Об утверждении третьего периодического доклада о выполнении Республикой Казахстан Международного пакта о гражданских и политических правах

Постановление Правительства Республики Казахстан от 30 июня 2020 года № 416

      В соответствии со статьей 40 Международного пакта о гражданских и политических правах, ратифицированного Республикой Казахстан 28 ноября 2005 года, Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

      1. Утвердить прилагаемый третий периодический доклад о выполнении Республикой Казахстан Международного пакта о гражданских и политических правах.

      2. Министерству иностранных дел Республики Казахстан в установленном порядке направить Генеральному секретарю Организации Объединенных Наций третий периодический доклад о выполнении Республикой Казахстан Международного пакта о гражданских и политических правах.

      3. Настоящее постановление вводится в действие со дня его подписания.

      Премьер-Министр
Республики Казахстан А. Мамин

  Утвержден
постановлением
Правительства
Республики Казахстан
  от 30 июня 2020 года № 416

Третий периодический доклад о выполнении Республикой Казахстан Международного пакта о гражданских и политических правах

I. Вступление

      1. Настоящий доклад подготовлен в соответствии с пунктом 1 статьи 40 Международного пакта о гражданских и политических правах (далее – Пакт), руководящими принципами к докладу, предоставляемому государством-участником в соответствии со статьей 40 к Пакту (CCPR/C/2009/1 от 22 ноября 2010 года), а также руководящими принципами в отношении формы и содержания докладов, представляемых государствами-участниками международных договоров по правам человека (HRI/GEN/2/REV.6 от 31 июня 2009 года).

      2. С момента защиты последнего периодического доклада в 2016 году, национальное законодательство Казахстана претерпело множество изменений и совершенствований. Настоящий доклад отражает наиболее значимые изменения, направленные, в том числе на выполнение норм Пакта и заключительных рекомендаций, данных на 117-ой сессии Комитета ООН по правам человека (далее – Комитет) (CCPR/C/KAZ/CO/2 от 9 августа 2016 года).

      3. Настоящий доклад сформирован и подготовлен Министерством юстиции Республики Казахстан совместно с другими государственными органами, а также при активном участии гражданского общества. Альтернативный доклад, комментарии и замечания неправительственных организаций также были учтены при формировании доклада.

II. Общие сведения

      4. За последние годы принят ряд основополагающих государственных программ (Стратегия "Казахстан – 2050", Программа инфраструктурного развития "Нұрлы жол", Стратегический план развития Казахстана до 2025 года, "Цифровой Казахстан", поэтапный перевод алфавита казахского языка на латинскую графику), тем самым обозначены стратегические цели и направления развития на десятилетия вперед. Разработка этих документов сопровождалась широкими общественными дискуссиями с привлечением международных и национальных независимых экспертов.

      5. В 2017 году проведена конституционная реформа по перераспределению полномочий между ветвями государственной власти, усилены роль и ответственность Парламента и Правительства перед гражданами в связи с передачей полномочий Президента. Сформирован механизм "обратной связи" между населением и Правительством путем создания общественных советов при центральных и местных исполнительных органах с целью выражения и учета мнения гражданского общества по общественно значимым вопросам. Введена обязательная ежегодная отчетность руководителей центральных и местных исполнительных органов, а также ректоров государственных университетов перед населением.

      6. В 2019 году прошел мирный и открытый транзит власти. В связи с досрочным прекращением своих полномочий Н. Назарбаевым состоялись досрочные выборы Президента.

      7. Вновь избранный Президент К. Токаев в своем первом Послании озвучил поручение Правительству по скорейшему переходу на концепцию "Слышащего государства" с целью незамедлительного реагирования на критику и конструктивные предложения граждан и НПО, налаживанию эффективной коммуникации с населением и бизнесом.

      8. В 2018 году приняты поправки в законы о выборах и местном самоуправлении с целью развития многопартийности, политической конкуренции и плюрализма мнений, включая введение пропорциональной системы выборов депутатов местных представительных органов.

      9. Конституционным законом Республики Казахстан от 29 июня 2018 года внесены изменения, направленные на модернизацию избирательного процесса, обеспечение соблюдения основополагающих избирательных принципов, свободы волеизъявления граждан. Предусмотрена ответственность местных исполнительных органов, избирательных комиссий в целях реализации прав граждан с ограниченными возможностями.

      10. В сентябре 2019 года Президентом утвержден Общенациональный план, предусматривающий принятие Парламентом и Правительством мер экономического, социального характера, по ужесточению наказания за насилие, торговлю людьми и других преступлений против личности, особенно против детей и женщин, борьбе с коррупцией, возврату антикоррупционной экспертизы проектов НПА, введению административной юстиции для обеспечения равных условий для граждан в судебных спорах против государственных органов, принятию концепции развития гражданского общества и усилению мандата общественных советов, а также совершенствованию законодательства о митингах.

      11. Главой государства создан Национальный совет общественного доверия, целями которого являются поощрение и защита прав человека во всех секторах, а также вовлечение гражданского общества в обсуждение актуальных общегосударственных задач. В состав Совета вошли известные правозащитники, экономисты и другие независимые эксперты.

      12. 22 декабря 2019 года в рамках второго заседания НСОД Президентом поручено приступить к процедуре подписания Второго факультативного протокола к МПГПП, направленного на отмену смертной казни. В настоящее время ведется соответствующая внутригосударственная работа.

      13. Учрежден Координационный Совет при Администрации Президента с целью выработки рекомендаций и скоординированных подходов государственных органов и НПО к докладам РК по вопросам защиты прав человека, а также предложений по имплементации мер в области прав человека в национальное законодательство. Совет служит площадкой для обсуждения актуальных вопросов, а также содействует конструктивному взаимодействию по вопросам прав человека. В состав Совета вошли первые руководители министерств, УПЧ, УПР, а также 14 руководителей правозащитных НПО.

      14. С момента принятия Повестки дня в области устойчивого развития до 2030 года удалось достичь прогресса в вопросах образования, предпринимательства, расширения доступа к финансовым инструментам, сокращения бедности и модернизации судебной системы. 79,9 % индикаторов и показателей ЦУР внедрено в национальное стратегическое планирование.

      15. С 2016 года действует Координационный совет под руководством Заместителя Премьер-Министра с целью контроля реализации ЦУР. В его состав входят представители государственных органов, НПО и международных организаций.

      16. Казахстан, сохраняя высокую приверженность борьбе с терроризмом, благодарит государства-члены и СБ ООН за поддержку инициативы по принятию кодекса поведения для достижения мира, свободного от терроризма. Продолжая эту политику, Казахстан принял решительные меры для возвращения казахстанских женщин и детей из Сирии и Ирака в рамках гуманитарных операций "Жусан" и "Русафа". Данная гуманитарная операция ярко демонстрирует нашу озабоченность по поводу прав на жизнь наших граждан и мира, их возвращением на родину, не исключая даже права человека тех граждан, чья виновность в совершении актов терроризма была доказана в судебном порядке.

      17. Казахстан принял решение присоединиться к Конвенции СЕ по предотвращению и борьбе с насилием в отношении женщин и насилием в семье (Стамбульская Конвенция), направленную на предотвращение бытового насилия, защиту жертв и судебное преследование виновных, а также создающую всеобъемлющую правовую базу и подход к борьбе с насилием в отношении женщин.

III. Информация, касающаяся отдельных статей Пакта и по Заключительным замечаниям Комитета по правам человека

По статье 1 Пакта

Статья 1

      1. Все народы имеют право на самоопределение. В силу этого права они свободно устанавливают свой политический статус и свободно обеспечивают свое экономическое, социальное и культурное развитие.

      2. Все народы для достижения своих целей могут свободно распоряжаться своими естественными богатствами и ресурсами без ущерба для каких-либо обязательств, вытекающих из международного экономического сотрудничества, основанного на принципе взаимной выгоды, и из международного права. Ни один народ ни в коем случае не может быть лишен принадлежащих ему средств существования.

      3. Все участвующие в настоящем Пакте Государства, в том числе те, которые несут ответственность за управление несамоуправляющимися и подопечными территориями, должны, в соответствии с положениями Устава Организации Объединенных Наций, поощрять осуществление права на самоопределение и уважать это право.

      18. Согласно статье 6 Конституции, в РК признаются и равным образом защищаются государственная и частная собственность. Собственность обязывает, пользование ею должно одновременно служить общественному благу. Субъекты и объекты собственности, объем и пределы осуществления собственниками своих прав, гарантии их защиты определяются законом.

      19. Земля и ее недра, воды, растительный и животный мир, другие природные ресурсы находятся в государственной собственности. Земля может находиться также в частной собственности на основаниях, условиях и в пределах, установленных законом.

      20. Никто не может быть лишен своего имущества, не иначе как по решению суда. Принудительное отчуждение имущества для государственных нужд в исключительных случаях, предусмотренных законом, может быть произведено при условии равноценного его возмещения.

      21. В 2019 году МИОР РК в рамках грантового финансирования совместно с общественным фондом "Eurasian Expert Council" был реализован проект "Правозащитник", направленный на повышение уровня правовых знаний населения, особенно находящихся в трудной жизненной ситуации, а также создание системы защиты прав граждан.

      22. Суверенитет РК распространяется на всю ее территорию. Государство обеспечивает целостность, неприкосновенность и неотчуждаемость своей территории.

По статьям 2, 26 Пакта и пункту 10 Заключительных замечаний

Статья 2

      1. Каждое участвующее в настоящем Пакте Государство обязуется уважать и обеспечивать всем находящимся в пределах его территории и под его юрисдикцией лицам права, признаваемые в настоящем Пакте, без какого бы то ни было различия, как-то в отношении расы, цвета кожи, пола, языка, религии, политических или иных убеждений, национального или социального происхождения, имущественного положения, рождения или иного обстоятельства.

      2. Если это уже не предусмотрено существующими законодательными или другими мерами, каждое участвующее в настоящем Пакте Государство обязуется принять необходимые меры в соответствии со своими конституционными процедурами и положениями настоящего Пакта для принятия таких законодательных или других мер, которые могут оказаться необходимыми для осуществления прав, признаваемых в настоящем Пакте.

      3. Каждое участвующее в настоящем Пакте Государство обязуется:

      a) обеспечить любому лицу, права и свободы которого, признаваемые в настоящем Пакте, нарушены, эффективное средство правовой защиты, даже если это нарушение было совершено лицами, действовавшими в официальном качестве;

      b) обеспечить, чтобы право на правовую защиту для любого лица, требующего такой защиты, устанавливалось компетентными судебными, административными или законодательными властями или любым другим компетентным органом, предусмотренным правовой системой государства, и развивать возможности судебной защиты;

      c) обеспечить применение компетентными властями средств правовой защиты, когда они предоставляются.

Статья 26

      Все люди равны перед законом и имеют право без всякой дискриминации на равную защиту закона. В этом отношении всякого рода дискриминация должна быть запрещена законом, закон должен гарантировать всем лицам равную и эффективную защиту против дискриминации по какому бы то ни было признаку, как-то расы, цвета кожи, пола, языка, религии, политических или иных убеждений, национального или социального происхождения, имущественного положения, рождения или иного обстоятельства.

      23. Конституция закрепляет гарантии защиты от любых проявлений дискриминации. Никто не может подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или по любым иным обстоятельствам.

      24. Казахстаном ратифицирована Конвенция ООН о ликвидации всех форм дискриминации в отношении женщин. В Законе "О государственных гарантиях равных прав и равных возможностей мужчин и женщин" понятие "дискриминация по признаку пола" определено как "любое ограничение или ущемление прав и свобод человека, а также принижение его достоинства по признаку пола".

      25. 2016 год ознаменован ратификацией Конвенции о борьбе с дискриминацией в области образования. Доступность качественного обучения для всех на основе полного равенства реализуется на всех уровнях образования.

      26. В УПК РК закрепляется запрет дискриминации в уголовном производстве по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или по любым обстоятельствам. Статья 145 УК РК предусматривает уголовную ответственность за прямое или косвенное ограничение прав и свобод по вышеуказанным мотивам.

      27. Согласно Закону "О государственной службе Республики Казахстан" не допускается установление при поступлении на государственную службу какой-либо дискриминации по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или по любым иным обстоятельствам.

      28. В целях полного охвата социально уязвимых слоев населения юридической помощью Законом "Об адвокатской деятельности и юридической помощи" предусмотрено оказание адвокатами и юридическими консультантами комплексной социальной юридической помощи. КСЮП оказывается на безвозмездной основе с полным сопровождением клиента с момента его обращения до разрешения правовой ситуации.

      29. КСЮП оказывается лицам в трудной жизненной ситуации, в соответствии с Законом "О специальных социальных услугах"; имеющим право на АСП; участникам ВОВ и лицам, приравненным к ним; инвалидам I и II групп; пенсионерам по возрасту; престарелым и инвалидам, проживающим в медико-социальных учреждениях для престарелых и инвалидов; иным лицам, находящимся в затруднительном социальном и финансовом положении.

      30. Институт гарантированной государством юридической помощи является гарантией обеспечения принципа равенства граждан перед законом и судом. В уголовных делах ГГЮП предоставляется фактически любому лицу, но ограничена в гражданских и административных делах.

      31. ГГЮП оказывается таким социально уязвимым категориям граждан, как участники ВОВ и лица, приравненные к ним; военнослужащие срочной службы; инвалиды I и II групп; пенсионеры по возрасту, если спор не связан с предпринимательством; физические лица по вопросам взыскания алиментов, назначения пенсии и пособий, реабилитации, получения статуса беженца или оралмана; несовершеннолетние, оставшиеся без попечения родителей.

      32. С каждым годом численность граждан, получивших ГГЮП, увеличивается. В период с 2015 по 2019 годы ГГЮП была оказана более 800 тысячам гражданам. За оказание ГГЮП из бюджета ежегодно выделяется более 1,5 млрд. тенге.

Пункт 10 Заключительных замечаний

      Государству-участнику следует обеспечить, чтобы в его антидискриминационном законодательстве: а) сексуальная ориентация и гендерная идентичность были прямо указаны в качестве запрещенных оснований для дискриминации; b) была предусмотрена адекватная и эффективная защита от любых форм дискриминации, в том числе в сфере частной жизни; с) была запрещена прямая, косвенная и многократная дискриминация в соответствии с положениями Пакта и другими международными нормами в области прав человека; и d) был предусмотрен доступ жертв дискриминации к эффективным и надлежащим средствам правовой защиты. Государству-участнику следует также обеспечить, чтобы к любой форме дискриминации или насилия в отношении лиц по признаку их сексуальной ориентации или тендерной идентичности было абсолютно нетерпимое отношение и чтобы в подобных случаях надлежащим образом проводилось расследование, а виновные привлекались к ответственности. Ему следует пересмотреть процедуры в отношении проведения хирургических операций по коррекции и изменению пола в целях обеспечения их совместимости с положениями Пакта.

      33. В 2016 году принята Концепция семейной и гендерной политики до 2030 года, предусматривающая обширный комплекс мер, направленных на решение задач и реализацию мероприятий в указанных сферах. Так, Концепция нацелена на реализацию ЦУР, рекомендаций ОЭСР, достижение конкретных целевых индикаторов по обеспечению паритетных прав и возможностей мужчин и женщин, преодоление всех форм дискриминации по половому признаку.

      34. Концепция реализуется в три этапа при активном привлечении НПО и международных организаций. Завершился первый этап (2017 – 2019 годы), в рамках которого разработан механизм координации реализации политики, увеличена представленность женщин во всех сферах, расширены меры государственной поддержки сельских женщин.

      35. МНЭ РК совместно с НПП ежегодно проводят Форум сельских женщин. Помимо этого реализуются гранты по поддержке малого и среднего бизнеса по проекту "Бастау Бизнес".

      36. Начата реализация второго этапа Концепции (2020 – 2022 годы). Правительством принят соответствующий План мероприятий.

      37. Разработан проект Закона "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты по вопросам семейной и гендерной политики". Он содержит поправки, направленные на замену определений "гендер", "гендерное равенство" на определение "равноправие по признаку пола".

      38. В частности, законопроект содержит поправки касательно обеспечения работникам мужского и женского пола равных условий и доступа к реализации их трудовых прав; равного доступа мужчин и женщин к руководству и управлению в квазигосударственном секторе, в том числе путем достижения индикаторов, установленных документами Системы государственного планирования; соблюдения принципа равноправия мужчин и женщин в законодательной, исполнительной и судебной ветвях государственной власти и органах местного самоуправления.

      39. Активно работает Национальная комиссия по делам женщин и семейно-демографической политике при Президенте с целью выработки мер по улучшению положения женщин, защите семьи, обеспечению участия женщин в политической, социальной, экономической и культурной жизни страны.

      40. 25 мая 2020 года Президентом подписаны Конституционный закон "О внесении дополнений в Конституционный закон "О выборах в Республике Казахстан" и Закон "О внесении изменения и дополнений в Закон "О политических партиях". Данные законы предусматривают введение 30 % квоты для женщин и молодежи в избирательных партийных списках, а также снижение регистрационного барьера для создания политических партий с 40 тысяч до 20 тысяч человек.

      41. Достигнут некоторый прогресс в представленности женщин в политике. Женщины-парламентарии составляют 23 % от общего числа депутатов, а в нижней палате Парламента – уже 27 %. В местных представительных органах количество женщин составляет 22 %, а в шести регионах достигнут 30 %-ый порог.

      42. Регламентированы гендерные "квоты" в документах отдельных партий ("Nur Otan", ОСДП, КНПК), доля женщин в которых – от 33 до 57 %.

      43. На государственной службе трудятся порядка 55,7 % женщин, в том числе на руководящих должностях – 40,2 %. Число женщин-судей – 51 %. Казахстан представляют женщины в ЮНЕСКО, ШОС и других международных организациях. Впервые назначены 5 женщин-послов и 1 Постоянный представитель при ООН. Женщины-военнослужащие достойно представляют интересы Вооруженных Сил в различных миротворческих миссиях ООН.

      44. Сегодня из 22 тысяч НПО 37 % (8220) возглавляются женщинами, порядка 500 из них занимаются вопросами семьи и гендерной политики.

По статье 3, 25 Пакта и пункту 12 Заключительных замечаний

Статья 3

      Участвующие в настоящем Пакте Государства обязуются обеспечить равное для мужчин и женщин право пользования всеми гражданскими и политическими правами, предусмотренными в настоящем Пакте.

      45. Согласно Конституции каждый имеет право на признание правосубъектности и защиту своих прав всеми не противоречащими закону способами. Данные права, ни в каких случаях, не подлежат ограничению.

      46. Правосудие осуществляется на началах равенства перед законом и судом. В ходе уголовного, гражданского и административного судопроизводства никто не может подвергаться какой-либо дискриминации. За нарушение равноправия предусмотрена уголовная ответственность.

      47. Законом "О государственных гарантиях равных прав и равных возможностей мужчин и женщин" установлено понятие "равные права". Приняты меры для создания механизма подачи и рассмотрения жалоб в случаях дискриминации по признаку пола, ориентации и гендерной идентичности.

Статья 25

      Каждый гражданин должен иметь без какой бы то ни было дискриминации, упоминаемой в статье 2, и без необоснованных ограничений право и возможность:

      a) принимать участие в ведении государственных дел как непосредственно, так и через посредство свободно выбранных представителей;

      b) голосовать и быть избранным на подлинных периодических выборах, производимых на основе всеобщего и равного избирательного права при тайном голосовании и обеспечивающих свободное волеизъявление избирателей;

      с) допускаться в своей стране на общих условиях равенства к государственной службе.

      48. Право на участие в управлении делами государства, право избирать и быть избранным в государственные органы и органы местного самоуправления, а также участвовать в республиканском референдуме закреплены в статье 33 Конституции.

      49. На основе выборов избираются Глава государства, депутаты Парламента и маслихатов. Выборы Президента, депутатов Мажилиса Парламента и маслихатов проводятся на основе всеобщего, равного и прямого избирательного права при тайном голосовании. Выборы депутатов Сената Парламента проводятся на основе косвенного избирательного права при тайном голосовании.

      50. Участие граждан в выборах является добровольным. Никто не вправе принуждать к участию или неучастию гражданина в выборах, а также ограничивать его волеизъявление.

      51. Активным избирательным правом обладают граждане Республики Казахстан, достигшие восемнадцатилетнего возраста, вне зависимости от их происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства и любых иных обстоятельств.

      52. Сенат образуют депутаты, представляющие в порядке, установленном конституционным законом, по два человека от каждой области, городов республиканского значения и столицы Республики Казахстан.

      53. Мажилис Парламента состоит из ста семи депутатов, избираемых в порядке, установленном конституционным законом. Девяносто восемь депутатов Мажилиса избираются от политических партий по партийным спискам по единому общенациональному избирательному округу на основе всеобщего, равного и прямого избирательного права при тайном голосовании. Девять депутатов Мажилиса избираются Ассамблеей народа Казахстана.

      54. В Конституции также установлено, что граждане Республики Казахстан имеют равное право на доступ к государственной службе. Требования, предъявляемые к кандидату на должность государственного служащего, обусловливаются только характером должностных обязанностей и устанавливаются законом.

      55. Законом "О государственных гарантиях равных прав и равных возможностей мужчин и женщин" установлено обеспечение равного доступа мужчин и женщин к государственной службе в соответствии с их опытом, способностями и профессиональной подготовкой.

      56. Функционирует интернет-портал "Открытого правительства", одной из целей которого является расширение прав и возможностей граждан в управлении государством. Посредством портала граждане могут выражать свое мнение по разработанным государственными органами проектам бюджетных программ, а также проектам НПА, тем самым повлияв на окончательную редакцию документа.

Пункт 12 Заключительных замечаний

      Государству-участнику следует удвоить свои усилия по предупреждению всех форм насилия в отношении женщин и борьбе с ними, в том числе путем:

      a) укрепления превентивных мер, включая повышение уровня информированности о неприемлемости и пагубных последствиях насилия в отношении женщин;

      b) поощрения женщин к тому, чтобы они сообщали о таких случаях, в частности посредством систематического информирования женщин об их правах и существующих правовых средствах, с помощью которых они могут получить защиту;

      c) укрепления кадрового и финансового потенциала специальных подразделений, занимающихся проблемой насилия в отношении женщин, и обеспечения того, чтобы сотрудники правоохранительных и судебных органов, социальные и медицинские работники соответствующим образом обучались тому, как выявлять случаи насилия в отношении женщин и должным образом на них реагировать;

      d) отнесения актов насилия в отношении женщин, включая бытовое насилие, к категории дел публичного преследования, производство и преследование по которым осуществляются независимо от жалобы потерпевшей, а также отмены положений, допускающих прекращение уголовного производства за примирением сторон;

      e) обеспечения того, чтобы все случаи насилия в отношении женщин своевременно и тщательно расследовались, виновные привлекались к ответственности, и чтобы потерпевшие имели доступ к средствам правовой защиты, включая достаточное количество безопасных и адекватно финансируемых приютов/кризисных центров и соответствующих вспомогательных служб по всей стране.

      57. Казахстан является единственной страной на постсоветском пространстве, где действуют подразделения по защите женщин от насилия в ДП. Их сотрудники осуществляют координацию деятельности служб органов полиции по профилактике правонарушений в отношении женщин, осуществляют прием жертв насилия и принимают меры по их защите.

      58. С 2017 года в судебном порядке в рамках установления особых требований к семейным дебоширам устанавливается запрет на употребление алкогольных напитков, наркотических средств и психотропных веществ со сроком от 3 месяцев до 1 года.

      59. В 2019 году органами полиции вынесено свыше 73 тысяч защитных предписаний (2018 год – 64 тысяч, 2017 год – 61 тысяч, 2016 год – 64 тысяч) и установлено более 7,7 тысяч особых требований к поведению правонарушителей (2018 год – 6,6 тысяч, в 2016 – 2017 гг. – по 6 тысяч). Ежегодно консультативная помощь оказывается более 10 тысячам женщинам, из которых свыше 8 тысяч направляются в приюты кризисных центров.

