О проекте Указа Президента Республики Казахстан "О Концепции дальнейшей модернизации пенсионной системы Республики Казахстан до 2030 года"

Постановление Правительства Республики Казахстан от 31 мая 2014 года № 596

ПРЕСС-РЕЛИЗ

Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:
внести на рассмотрение Президента Республики Казахстан проект Указа Президента Республики Казахстан «О Концепции дальнейшей модернизации пенсионной системы Республики Казахстан до 2030 года».

Премьер-Министр
Республики Казахстан К. Масимов

О Концепции дальнейшей модернизации
пенсионной системы Республики Казахстан до 2030 года

В целях дальнейшей модернизации пенсионной системы ПОСТАНОВЛЯЮ:
1. Утвердить прилагаемую Концепцию дальнейшей модернизации пенсионной системы Республики Казахстан до 2030 года (далее – Концепция).
2. Правительству Республики Казахстан, государственным органам, непосредственно подчиненным и подотчетным Президенту Республики Казахстан, принять необходимые меры по реализации Концепции.
3. Контроль за исполнением настоящего Указа возложить на Администрацию Президента Республики Казахстан.
4. Настоящий Указ вводится в действие со дня его подписания.

Президент
Республики Казахстан Н.Назарбаев

УТВЕРЖДЕНА
Указом Президента
Республики Казахстан
от « » 2014 года №

Концепция
дальнейшей модернизации пенсионной системы
Республики Казахстан до 2030 года

Концепция дальнейшей модернизации пенсионной системы Республики Казахстан до 2030 года (далее – Концепция) разработана во исполнение поручений Главы государства, озвученных в Обращении Президента Республики Казахстан к народу Казахстана по вопросам пенсионной реформы 7 июня 2013 года, с учетом Послания Президента Республики Казахстан «Стратегия «Казахстан – 2050»: новый политический курс состоявшегося государства», в соответствии с Концепцией по вхождению Казахстана в число 30 самых развитых стран мира, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 13 января 2014 года № 732, Концепцией социального развития Республики Казахстан до 2030 года, утвержденной постановлением Правительства Республики Казахстан от 24 апреля 2014 года № 396.
Необходимость модернизации пенсионной системы в Республике Казахстан продиктована:
1) уменьшением размеров солидарных пенсий и необходимостью дальнейшей диверсификации источников пенсионных выплат;
2) долгосрочными демографическими трендами и цикличностью экономического развития;
3) необходимостью дальнейшей оптимизации распределения ответственности за пенсионное обеспечение между государством, работодателем и работником.
Концепция определяет основные приоритеты, а также механизмы реализации государственной политики пенсионного обеспечения до 2030 года и базируется на оценке опыта реализации пенсионных преобразований в Республике Казахстан и мировых тенденций развития пенсионных систем.

1. Цель и задачи Концепции

Целью разработки Концепции является выработка мер, направленных на модернизацию пенсионной системы, которая позволит обеспечить адекватность пенсионных выплат для достойного уровня жизни в пенсионном возрасте.
Задачами Концепции являются:
1) обеспечение финансовой устойчивости, прозрачности пенсионной системы, гарантирующей исполнение социальных обязательств перед участниками пенсионной системы;
2) расширение охвата населения пенсионной системой как обязательной, так и добровольной ее составляющими;
3) диверсификация источников дохода в пенсионном возрасте (государственные, частные, профессиональные, солидарные и накопительные);
4) обеспечение доступности и качества пенсионных услуг;
5) повышение прозрачности инвестиционного управления пенсионными активами.
Для реализации поставленных задач будет проведена работа по следующим основным направлениям:
1) на базовом уровне в целях снижения бедности среди пенсионеров и стимулирования участия граждан в пенсионной системе будет усовершенствован механизм назначения государственных базовых пенсий;
2) на обязательном уровне будет сохранен накопительный компонент и введен дополнительный компонент – условно-накопительный, формируемый за счет 5 % взносов работодателей в пользу своих работников;
3) будет сохранен и получит дальнейшее развитие третий – добровольный уровень, формируемый за счет добровольных пенсионных взносов работников и/или работодателей.

2. Анализ текущей ситуации, тенденции, видение развития и
необходимость модернизации пенсионной системы
Республики Казахстан

1. Анализ текущей ситуации

В результате начатого в 1998 году радикального реформирования пенсионной системы в Казахстане:
1) сформирована законодательная база регулирования пенсионной системы;
2) создана и функционирует многоуровневая система пенсионного обеспечения на базовом, обязательном (солидарном и накопительном) и добровольном уровнях;
3) введена государственная гарантия сохранности пенсионных накоплений вкладчиков (получателей);
4) в 2013 году в целях развития институциональной базы и повышения эффективности накопительной пенсионной системы создан Единый накопительный пенсионный фонд (далее – ЕНПФ). По состоянию на 1 апреля 2014 года в нем консолидированы 3,9 трлн. тенге пенсионных активов на 9,6 млн. индивидуальных пенсионных счетах вкладчиков по обязательным пенсионным взносам;
5) сформирована профессиональная схема пенсионного обеспечения лиц, занятых во вредных (особо вредных) условиях труда;
6) стабильно увеличивается финансирование пенсионной программы и повышаются размеры пенсионных выплат. С 1998 по 2013 годы расходы на эти цели увеличились в 10,6 раза, размеры средней пенсии с учетом базовой пенсионной выплаты - в 11,8 раза (с 3 964 до 46 661).
Таким образом, реализация комплекса вышеуказанных мероприятий создала условия для обеспечения коэффициента замещения дохода пенсионными выплатами, соответствующего международным стандартам, который составил на 1 января 2014 года 44,6 % среднемесячной заработной платы по экономике в целом.
Несмотря на позитивные тенденции развития, при сохранении действующих параметров пенсионной системы ожидается снижение коэффициента замещения, которое связано с:
1) наличием неформальных трудовых отношений и теневого сектора в экономике, сужающих охват населения услугами накопительной пенсионной системы (НПС);
2) не высоким уровнем оплаты труда отдельных категорий работников, особенно самозанятых в сельскохозяйственном секторе;
3) недостаточной ликвидностью отечественного фондового рынка для эффективного осуществления инвестиций за счет пенсионных активов;
4) разрывом между реальными темпами прироста заработной платы за последние 20 лет и темпами роста производительности труда;
5) сохранением относительно высокого уровня инфляции.

1. Обзор мирового опыта

Реформирование пенсионных систем, осуществляемое в последние годы в ряде стран мирового сообщества, продиктовано социально-экономической нестабильностью и ускорением глобального процесса старения населения.
Проводимые пенсионные реформы в большинстве стран ОЭСР предусматривают:
1) введение/сохранение многоуровневых пенсионных систем, сочетающих распределительные и накопительные схемы с обеспечением минимальных гарантий;
2) усиление страховых механизмов финансирования пенсионных программ, направленных на формализацию трудовых отношений и сокращение теневой занятости;
3) повышение пенсионного возраста до 65-67 лет и ужесточение условий для досрочного выхода на пенсию в целях уменьшения бремени финансирования пенсионных программ, продления сроков трудовой активности и стабилизации численности трудовых ресурсов в условиях старения населения;
4) усиление зависимости размеров пенсий от участия в формировании пенсионных резервов в течение всей трудовой жизни (Италия, Швеция, Польша, Российская Федерация);
5) усиление контроля и надзора за финансовой деятельностью пенсионных фондов. (В Германии, например, принят закон об усилении независимого надзора и управления финансовыми рисками. В Норвегии ужесточена система определения финансовой состоятельности частных пенсионных фондов).
Мировой опыт показывает, что и распределительная и накопительная пенсионная система имеют свои недостатки и преимущества.
Преимущество распределительных пенсионных систем, основанных на текущем финансировании, заключается в независимости размеров пенсий от результатов функционирования финансовых рынков и деятельности пенсионных фондов. Финансируемые таким способом пенсии обеспечивают более надежную защиту и более высокую ставку замещения для лиц с невысокой заработной платой.
Накопительная пенсионная система мотивирует население к накоплению личных сбережений и самостоятельному обеспечению собственной старости, устанавливая зависимость размера получаемых пенсионных выплат от внесенных взносов и результата инвестиционного управления ими.
В целом, анализ мирового опыта показывает, что наиболее эффективными и финансово устойчивыми системами пенсионного обеспечения являются многоуровневые модели, сочетающие как распределительный, так и накопительный принципы функционирования.
Смешанные системы позволяют снизить риски, присущие каждой из систем за счет их диверсификации, а также нивелирования их недостатков и использования их преимуществ.

