден алу;
ұлттық экономиканың өндiрiстік базасын жаңғырту және оның бәсекелiк қабілетін арттыру үшін ұзақ мерзiмдi инвестициялар ұсыну.
6 жыл 8 айда зейнетақы қорларында бiздiң ел азаматтарының 436 миллиард теңгеден астам жинақтары шоғырландырылды, бұл ішкі жалпы өнiмнiң 9% құрайды. Осы ақшаны ұлттық экономикада қолдану аясы сан алуан - қаржы құралдарын шығару және екiншi деңгейдегі банктерге салымдар салу арқылы мемлекеттiк бюджет тапшылығы мен нақты сектордың қажеттілiктерiн қаржыландыру.
Сонымен бiрге, жүйенің негізгi көрсеткiштерінің серпіндi өсiмi ел экономикасының даму деңгейiне, мемлекеттiк бюджет тапшылығының төмендеуiне және тиiсiнше мемлекеттiк қарыз алу көлемiне, теңгенiң ревальвациясына, сондай-ақ сыртқы экономикалық факторларға байланысты жинақталған зейнетақы жинақтарын басқару тиiмділігінің төмендеуiмен қатар жүруде.
Бұдан басқа, жинақтаушы зейнетақы жүйесін мемлекеттiк әлеуметтiк-экономикалық саясаттың бiр бөлiгi ретiнде дамытудың негiзгі басымдықтарын айқындау және мемлекеттiк органдардың осы саладағы орташа мерзiмдi перспективаға күш-жiгерін үйлестiру қажеттілігі осы Бағдарламаны әзiрлеудiң алғышарты болды.

3. Қазіргі жай-күйді талдау

Қазақстанда жинақтаушы зейнетақы қорларының, зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйымдардың жұмыс iстеуi үшін нормативтік құқықтық база жасалған.
Зейнетақы жинақтарын дербес есепке алуды жүзеге асыруға мүмкiндiк беретін, мемлекеттік органдармен, салымшылармен (алушылармен), міндетті зейнетақы жарналарын төлеу жөнiндегi агенттермен және екiншi деңгейдегi банктермен өзара қатынастар жүйесi айқындалған.
2004 жылғы 1 қыркүйектегі жағдай бойынша зейнетақы жарналарын қабылдау және зейнетақы төлемдерiн жүзеге асыру жөніндегі қызметпен айналысу лицензиясына 16 жинақтаушы зейнетақы қоры (бұдан әрi - ЖЗҚ) ие, олардың республика өңiрлерінде 72 филиалы мен 73 өкiлдігі бар.
ЖЗҚ-ның, олардың филиалдары мен өкiлдiктерінің саны ұзақ уақыт бойы өзгеріссіз қалып отыр, бұл олардың салымшыларға қызмет көрсетуi үшін зейнетақы қызметі нарығында жеткiлiктiгi екендiгi туралы айғақтайды.
Зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйымдардың (бұдан әрі - ЗАИБЖҰ) саны 9, оның iшiнде 2 ЖЗҚ-ның зейнетақы активтерін дербес басқаруға лицензиясы бар - "Мемлекеттiк жинақтаушы зейнетақы қоры" (бұдан әрi - "МЖЗҚ") акционерлiк қоғамы (бұдан әрі - АҚ) және "Қазақстанның Халық Жинақ Банкі" ЖЗҚ" АҚ.
Екінші деңгейдегі банктердiң 7-уi зейнетақы активтерiн сақтау әрi олардың есебін жүргізуді жүзеге асыруда, бұл peттe екiншi деңгейдегi банктердің 9-ның және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң кастодиандық қызметпен айналысуға лицензиясы бар.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесi (бұдан әрi - ЖЗЖ) жұмыс iстеген кезең ішінде зейнетақы жинақтарының және тиiсiнше салымшылардың (алушылардың), зейнетақы жарналарының, таза инвестициялық кірiстiң, зейнетақы төлемдерінің, сондай-ақ зейнетақы жинақтары аударымдарының негiзгі бөлігі үш аса ірі ЖЗҚ-да шоғырланды: "Қазақстан Халық Жинақ Банкі ЖЗҚ" АҚ, "МЖЗҚ" АҚ және "Ұлар Үміт" ЖЗҚ" АҚ, олардың ЖЗЖ жалпы көрсеткіштеріндегі үлесінің азаюы үрдісі байқалуда.

3.1 ЖЗҚ-ның салымшылары (алушылары)

Міндетті зейнетақы, ерікті зейнетақы және ерікті кәсіби зейнетақы жарналарын аударушы салымшылардың (алушылардың) дербес зейнетақы шоттары (бұдан әрі - ДЗШ) санының өсуi мынадай деректермен сипатталады:

N 1 кесте

Күні	Зейнетақы жарналарының (шоттарының) түрлері бойынша ДЗШ-ның саны				Қамтылған халық саны (мың адам)
	міндетті бойынша	ерікті бойынша	ерікті кәсіби бойынша	үш ең ірі қордың үлесі* (%)
1998	3752386	26	-	95	6128
1999	2994513	7363	-	85	6105
2000	3715535	16934	-	81	6201
2001	4630205	22071	-	79	6699
2002	5399313	25084	-	75	6709
2003	6164316	27364	-	69	6968
01.09.04	6642793	29507	1359	68	7893

* - "Қазақстан Халық Банкі ЖЗҚ" АҚ, "МЖЗҚ" АҚ және "Ұлар Үміт" ЖЗҚ" АҚ

N 1 кестеден көріп отырғанымыздай, 2004 жылғы 1 қыркүйекке ДЗШ-ның саны елдегi қамтылған халықтың 84% құрайды.
Сонымен бiрге, бір салымшының бiрнеше ДЗШ-мен екi немесе одан да көп зейнетақымен қамсыздандыру туралы шарт жасасуынан, 2000 жылға дейiн салымшылардың әлеуметтік жеке кодтарының (бұдан әрі - ӘЖК), сондай-ақ міндетті зейнетақы жарналарын төлеу жөніндегі салымшылардың деректемелерін (тегiн, атын, әкесінің атын, туған күнін) көрсетуде және олардың мiндеттi зейнетақы жарналарын аударуы кезiндегi төлеу жөнiндегi агенттер міндеттi зейнетақы жарналарын жинақтаушы зейнетақы қорларына аударуы кезiндегі ЖЗҚ деректемелерін көрсетуде агенттердiң жіберген қателерінен туындаған себептерге байланысты ДЗШ-ның саны салымшылардың нақты санына сәйкес келмейді.
Қазiргі уақытта салымшының ӘЖК тiркемеген жинақтарының жалпы сомасы 3,5 млрд. теңге ДЗШ-ның саны 710 318 құрайды, бұдан басқа, зейнетақымен қамсыздандыру туралы шарты бекітілмеген ДЗШ-ның саны 663 358 құрайды, олардың iшiнде мiндеттi зейнетақы жарналары түсіп жатқан ДЗШ-ның үлесі 16% құрайды және тиiсiнше міндеттi зейнетақы жарналары түспегендері - 84%.
Сөйтiп, меншiк құқығы анықталмаған салымшылардың зейнетақы жинақтарының сомасы жалпы зейнетақы жинақтарының 1 % жуығын құрайды.

3.2 ЖЗҚ-дағы халықтың зейнетақы жинақтары
Жарналар

ЖЗЖ дамуының жоғары қарқыны халықтың жұмыспен қамтылуының және жалақының өсуiмен және тиiсінше мiндеттi зейнетақы жарналары аударымдарының ұлғаюымен қамтамасыз eтілуде.
Зейнетақы жарналарының ЖЗҚ-ға жалпы түсiмi мынаны құрады:

N 2 кесте
(млн.теңге)

Күні	Мынадай түрлері бойынша зейнетақы жарналары				ҚР бойынша орташа жалақы (теңге)
	Барлығы	Міндетті	Ерікті	Ерікті кәсіби
1998	22332	22331	0,3	-	9683
1999	47864	47856	7	-	11864
2000	85438	85354	84	-	14374
2001	129561	129422	139	-	17303
2002	195454	195243	211	-	20305
2003	276172	275872	301	0,5	23128
01.09.04	340426	331918	342	0,9	27092

N 2 кестеде келтiрiлген деректерге сәйкес зейнетақы жарналарының өсу қарқыны алғашқы жылдары жеткiлiктi түрде жоғары болды және 1999 жылғы 114%-дан 2003 жылы 41%-ға дейін құрады. ЖЗЖ-ның жұмыс істеуi кезеңінде epікті зейнетақы жарналарының, ал 2004 жылы ерiктi кәсiби зейнетақы жарналары түсiмнің болмашы ұлғаюы байқалады.
Зейнетақы жарналарын төлеудің қарқыны төмендеуі мен тұрақтануы зейнетақы шарттарын жасаған және ЖЗҚ-ға зейнетақы жарналарын аударған азаматтар санының өсуіне, сондай-ақ міндеттi зейнетақы жарналарын төлеу жөніндегi агенттер берешегінің азаюына байланысты.
Сонымен бiрге, қазiргi уақытта мiндеттi зейнетақы жарналарын төлеудің қолданыстағы тәртібiнде бiрнеше негiзгi проблеманы баса көрсетуге болады:
1) міндетті зейнетақы жарналарын екі және одан да көп ЖЗҚ-ға төлеу және соның салдарындай екi және одан көп ДЗШ-ның болуы;
2) "Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттiк орталық" республикалық мемлекеттік қазынашылық кәсіпорны (бұдан әрi - "ЗТЖМО" РМҚК) жеке адамдар тізімінде тым болмаса бiр ғана салымшының деректемелерінде қателер анықталған кезде міндетті зейнетақы жарналары төлемiнің бүкiл сомасын агентке қайтаруы;
3) салымшы құпиясының болмауы, яғни ЖЗҚ-ның арасындағы терiс пиғылды бәсекелестікке соқтыратын белгiлi бiр ЖЗҚ-да салымшының болуы туралы ақпарат міндетті зейнетақы жарналарын төлеу жөнiндегi агенттер болуы.
Бұдан басқа, мiндеттi зейнетақы жарналары бойынша берешектi және осы агенттегi жұмыс iстеу кезеңiнде ӘЖК және зейнетақы шартын ресiмдемеген және жұмыс орнын ауыстырған, көшіп кеткен және т.б. жеке тұлғаларға өсімпұлды төлеу проблемалары бар.