      60. 2 сентября 2019 года Президент поручил Парламенту и Правительству ужесточить наказание за сексуальное насилие, бытовое насилие против женщин и другие преступления против личности. Так, в 2019 году принят закон, ужесточающий ответственность за преступления в сфере семейно-бытовых отношений. Данный закон направлен на усиление санкций по наиболее распространенным видам семейно-бытовых административных правонарушений (увеличен срок административного ареста с 3-х до 5-ти суток по ст. 73 КоАП), разделение ответственности за причинение легкого вреда здоровью и нанесение побоев в сфере быта, а также исключение штрафов из санкций соответствующих статей, как неэффективной меры наказания.

      61. Законом расширены полномочия суда в принятии решений о примирении сторон и по установлению особых требований к поведению правонарушителя, а также введению ответственности за нарушение таких требований.

      62. Законом ужесточена ответственность за совершение преступлений против половой неприкосновенности несовершеннолетних. Изнасилование и насильственные действия сексуального характера переведены в категорию тяжких преступлений, что не позволяет преступнику примириться с потерпевшим. За совершение указанных деяний предусмотрено лишение свободы от 5 до 8 лет (ранее – от 3 до 5 лет).

      63. Увеличены санкции в виде лишения свободы от 9 до 12 лет (ранее – от 5 до 10 лет) за совершение указанных преступлений неоднократно, лицом при выполнении служебных обязанностей, группой лиц, а также с угрозой убийством.

      64. За насильственные действия сексуального характера и изнасилование малолетних лишение свободы составляет 20 лет либо пожизненное лишение свободы (ранее – от 17 до 20 лет, либо пожизненное лишение свободы). Предусмотрено до 6 лет лишения свободы лицам, укрывшим преступления против половой неприкосновенности несовершеннолетних (ранее, если деяние не относилось к тяжкому преступлению, то ответственность не предусматривалась).

      65. В 2019 году уголовные правонарушения, связанные с причинением страданий насильственными действиями (статья 110 "Истязание" УК РК), переведены из категории дел частного обвинения в сферу частно-публичного обвинения. Данное изменение позволит государству представлять интересы жертв насилия в суде, в случае, если они не в силах реализовывать свои права в судах, а также начинать производство.

      66. В стране действует 41 кризисный центр для жертв бытового насилия, где работают около 400 психологов, юристов, социальных работников. В кризисных центрах женщинам, пострадавшим от насилия, помимо предоставления приюта, оказывается правовая, медицинская, социальная и психологическая помощь, проводятся тренинги и консультации.

      67. Ежегодно на телефоны доверия от жертв домашнего насилия поступает более 20 тысяч звонков. Социальная, психологическая и правовая помощь оказывается свыше 30 тысячам женщинам. В 2019 году более 2,2 тысяч жертв домашнего насилия помещены в приюты кризисных центров (2018 год – 2,1 тысяч 2017 год – 1,5 тысяч, 2016 год – 938).

      68. Судами проводится разъяснительная работа среди судей, работников суда и населения в целях повышения уровня информированности в области прав человека, расширения возможностей граждан применения процедур и средств борьбы с нарушением их прав. На интернет-ресурсе ВС РК имеется раздел "Правовая помощь для женщин", где размещены НПА касательно ликвидации дискриминации в отношении женщин, судебная практика и полезные ссылки.

      69. Для повышения информированности населения о правах ребенка учреждения образования размещают в СМИ информацию о телефонах доверия и службах, оказывающих помощь детям в случае жестокого обращения.

      70. В 2019 году в рамках грантового финансирования МИОР РК объединением юридических лиц "Союз кризисных центров" в пилотном режиме организована деятельность 12 центров ресурсной поддержки семьи "Бақытты отбасы" при семейных судах (по два центра в гг. Нур-Султане и Караганде, три центра в г. Алматы, а также в Акмолинской, Атырауской, Жамбылской, Костанайской, Карагандинской и Восточно-Казахстанской областях). Проект был направлен на оказание психологической помощи супругам, инициирующим развод, на протяжении времени, предоставленного для примирения, в целях снижения уровня разводов.

      71. С июня по ноябрь 2019 года в центры поступило 2750 обращений, в том числе по бракоразводным процессам – 2030. Возраст обратившихся – от 20 до 77 лет. После получения консультаций готовы к примирению 774 человек.

      72. В 2018 году в рамках обеспечения качественных услуг специалистами различных профилей создан НРЦСР, работа которого направлена на совершенствование системы подготовки кадров, разработку профессиональных стандартов социальных работников и внедрение независимой системы оценки их квалификации.

      73. В рамках исполнения пунктов Национального плана по обеспечению прав и улучшению качества жизни лиц с инвалидностью в Республике Казахстан до 2025 года в настоящее время разрабатывается Концепция проекта Закона "О социальном статусе социального работника в Республике Казахстан" (срок исполнения – 2021 год).

      74. По поручению Президента с 2019 года МЗП повышена в 1,5 раза, до 42,5 тысяч тенге. Это – работники бюджетных организаций, имеющие среднее специальное образование без категорий и небольшого стажа работы, а также рабочие с 1 по 4 разряды.

      75. С 1 июня 2019 года произошло повышение заработной платы до 30 % более 1 миллиона гражданских служащих, занятых в сфере здравоохранения, образования, социальной защиты, культуры, спорта, сельского хозяйства и других гражданских служащих.

      76. В целях роста мотивации высококвалифицированных работников к социальной работе и устранения текучести кадров с 2020 года установлены доплаты в размере от 15 до 60 % работникам системы социальной защиты населения за сложность и высокую напряженность в работе.

      77. С сентября 2018 года ВС РК реализует пилотный проект "Семейный суд", апробация которого проходит в специализированных межрайонных судах по делам несовершеннолетних, а также в судах, рассматривающих гражданские дела, затрагивающие интересы ребенка. В проекте задействованы 89 районных судов, государственные органы, акиматы и общественные институты.

      78. Судьи совместно с психологами, наркологами, медиаторами, адвокатами отрабатывают алгоритм действий по досудебному разрешению конфликтов, актуализации семейных ценностей, созданию дружественного ребенку правосудия. Из рассмотренных в рамках проекта 42 тысяч дел прекращено с примирением – 9,4 тысячи. Таким образом, 22 % отказались судиться благодаря совместной работе судей, психологов, медиаторов и др.

По статье 4 Пакта

Статья 4

      1. Во время чрезвычайного положения в государстве, при котором жизнь нации находится под угрозой и о наличии которого официально объявляется, участвующие в настоящем Пакте Государства могут принимать меры в отступление от своих обязательств по настоящему Пакту только в такой степени, в какой это требуется остротой положения, при условии, что такие меры не являются несовместимыми с их другими обязательствами по международному праву и не влекут за собой дискриминации исключительно на основе расы, цвета кожи, пола, языка, религии или социального происхождения.

      2. Это положение не может служить основанием для каких-либо отступлений от статей 6, 7, 8 (пункты 1 и 2), 11, 15, 16 и 18.

      3. Любое участвующее в настоящем Пакте Государство, использующее право отступления, должно немедленно информировать другие Государства, участвующие в настоящем Пакте, через посредство Генерального секретаря Организации Объединенных Наций о положениях, от которых оно отступило, и о причинах, побудивших к такому решению. Также должно быть сделано сообщение через того же посредника о той дате, когда оно прекращает такое отступление.

      79. В соответствии со статьей 4 Закона "О чрезвычайном положении" ЧП вводится в случае, когда демократические институты, независимость и территориальная целостность, политическая стабильность РК, безопасность ее граждан находятся под серьезной и непосредственной угрозой и нарушено нормальное функционирование конституционных органов государства.

      80. Согласно статье 17 Закона "О национальной безопасности" Казахстан в соответствии с законодательством и международными договорами обеспечивает безопасность каждого человека и гражданина на своей территории. Гражданам, находящимся за пределами РК, государством гарантируются защита и покровительство.

      81. При обеспечении национальной безопасности права и свободы человека и гражданина могут быть ограничены только законами и лишь в той мере, в какой это необходимо в целях защиты конституционного строя, охраны общественного порядка, прав и свобод человека, здоровья и нравственности населения. При этом указанные лица в установленном законодательством порядке вправе получать разъяснения от соответствующих государственных органов по поводу ограничения их прав и свобод.

По статье 5 Пакта

Статья 5

      1. Ничто в настоящем Пакте не может толковаться как означающее, что какое-либо государство, какая-либо группа или какое-либо лицо имеет право заниматься какой бы то ни было деятельностью или совершать какие бы то ни было действия, направленные на уничтожение любых прав или свобод, признанных в настоящем Пакте, или на ограничение их в большей мере, чем предусматривается в настоящем Пакте.

      2. Никакое ограничение или умаление каких бы то ни было основных прав человека, признаваемых или существующих в каком-либо участвующем в настоящем Пакте государстве в силу закона, конвенций, правил или обычаев, не допускается под тем предлогом, что в настоящем Пакте не признаются такие права или что в нем они признаются в меньшем объеме.

      82. В соответствии с Конституцией права и свободы человека могут быть ограничены только законами и лишь в той мере, в какой это необходимо в целях защиты конституционного строя, охраны общественного порядка, прав и свобод человека, здоровья и нравственности населения.

      83. Признаются неконституционными любые действия, способные нарушить межнациональное согласие. Не допускается ни в какой форме ограничение прав и свобод граждан по политическим мотивам. Ни в каких случаях не подлежат ограничению права и свободы, предусмотренные статьями 10-11, 13-15, п. 1 статьи 16, статьями 17, 19, 22, п. 2 статьи 26 Конституции.

По статье 6 Пакта и пункту 16 Заключительных замечаний

Статья 6

      1. Право на жизнь есть неотъемлемое право каждого человека. Это право охраняется законом. Никто не может быть произвольно лишен жизни.

      2. В странах, которые не отменили смертной казни, смертные приговоры могут выноситься только за самые тяжкие преступления в соответствии с законом, который действовал во время совершения преступления и который не противоречит постановлениям настоящего Пакта и Конвенции о предупреждении преступления геноцида и наказания за него. Это наказание может быть осуществлено только во исполнение окончательного приговора, вынесенного компетентным судом.

      3. Когда лишение жизни составляет преступление геноцида, следует иметь в виду, что ничто в настоящей статье не дает участвующим в настоящем Пакте государствам права каким бы то ни было путем отступать от любых обязательств, принятых согласно постановлениям Конвенции о предупреждении преступления геноцида и наказании за него.

      4. Каждый, кто приговорен к смертной казни, имеет право просить о помиловании или о смягчении приговора. Амнистия, помилование или замена смертного приговора могут быть дарованы во всех случаях.

      5. Смертный приговор не выносится за преступления, совершенные лицами моложе восемнадцати лет, и не приводится в исполнение в отношении беременных женщин.

      6. Ничто в настоящей статье не может служить основанием для отсрочки или недопущения отмены смертной казни каким-либо участвующим в настоящем Пакте государством.

Пункт 16 Заключительных замечаний

      Государству-участнику следует сохранить свой мораторий на смертную казнь и пересмотреть перечень преступлений, караемых смертной казнью, с тем чтобы в нем остались лишь самые тяжкие преступления. Ему также следует должным образом рассмотреть возможность отмены смертной казни в законодательном порядке и ратификации второго Факультативного протокола к Международному пакту о гражданских и политических правах, направленного на отмену смертной казни.

      84. Согласно статье 15 Конституции каждый имеет право на жизнь. Никто не вправе произвольно лишать человека жизни. Смертная казнь устанавливается законом как исключительная мера наказания за террористические преступления, сопряженные с гибелью людей, а также за особо тяжкие преступления, совершенные в военное время, с предоставлением приговоренному права ходатайствовать о помиловании.

      85. В 2003 году Президентом объявлен бессрочный мораторий на исполнение смертной казни. В настоящее время мораторий сохраняется.

      86. В сравнении с УК РК 1997 года (19 составов) в действующем УК РК на 2 состава сокращен перечень преступлений, за совершение которых возможно назначение смертной казни: это составы по воинским преступлениям – злоупотреблению властью и превышению властью в военное время.

      87. Снижен до 63 лет возраст мужчин, по достижении которого не назначается смертная казнь (ранее – 65 лет), а также установлены положения о том, что смертная казнь в порядке помилования может быть заменена на пожизненное лишение свободы на определенный срок.

      88. Следует отметить, что вынесение приговоров к исключительной мере наказания осуществляется в последние годы крайне редко, в основном применяется альтернатива смертной казни – пожизненное лишение свободы.

      89. Концепцией правовой политики на 2010 – 2020 годы предусмотрено продолжение постепенного сужения сферы применения смертной казни.

      90. В 2016 году Казахстан присоединился к Заявлению ЕС об отмене смертной казни, ставшей основой резолюции ГА ООН 62/149 от 18 декабря 2007 года "О моратории на применение смертной казни" и в 2010 году присоединился к Международной комиссии против смертной казни, призванной способствовать усилиям в борьбе за объявление всеобъемлющего моратория на смертную казнь на пути к полной отмене во всем мире.

      91. Кроме того, 22 декабря 2019 года в рамках второго заседания НСОД Президентом поручено приступить к процедуре подписания второго Факультативного протокола к МПГПП. В настоящее время ведется соответствующая внутригосударственная работа по подписанию.

      92. Применение наказания в виде пожизненного лишения свободы и смертной казни с 2010 года:

год

пожизненное лишение свободы

смертная казнь

2010

7 (ст. 96 ч.2 УК РК – 7 лиц)

0

2011

12 (ст. 96 ч.2 УК РК – 11 лиц;
ст. 190 ч.2 УК РК – 1 лицо)

0

2012

9 (ст. 96 ч. 2 УК РК – 8 лиц;
ст. 233 – 1 лицо)

0

2013

8 (ст. 96 ч.2 УК РК – 8 лиц)

0

2014

8 (ст. 96 ч.2 УК РК – 8 лиц)

0

2015

4 (ст.96 ч.2 УК РК – 2 лица;
ст. 99 ч.2 УК РК – 2 лица)

0

2016

12 (ст.99 ч.2 УК РК – 5 лиц;
ст. 255 ч.4 УК РК – 7 лиц)

1 (ст. 255 ч.4)

2017

8 (ст. 99 ч.2 УК РК – 7 лиц; ст.96 ч.2 УК РК – 1 лицо)

0

2018

6 (ст. 99 ч.2 УК РК – 4 лица; ст. 120 ч.4 УК РК – 1 лицо; ст. 96 ч.2 УК РК – 1 лицо)

1* (ст. 429 ч.2)

10 мес. 2019

0

0

итого

74

1

      * Приговором Аркалыкского городского суда от 30 июля 2018 года Кулекбаев Р.А. признан виновным в совершении уголовного правонарушения, предусмотренного ст.429 ч.2 УК РК (угроза применения насилия в отношении сотрудника учреждения, обеспечивающего изоляцию от общества, либо его близких, а также осужденного или посягательство на их здоровье или жизнь) с наказанием в виде 6 лет лишения свободы.

      На основании ст.60 ч.1, 3 УК РК по совокупности приговоров путем полного присоединения наказания, назначенного по приговору специализированного межрайонного суда по уголовным делам г. Алматы от 2 ноября 2016 года, Кулекбаеву Р.А. окончательно определено наказание в виде смертной казни.

По статье 7 Пакта и пунктам 22, 24 Заключительных замечаний

Статья 7

      Никто не должен подвергаться пыткам или жестоким, бесчеловечным или унижающим его достоинство обращению или наказанию. В частности, ни одно лицо не должно без его свободного согласия подвергаться медицинским или научным опытам.

      93. Согласно статье 17 Конституции никто не должен подвергаться пыткам, насилию, другому жестокому или унижающему человеческое достоинство обращению или наказанию.

      94. С 2015 года введены новые УК, УПК и УИК РК, где имплементированы ключевые элементы международных актов. Пытки выделены в отдельную статью (статья 146 УК РК). Данная статья приведена в соответствие со статьей 1 Конвенции ООН против пыток.

      95. Максимальное наказание за пытки увеличено с 10 до 12 лет лишения свободы. Введен запрет на применение амнистии или сроков давности. В июле 2018 года аналогичный запрет введен на освобождение от ответственности за деятельным раскаянием и примирением сторон.

      96. В соответствии с УПК РК каждое заявление о пытках регистрируется в ЕРДР и по нему проводится досудебное расследование. Согласно статье 112 УПК доказательства, полученные с применением пыток, насилия, угроз, обмана, а равно иных незаконных действий и жестокого обращения, признаются недопустимыми и не могут быть использованы в суде.

      97. В расследовании уголовных дел исключена корпоративность. Расследование проводится ОВД или антикоррупционной службой в отношении лица, не являющегося сотрудником этого органа. Прокуроры наделены правом регистрировать заявления о пытках и расследовать их.

      98. Любое лицо, которое совершает пытки (независимо от того, является ли он (она) гражданином РК или сотрудником правоохранительных органов), нарушило закон. Тем самым, указанный механизм обеспечивает тщательное и независимое расследование всех заявлений о пытках.

      99. В июле 2018 года одним из законодательных изменений стал запрет на освобождение от уголовной ответственности по статье 146 УК РК в связи с примирением и деятельным раскаянием. С 2015 года указанная статья также отнесена к категории преступлений, на которые не распространяются амнистия и истечение сроков давности привлечения к уголовной ответственности.

      100. Законодательство также предусматривает уголовную ответственность за пособничество и подстрекательство к пыткам или соучастие в пытках. В статье 28 УК РК определяются различные виды уголовной ответственности. Например, организаторы, подстрекатели и пособники считаются соучастниками в преступлении наряду с виновными лицами, а соучастники преступления несут уголовную ответственность в равной степени с виновными лицами.

Пункт 22 Заключительных замечаний

      Государству-участнику следует пересмотреть свое законодательство в целях приведения содержащегося там определения пыток в соответствие со статьей 7 Пакта и другими международно-признанными нормами и гарантировать, чтобы пытки не могли бы быть оправданными ни при каких обстоятельствах.

      101. В целях комплексного решения проблемы пыток и жестокого обращения в сфере уголовного правосудия ГП РК в 2017 году инициирован проект "К обществу без пыток". Разработана концепция и план мер по предотвращению, расследованию и реабилитации жертв пыток.

      102. В проекте учтен лучший мировой опыт борьбы с пытками, стандарты и рекомендации профильных Комитетов ООН, а также особенности национальной правовой системы и законодательства.

      103. В ходе реализации проекта разработан проект Закона "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам совершенствования уголовного, уголовно-процессуального законодательства и усиления защиты прав личности", который вступил в силу в 2019 году.

      104. Законом введены нормы, улучшающие положение лиц, совершивших уголовное правонарушение, расширены надзорные полномочия прокуроров и иные законодательные изменения в УК, УПК, УИК, направленные на превенцию пыток.

      105. Внесены изменения в три нормативных постановления ВС РК, регламентирующие вопросы формирования единообразной практики при применении судами норм законодательства против пыток, оценке доказательств по уголовным делам, а также возмещении ущерба.

      106. В 2019 году вопросы приведения понятия "пытки" с международными стандартами, ужесточения наказания за пытки и имплементации статьи, предусматривающей ответственность за унижающее, жестокое и бесчеловечное обращение, рассматривались на заседании Межведомственной рабочей подгруппы по мониторингу и обобщению практики применения УК и УПК при ГП РК.

      107. В настоящее время в рамках Межведомственной рабочей группы рассматривается вопрос о приведении понятия "пыток" в национальном законодательстве в соответствие с конвенционным определением.

Пункт 24 Заключительных замечаний

      Государству-участнику следует предпринять энергичные усилия по искоренению пыток и жестокого обращения и обеспечению того, чтобы такие акты эффективно расследовались, преследовались в уголовном порядке и влекли за собой наказание, в частности, путем:

      a) обеспечения того, чтобы при решении вопроса о возбуждении уголовного дела в связи с жалобой на пытки или жестокое обращение применяемые критерии допустимости доказательств и достоверности были надлежащими и разумными;

      b) обеспечения того, чтобы расследования по жалобам на пытки и другие виды жестокого обращения проводились независимым органом и неоправданно не затягивались и чтобы "управления специальных прокуроров" сами отвечали за проведение всех расследований случаев пыток и жестокого обращения и не перекладывали следствие на правоохранительные органы, находящиеся в их подчинении;

      c) обеспечения того, чтобы наказания за преступление, связанное с пытками, были соизмеримыми с характером и тяжестью преступления, как в законодательном порядке, так и на практике;

      d) недопущения предъявления обвинений в "заведомо ложном доносе о совершении преступления" предполагаемым потерпевшим от пыток или жестокого обращения;

      e) обеспечения того, чтобы пострадавшие от пыток и жестокого обращения имели как в законодательном порядке, так и на практике доступ к полной компенсации вреда, включая реабилитацию, адекватное возмещение и возможность прибегать к гражданско-правовым средствам защиты, не зависящим от уголовного судопроизводства;

      f) обеспечения того, чтобы надзор за деятельностью пенитенциарной системы осуществлялся учреждением, не зависимым от органов поддержания правопорядка и обеспечения внутренней безопасности.

      108. Республика Казахстан полностью поддерживает политику нулевой терпимости к пыткам и последовательно внедряет рекомендации ООН.

      109. В ходе судебного разбирательства при заявлении подозреваемого о применении к нему пыток и других незаконных действий, или при наличии следов применения насилия следственный судья обязан поручить прокурору осуществить немедленную проверку указанных фактов.

      110. Внедрен институт электронного расследования уголовных дел. Такой формат минимизирует фальсификацию доказательств.

      111. Функционируют call-центры и телефоны доверия, куда любой желающий может обратиться с заявлением, в том числе на пытки.

      112. Прокуратура уполномочена получать жалобы на пытки и жестокое обращение, а также принимать по ним меры, в том числе начинать расследование. Исключены нормы, требующие проверки прокурором жалоб о пытках без досудебного расследования. Все сообщения регистрируются в ЕРДР и принимаются меры к обеспечению безопасности потерпевших.

      113. Свои высказывания следственно-арестованные и подсудимые в отношении сотрудников используют как способ своей защиты. В соответствии с нормами УПК не допускается обращение жалобы во вред лицу, подавшему жалобу, или в интересах которого она была подана.

      114. Надзор за законностью в УИС осуществляется органами прокуратуры. В колониях созданы ящики для жалоб и обращений на неправомерные действия должностных лиц. Доступ к ним есть лишь у прокурора.

      115. В учреждениях УИС функционирует институт "кабинета прокурора", где на постоянной основе осуществляется прием спецконтингента. Также проводится обход учреждений (ИВС, СИЗО, колоний), где любой заключенный может обратиться к прокурору с жалобой на действия сотрудников.

      116. Прокурор наделен полномочиями незамедлительного освобождения незаконно задержанных и содержащихся лиц, а также правом отмены дисциплинарных взысканий и поощрений, примененных в нарушение закона на лиц, отбывающих наказания в местах лишения свободы.

      117. В целях предупреждения пыток в зданиях правоохранительных органов открыто 490 "прозрачных" кабинетов для проведения следственных действий, оборудованных стеклянными дверьми. Процесс допроса фиксируется камерой и выводится на монитор. Родственники могут в режиме реального времени наблюдать за допросом в специально отведенных местах.

      118. В 2018 году Законом определен порядок выплаты компенсаций из Фонда компенсации потерпевшим, в том числе предполагаемым жертвам пыток или жестокого обращения. Государством возмещается имущественный и моральный вред. Действующее законодательство позволяет взыскать финансовую компенсацию от виновных осужденных лиц, потребовать реабилитации для жертв пыток. В случае смерти гражданина, право по возмещению вреда в установленном порядке переходит к его наследникам.

      119. В УИС введены институты независимого мониторинга – НПМ и Общественные наблюдательные комиссии. Они могут беспрепятственно посещать учреждения, беседовать с осужденными и принимать жалобы. Модель НПМ позволяет фиксировать нарушения прав в учреждениях и вырабатывать предметные, обоснованные и актуальные рекомендации. При этом следует отметить, что в 2019 году мандат НПМ был расширен на специальные учреждения, оказывающие специальные социальные услуги, в том числе детям. Общее число учреждений, подпадающих под мандат НПМ, в настоящее время составляет 3296 учреждений.