2. Периоды реализации

Концепция рассчитана на долгосрочную перспективу.
На первом этапе (2016 – 2020 год) планируется заложить правовые основы и обеспечить реализацию первоочередных мер модернизации пенсионной системы.
На данном этапе будут реализованы следующие основные направления:
1) совершенствование системы минимальных гарантий пенсионного обеспечения;
2) введение условно-накопительной компоненты системы пенсионного обеспечения;
3) совершенствование параметров накопительной пенсионной системы, в том числе порядка пенсионных выплат и института государственных гарантий;
4) совершенствование систем пенсионного обеспечения лиц, занятых в особых условиях труда;
5) реорганизация пенсионного обеспечения сотрудников силовых структур;
6) расширение охвата населения услугами пенсионной системы.
На втором этапе (2020 – 2030 годы) будут приняты меры по повышению эффективности модернизированной пенсионной системы и дальнейшему совершенствованию механизмов защиты прав вкладчиков и получателей пенсионных выплат.
Данный этап будет характеризоваться:
1) повышением эффективности пенсионной системы за счет усиления связи пенсии с отчисляемым взносом, периодом участия и возрастом выхода на пенсию;
2) дальнейшим совершенствованием системы минимальных гарантий пенсионного обеспечения, включая переход от базовой пенсионной выплаты к минимальной гарантированной пенсии, который позволит оптимизировать механизм предоставления государственной гарантии;
3) введением обязательности заключения договора, предусматривающего пожизненные пенсионные выплаты (пенсионный аннуитет) только для участников НПС.

3. Ожидаемые результаты от реализации Концепции

Реализация Концепции позволит обеспечить:
1) адекватность пенсионных выплат и создание сбалансированной финансово-устойчивой системы пенсионного обеспечения;
2) коэффициент замещения совокупными пенсионными выплатами на уровне международных стандартов до 2030 года не менее 40 % утраченного заработка при стаже участия в пенсионной системе не менее 35 лет и регулярности отчислений 12 раз в год;
3) расширение охвата услугами пенсионной системы до 80 % занятого населения к 2030 году;
4) сохранность пенсионных накоплений;
5) оптимизацию института государственной гарантии по сохранности пенсионных накоплений.
Модернизированная пенсионная система будет являться многоуровневой.
Первый уровень включает в себя выплаты за счет средств государственного бюджета (солидарная и базовая пенсионные выплаты/минимальная гарантированная пенсия).
Второй уровень включает в себя выплаты за счет:
1) обязательных пенсионных взносов, осуществляемых самим работником;
2) обязательных профессиональных пенсионных взносов, перечисляемых работодателем в пользу работников, занятых на вредных (особо вредных) производствах;
3) обязательных пенсионных взносов в условно-накопительный компонент за счет работодателя.
Третий уровень включает в себя все выплаты из добровольного компонента.

3. Основные принципы и общие подходы развития
пенсионной системы Республики Казахстан

1. Основные принципы развития пенсионной системы
Республики Казахстан

Для эффективного решения поставленных задач основными принципами модернизации пенсионной системы являются:
1) последовательность и поэтапность преобразований;
2) сбалансированность распределения ответственности за пенсионное обеспечение между государством, работодателем и работником;
3) защита пенсионных прав граждан;
4) прозрачность процесса управления пенсионными активами;
5) системность преобразований пенсионной системы и их осуществление в зависимости и во взаимосвязи с макроэкономическим развитием.

2. Основные направления развития пенсионной системы
Республики Казахстан

Совершенствование системы минимальных гарантий пенсионного обеспечения

В соответствии с идеологией социальной модернизации для реализации предусмотренных международными стандартами минимальных гарантий пенсионного обеспечения предлагается внести изменения в организацию пенсионного обеспечения на базовом уровне.
В настоящее время лицам, достигшим пенсионного возраста,
1) являющимся участниками солидарной системы и/или перечисляющим пенсионные взносы в накопительную пенсионную систему, базовая пенсия назначается в одинаковом размере, независимо от их трудового стажа и заработной платы;
2) не имеющим трудового стажа до 1 января 1998 года и не участвовавшим в накопительной пенсионной системе, предоставляется государственное социальное пособие по возрасту, размер которого составляет 50 % от величины прожиточного минимума.
С учетом международного опыта предоставления базовой пенсии, в целях предупреждения бедности пенсионеров и стимулирования экономической активности граждан в трудоспособном возрасте с 1 июля 2017 года предлагается:
1) осуществить переход к назначению базовой пенсии лишь при достижении гражданами пенсионного возраста, а также в зависимости от стажа участия граждан в пенсионной системе;
2) установить социальную пенсию в размере 50 % от величины прожиточного минимума для лиц, имеющих стаж участия в пенсионной системе менее 10 лет;
3) увеличить размер базовой пенсии на 2 % за каждый год сверх 10 лет и установить при стаже 35 и более лет на уровне величины прожиточного минимума.
Предлагаемые преобразования направлены не только на снижение бедности пенсионеров, но и на усиление трудовой мотивации и формализацию трудовых отношений граждан.
Они отвечают интересам как состоявшихся, так и будущих поколений пенсионеров.
Для состоявшихся пенсионеров будет произведен единовременный перерасчет базовой пенсии с учетом стажа участия как в солидарной, так и накопительной системах пенсионного обеспечения. Это позволит повысить размеры пенсионных выплат для пенсионеров, имеющих большой трудовой стаж, но получающих низкие размеры пенсий в связи с отсутствием сведений о доходах на момент выхода на пенсию, а также законодательно установленных ограничений.
Для граждан, выходящих на пенсию в переходный от солидарной к накопительной системе период (до 2030 года), базовая пенсия будет назначаться с учетом:
1) их трудового стажа, накопленного на 1 января 1998 года,
2) периода уплаты пенсионных взносов в накопительную пенсионную систему после 1998 года.
Для участников только накопительной пенсионной системы и условно-накопительной компоненты, при достижении ими пенсионного возраста (с 2030 года) будет осуществлен переход от назначения базовой пенсии к назначению минимальной гарантированной пенсии в случае, если их совокупный размер пенсионных выплат окажется ниже установленного минимального социального приемлемого уровня пенсий.
Кроме того, сохраняются солидарные пенсионные выплаты, как для состоявшихся пенсионеров, так и для граждан, имеющих не менее 6 месяцев трудового стажа на 1 января 1998 года. Назначение и выплата солидарных пенсий будут осуществляться в соответствии с действующим законодательством, наряду с базовой, условно-накопительной и накопительной пенсиями. Вместе с тем, для поддержания размеров солидарных пенсий на приемлемом уровне в условиях действующего пенсионного законодательства их размеры будут ежегодно индексироваться с опережением уровня инфляции на два процента.