Инвестициялық кірiс

Салымшылардың (алушылардың) дербес зейнетақы шоттарына бөлiнген таза инвестициялық кiрiстiң сомасы 2004 жылғы 1 қыркүйекке 102,32 млрд. теңгенi құрады.
Таза инвестициялық кірiстің өсу қарқыны өткен жылдардың тиiстi кезеңiмен салыстырғанда мынадай деректермен сипатталады:

N 3 кесте
(млн. теңге)

Күні	Зейнетақы жинақтарының таза инвестициялық кірісі
	Сомасы	Өсім	Өсу қарқыны
1998	1597	-	-
1999	18855	17253	1080%
2000	32399	13544	72%
2001	49478	17079	53%
2002	77877	28399	57%
2003	99231	21354	27%
01.09.04	105195	5964	6%

Инвестициялық кірістің өсу қарқынының төмендеуі байқалады: 2003 жылы - пайызы 30 тармаққа. 2003 және ағымдағы жылы инвестициялық кірiс қарқынының төмендеуi ұлттық валютаның нығаюының және бағалы қағаздардың ішкі нарығындағы сияқты, капиталдың сыртқы нарықтарында қаржы құралдары бойынша кірiстің төмендетуінің есебiнен болуда.

Зейнетақы жинақтары

ЖЗҚ-ға зейнетақы жарналарының шоғырлануы және зейнетақы активтерiн инвестициялық басқарудың нәтижесiнде салымшылардың (алушылардың) зейнетақы жинақтары 2004 жылғы 1 қыркүйектегi жағдай бойынша 436 млрд. теңгенi құрады.
Жылдар бойынша зейнетақы жинақтарының өсу қарқыны мынадай деректермен сипатталады:

N 4 кесте
(млн.теңге)

Күні	Зейне- тақы жинақ- тарының сомасы	Жинақтар сомасын- дағы ең ірі қор- лардың үлесі* (%)	Бір жыл- дағы өсімі	Өткен кезең- дегі жарна- лардың орташа айлық түсім- дері	Бір жыл- дағы зей- нетақы жинақта- рының өсу қарқыны (%)
1998	23541	85		1961
1999	64502	81	40961	3413	174
2000	112649	74	48147	4012	75
2001	182383	71	69734	5811	62
2002	269752	68	87369	7280	48
2003	368349	66	98597	8216	37
01.09.04	436065	65	67716	8128	18

* - "Қазақстан Халық Банкі ЖЗҚ" АҚ, "МЖЗҚ" АҚ және "Ұлар Үміт" ЖЗҚ" АҚ

3.3 Зейнетақы төлемдері

1998 жылдан бастап 2004 жылғы 1 қыркүйекке дейiнгi кезеңде зейнетақы қорлары аударымдарды қоса алғанда, міндетті және ерікті зейнетақы жарналарының есебінен, жалпы сомасы 24 млрд. теңге зейнетақы төлемдерiн жүзеге асырды. Көрсетілген кезеңнiң iшiнде зейнетақы төлемдерiнің негiзгi бөлiгі үш iрi ЖЗҚ-да шоғырландырылды.
Төменде келтiрілген кесте ЖЗҚ-дан зейнетақы төлемдері мөлшерiнiң өсуiн, сондай-ақ өткен жылдардың тиiстi кезеңдерімен салыстырғанда ең iрi ЖЗҚ-дың төлеу үлесінің төмендеуiн көрсетедi:

N 5 кесте
(млн.теңге)

Күні	Зейнетақы жинақтарының есебінен төлемдер, оның ішінде:
	сақтан- дыру ұйым- дарына ауда- рымдар	зейнет- керлік жасына жету бойынша төлемдер	сыртқа шығуға байла- нысты төлем- дер	басқа төлем- дер	төлем- дердің бар- лығы	Үш ірі ЖЗҚ-ның үлесі* (%)
1998		133	38	2	173	98
1999		1119	571	55	1745	97
2000		1946	2135	277	4358	94
2001		2773	4620	648	8041	73
2002		4635	8428	1348	14411	69
2003		6596	11093	3076	20765	67
01.09.04	1,9	8451	11707	3943	24103	66

* - "Қазақстан Халық Банкі ЖЗҚ" АҚ, "МЖЗҚ" АҚ және "Ұлар Үміт" ЖЗҚ" АҚ

2004 жылғы 1 қыркүйекке жинақтаушы зейнетақы қорларына барлық төлемдерiнің жартысына жуығы басқа елдерде тұрақты тұру үшін салымшылардың кетуіне байланысты. Iс жүзінде, эмигранттардың саны қысқарғандықтан, жекелеген жағдайларда салымшылар зейнетақы жинақтарын алу үшін жалған сыртқа кету құжаттарын ресiмдедi. Осыған байланысты, заңнамаға зейнетақы жинақтарын мерзiмнен бұрын алуға құқылы тұлғалар шеңберi шектейтiн толықтырулар мен өзгерiстер енгiзiлді. Нәтижесiнде, N 5 кестеден көрінетiндей, салымшының Қазақстан Республикасынан тысқары жерлерге кетуiне байланысты төлем көлемі 2003 жылда 2665 млн. теңге құрады, ал 2004 жылдың 8 айында едәуір төмендеді әрі небәрі 614 млн. теңге құрады.
Зейнетақы төлемдерінің қолданыстағы тәртiбiнде орташа алушының алдын ала белгiленген тұрмыс деңгейiне зейнетақы төлемдерi мөлшерінің барабарлығын қамтамасыз ету мәселесі белгiлi бір дәрежеде проблема болып табылады. "Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабына сәйкес, егер зейнеткер ЖЗЖ шеңберiнде 1998 жылғы 1 қаңтардан кейін өзінің еңбек қызметiнің төрттен үшінің iшiнде мiндетті зейнетақы жарналарын жүзеге асырса, бiрақ жеткiлікті соманы жинай алмаса, мемлекеттік бюджеттен ең төменгі зейнетақыға дейiнгі үстеме ақы түрінде болжанады. Зейнеткерлiк жасқа жеткен өзге азаматтарға ЖЗЖ шеңберiнде мемлекеттің тарабынан ең төмен зейнетақыға кепiлдiк берiлмейдi.
Зейнетақы төлемдерi схемаларын жетiлдiру мақсатында зейнеткерлерге өмiр бойы тұрақты төлемдердi төлеудi тиiмдi қамтамасыз етуге арналған жеке сақтандырудың өнiмi ретiнде аннуитеттердi ұсыну жүйесін дамыту қажет, өйткенi өмiрінің ұзақтығына қарамастан, жинақтар түгел сарқылғанға дейiн кесте бойынша төлеудi қамтамасыз етедi. Алайда, салымшылардың зейнетақы жинақтарының әлі де жеткiлiксiз деңгейi, сондай-ақ зейнетақы аннуитеттерi бойынша сақтандыру төлемдерінiң ең төменгi зейнетақысы бойынша индекстелген сақтандыру ұйымдарының қамтамасыз ету тәуекелдері зейнетақы аннуитеттерін дамыту үшін негiзгі кедергi болып табылады.

3.4 Зейнетақы жинақтарының аударымдары

"Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес салымшыларға (алушыларға) ЖЗҚ-н дербес таңдау құқығы берiлдi. Сондай-ақ алушыға өзінің зейнетақы жинақтарын бір ЖЗҚ-дан екiншiсіне аудару мүмкіндiгі берiлдi, бiрақ жылына екi реттен жиiлетпей.

N 6 кесте
(млн.теңге)

Күні	Басқа зейнетақы қорларынан қабылданған аударымдар
1998	813
1999	9218
2000	17758
2001	26991
2002	42341
2003	62430
01.09.04	77073

Нәтижесiнде бiр зейнетақы қорынан екiншісiне ауыстырылған аударымдар 2004 жылғы 1 қыркүйекке 77 млрд. теңгенi немесе зейнетақы жинақтарының 18 % құрады. Аударымдардағы салымшылар белсенділігінің осындай салыстырмалы түрде жоғары көрсеткіші ЖЗҚ-дың салымшыларды тартудағы белсендiлігімен, ЖЗҚ-ны бiрiктiру жолымен қайта ұйымдастыру әрі біріккен ЖЗҚ-дың салымшыларының зейнетақы аударымдары жинақталуы процестерімен, сондай-ақ жекелеген жағдайларда салымшының ЖЗҚ таңдауына жұмыс берушінің қысым көрсетуiмен түсiндiрiледi.

3.5 ЖЗҚ инвестициялық портфелiнiң құрылымы
және қаржы құралдары ұсыныстарының кеңеюі

Зейнетақы реформасының бастапқы кезеңiнде ЖЗҚ-ның инвестициялық портфелi негізінен мемлекеттiк бағалы қағаздарды қамтыды. ЖЗЖ-ның жұмыс iстеуi кезеңiнде зейнетақы қорлары инвестициялық портфелiнiң құрылымы кеңейді және едәуiр өзгерiстерге ұшырады:

N 7 кесте
(%)

Құралдардың құрылымы	1998	1999	2000	2001	2002	2003	01. 09.04
ҚР-ның мемлекеттік бағалы қағаздары, оның ішінде:	97,67	93,97	74,62	5930	48,33	53,33	52,95
ҚР-ның еурооблига- циялары	15,27	35,65	65,94	42,95	22,56	12,19	0,80
ҚР Қаржы министр- лігінің бағалы қағаздары	80,43	55,63	4,12	10,82	13,03	17,75	16,53
ҚР Ұлттық Банкінің ноталары	1,97	2,4	4,33	4,90	12,24	23,18	35,58
ҚР жергілікті атқарушы органдарының бағалы қағаздары	0,00	0,29	0,23	0,63	0,45	0,21	0,04
Екінші деңгейдегі банктердегі салымдар	0,32	1,64	2,55	8,44	8,78	6,85	7,04
Халықаралық қаржы ұйымдарының бағалы қағаздары	0,00	0,59	4,08	3,56	6,45	2,92	0,51
Шет мемлекеттердің бағалы қағаздары	0,00	0,00	0,00	0,00	3,69	2,39	4,99
ҚР эмитенттерінің мемлекеттік емес бағалы қағаздары, оның ішінде:	0,37	1,96	15,89	23,23	27,96	29,73	31,25
Акциялар	0,37	0,67	2,14	3,56	3,82	3,98	5,35
Облигациялар	0,00	1,29	13,75	19,67	24,14	25,75	25,90
Шетел эмитентте- рінің мемлекеттік емес бағалы қағаздары	0,00	0,40	2,44	2,99	3,95	4,22	2,80
Инвестициялық шот- тағы қаражат және басқа активтер	1,64	1,44	0,42	2,48	0,84	0,56	0,46