      120. На основе Стамбульского протокола ЦСЭ МЮ РК разработана методика комплексного судебно-медицинского и психолого-психиатрического экспертного исследования в случаях применения пыток и других жестоких, бесчеловечных, унижающих достоинство видов обращения с человеком, посредством которой проводятся соответствующие экспертизы.

      121. Академией правоохранительных органов при ГП РК также разработана методика расследования пыток для использования на практике правоохранительными органами и специализированными ВУЗами.

      122. В рамках модернизации органов внутренних дел на 2019 – 2021 годы предусмотрена проработка вопроса о передаче медицинского обеспечения, предназначенного для осужденных, в ведение МЗ РК.

По статье 8 Пакта и пунктам 46, 34, 36 Заключительных замечаний

Статья 8

      1. Никто не должен содержаться в рабстве; рабство и работорговля запрещаются во всех их видах.

      2. Никто не должен содержаться в подневольном состоянии.

      3. а) Никто не должен принуждаться к принудительному или обязательному труду;

      b) в тех странах, где в виде наказания за преступление может назначаться лишение свободы, сопряженное с каторжными работами, пункт 3 (а) не считается препятствием для выполнения каторжных работ по приговору компетентного суда, назначившего такое наказание;

      c) термином "принудительный или обязательный труд" в настоящем пункте не охватываются:

      i) какая бы то ни была не упоминаемая в подпункте b работа или служба, которую, как правило, должно выполнять лицо, находящееся в заключении на основании законного распоряжения суда, или лицо, условно освобожденное от такого заключения;

      ii) какая бы то ни была служба военного характера, а в тех странах, в которых признается отказ от военной службы по политическим или религиозно-этическим мотивам, какая бы то ни была служба, предусматриваемая законом для лиц, отказывающихся от военной службы по таким мотивам;

      iii) какая бы то ни была служба, обязательная в случаях чрезвычайного положения или бедствия, угрожающих жизни или благополучию населения;

      iv) какая бы то ни была работа или служба, которая входит в обыкновенные гражданские обязанности.

Пункт 46 Заключительных замечаний

      Государству-участнику следует признать в законодательном порядке право на отказ от несения военной службы по религиозным и иным убеждениям, а также предусмотреть альтернативную службу гражданского характера для лиц, отказывающихся от несения военной службы по этим убеждениям.

      123. В УК РК отсутствует статья "Рабство", но предусмотрена уголовная ответственность за похищение человека с целью эксплуатации (п.2 ч.3 ст.125 УК РК) и незаконное лишение свободы с целью эксплуатации (п.2 ч.3 ст. 126 УК РК). Статья 128 и статья 135 УК РК предусматривают торговлю людьми и торговлю несовершеннолетними, а равно эксплуатацию лица.

      124. Статья 3 УК РК разъясняет понятие "эксплуатация человека", под которым понимается: использование виновным принудительного труда, то есть любой работы или службы, требуемой от лица путем применения насилия или угрозы его применения, для выполнения которой это лицо не предложило добровольно своих услуг, за исключением случаев, предусмотренных законами; использование виновным занятия проституцией другим лицом или иных оказываемых им услуг в целях присвоения полученных доходов, а равно принуждение лица к оказанию услуг сексуального характера без преследования виновным этой цели; принуждение лица к занятию попрошайничеством, то есть к совершению антиобщественного деяния, связанного с выпрашиванием у других лиц денег и (или) иного имущества; иные действия, связанные с осуществлением виновным полномочий собственника в отношении лица, которое по не зависящим от него причинам не может отказаться от выполнения работ и (или) услуг для виновного и (или) другого лица.

      125. В Послании Главы государства "Конструктивный общественный диалог – основа стабильности и процветания Казахстана" одним из направлений обеспечения прав и безопасности граждан обозначен вопрос усиления уголовного наказания за торговлю людьми.

      126. Одним из основных принципов ТК РК является запрещение дискриминации, принудительного труда и наихудших форм детского труда. В целях недопущения детского труда определен возраст, с которого допускается заключение трудового договора – 16 лет. Утвержден список работ, на которых запрещается применение труда работников, не достигших 18-летнего возраста.

      127. Согласно Закону "О религиозной деятельности и религиозных объединениях" никто не имеет права по мотивам религиозных убеждений отказываться от обязанностей, предусмотренных Конституцией и законами.

      128. Статья 36 Конституции устанавливает, что защита РК является священным долгом и обязанностью каждого ее гражданина. Граждане несут воинскую службу в порядке и видах, установленных законом.

      129. В Законе "О воинской службе и статусе военнослужащих" закреплен принцип независимости от деятельности партий и иных общественных объединений. Участие в религиозных церемониях военнослужащий осуществляет как частное лицо, в свободное от службы время. Вместе с тем, изъятия и ограничения прав и свобод, особые обязанности и ответственность военнослужащих компенсируются дополнительными правами и льготами.

      130. Законом предусматривается отсрочка от призыва на воинскую службу, одним из оснований которой является продолжение технического и профессионального, послесреднего или высшего образования по очной форме обучения, очного образования в религиозных организациях образования, а также в ВУЗах других государств.

      131. От призыва на воинскую службу в мирное время освобождены священнослужители зарегистрированных религиозных объединений. Вместе с тем, Законом прямо не признается право человека на отказ от несения военной службы по религиозным и иным убеждениям. Статус военнослужащего утрачивается со дня исключения из списков воинской части в связи с увольнением с воинской службы (окончанием воинских сборов).

Пункт 34 Заключительных замечаний

      Государству-участнику следует обеспечить эффективное осуществление соответствующих положений утвержденной концепции правовой политики, направленных на борьбу с торговлей людьми. Ему следует:

      a) укрепить существующие механизмы идентификации жертв;

      b) решить проблему коррупции в правоохранительной деятельности, связанной с торговлей людьми;

      c) обеспечивать эффективное расследование и судебное преследование случаев торговли людьми по соответствующим статьям Уголовного кодекса, воздерживаться от неоправданной квалификации таких преступлений в соответствии с положениями, которые предусматривают менее суровые наказания, а также добиваться осуждения правонарушителей;

      d) обеспечивать жертвам надлежащую медицинскую, социальную и правовую помощь, а также компенсацию вреда, включая реабилитацию, а также обеспечивать наличие достаточного количества приютов для жертв;

      e) воздерживаться от предъявления ввозимым в страну жертвам торговли людьми обвинений в нарушении иммиграционных правил и их принудительной репатриации.

      132. РК является участником основных конвенций по противодействию торговле людьми: Конвенция ООН о рабстве; Конвенция ООН о борьбе с торговлей людьми и с эксплуатацией проституции третьими лицами; Протокол о предупреждении и пресечении торговли людьми, дополняющий Конвенцию против транснациональной организованной преступности.

      133. С 2015 года по уголовным делам признаны жертвами торговли людьми 462 человека, привлечено к ответственности 599 лиц. За 2019 год по линии борьбы с торговлей людьми возбуждено 182 уголовных дела, выявлены 44 жертвы торговли людьми.

      134. За куплю-продажу или совершение иных сделок в отношении лица, а равно его эксплуатация либо вербовка, перевозка, передача, укрывательство, получение, а также совершение иных деяний в целях эксплуатации предусматривается уголовное наказание. Усилена ответственность с увеличением санкции с максимальным сроком наказания от 12 до 15 лет (ст.128 УК РК) и от 12 до 18 лет (ст.135 УК РК).

      135. В 2019 году ч. 2 ст. 125 УК РК "Похищение человека" и ч. 2 ст. 126 УК РК "Незаконное лишение свободы" дополнены квалифицирующими признаками: "лицом с использованием своего служебного положения" и "с фальсификацией, сокрытием либо уничтожением документов, удостоверяющих личность потерпевшего".

      136. Защита и помощь жертвам торговли людьми осуществляется в рамках Закона "О государственной защите лиц, участвующих в уголовном процессе". Согласно Закону "О фонде компенсации потерпевшим" лица, признанные потерпевшими по преступлениям, связанным с торговлей людьми, имеют право на получение компенсации в размере 30 МРП.

      137. Кроме этого, законодательно предусмотрено продление сроков пребывания в Казахстане иностранцев (потерпевших по тяжким преступлениям) до вынесения судебного решения по уголовному делу (ст.51 ч.2 КоАП). Также лица освобождаются от административной ответственности, в случае признания их потерпевшими по уголовным делам, связанным с торговлей людьми (ст.741 ч.1 пп.11 КоАП).

      138. В целях организации и координации работы в стране действует Межведомственная комиссия по вопросам борьбы с незаконным вывозом, ввозом и торговлей людьми, в состав которой входят представители 14 государственных органов, 2 международных организаций и 5 НПО.

      139. С 2004 года поэтапно принимаются Правительственные планы по профилактике, предотвращению и борьбе с преступлениями, связанными с торговлей людьми. В настоящее время реализуется План на 2018 – 2020 годы, в который включены мероприятия по реализации рекомендаций Специального докладчика ООН по вопросам современных форм рабства Шахинян Г.

      140. В частности, выполнена рекомендация по внедрению Критериев оценки наличия жестокого обращения, согласно которым идентифицируются жертвы, а также Стандарта оказания специальных социальных услуг данной категории лиц согласно Закону "О специальных социальных услугах".

      141. Стандартом определен правовой статус жертв торговли людьми и помощь, которая оказывается независимо от принятого решения о сотрудничестве с правоохранительными органами. Предусмотрено оказание таких услуг, как социально-бытовые, социально-медицинские, социально-психологические, социально-педагогические, социально-трудовые, социально-культурные, социально-экономические и социально-правовые.

      142. В свою очередь, с 2016 года МТСЗН на ежегодной основе из бюджета выделяются ЦТТ областным бюджетам, бюджетам городов республиканского значения, столицы на размещение государственного социального заказа в НПО. Так, за период 2016 – 2019 гг. специальные социальные услуги получили около 600 человек по Казахстану.

Пункт 36 Заключительных замечаний

      Государству-участнику следует:

      a) улучшить доступ трудящихся-мигрантов к легальной занятости и обеспечить наличие надлежащей базы, позволяющей эффективно добиваться реализации их прав и ограждать их от любых форм жестокого обращения и эксплуатации;

      b) обеспечить включение в законодательство государства-участника положений, четко определяющих все формы рабства и сходной с рабством практики, в том числе подневольный труд в качестве домашней прислуги, принудительный и кабальный труд и принудительные браки, и предусматривающих в этих случаях уголовную ответственность;

      c) удвоить усилия по борьбе с детским трудом, в частности в хлопковой промышленности;

      d) обеспечить наличие соответствующих услуг для жертв принудительного труда, включая правовую, финансовую и социальную помощь, а также приютов.

      143. Права иностранцев, в том числе трудящихся-мигрантов, регулируются Законом "О правовом положении иностранцев", а также другими правовыми актами и международными договорами в сфере миграции. Иностранцы, постоянно проживающие в РК, имеют те же права и несут те же обязанности, что и граждане, за исключением права участвовать в выборах, быть избранными, служить в армии и работать на государственной службе.

      144. Действующий институт регистрации не ограничивает право на свободное передвижение и соответствует международной практике. Учет населения ведется в целях обеспечения экономических и социальных прав граждан. В настоящее время процедура регистрации по месту жительства максимально упрощена и автоматизирована через ПЭП. В целях обеспечения законности и доступности получения разрешения на занятие трудовой деятельностью во всех областях созданы ЦМУ.

      145. Данные условия позволяют получить разрешение на работу в ЦМУ в течение 40 минут, через Государственную корпорацию "Правительство для граждан" – в течение 1 рабочего дня и при обращении через ПЭП – в течение 30 минут. Получение услуги таким образом позволяет иностранцу не контактировать с сотрудником миграционной службы.

      146. Согласно статье 7 ТК РК принудительный труд (любая работа или служба, требуемая от какого-либо лица под угрозой какого-либо наказания, для выполнения которой это лицо не предложило добровольно своих услуг) запрещен. Принудительный труд допускается только по вступившему в силу приговору суда, при условии, что работа будет производиться под надзором и что лицо, выполняющее ее, не будет уступлено или передано в распоряжение физических и (или) юридических лиц, также в условиях ЧП или военного положения.

      147. Правительством уделяется особое внимание вопросам профилактики и искоренению наихудших форм детского труда с учетом конвенций МОТ. Созданы достаточная правовая база для недопущения детского труда и механизмы для соблюдения законодательства, а также предусмотрены ответственность за вовлечение детей в наихудшие формы детского труда.

      148. Контроль, направленный на защиту трудовых прав несовершеннолетних, осуществляется уполномоченными государственными органами (инспекция труда, прокуратура, управления образования).

      149. Вместе с тем, имеются отдельные факты привлечения несовершеннолетних к труду, которые в основном выявляются на объектах сферы обслуживания и торговли. Одной из проблем было привлечение детей к сбору табака и хлопка в 2013 – 2015 годах в Туркестанской (ранее – Южно-Казахстанской) области, где прокуратурой ежегодно выявлялись факты привлечения к сбору урожая 400 – 600 школьников.

      150. В 2015 году по инициативе прокуратуры между уполномоченными органами и товаропроизводителями подписан Меморандум о сотрудничестве и взаимодействии по искоренению детского труда. С 2016 года факты привлечения к сбору урожая не зафиксированы. Таким образом акцент в работе отводится профилактике и предупреждению.

      151. В свою очередь, в целях усиления работы по борьбе с детским трудом в августе 2019 года приказом Министра труда и социальной защиты населения утвержден План мероприятий по искоренению наихудших форм детского труда на 2020 – 2022 годы.

По статьям 9, 14 Пакта и пунктам 26, 28, 30, 38, 40 Заключительных замечаний

Статья 9

      1. Каждый человек имеет право на свободу и личную неприкосновенность. Никто не может быть подвергнут произвольному аресту или содержанию под стражей. Никто не должен быть лишен свободы иначе, как на таких основаниях и в соответствии с такой процедурой, которые установлены законом.

      2. Каждому арестованному сообщаются при аресте причины его ареста и в срочном порядке сообщается любое предъявляемое ему обвинение.

      3. Каждое арестованное или задержанное по уголовному обвинению лицо в срочном порядке доставляется к судье или к другому должностному лицу, которому принадлежит по закону право осуществлять судебную власть, и имеет право на судебное разбирательство в течение разумного срока или на освобождение. Содержание под стражей лиц, ожидающих судебного разбирательства, не должно быть общим правилом, но освобождение может ставиться в зависимость от представления гарантий явки на суд, явки на судебное разбирательство в любой другой его стадии и, в случае необходимости, явки для исполнения приговора.

      4. Каждому, кто лишен свободы вследствие ареста или содержания под стражей, принадлежит право на разбирательство его дела в суде, чтобы этот суд мог безотлагательно вынести постановление относительно законности его задержания и распорядиться о его освобождении, если задержание незаконно.

      5. Каждый, кто был жертвой незаконного ареста или содержания под стражей, имеет право на компенсацию, обладающую исковой силой.

      152. Процедуры задержания и доставления лиц отражены в УПК РК. Всем задержанным лицам, признанным в качестве подозреваемых, разъясняются их права и обязанности, предусмотренные ст. 64 УПК РК.

      153. Применение превентивного ограничения свободы в качестве меры пресечения административного правонарушения законодательством не предусмотрено. В целях совместимости с обязательством по статье 9 МПГПП вопросы превентивного ограничения свободы передвижения регламентируются Законом "О профилактике правонарушений".

      154. Лицо, не имеющее определенного места жительства и (или) документов, удостоверяющих личность, помещается в приемник-распределитель на основании постановления ОВД, санкционированного судом, о применении превентивного ограничения свободы передвижения на срок до тридцати суток, согласно статьи 29 Закона.

      155. Порядок и условия применения превентивного ограничения свободы передвижения, а также основания освобождения из специального учреждения ОВД определяется Законом "О порядке и условиях содержания лиц в специальных учреждениях, обеспечивающих временную изоляцию от общества", где применение превентивного ограничения свободы передвижения производится только после получения санкции суда.

      156. Следует отметить, что основной задачей приемников-распределителей является выявление лиц, не имеющих определенного места жительства и (или) документов, удостоверяющих личность, помещение их в приемники-распределители для установления личности, идентификации с разыскиваемыми лицами, совершившими преступления, скрывающимися от органов дознания, следствия, и суда, без вести пропавшими и последующей передачи соответствующим органам и учреждениям.

      157. При задержании лица по подозрению в совершении уголовного правонарушения должностное лицо устно объявляет лицу по подозрению в совершении какого уголовного правонарушения оно задержано, разъясняет ему право на приглашение защитника, право хранить молчание и то, что сказанное им может быть использовано против него в суде.

      158. В случае, если задержанный не владеет казахским и (или) русским языками, либо не может в силу алкогольного, наркотического, токсикоманического опьянения либо болезненного психосоматического состояния адекватно воспринимать разъяснение ему прав, то права подозреваемого разъясняются ему в присутствии переводчика и (или) защитника до начала допроса, о чем делается отметка в протоколе допроса.

      159. ПММХ назначаются в случаях, когда психические расстройства связаны с возможностью причинения этими лицами иного существенного вреда либо опасностью для себя или других лиц.

      160. Производство по применению ПММХ осуществляется по делам в отношении лиц, совершивших запрещенное уголовным законом деяние в состоянии невменяемости или заболевших после совершения запрещенного уголовным законом деяния психическими расстройствами, делающими невозможным назначение или исполнение наказания. Впоследствии каждые 6 месяцев судом рассматривается вопрос о продлении, изменении или прекращении применения ПММХ.

Статья 14

      1. Все лица равны перед судами и трибуналами. Каждый имеет право при рассмотрении любого уголовного обвинения, предъявляемого ему, или при определении его прав и обязанностей в каком-либо гражданском процессе, на справедливое и публичное разбирательство дела компетентным, независимым и беспристрастным судом, созданным на основании закона. Печать и публика могут не допускаться на все судебное разбирательство или часть его по соображениям морали, общественного порядка или государственной безопасности в демократическом обществе или когда того требуют интересы частной жизни сторон, или - в той мере, в какой это, по мнению суда, строго необходимо, - при особых обстоятельствах, когда публичность нарушала бы интересы правосудия; однако любое судебное постановление по уголовному или гражданскому делу должно быть публичным, за исключением тех случаев, когда интересы несовершеннолетних требуют другого или когда дело касается матримониальных споров или опеки над детьми.

      2. Каждый обвиняемый в уголовном преступлении имеет право считаться невиновным, пока виновность его не будет доказана согласно закону.

      3. Каждый имеет право при рассмотрении любого предъявляемого ему уголовного обвинения как минимум на следующие гарантии на основе полного равенства:

      a) быть в срочном порядке и подробно уведомленным на языке, который он понимает, о характере и основании предъявляемого ему обвинения;

      b) иметь достаточное время и возможности для подготовки своей защиты и сноситься с выбранным им самим защитником;

      c) быть судимым без неоправданной задержки;

      d) быть судимым в его присутствии и защищать себя лично или через посредство выбранного им самим защитника; если он не имеет защитника, быть уведомленным об этом праве и иметь назначенного ему защитника в любом случае, когда интересы правосудия того требуют, безвозмездно для него в любом таком случае, когда у него нет достаточно средств для оплаты этого защитника;

      e) допрашивать показывающих против него свидетелей или иметь право на то, чтобы эти свидетели были допрошены, и иметь право на вызов и допрос его свидетелей на тех же условиях, какие существуют для свидетелей, показывающих против него;

      f) пользоваться бесплатной помощью переводчика, если он не понимает языка, используемого в суде, или не говорит на этом языке;

      g) не быть принуждаемым к даче показаний против самого себя или к признанию себя виновным.

      4. В отношении несовершеннолетних процесс должен быть таков, чтобы учитывались их возраст и желательность содействия их перевоспитанию.

      5. Каждый, кто осужден за какое-либо преступление, имеет право на то, чтобы его осуждение и приговор были пересмотрены вышестоящей судебной инстанцией согласно закону.

      6. Если какое-либо лицо окончательным решением было осуждено за уголовное преступление и если вынесенный ему приговор был впоследствии отменен или ему было даровано помилование на том основании, что какое-либо новое или вновь обнаруженное обстоятельство неоспоримо доказывает наличие судебной ошибки, то это лицо, понесшее наказание в результате такого осуждения, получает компенсацию согласно закону, если не будет доказано, что указанное неизвестное обстоятельство не было в свое время обнаружено исключительно или отчасти по его вине.

      7. Никто не должен быть вторично судим или наказан за преступление, за которое он уже был окончательно осужден или оправдан в соответствии с законом и уголовно-процессуальным правом каждой страны.

      161. Согласно статье 14 Конституции все равны перед законом и судом. Указанное корреспондируется со статьей 8 ГПК РК, согласно которой каждый вправе обратиться в суд за защитой нарушенных или оспариваемых прав, свобод или законных интересов.

      162. Вместе с тем, согласно статье 77 Конституции при применении закона судья должен руководствоваться следующими принципами: лицо считается невиновным в совершении преступления, пока его виновность не будет признана вступившим в законную силу приговором суда; никто не может быть подвергнут повторно уголовной или административной ответственности за одно и то же правонарушение; никому не может быть без его согласия изменена подсудность, предусмотренная для него законом; в суде каждый имеет право быть выслушанным; законы, устанавливающие или усиливающие ответственность, возлагающие новые обязанности на граждан или ухудшающие их положение, обратной силы не имеют. Если после совершения правонарушения ответственность за него законом отменена или смягчена, применяется новый закон; обвиняемый не обязан доказывать свою невиновность; никто не обязан давать показания против самого себя, супруга (супруги) и близких родственников, круг которых определяется законом. Священнослужители не обязаны свидетельствовать против доверившихся им на исповеди; любые сомнения в виновности лица толкуются в пользу обвиняемого; не имеют юридической силы доказательства, полученные незаконным способом. Никто не может быть осужден лишь на основе его собственного признания; применение уголовного закона по аналогии не допускается.

      163. Принципы правосудия, установленные Конституцией, являются общими и едиными для всех судов и судей Республики Казахстан.

Пункт 26 Заключительных замечаний

      Государству-участнику следует привести свое законодательство и практику в соответствие со статьей 9 Пакта, принимая во внимание принятое Комитетом замечание общего порядка 35 (2014) о свободе и личной неприкосновенности. Ему следует, в частности, снизить максимальный срок содержания под стражей до появления перед судьей с нынешних 72 до 48 часов для взрослых и до 24 часов для несовершеннолетних и обеспечить, чтобы на практике записанные дата и время ареста совпадали с датой и временем фактического задержания и чтобы лица, виновные в любом подлоге таких сведений, несли соответствующее наказание.

      164. В целях недопущения нарушения прав граждан, а также обеспечения контроля со стороны сотрудников ИВС за сроками задержания, предусмотрена норма об отражении в протоколе задержания срока, на который лицо задержано.

      165. Срок задержания лица с целью его доставления к следственному судье для решения вопроса о мере пресечения сокращен с 72 до 48 часов. В отношении несовершеннолетних срок задержания сокращен до 24 часов.

      166. В целях соблюдения прав граждан при решении вопроса о санкционировании содержания под стражей предусмотрено право прокурора допросить подозреваемого по месту его содержания под стражей.

      167. В 2019 году значительно усилена ответственность по статье 414 УК РК "Заведомо незаконные задержание, заключение под стражу или содержание под стражей" и статье 416 УК РК "Фальсификация доказательств и оперативно-розыскных, контрразведывательных материалов".

      168. В 2017 году проведена модернизация уголовно-процессуального законодательства. Введена норма о том, что суды при рассмотрении вопроса о санкционировании содержания под стражей обязаны проверять обоснованность подозрения лица в совершении преступления.

      169. Задержания без санкции суда на срок не более 72 часов допустимо только в случае, если это прямо предусмотрено законодательством. Например, при подозрении в совершении особо тяжкого преступления, террористического или экстремистского преступления, преступления в составе преступной группы, преступлений, связанных с незаконным оборотом наркотических средств и их аналогов, против половой неприкосновенности несовершеннолетних, а также умышленного преступления, повлекшего смерть человека. Также такое задержание предусмотрено в случае невозможности обеспечить своевременное доставление лица вследствие отдаленности или отсутствия надлежащих путей сообщения, а также в условиях ЧП или ЧС.