Введение условно-накопительной компоненты системы
пенсионного обеспечения

Для сохранения адекватности пенсионного обеспечения с 2018 года предлагается ввести новый условно-накопительный компонент пенсионной системы.
Новый условно-накопительный компонент поддерживает как накопительный, так и распределительный принципы пенсионного обеспечения.
Участниками условно-накопительного компонента будут являться работники, в пользу которых работодатели будут перечислять обязательные 5 % пенсионные взносы, начисляемые от размера дохода работника, за счет средств работодателя.
Учет условных обязательств ведется на индивидуальных счетах, открытых в ЕНПФ.
Накопления являются условными, не наследуются и не являются собственностью участника системы.
Взносы капитализируются и инвестируются в финансовые инструменты, при этом доходность будет формироваться в зависимости от результатов инвестиционной деятельности, а также состояния финансовых рынков.
Минимальный стаж составляет 5 лет, при котором наступает право на пенсионные выплаты. Выплаты осуществляются только при достижении установленного пенсионного возраста.
Пенсионные выплаты будут осуществляться пожизненно. Размер индексации пенсионных выплат будет зависеть от демографической составляющей и финансовых показателей системы.
Государственная гарантия по сохранности взносов с учетом уровня инфляции не распространяется на условно-накопительный компонент.

Совершенствование параметров накопительной пенсионной системы

Будет сохранена выплата пенсии из действующей накопительной пенсионной системы, формируемой за счет 10 % отчислений самих работников. При этом величина получаемых пенсионных выплат зависит от регулярности отчислений взносов граждан в систему, а также уровня доходности пенсионных накоплений.
Кроме того, для повышения эффективности и обеспечения финансовой устойчивости накопительной пенсионной системы рассматривается ряд следующих преобразований.
В целях совершенствования механизма выплат из ЕНПФ и развития аннуитетного страхования предлагается:
1) отменить паушальный (единовременный) принцип изъятия пенсионных накоплений;
2) осуществлять пенсионные выплаты из ЕНПФ только по графику (ежемесячно) либо путем приобретения пенсионного аннуитета;
3) пересмотреть базовую основу для расчета стоимости пенсионного аннуитета;
4) установить обязательность заключения договора, предусматривающего пожизненные пенсионные выплаты (пенсионный аннуитет) только для участников НПС;
5) ввести механизм совместных аннуитетов, которые могут частично решить гендерную проблему более низких пенсий женщин;
6) оптимизировать порядок выплат государственной гарантии по сохранности обязательных пенсионных взносов путем приобретения права граждан на ее выплату только при условии достижения пенсионного возраста. При этом суммы выплаты разницы по государственной гарантии должны будут зачисляться на индивидуальные пенсионные счета.
Инвестирование пенсионных активов ЕНПФ будет осуществляться в рамках инвестиционной стратегии, которая будет одобряться Советом по управлению пенсионными активами ЕНПФ.

Совершенствование обязательной профессиональной схемы
пенсионного обеспечения лиц, занятых во вредных (особо вредных)
условиях труда

Необходимость преобразования в этом сегменте пенсионной системы связана с тем, что действующая система не компенсирует рисков, связанных с занятостью в тяжелых и опасных условиях труда.
Поэтому с 1 января 2014 года дополнительно к обязательным пенсионным взносам работников были введены обязательные профессиональные пенсионные взносы (ОППВ) в размере 5 % от фонда оплаты труда. При этом работодатели должны отчислять ОППВ только по тем видам производств, которые отнесены к вредным, и только к тем лицам, которые заняты в них.
Перечень видов вредных производств и список профессий работников, занятых в них, утверждены Правительством Республики Казахстан и будут периодически пересматриваться с учетом изменений условий труда.
Для стимулирования работодателей, имеющих рабочие места с особыми условиями труда, законодательно закреплено, что в случае улучшения условий труда и оптимизации таких рабочих мест, по результатам аттестации рабочих мест уплата ОППВ не осуществляется.
Это позволит при непрерывном участии в системе (не менее 30 лет) и регулярных отчислениях (12 раз в год) обеспечить достаточные средства для досрочного выхода на пенсию.

Реорганизация пенсионного обеспечения сотрудников
силовых структур

В мировой практике пенсионное обеспечение сотрудников силовых структур осуществляется, преимущественно, на солидарной основе.
Необходимость новых решений и подходов к организации пенсионной системы военнослужащих, сотрудников специальных государственных и правоохранительных органов, а также лиц, права которых иметь специальные звания, классные чины и носить форменную одежду упразднены с 2012 года (далее – сотрудники силовых структур), вызвана несопоставимостью затрат на их пенсионное обеспечение с размерами пенсионных выплат сегодня и прогнозируемой неадекватностью в перспективе.
Для адекватного пенсионного обеспечения сотрудников силовых структур предлагается с 2016 года осуществить следующие меры:
1) во-первых, перевод на полное государственное пенсионное обеспечение всех сотрудников силовых структур, имеющих общий трудовой стаж 25 и более лет, из которых не менее 12,5 лет составляет непрерывная воинская служба, служба в специальных государственных и правоохранительных органах;
2) во-вторых, также предоставить право на государственное пенсионное обеспечение за выслугу лет для:
рядового и младшего начальствующего состава правоохранительных органов;
пенсионеров, прибывших из стран СНГ, имеющих выслугу лет более 20 лет, в размере, пропорциональном имеющемуся стажу;
граждан, впервые поступивших на службу после 1 января 1998 года и уволенных с правом на пенсионные выплаты за выслугу лет, но без права получения пенсионных выплат за счет бюджетных средств, что обеспечит единый подход ко всем сотрудникам силовых структур в вопросе пенсионного обеспечения;
3) в-третьих, отменить норму об уплате за счет бюджетных средств обязательных пенсионных взносов в размере 20 % от денежного содержания сотрудников силовых структур;
4) в-четвертых, при условии перевода сотрудников силовых структур на государственное пенсионное обеспечение предлагается осуществить одномоментный возврат в доход бюджета половины их пенсионных накоплений, перечисленных за счет бюджетных средств, с сохранением другой половины на индивидуальных пенсионных счетах сотрудников в ЕНПФ;
5) в-пятых, для состоявшихся пенсионеров в целях исключения дисбаланса в размерах назначенных пенсионных выплат предлагается осуществить разовый перерасчет размеров ранее назначенных пенсионных выплат в неполном объеме с учетом доведения их до полного размера, приняв к зачету выслугу лет и трудовой стаж на день увольнения со службы, имеющийся в пенсионном деле (за счет возвращаемых в бюджет 50 % пенсионных накоплений).
Реализация предлагаемых мер приведет к соответствию пенсионного обеспечения сотрудников силовых структур международным стандартам.