N 7 кестенің деректерiне сәйкес Қазақстан Республикасы мемлекеттік бағалы қағаздарының үлесi реформа кезiнен бастап 45 пайыздық тармаққа төмендедi, бұл ретте Қазақстан Республикасы эмитенттерінің мемлекеттiк емес бағалы қағаздарының үлесі 31 пайыздық тармаққа өстi. Қазiргi уақытта зейнетақы жинақтары 40 кәсіпорын мен ұйымдардың акцияларына және облигацияларына салынды.
Сонымен бipгe, инвестициялық кірiстердi тұрақтандыру және салымшылардың зейнетақы жинақтарын басқарудың тиiмділігін арттыру үшін ЖЗҚ инвестициялық портфелін әртараптандыру және зейнетақы жинақтарының сақталуы талаптарына сай қаржы құралдары тiзбесін кеңейту жөніндегі іс-шараларды одан әрі жүргізу қажет, бұл өз кезегiнде ішкі жинақтар мен өндiрiстiк сектордың жандануы есебiнен Қазақстан Республикасы экономикасының нақты секторын қаржыландыру проблемаларын шешудi қамтамасыз етуi тиiс.
Дүниежүзілiк банктiң және Халықаралық валюта қорының бiрлескен Қаржы секторын бағалау бағдарламасының (FSAP) шеңберiнде 2004 жылғы 11-25 ақпан кезеңінде Қазақстанда миссия өткiзген қаржы жүйесі тұрақтылығының жаңартылған бағасы туралы баяндама ЖЗҚ үшін ұзақ мерзiмдi қаржы құралдары шығарылымдарын ынталандыру жөнiнде күш-жiгер жұмсауды жалғастырудың қажеттілігін баса айтады, сондай-ақ Қазақстанда мемлекеттік борыштық мiндеттемелердiң белсендi болжамды нарығының жоқ екенін атап өтті және iшкi мемлекеттiк борыш шығарылымдарының құрылымын, ол теңгемен iрілендiрiлген борыштық мiндеттемелер нарығының дамуына жәрдемдесу үшін бағдарлар мен кiрiстілiк көрсеткiшiн белгiлеу жолымен қалыптастыруды ұсынды.

3.5.1 Жобалық инвестициялауды дамыту
және акциялар рыногын жандандыру

Инвестициялық жобаларды қаржыландыруға ЖЗҚ-ның қатысуы ішкі ұзақ мерзiмдi инвестициялар экономикалық өсуге әсер ететіндіктен және елдiң бәсекелестік қабілетiн арттыратындықтан, бүкіл елдің дамуына оң әсер етеді. Сонымен бір мезгілде ЖЗҚ ұзақ мерзiмдi инвестицияларды сатып ала отырып, өз портфельдерінің тәуекелдерін неғұрлым әртараптандыруға және барабар кiрiстілiкке қол жеткiзе алады.
Инфрақұрылымдық жобаларды қаржыландырудағы латын америкасы елдерінің зейнетақы жүйелерінің тәжiрибесi кез келген жағдайда мұндай қаржыландыру тікелей жүрмейтіндігін көрсетеді. Барлық жағдайда зейнетақы ақшасын нақты экономикаға тарту барынша қауіпсіз жолмен, яғни әр түрлі субъектілердiң бағалы қағаздары арқылы жүргізіледі.
Олардың iшiнде ЖЗҚ-ның өз кезегiнде тiкелей инвестициялардың, жылжымайтын мүлiктiң және т.б. қорлары бола алатын инвестициялық қорларға қатысуының тәуекелi мейлiнше зор болып табылады.
Үлестiк бағалы қағаздар нарығын жандандырудың негізгі проблемасы қазақстандық компаниялардың капиталдандырылуының төмен болуы әрi баяу өсуi болып табылады. Республика экономикасында акциялар нарығының рөлi болмашы, оның капиталдандырылуының төмен болуы әрi кәсіпорындардың инвестициялар тарту тетігі ретiнде оған жете мән бермеуі Қазақстанның бағалы қағаздар нарығының елеулi проблемалары болып қалуда.

3.5.2 Ұзақ мерзімдi мемлекеттiк бағалы қағаздар шығару

Қазiргi уақытта iшкi мемлекеттiк борыш құрылымында айналыс мерзiмi бip жылдан бес жылға дейiнгi құралдар неғұрлым көлемдi орын алуда және ЖЗҚ тарабынан сұранысқа ие неғұрлым ұзақ мерзiмдi құралдар жетіспеуде.
Мемлекеттiк бағалы қағаздар шығарылымдары алдын ала болжануы мен жеткiлiктi үлкен көлемде және ұзақ мерзiмге (10 және одан да көп) белгiленген белгiлi кестеге сәйкес жүзеге асырылуы сияқты нарықтағы жалпы нормаларға сай болуы тиiс.
Мемлекеттiк бағалы қағаздар шығарылымының кестесi уақыттың ұзақ кезеңiн қамтуы, ұйымдастырылған бағалы қағаздардың нарығына қатысушылары үшiн қол жетімдi болуы және олардың эмитентi сақтауы тиiс.
Eceптеу үшiн базасы инфляция индексi болып табылатын сыйақының (мүдденің) өзгермелi ставкасы бар ұзақ мерзiмдi мемлекеттiк бағалы қағаздар және ЖЗҚ әрi зейнетақы мен өмiрдi сақтандыруды жүзеге асырушы сақтандыру ұйымдары мемлекеттік бағалы қағаздар портфелi бойынша нақты оң кiрiстi алуы мақсатында шығарылуы тиiс.
Қазақстандағы қолданыстағы зейнетақы жүйеci сақталуының мемлекеттік кепiлдiгi заңнамада белгіленген міндетті зейнетақы жарналарын көздейтiндiгiн атап өту қажет. Бұл кепiлдiк зейнетақы төлемдерi құқығын алу кезіндегі инфляция деңгейiн ескеретіндiгiне байланысты ұзақ мерзімдi индекстелген мемлекеттік бағалы қағаздар шығарылымын шығару орынды болып табылады, бұл жоғарыда аталған бағалы қағазға зейнетақы активтерiн инвестициялау кезiнде осы кепiлдiктiң алдын ала орындалуына жәрдемдеседі.

3.6. Салымшылардың (алушылардың) құқықтарын қорғау

3.6.1 ЗАИБЖҰ мен ЖЗҚ-ның жауапкершiлiгі

Қолданыстағы заңнамаға сәйкес жинақталған зейнетақы қаражатын аудару немесе төлеу кезiнде дербес зейнетақы шотындағы зейнетақы жинақтарының сомасы азайған жағдайда инфляция деңгейін ескере отырып, нақты енгізілген міндетті зейнетақы жарналарының мөлшерінен аз, ал зейнетақы жинақтарының азаюы ЖЗҚ немесе ЗАИБЖҰ немесе кастодиан банк кінәсінің салдарынан болса ЖЗҚ өз капиталының есебiнен зейнетақы жинақтарының залалын инфляция деңгейiн ескере отырып, нақты енгiзiлген міндеттi зейнетақы жарналарының мөлшерiне дейiн қалпына келтiруге міндетті.
ЖЗҚ-ның осы міндетi (жауапкершілігі) тек ЖЗҚ-ның, ЗАИБЖҰ-ның немесе кастодиан банктiң кiнәсi анықталған жағдайда туындайды. Сайып келгенде, көрсетілген субъектілердiң кiнәсiн мүдделi тұлғаның талап-арызының негізiнде тек қана сот анықтай алады.
Сонымен бiрге, зиянды өтеу жөніндегi мүдделi тұлғалардың талап-арыздарын беру мүмкіндiгi Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiнде азаматтық-құқықтық қатынас нормалары ретiнде көзделген, осыған байланысты заңнаманың осы нормасы Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Қазақстан Республикасы Заңында көрсетiлуi талап етілмейдi және жинақтаушы зейнетақы жүйесi субъектілерінің жалпы азаматтық-құқықтық жауапкершілігін ештеңемен толықтырмайды.
N 7 кестеде ЖЗҚ-ның өз салымшылары алдындағы жауапкершілiк өлшемдерiн анықтаудың халықаралық тәжiрибесi келтiрiлген.