      170. Ограничены основания применения меры содержания под стражей как наиболее суровой меры пресечения. Введен запрет на содержание под стражей лиц, подозреваемых в совершении некоторых преступлений в сфере экономической деятельности.

Пункт 28 Заключительных замечаний

      Государству-участнику следует обеспечить, чтобы на практике всем лицам, лишаемым свободы, своевременно сообщалось об их правах и предоставлялись все основные правовые гарантии с самого начала задержания, включая своевременный доступ к юристу по своему выбору и возможность встречаться с юристом в конфиденциальном порядке. Ему также следует обеспечивать, чтобы несоблюдение этих требований представляло собой нарушение процессуальных прав, влекущее за собой вынесение соответствующего наказания и задействование средств правовой защиты.

      171. В 2019 году значительно усилена ответственность по статье 435 УК РК "Воспрепятствование законной деятельности адвокатов и иных лиц по защите прав, свобод и законных интересов человека и гражданина, а также оказанию юридической помощи физическим и юридическим лицам".

      172. В соответствии с модернизацией уголовно-процессуального законодательства в 2017 году детализирован процесс доставления и задержания подозреваемых. Введены "Правила Миранды". В учреждениях УИС в доступных местах вывешена наглядная информация с подробными разъяснениями прав и обязанностей осужденных и следственно-арестованных.

      173. Между КУИС МВД РК и Республиканской коллегией адвокатов подписан меморандум по вопросам доступа адвокатов в места содержания под стражей без ограничения количества посещений и их продолжительности.

      174. В 2018 году вступил в силу новый Закон "Об адвокатской деятельности и юридической помощи". Согласно Закону упразднены адвокатские ордера, подтверждавшие полномочия адвоката, использование которых на практике было неэффективным и создавало необоснованную зависимость от руководства коллегии. Теперь полномочия подтверждаются удостоверением и уведомлением о защите (представительстве), которые адвокат оформляет самостоятельно. Для улучшения качества оказания юридической помощи предусмотрено обязательное повышение квалификации адвокатами.

Пункт 30 Заключительных замечаний

      Государству-участнику следует привести свою практику административного задержания в полное соответствие состатьями 9 и 14 Пакта и обеспечить полное уважение прав на обеспечение надлежащих процессуальных гарантий, включая эффективное право на обжалование, и строго соблюдать принципы законности и пропорциональности при принятии любых решений, ограничивающих право на свободу и неприкосновенность личности. Ему следует отказаться от практики принятия в отношении активистов мер пресечения в виде заключения под стражу, что не согласуется с обязательствами государства-участника по статьям 9, 14, 19 и 21 Пакта.

      175. Каждому задержанному, подвергнутому приводу, немедленно сообщаются основания задержания, привода, доставления, а также квалификация правонарушения, совершение которого ему вменяется. Задержанному лицу разъясняются его права и обязанности, о чем делается запись в протоколе об административном задержании.

      176. Новым КоАП сокращены сроки административного задержания по правонарушениям, влекущим административный арест, с 48 до 3 часов.

      177. Началом срока задержания является тот час с точностью до минуты, когда ограничение свободы задержанного лица стало реально, независимо от придания задержанному какого-либо процессуального статуса. Срок административного задержания в отношении лица, находящегося в состоянии опьянения, исчисляется со времени его вытрезвления, удостоверенного медицинским работником.

      178. По просьбе задержанного о месте его нахождения уведомляются его родственники, администрация по месту работы или учебы, защитник, а также посольство или иное представительство иностранного государства.

      179. Законный представитель лица, в отношении которого ведется производство по делу об административном правонарушении, допускается к участию в деле с момента задержания лица или составления протокола.

      180. Каждый имеет право на судебную защиту своих прав и свобод. Заинтересованное лицо вправе обратиться в суд за защитой нарушенных или оспариваемых прав, свобод или интересов. Никому не может быть без его согласия изменена подсудность, предусмотренная для него законом.

      181. Статьей 789 КоАП предусмотрено, что лицо, в отношении которого возбуждено производство по делу об административном правонарушении, влекущем в качестве одной из мер административного взыскания административный арест, может быть подвергнуто административному задержанию до рассмотрения дела об административном правонарушении, но не более двадцати четырех часов.

Пункт 38 Заключительных замечаний

      Комитет повторяет свои предыдущие рекомендации (см. CCPR/C/KAZ/CO/1, пункты 21-22). Государству-участнику следует принять все необходимые меры по обеспечению как в законодательном порядке, так и на практике независимости судебной системы и гарантировать компетентность, независимость и несменяемость судей. Ему следует, в частности:

      a) искоренять все формы неправомерного вмешательства в деятельность судебных органов со стороны исполнительной власти и эффективно расследовать такие утверждения;

      b) активизировать усилия по борьбе с коррупцией в судебной системе и привлекать к ответственности и наказывать виновных, включая судей, которые могут быть в ней замешаны;

      c) обеспечить, чтобы Высший судебный совет, созданный для руководства процессом отбора судей, был полностью независимым и действовал абсолютно прозрачно, и с этой целью рассмотреть возможность пересмотра членского состава Совета для обеспечения того, чтобы большинство его членов были судьями, избираемыми органами судебного самоуправления;

      d) принять меры к тому, чтобы за дисциплиной в судейском корпусе следил независимый орган, прояснить основания для привлечения судей к дисциплинарной ответственности, включая отстранение их от должности, и гарантировать соблюдение надлежащих правовых процедур при проведении дисциплинарного разбирательства и независимый пересмотр в судебном порядке наложенных дисциплинарных взысканий;

      e) пересмотреть полномочия Генеральной прокуратуры, чтобы ее действия не подрывали независимость судебной системы и чтобы строго соблюдался принцип равенства процессуальных возможностей сторон в судопроизводстве;

      f) предоставлять достаточные гарантии для обеспечения на практике независимости адвокатов, воздерживаться от любых действий, которые могут представлять собой притеснение или преследование адвокатов или неправомерное вмешательство в их работу, и привлекать к ответственности лиц, ответственных за такие действия.

      182. В соответствии с Конституцией и Конституционным законом "О судебной системе и статусе судей" правосудие осуществляется только судом.

      183. Судьи при отправлении правосудия независимы и подчиняются только Конституции и закону. Не допускается принятие законов или иных НПА, умаляющих статус и независимость судей.

      184. Какое-либо вмешательство в деятельность суда недопустимо и влечет ответственность по закону. По конкретным делам судьи не подотчетны.

      185. К главным направлениям проводимых реформ относится совершенствование механизма обеспечения прав и свобод граждан, доступности и прозрачности судопроизводства согласно мировым стандартам.

      186. В целях упрощения доступа к правосудию осуществлен переход от пятиступенчатой системы правосудия (первая, апелляционная, кассационная, надзорная и повторная надзорная) к трехзвенной (первая, апелляционная, кассационная) с усилением роли судов первой и апелляционной инстанций.

      187. Изменен порядок подбора судейских кадров, их карьерного роста, оценки деятельности, а также привлечения к дисциплинарной ответственности. С учетом международного опыта реформирован ВСС, ставший независимым автономным органом по отбору судейских кадров.

      188. Ужесточены квалификационные требования и механизмы отбора кандидатов. Если прежде судьей становился каждый четвертый кандидат, то сейчас – лишь 4 % от числа участников. С 2019 года существенно улучшены материальные гарантии – повышена зарплата судьям всех инстанций.

      189. В 2019 году создана Комиссия по качеству правосудия, осуществляющая оценку профессиональной деятельности судьи.

      190. В рамках цифровизации судебной системы развивается электронное правосудие. Более 73 % исковых заявлений подается через Интернет. Реализованы онлайн-конструкторы заявлений, в результате использования которых создается готовое исковое заявление на основе ответов пользователей.

      191. Посредством сервиса "Судебный кабинет" в среднем за год подается свыше 1 млн. документов. Пользователям обеспечен доступ к 8 млн. судебных актов. Приказное и упрощенное производство по гражданским делам в судах ведется в электронном виде. В рамках "Электронного уголовного дела" в судах зарегистрировано 9023 уголовных дел небольшой тяжести.

      192. Созданы следственные суды, им переданы полномочия по санкционированию всех следственных действий, ограничивающих конституционные права человека и гражданина. Эффективность и востребованность их работы подтверждается данными. Растет число жалоб на действия органов уголовного преследования. Если в 2017 году судами рассмотрено 2146 жалоб, в 2018 году – 3057 или на 42,5 % больше, то за 9 месяцев 2019 года – 3033. Одновременно растет удовлетворяемость таких жалоб: в 2017 году – 26,7 %, в 2018 году – 32,1 %, за 9 месяцев 2019 года – 43,4 %.

      193. Активно ведутся превентивные меры по предупреждению коррупции в судах. Проводятся семинары по соблюдению этического кодекса судей, осуществляется минимизация контакта судей с участниками процесса, поддерживается "нулевая" терпимость к коррупции.

Пункт 40 Заключительных замечаний

      Государству-участнику следует обеспечивать, чтобы любые ограничения гарантий справедливого судебного разбирательства, налагаемые в целях защиты государственной тайны, в полной мере соответствовали его обязательствам по Пакту и, в частности, чтобы строго соблюдались права затрагиваемых ими лиц, в том числе принцип равенства процессуальных возможностей сторон в судопроизводстве.

      194. Разбирательство уголовных дел во всех судах и судебных инстанциях происходит открыто. Ограничение гласности судебного разбирательства допускается на основании постановления суда в целях охраны государственных секретов или иной охраняемой законом тайны. Перечень оснований для закрытого судебного разбирательства является исчерпывающим.

      195. ВС РК в нормативном постановлении № 3 от 2013 года разъяснил, что при отсутствии по уголовному делу предусмотренных УПК оснований ограничения гласности, в том числе связанных с охраной государственных секретов, один лишь факт совершения тяжкого или особо тяжкого преступления не является обстоятельством для закрытого разбирательства.

По статье 10 Пакта и пунктам 20, 32 Заключительных замечаний

Статья 10

      1. Все лица, лишенные свободы, имеют право на гуманное обращение и уважение достоинства, присущего человеческой личности.

      2. а) Обвиняемые в случаях, когда отсутствуют исключительные обстоятельства, помещаются отдельно от осужденных и им предоставляется отдельный режим, отвечающий их статусу неосужденных лиц;

      b) обвиняемые несовершеннолетние отделяются от совершеннолетних и в кратчайший срок доставляются в суд для вынесения решения.

      3. Пенитенциарной системой предусматривается режим для заключенных, существенной целью которого является их исправление и социальное перевоспитание. Несовершеннолетние правонарушители отделяются от совершеннолетних и им предоставляется режим, отвечающий их возрасту и правовому статусу.

      196. Казахстан уважает и охраняет права, свободы и законные интересы осужденных, обеспечивает законность применения средств их исправления, а также правовую защиту и личную безопасность.

      197. Осужденные не могут подвергаться какой-либо дискриминации. При поступлении в учреждение или орган, исполняющие наказание, администрация обязана разъяснить осужденному информацию о его правах, обязанностях и правоограничениях, а также правила внутреннего распорядка.

      198. В учреждениях устанавливается раздельное содержание осужденных мужчин и женщин, несовершеннолетних и взрослых. Впервые осужденные содержатся отдельно от осужденных, ранее отбывавших лишение свободы.

      199. Изолированно от других осужденных, а также раздельно содержатся осужденные при опасном рецидиве преступлений, осужденные к пожизненному лишению свободы, осужденные, которым пожизненное лишение свободы заменено лишением свободы на определенный срок, осужденные, которым смертная казнь заменена лишением свободы.

      200. В отдельных учреждениях, независимо от количества судимостей, содержатся осужденные – бывшие работники судов, правоохранительных и специальных государственных органов, лица, уполномоченные на осуществление контроля и надзора за поведением осужденных.

      201. Осужденные, больные инфекционными заболеваниями содержатся отдельно от здоровых. В лечебно-профилактических учреждениях осужденные содержатся вместе независимо от вида режима. В противотуберкулезных больницах раздельное содержание определяется медицинскими показаниями.

      202. В соответствии со ст.89 УИК в учреждениях средней безопасности для несовершеннолетних отбывают наказание несовершеннолетние, осужденные к лишению свободы, а также осужденные, оставленные в учреждениях средней безопасности для содержания несовершеннолетних до достижения ими 21 года, при условии пребывания не менее 1 года.

      203. Совершенствование деятельности УИС продолжается в рамках реализуемых Дорожной карты по модернизации органов внутренних дел на 2019 – 2021 годы, а также Дорожной карты развития УИС на 2019 – 2023 годы.

Пункт 20 Заключительных замечаний

      Государству-участнику следует предпринять энергичные усилия по предупреждению самоубийств и смертей в закрытых учреждениях, в частности путем:

      a) разработки эффективных стратегий и программ раннего предупреждения и совершенствования методов выявления лиц, находящихся на грани самоубийства;

      b) обеспечения своевременного, беспристрастного и независимого расследования обстоятельств смерти в местах содержания под стражей с привлечением, в соответствующих случаях, виновных к ответственности, и предоставлением семьям жертв средств правовой защиты.

      204. Всем осужденным со дня поступления в учреждения УИС оказывается психологическая помощь с созданием предпосылок для ресоциализации и успешной интеграции после освобождения. Для осужденных проводятся тренинги, лекции, сеансы релаксации, арт-терапии и др.

      205. Для недопущения суицидов в подразделения УИС направляются указания, обзоры и рекомендации, нацеленные на принятие профилактических мероприятий по недопущению чрезвычайных происшествий. Психологами выявляются лица, имеющие психические отклонения либо родственников, совершавших суициды, а также страдающих от зависимости.

      206. Организация комплексной работы по оздоровлению морально-психологического климата в среде осужденных, профилактика суицидов в пенитенциарных учреждениях обеспечиваются со стороны всех служб учреждений УИС с изучением личности каждого осужденного.

      207. Реализуется План мероприятий по взаимодействию служб учреждений КУИС МВД РК и Главного командования НГ РК по профилактике злостных нарушений, телесных повреждений и суицидов среди спецконтингента на 2018 – 2020 годы.

Пункт 32 Заключительных замечаний

      Государству-участнику следует продолжать предпринимать усилия по улучшению условий содержания под стражей, в частности, расширять доступ к адекватным медицинским услугам. Ему следует обеспечить, чтобы все утверждения о применении насилия в отношении заключенных в ходе проводимых Национальной гвардией операций по обеспечению безопасности своевременно и тщательно расследовались, а виновные привлекались к ответственности. Государству-участнику следует также принять меры для обеспечения полной независимости национального превентивного механизма и расширить его мандат, чтобы охватить все места лишения свободы, в том числе государственные учреждения с проживанием.

      208. В РК проводится поэтапная реформа пенитенциарной системы. Так, в 2020 – 2023 годах предусмотрена реконструкция учреждений УИС путем строительства на их территории жилых блоков по типовому проекту.

      209. До 1 апреля 2020 года в департаментах УИС по Алматинской и Карагандинской областей проводится пилотный проект по передаче функций медицинского обеспечения осужденных из ведения МВД РК в МЗ РК.

      210. Количество посещаемых в рамках НПМ учреждений увеличилось с 400 в 2014 году до 3262 в 2019 году, включая детские социальные учреждения. В 2017 – 2018 годах УПЧ при поддержке международных организаций было организовано 7 тренингов для участников НПМ.

По статье 11 Пакта

Статья 11

      Никто не может быть лишен свободы на том только основании, что он не в состоянии выполнить какое-либо договорное обязательство.

      211. Законодательство запрещает лишение свободы на том основании, что человек не в состоянии выполнять какое-либо договорное обязательство.

      212. Только тем лицам, обязанным выплатить алименты своим детям по решению суда, а также лицам, имеющим договорные обязательства по выплате кредитов и других долгов перед физическими и юридическими лицами, может быть установлен временный запрет на выезд за пределы РК.

      213. С 2018 года в УПК введен запрет о регистрации заявлений и сообщений о нарушениях, основанных на неисполнении или ненадлежащем исполнении гражданско-правовых сделок, совершенных в письменной форме и не признанных судом недействительными, мнимыми или притворными.

      214. Отдельные вопросы разграничения преступных посягательств от гражданско-правовых отношений предусмотрены в нормативных постановлениях ВС РК "О судебной практике по делам о мошенничестве" от 29 июня 2017 года № 6 и "О судебной практике по делам о хищениях" от 11 июля 2003 года № 8.

По статьям 12, 13 Пакта и пунктам 42, 44 Заключительных замечаний

Статья 12

      1. Каждому, кто законно находится на территории какого-либо государства, принадлежит, в пределах этой территории, право на свободное передвижение и свобода выбора местожительства.

      2. Каждый человек имеет право покидать любую страну, включая свою собственную.

      3. Упомянутые выше права не могут быть объектом никаких ограничений, кроме тех, которые предусмотрены законом, необходимы для охраны государственной безопасности, общественного порядка, здоровья или нравственности населения или прав и свобод других и совместимы с признаваемыми в настоящем Пакте другими правами.

      4. Никто не может быть произвольно лишен права на въезд в свою собственную страну.

      215. Каждый, кто законно находится в РК, имеет право свободного передвижения по ее территории и свободного выбора местожительства, кроме случаев, оговоренных законом. Каждый имеет право выезжать за пределы РК. Граждане имеют право беспрепятственного возвращения в РК.

      216. Согласно Закону "О правовом положении иностранцев" иностранцы могут свободно передвигаться по территории РК, открытой для посещения иностранцам, и избирать место жительства в соответствии с порядком, установленным законодательством. Ограничения в передвижении и выборе места жительства устанавливаются актами уполномоченных на то государственных органов, когда это необходимо для обеспечения безопасности, охраны общественного порядка, здоровья и нравственности населения, защиты прав и законных интересов граждан и других лиц.

Статья 13

      Иностранец, законно находящийся на территории какого-либо из участвующих в настоящем Пакте государств, может быть выслан только во исполнение решения, вынесенного в соответствии с законом, и, если императивные соображения государственной безопасности не требуют иного, имеет право на представление доводов против своей высылки, на пересмотр своего дела компетентной властью или лицом или лицами, специально назначенными компетентной властью, и на то, чтобы быть представленным для этой цели перед этой властью лицом или лицами.

      217. Конституция гарантирует каждому, кто законно находится на территории РК, право свободного передвижения по ее территории и свободного выбора места жительства. Данные права могут быть ограничены законами только в той мере, в какой это необходимо в целях защиты основ конституционного строя, охраны общественного порядка, прав и свобод человека, здоровья и нравственности населения.

      218. Иностранные граждане и лица без гражданства пользуются правами и свободами, а также несут обязанности, установленные для граждан, если иное не предусмотрено Конституцией, законами и международными договорами.

      219. Общие правила экстрадиции иностранных граждан и обращения иностранных государств о выдаче граждан РК регламентированы УПК РК.

      220. Иностранный гражданин, виновный в нарушении законодательства РК, привлекается к административной ответственности в соответствии с законодательством РК.

Пункт 42 Заключительных замечаний

      Государству-участнику следует привести свою систему обязательной регистрации по месту жительства в полное соответствие с положениями Пакта.

      221. Казахстан гарантирует своим гражданам право свободного передвижения, выезда за пределы страны и беспрепятственного возвращения.

      222. Каждый, кто законно находится в РК, имеет право свободного передвижения по ее территории и свободного выбора местожительства, кроме случаев, оговоренных законом. Каждый имеет право выезжать за пределы РК. Граждане имеют право беспрепятственного возвращения в РК.

      223. Задачей регистрации граждан по месту жительства и временного пребывания является мониторинг процессов внутренней миграции, учет граждан для определения развития каждого населенного пункта при разработке программ развития территории. На основании данных расчетов планируется создание рабочих мест, инфраструктуры, строительство школ, больниц.

      224. Институт регистрации в РК не ограничивает право на свободное передвижение и соответствует международной практике, так как от этого зависит планирование экономической и социальной политики.

      225. В целях соблюдения конституционного права граждан на свободу передвижения по ее территории и свободного выбора местожительства, ограничения при регистрации места жительства не допускаются.

      226. Принимаются меры по усовершенствованию регистрации граждан. С 2018 года отменена госпошлина за регистрацию, для регистрации нужно только удостоверение личности. Автоматизирована процедура регистрации по месту жительства через ПЭП (с 2017 года – временная регистрация, с 2018 года – постоянная, в 2019 году – через мобильное приложение).

      227. С декабря 2018 года внедрена проактивная услуга регистрации новорожденных посредством направления SMS на телефон матери ребенка.

      228. Административная ответственность за проживание граждан без регистрации по месту жительства не влечет административный арест. Согласно КоАП, проживание без регистрации по месту жительства влечет предупреждение либо штраф в размере 7 МРП.

Пункт 44 Заключительных замечаний

      Государству-участнику следует гарантировать эффективный доступ к процедурам определения статуса беженца на всех пограничных пунктах, в том числе в международных аэропортах и транзитных зонах, обеспечить надлежащие процедуры обращения за помощью и организовывать соответствующую подготовку сотрудников Пограничной службы и других ответственных должностных лиц государства, чтобы лучше подготовить их к принятию верных решений по ходатайствам. Ему также следует не допускать случаи принудительного возвращения, пока не завершится процедура рассмотрения апелляции в отношении решения о непредоставлении убежища. Наконец, государству-участнику следует строго следить за соблюдением абсолютного запрета на выдворения в соответствии со статьями 6 и 7 Пакта и: а) проявлять максимальную осмотрительность при оценке дипломатических гарантий; b) обеспечивать надлежащий, эффективный и независимый мониторинг после передачи лиц, передаваемых в соответствии с дипломатическими гарантиями; с) не полагаться на такие гарантии в тех ситуациях, когда государство-участник не в состоянии эффективно проконтролировать обращение с такими лицами после их выдачи, высылки, передачи или возвращения в другие страны; и d) принимать соответствующие меры по исправлению положения, когда гарантии не выполняются.

      229. Казахстан присоединился к Конвенции о статусе беженцев 1951 года. Запрещается высылать или возвращать беженцев на границу страны, где их жизни или свободе угрожает опасность в связи с их расой, религией, гражданством, принадлежностью к социальной группе или по убеждениям.

      230. Законом "О беженцах" определен порядок подачи и регистрации ходатайства о присвоении статуса беженца, в том числе при различных обстоятельствах перехода Государственной границы РК. В частности, при пересечении Государственной границы лицо подает письменное ходатайство в пункт миграционного контроля, а в случае отсутствия – в ПС КНБ РК. В случае вынужденного незаконного пересечения границы (в связи чрезвычайными происшествиями) заявление может быть подано сотрудникам ПС КНБ РК.

      231. Для координации работы с беженцами в КМС МВД РК создана постоянно действующая Комиссия по рассмотрению жалоб на решения Управлений миграционной службы ДП областей, гг. Нур-Султана, Алматы и Шымкента об отказе в присвоении, продлении, лишении и прекращении статуса беженца с участием представителей МИД, МЗ, МТСЗН, МОН, ПС КНБ, а также Управления Верховного Комиссара ООН по делам беженцев.

По статье 15 Пакта

Статья 15

      1. Никто не может быть признан виновным в совершении какого-либо уголовного преступления вследствие какого-либо действия или упущения, которое, согласно действовавшему в момент его совершения внутригосударственному законодательству или международному праву, не являлось уголовным преступлением. Равным образом, не может назначаться более тяжкое наказание, чем то, которое подлежало применению в момент совершения уголовного преступления. Если после совершения преступления законом устанавливается более легкое наказание, действие этого закона распространяется на данного преступника.

      2. Ничто в настоящей статье не препятствует преданию суду и наказанию любого лица за любое деяние или упущение, которые в момент совершения являлись уголовным преступлением согласно общим принципам права, признанным международным сообществом.