Расширение охвата населения пенсионной системой и повышение
качества предоставляемых пенсионных услуг

Будет разработан проект нового закона о занятости населения, направленного на преодоление негативных тенденций на рынке труда, формализацию трудовых отношений и сокращение теневого сектора экономики, а также усиление личной заинтересованности и ответственности граждан в получении и увеличении доходов, повышение уровня производительной занятости.
В этих целях:
1) будут взаимоувязаны индикаторы Государственной программы индустриально-инновационного развития, других государственных и отраслевых программ в плане создания новых рабочих мест и содействия продуктивной занятости;
2) реализуется Комплексный план противодействия теневой экономике в Республике Казахстан на 2013 – 2015 годы, направленный, в том числе на легализацию трудовых отношений и доходов;
3) будет принят закон о профессиональных союзах, предусматривающий усиление взаимодействия сторон социального партнерства, расширение рабочего представительства, включая вопросы согласования полных, регулярных и своевременных отчислений пенсионных взносов;
4) будут приняты меры по совершенствованию механизмов Дорожной карты занятости 2020, обеспечивающие расширение охвата самозанятого населения и безработных, а также стимулирующие их участие в пенсионной системе;
5) предусматривается совершенствование налогового администрирования путем реформирования действующего порядка специального налогового режима (сельхозтоваропроизводителей, крестьянских хозяйств и индивидуальных предпринимателей);
6) будет повышен уровень оплаты труда работников государственного сектора, предлагается осуществить переход к новым минимальным стандартам качества жизни;
7) принимаются меры по совершенствованию социальной поддержки, предусматривающие предоставление адресной социальной помощи трудоспособным гражданам при условии их участия в активных мерах содействия занятости.
Кроме того, будут приняты меры по активизации разъяснений основных положений проводимой модернизации пенсионной системы с использованием различных каналов коммуникаций (интернет - ресурсы, электронное Правительство, контакт-центры, разветвленная филиальная сеть ЕНПФ), которые способствуют повышению информированности населения.
Включение услуг ЕНПФ по информированию и консультированию вкладчиков (получателей) о состоянии пенсионных накоплений с учетом инвестиционного дохода посредством предоставления услуг через центры обслуживания населения, портал электронного Правительства, отделения АО «Казпочта» позволит повысить уровень доступности и качество обслуживания вкладчиков (получателей).
Для обеспечения доступности и качества пенсионных услуг предлагается упростить административные процедуры, связанные с осуществлением пенсионных выплат по принципу «одного окна».

4. Перечень нормативных правовых актов, посредством которых
предполагается реализация Концепции

Для реализации Концепции потребуется внести поправки в следующие нормативные правовые акты:
1) Кодекс Республики Казахстан от 10 декабря 2008 года «О налогах и других обязательных платежах в бюджет (Налоговый кодекс)»;
2) Закон Республики Казахстан от 21 июня 2013 года «О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан»;
3) Закон Республики Казахстан от 16 июня 1997 года «О государственных социальных пособиях по инвалидности, по случаю потери кормильца и по возрасту в Республике Казахстан».

"Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесін одан әрі жаңғыртудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы туралы" Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығының жобасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 31 мамырдағы № 596 қаулысы

БАСПАСӨЗ РЕЛИЗІ

Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
«Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесін одан әрі жаңғыртудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы туралы» Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығының жобасы Қазақстан Республикасы Президентінің қарауына енгізілсін.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі К. Мәсімов

Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесін одан әрі
жаңғыртудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы туралы

Зейнетақы жүйесін одан әрі жаңғырту мақсатында ҚАУЛЫ ЕТЕМІН:
1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесін одан әрі жаңғыртудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы бекітілсін.
2. Қазақстан Республикасының Үкіметі, Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдар оны іске асыру жөнінде қажетті шаралар қабылдасын.
3. Осы Жарлықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне жүктелсін.
4. Осы Жарлық қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Президенті Н.Назарбаев

Қазақстан Республикасы
Президентінің
2014 жылғы « »
№ Жарлығымен
БЕКІТІЛГЕН

Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесін одан әрі
жаңғыртудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы

Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесін одан әрі жаңғыртудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы (бұдан әрі – Тұжырымдама) Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 7 маусымдағы Қазақстан халқына зейнетақы реформасы мәселелері жөніндегі үндеуінде айтылған Мемлекет басшысының тапсырмаларын орындау үшін Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан – 2050: стратегиясы» қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауын ескере отырып, Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 17 қаңтардағы № 732 Жарлығымен бекітілген Қазақстанның әлемнің ең дамыған 30 мемлекетінің қатарына кіруі жөніндегі тұжырымдамасына, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 24 сәуірдегі № 396 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасын әлеуметтік дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасына сәйкес әзірленді.
Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесін жаңғыртудың қажеттілігі мынадан:
1) ынтымақты зейнетақы мөлшерінің азаюынан және зейнетақы төлеу көздерін одан әрі әртараптандыру қажеттілігінен;
2) ұзақ мерзімді демографиялық трендтерден және экономикалық дамудың циклдылығынан;
3) зейнетақымен қамсыздандыру жауапкершілігін мемлекеттің, жұмыс беруші мен қызметкердің арасында бөлуді одан әрі оңтайландыру қажеттілігінен туындап отыр.
Тұжырымдама мемлекеттік зейнетақымен қамсыздандыру саясатының 2030 жылға дейінгі негізгі басымдықтарын, сондай-ақ оны іске асыру тетіктерін айқындайды және Қазақстан Республикасындағы зейнетақы өзгерістерін іске асыру тәжірибесі мен зейнетақы жүйесін дамытудың әлемдік үрдістерін бағалауға негізделеді.

1. Тұжырымдаманың мақсаты мен міндеттері

Тұжырымдаманы әзірлеудің мақсаты зейнеткерлік жасында лайықты өмір сүру деңгейін қалыптастыру үшін зейнетақы төлемдерінің барабарлығын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін зейнетақы жүйесін жаңғыртуға бағытталған шараларды әзірлеу болып табылады.
Тұжырымдаманың міндеттері:
1) зейнетақы жүйесіне қатысушылардың алдындағы әлеуметтік міндеттемелердің орындалуына кепілдік беретін зейнетақы жүйесінің қаржылық орнықтылығын, ашықтығын қамтамасыз ету;
2) халықты міндетті, сол сияқты ерікті құрамдас бөліктерден тұратын зейнетақы жүйесімен қамтуды кеңейту;
3) зейнеткерлік жасындағы (мемлекеттік, жекеше, кәсіптік, ынтымақты және жинақтаушы) табыс көздерін әртараптандыру;
4) зейнетақы қызметтерінің қолжетімділігін және сапасын қамтамасыз ету;
5) зейнетақы активтерін инвестициялық басқарудың ашықтығын арттыру болып табылады.
Алға қойылған міндеттерді іске асыру үшін мынадай негізгі бағыттар бойынша жұмыс жүргізілетін болады:
1) базалық деңгейде зейнеткерлер арасындағы кедейлікті төмендету және азаматтардың зейнетақы жүйесіне қатысуын ынталандыру мақсатында мемлекеттік базалық зейнетақы тағайындау тетігі жетілдіріледі;
2) міндетті деңгейде жинақтаушы құрамдауыш сақталатын болады және жұмыс берушілердің өз қызметкерлерінің пайдасына 5 % жарналары есебінен қалыптастырылатын шартты-жинақтаушы қосымша құрамдауыш енгізіледі;
3) қызметкерлердің және/немесе жұмыс берушілердің ерікті зейнетақы жарналары есебінен қалыптастырылатын ерікті – үшінші деңгей сақталып, одан әрі дамытылатын болады.

2. Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесінің ағымдағы
ахуалын талдау, даму үрдістері, пайымы және оны жаңғырту
қажеттілігі

1. Ағымдағы ахуалды талдау

1998 жылы басталған Қазақстанның зейнетақы жүйесін түбегейлі реформалаудың нәтижесінде:
1) зейнетақы жүйесін реттеудің заңнамалық базасы қалыптастырылды;
2) базалық, міндетті (ынтымақты және жинақтаушы) және ерікті деңгейлерде зейнетақымен қамсыздандырудың көп деңгейлі жүйесі құрылды және жұмыс істеп келеді;
3) салымшылардың (алушылардың) зейнетақы жинақтарының сақталуына мемлекеттік кепілдік енгізілді;
4) жинақтаушы зейнетақы жүйесінің институционалдық базасын дамыту және тиімділігін арттыру мақсатында 2013 жылы Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры (бұдан әрі – БЖЗҚ) құрылды. 2014 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша салымшылардың міндетті зейнетақы жарналары бойынша 9,6 млн. жеке зейнетақы шоттарында 3,9 трлн. теңге зейнетақы активтері шоғырландырылған;
5) зиянды (ерекше зиянды) еңбек жағдайларында жұмыс істейтін адамдарды зейнетақымен қамсыздандырудың кәсіптік схемасы қалыптастырылды;
6) зейнетақы бағдарламасын қаржыландыру тұрақты ұлғайтылуда және зейнетақы төлемдерінің мөлшері арттырылуда. 1998 – 2013 жылдар аралығында осы мақсаттарға жұмсалған шығыстар 10,6 есе, базалық зейнетақы төлемін ескергенде орташа зейнетақы мөлшері 11,8 есе ұлғайды (3 964 теңгеден 46 661 теңгеге дейін).
Осылайша, жоғарыда көрсетілген іс-шаралар кешенін іске асыру кірісті зейнетақы төлемдерімен алмастырудың халықаралық стандарттарына сәйкес келетін коэффициентін қамтамасыз етуге жағдай жасайды, ол 2014 жылғы 1 қаңтарға жалпы экономика бойынша орташа айлық жалақының 44,6 %-ын құрады.
Оң даму үрдістеріне қарамастан, зейнетақы жүйесінің қолданыстағы параметрлері сақталса, алмастыру коэффициенті төмендейді деп күтіледі, ол:
1) бейресми еңбек қатынастарының және халықтың жинақтаушы зейнетақы жүйесінің (ЖЗЖ) көрсетілетін қызметтерімен қамтылуын тарылтатын экономикадағы көлеңкелі сектордың орын алуына;
2) қызметкерлердің жекелеген, әсіресе ауыл шаруашылығы секторында өзін-өзі жұмыспен қамтыған санаттарының еңбекақысы деңгейінің төмендігіне;
3) зейнетақы активтерінің есебінен инвестицияларды тиімді жүзеге асыру үшін отандық қор нарығы өтімділігінің жеткіліксіздігіне;
4) соңғы 20 жылда жалақының нақты өсу қарқыны мен еңбек өнімділігінің өсу қарқынының арасындағы айырмаға;
5) инфляцияның салыстырмалы жоғары деңгейінің сақталуына байланысты.

2. Әлемдік тәжірибеге шолу

Соңғы жылдары әлемдік қоғамдастықтың бірқатар елдерінде жүзеге асырылып жатқан зейнетақы жүйелерін реформалау әлеуметтік-экономикалық тұрақсыздық пен халықтың жаһандық қартаю процесінің жылдамдауынан туындап отыр.
ЭЫДҰ елдерінің көпшілігінде жүргізіліп жатқан зейнетақы реформалары мыналарды:
1) ең төменгі кепілдіктерді қамтамасыз ете отырып, таратушы және жинақтаушы схемаларын үйлестіретін көп деңгейлі зейнетақы жүйелерін енгізуді/сақтауды;
2) еңбек қатынастарын заңдастыруға және көлеңкелі жұмыспен қамтуды қысқартуға бағытталған зейнетақы бағдарламаларын қаржыландыруды сақтандыру тетіктерін күшейтуді;
3) зейнеткерлік жасты 65-67 жасқа дейін көтеруді зейнетақы бағдарламаларын қаржыландыру ауыртпалығын азайту, және еңбекте белсенді болу мерзімін ұзарту әрі халықтың қартаюы жағдайында еңбек ресурстарының санын тұрақтандыру мақсатында зейнетке мерзімінен бұрын шығу шарттарын қатаңдатуды;
4) зейнетақы мөлшерінің еңбек еткен бүкіл өмірінің бойына зейнетақы резервтерін қалыптастыруға қатысуға тәуелділігін күшейтуді (Италия, Швеция, Польша, Ресей Федерациясы);
5) зейнетақы қорларының қаржылық қызметін бақылауды және қадағалауды күшейтуді (мысалы, Германияда қаржы тәуекелдерін тәуелсіз қадағалауды және басқаруды күшейту туралы заң қабылданды. Норвегияда жекеменшік зейнетақы қорларының қаржы қабілетін айқындау жүйесі қатаңдатылды) көздейді.
Таратушы және жинақтаушы зейнетақы жүйесінің өз кемшіліктері мен артықшылықтары бар екенін әлемдік тәжірибе көрсетіп отыр.
Ағымдағы қаржыландыруға негізделген таратушы зейнетақы жүйесінің артықшылығы зейнетақы мөлшерінің қаржы нарықтары жұмыс істеуінің және зейнетақы қорлары қызметінің нәтижелеріне тәуелсіздігіне келіп саяды. Мұндай тәсілмен қаржыландырылатын зейнетақы жалақысы жоғары емес адамдар үшін анағұрлым сенімді қорғауды және алмастырудың анағұрлым жоғары мөлшерлемесін қамтамасыз етеді.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесі тұрғындарды алатын зейнетақы төлемдері мөлшерінің енгізілген жарналарға және оларды инвестициялық басқару нәтижесіне тәуелділігін белгілей отырып, жеке жинақтарын жинақтауға және өз қарттығын дербес қамтамасыз етуге ынталандырады.
Тұтастай алғанда, әлемдік тәжірибені талдау жұмыс істеудің таратушы, сол сияқты жинақтаушы қағидаттарын үйлестіретін көп деңгейлі модельдер зейнетақымен қамсыздандырудың анағұрлым тиімді әрі қаржылық орнықты жүйелері болып табылатынын көрсетеді.
Аралас жүйелер оларды әртараптандыру, сондай-ақ олардың кемшіліктерін нивелирлеу және артықшылықтарын пайдалану есебінен жүйелердің әрқайсысына тән қатерлерді азайтуға мүмкіндік береді.

3. Іске асыру кезеңдері

Тұжырымдама ұзақ мерзімді перспективаға арналған.
Бірінші кезеңде (2016 – 2020 жылдар) құқықтық негіздерді әзірлеу және зейнетақы жүйесін жаңғыртудың бірінші кезектегі шараларын іске асыруды қамтамасыз ету жоспарлануда.
Бұл кезеңде мынадай негізгі бағыттар іске асырылатын болады:
1) зейнетақымен қамсыздандырудың ең төменгі кепілдіктері жүйесін жетілдіру;
2) зейнетақымен қамсыздандыру жүйесінің шартты-жинақтаушы құрамдауышын енгізу;
3) жинақтаушы зейнетақы жүйесінің параметрлерін, оның ішінде зейнетақы төлемдерінің тәртібін және мемлекеттік кепілдіктер институтын жетілдіру;
4) ерекше еңбек жағдайларында жұмыс істейтін адамдарды зейнетақымен қамсыздандыру жүйелерін жетілдіру;
5) әлуетті құрылымдардың қызметкерлерін зейнетақымен қамсыздандыруды қайта ұйымдастыру;
6) халықтың зейнетақы жүйесінің көрсетілетін қызметтерімен қамтылуын кеңейту.
Екінші кезеңде (2020 – 2030 жылдар) жаңғыртылған зейнетақы жүйесінің тиімділігін арттыру және салымшылар мен зейнетақы төлемдерін алушылардың құқықтарын қорғау тетіктерін одан әрі жетілдіру шаралары қабылданатын болады.
Аталған кезең:
1) зейнетақының аударылатын жарнамен, қатысу кезеңімен және зейнетақыға шығу жасымен байланысын күшейту есебінен зейнетақы жүйесінің тиімділігін арттырумен;
2) базалық зейнетақы төлемінен мемлекеттік кепілдік беру тетігін оңтайландыруға мүмкіндік беретін ең төменгі кепілдік берілген зейнетақыға өтуді қоса алғанда, зейнетақымен қамсыздандырудың ең төменгі кепілдіктері жүйесін одан әрі жетілдірумен;
3) ЖЗЖ қатысушыларына ғана өмір бойғы зейнетақы төлемдерін (зейнетақы аннуитеті) көздейтін шарт жасасудың міндеттілігін енгізумен сипатталатын болады.