N 7 кесте

Зейнетақы жүйелерінің ерекші- ліктері	Чили	Аргентина	Польша	Қазақстан
Кепілдік берілген инвестиция- лық кіріс деңгейін есептеуге арналған база	Өткен 36 ай үшін барлық зейнетақы қорларының нақты орта- ша инвести- циялық кірісі	Кепілдік берілген ең төменгі ин- вестициялық кіріс нақты мөлшерде емес, номи- налды мөл- шерде айқын- далады	Тоқсан са- йын зейне- тақы қоры- ның соңғы 24 айдағы негізгі құ- ралдарының мөлшеріне сәйкес есептелген орташа но- миналды инвести- циялық кіріс есептеледі
Кепілдік берілген инвестиция- лық кіріс- тің ең төменгі деңгейі	Нақты орташа инвестиция- лық кірістің және 2% азайтылған нақты орташа инвестиция- лық кірістің 50%-нен ең төменгі мөлшері	Орташа ин- вестициялық кірістің және 2% азайтылған орташа номи- налды инвес- тициялық кірістің 70%-нен ең төменгі мөлшері	Орташа ин- вестиция- лық кіріс- тің және 4% азайтыл- ған орташа номиналды инвести- циялық кірістің 50%-нен ең төменгі мөлшері
Резервтік қор	Барлық қор- лар бойынша инвестиция- лық кірістің орташа дең- гейінен аса- тын инвести- циялық кіріс есебінен қалыптас- тырылады. Өз қаража- тының 1% мөлшерінде жеке резер- втік қор қосымша құрылады	Ең жоғары белгіленген деңгейден асатын ин- вестициялық кіріс есе- бінен қа- лыптасады. Басқарудағы қаражаттың 2% мөлше- рінде мен- шікті қара- жат есебі- нен резер- втік қор қосымша құрылады.	Инвести- циялық кіріс есебінен қалыптас- тырылатын резервтік қор көз- делмеген. Резервтік қор қордың жиынтық қаражаты- ның 1-ден 3%-ке де- йінгі мөл- шерде өзі қаражаты есебінен құрылады.	Инвести- циялық кіріс есебінен қалыптас- тырылатын резервтік қор көз- делмеген. Резервтік қор басқа- рушының таза кірісі есебінен немесе оның акционер- лерінің қосымша жарналары есебінен құрылады. Негізгі резервтік капитал зейнетақы активтері мөлшерінің және қосымша - зейнетақы активтері бойынша кірістілік деңгейіне қарай 0,25-тен 0,1%-ке дейінгі мөлшерде қалыптас- тырылады.
Инвестиция- лық кірісті өтеуге кепілдік беру тетігі	Инвестиция- лық кіріс ставкасы ең азына төмен- деген кезде қызметкер- дің шотына нақты емес, ең аз инвес- тициялық кіріс есеп- теледі. Инвестиция- лық кіріс ставкасы барлық қор- лар бойынша орташа алға- нынан 50% асқан кезде не осы көр- сеткіштің 2 пайыздық тармақтан асып кетуі (не жоғары екеніне қа- рай) қызмет- кердің шоты- на нақты емес, белгі- ленген ең жоғары кіріс есептеледі.	Қызметкер- лерге есеп- телетін ең жоғары ин- вестициялық кіріс бар- лық зейне- тақы қорла- ры бойынша орташа ари- фметикалық көрсеткіш- тің 30% мөлшерінде белгіленеді не осы көр- сеткіштің 2 пайыздық тармаққа асып кетуі (не жоғары екеніне қарай). Егер 2 жыл бойы резер- втік қор қордың жиынтық қа- ражатының 5%-тен асып кеткен жағ- дайда, ар- тық қаражат дербес шоттарға аударылады.	Инвести- циялық кі- рістің ең жоғары деңгейі белгі- ленбейді	Азаматтық- құқықтық жауапкер- шілік деңгейінде реттеледі.
Қаржылық қамтамасыз ету көздері	Инвестиция- лық кіріс кепілдік берілген деңгейден төмен азай- ған кезде айырмасы резервтік қордан өтеледі. Резервтік қорда қара- жат жеткі- ліксіз бол- ған жағдай- да, шығыстар өз резервтік қоры есебі- нен өтеледі.	Инвестиция- лық кіріс кепілдік берілген деңгейден төмен азай- ған кезде айырмасы резервтік қордан өтеледі. Резервтік қорда қара- жат жеткі- ліксіз бол- ған жағдай- да, шығыстар өз резервтік қоры есебі- нен өтеледі.	Кепілдік берілген төлемдер өз резер- втік қоры есебінен жасалады. Резервтік қорда қа- ражат жет- кіліксіз болған жағдайда, шығыстар өз резер- втік қоры есебінен өтеледі. Осы қара- жат та жеткілік- сіз болған жағдайда кем шығуын ұлттық кепілдік беру қоры өтейді.	Сот кінәсін анықтаған жағдайда зейнетақы жинақтары- ның шығын- дары қордың немесе бас- қарушының өз қаражаты есебінен өтеледі.
Қосымша кепілдіктер	Үкімет соңғы инстанцияның кепілі бола- ды және ор- тақ негізде кепілдікті қамтамасыз етеді	Үкімет соңғы инс- танцияның кепілі бо- лады және зейнетақы қорлары үшін тегін сақ- тандыруды береді. Ұлттық Банк жинақтаушы шоттардың кірістілігі мөлшерінде кіріске кепілдік береді	Ұлттық кепілдік беру қоры қаражаты- ның тапшы- лығы бол- ған жағ- дайда, оның мін- деттеме- лері мем- лекеттік бюджет қа- ражатынан өтеледі. Қор қара- жаты зей- нетақы қорларының арнайы жарналары есебінен және кепі- лдік беру қорының инвести- циялық кі- рісі есе- бінен қа- лыптасты- рылады, олардың жалпы құны барлық зейнетақы қорлары- ның жиын- тық қара- жатының 0,1% ас- пауы тиіс.	Мемлекеттік инфляция деңгейін ескере оты- рып зейне- тақы төлем- деріне құ- қықтарға иелік ету сәтіне мін- детті зей- нетақы жар- наларының сақталуына кепілдік береді. Зейнетақы жинақтары төленген немесе аударған зейнетақы жинақтары нақты енгі- зілген жар- налар мөл- шерінен тө- мен азай- ғанда, қор- дың немесе басқарушы- ның кінәсі болған жағ- дайда, инф- ляция дең- гейін еске- ре отырып қор нақты енгізілген жарналар мөлшерін қалпына келтіреді.

Осылайша, мiндеттi ЖЗЖ бар елдердiң тәжiрибесi қызметінің ерекшелiгi және олар көрсететiн қызметтен туындайтын, зейнетақы активтерiн дербес басқарушы ЗАИБЖҰ мен ЖЗҚ-ның нақты қаржы жауапкершілігі жинақталған зейнетақы қаражаты бойынша инвестициялық кiрiспен қамтамасыз ету тәртiбiн тәптiштей отырып, барлық ЖЗҚ бойынша уақыттың белгiлi бiр кезеңiнде нақты қалыптасқан кiрiстiлiктi негiзге ала отырып, шектi кiрiстіліктiң белгiлi бiр деңгейiн қамтамасыз ету бойынша зейнетақы активтерiн дербес басқарушы ЗАИБЖҰ мен ЖЗҚ-ның жауапкершілiгiн белгiлейтiн заңнамада анықталуы мүмкiн.

3.6.2 Төлем төлеу кезiндегi инфляция деңгейiн ескере
отырып, нақты енгізілген зейнетақы жарналарының сақталуына
берiлетін мемлекеттiк кепілдiк

"Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 6-бабының 1-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының заңнамалық кесімдерінде белгіленген тәртіппен алушының зейнетақы төлемдерiне құқық алу кезiндегі инфляция деңгейiн ескеpe отырып, нақты енгiзілген міндеттi зейнетақы жарналарының мөлшерiнде ЖЗҚ-да мiндетті зейнетақы жарналарының сақталуына мемлекет алушыларға кепiлдiк бередi.
Мiндеттi зейнетақы жинақтарының сақталуының көзделген мемлекеттiк кепілдiгi мониторингті қамтамасыз ететiн тетiктердi iске асыруды, республикалық бюджетке қажетті шығыстарды енгiзу үшiн болжамды, сондай-ақ негiздер туындаған жағдайда осы кепілдiкті iске асыру тәртiбiн талап етедi.
"Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Қазақстан Республикасы Заңында көзделген оқиғалардың ықтимал туындауы кезiнде "ЗТМО" РМҚК-ның дерекқорындағы инфляция деңгейiн ескере отырып нақты енгізiлген жарналар мөлшерiндегi жинақтардың ең төменгі мөлшерiнің мониторингі қажет.

3.7. Жинақтаушы зейнетақы жүйесiнiң субъектiлерiн
қадағалауды дамыту және оның тиiмдiлiгін арттыру

Дүниежүзілiк практикадағы әлеуметтiк қамсыздандырудың жеке жүйелерiн кешендi түрде дамытуды қамтамасыз ететiн ЖЗҚ-ның қызметiн реттеу мәселелерi Экономикалық Ынтымақтастық Елдерi Ұйымының (OECD) жанындағы Зейнетақы реттеуіштерінің Халықаралық Қауымдастығының (INPRS) Жеке зейнетақы қорларын реттеу қағидаттарында белгілендi:
1) реттеудiң барабар жүйесінің болуы;
2) қаржы нарықтарын тиiсiнше peттеу;
3) салымшылар мен қатысушылар құқықтарын қорғау;
4) зейнетақы төлемдерi схемасына қойылатын барабар талаптар;
5) реттеу және бөлу жүйесi;
6) қорландыру;
7) eceптеулep техникасы;
8) қадағалауды ұйымдастыру;
9) өзiн-өзi реттеу;
10) бәсекелестiк нарығы;
11) инвестициялау;
12) сақтандыру тетiктерi;
13) тарату;
14) ақпаратты ашу және оған қол жеткізу;
15) корпоративті басқару.
Қазақстанның ЖЗЖ-ын реттеу жүйесі зейнетақы қорлары салымшыларының мүдделерiн қорғауды қамтамасыз етедi, ЖЗҚ мен ЗАИБЖҰ тұрақтылығын қамтамасыз етедi, зейнетақы және меншiктi активтердi есепке алудағы бөлудi қамтамасыз етеді, заңнамада зейнетақы төлемдерінің схемалары мен оларды жүзеге асыру тәртібі, комиссиялық сыйақы ставкасы шегі, ЖЗҚ тарату және зейнетақы активтерiн беру тетiгi белгіленген, салымшының тарабынан толық қаржыландыру қағидаты қолданылады, қадағалаушы уәкілетті орган жүйенің субъектілеріне қатысты тиiстi реттеуші және бақылаушы өкілеттiктеріне ие. Сөйтіп, оларды енгiзу үшін ЖЗҚ мен ЗАИБЖҰ тәуекелдерi жүйесі, "Қазақстан Республикасындағы зейнетақы мен қамсыздандыру туралы" Қазақстан Республикасының Заңында көзделген зейнетақы активтерін сақтандыру жүйесін құру, нысандарын және уақытын, шоғырландырылған қадағалауды жетілдiру, ЖЗҚ автоматтандырылған ақпарат жүйесінің қауіпсiздiгiн қамтамасыз ету мәселелерiн қарау қажет болып отырған техникалық есептеулер, сақтандыру тетiктерi мен корпоративті басқару қағидаттарын қоспағанда, жеке зейнетақы қорларын реттеу қағидаттарының көпшілігі табысты түрде қолданылуда.

3.8. Зейнетақы активтерінің кірістілігі және
оларды басқарудың тиімділігiн арттыру

Қазiргi уақытта, зейнетақы активтерін басқару нәтижесiн бағалау қатарынан кез-келген 12 ай үшін есептелген ЖЗҚ номиналды және нақты кiрiс коэффициенттерi негiзiнде жүргізілуде.

N 1 кесте
(қағаз мәтінінен қараңыз)

N 1 кесте барлық ЖЗҚ-ның орташа өлшемдi номиналды кiрiсiнiң және 1998 жылғы маусымнан бастап инфляция қарқынының өзгеруiн көрсетедi. Талдау базасы үшін әртүрлi уақыт кезеңдерi алынуы мүмкін болғандықтан, сондай-ақ осы немесе өзге де әдiстемелердi таңдап алынуы салдарынан зейнетақы жинақтарының тиімділігін бағалау деректерінің айырмашылығы болуы мүмкiн. ЖЗҚ портфелiнің кiрiстілігін объективтi түрде бағалау үшін есепке алу базасы ретiнде неғұрлым ұзақ кезеңдi белгiлеу керек, өйткенi зейнетақы активтерін басқару ерекшелігі алушылар алдындағы ЖЗҚ-ның ұзақ мерзiмдi міндеттемелерiмен айқындалады.
N 2 кестеде ЖЗҚ құрылған сәттен бастап енгiзiлген зейнетақы жарнасы құнының орташа өсу қарқынындағы өзгерiстер және 1998 жылғы 1 қаңтарға есептелген, яғни ЖЗЖ қызметінің бүкіл кезеңi базасындағы инфляция деңгейi келтiрілген. Осы кестеде ЖЗҚ-ның көпшiлiгінде тиiсті ЖЗҚ құрылған сәтте келiп түскен зейнетақы жарналарының құнының өсуi осындай кезеңдегі инфляция деңгейiнен асып отыр, бұл ЖЗҚ-да қолайлы кезеңдерде қалыптасқан кiрiстіліктiң кейбiр қоры болатындығын куәландырады.