      232. РК в полной мере соблюдает нормы Пакта касательно запрета осуждения за действия, не признававшиеся преступными во время их совершения. Согласно Конституции одним из принципов судопроизводства провозглашается, что законы, устанавливающие или усиливающие ответственность, возлагающие новые обязанности или ухудшающие их положение, обратной силы не имеют. Если после совершения правонарушения ответственность отменена или смягчена, применяется новый закон.

      233. Единственным основанием уголовной ответственности является совершение уголовного правонарушения. Никто не может быть подвергнут повторно уголовной ответственности за одно и то же правонарушение. Применение закона по аналогии не допускается.

      234. Уголовное законодательство состоит исключительно из УК РК. Иные законы, предусматривающие уголовную ответственность, подлежат применению только после их включения в УК РК. Так, все лица, совершившие преступления, несут уголовную, административную, гражданско-правовую и дисциплинарную ответственность в соответствии с законодательством.

По статье 16 Пакта

Статья 16

      Каждый человек, где бы он ни находился, имеет право на признание его правосубъектности.

      235. В соответствии со статьей 13 Конституции каждый имеет право на признание его правосубъектности и вправе защищать свои права и свободы всеми не противоречащими закону способами, включая необходимую оборону.

      236. Согласно статье 12 Конституции, права и свободы человека принадлежат каждому от рождения, признаются абсолютными и неотчуждаемыми, определяют содержание и применение законов и иных НПА.

      237. Документами, удостоверяющими личность, являются паспорт гражданина, удостоверение личности гражданина, вид на жительство иностранца, удостоверение лица без гражданства, дипломатический и служебный паспорта РК, удостоверение беженца, удостоверение личности моряка, заграничный паспорт, свидетельство на возвращение, свидетельство о рождении. В случаях, предусмотренных УПК РК, водительское удостоверение и военный билет могут быть признаны документами, удостоверяющими личность.

По статье 17 Пакта

Статья 17

      1. Никто не может подвергаться произвольному или незаконному вмешательству в его личную и семейную жизнь, произвольным или незаконным посягательствам на неприкосновенность его жилища или тайну его корреспонденции или незаконным посягательствам на его честь и репутацию.

      2. Каждый человек имеет право на защиту закона от такого вмешательства или таких посягательств.

      238. Согласно Конституции каждый имеет право на неприкосновенность частной жизни, личную и семейную тайну, защиту своей чести и достоинства.

      239. Жилище неприкосновенно. Не допускается лишение жилища, иначе как по решению суда. Проникновение в жилище, производство его осмотра и обыска допускаются лишь в случаях и в порядке, установленных законом.

      240. Согласно ст. 10 Закона "О персональных данных и их защите" доступ к персональным данным определяется условиями согласия субъекта или его законного представителя, предоставленного собственнику и (или) оператору на их сбор и обработку, если иное не предусмотрено законодательством. Доступ к данным должен быть запрещен, если собственник и (или) оператор, и (или) третье лицо отказываются принять на себя обязательства по обеспечению требований Закона или не могут их обеспечить.

По статьям 18, 27 Пакта и пункту 48 Заключительных замечаний

Статья 18

      1. Каждый человек имеет право на свободу мысли, совести и религии. Это право включает свободу иметь или принимать религию или убеждения по своему выбору и свободу исповедовать свою религию и убеждения как единолично, так и сообща с другими, публичным или частным порядком, в отправлении культа, выполнении религиозных и ритуальных обрядов и учении.

      2. Никто не должен подвергаться принуждению, умаляющему его свободу иметь или принимать религию или убеждения по своему выбору.

      3. Свобода исповедовать религию или убеждения подлежит лишь ограничениям, установленным законом и необходимым для охраны общественной безопасности, порядка, здоровья и морали, равно как и основных прав и свобод других лиц.

      4. Участвующие в настоящем Пакте Государства обязуются уважать свободу родителей и в соответствующих случаях законных опекунов обеспечивать религиозное и нравственное воспитание своих детей в соответствии со своими собственными убеждениями.

      241. В статье 22 Конституции четко закреплено: "каждый имеет право на свободу совести". Свобода совести – это одно из основных личных прав человека, означающее, прежде всего, свободу индивидуума от любого идеологического контроля, право каждого самостоятельно выбирать для себя систему духовных ценностей.

      242. Право на свободу вероисповедания закреплено в Законе "О религиозной деятельности и религиозных объединениях", который направлен на обеспечение принципов свободы вероисповедания через достижение баланса общественных и религиозных интересов, а также развитие отношений взаимопонимания между государством и религиозными объединениями.

      243. В Законе четко сказано: "Если международным договором, ратифицированным Республикой Казахстан, установлены иные правила, чем те, которые содержатся в настоящем Законе, то применяются правила международного договора". Не во всех странах есть аналогичные положения.

      244. Закон отвечает основным общепризнанным стандартам прав человека, направлен на защиту свободы вероисповедания и религиозной деятельности, а также обеспечение межконфессионального мира в нашей стране.

      245. Ключевые положения Закона основаны на опыте ЕС. В частности, на Рекомендациях СЕ "Превышение своих полномочий сектами и нарушения прав человека" 2012 года и "О незаконной деятельности сект" 1999 года и "О сектах и новых религиозных движениях" 1992 года.

Статья 27

      В тех странах, где существуют этнические, религиозные и языковые меньшинства, лицам, принадлежащим к таким меньшинствам, не может быть отказано в праве совместно с другими членами той же группы пользоваться своей культурой, исповедовать свою религию и исполнять ее обряды, а также пользоваться родным языком.

      246. Конституция гарантирует равенство прав и свобод, независимо от расы, этнической принадлежности, отношения к религии, принадлежности к социальным группам и общественным объединениям.

      247. Принципы национального единства: "Одна страна – одна судьба", "Разное происхождение – равные возможности", "Единство в многообразии", "Развитие национального духа", они определяют содержание всех стратегий, концепций и программ общественного развития.

      248. В Казахстане мирно сосуществуют и взаимодействуют представители около 3800 религиозных субъектов, представляющих 18 конфессий и деноминаций, в том числе мормонов, кришнаитов, мунитов, бахаи и других. Все они могут свободно изучать религию, собираться для отправления религиозных культов, распространять религиозную литературу.

      249. Государственная политика направлена на сохранение, укрепление межконфессиональной гармонии и соблюдение прав человека на свободу вероисповедания, подтверждением чего является международная инициатива по созыву Съезда лидеров мировых и традиционных религий. Так, в столице каждые три года проходят съезды, участниками которых стали главы крупнейших конфессий мира, посланники ислама, православия, католицизма, протестантизма, буддизма, индуизма, конфуцианства, иудаизма и другие.

      250. Сформирована собственная модель межэтнического взаимодействия. Ее ключевым звеном является Ассамблея народа Казахстана, Председателем которой является Первый Президент Республики Казахстан – Елбасы.

      251. Деятельность Ассамблеи направлена на формирование общества, где представители всех этносов вовлечены в общественно-политическую, экономическую, социальную и культурную жизнь общества. В деятельности Ассамблеи приоритетным является принцип гражданского участия. Так, Ассамблея сотрудничает с 1155 этнокультурными объединениями.

      252. Интеграция в систему государственной власти и гражданского общества позволяет Ассамблее формулировать и транслировать общественные запросы, содействовать коррекции этнополитики, гибкому и оперативному реагированию уполномоченных госорганов на все изменения и тенденции.

      253. Поддержка в сфере сохранения и развития традиций, языков и культуры – один из приоритетов государственной политики. Под эгидой этнокультурных объединений выпускается 52 печатных издания на 15 языках. В телеэфир выходит 4 передачи на 11 языках.

      254. Внедряется трехъязычное образование с созданием условий для изучения и развития языков этносов, корреспондируемых с Люблянскими рекомендациями, поощряющими многоязычие как элемент интеграции.

      255. Предпринимаются меры по максимальному охвату детей этнических меньшинств образованием на родном языке. Функционирует более 190 воскресных школ, где учащиеся изучают традиции, обычаи и языки 27 этносов. В целях поддержки и сохранения языков этносов выпущено пособие для изучения языков этносов Казахстана "Ана тілі" на 25 языках.

Пункт 48 Заключительных замечаний

      Государству-участнику следует гарантировать эффективное осуществление свободы религии и вероисповедания и свободу исповедовать свою религию или веру на практике. Ему следует рассмотреть возможность приведения статьи 22 своей Конституции в соответствие с положениями Пакта и пересмотреть все соответствующие законы и виды практики в целях устранения любых ограничений, которые выходят за рамки узко толкуемых ограничений, допускаемых по статье 18 Пакта.

      256. Казахстан проводит постоянную работу по развитию толерантности и диалога между представителями всех без исключения религий, одновременно защищая свободу религии или убеждений всех членов общества.

      257. Создан Центр Н. Назарбаева по развитию межконфессионального и межцивилизационного диалога, направленный на популяризацию идей Съезда лидеров мировых и традиционных религий.

По статьям 19, 21 Пакта и пунктам 52, 50 Заключительных замечаний

Статья 19

      1. Каждый человек имеет право беспрепятственно придерживаться своих мнений.

      2. Каждый человек имеет право на свободное выражение своего мнения; это право включает свободу искать, получать и распространять всякого рода информацию и идеи, независимо от государственных границ, устно, письменно или посредством печати или художественных форм выражения, или иными способами по своему выбору.

      3. Пользование предусмотренными в пункте 2 настоящей статьи правами налагает особые обязанности и особую ответственность. Оно может быть, следовательно, сопряжено с некоторыми ограничениями, которые однако должны быть установлены законом и являться необходимыми:

      a) для уважения прав и репутации других лиц,

      b) для охраны государственной безопасности, общественного порядка, здоровья или нравственности населения.

      258. Конституция, законы "О доступе к информации" и "О СМИ" закрепляют право каждого свободно получать и распространять информацию любым, не запрещенным законом способом.

      259. Право на доступ к информации может быть ограничено только законами и лишь в той мере, в какой это необходимо в целях защиты конституционного строя, охраны общественного порядка, прав и свобод человека, здоровья и нравственности населения.

      260. В целях совершенствования законодательства в области доступа к информации, с учетом рекомендаций международных организаций разработаны поправки, которые включены в проект Закона "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам информации". В частности, предлагается введение понятия уполномоченного органа в области доступа к информации и его компетенции, подготовка ежегодного отчета о состоянии сферы доступа к информации и внесение его Главе государства, определение уполномоченного лица по доступу к информации в каждом государственном органе и т.д.

      261. Свобода слова, гарантированная Конституцией и законодательством РК, также налагает обязательства быть объективным и честным в работе. Кроме того, законодательство предоставляет в достаточном количестве свободу в деятельности журналистов.

      262. Согласно статье 26 Закона "О СМИ" журналист освобождается от ответственности, если распространяемая информация: содержалась в официальных сообщениях; содержится в ответе на запрос СМИ или получена из материалов уполномоченного лица (подразделения) по взаимодействию со СМИ; получена от рекламодателей и рекламопроизводителей; является дословным воспроизведением официальных выступлений депутатов, должностных или уполномоченных лиц государственных органов, органов местного самоуправления, физических и юридических лиц, за исключением распространения информации, запрещенной или иным образом ограниченной к распространению вступившими в законную силу судебными актами или законами РК; содержалась в авторских выступлениях, идущих в эфир без предварительной записи, либо текстах, не подлежащих редактированию в соответствии с настоящим Законом; содержалась в сообщениях, материалах или их фрагментах, распространенных другим СМИ, поставленным на учет, при условии указания в своем сообщении ссылки на СМИ; содержалась в обязательных сообщениях.

      263. При этом, согласно пункту 3 статьи 20 Конституции не допускаются пропаганда или агитация насильственного изменения конституционного строя, нарушения целостности РК, подрыва безопасности государства, войны, социального, расового, национального, религиозного, сословного и родового превосходства, а также культа жестокости и насилия. Соответствующие ограничения содержатся и в статье 13 Закона "О СМИ".

      264. Внесенные в 2017 году поправки в Закон "О СМИ" обеспечивают оперативное получение информации. Сокращен срок рассмотрения запроса СМИ по разъяснению предоставленных официальных сообщений с 3 до 2 рабочих дней. При необходимости дополнительного изучения, срок может быть однократно продлен не более чем на 15 календарных дней. Ранее срок рассмотрения запроса мог составить один месяц.

      265. Запрос о предоставлении информации, не входящей в официальные сообщения, рассматривается в течение 7 рабочих дней. Вместе с тем, уполномоченные государственные органы соответствующей отрасли в рамках своей компетенции и (или) местные исполнительные органы при нарушении условий жизнедеятельности населения на определенной территории обязаны не позднее 3 часов с момента наступления события предоставлять СМИ официальные сообщения о текущей ситуации.

Статья 21

      Признается право на мирные собрания. Пользование этим правом не подлежит никаким ограничениям, кроме тех, которые налагаются в соответствии с законом и которые необходимы в демократическом обществе в интересах государственной или общественной безопасности, общественного порядка, охраны здоровья и нравственности населения или защиты прав и свобод других лиц.

Пункт 52 Заключительных замечаний

      Государству-участнику следует обеспечить, чтобы все лица в полной мере пользовались как в законодательном порядке, так и на практике своим правом на свободу собраний, и пересмотреть все соответствующие нормативные положения, политику и практику в целях обеспечения того, чтобы любые ограничения свободы собраний, в том числе путем применения к лицам, осуществляющим это право, мер административного и уголовного наказания, отвечали строгим требованиям статьи 21 Пакта.

      266. Казахстан признает, что свобода собраний – это демократический институт политической активности граждан, подлежащий постоянному развитию. Законодательство гарантирует реализацию и защиту этого естественного неотчуждаемого права человека. Такими гарантиями являются закрепление права на свободу собраний в Конституции и регламентация порядка их организации и проведения в специальном Законе. Эти гарантии подкреплены ответственностью за ограничение прав и свобод гражданина по мотивам убеждений, принадлежности к общественным объединениям или по иным причинам, и за незаконное воспрепятствование проведению собрания, митинга, демонстрации, шествия, пикетирования или участию в них.

      267. Порядок организации и проведения собраний регулирует Закон "О порядке организации и проведения мирных собраний в Республике Казахстан", который был подписан Президентом Республики Казахстан 25 мая 2020 года.

      268. Закон направлен на совершенствование механизма, обеспечивающего регулирование порядка организации и проведения мирных собраний, а также решения актуальных вопросов путем устранения пробелов с учетом международного опыта.

      269. Законом предусмотрено введение юридического определения публичных мероприятий как "собрание", "митинг", "шествие", "пикет", "демонстрация", внедрение детальной регламентации прав и обязанностей организаторов и участников, а также установление порядка проведения предварительной агитации, временных периодов публичных мероприятий.

      270. Также закон предусматривает введение гибридного порядка организации мирных собраний, включающего в себя и разрешительный, и уведомительный порядки. Такой подход позволяет Казахстану сделать значимый шаг в сторону большей либерализации вопросов мирных собраний.

Пункт 50 Заключительных замечаний

      Государству-участнику следует:

      a) рассмотреть возможность декриминализации клеветы и в любом случае применять уголовное законодательство лишь в связи с наиболее серьезными случаями, имея в виду что, как это предусмотрено в замечании общего порядка 34 (2011) о свободе мнений и их выражения, лишение свободы ни при каких условиях не должно считаться адекватной мерой наказания за клевету;

      b) отменить или иным образом пересмотреть другие правовые положения, ограничивающие свободу выражения мнений, в том числе положений об оскорблении, в целях приведения их в соответствие со своими обязательствами по Пакту;

      c) уточнить расплывчатое и широкое определение ключевых терминов в этих законах, включая преступление, связанное с возбуждением "социальной, национальной, родовой, сословной или религиозной розни";

      d) воздерживаться от применения положений уголовного законодательства и других нормативных положений в качестве инструментов подавления инакомыслия, выходящих за рамки допускаемых статьей 19 Пакта узко сформулированных ограничений.

      271. Согласно УПК РК уголовные дела о клевете отнесены к делам частного обвинения. Производство по этим делам начинается по жалобе потерпевшего и подлежит прекращению в случае примирения.

      272. 22 декабря 2019 года в рамках второго заседания НСОД Президент предложил декриминализировать статью 130 УК РК и перевести ее в КоАП.

      273. Кроме того, статья 5 Конституции предусматривает запрет на создание общественных объединений, цель которых направлена на "разжигание" розни. Диспозиция статьи 174 УК РК предусматривает термин "возбуждение", а не "разжигание", что противоречит норме Конституции. Вместе тем, термин "разжигание" на государственный язык в Конституции переведен как "қоздыру". Термин "возбуждение" в статье 174 УК РК на государственном языке переведен также как "қоздыру".

      274. В этой связи, Президент предложил изменить формулировку статьи 174 УК РК – "возбуждение социальной, национальной, родовой, расовой, сословной или религиозной розни" и гуманизировать данную статью, внести изменение в существующую редакцию, отказаться от формулировки "возбуждение" и использовать вместо нее более точное юридическое понятие "разжигание".

      275. Кроме того, в целях гуманизации предлагается предусмотреть в санкции части 1 статьи 174 УК РК норму дополнительного альтернативного наказания в виде штрафа в размере от 2000 до 7000 МРП.

По статье 20 Пакта

Статья 20

      1. Всякая пропаганда войны должна быть запрещена законом.

      2. Всякое выступление в пользу национальной, расовой или религиозной ненависти, представляющее собой подстрекательство к дискриминации, вражде или насилию, должно быть запрещено законом.

      276. В соответствии с Законом "О национальной безопасности Республики Казахстан" терроризм, экстремизм и сепаратизм в любых их формах и проявлениях относятся к числу основных угроз национальной безопасности.

      277. Статья 41-1 Закона "О связи", наделяющая Генерального Прокурора и его заместителей правом внесения представления по временному приостановлению работы сетей и (или) средств связи, не противоречит международным нормам. Основанием могут быть только использование их в преступных целях, наносящих ущерб интересам общества и государства, а также для распространения информации, содержащей призывы к экстремистской и террористической деятельности, массовым беспорядкам, и к участию в мероприятиях, проводимых с нарушением установленного порядка.

      278. Данный механизм используется в исключительных случаях. С момента его принятия были внесены лишь 15 предписаний в отношении материалов, пропагандирующих экстремизм, терроризм и войну. К примеру, по предписанию ГП РК в судебном порядке признаны незаконными и запрещены к распространению видеоролики, где содержались призывы к вступлению в ряды террористов в Сирии и Ираке ("Муджахеды из Казахстана в Шаме", "Те, кто были правдивы с Аллахом", "Состязайтесь в благих делах" и другие).

      279. Анализ международного опыта показывает, что во многих развитых странах такая практика реагирования на незаконный контент общепринята. В ряде стран ЕС им наделены несколько государственных органов (по сферам).

По статье 22 Пакта и пункту 54 Заключительных замечаний

Статья 22

      1. Каждый человек имеет право на свободу ассоциации с другими, включая право создавать профсоюзы и вступать в таковые для защиты своих интересов.

      2. Пользование этим правом не подлежит никаким ограничениям, кроме тех, которые предусматриваются законом и которые необходимы в демократическом обществе в интересах государственной или общественной безопасности, общественного порядка, охраны здоровья и нравственности населения или защиты прав и свобод других лиц. Настоящая статья не препятствует введению законных ограничений пользования этим правом для лиц, входящих в состав вооруженных сил и полиции.

      3. Ничто в настоящей статье не дает право Государствам, участвующим в Конвенции Международной организации труда 1948 года относительно свободы ассоциаций и защиты права на организацию, принимать законодательные акты в ущерб гарантиям, предусматриваемым в указанной Конвенции, или применять закон таким образом, чтобы наносился ущерб этим гарантиям.

      280. Согласно статье 23 Конституции граждане имеют право на свободу объединений.

      281. Предметом регулирования Закона "Об общественных объединениях" являются общественные отношения, возникающие в связи с реализацией гражданами права на свободу объединений, а также созданием, деятельностью, реорганизацией и ликвидацией общественных объединений.

      282. В соответствии с Законом "О профессиональных союзах" профсоюз создается по инициативе группы граждан не менее 10 человек, связанных общностью их профессиональных интересов, созывающих учредительный съезд, на котором утверждается устав и формируются профсоюзные органы.

      283. Профсоюзы создаются на основе равноправия их членов. Количество профсоюзов, создаваемых в рамках одной отрасли, организации, не ограничивается. Всем профсоюзам предоставляются равные правовые возможности. Условия и порядок вступления в профсоюз, выхода из него, утраты членства определяются уставом профсоюза.

Пункт 54 Заключительных замечаний

      Государству-участнику следует привести свои нормативные положения и практику, регулирующие регистрацию и деятельность политических партий и неправительственных организаций, а также нормативно-правовую базу, регулирующую забастовки и деятельность профессиональных союзов, в полное соответствие с положениями статей 19, 22 и 25 Пакта. Ему следует, в частности:

      a) воздерживаться от привлечения к уголовной ответственности общественных объединений, в том числе политических партий, за их законную деятельность на основании норм уголовного права, которые определены в широком смысле и не отвечают принципу правовой определенности;

      b) уточнить широкие основания для приостановления деятельности или роспуска политических партий;

      c) обеспечивать, чтобы новое законодательство о грантовом финансировании общественных объединений не использовалось как средство неправомерного контроля и вмешательства в деятельность таких объединений или в целях ограничения их возможностей по сбору средств.

      284. В 2018 году приняты поправки в законы о выборах и местном самоуправлении, направленные на развитие политической конкуренции, многопартийности и плюрализма мнений, включая введение пропорциональной системы выборов депутатов местных представительных органов.

      285. 22 декабря 2019 года в рамках второго заседания НСОД Президент отметил необходимость снизить регистрационный барьер создания политических партий с 40 до 20 тысяч человек. Разработан соответствующий законопроект, который 6 апреля 2020 года был внесен в Мажилис Парламента.

      286. В рамках реализации рекомендаций МОТ разработан проект Закона "О внесений изменений и дополнений в некоторые законодательные акты по вопросам труда", предусматривающий такие нововведения, как упрощение условий регистрации профсоюзов, исключение обязательного членства профсоюзов в вышестоящих профсоюзных объединениях, упрощение условий подтверждения статуса профсоюзов в качестве республиканских, отраслевых, региональных, уточнение случаев признания забастовок незаконными, в том числе на опасных производственных объектах, закрепление полномочий представителей работодателей в системе социального партнерства (определены представители работодателей и их полномочия, исключается участие НПП в системе социального партнерства), вместо "ликвидации" вводится "приостановление" с возможностью восстановления деятельности, гуманизация ст.402 УК РК (ч.1 переводится в разряд уголовных проступков, санкции ч.2 из категории средней тяжести переводятся в небольшой тяжести).

По статье 23 Пакта

Статья 23

      1. Семья является естественной и основной ячейкой общества и имеет право на защиту со стороны общества и государства.

      2. За мужчинами и женщинами, достигшими брачного возраста, признается право на вступление в брак и право основывать семью.

      3. Ни один брак не может быть заключен без свободного и полного согласия вступающих в брак.

      4. Участвующие в настоящем Пакте Государства должны принять надлежащие меры для обеспечения равенства прав и обязанностей супругов в отношении вступления в брак, во время состояния в браке и при его расторжении. В случае расторжения брака должна предусматриваться необходимая защита всех детей.

      287. Согласно Конституции брак и семья, материнство, отцовство и детство находятся под защитой государства. Забота о детях и их воспитание являются естественным правом и обязанностью родителей. Совершеннолетние трудоспособные дети обязаны заботиться о нетрудоспособных родителях.

      288. Кодекс "О браке (супружестве) и семье" определяет цели, задачи, принципы и основы регулирования брачно-семейных отношений, обеспечивает защиту прав и интересов семьи, определяя ее развитие приоритетным направлением государственной социальной политики.

      289. Запрещаются любые ограничения при вступлении в брак по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, расы, национальности, языка, отношения к религии или по любым иным обстоятельствам. Права граждан в брачно-семейных отношениях могут быть ограничены только на основании закона и только в той мере, в какой это необходимо в целях защиты конституционного строя, охраны общественного порядка, прав и свобод человека, здоровья и нравственности населения.