4. Тұжырымдаманы іске асырудан күтілетін нәтижелер

Тұжырымдаманы іске асыру:
1) зейнетақы төлемдерінің барабарлығын және зейнетақымен қамсыздандырудың теңгерімді қаржылық-орнықты жүйесін құруды;
2) 2030 жылға дейін халықаралық стандарттар деңгейінде зейнетақы жүйесіне қатысу өтілі кемінде 35 жыл және жылына аудару жүйелілігі 12 рет болса, жоғалтқан жалақысының кемінде 40 %-ы деңгейінде жиынтықты зейнетақы төлемдерін алмастыру коэффициентін;
3) 2030 жылға қарай зейнетақы жүйесінің қызметтерімен жұмыспен қамтылған халықтың 80 %-ын қамтуды;
4) зейнетақы жинақтарының сақталуын;
5) зейнетақы жинақтарының сақталуы бойынша мемлекеттік кепілдік институтын оңтайландыруды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Жаңғыртылған зейнетақы жүйесі көп деңгейлі болып табылады.
Бірінші деңгей мемлекеттік бюджет қаражаты (ынтымақты және базалық зейнетақы төлемдері/ең төменгі кепілдік зейнетақы берілген) есебінен берілетін төлемдерді қамтиды.
Екінші деңгей:
1) қызметкердің өзі жүзеге асыратын міндетті зейнетақы жарналары;
2) зиянды (ерекше зиянды) өндірістерде жұмыс істейтін қызметкерлердің пайдасына жұмыс беруші аударатын міндетті кәсіптік зейнетақы жарналары;
3) жұмыс берушінің есебінен шартты-жинақтаушы құрамдауышқа міндетті зейнетақы жарналары есебінен берілетін төлемдерді қамтиды.
Үшінші деңгей ерікті құрамдауыштан тұратын барлық төлемдерді қамтиды.

3. Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесін дамытудың
негізгі қағидаттары мен жалпы тәсілдері

1. Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесін дамытудың негізгі
қағидаттары

Алға қойылған міндеттерді тиімді шешу үшін зейнетақы жүйесін жаңғыртудың негізгі қағидаттары:
1) өзгерістердің дәйектілігі және кезеңділігі;
2) зейнетақымен қамсыздандыру үшін жауапкершілікті мемлекеттің, жұмыс беруші мен қызметкердің арасында бөлудің теңгерімділігі;
3) азаматтардың зейнетақы құқықтарын қорғау;
4) зейнетақы активтерін басқару процесінің ашықтығы;
5) зейнетақы жүйесіндегі өзгерістердің жүйелілігі және оларды макроэкономикалық дамуға қарай және онымен өзара байланыста жүзеге асыру болып табылады.

2. Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесін дамытудың негізгі бағыттары

Зейнетақымен қамсыздандырудың ең төменгі кепілдіктері жүйесін жетілдіру

Әлеуметтік жаңғырту идеологиясына сәйкес халықаралық стандарттарда көзделген зейнетақымен қамсыздандырудың ең төменгі кепілдіктерін іске асыру үшін базалық деңгейде зейнетақымен қамсыздандыруды ұйымдастыруға өзгерістер енгізу ұсынылады.
Қазіргі кезде зейнеткерлік жасқа жеткен:
1) ынтымақты жүйенің қатысушысы болып табылатын және/немесе жинақтаушы зейнетақы жүйесіне зейнетақы жарналарын аударатын адамдарға базалық зейнетақы олардың еңбек өтіліне және жалақысына қарамастан біркелкі мөлшерде тағайындалады;
2) 1998 жылғы 1 қаңтарға дейінгі еңбек өтілі жоқ және жинақтаушы зейнетақы жүйесіне қатыспаған адамдарға жасына байланысты мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы беріледі, оның мөлшері ең төменгі күнкөріс деңгейінің 50 %-ын құрайды.
Базалық зейнетақы берудің халықаралық тәжірибесін ескере отырып, зейнеткерлер арасында кедейліктің алдын алу және еңбекке қабілетті жастағы азаматтардың экономикалық белсенділігін оңталандыру мақсатында 2017 жылғы 1 шілдеден бастап:
1) базалық зейнетақыны азаматтар зейнеткерлік жасына жеткен кезде ғана, сондай-ақ зейнетақы жүйесіне қатысу өтіліне байланысты тағайындауға көшуді жүзеге асыру;
2) зейнетақы жүйесіне қатысу өтілі 10 жылдан кем адамдар үшін ең төменгі күнкөріс шамасының 50 %-ы мөлшерінде әлеуметтік зейнетақы белгілеу;
3) базалық зейнетақының мөлшерін 10 жылдан асқаннан кейін әрбір жылға 2 %-ға ұлғайту және қатысу өтілі 35 жыл және одан көп болса, ең төменгі күнкөріс деңгейінде белгілеу ұсынылады.
Ұсынылып отырған өзгерістер тек зейнеткерлер арасында кедейлікті төмендетуге ғана емес, сонымен қатар азаматтардың еңбек уәждемесін күшейтуге және еңбек қатынастарын заңдастыруға бағытталған.
Олар қазіргі зейнеткерлердің де, сол сияқты болашақ зейнеткерлердің де мүдделеріне сай келеді.
Қазіргі зейнеткерлер үшін зейнетақымен қамсыздандырудың ынтымақты, сол сияқты жинақтаушы жүйелеріне қатысу өтілін ескере отырып, базалық зейнетақыны қайта есептеу жүргізілетін болады. Бұл еңбек өтілі көп болса да, зейнетке шыққан кезде табыстары туралы мәліметтердің, сондай-ақ заңнамалық тұрғыдан белгіленген шектеулердің болмауына байланысты төмен мөлшерде зейнетақы алатын зейнеткерлер үшін зейнетақы төлемдерінің мөлшерін арттыруға мүмкіндік береді.
Ынтымақты жүйеден жинақтаушы зейнетақы жүйесіне көшкен кезеңде (2030 жылға дейін) зейнетке шығатын азаматтар үшін базалық зейнетақы:
1) 1998 жылғы 1 қаңтарға дейін жинақталған еңбек өтілін;
2) 1998 жылдан кейін жинақтаушы зейнетақы жүйесіне зейнетақы жарналарын төлеу кезеңінде тағайындалады.
Тек жинақтаушы зейнетақы және шартты-жинақтаушы құрамдауышқа қатысушылар зейнеткерлік жасқа жеткен кезде (2030 жылдан бастап) олардың зейнетақы төлемдерінің жиынтық мөлшері зейнетақының ең төменгі әлеуметтік қолайлы деңгейінен төмен болған жағдайда, олар үшін базалық зейнетақыдан ең төменгі кепілдік берілген зейнетақы тағайындауға өту жүзеге асырылатын болады.
Бұдан басқа, қазіргі зейнеткерлер үшін де, сол сияқты 1998 жылғы 1 қаңтарға кемінде 6 ай еңбек өтілі бар азаматтар үшін де ынтымақты зейнетақы төлемдері сақталады. Ынтымақты зейнетақыны тағайындау және төлеу базалық, шартты-жинақтаушы және жинақтаушы зейнетақымен қатар қолданыстағы заңнамаға сәйкес жүзеге асырылатын болады. Сонымен бірге, ынтымақты зейнетақы мөлшерін қолданыстағы зейнетақы заңнамасының шарттарында тиімді деңгейде ұстау үшін олардың мөлшері жыл сайын инфляция деңгейінен екі пайызға ілгерілеп, индекстелетін болады.