N 2 кесте
(қағаз мәтінінен қараңыз)

Алайда 2004 жылдың басынан бастап N 3 кестеде көрсетiлген барлық ЖЗҚ-ның орташа өлшемдi кiрістілiгi инфляция деңгейiнен төмендеді, бұл қаралып отырған кезеңдегi зейнетақы активтерінің нақты терiс кiрiстілігін көрсетіп отыр. Осы жағдай инфляция қарқынының ұлғаюы және қаралып отырған кезеңдердегi қаржы құралдары бойынша кiрiстiлiктің кемуi нәтижесiнде қалыптасып отыр.
ЖЗЖ-ны мемлекеттiк реттеудегi, оның iшiнде әлемдiк практикадағы негiзгі басымдық зейнетақы жинақтарының сақталуын қамтамасыз ету және салымшылар үшін шығындар тәуекелiн азайту, содан кейiн зейнетақы активтерінің кiрістілік деңгейiн қамтамасыз ету болып табылады. Бұл ретте ЖЗЖ-ны дамытудың белгілі бiр кезеңдерінде кейiнгi жылдардың оң кiрістілігiмен жабылатын терiс кiрiстiк байқалып отырады.

N 3 кесте
(қағаз мәтінінен қараңыз)

3.8.1. ЖЗҚ портфелiндегi ұзақ мерзiмдi
қаржы құралдарының үлесiн ұлғайту

ЖЗҚ зейнетақы активтерiнің ай сайынғы кiрiстілігі өз кезегiнде портфельдiң қаржы құралдарын нарықтық бағалауға және осының алдындағы 12 күнтізбелiк айдағы инфляция қарқынына негiзделедi. Осы сәттегi ЖЗҚ портфелiнің қаржы құралдарын нарықтық бағалау алдында болған бағалау күнiнен кейiнгi отыз күн ішінде Қазақстан қор биржасында өткiзiлген сауда-саттықта жасалған бағалы қағаздармен мәмілелер параметрлер негiзге алынып, есептеледi. Бағаны есепке алып отырған осындай қысқа кезең ЗАИБЖАҰ (ЖЗҚ) зейнетақы активтерi портфелiн қайта қарауына жәрдемдеседi, бұл, түптеп келгенде қысқа мерзiмдi құралдарға инвестициялауға ұмтылуына әкеп соғады. Сөйтіп, қазiргi реттеушілік талаптар мен қаржы құралдарының жетіспеуi жанама түрде қысқа мерзiмдi инвестициялау практикасын ынталандырады.
Зейнетақы активтерінің портфелiндегі қаржы құралдарының қысқа мерзімділік сипаты алынған активтердiң орнын толтыру үшін тұрақты қажеттiлiктiң болуын сипаттайды, яғни зейнетақы активтерiнің нарықтық тәуекелiн ұлғайтатын Қазақстанның бағалы қағаздар нарығының инвестициялық баламасының шектеулi болуымен бiрге ЖЗҚ-ның қайта инвестициялау қажеттілігінің жоғары болуын сипаттайды.
Осы факторлар мынаны бiлдiредi, яғни ЖЗҚ портфелi құралдарының нарықтық бағаларын анықтау үшiн базалық кезең мейлiнше ұзақ болуы тиiс.
Сондай-ақ зейнетақы активтерінің орынды инвестициялық стратегиясы мынадай қағидаттарға қатаң негiзделуi тиiс:
Қысқа мерзiмдi инвестициялау.
Зейнетақы активтерінің мәндi инвестициялық стратегиясы мынадай принциптерге берiк негiзделуi тиiс:
активтердi әртараптандыру (активтердiң әртүрлi санаттары арасында) және активтердiң ыдыраңқылығы (санаттар iшiндегi);
мерзiм сәйкестігі (өтiмділiк қағидатын қосқанда); және
мейлiнше мүмкiндiгіне қарай валюталық құрылымның сәйкестігі немесе кемiнде түрлi валюталар бойынша әртараптандыру арқылы хеджирлеу.
Тұтас алғанда зейнетақы активтерін басқарушылардың инвестициялық саясаты инвестициялық тәуекелдердi мейлiнше азайту мақсатында барынша әртараптандыруды ecкepe отырып, оның ішінде шетелдiк нарықтарда неғұрлым ұзақ мерзімдi құралдарға инвестициялау қажеттілігіне негiзделуi тиiс.

3.8.2. Туынды қаржы құралдарын сатып алу

Теңге бағамының ауытқуына байланысты зейнетақы активтерiн валюталық қаржы құралдарына инвестициялау белгілi бiр тәуекелге баруға мәжбүр етедi. Осындай жағдайда зейнетақы активтерін шетел валютасында деноминирленген қаржы құралдарына инвестициялау кезiнде инвестицияның валюталық құрылымын әртараптандыру жолымен валюталық тәуекелдi хеджирлеу, сондай-ақ валюталық нарықтық және кредиттік тәуекелдердi хеджирлеу мақсатында туынды қаржы құралдарын сатып алу қажет.
Осы шаралар зейнетақы активтерi инвестициялануы ықтимал қаржы құралдарының тiзбесiн кеңейтуге жәрдемдесуi және тұрақсыз экономикалық конъюнктура жағдайында нарықтық тәуекелдi сақтандырудың тетігі ретiнде қызмет етуі мүмкін.

3.9. 2008 жылға дейінгi жинақтаушы зейнетақы
жүйесiнiң негізгі көрсеткiштерiнiң болжамы

Зейнетақы жинақтарының өсу қарқыны 2008 жылы зейнетақы жинақтары 947 млрд. теңгеге жетедi деп болжауға мүмкiндiк бередi.

N 8 кесте
(млн. теңге)

Күні	Зейнетақы жинақта- рының сомасы	Бір жыл ішіндегі өсім	Жарналардың орташа айлық түсімі	Жыл ішіндегі зейнетақы жинақтарының өсу қарқыны (%)
2004	480000	112000	10000	30
2005	618000	138000	11500	29
2006	773000	155000	12900	25
2007	947000	174000	14500	22

Қолданыстағы Зейнетақы активтерін инвестициялық басқару жөнiндегi ереженің нормаларын 2008 жылға болжанатын зейнетақы жинақтарының өсу қарқынын ескере отырып, зейнетақы активтерін ішкі және сыртқы қаржы құралдарына инвестициялаудың мынадай схемасын болжауға болады:

N 9 кесте

Пессимистік болжам

Қаржы құралы	01.09. 2004		2005		2006		2007
	үлес	млрд. теңге	үлес	млрд. теңге	үлес	млрд. теңге	үлес	млрд. теңге
ҚР Мемлекеттік бағалы қағаздары	0,53	231	0,31	194	0,25	196	0,25	239
қазынашылық мін- деттемелер, оның ішінде:	0,17	76	0,06	40	0,02	15	0,05	51
инфляция бойынша индекстелгендер	0,00	1	0,01	4	0,01	4	0,01	10
ноттар	0,36	155	0,25	154	0,23	181	0,20	188
жергілікті билік органдары	0,00	0	0,00	0	0,00	0	0,00	0
ҚР мемлекеттік емес бағалы қағаздар	0,31	136	0,32	198	0,34	263	0,34	321
облигациялар	0,26	113	0,28	173	0,29	224	0,30	280
акциялар	0,05	23	0,04	25	0,05	39	0,04	41
ЕДБ салымдары және сертификаттары	0,07	31	0,09	56	0,17	132	0,20	189
салымдар	0,07	31	0,09	56	0,10	77	0,10	95
депозиттік сертификаттар	0	0	0,00	0	0,07	55	0,10	95
ФАА және шетелдік эмитенттердің бағалы қағаздары	0,08	36	0,27	167	0,23	179	0,21	194
ФАА және шет мемлекеттердің бағалы қағаздары	0,05	24	0,11	67	0,09	77	0,09	78
акциялар және пайлар	0,02	8	0,08	50	0,07	51	0,06	58
облигациялар	0,01	4	0,08	50	0,07	51	0,06	58
Өзге активтер және ақша	0,01	2	0,00	3	0,00	3	0,00	4
Активтердің болжамды көлемі	436		618		773		947
Орташа өлшемді кірістілік (номиналды/нақты)			5,4%	0,4%	5,1%	0,1%	4,9%	-0,1%

Оптимистік болжам

ҚР Мемлекеттік бағалы қағаздары	0,53	231	0,44	274	0,31	242	0,31	296
қазынашылық мін- деттемелер, оның ішінде:	0,17	76	0,14	89	0,07	53	0,11	101
құнсыздану бойынша индекстелген	0,00	1	0,09	53	0,07	53	0,06	61
ноттар	0,36	155	0,30	185	0,24	189	0,20	195
жергілікті билік органдары	0,00	0	0,00	0	0,00	0	0,00	0
ҚР мемлекеттік емес бағалы қағаздар	0,31	198	0,32	198	0,34	263	0,34	321
облигациялар	0,26	113	0,28	173	0,29	224	0,30	280
акциялар	0,05	23	0,04	25	0,05	39	0,04	41
ЕДБ салымдары мен сертификаттары	0,07	31	0,10	56	0,17	131	0,20	189
салымдар	0,07	31	0,10	56	0,10	77	0,10	95
депозиттік сертификаттар	0	0	0,00	0	0,07	54	0,10	95
ФАА және шетел эмитенттерінің бағалы қағаздары	0,08	36	0,15	87	0,18	134	0,15	136
ФАА және шет мемлекеттердің бағалы қағаздары	0,05	24	0,07	41	0,08	62	0,07	64
акциялар және пайлар	0,02	8	0,04	23	0,05	36	0,04	36
облигациялар	0,01	4	0,04	23	0,05	36	0,04	36
Өзге активтер және ақша	0,01	2	0,00	3	0,00	3	0,00	4
Активтердің болжамды көлемі	436		618		773		947
Орташа өлшемді кірістілік (номиналды/нақты)			6,3%	1,3%	5,6%	0,6%	5,3%	0,3%

Ағымдағы жылдың 8 айында ішкі мемлекеттiк борыш сомасы 34% өстi және 2004 жылғы 1 қыркүйекте 553 млрд. теңге құрады, оның ішінде ҚРҰБ ноттары - 323 млрд. теңге (өсім 448%), ҚР ҚМ бағалы қағаздары - 220 млрд. теңге болды (өсiм 25%). Сөйтiп, iшкi мемлекеттік борыш нарығы ЖЗҚ-ның және басқа да инвесторлардың сұранымын қанағаттандыру үшін 2008 жылы 1,2 трлн. теңгеден астамын құрауы тиiс.
Сонымен бірақ 2008 жылға дейiнгi мемлекеттiк бюджеттің тапшылығының болжамы және сонымен байланысты ішкі мемлекеттік борыштың мөлшерi жоғарыда көрсетiлген мемлекеттiк бағалы қағаздарға деген сұраным көлемi қамтамасыз етілмейдi деп болжауға негiз беріп отыр.
Болжамға сәйкес Қазақстанның ұйымдастырылған нарығының ресми тiзімінің ішкі корпоративті облигацияларды капиталдандыруы 2007 жылы 375 млрд. теңгеге жуықты құрайды.
Сөйтіп, орташа мерзiмдi кезеңде қазiргi уақытта оның нарығы жылдам қарқынмен өсіп отырған зейнетақы активтерiн қазақстандық эмитенттердiң корпоративтi бағалы қағаздары мен ипотекалық облигацияларға салынуының қолданыстағы облигациялар шығарылымның көлемi 2004 жылғы 1 қыркүйекте 310 млрд. теңге құрады (2004 жылғы 8 ай iшiнде шығару көлемі 70%-ға өскен), сондай-ақ осы қаржы құралдарының кірістілігі негiзгі әлемдiк валюталар бойынша теңгенің ревальвациясы қарқынынан асып түсуi жағдайында Қазақстан Республикасының резидент еместерінің қаржы құралдарына салынуының серпіндi өсуiн күтуге болады.