      290. Для заключения брака необходимы свободное и полное согласие вступающих в брак и достижение ими брачного возраста. Брачный возраст устанавливается в 18 лет. При беременности и рождении общего ребенка, брачный возраст снижается на срок не более 2 лет.

      291. Супруги пользуются равными правами и исполняют равные обязанности. Супруги обязаны строить свои отношения в семье на основе взаимоуважения и взаимопомощи, содействовать благополучию и укреплению семьи, заботиться о здоровье, развитии своих детей и их благосостоянии.

      292. Брак, заключенный по религиозным обрядам, не приравнивается к зарегистрированному браку и не порождает соответствующих правовых последствий. Брачные церемонии по религиозным обрядам в мечетях производятся только при наличии свидетельства о заключении брака.

      293. В УК предусмотрена ответственность за половое сношение или иные действия сексуального характера с лицом, не достигшим 16 лет. Это свидетельствует о том, что ответственность за принуждение несовершеннолетних к вступлению в брак, либо за вступление с ними в брачные отношения уже предусмотрена в действующем законодательстве РК.

По статье 24 Пакта

Статья 24

      1. Каждый ребенок без всякой дискриминации по признаку расы, цвета кожи, пола, языка, религии, национального или социального происхождения, имущественного положения или рождения имеет право на такие меры защиты, которые требуются в его положении как малолетнего со стороны его семьи, общества и государства.

      2. Каждый ребенок должен быть зарегистрирован немедленно после его рождения и должен иметь имя.

      3. Каждый ребенок имеет право на приобретение гражданства.

      294. Согласно Закону "О правах ребенка" все дети имеют равные права независимо от происхождения, расовой и национальной принадлежности, положения, пола, языка, образования, отношения к религии, места жительства, состояния здоровья и иных обстоятельств, касающихся ребенка и его родителей или других законных представителей. Равной и всесторонней защитой пользуются дети, рожденные как в браке, так и вне его.

      295. Согласно статье 9 Закона каждый ребенок после рождения должен быть зарегистрирован в соответствии с законами. С момента рождения он имеет право на имя, отчество и фамилию, национальность и гражданство, а в случаях, предусмотренных законами, право на их сохранение.

      296. Согласно статье 187 Кодекса "О браке (супружестве) и семье" в случаях рождения ребенка в медицинской организации и отсутствия документов, удостоверяющих личность матери, в момент регистрации факта рождения сведения о ней заполняются по заявлению матери и согласно медицинскому свидетельству о рождении, в котором имеется отметка о том, что сведения о матери записаны с ее слов. Данная норма Кодекса решает вопросы, касающиеся безгражданства новорожденных детей, у родителей которых отсутствуют документы, удостоверяющие личность.

По пункту 6 Заключительных замечаний

Пункт 6 Заключительных замечаний

      Государству-участнику следует принять все необходимые меры для обеспечения наличия соответствующих процедур в интересах полного выполнения рекомендаций, содержащихся в Соображениях Комитета, чтобы гарантировать право жертв на эффективное средство правовой защиты в случае нарушения Пакта. Ему следует своевременно и полностью выполнить все рекомендации, содержащиеся в касающихся его Соображениях.

      297. В настоящее время под эгидой ГП РК создана Межведомственная рабочая группа из числа государственных органов по рассмотрению индивидуальных жалоб, поданных против Казахстана в профильные комитеты ООН, а также выработке механизма исполнения их решений. В данном направлении ведется системная работа.

По пункту 8 Заключительных замечаний

Пункт 8 Заключительных замечаний

      Государству-участнику следует принять дальнейшие меры по приведению института Омбудсмена в полное соответствие с Парижскими принципами (резолюция 48/134 Генеральной Ассамблеи, приложение), в том числе путем дальнейшего укрепления его независимости и путем предоставления ему достаточных финансовых и людских ресурсов, соизмеримых с его усилившейся ролью как еще и национального превентивного механизма.

      298. Целесообразность рассмотрения вопроса о повышении эффективности деятельности института Уполномоченного по правам человека в Республике Казахстан предусмотрена в Концепции правовой политики на период с 2010 до 2020 года (утверждена Указом Президента РК от 24 августа 2009 года № 858).

      299. Так, 10 марта 2017 года Президентом подписан Закон "О внесении изменений в Конституцию РК", предусматривающий избрание Уполномоченного по правам человека Сенатом Парламента по представлению Президента.

      300. В настоящее время формируется новый проект стратегического документа по правовой политике Казахстана на долгосрочный период. В рамках данного документа планируется также предусмотреть вопрос повышения эффективности деятельности института Уполномоченного по правам человека. Вместе с тем, вопрос укрепления потенциала Уполномоченного по правам человека рассматривается каждый год.

      301. Помимо этого в 2019 году был также укреплен мандат национального превентивного механизма, деятельность которого координируется Уполномоченным по правам человека. Так, было увеличено количество учреждений и организаций, подлежащих превентивным посещениям НПМ, а также расширено превентивное влияние НПМ в разрезе направленностей посещаемых учреждений. Другими словами, сегодня под мандат НПМ подпадают центры адаптации несовершеннолетних, специальные учреждения образования, в том числе с особым режимом содержания, воспитательная колония, камеры для содержания несовершеннолетних в СИЗО и ИВС, участковые пункты полиции, детские отделения при психиатрических, туберкулезных диспансерах, дом ребенка при женской колонии.

По пункту 14 Заключительных замечаний

Пункт 14 Заключительных замечаний

      Государству-участнику следует привести свое законодательство и практику, связанные с борьбой с терроризмом и экстремизмом, в полное соответствие со своими обязательствами по Пакту, в частности путем пересмотра соответствующих законодательных положений в целях уточнения и сужения широких понятий, о которых говорится выше, для обеспечения того, чтобы они отвечали принципам правовой определенности и предсказуемости и чтобы такое законодательство не применялось для запрещения защищенных законом поведения и высказываний. Ему следует также обеспечить соблюдение прав на справедливое судебное разбирательство и доступ к правосудию при осуществлении любого преследования за "экстремизм".

      302. Согласно статье 20 Конституции не допускаются пропаганда или агитация насильственного изменения конституционного строя, нарушения целостности РК, подрыва безопасности, войны, социального, расового, национального, религиозного, сословного и родового превосходства.

      303. Казахстан поддерживает международные и региональные инициативы по борьбе с терроризмом. Более того, являясь первой страной из центрально-азиатского региона, избранной непостоянным членом СБ ООН, ряд инициатив Казахстана получили поддержку и были реализованы с участием других государств-членов ООН.

      304. Принимаемые меры на международном и региональном уровне свидетельствуют о твердом намерении нашей страны выполнять обязательства по резолюции 2178 (2014) СБ ООН. Особенно это касается защиты прав и свобод человека в контексте обеспечения национальной безопасности и мира, сохранения внутренней стабильности.

      305. Казахстан уважает мандат и задачи специальных процедур в продвижении прав человека с учетом конвенций, решений и рекомендаций институтов ООН. В этой связи, Правительство выражает благодарность Специальному докладчику ООН по вопросу о поощрении и защите прав человека в условиях борьбы с терроризмом Ф. Ни Аолайн за проведение открытого диалога по вопросам своего мандата во время визита в РК в период с 10 по 17 мая 2019 года.

      306. Исходя из норм Конституции, положений Пакта, Замечаний общего порядка КПЧ ООН, а также Сиракузских принципов были приняты законы, запрещающие и предусматривающие ответственность за всякое выступление в пользу национальной, расовой или религиозной ненависти, подстрекательству к дискриминации, вражде или насилию.

      307. В соответствии с Законом "О национальной безопасности" терроризм и экстремизм в любых их формах и проявлениях относятся к числу основных угроз национальной безопасности. Законами "О СМИ", "О противодействии экстремизму" и "О противодействии терроризму" установлен запрет на пропаганду и оправдание экстремизма и терроризма.

      308. В УК РК закреплена статья 174 об ответственности за возбуждение социальной, национальной, родовой, расовой, сословной или религиозной розни. Действие статьи не противоречит, а наоборот вытекает из требований Пакта, норм других договоров, а также позиции международных организаций. В частности, страны ОБСЕ признали опасность преступлений на почве ненависти и обязались принимать меры по усилению ответственности за совершение подобных преступлений.

      309. Таким образом, наличие уголовной ответственности за возбуждение розни соответствует как национальным интересам, так и международным обязательствам Казахстана.

      310. В новом УК РК введена уголовная ответственность за такие уголовные правонарушения, как "прохождение террористической или экстремисткой подготовки", "нападения на здания, сооружения, средства сообщения и связи или их захват".

      311. Изменен возрастной уровень наступления уголовной ответственности за террористические преступления. Если по старому УК РК уголовная ответственность наступала с 14 лет за три вида преступлений террористической направленности, то согласно новому УК РК – с 14 лет за 12 составов террористических и экстремистских уголовных правонарушений.

      312. Законом "О противодействии терроризму" урегулированы нормы по организации противодействия терроризму, определена компетенция органов, осуществляющих противодействие терроризму, меры по предупреждению, выявлению и пресечению террористической деятельности. Законом регулируются вопросы возмещения вреда и социальной реабилитации лиц, потерпевших в результате терроризма, а также ответственности за участие в террористической деятельности.

      313. В соответствии с Законом "О противодействии терроризму" ОВД в пределах компетенции выявляют, предупреждают, пресекают и расследуют террористические преступления, отнесенные законами к их ведению, участвуют в проведении антитеррористической операции, организуют и контролируют состояние антитеррористической защищенности объектов, уязвимых в террористическом отношении.

      314. Согласно статье 6 Закона в области профилактики экстремизма ОВД осуществляют оперативно-розыскную деятельность, исполнительные и распорядительные функции по охране общественного порядка и обеспечению общественной безопасности, а также осуществляют выдворение из РК иностранцев и лиц без гражданства, которые своими действиями создают угрозу или наносят ущерб безопасности общества и государства.

      315. В целях единообразия проведено обобщение судебной практики и в 2017 году принято нормативное постановление ВС РК № 11 "О некоторых вопросах судебной практики по применению законодательства о террористических и экстремистских преступлениях".

      316. С целью определения новых подходов в области борьбы с терроризмом разработан проект Закона "О внесении изменений в некоторые законодательные акты по вопросам противодействия легализации (отмыванию) доходов, полученных преступным путем и финансированию терроризма".

      317. В законопроект включены новеллы, связанные с защитой некоммерческого сектора от использования в целях финансирования терроризма. Так, предлагается предусмотреть требования для НКО в соответствии с рекомендацией ФАТФ, в частности, достаточности законов и инструкций, регулирующих деятельность организаций, которые могут быть использованы в целях финансирования терроризма.

      318. По данной рекомендации предлагаются определенные обязательства и меры по защите НКО (НКО, занимающиеся благотворительностью, а также религиозные объединения, обращающиеся за добровольными финансовыми и другими пожертвованиями) от использования денежных средств в целях террористической деятельности и финансирования терроризма.

      319. Законопроектом предусмотрено создание Межведомственного совета, которым будут вырабатываться меры, направленные на снижение рисков отмывания денег и финансирования терроризма.

      320. В национальное законодательство имплементируются механизмы целевых финансовых санкций, относящихся к финансированию терроризма и финансированию распространения оружия массового уничтожения в соответствии с резолюциями СБ ООН.

По пункту 18 Заключительных замечаний

Пункт 18 Заключительных замечаний

      Государству-участнику следует провести независимое, беспристрастное и эффективное расследование по каждому случаю гибели людей и получения увечий в связи с событиями в Жанаозене, а также по каждой жалобе на пытки и жестокое обращение в целях обеспечения привлечения надлежащим образом виновных к ответственности, восстановления прав осужденных на справедливое судебное разбирательство и предоставления всем пострадавшим от нарушений прав человека или их семьям эффективных средств правовой защиты, включая выплату адекватной компенсации.

      321. С целью восстановления хронологии событий по поручению Президента была образована Межведомственная следственно-оперативная группа. Следствие осуществлялось в строгом соответствии с уголовно-процессуальным законодательством. Было проведено более 200 экспертиз, допрошено более 1,5 тысячи свидетелей, а также проведен обход всех домов в районе городской площади Жанаозена.

      322. По результатам в суды были направлены и рассмотрены 8 уголовных дел с вынесением приговора, из них 2 дела в отношении 6 сотрудников полиции, 3 дела в отношении 48 лиц, принимавших участие в беспорядках, 1 дело в отношении 3 руководителей нефтяных компаний, 2 дела в отношении лиц, чьи действия спровоцировали беспорядки.

      323. Судебные акты по данным уголовным делам были предметом рассмотрения всех судебных инстанций, в том числе ВС РК. Приговоры были изменены как в части квалификации, так и в части наказания.

      324. Следует отметить, что к расследованию была допущена общественная комиссия, в состав которой вошли представители политических партий, НПО, СМИ, а также ветераны-нефтяники, медики, экономисты и юристы.

      325. В числе наблюдателей были советник Посольства Великобритании Т. Блэйк-Джеймс, сотрудники Посольства США Э. Лидербах и А. Жантикина, представители ЕС А. Якобсоне и К. Джаманкулова, депутат ЕП П. Борыс.

      326. Большинство наблюдателей от международных организаций и институтов власти подтвердили обеспечение Казахстаном транспарентности в процессе расследования. Кроме того, они не установили факты пыток или жестокого обращения по отношению к арестованным и отметили соответствие условий содержания обвиняемых надлежащим стандартам.

      327. Кроме того, на 19-ой сессии Рабочая группа Совета ООН по правам человека заявила о прекращении рассмотрения вопросов по событиям в Жанаозене. Она поблагодарила Правительство Казахстана за высокий уровень сотрудничества с ООН и позитивно оценила работу по соблюдению международных обязательств при расследовании указанных событий.

Список сокращений

АСП

адресная социальная помощь

ВОВ

Великая отечественная война

ВС РК

Верховный Суд Республики Казахстан

ВСС

Высший Судебный Совет

ВУЗ

высшее учебное заведение

ГА ООН

Генеральная Ассамблея Организации Объединенных Наций

ГГЮП

гарантированная государством юридическая помощь

ГП РК

Генеральная прокуратура Республики Казахстан

ГПК РК

Гражданский процессуальный кодекс Республики Казахстан

ДП

департамент полиции

ЕРДР

Единый реестр досудебных расследований

ЕС

Европейский Союз

ЕП

Европейский Парламент

ИВС

изолятор временного содержания

КМБПЧиСЗ

Казахстанское международное бюро по правам человека и соблюдению законности

КМС МВД РК

Комитет миграционной службы Министерства внутренних дел Республики Казахстан

КНПК

Коммунистическая народная партия Казахстана

КоАП

Кодекс об административных правонарушениях Республики Казахстан

КПЧ ООН

Комитет Организации Объединенных Наций по правам человека

КСО "ДПЧИ" при МИД

Консультативно-совещательный орган "Диалоговая площадка по человеческому измерению" при Министерстве иностранных дел Республики Казахстан

КСЮП

комплексная социальная юридическая помощь

КУИС МВД РК

Комитет уголовно-исполнительной системы Министерства внутренних дел Республики Казахстан

МВД РК

Министерство внутренних дел Республики Казахстан

МЗ РК

Министерство здравоохранения Республики Казахстан

МЗП

минимальная заработная плата

МИД РК

Министерство иностранных дел Республики Казахстан

МИОР РК

Министерство информации и общественного развития Республики Казахстан

МНЭ РК

Министерство национальной экономики Республики Казахстан

МОН РК

Министерство образования и науки Республики Казахстан

МОТ

Международная организация труда

МПГПП

Международный пакт о гражданских и политических правах

МРП

месячный расчетный показатель

МТСЗН РК

Министерство труда и социальной защиты населения Республики Казахстан

МЮ РК

Министерство юстиции Республики Казахстан

НГ РК

Национальная гвардия Республики Казахстан

НКДЖиСДП

Национальная комиссия по делам женщин и семейно-демографической политике при Президенте Республики Казахстан

НКО

некоммерческие организации

НПА

нормативный правовой акт

НПМ

национальный превентивный механизм

НПО

неправительственные организации

НПП

Национальная палата предпринимателей "Атамекен"

НРЦСР

Национальный ресурсный центр по социальной работе

НСОД

Национальный совет общественного доверия

НЦПЧ

Национальный центр по правам человека

ОБСЕ

Организация по безопасности и сотрудничеству в Европе

ОВД

органы внутренних дел

ООН

Организация Объединенных Наций

ОСДП

Общенациональная социал-демократическая партия

ОЭСР

Организация экономического сотрудничества и развития

ПММХ

принудительные меры медицинского характера

ПС КНБ РК

Пограничная служба Комитета национальной безопасности Республики Казахстан

ПЭП

портал "Электронного правительства"

РК

Республика Казахстан

СЕ

Совет Европы

СИЗО

следственный изолятор

СБ ООН

Совет Безопасности Организации Объединенных Наций

СМИ

средства массовой информации

ТК РК

Трудовой кодекс Республики Казахстан

УИК РК

Уголовно-исполнительный кодекс Республики Казахстан

УИС

уголовно-исполнительная система

УК РК

Уголовный кодекс Республики Казахстан

УПК РК

Уголовно-процессуальный кодекс Республики Казахстан

УПЧ

Уполномоченный по правам человека

УПР

Уполномоченный по правам ребенка

ФАТФ

Группа разработки финансовых мер борьбы с отмыванием денег

ЧП

чрезвычайное положение

ЧС

чрезвычайная ситуация

ЦМУ

Центр миграционных услуг

ЦОН

Центр обслуживания населения

ЦСЭ МЮ РК

Центр судебных экспертиз Министерства юстиции Республики Казахстан

ЦТТ

целевые текущие трансферты

ЦУР

цель устойчивого развития

ШОС

Шанхайская организация сотрудничества

ЮНЕСКО

Организация Объединенных Наций по вопросам образования, науки и культуры

      ______________

Қазақстан Республикасының Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактіні орындауы туралы үшінші мерзімді баяндаманы бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2020 жылғы 30 маусымдағы № 416 қаулысы

      Қазақстан Республикасы 2005 жылғы 28 қарашада ратификациялаған Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің 40-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

      1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактіні орындауы туралы үшінші мерзімді баяндама бекітілсін.

      2. Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасының Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактіні орындауы туралы үшінші мерзімді баяндаманы Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысына жіберсін.

      3. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.


      Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі
А. Мамин

  Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2020 жылғы 30 маусымдағы
№ 416 қаулысымен
бекітілген

Қазақстан Республикасының Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактіні орындауы туралы үшінші мерзімді баяндама

      I. Алғысөз

      1. Осы баяндама Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің (бұдан әрі – Пакт) 40-бабының 1-тармағына, Пактінің 40-бабына сәйкес қатысушы мемлекет ұсынатын баяндамаға басшылық қағидаттарға (2010 жылғы 22 қарашадағы CCPR/C/2009/1), сондай-ақ Адам құқықтары жөніндегі халықаралық шарттарға қатысушы мемлекеттер ұсынатын баяндамалардың нысаны мен мазмұнына қатысты басшылық қағидаттарға (2009 жылғы 31 маусымдағы HRI/GEN/2/REV.6) сәйкес дайындалды.

      2. 2016 жылы соңғы мерзімді баяндаманы қорғаған кезден бастап Қазақстанның ұлттық заңнамасы көптеген өзгерістер мен жетілдірулерден өтті. Осы баяндамада ең маңызды, соның ішінде Пактінің нормалары мен БҰҰ Адам құқықтары комитетінің (бұдан әрі – Комитет) 117-сессиясында берілген қорытынды ұсынымдарын (2016 жылғы 9 тамыздағы CCPR/C/KAZ/CO/2) орындауға бағытталған өзгерістер көрсетілген.

      3. Осы баяндаманы Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі басқа мемлекеттік органдармен бірлесе отырып, сондай-ақ азаматтық қоғамның белсенді қатысуымен қалыптастырды және дайындады. Баяндаманы қалыптастыру кезінде альтернативті баяндама, үкіметтік емес ұйымдардың түсініктемелері мен ескертулері де ескерілді.

      II. Жалпы мәліметтер

      4. Соңғы жылдары Қазақстанда бірқатар негізгі мемлекеттік бағдарламалар ("Қазақстан - 2050" стратегиясы, "Нұрлы жол" инфрақұрылымды дамыту бағдарламасы, Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары, "Цифрлық Қазақстан" бағдарламасы, қазақ тілінің әліпбиін латын графикасына кезең-кезеңмен көшіру) қабылданды, соның негізінде алдыңғы онжылдыққа арналған стратегиялық мақсаттар мен даму бағыттары белгіленді. Осы құжаттарды әзірлеу кезінде халықаралық және ұлттық тәуелсіз сарапшылар тартылып, ауқымды қоғамдық пікірталастар жүрді.

      5. 2017 жылы өкілеттіктерді мемлекеттік билік тармақтары арасында қайта бөлу жөніндегі конституциялық реформа жүргізілді, Президенттің өкілеттіктерін беруге байланысты Парламент пен Үкіметтің азаматтар алдындағы рөлі мен жауапкершілігі күшейтілді. Қоғамдық маңызы бар мәселелер бойынша азаматтық қоғамның пікірін білдіру және ескеру мақсатында орталық және жергілікті атқарушы органдар жанынан қоғамдық кеңестер құру арқылы халық пен Үкімет арасында "кері байланыс" тетігі қалыптастырылды. Орталық және жергілікті атқарушы органдар басшыларының, сондай-ақ мемлекеттік университеттер ректорларының халық алдында жыл сайынғы міндетті есеп беруі енгізілді.

      6. 2019 жылы биліктің бейбіт және ашық транзиті өтті. Н. Назарбаевтың өз өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтатуына байланысты мерзімінен бұрын Президент сайлауы өтті.

      7. Жаңадан сайланған Президент Қ. Тоқаев өзінің алғашқы Жолдауында Үкіметке азаматтардың және ҮЕҰ-ның сыны мен сындарлы ұсыныстарына тез арада әрекет ету мақсатында "Халық үніне құлақ асатын мемлекет" тұжырымдамасына жедел көшу, халықпен және бизнеспен тиімді коммуникация орнату жөніндегі тапсырманы жария етті.

      8. 2018 жылы көп партиялылықты, саяси бәсекелестікті және пікірлер плюрализмін дамыту мақсатында жергілікті өкілді органдар депутаттарын сайлаудың пропорционалды жүйесін енгізуді қоса алғанда, сайлау және жергілікті өзін-өзі басқару туралы заңдарға түзетулер қабылданды.

      9. 2018 жылғы 29 маусымдағы Қазақстан Республикасының Конституциялық заңында сайлау процесін жаңғыртуға, негізге алынатын сайлау қағидаттарының, азаматтардың еркін білдіру бостандығының сақталуын қамтамасыз етуге бағытталған өзгерістер енгізілді. Жергілікті атқарушы органдардың, сайлау комиссияларының мүмкіндігі шектеулі азаматтардың құқықтарын іске асыру мақсатында жауапкершілігі қарастырылған.

      10. 2019 жылғы қыркүйекте Президент зорлық-зомбылық көрсету, адам саудасы және жеке адамға қарсы, әсіресе, балалар мен әйелдерге қарсы басқа да қылмыстар үшін жазаны қатаңдату, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес, НҚА жобаларының сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптамасын қайтару, мемлекеттік органдарға қарсы сот дауларында азаматтар үшін тең жағдайларды қамтамасыз етуге арналған әкімшілік әділетті енгізу, азаматтық қоғамды дамытудың және қоғамдық кеңестердің мандатын күшейтудің тұжырымдамасын қабылдау, сондай-ақ митингілер туралы заңнаманы жетілдіру жөнінде Парламент пен Үкіметтің экономикалық, әлеуметтік сипаттағы шаралар қабылдауын көздейтін Жалпыұлттық жоспарды бекітті.

      11. Мемлекет басшысы Ұлттық қоғамдық сенім кеңесін құрды, оның мақсаты адам құқықтарын барлық секторда көтермелеу және қорғау, сондай-ақ азаматтық қоғамды өзекті жалпы мемлекеттік міндеттерді талқылауға тарту болып табылады. Кеңес құрамына танымал құқық қорғаушылар, экономистер және басқа да тәуелсіз сарапшылар кірді.