Зейнетақымен қамсыздандыру жүйесінің шартты-жинақтаушы
құрамдауышын енгізу

Зейнетақымен қамсыздандырудың барабарлығын сақтау үшін 2018 жылдан бастап зейнетақы жүйесінің жаңа шартты-жинақтаушы құрамдауышын енгізу ұсынылады.
Жаңа шартты-жинақтаушы құрамдауыш зейнетақымен қамсыздандырудың жинақтау, сол сияқты тарату қағидаттарын да қолдайды.
Өздерінің пайдасына жұмыс берушілер өз қаражаты есебінен қызметкер табысының мөлшерінен есептелетін 5 % міндетті зейнетақы жарналарын аударатын қызметкерлер шартты-жинақтаушы құрамдауышқа қатысушылар болып табылады.
Шартты міндеттемелерді есепке алу БЖЗҚ-да ашылған жеке шоттарда жүргізіледі.
Жинақтар шартты болып табылады, мұраға қалдырылмайды және жүйеге қатысушының меншігі болып табылмайды.
Жарналар капиталдандырылады және қаржы құралдарына инвестицияланады, бұл ретте табыстылық инвестициялық қызметтің нәтижелеріне, сондай-ақ қаржы нарықтарының жай-күйіне байланысты қалыптасатын болады.
Зейнетақы төлемдеріне құқық басталатын ең төменгі өтіл 5 жылды құрайды. Төлемдер тек белгіленген зейнеткерлік жасқа жеткен кезде ғана жүзеге асырылады.
Зейнетақы төлемдері өмір бойы жүзеге асырылады. Зейнетақы төлемдерін индекстеу мөлшері демографиялық құрамдас бөлікке және жүйенің қаржылық көрсеткіштеріне тәуелді болады.
Инфляция деңгейін ескере отырып, жарналардың сақталуы бойынша мемлекеттік кепілдіктер шартты-жинақтаушы құрамдауышқа қолданылмайды.

Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің параметрлерін жетілдіру

Қызметкерлердің өздерінің 10 %-дық аударымдарының есебінен қалыптасатын қолданыстағы жинақтаушы зейнетақы жүйесіндегі зейнетақы төлемдері сақталады. Бұл ретте алатын зейнетақы төлемдерінің мөлшері азаматтардың жүйеге жарналардың тұрақты түрде аударуына, сондай-ақ зейнетақы жинақтарының табыстылық деңгейіне байланысты болады.
Бұдан басқа, жинақтаушы зейнетақы жүйесінің тиімділігін арттыру және қаржылық орнықтылығын қамтамасыз ету үшін мынадай бірқатар өзгерістер қаралады.
БЖЗҚ-дан төлемдер тетігін жетілдіру және аннуитетті сақтандыруды дамыту мақсатында:
1) зейнетақы жинақтарын алып қоюдың паушальды (біржолғы) қағидатын жою;
2) БЖЗҚ-дан зейнетақы төлемдерін кесте бойынша ғана (ай сайын) не зейнетақы аннуитетін иеленеу арқылы жүзеге асыру;
3) зейнетақы аннуитетінің құнын есептеу үшін базалық негізді қайта қарау;
4) ЖЗЖ қатысушылары үшін ғана өмір бойы төленетін зейнетақы төлемдерін (зейнетақы аннуитеті) көздейтін шарттардың міндетті жасалуын белгілеу;
5) әйелдер зейнетақысының неғұрлым төмен болуының гендерлік проблемасын ішінара шешуге мүмкіндік беретін бірлескен аннуитеттер тетігін енгізу;
6) міндетті зейнетақы жарналарының сақталуы бойынша мемлекеттік кепілдіктерді төлеу тәртібін азаматтардың зейнеткерлік жасқа жету шартымен ғана оны алу құқығын иелену жолымен оңтайландыру ұсынылады. Бұл ретте мемлекеттік кепілдіктер бойынша айырманы төлеу сомалары жеке зейнетақы шоттарына есептелуге тиіс.
БЖЗҚ зейнетақы активтерін инвестициялау БЖЗҚ-ның Зейнетақы активтерін басқару жөніндегі кеңес мақұлдайтын инвестициялық стратегия шеңберінде жүзеге асырылатын болады.

Зиянды (ерекше зиянды) еңбек жағдайларында жұмыс істейтін
адамдарды зейнетақымен қамсыздандырудың міндетті кәсіптік
схемасын жетілдіру

Зейнетақы жүйесінің осы сегментіндегі өзгерістердің қажеттілігі қолданыстағы жүйенің ауыр және қауіпті еңбек жағдайларында жұмыс істеуге байланысты қатерлерді өтемеуіне байланысты.
Сондықтан, 2014 жылғы 1 қаңтардан бастап қызметкерлердің міндетті зейнетақы жарналарына қосымша еңбекақы төлеу қорының 5 % -ы мөлшерінде міндетті кәсіптік зейнетақы жарналары (МКЗЖ) енгізілді. Бұл ретте, жұмыс берушілер өндірістің тек зиянды түрлері бойынша және сонда жұмыс істейтін адамдарға ғана МКЗЖ аударуға тиіс.
Зиянды өндіріс түрлерінің тізбесін және онда жұмыс істейтін қызметкерлер кәсіптерінің тізімін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітті және еңбек жағдайларының өзгеруіне қарай кезең-кезеңімен қайта қаралатын болады.
Еңбек жағдайлары ерекше жұмыс орындары бар жұмыс берушілерді ынталандыру үшін еңбек жағдайларын жақсартқан және осындай жұмыс орындарын оңтайландырған жағдайда, жұмыс орындарын аттестаттау нәтижелері бойынша МКЗЖ жүзеге асырылмайды деп заңнамалық тұрғыдан бекітілген.
Мұның өзі жүйеге үздіксіз (кемінде 30 жыл) қатысқан және жүйелі (жылына 12 рет) аударымдар жасаған кезде зейнетке мерзімінен бұрын шығу үшін қаражаттың жеткілікті болуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Әлуетті құрылымдардың қызметкерлерін зейнетақымен қамсыздандыру
жүйесін қайта ұйымдастыру