4. Бағдарламаның мақсаты мен мiндеттерi

Бағдарламаның басты мақсаты Қазақстанның жинақтаушы зейнетақы жүйесін одан әрі дамыту, салымшылар мен алушылардың құқықтарын қорғау, ұзақ мерзiмдi iшкi инвестициялар көздерi ретіндегi зейнетақы активтерiн басқарудың тиімділігін арттыру болып табылады.
Осы Бағдарлама мақсаттарына қол жеткiзу үшін мынадай мiндеттердi шешу болжанады:
ЖЗЖ-мен халықтың қамтылуын кеңейту және зейнетақымен қамсыздандырудың ерiкті түрлерiн көтермелеу;
міндетті зейнетақы жарналарын төлеудiң тиімділігін және ЖЗҚ салымшыларының жасырындығын қамтамасыз ету, сондай-ақ мiндеттi зейнетақы жарналары бойынша "бiр салымшы - бiр қор" қағидатын iске асыру;
мiндетті зейнетақы жарналары бойынша агенттер берешегiн азайту;
ЖЗҚ-дағы мiндеттi зейнетақы жарналарының сақталуы жөнiнде берiлген кепілдiктi мемлекеттің орындау тәртiбiн алушының зейнетақы төлемін алу құқығын иелену сәтiндегi инфляция деңгейiн ескере отырып, нақты енгiзілген міндеттi зейнетақы жарналары мөлшерiн белгілеу;
ЗАИБЖАҰ мен ЖЗҚ-ның жауапкершілiктерін айқындау және салымшылар (алушылар) мүдделерін қорғау;
зейнетақы активтерін басқарудың тиімділігін арттыру;
зейнетақы активтерінің көлемiнде ұзақ мерзiмдi қаржы құралдарының үлесін ұлғайту;
зейнетақы активтерінің портфелiндегi қаржы құралдарының бағалық және валюталық тәуекелдерiн хеджирлеу;
ұзақ мерзiмдi индекстелген мемлекеттік бағалы қағаздарды шығару;
жобалық инвестициялауды дамыту және акциялар нарығын жандандыру;
жинақтаушы зейнетақы жүйесінiң субъектілерін қадағалауды дамыту әрi оның тиiмділігін арттыру және Халықаралық Зейнетақы Реттеуіштерi Қауымдастығының (INPRS) Жеке зейнетақы қорларын реттеу қағидаттарын енгізу.

5. Бағдарламаны іске асырудың негiзгi бағыттары мен тетіктері

5.1. Жинақтаушы зейнетақы жүйесін мемлекеттiк
реттеудi жетiлдiру

5.1.1 ЖЗЖ-мен халықтың қамтылуын кеңейту және
зейнетақымен қамсыздандырудың ерiктi түрлерiн ынталандыру

Халықты ЖЗЖ-мен барынша қамту мақсатында мыналар қаралатын болады:
1) жеке кәсiпкерлер мен арнайы салықтық режимдi қолданатын тұлғалардың дамытылуын кеңейту жөнiнде оның ішінде қолданылып жүрген тәртiптi өзгерту әрi осы тұлғалардың міндетті зейнетақы жарналарын төлеуiн салық органдарының бақылауын күшейту жолымен әкімшілік және экономикалық шаралар кешенiн қолдану;
2) нәрестенi күтім көрсету бойынша демалысқа шыққан адамдардың пайдасына мемлекеттiк бюджет қаражаты есебiнен міндеттi зейнетақы жарналарын төлеу мүмкіндігі;
3) ЖЗҚ-на төленген ерiктi зейнетақы жарналары бойынша салық салынатын кiрiстердi айқындау кезiнде шегерімді ұлғайту мүмкіндігі;
4) трансфер-агенттер желiсін оның ішінде елдің барлық өңiрлеріндегi салымшыларға (алушыларға) қызмет көрсету үшiн "МЗТЖО" РМҚК және "Қазпочта" АҚ-ын тарту жолымен дамыту мәселелерi.

5.1.2 Міндетті зейнетақы жарналарын төлеудің тиімділiгiн
қамтамасыз ету және мiндеттi зейнетақы жарналары бойынша
"бiр салымшы - бiр қор" қағидатын іске асыру

Осы проблемаларды шешу "ЗТЖМО" РМҚК базасында бiрыңғай есепке алу орталығын құру жолымен жүзеге асырылады. Сөйтiп, бүкіл ақпарат пен ақша ағындары (жарналар, қате есептелiп қайтарылған жарналар және жинақталған зейнетақы жинақтарының аударымдары) бірыңғай есепке алу орталығында жинақталады, ал жеке тұлғаның міндеттi зейнетақы жарналарының немесе зейнетақы жинақтарының сомалары мiндетті зейнетақы жарналарының немесе БСК дұрыстығын немесе белгілi бiр ЖЗҚ салымшысы ретiндегі оның сәйкестендiрілуiн тексергеннен кейiн осы қорға жiберіледi.
Бұдан басқа осы схеманың күмәнсiз артықшылығы ЖЗЖ-ның барлық салымшылары бойынша шынайы дерекқорының болуы болып табылады, бұл өз кезегінде "бiр салымшы - бiр қор" қағидатын сақтауға және бiр салымшының зейнетақы жинақтарының нақты сомасының көрсетілуiне, агенттердiң мiндеттi зейнетақы жарналарын бiр бенефициарға аудару жөніндегi төлем құжаттарын қалыптастыруына, сондай-ақ аударым операцияларының шығындарын азайтуға кепiлдiк бередi.
Осы міндетті шешу мақсатында:
1) өзара iс-қимыл жасау рәсімдерi, ЖЗЖ-дағы төлемдерге қатысушылардың ақпарат алмасу стандарттары әзiрленген және олардың құқықтары мен міндеттерi "Халықты зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Қазақстан Республикасының Заңында және нормативтiк құқықтық актілерде белгіленген;
2) "ЗТЖМО" РМҚК функциялары мыналарды қамтиды:
"бiр салымшы - бiр қор" бақылауын қамтамасыз еткен зейнетақы шартын жасаған барлық жеке тұлғалардың тiзіміне әкiмшілiк жүргiзу, бұл ретте осы тiзiмдi - ЖЗҚ-ның салымшылары (алушылары) бойынша бiрыңғай дерекқор жасау кезеңiнде салымшыда (алушыда) бiрнеше ДЗШ болған жағдайда шоттарды бiрiктiру тәртібi әзiрленуi тиіс;
зейнетақы жарналарын жасырын төлеудi қамтамасыз ете отырып, ЖЗҚ салымшылары (алушылары) бойынша бiрыңғай дерекқорына сәйкес агенттердiң міндетті зейнетақы жарналарын аудару;
қате аударылған зейнетақы жарналарын қайтару, оның iшiнде деректемелерiнде қате табылған салымшылардың ғана зейнетақы жарналарын қайтаруды қамтамасыз ету;
ЖЗҚ-ның салымшылары (алушылары) бойынша бiрыңғай дерекқорына сәйкес зейнетақы жинақтарын аудару.

5.1.3 Міндеттi зейнетақы жарналары жөнiндегі
агенттердiң берешегін азайту

Еңбек қатынастарында тұрған, бiрақ ӘЖК немесе ЖЗҚ-мен зейнетақы шарты болмаған адамдардың мiндеттi зейнетақы жарналары бойынша берешектерi мен өсімпұлдарын агенттердің төлетуi жөнiндегi мәселелердi шешу мақсатында осындай қызметкерлердi iздестiру жөніндегі агенттер жұмысының белсенділігін жандандыру.
Міндетті зейнетақы жарналарын аударым үшін "ЗТЖМО" РМҚК және ЖЗҚ-нан тiркелген ӘЖК туралы және жасалған зейнетақы шартының болуы (болмауы) туралы ақпаратты сұрату жолымен алу қажетті деректемелердi мүмкіндігі.
Осы мiндетті шешу мақсатында "Халықты зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Қазақстан Республикасының Заңына және басқа да нормативтiк құқықтық актілерге өзгерiстер мен толықтырулар енгізіледi.

5.1.4 Төлем жасау сәтінде инфляция деңгейін ескере
отырып, нақты енгізiлген зейнетақы жарналарының
сақталуына мемлекеттiк кепілдiк беру

Зейнетақы төлемiн алу құқығын иелену сәтіндегi инфляция деңгейiн ескере отырып, нақты енгiзiлген міндетті зейнетақы жарналары мөлшерiндегi салымшылардың (алушылардың) зейнетақы жинақтарының сақталуына кепiлдiк берудi iске асыру тәртiбін және республикалық бюджетке енгiзiлуi қажет шығыстардың болжамды сомасын айқындау мақсатында мыналар:
1) "ЗТЖМО" РМҚК деректер базасында инфляция деңгейін ecкepe отырып, нақты енгізілген жарна мөлшерінде жинақтың ең төменгі мөлшерінің мониторингi жүзеге асырылады;
2) "Халықты зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізіледі және нақты енгізілген жарналар есебінің әдiстемесi бөлігінде инфляция деңгейін, мерзімін және алушы тарабынан қажеттi құжаттар тiзбесiн ескере отырып, зейнетақы жинақтарының тиiстi шығындарын өтеу жөнiндегi мемлекеттік жауапкершілікті орындау рәсімдерін регламенттейтін нормативтік құқықтық актілер әзірленеді.