      12. 2019 жылғы 22 желтоқсанда Президент ҰҚСК-ның екінші кездесуінің шеңберінде өлім жазасын жоюға бағытталған АСҚХП-ға Екінші факультативтік хаттамаға қол қою рәсіміне кірісуді тапсырды. Қазіргі уақытта тиісті мемлекетішілік жұмыстар жүргізіліп жатыр.

      13. Мемлекеттік органдар мен ҮЕҰ-ның Қазақстан Республикасының адам құқықтарын қорғау мәселелері жөніндегі баяндамаларына ұсынымдар мен үйлестірілген тәсілдерді, сондай-ақ ұлттық заңнамаға адам құқықтары саласындағы шараларды имплементтеу жөніндегі ұсыныстарды әзірлеу мақсатында Президент Әкімшілігінің жанындағы Үйлестіру кеңесі құрылды. Кеңес өзекті мәселелерді талқылау алаңы ретінде қызмет етеді, сондай-ақ адам құқықтары мәселелері бойынша сындарлы өзара әрекет етуге жәрдемдеседі. Кеңес құрамына министрліктердің бірінші басшылары, АҚУ, БҚУ, сондай-ақ құқық қорғаушы ҮЕҰ-ның 14 басшысы кірді.

      14. 2030 жылға дейін тұрақты даму саласында Күн тәртібі қабылданған кезден бастап білім беру, кәсіпкерлік, қаржы құралдарына қолжетімділікті кеңейту, кедейлікті азайту және сот жүйесін жаңғырту мәселелерінде ілгерілеуге қол жеткізілді. ТДМ индикаторлары мен көрсеткіштерінің 79,9 %-і ұлттық стратегиялық жоспарлауға енгізілді.

      15. 2016 жылдан бастап ТДМ-ның іске асырылуын бақылау мақсатында Премьер-Министр орынбасарының басшылығымен Үйлестіру кеңесі жұмыс істейді. Оның құрамына мемлекеттік органдардың, ҮЕҰ-ның және халықаралық ұйымдардың өкілдері кіреді.

      16. Қазақстан терроризмге қарсы күреске жоғары бейілділігін сақтай отырып, Терроризмнен азат әлемге қол жеткізудің жүріс-тұрыс кодексін қабылдау жөніндегі бастаманы қолдағаны үшін БҰҰ-ға мүше мемлекеттер мен БҰҰ Қауіпсіздік кеңесіне алғыс білдіреді. Қазақстан осы саясатты жалғастыра отырып, "Жусан" және "Русафа" гуманитарлық операциялары шеңберінде Сирия және Ирактан қазақстандық әйелдер мен балаларды қайтару үшін пәрменді шаралар қабылдады. Осы гуманитарлық операция терроризм актілері үшін кінәсі сот тәртібімен дәлелденген азаматтардың да адам құқықтарын сақтай отырып, өз азаматтарымызға, олардың өмір сүру және бейбітшілікке құқығына, отанына оралуына қатысты алаңдаушылығымызды айқын көрсетеді.

      17. Қазақстан Әйелдерге қатысты зорлық-зомбылық және тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу және оған қарсы күрес жөніндегі ЕК-тің конвенциясына (Ыстамбұл конвенциясы) қосылуға шешім қабылдады, ол тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алуға, құрбандарды қорғауға және кінәлі адамдарды соттық қудалауға, сондай-ақ әйелдерге қатысты зорлық-зомбылықпен күресудің жан-жақты құқықтық негізі мен тәсілдерін жасауға бағытталған.

      III. Пактінің жекелеген баптары және Адам құқықтары жөніндегі комитеттің

      Қорытынды ескертулері бойынша ақпарат

      Пактінің 1-бабы бойынша

1-бап

      1. Барлық халықтар өзiнiң мемлекеттік құрылысын өздерi шешуге құқылы. Осы құқық бойынша олар өз елiнiң саяси мәртебесiн еркiн белгiлеп, оның экономикалық, әлеуметтiк және мәдени дамуын еркiн түрде қамтамасыз етедi.

      2. Барлық халықтар алдарына қойған мақсат-мұраттарына жету жолында халықаралық экономикалық ынтымақтастықтан туындайтын, өзара тиiмдiлiк қағидаттары мен халықаралық құқыққа негiзделген қандай да болсын мiндеттемелерге нұқсан келтiрместен, өз елiнiң табиғи байлықтары мен ресурстарын еркiн игере алады. Бiрде-бір халықты меншiгіндегі тiршiлiк етуге қажеттi заттардан еш уақытта айыруға болмайды.

      3. Осы Пактiге қатысушы мемлекеттердiң бәрi, соның iшiнде өзiн-өзi басқарушы емес және қамқорлығындағы аумақтарды басқаруда жауапты мемлекеттер де, Бiрiккен Ұлттар Ұйымы Жарғысының ережелерiне сәйкес, мемлекеттік құрылысын өзi шешу құқығын жүзеге асыруын көтермелеуге және ондай құқықты құрметтеуге тиiс.

      18. Конституцияның 6-бабына сәйкес ҚР-да мемлекеттік меншік пен жеке меншік танылады және бірдей қорғалады. Меншік міндет жүктейді, оны пайдалану сонымен қатар қоғам игілігіне де қызмет етуге тиіс. Меншік субъектілері мен объектілері, меншік иелерінің өз құқықтарын жүзеге асыру көлемі мен шектері, оларды қорғау кепілдіктері заңмен белгіленеді.

      19. Жер және оның қойнауы, су көздері, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі, басқа да табиғи ресурстар мемлекет меншігінде болады. Жер, сондай-ақ заңда белгіленген негіздерде, шарттар мен шектерде жеке меншікте де болуы мүмкін.

      20. Соттың шешімінсіз ешкімді де өз мүлкінен айыруға болмайды. Заңмен көзделген ерекше жағдайларда мемлекет мұқтажы үшін мүліктен күштеп айыру оның құны тең бағамен өтелген кезде жүргізілуі мүмкін.

      21. ҚР егемендігі оның бүкіл аумағын қамтиды. Мемлекет өз аумағының тұтастығын, қол сұғылмауын және бөлінбеуін қамтамасыз етеді.

      Пактінің 2, 26-баптары және Қорытынды ескертулердің 10-тармағы бойынша

2-бап

      1. Осы Пактiге қатысушы әрбір мемлекет, осы Пактiде танылған құқықтарды өзiнiң аумағының шегiнде және юрисдикциясына қарасты аумақта тұратын барлық жұртты нәсiлiне, түр-түсiне, жынысына, тіліне, дiнiне, саяси, немесе басқа да наным-сенімiне, ұлттық немесе әлеуметтiк тегiне, мүлiктiк жай-күйiне, туу немесе өзге де жағдаяттарына қарамастан, еш алаламай аталған құқықтарды құрметтеуге және қамтамасыз етуге мiндеттенедi.

      2. Мұндай мiндеттер қолданыстағы заң жүзiнде, немесе басқа шаралар түрiнде ескерiлмеген жағдайда, осы Пактiге қатысушы әрбір Мемлекет, өзiнiң конституциялық процедуралары мен осы Пактiнiң ережелерiне сәйкес, осы Пактiде танылған құқықтарды жүзеге асыру үшiн қажет болатын заң шығару немесе басқа да шараларды қабылдау үшiн қажеттi шаралар қабылдауға мiндеттенедi.

      3. Осы Пактiге қатысушы әрбір Мемлекет:

      а) осы Пактiде танылған құқықтары мен бостандықтары бұзылған кез-келген адамға, олардың құқықтары мен бостандықтарын ресми тұлғалар бұзған күннiң өзiнде де, тиiмдi құқықтық қорғау амалын қамтамасыз етуге;

      б) құқығын қорғауды талап еткен кез келген адамның құқықтық қорғау құқығы мемлекеттік құқықтық жүйесiмен көзделген құзыреттi сот, әкiмшілік, заң шығару билiктерi немесе басқа құзыреттi орган арқылы белгiленуiн және сот арқылы қорғалу мүмкiндiгінiң дамуын қамтамасыз етуге;

      с) құқықтық қорғау құралдары берiлген күнде, оларды құзыреттi өкiмет орындарының пайдаланып қолдануларын қамтамасыз етуге мiндеттенедi.

26-бап

      Барлық адамдар заң алдында тең және қандай да болсын кемсiтуге ұшырамай, заңмен тең қорғалуға құқылы. Бұл орайда кемсiтудiң қандай түрiне болса да, заң тұрғысынан тыйым салынады және заңда барлық адамдар, қандай да бір белгiсiне, нәсiлiне, түр-түсiне, жынысына, тіліне, дiнiне, саяси және басқа да наным-сенімдерiне, ұлттық және әлеуметтiк тегiне, мүлiктiк жағдайына, туу және басқа жағдаяттарына қарамастан кемсiтуден тең және тиiмдi түрде қорғалатынына кепiлдiк берiлуi тиiс.

      22. Конституция кемсітушіліктің кез келген көрінісінен қорғаудың кепілдіктерін бекітеді. Тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды.

      23. Қазақстан Әйелдерге қатысты кемсiтушiлiктiң барлық нысандарын жою туралы БҰҰ конвенциясын ратификациялады. "Ерлер мен әйелдердің тең құқықтарының және тең мүмкіндіктерінің мемлекеттік кепілдіктері туралы" Заңда "жыныстық белгісі бойынша кемсітушілік" ұғымы "жыныстық белгісі бойынша адамның құқықтары мен бостандықтарын кез келген шектеу немесе оларға қысым жасау, сондай-ақ оның қадір-қасиетін түсіру" деп анықталған.

      24. 2016 жылы Білім беру саласындағы кемсітушілікке қарсы күрес туралы конвенция ратификацияланды. Барлығына толық теңдік негізінде сапалы білім алуға қолжетімділігі білім берудің барлық деңгейінде іске асырылады.

      25. ҚР ҚПК қылмыстық іс жүргізуде шығу тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген мән-жайлар бойынша кемсітушілікке тыйым салуды бекітеді. ҚР ҚК-ның 145-бабында жоғарыда көрсетілген себептер бойынша адамның құқықтары мен бостандықтарын тікелей немесе жанама шектегені үшін қылмыстық жауаптылык көзделген.

      26. "Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметі туралы" заңға сәйкес мемлекеттiк қызметке кiру кезiнде шығу тегіне, әлеуметтiк, лауазымдық және мүлiктiк жағдайына, жынысына, нәсiлiне, ұлтына, тiлiне, дiнге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жерiне байланысты немесе кез келген өзге мән-жайларға байланысты қандай да бір кемсітушілікке жол берiлмейдi.

      27. 2019 жылы ҚР АҚДМ гранттық қаржыландыру шеңберінде "Eurasian Expert Council" қоғамдық қорымен бірлесіп, халықтың, әсіресе, өмірлік қиын жағдайдағы адамдардың құқықтық білім деңгейін арттыруға, сондай-ақ азаматтардың құқықтарын қорғау жүйесін құруға бағытталған "Құқық қорғаушы" жобасын іске асырды.

      28. Халықтың әлеуметтік осал топтарын заң көмегімен толық қамту мақсатында "Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы" Заңда адвокаттар мен заң консультанттарының кешенді әлеуметтік заң көмегін көрсетуі көзделген. КӘЗК клиентті өтініш жасаған кезінен бастап құқықтық жағдай шешілгенге дейін толық қолдап отырып, өтеусіз негізде көрсетіледі.

      29. КӘЗК "Арнаулы әлеуметтік қызметтер туралы" Заңға сәйкес өмірлік қиын жағдайда жүрген адамдарға; АӘК-ке құқығы бар адамдарға; ҰОС қатысушыларына және оларға теңестірілген адамдарға; I және II топтардағы мүгедектерге; жасына байланысты зейнеткерлерге; қарттар мен мүгедектерге арналған медициналық-әлеуметтік мекемелерде тұратын қарттар мен мүгедектерге; қиын әлеуметтік және қаржылық жағдайда жүрген өзге де адамдарға көрсетіледі.

      30. Мемлекет кепілдік берген заң көмегі институты азаматтардың заң мен сот алдындағы теңдігі қағидатын қамтамасыз етудің кепілі болып табылады. МКБЗК қылмыстық істер бойынша іс жүзінде кез келген адамға көрсетіледі, бірақ азаматтық және әкімшілік істерде шектелген.

      31. МКБЗК ҰОС қатысушылары және оларға теңестірілген адамдар; мерзімді қызмет әскери қызметшісі; I және II топтардағы мүгедектер; жасына байланысты зейнеткерлер, егер дау кәсіпкерлікпен байланысты болмаса; алименттер өндіріп алу, зейнетақы мен жәрдемақылар тағайындау, ақтау, босқын немесе оралман мәртебесін алу мәселелері бойынша жеке тұлғалар; ата-анасының қамқорлығынсыз қалған кәмелетке толмағандар сияқты азаматтардың әлеуметтік тұрғыдан осал санаттарына көрсетіледі. 

      32. Жыл сайын МКБЗК алған азаматтардың саны артып келеді. 2015 - 2019 жылдар аралығында 800 мыңнан астам азаматқа МКБЗК көрсетілді. Жыл сайын МКБЗК көрсету үшін бюджеттен 1,5 миллиардтан астам теңге бөлінеді.

      Қорытынды ескертулердің 10-тармағы

      Қатысушы мемлекет өзінің кемсітушілкке қарсы заңнамасында: а) сексуалды бағдарлық және гендерлік сәйкестілік кемсітушілікке тыйым салынған негіздер ретінде тікелей көрсетілуін; b) кемсітушіліктің кез-келген нысанынан, соның ішінде жеке өмір саласында барабар және тиімді қорғау көзделуін; c) Пактінің ережелеріне және адам құқықтары саласындағы басқа да халықаралық нормаларға сәйкес тікелей, жанама және көп мәрте кемсітушілікке тыйым салынуын; және d) кемсітушілік құрбандарының құқықтық қорғаудың тиімді және тиісті құралдарына қол жеткізуінің көзделуін қамтамасыз етуі керек. Қатысушы мемлекет, сондай-ақ адамдарға қатысты кемсітушіліктің немесе зорлық-зомбылықтың кез келген нысанына олардың сексуалды бағдарлық немесе гендерлік сәйкестілік белгісі бойынша мүлдем төзуге болмайтын қатынастың болуын және осындай жағдайларда тиісті түрде тергеу жүргізілуін, ал кінәлі адамдардың жауапқтылыққа тартылуын қамтамасыз етуі керек. Ол Пактінің ережелеріне үйлесімділігін қамтамасыз ету мақсатында жынысты түзету және өзгерту бойынша хирургиялық операцияларды жүргізуге қатысты рәсімдерді қайта қарастыруы керек.

      33. 2016 жылы 2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасы қабылданды, онда көрсетілген салалардағы міндеттерді шешуге және іс-шараларды іске асыруға бағытталған ауқымды кешенді шаралар қарастырылған. Тұжырымдама ТДМ, ЭЫДҰ ұсынымдарын орындауға, ерлер мен әйелдердің тең құқықтары мен мүмкіндіктерін қамтамасыз ету жөніндегі нақты мақсатты индикаторларға қол жеткізуге, жыныстық белгі бойынша кемсітушіліктің барлық нысанын еңсеруге бағытталған.

      34. Тұжырымдама ҮЕҰ мен халықаралық ұйымдардың белсенді қатысуымен үш кезеңде іске асырылады. 1 кезең (2017 – 2019 жж.) аяқталды, оның шеңберінде саясатты іске асыруды үйлестіру тетігі әзірленді, әйелдердің барлық салаларда өкілдік етуі ұлғайды, ауыл әйелдеріне мемлекеттік қолдау шаралары кеңейтілді.

      35. ҚР ҰЭМ ҰКП-мен бірге жыл сайын Ауыл әйелдерінің форумын өткізеді. Сонымен қатар, "Бизнес-Бастау" жобасы аясында шағын және орта бизнесті қолдау үшін гранттар жүзеге асырылуда.

      36. Тұжырымдаманың екінші кезеңін (2020 – 2022 жж.) іске асыру басталды. Үкімет тиісті іс-шаралар жоспарын қабылдады

      37. "Кейбір заңнамалық актілерге отбасылық және гендерлік саясат мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Заң жобасы әзірленді. Онда "гендер", "гендерлік теңдік" анықтамаларын "жыныс белгісі бойынша тең құқықтық" анықтамасына ауыстыруға бағытталған түзетулер қамтылған.

      38. Атап айтқанда, заң жобасында ер және әйел жынысты жұмысшыларға өздерінің еңбек құқықтарын іске асыруға тең жағдайлар мен қолжетімділікті қамтамасыз етуге; ерлер мен әйелдердің, соның ішінде Мемлекеттік жоспарлау жүйесінің құжаттарында белгіленген индикаторларға қол жеткізу арқылы квазимемлекеттік сектордағы басшылық ету мен басқаруға тең қолжетімділігіне; мемлекеттік биліктің заң шығарушы, атқарушы және сот билігі тармақтарында және жергілікті өзін-өзі басқару органдарында ерлер мен әйелдердің тең құқықтық қағидатының сақталуына қатысты түзетулер қамтылған.

      39. Президент жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссия әйелдердің жағдайын жақсарту, отбасын қорғау, әйелдердің елдің саяси, әлеуметтік, экономикалық және мәдени өміріне қатысуын қамтамасыз ету жөніндегі шараларды әзірлеу мақсатында белсенді жұмыс жүргізуде.

      40. 2020 жылғы 25 мамырда Президент "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" Конституциялық заңға толықтырулар енгізу туралы" Конституциялық заңға және "Саяси партиялар туралы" Заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Заңға қол қойды. Бұл заңдар партиялық тізімдерге әйелдер мен жастарға 30 % квота енгізуді, сондай-ақ саяси партиялар құруға тіркеу кедергісін 40 мыңнан 20 мың адамға дейін төмендетуді қарастырады.

      41. Әйелдердің саясатта өкілдік етуінің біршама ілгерілеуіне қол жеткізілді. Парламентарий-әйелдер – депутаттардың жалпы санының 23 %-ін, ал Парламенттің төменгі палатасында – 27 %-ін құрайды. Жергілікті өкілді органдарда әйелдер саны – 22 %-ті құрайды, ал алты өңірде 30 % шекті деңгейге жетті.

      42. Жекелеген партиялардың құжаттарында гендерлік "квоталар" ("Nur Otan", ЖСДП, ҚКХП) белгіленген, ондағы әйелдердің үлесі 33 %-тен 57 % -ке дейін құрайды.

      43. Мемлекеттік қызметте шамамен 55,7 % әйелдер жұмыс істейді, соның ішінде 40,2 % – басшылық лауазымдарда. Судья-әйелдер саны – 51 %-ті құрайды. Қазақстанның ЮНЕСКО, ШЫҰ және басқа да халықаралық ұйымдардағы өкілдігінде әйелдер бар. Алғаш рет 5 елші әйел және БҰҰ жанындағы 1 Тұрақты өкіл тағайындалды. Әскери қызметші әйелдер БҰҰ-ның әртүрлі бітімгершілік миссияларында Қарулы Күштердің мүдделерін лайықты түрде білдіреді.

      44. Бүгінгі таңда 22 мың ҮЕҰ-ның 37 %-ін (8220) әйелдер басқарады, олардың 500-ге жуығы отбасы және гендерлік саясат мәселелерімен айналысады.

      Пактінің 3, 25-баптары және Қорытынды ескертулердің 12-тармағы бойынша

3-бап

      Осы Пактiге қатысушы мемлекеттер, осы Пактiде көзделген барлық азаматтық және саяси құқықтарды пайдалану құқығы ерлер мен әйелдерге тең болуын қамтамасыз етуге мiндеттенедi.

      45. Конституцияға сәйкес әркімнің құқық субъектісі ретінде танылуына құқығы бар және өзінің құқықтарын заңға қайшы келмейтін барлық тәсілдермен қорғауға хақылы. Бұл құқықтар ешбір жағдайда да шектелмеуге тиіс.

      46. Сот төрелігі заң мен сот алдындағы теңдік жағдайында жүзеге асырылады. Қылмыстық, азаматтық немесе әкімшілік сот ісін жүргізу барысында ешкімді де қандай да бір кемсітушілікке ұшыратуға болмайды. Тең құқықтықты бұзғаны үшін қылмыстық жауаптылық көзделген.

      47. "Ерлер мен әйелдердің тең құқықтарының және тең мүмкіндіктерінің мемлекеттік кепілдіктері туралы" Заңда "тең құқықтар" түсінігі белгіленген. Жынысы, жыныстық көзқарасы белгісі бойынша және гендерлік сәйкестілігі бойынша кемсітушілік жағдайларында шағымдарды беру және қарау тетігін жасау үшін шаралар қабылданды.

25-бап

      Әрбір азамат 2-бапта айтылған қандай да болсын кемсiтушiлiкке және негiзсіз шектеуге ұшырамай:

      а) тiкелей өзi, сондай-ақ ерiктi түрде сайланған өкiлдерi арқылы, мемлекет iсiн жүргiзуге қатысу;

      b) сайлаушылардың еркiн бiлдiру бостандығын қамтамасыз ететiн жасырын дауыс беру жолымен жалпыға бірдей және тең сайлау құқығы негiзiнде өткiзiлетiн шынайы мерзiмдi сайлауда дауыс беру және өзi сайлану;

      с) жалпыға бірдей теңдiк шарты бойынша өз елiнде мемлекеттік қызметке орналаса алу құқығы мен мүмкіндігiне ие болуы тиiс.

      48. Мемлекет ісін басқаруға қатысу, мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарын сайлау және оларға сайлану, сондай-ақ республикалық референдумға қатысу құқығы Конституцияның 33-бабында бекітілген.

      49. Сайлау негізінде Мемлекет басшысы, Парламент және мәслихат депутаттары сайланады. Президент, Парламент Мәжiлiсiнiң және мәслихаттар депутаттарын сайлау жалпыға бiрдей, тең және төте сайлау құқығы негiзiнде жасырын дауыс беру арқылы өткiзiледi. Парламент Сенатының депутаттарын сайлау жанама сайлау құқығы негiзiнде жасырын дауыс беру арқылы өткiзiледi.

      50. Азаматтардың сайлауға қатысуы ерiктi болып табылады. Азаматты сайлауға қатысуға немесе қатыспауға мәжбүрлеуге, сондай-ақ оның еркiн бiлдiрудi шектеуге ешкiмнiң де құқығы жоқ.

      51. Қазақстан Республикасының он сегiз жасқа жеткен азаматтары тегiне, әлеуметтiк, лауазымдық және мүлiктiк жағдайына, жынысына, нәсiлiне, ұлтына, тiлiне, дiнге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жерiне немесе кез келген өзге жағдаяттарға қарамастан, белсенді сайлау құқығына ие.

      52. Сенат конституциялық заңда белгіленген тәртіппен әр облыстан, республикалық маңызы бар қалалардан және Қазақстан Республикасының астанасынан екі адамнан өкілдік ететін депутаттардан құралады.

      53. Мәжіліс конституциялық заңда белгіленген тәртіппен сайланатын жүз жеті депутаттан тұрады. Мәжілістің тоқсан сегіз депутаты жалпыға бірдей, тең және төте сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы біртұтас жалпыұлттық сайлау округі бойынша, саяси партиялардан партиялық тізімдер бойынша сайланады. Мәжілістің тоғыз депутатын Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлайды.

      54. Конституцияда Қазақстан Республикасы азаматтарының мемлекеттік қызметке кіруге тең құқығы бар екендігі де белгіленген. Мемлекеттік қызметші лауазымына кандидатқа қойылатын талаптар лауазымдық міндеттердің сипатына ғана байланысты болады және заңмен белгіленеді.

      55. "Ерлер мен әйелдердің тең құқықтарының және тең мүмкіндіктерінің мемлекеттік кепілдіктері туралы" Заңда ерлер мен әйелдердің тәжірибесіне, қабілеттеріне және кәсіптік даярлығына сәйкес олардың мемлекеттік қызметке теңдей қол жеткізуін қамтамасыз ету белгіленген.