Әлемдік тәжірибеде әлуетті құрылымдардың қызметкерлерін зейнетақымен қамсыздандыру, негізінен ынтымақты негізде жүзеге асырылады.
Әскери қызметшілердің, арнаулы мемлекеттік және құқық қорғау органдары қызметкерлерінің, сондай-ақ арнаулы атақтар, сыныптық шендер алу және нысанды киiм киiп жүру құқықтары 2012 жылдан бастап жойылған адамдардың (бұдан әрі – әлуетті құрылымдардың қызметкерлері) зейнетақы жүйесін ұйымдастыруда жаңа шешімдер мен тәсілдердің қажеттілігі оларды зейнетақымен қамсыздандыруға жұмсалатын шығындардың бүгінгі таңдағы зейнетақы төлемдерінің мөлшеріне сәйкес келмеуінен және перспективада болжамды барабар болмауынан туындап отыр.
Әлуетті құрылымдардың қызметкерлерін барабар зейнетақымен қамсыздандыру үшін 2016 жылдан бастап мынадай шараларды жүзеге асыру ұсынылады:
1) біріншіден, жалпы еңбек өтілі 25 және одан көп жылды құрайтын, оның ішінде кемінде 12,5 жылды үздіксіз әскери қызмет, арнаулы мемлекеттік және құқық қорғау органдарындағы қызмет құрайтын барлық әлуетті құрылымдардың қызметкерлерін мемлекеттің зейнетақымен толық қамсыздандыруына ауыстыру;
2) екіншіден, еңбек сіңірген жылдары үшін:
құқық қорғау органдарының қатардағы және кіші басшы құрамдағы қызметкерлеріне;
еңбек сіңірген жылдары кемінде 20 жылдан асатын ТМД елдерінен келген зейнеткерлерге бар өтіліне пропорционалды түрде;
қызметке 1998 жылғы 1 қаңтардан кейін алғаш рет түскен және еңбек сіңірген жылдары үшін зейнетақы төлемдеріне құқықпен, бірақ бюджет қаражаты есебінен зейнетақы төлемдерін алу құқығынсыз жұмыстан босатылған азаматтарға мемлекеттік зейнетақымен қамсыздандыру құқығын беру, мұның өзі әлуетті құрылымдардың барлық қызметкерлеріне зейнетақымен қамсыздандыру мәселесінде бірыңғай тәсіл қамтамасыз етіледі;
3) үшіншіден, бюджет қаражаты есебінен әлуетті құрылымдар қызметкерлерінің ақшалай қамтамасыз етудің 20 %-ы мөлшерінде МЗЖ төлеу туралы норманы жою;
4) төртіншіден, әлуетті құрылымдардың қызметкерлерін мемлекеттік зейнетақымен қамтамасыз етуге ауыстыру шартымен қызметкерлердің БЖЗҚ-дағы жеке зейнетақы шоттарының жартысын сақтай отырып, олардың бюджет қаражаты есебінен аударылған зейнетақы жинақтарының екінші жартысын бюджеттің кірісіне бір уақытта қайтаруды жүзеге асыру;
5) бесіншіден, қазіргі зейнеткерлер үшін тағайындалған зейнетақы төлемдерінің мөлшеріндегі теңгерімсіздікті болдырмау мақсатында бұрын толық емес көлемде тағайындалған зейнетақы төлемдерінің мөлшерін еңбек сіңірген жылдарына және зейнетақы ісіндегі қызметтен босатылған күніндегі еңбек өтіліне қарай, олардың толық мөлшерге жеткізілуін ескере отырып, біржолғы қайта есептеуді (бюджетке қайтарылатын 50 % зейнетақы жинақтарының есебінен) жүзеге асыру ұсынылады.
Ұсынылып отырған шараларды іске асыру әлуетті құрылымдардың қызметкерлерін зейнетақымен қамсыздандыру жүйесін халықаралық стандарттарға сәйкес келтіруге әкеледі.

Халықтың зейнетақы жүйесімен қамтылуын кеңейту және
көрсетілетін зейнетақы қызметтерінің сапасын арттыру

Еңбек нарығындағы келеңсіз үрдістерді еңсеруге, еңбек қатынастарын заңдастыруға және экономиканың көлеңкелі секторын қысқартуға, сондай-ақ азаматтардың табыс алуға және оларды көбейтуге жеке мүдделілігі мен жауапкершілігін күшейтуге, өнімді жұмыспен қамту деңгейін арттыруға бағытталған халықты жұмыспен қамту туралы жаңа заң жобасы әзірленеді.
Бұл мақсаттарда:
1) жаңа жұмыс орындарын құру және нәтижелі жұмыспен қамтуға жәрдемдесу тұрғысынан Үдемелі индустриялық-инновациялық дамытудың мемлекеттік бағдарламасының, басқа да мемлекеттік және салалық бағдарламалардың индикаторлары өзара байланыстырылатын болады;
2) Қазақстан Республикасында көлеңкелі экономикаға қарсы іс-қимылдың, оның ішінде еңбек қатынастары мен табыстарды заңдастыруға бағытталған 2013 – 2015 жылдарға арналған кешенді жоспары іске асырылады;
3) әлеуметтік әріптестік тараптарының өзара іс-қимылын күшейтуді, зейнетақы жарналарының толық, жүйелі және уақтылы аударылуын келісу мәселелерін қоса алғанда, жұмыс өкілеттігін кеңейтуді көздейтін кәсіптік одақтар туралы заң қабылданады;
4) өзін-өзі жұмыспен қамтыған халық пен жұмыссыздарды қамтуды кеңейтуді қамтамасыз ететін, сондай-ақ олардың зейнетақы жүйесіне қатысуын ынталандыратын Жұмыспен қамту 2020 жол картасының тетіктерін жетілдіру жөнінде шаралар қабылданады;
5) арнаулы салық режимінің (ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілердің, шаруа қожалықтары мен жеке кәсіпкерлердің) қолданыстағы тәртібін реформалау арқылы салықтық әкімшілендіруді жетілдіру көзделеді;
6) мемлекеттік сектор қызметкерлерінің еңбегіне ақы төлеу деңгейі арттырылады, өмір сүрудің ең төменгі жаңа стандарттарына өтуді жүзеге асыру ұсынылады;
7) еңбек етуге қабілетті азаматтардың, жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді шараларына қатысуы шартымен оларға атаулы әлеуметтік көмек беруді көздейтін әлеуметтік қолдауды жетілдіру бойынша шаралар қабылданады.
Бұдан басқа, халықтың хабардар болуын арттыруға ықпал ететін түрлі коммуникациялар арналарын (интернет-ресурстар, электрондық үкімет, байланыс орталықтары, БЖЗҚ-ның тарамдалған филиалдар желісі) пайдалана отырып, жүргізіліп жатқан зейнетақы жүйесін жаңғыртудың негізгі ережелерін түсіндіруді жандандыру шаралары қабылданатын болады.
Халыққа қызмет көрсету орталықтары, электрондық үкімет порталы, «Қазпочта» АҚ бөлімшелер арқылы қызмет көрсету жолымен инвестициялық табысты есепке ала отырып, БЖЗҚ-ның салымшыларды (алушыларды) зейнетақы жинақтарының жай-күйі туралы хабардар ету және консультация беру бойынша көрсететілетін қызметтерін енгізу салымшыларға (алушыларға) қызмет көрсетудің қолжетімділік деңгейін және сапасын артыруға мүмкіндік береді.
Зейнетақы қызметтерінің қолжетімділігі мен сапасын қамтамасыз ету үшін «бір терезе» қағидаты бойынша зейнетақы төлемдерін жүзеге асыруға байланысты әкімшілік рәсімдерді оңайлату ұсынылады.

4. Тұжырымдаманы іске асыру болжанатын нормативтік құқықтық
актілердің тізбесі

Тұжырымдаманы іске асыру үшін мынадай нормативтік құқықтық актілерге түзетулер енгізу талап етіледі:
1) «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» (Салық кодексі) 2008 жылғы 10 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Кодексі;
2) «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы» 2013 жылғы 21 маусымдағы Қазақстан Республикасының Заңы;
3) «Қазақстан Республикасында мүгедектiгi бойынша, асыраушысынан айырылу жағдайы бойынша және жасына байланысты берілетін мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар туралы» 1997 жылғы 16 маусымдағы Қазақстан Республикасының Заңы.