5.2. Салымшылар (алушылар) құқықтарын қорғау

Зейнетақы активтерін дербес басқарушы ЗАИБЖАҰ мен ЖЗҚ-ның соттан тыс жауапкершілігі және барлық ЖЗҚ-ның орташа өлшемді оң номиналды кірiсінің белгiлi бiр ауытқуы шегiндегi инвестициялық кірістерін қамтамасыз ету тәртiбi "Халықты зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Қазақстан Республикасының Заңында және басқа да құқықтық нормативтік актілерде белгiленедi.
Жекелеген ЖЗҚ-ның зейнетақы активтерi бойынша номиналды кірiсiнің мәнi орташа өлшемдi номиналды кірістің белгiленген ауытқуынан төмен болған кезде зейнетақы активтерін дербес басқаратын ЗАИБЖАҰ немесе ЖЗҚ инвестициялық кірiстерінің жетіспейтін сомасы меншіктi капиталдың есебiнен ең төмен шекке дейiн қалпына келтiрiлетiн болады.
Инвестициялық кipiстiң ең төменгi шектi деңгейi ЖЗҚ-ның орташа өлшемді кiрiсiнiң нақты мәніне сәйкес бір айдан екінші айға өзгеріп отыратын болады. Зейнетақы активтерінің орташа өлшемдi номиналды кірiстiлiгінен ауытқуының шектi мәндері нарықтағы жағдайға қарай айқындалатын болады, бұл экономикалық факторлардың өзгеруiне барабар ден қоюға мүмкiндiк бередi.
ЖЗҚ-ның орташа өлшемдi номиналды кiрiсiн есепке алу базасы ретінде зейнетақы жинақтарының ұзақ мерзімділiгін ескере отырып, 2007 жылғы 1 қаңтардан бастап 36 айға тең бағалау кезеңi белгiленедi.

5.3. Зейнетақы активтерiн басқарудың тиімдiлiгiн
арттыру және қаржы құралдарының тiзбесiн кеңейту

5.3.1 ЖЗҚ портфелiнде ұзақ мерзiмді қаржы
құралдарының үлесiн ұлғайту

ЗАИБЖАҰ мен ЖЗҚ-ын ұзақ мерзiмдi кiрiстілiкпен қамтамасыз етуге ынталандыру мақсатында ЖЗҚ зейнетақы портфелiндегi қаржы құралдарының құнын бағалау және есепке алу әдiстемесi "Халықты зейнетақы мен қамсыздандыру туралы" Қазақстан Республикасының Заңында және басқа да құқықтық нормативтік актіде белгіленетін болады.
ЖЗҚ зейнетақы активтерiнiң портфелi 39 "Қаржы құралдары: тану және бағалау" халықаралық қаржылық есептілiк стандарттарына сәйкес 2 санатқа бөлінеді - "өтелгенге дейiн ұсталатын инвестициялар" және "сатуға арналған қолда бар қаржы активтерi".
Кесiмдi өтеу мерзімi бар, зейнетақы активтерi есебiнен инвестициялар "өтелгенге дейiн ұсталатын инвестициялар" санатына белгіленеді, олар сатып aлу құны бойынша бастапқы танудан кейiн қаржы активi немесе қаржы міндеттемесінің ағымдағы таза теңгерімдiк құнының шамасына дейiн төлем мерзiмi немесе пайыз ставкасын кезектi қайта қарау күнi басталғанға дейін күтілетін, болашақтағы ақша төлемдерінің сомасын нақты дисконттау кезiнде қолданылатын, амортизацияланған шығындар бойынша көрсетілуi қажет тиiмдi пайыз ставкасының әдiсiмен анықталады.
Бұдан басқа, амортизацияланған шығындар бойынша көрсетiлген, өтелгенге дейiн ұсталатын инвестициялар шетел валюталарының бағамдарының өзгеруiне байланысты тәуекелдердi хеджирлеудiң тиiмдi құралдары болып табылады.
ЖЗҚ портфеліндегi үлестік және туынды қаржы құралдары "сатуға арналған қолда бар қаржы активтерi" санатында белгіленедi және сатып алу құны бойынша бастапқы танудан кейiн осы құралдардың нарықтық бағамының өзгеруi ескеріле отырып, көрсетілуi тиiс.

5.3.2 Туынды қаржы құралдарын сатып алу

Зейнетақы активтерi портфелiндегi қаржы құралдарының баға және валюталық тәуекелдерiн хеджирлеу мақсатында "Халықты зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Қазақстан Республикасының Заңына тәуекелдердi хеджирлеу мақсатында сатып алынатын туынды бағалы қағаздарды зейнетақы активтерi есебінен сатып алуға шарттар жасасу мүмкiндiктерiн көздейтін өзгерiстер мен толықтырулар енгiзілетін болады.
Сондай-ақ зейнетақы активтерінің мақсаттан тыс пайдаланылуын болдырмау мақсатында тәуекелдердi басқару стратегиясында операциялар жасаудың тәртібi және ЖЗҚ зейнетақы активтерiн хеджирлеудiң тиiмдiлігін бағалау рәсімдерi реттеледi.

5.3.3 Ұзақ мерзiмдi мемлекеттік бағалы қағаздарды шығару

Мемлекеттік ішкі қарыз алу аясында жүргiзіліп отырған саясат шеңберiнде мынадай мiндеттер шешiледi:
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі олардың болжамды көлемi мен мерзiмділігін көрсете отырып, орта мерзiмдi кезеңге арналған мемлекеттiк бағалы қағаздар эмиссиясының кестесiн жасайды;
шығарылымның жалпы санын қысқарту және сыйақы төлемдерiнің кезеңдiлігін азайту кезiнде мемлекеттік бағалы қағаздарды шығару көлемiн және олардың айналыс мерзiмiн ұлғайту жолымен iшкi қарыз aлу құнын төмендету;
нарықтағы жағдайға қарай индекстелген және купонды мемлекеттiк бағалы қағаздар арасындағы қарыз алудың жалпы көлемінде оңтайлы ара қатынас белгiлеу жолымен пайыздық тәуекелдердi барынша төмендету.
Қазақстан қор биржасында мемлекеттiк бағалы қағаздарды орналастыру мемлекеттiк бағалы қағаздарды бастапқы орналастыру зейнетақы активтерiн дербес басқарушы ЗАИБЖАҰ мен ЖЗҚ-ға қол жеткiзудi ұсыну мақсатында жүзеге асырылады. Бұл ретте жинақтаушы зейнетақы қорларының активтерiн инвестициялауға арналған, инфляция мәнiне индекстелген сыйақы ставкасы, мемлекеттік бағалы қағаздарды бастапқы орналастыру сауда-саттықты өткiзудiң жеке тетiгi пайдаланылып жүзеге асырылатын болады.

5.3.4 Жобалық инвестициялауды дамыту және
акциялар нарығын жандандыру

Инвестициялық жобаларды қаржыландырудың баламалы нысандарын дамыту осы инвестициялық жобаларды қаржыландыру үшін шығарылған облигациялар бойынша мемлекеттiк кепілдiктердi бере отырып, осындай жобалардың тiзiмiн заң жүзiнде белгілеу жолымен жүзеге асырылады. Мемлекеттің кепiлдiктер бойынша міндеттемелердi орындау жағдайы туындаған кезде, оларды кейiн мемлекеттiң меншiгiне бере отырып, облигациялар эмитентінің акцияларын мәжбүрлеп шығару тетігі көзделуi мүмкiн.
Инвестициялық жобаларды қаржыландыру мақсатында жүзеге асырылған облигацияларды шығару және зейнетақы активтерінiң есебiнен сатып алынған қаржы құралдарының тiзбесiне енгiзу үшін мемлекеттік кепiлдiк беру және "Қазақстанның Даму Банкі туралы" Заңға сәйкес "Қазақстанның Даму Банкi" АҚ-тың кепiлдiгiн беру мүмкiндiгi көзделедi.
Үлестiк бағалы қағаздарды дамытудың маңызды жолы кәсiпорындар мен ұйымдардың акцияларының мемлекеттiк пакеттерін сату немесе мемлекеттің, даму институттарының қатысуымен акцияларды қосымша шығару және зейнетақы қорларының арасында орналастыру жолымен оларды әрi капиталдандыру болып табылады. Акцияларды қосымша шығарған жағдайда мемлекет олардың капиталындағы бақылау пакетін сақтай алады. Осы шара iшкi институционалдық инвесторлар әлуетін тиiмдi пайдалануға жәрдемдесетiн болады. Инвесторлардың арасындағы шешушi роль зейнетақы қорларына тиесілi болғандықтан, мынадай: нақты сектордың стратегиялық жобаларын қаржыландыру үшiн зейнетақы активтерiн тарту, зейнетақы активтерінiң сақталуын және барабар кiрістілiгін қамтамасыз ету сияқты экономикалық мiндеттер iске асырылатын болады. Екiншi жағынан осы шара мемлекеттiк кәсіпорындар мен даму институттары қызметінің ашықтығын қамтамасыз етуге, олар қаржыландыратын жобалар мен қызметінің нәтижелерi туралы ақпаратты ашып, жария етуге жәрдемдесетiн болады.
Акциялар рыногын жандандыру мемлекеттiң қатысуы бар акционерлiк қоғамдардың бағалы қағаздарын қор биржасының ресми тiзiмiне листингтің ең жоғарғы санаты бойынша қатысуы немесе кредиттік рейтингтi, оның ішінде ұлттық рейтинг шкаласы бойынша рейтинг алу жолымен және осы кәсiпорындардың акцияларын ұйымдасқан рынокта сату арқылы жүзеге асырылады.

5.3.5 Зейнетақы төлемдерi схемасын жетiлдiру

Ұзақ мерзiмдi жеке сақтандыруды дамыту және ЖЗҚ салымшыларын (алушыларын) өмiр бойы зейнетақы аннуитеттерiмен қамтамасыз ету қызметінің негiзгi бағыттары аннуитет шарттарын жасасу арқылы сақтандыру рыногында аннуитет өнiмдерiн беру, оның ішінде еңбек (қызмет) міндеттерін атқару кезiнде жарақат алған және мертiккен қызметкерлерге сақтандыру төлемдерін жүзеге асыру болып табылатын Мемлекеттік аннуитет компаниясын құруға байланысты болып отыр.
Сондай-ақ зейнетақы және аннуитет салық төлемдерiне салық салуды жетілдіру мәселелерi қаралады.

5.3.6 Активтердi әртараптандыруымен ерекшеленетін
зейнетақы жоспарларын енгізу

Зейнетақы жинақтарының кiрiстiлігін қамтамасыз ету мақсатында бiр-бiрiнен зейнетақы активтерінің портфелiндегi қаржы құралдарының құрамымен салымшылардың әр түрлi топтары үшін кiрiстiлiгiмен және инвестициялық тәуекел деңгейiмен ерекшеленетiн зейнетақы жоспарларын енгiзу мәселелерi қаралатын болады.

5.3.7 Зейнетақы активтерінiң бip бөлiгiн шетелдiк
басқарушы компанияларға басқаруға беру

Шетелдiк бағалы қағаздарға инвестициялау тиімдiлiгiнің артуы активтердi басқарушылардың кәсiби деңгейінің жоғарылығына әлемдiк қор рыногында болып жатқан барлық өзгерiстердi тұрақты қадағалау мүмкiндiгiне байланысты болып отыр, осыған байланысты зейнетақы активтерiнiң бiр бөлiгiн шетелдiк басқарушы компанияларға басқаруға беру тетiктерi қаралатын болады.

5.4. Жинақтаушы зейнетақы жүйесiнiң субъектiлерiн
қадағалауды дамыту және оның тиiмділігін арттыру

Жүйенi одан әрi дамыту, зейнетақы қызметінің тиiмдi, әдiл әрi тұрақты нарығына қол жеткізу мақсатында мынадай мәселелер қаралатын болады:
ЗАИБЖАҰ мен ЖЗҚ-да корпоративтi басқару және тәуекелдердi басқару жүйесінің қағидаттарын енгiзу;
"Халықты зейнетақы мен қамсыздандыру туралы" Қазақстан Республикасының Заңында көзделген зейнетақы активтерiн сақтандыру жүйесiн құру, оның нысандары мен құрылу уақыты;
топтастырып қадағалауды жетiлдiру;
жинақтаушы зейнетақы жүйесi субъектiлерiнің автоматтандырылған ақпарат жүйелерiнің қауіпсiздігін қамтамасыз ету.

6. Қажетті ресурстар және қаржыландыру көздерi

Бағдарламаны iске асыру қолданыстағы қаржыландыру нормалары шегінде тиiстi заңнамалық және нормативтiк құқықтық актiлердi жетілдiру арқылы қамтамасыз етiлуi мүмкін, сондай-ақ "ЗТЖМО" РМҚК-ны қаржыландыру шеңберiнде тиiсті жылдардың бюджеттерiнде мөлшерi анықталатын 2006 жылы 35,7 млн. теңге, 2007 жылы 182,5 млн. теңге сомаларында республикалық бюджеттiң қаражатын қажет етедi.
Ескерту. 6-бөлімге өзгерту енгізілді - ҚР Үкіметінің 2006 жылғы 13 қаңтардағы N 40 Қаулысымен.

7. Бағдарламаны iске асырудан күтiлетiн нәтижелер

Бағдарламаны iске асыру мыналарға:
халықтың ЖЗЖ-мен қамтылуын кеңейту;
ЖЗҚ-ның ЗАИБЖАҰ қызметінiң қаржылық сенiмдiлiгiн және ашықтығын арттыруға;
зейнетақы активтерiн инвестициялау үшін қаржы құралдары ұсыныстарын ұлғайтуға;
әртүрлi ЖЗҚ-ының салымшылары арасында зейнетақы жинақтарын инвестициялаудан түсетін кiрiстердi тұрақтандыруға;
ЖЗЖ субъектілерінің қадағалау және реттеу тиiмдiлігін арттыруға жәрдемдеседi.
Жинақтаушы зейнетақы қорлары үшін инвестициялық мүмкiндiктердiң кеңеюі, өтелгенге дейiн ұсталатын ұзақ мерзiмдi қаржы құралдарының ұлғаюын ескере отырып, орташа өлшемдi номиналды кiрiс 4,5% - 6,5 % құрайтын болады деп күтілуде, жүйе қалыптаса бастаған алғашқы кезде пайда болған қате шоттар саны едәуiр қысқаратын болады, "бір салымшы - бiр қор" қағидаты iске асырылатын болады және ЖЗҚ-ғa төлемдердiң тиімділігі артады.

8. Қазақстан Республикасының жинақтаушы зейнетақы
жүйесiн дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған
бағдарламасын iске асыру жөнiндегi iс-шаралар жоспары

Ескерту. 8-бөлімге өзгерту енгізілді - ҚР Үкіметінің 2006 жылғы 13 қаңтардағы N 40 , 2007.02.16. N 117 қаулыларымен.

Рет са- ны	Іс-шаралар	Аяқтау нысаны	Орын- далуына жауап- тылар	Орын- далу мер- зiмi	Бол- жамды шығын- дар (млн. теңге)	Қаржы- лан- дыру көз- дерi
1	2	3	4	5	6	7
1	"МЗТО" РМҚК база- сында бiрыңғай есепке алу орта- лығын құру жөнiн- дегi iс-шаралар жоспарын әзiрлеу	Қазақ- стан Pecпуб- ликасы Yкiметi қаулы- сының жобасы	Еңбек- минi, Қаржы- минi, ҚҚA (ке- лiсiм бойын- ша)	2005 жылғы 4 тоқсан	Талап етіл- мейдi
2	Агенттердiң мiн- деттi зейнетақы жарналары бойынша берешектерiн азайту	Қазақ- стан Pecпу- бликасы Заңының жобасы және Қазақ- стан Pecпу- бликасы Үкiметi қаулы- сының жобасы	Еңбек- минi, Қаржы- минi	2005 жылғы 1 тоқсан	Талап етіл- мейдi
3	Инфляция деңгейiн ескере отырып iс жүзiнде салынған жарна мөлшерiн- дегi ең төменгi жинақ мөлшерiнiң мониторингiн жүзеге асыру және "бiр салымшы - бiр қор" принци- пін iске асыру	Қазақ- стан Pecпу- бликасы Үкiметi қаулы- сының жобасы	Еңбек- мині, Қаржы- минi, ҚҚА (келi- сiм бойын- ша)	2006 жыл 2007 жыл	35,7 182,5	Респу- бли- калық бюджет
4	Зейнетақы төлем- дерiн алуға құқық алу сәтiнде, са- лымшылардың (алу- шылардың) инфля- ция деңгейiн ес- кере отырып iс жүзiнде салынған мiндеттi зейне- тақы жарналары мөлшерiндегi зей- нетақы жинақта- рының сақталуына кепiлдiктi iске асыру тәртiбiн айқындау	Қазақ- стан Pecпу- бликасы Заңының жобасы	Еңбек- минi, Қаржы- минi, ҚҚА (ке- лiсiм бойын- ша)	2005 жылғы 1 тоқсан	Талап етіл- мейдi
5	Барлық ЖЗҚ бойын- ша орташа өлшемдi номиналды кiрiс мәнi шегiнде ең төменгi шектi кiрiстi бекiту және оны зейне- тақы активтерiн дербес басқаратын ЗАБЖҚА мен ЖЗҚ- дың өтеу тәртiбi	Қазақ- стан Респу- бликасы Заңының жобасы	ҚҚА (келi- сiм бойын- ша)	2005 жылғы 1 тоқсан	Талап етіл- мейдi
6	Қаржы құралдарын есепке алу және олар бойынша ЖЗҚ- дың зейнетақы активтерi портфе- лiндегi кiрiс- тердi зейнетақы активтерiн дербес басқаратын ЗАБЖҚА мен ЖЗҚ-ды бағалы қағаздар сатып алуға ынталандыру мақсатында тану әдiстемесiн қайта қарау	Ведомс- тволық норма- тивтiк құқықтық кесiмнiң жобасы	КҚА (келi- сiм бойын- ша), ҚРҰБ (келi- сiм бойын- ша)	2005 жылғы 1 тоқсан	Талап етіл- мейдi
7	Зейнетақы актив- терiн хеджирлеу операцияларын жасау тәртiбiн әзiрлеу	Ведомс- тволық норма- тивтiк құқықтық кесімнің жобасы	КҚА (келi- сiм бойын- ша), ҚРҰБ (келi- сiм бойын- ша)	2005 жылғы 2 тоқсан	Талап етіл- мейдi
8	Мемлекеттік бағалы қағаздар шығарылымының болжамды схемасын орта мерзiмдi негізде құрастыру	Ведомс- тволық норма- тивтiк құқықтық кесімнің жобасы	Қаржы- мині, ЭБЖМ	2005 жылғы 1 тоқсан	Талап етіл- мейдi
9	Мемлекеттiң қа- тысуы бар акцио- нерлiк қоғамдар- дың және олардың еншілес ұйымда- рының тiзбесiн, оларды қосымша капиталдандыру және (немесе) ұйымдастырылған бағалы қағаздар нарығында олар- дың үлестерiн сату тәртiбiн айқындау	Ведомс- тволық норма- тивтiк құқықтық кесімнің жобасы	Қаржы- мині, ЭБЖМ, ҚҚА (келi- сiм бойын- ша)	2005 жылғы 2 тоқсан	Талап етіл- мейдi
10	ЖЗҚ салымшыла- рының таңдап алуы мақсатында актив- терді әртараптан- дыруымен ерекше- ленетiн әртүрлi зейнетақы жоспар- ларын енгiзуге арналған iс-шара- лар кешенiн әзiрлеу	Қазақ- стан Респу- бликасы Заңының жобасы	ҚҚА (келi- сiм бойын- ша)	2007 жылғы 3-4 тоқсан	Талап етіл- мейдi
11	Зейнетақы актив- терінің бөлiгiн шетелдiк басқару компанияларының басқаруына беру- дiң мақсатқа лайықтығына талдау жүргізу	Үкіметке ұсыныс	ҚҚА (келi- сiм бойын- ша)	2006 жылғы 2 тоқсан	Талап етіл- мейдi
12	ЖЗЖ халықты қамтуын кеңейту және зейнетақымен қамсыздандырудың ерiкті түрлерiн ынталандыру жөніндегі шара- ларды көздеу	Қазақ- стан Pecпу- бликасы Заңының жобасы және Қазақ- стан Pecпу- бликасы Үкiметi қаулы- сының жобасы	Еңбек- минi, Қаржы- минi, ҚҚА (келi- сiм бойын- ша)	2005 жылғы 4 тоқсан	Талап етіл- мейдi
13	ЗАБЖҚА мен ЖЗҚ-ға корпоративтік басқару принцип- тері мен тәуекел- дердi басқару жүйесiн енгiзу	Ведомс- тволық норма- тивтiк құқықтық кесiмнiң жобасы	ҚҚА (келi- сiм бойын- ша)	2007 жылғы 1 тоқсан	Талап етіл- мейдi
14	Зейнетақы актив- терiн сақтандыру жүйесін құру тетiктерiн қарастыру	Үкiметке ұсыныс	ҚҚА (келi- сiм бойын- ша)	2007 жылғы 4 тоқсан	Талап етіл- мейдi
15	Топтастырылған қадағалауды жетiлдiру және терiс пиғылды бәсекенi шектеу	Ведомс- тволық норма- тивтік құқықтық кесiмнiң жобасы	ҚҚА (келi- сiм бойын- ша), ҚРҰБ (келi- сiм бойын- ша)	2006 жылғы 3 тоқсан	Талап етіл- мейдi
16	ЖЗҚ-дың автомат- тандырылған ақпа- раттық жүйелері- нің қауіпсіздігін қамтамасыз ету	Ведомс- тволық норма- тивтік құқықтық кесiмнiң жобасы	ҚҚА (келi- сiм бойын- ша), ҚРҰБ (келi- сiм бойын- ша)	2005 жылғы 1 тоқсан	Талап етіл- мейдi