      56. "Ашық үкімет" интернет-порталы жұмыс істейді, оның мақсаттарының бірі азаматтардың мемлекетті басқарудағы құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейту болып табылады. Портал арқылы азаматтар құжаттың соңғы редакциясына ықпал ете отырып, мемлекеттік органдар әзірлеген бюджеттік бағдарламалардың жобалары, сондай-ақ НҚА жобалары бойынша өз пікірін білдіре алады.

      Қорытынды ескертулердің 12-тармағы

      Қатысушы мемлекет әйелдерге қатысты зорлық-зомбылықтың барлық нысандарының алдын алу және оған қарсы күрес бойынша, соның ішінде:

      а) әйелдерге қатысты зорлық-зомбылықтың жол берілмейтіндігі мен кесірлі салдары туралы хабардар болу деңгейін арттыруды қоса алғанда, алдын алу шараларын күшейту;

      b) әйелдерді осындай жағдайлар туралы хабарлауға, атап айтқанда әйелдерге өздерінің құқықтары мен өздері солардың көмегімен қорғау ала алатын бар құқықтық құралдар туралы жүйелі түрде хабардар ету арқылы ынталандыру;

      с) әйелдерге қатысты зорлық-зомбылық мәселесімен айналысатын арнайы бөлімшелердің кадрлық және қаржылық әлеуетін нығайту және құқық қорғау және сот органдары қызметкерлерінің, әлеуметтік және медицина жұмыскерлерінің әйелдерге қатысты зорлық-зомбылық жағдайларын қалай анықтау және оларға қалай әрекет ету керектігіне тиісті түрде үйренуін қамтамасыз ету;

      d) әйелдерге қатысты зорлық-зомбылық, соның ішінде тұрмыстық зорлық-зомбылық актілерін, іс жүргізуі мен қудалау жәбірленушінің шағымына, сондай-ақ тараптардың татуласуы бойынша қылмыстық іс жүргізуді тоқтатуға жол беретін ережелерді жоюға қарамастан жүзеге асырылатын, жариялы қудалау істері санатына жатқызу;

      e) әйелдерге қатысты зорлық-зомбылықтың барлық жағдайларының уақытылы және жете тергелуін, кінәлі адамдардың жауапқа тартылуын және жәбірленушілердің құқықтық қорғау құралдарына, соның ішінде бүкіл ел бойынша қауіпсіз және соған сәйкес қаржыландырылатын баспаналар/дағдарыс орталықтары мен тиісті қосымша қызметтердің жеткілікті санын қоса алғанда, қолжетімділігін қамтамасыз ету арқылы өз күш-жігерін екі еселеу керек

      57. Қазақстан – посткеңестік кеңістіктегі ПД-да әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі бөлімшелері әрекет ететін жалғыз ғана ел болып табылады. Олардың қызметкерлері әйелдерге қатысты құқық бұзушылықтардың алдын алу жөніндегі полиция органдары қызметтерінің қызметін үйлестіруді жүзеге асырады, зорлық-зомбылық құрбандарын қабылдауды жүзеге асырады және оларды қорғау бойынша шаралар қабылдайды.

      58. 2017 жылдан бастап сот тәртібімен отбасылық бұзақыларға ерекше талаптар белгілеу шеңберінде 3 айдан 1 жылға дейінгі мерзімге алкоголь ішімдіктерін, есірткі және психотроптық заттарды пайдалануға тыйым салу белгіленген.

      59. 2019 жылы полиция органдары 73 мыңнан астам қорғау нұсқамаларын шығарған (2018 жылы – 64 мың, 2017 жылы – 61 мың, 2016 жылы – 64 мың) және 7,7 мыңнан астам құқық бұзушылардың мінез-құлқына ерекше талаптар белгіледі (2018 жылы – 6,6 мың, 2016-2017 жылдары – 6 мың). Жыл сайын 10 мыңнан астам әйелге консультативтік көмек көрсетіледі, оның ішінде 8 мыңнан астамы дағдарыс орталықтарының пана үйлеріне жолданады.

      60. 2019 жылғы 2 қыркүйекте Президент Парламент пен Үкіметке сексуалдық зорлық-зомбылық, әйелдерге қарсы тұрмыстық зорлық-зомбылық және жеке адамға қарсы басқа да қылмыстар үшін жазаны қатаңдатуды тапсырды. Айталық, 2019 жылы отбасылық-тұрмыстық қатынастар саласындағы қылмыстар үшін жауаптылықты қатаңдататын заң қабылданды. Аталған заң отбасылық-тұрмыстық әкімшілік құқық бұзушылықтардың неғұрлым кең тараған түрлері бойынша санкцияларды күшейтуге (ӘҚБтК-нің 73-бабы бойынша әкімшілік қамауға алу мерзімі 3 тәуліктен 5 тәулікке дейін ұлғайтылды), денсаулыққа жеңіл зиян келтіргені және тұрмыс саласында ұрып-соғу үшін жауаптылықты бөлуге, сондай-ақ жазаның тиімсіз шарасы ретінде тиісті баптардың санкцияларынан айыппұлдарды алып тастауға бағытталған.

      61. Заңда тараптардың татуласуы туралы шешімдер қабылдау және құқық бұзушының жүріс-тұрысына ерекше талаптар белгілеу, сондай-ақ осындай талаптарды бұзғаны үшін жауаптылықты енгізу бойынша соттың өкілеттігі кеңейтілді.

      62. Заңмен кәмелетке толмағандардың жыныстық тиіспеушілігіне қарсы қылмыстарды жасағаны үшін қылмыстық жауапкершілік қатаңдатылды. Зорлау және сексуалдық сипаттағы зорлық-зомбылық әрекеттері ауыр қылмыстар санатына ауыстырылды, бұл қылмыскерге жәбірленушімен татуласуға мүмкіндік бермейді. Көрсетілген іс-әрекеттерді жасағаны үшін 5-тен 8 жылға дейін бас бостандығынан айыру көзделген (бұрын – 3-тен 5 жылға дейін).

      63. Адам қызметтік міндеттерін орындау кезінде, адамдар тобымен, оның ішінде өлтірумен қорқыта отырып, осы қылмыстарды бірнеше рет жасағаны үшін 9-дан 12 жылға дейін (бұрын – 5-тен - 10 жылға дейін) бас бостандығынан айыру түрінде санкция артқан.

      64. Сексуалдық сипаттағы зорлық-зомбылық әрекеттері және жас балаларды зорлағаны үшін бас бостандығынан айыру 20 жыл не өмір бойына бас бостандығынан айыруды көздейді (бұрын – 17-ден 20 жылға дейін не өмір бойына бас бостандығынан айыру). Кәмелетке толмағандардың жыныстық тиіспеушілігіне қарсы қылмыстарды жасырған адамдарға 6 жылға дейін бас бостандығынан айыру көзделген (бұрын егер әрекет ауыр қылмысқа жатпаса жауапкершілік көзделмеген).

      65. 2019 жылы зорлық-зомбылық әрекеттермен жәбір көрсетуге байланысты қылмыстық құқық бұзушылықтар (ҚР ҚК-нің 110-бабы "Қинау") жекеше айыптау істері санатынан жекеше-жариялы айыптау саласына ауыстырылды. Бұл өзгеріс мемлекеттің сотта зорлық-зомбылық құрбандарының мүдделерін, егер олар өз құқықтарын сотта іске асыра алмаған, сондай-ақ іс жүргізуді бастай алмаған жағдайда білдіруіне мүмкіндік береді.

      66. Елімізде тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарына арналған
41 дағдарыс орталығы жұмыс істейді, онда 400-ге жуық психолог, заңгерлер, әлеуметтік қызметкерлер қызмет етеді. Дағдарыс орталықтарында зорлық-зомбылықтан зардап шеккен әйелдерге баспана берумен қатар, құқықтық, медициналық, әлеуметтік және психологиялық көмек көрсетіледі, тренингтер мен консультациялар өткізіледі.

      67. Жыл сайын сенім телефондарына үйдегі зорлық-зомбылық құрбандарынан 20 мыңнан астам қоңыраулар келіп түседі. Әлеуметтік, психологиялық және құқықтық көмек 20 мыңнан астам әйелге көрсетілген. 2019 жылы 2,2 мыңнан астам үйдегі зорлық-зомбылық құрбандары дағдарыс орталықтарының пана үйлеріне орналастырылған (2018 жылы – 2,1 мың, 2017 жылы – 1,5 мың, 2016 жылы – 938).

      68. Соттар судьялар, сот қызметкерлері мен халық арасында адам құқықтары саласындағы хабардарлық деңгейін арттыру, азаматтардың өз құқықтарының бұзылуына қарсы күрес рәсімдері мен құралдарын қолдану мүмкіндіктерін кеңейту мақсатында түсіндіру жұмыстарын жүргізеді. ҚР ЖС интернет-ресурсында "Әйелдерге арналған құқықтық көмек" бөлімі бар, онда әйелдерге қатысты кемсітушілікті жоюға қатысты НҚА, сот практикасы және пайдалы сілтемелер орналастырылған.

      69. Халықтың бала құқықтары туралы хабардарлығын арттыру үшін білім беру мекемелері БАҚ-та балаларға қатыгездікпен қарау жағдайында көмек көрсететін сенім телефондары мен қызметтері туралы ақпаратты орналастырады.

      70. 2019 жылы ҚР АҚДМ гранттық қаржыландыру шеңберінде "Қазақстан дағдарыс орталықтарының одағы" заңды тұлғалар бірлестігі пилоттық режимде отбасылық соттар жанындағы "Бақытты отбасы" отбасын ресурстық қолдау 12 орталықтың (Нұр-Сұлтан және Қарағанды қалаларындағы екі орталық, Алматыдағы үш орталық, сондай-ақ Ақмола, Атырау, Жамбыл, Қостанай, Қарағанды және Шығыс Қазақстан облыстарында) қызметін ұйымдастырды. Жоба ажырасу деңгейін төмендету мақсатында ажырасуға бастамашылық еткен ерлі-зайыптыларға татуласу үшін берілген уақыт бойы психологиялық көмек көрсетуге бағытталған.

      71. 2019 жылғы маусымнан қараша айларына дейін орталықтарға 2750 өтініш, соның ішінде неке бұзу процестері бойынша 2030 өтініш келіп түсті. Өтініш білдіргендердің жасы – 20-77 жас аралығындағы адамдар. Консультациялар алғаннан кейін 774 адам татуласуға дайын болды.

      72. 2018 жылы әртүрлі профильдегі мамандардың сапалы қызметтер көрсетуі шеңберінде ӘЖжҰРО құрды, оның жұмысы кадрлар дайындау жүйесін жетілдіруге, әлеуметтік қызметкерлердің кәсіби стандарттарын әзірлеуге және олардың біліктілігін бағалаудың тәуелсіз жүйесін енгізуге бағытталған.

      73. Қазақстан Республикасында мүгедек адамдардың құқықтарын қамтамасыз ету және тұрмыс сапасын жақсарту жөніндегі 2025 жылға дейінгі ұлттық жоспардың тармақтарын орындау шеңберінде қазіргі таңда "Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік жұмыскердің әлеуметтік мәртебесі туралы" Заң жобасының тұжырымдамасы әзірленуде (орындау мерзімі – 2021 жыл).

      74. Президенттің тапсырмасы бойынша 2019 жылдан бастап ЕТЖ 1,5 есеге 42,5 мың теңгеге дейін артты. Бұл – арнайы орта білімі бар, санаты жоқ және жұмыс өтілі аз бюджеттік ұйымдардың қызметкерлері, сондай-ақ 1-ден 4-ке дейінгі разрядты жұмысшылар.

      75. 2019 жылдың 1 маусымынан бастап денсаулық сақтау, білім беру, әлеуметтік қорғау, мәдениет, спорт, ауыл шаруашылығы салаларында жұмыс істейтін азаматтық қызметшілердің және басқа да азаматтық қызметшілердің 1 миллионнан астамының жалақысы 30 % -ке дейін өсті.

      76. Жоғары білікті жұмысшылардың әлеуметтік жұмысқа ынтасын арттыру және кадрлардың тұрақтамауын болдырмау мақсатында 2020 жылдан бастап жұмыстың күрделілігі мен жоғары қауырттығы үшін халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің қызметкерлеріне 15-тен 60 % -ке дейінгі мөлшерде қосымша ақы төлеу белгіленді.

      77. 2018 жылғы қыркүйектен бастап ҚР ЖС кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттарда, сондай-ақ баланың мүдделерін қозғайтын азаматтық істерді қарайтын соттарда сыналатын "Отбасы соты" пилоттық жобасын іске асырып жатыр. Жобаға 89 аудандық сот, мемлекеттік органдар, әкімдіктер және қоғамдық институттар қатыстырылды.

      78. Судьялар психологтармен, наркологтармен, медиаторлармен, адвокаттармен бірлесіп жанжалдарды сотқа дейінгі шешу, отбасылық құндылықтарды өзектендіру, балаға мейірімді әділ сот құру бойынша іс-әрекеттер алгоритмін пысықтап жатыр. Жоба аясында қаралған 42 мың істің 9,4 мыңы татуласумен тоқтатылды. Осылайша, судьялардың, психологтардың, медиаторлардың және т.б. бірлескен жұмысының арқасында соттасудан 22 % бас тартты.

      Пактінің 4-бабы бойынша

4-бап

      1. Мемлекеттегi төтенше жағдай ұлт өмiрiне қауiп төндiрген күнде, және ол ресми түрде жарияланған болса, осы Пактiге қатысушы мемлекеттер осы Пактi бойынша өз мiндеттерiнен жалтару шараларын қиын жағдайдың шиеленiсi талап ететiн дәрежеде ғана және бұл шаралар халықаралық құқық бойынша басқа да мiндеттемелерiне қайшы келмейтiн жағдайда және нәсiлге, түр-түске, жынысқа, тiлге, дiнге немесе әлеуметтiк текке негiзделген кемсiтуге әкелiп соқпайтын жағдайда ғана қолдана алады.

      2. Бұл ереже 6, 7, 8 (1, 2-тармақтар), 11, 15, 16 және 18-баптардан қандай да бір жалтаруға негiз бола алмайды.

      3. Жалтару құқығын пайдаланып отырған осы Пактіге қатысушы кез келген мемлекет, Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы арқылы, осы Пактiге қатысушы басқа мемлекеттердi қандай ережелерден жалтарғанын және мұндай шешiм қабылдауға мәжбүр еткен себептердi айтып, дереу хабардар етуге тиiс. Сонымен қатар, сол дәнекер арқылы, жалтару құқығының пайдалану мерзiмi қай уақытта аяқталатыны да хабарлануы тиiс.

      79. "Төтенше жағдай туралы" Заңның 4-бабына сәйкес ТЖ Қазақстан Республикасының демократиялық институттарына, тәуелсiздiгi мен аумақтық тұтастығына, саяси тұрақтылығына, оның азаматтарының қауiпсiздiгiне елеулi және тiкелей қауiп төнген және мемлекеттiң конституциялық органдарының қалыпты жұмыс iстеуi бұзылған жағдайда енгiзiледi.

      80. "Ұлттық қауіпсіздік туралы" Заңның 17-бабына сәйкес Қазақстан заңнама мен халықаралық шарттарға сәйкес өз аумағында әрбiр адамның және азаматтың қауiпсiздiгiн қамтамасыз етедi. Мемлекет Қазақстан Республикасынан тысқары жерлерде жүрген азаматтарын қорғауға және оларға қамқорлық жасауға кепiлдiк бередi.

      81. Ұлттық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету кезінде адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтары тек заңдармен және конституциялық құрылысты, қоғамдық тәртіпті сақтауды, адамның құқықтары мен бостандықтарын, халықтың денсаулығы мен имандылығын қорғау мақсатында қаншалықты қажет болса, соншалықты ғана шектелуі мүмкін. Бұл ретте аталған адамдар заңнамада белгiленген тәртiппен тиісті мемлекеттік органдардан өз құқықтары мен бостандықтарының шектелуi жөнiнде түсiніктер алуға құқылы.

      Пактінің 5-бабы бойынша

5-бап

      1. Осы Пактiдегi ешбір қағида, қайсыбір мемлекетке, қайсыбір топқа, немесе қайсыбір адамға аталған Пактiде танылған кез-келген құқықтар мен бостандықтарды жоюға, немесе оларды осы Пактiде көзделген дәрежеден тыс шектеуге бағытталған қандай да бір жұмыспен айналысуға немесе қандай да бір iс-әрекет жасауға құқық бередi деп пайымдалуы тиiс емес.

      2. Осы Пактiде танылған немесе осы Пактiге қатысушы қайсыбір мемлекетте заң, конвенция, ереже, немесе әдет-ғұрып жүзіндегі қандай да бір негiзгi адам құқықтарын осы Пактiде танылмайды немесе, танылған күнде де, кем ауқымда танылады деген сылтаумен ешқандай шектеуге немесе кемсiтуге жол берiлмейдi.

      82. Конституцияға сәйкес адамның құқықтары мен бостандықтары конституциялық құрылысты қорғау, қоғамдық тәртіпті, адамның құқықтары мен бостандықтарын, халықтың денсаулығы мен имандылығын сақтау мақсатына қажетті шамада ғана және тек заңмен шектелуі мүмкін.

      83. Ұлтаралық татулықты бұзатын кез келген әрекет конституциялық емес деп танылады. Саяси себептер бойынша азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қандай да бір түрде шектеуге жол берілмейді. Конституцияның 10-11, 13-15-баптарында, 16-бабының 1-тармағында, 17, 19, 22-баптарында, 26-бабының 2-тармағында көзделген құқықтар мен бостандықтар ешбір жағдайда да шектелмеуге тиіс.

      Пактінің 6-бабы және Қорытынды ескертулердің 16-тармағы бойынша

6-бап

      1. Өмiр сүру құқығы – әрбір адамның ажырамас құқығы болып табылады. Бұл құқық заңмен қорғалады. Ешкiмнiң де өмiрi ерiксіз қиылуға тиiс емес.

      2. Өлiм жазасы жойылмаған елдерде, өлiм жазасы тек қана айрықша ауыр қылмыс жасағаны үшiн, қылмыс жасалған уақытта қолданыста болған заңға сәйкес және осы Пактiнiң, сондай-ақ Геноцид қылмыстарының алдын алу және жазалау туралы конвенцияның қаулыларына қайшы келмеген жағдайда ғана, ең ауыр жаза ретiнде берiледi. Бұл жаза тек қана құзыреттi сот шығарған ақтық үкiмдi орындау үшiн ғана жүзеге асырылуы мүмкiн.

      3. Өлiм жазасы геноцид қылмыстары үшiн берiлген болса, онда осы баптағы ешбір қағида осы Пактiге қатысушы мемлекеттерге Геноцид қылмыстарының алдын алу және жазалау туралы конвенцияның қаулылары бойынша қабылдаған кез келген мiндеттемелерiнен қайсы бір жолдармен жалтару құқығын бермейтiндiгiн ескеру керек.

      4. Өлiм жазасына кесiлген әрбір адамның кешiрiм берудi немесе шығарылған үкiмдi жеңiлдетудi сұрап арыздануға хақысы бар. Барлық жағдайда да рақымшылдық, кешiрiм беру немесе өлiм жазасы туралы шығарылған үкiм ауыстырылып берiлуi мүмкiн.

      5. Он сегiз жасқа толмаған адамдар жасаған қылмыстары үшiн өлiм жазасына кесiлмейдi және де өлiм жазасына кесiлген әйелдiң аяғы ауыр болса, өлiм жазасы жүзеге асырылмайды.

      6. Осы баптағы ешбір қағида осы Пактiге қатысушы қайсыбір мемлекеттер үшiн өлiм жазасын жою мәселесiн болдырмауға, немесе өлiм жазасын жоюды кейiнге қалдыруға негiз бола алмайды.

      Қорытынды ескертулердің 16-тармағы

      Қатысушы мемлекет өлім жазасына мораторийді сақтап, өлім жазасына жазаланатын қылмыстардың тізбесін, онда ең ауыр қылмыстар ғана қалатындай етіп қайта қарауы керек. Оған сондай-ақ өлім жазасын заңнамалық тәртіппен жою және өлім жазасын жоюға бағытталған Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактіге екінші Факультативтік хаттаманы ратификациялау мүмкіндігін тиісті түрде қарастыру қажет.

      84. Конституцияның 15-бабына сәйкес әркімнің өмір сүруге құқығы бар. Ешкімнің өз бетінше адам өмірін қиюға құқығы жоқ. Өлім жазасы адамдардың қаза болуымен байланысты террористік қылмыстар жасағаны үшін, сондай-ақ соғыс уақытында ерекше ауыр қылмыстар жасағаны үшін ең ауыр жаза ретінде заңмен белгіленеді, ондай жазаға кесілген адамның кешірім жасау туралы өтініш ету құқығы бар.

      85. 2003 жылы Президент өлім жазасын орындауға мерзімсіз мораторий жариялады. Қазіргі уақытта мораторий сақталады.

      86. 1997 жылғы Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексімен салыстырғанда (19 қылмыс құрамы) қолданыстағы Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде жасағаны үшін өлім жазасы тағайындалуы мүмкін қылмыстардың тізбесі 2 құрамға қысқартылған: бұл әскери қылмыстар бойынша құрамдар – билікті теріс пайдалану және соғыс уақытында билікті асыра пайдалану.

      87. Өлім жазасы тағайындалмайтын ерлердің жасы 63 жасқа дейін төмендетілді (бұрын – 65 жас), сондай-ақ өлім жазасы кешірім жасау тәртібімен белгілі бір мерзімге өмір бойы бас бостандығынан айыруға ауыстырылуы мүмкін екендігі туралы ережелер белгіленді.

      88. Ең ауыр жазаға тарту үкімдерін шығару соңғы жылдары өте сирек жүзеге асырылатынын атап өткен жөн, негізінен өлім жазасына балама ретінде – өмір бойы бас бостандығынан айыру қолданылады.

      89. 2010 – 2020 жылдарға арналған құқықтық саясат тұжырымдамасында өлім жазасын қолдану саласын біртіндеп тарылтуды жалғастыру көзделген.

      90. 2016 жылы Қазақстан "Өлім жазасын қолдануға мораторий туралы" БҰҰ БА 2007 жылғы 18 желтоқсандағы 62/149 қарарының негізіне айналған өлім жазасын жою туралы ЕО өтінішіне қосылды және 2010 жылы бүкіл әлемде толық жою жолында өлім жазасына жаппай мораторий жариялағаны үшін күресте күш-жігерге ықпал етуге арналған Өлім жазасына қарсы халықаралық комиссияға қосылды.

      91. Одан басқа, 2019 жылғы 22 желтоқсанда ҰҚСК-нің екінші отырысының аясында Президент АСҚХП-ға Екінші Факультативтік Хаттамаға қол қою рәсімін бастауға тапсырма берді. Қазіргі уақытта қол қою бойынша тиісті мемлекетішілік жұмыстар жүргізілуде.

      92. 2010 жылдан бастап өмір бойы бас бостандығынан айыру және өлім жазасы түріндегі жазаны қолдану:

жыл

өмір бойы бас бостандығынан айыру

өлім жазасы

2010

7 (ҚР ҚК 96-бабының 2-бөлігі – 7 адам)

0

2011

12 (ҚР ҚК 96- бабының 2-бөлігі – 11 адам;
ҚР ҚК 190- бабының 2-бөлігі – 1 адам)

0

2012

9 (ҚР ҚК 96- бабының 2-бөлігі – 8 адам;
ҚР ҚК 233-бабы – 1 адам)

0

2013

8 (ҚР ҚК 96- бабының 2-бөлігі – 8 адам)

0

2014

8 (ҚР ҚК 96- бабының 2-бөлігі – 8 адам)

0

2015

4 (ҚР ҚК 96- бабының 2-бөлігі – 2 адам;
ҚР ҚК 99- бабының 2-бөлігі – 2 адам)

0

2016

12 (ҚР ҚК 99- бабының 2-бөлігі – 5 адам;
ҚР ҚК 255- бабының 4-бөлігі – 7 адам)

1 (255-баптың
4-бөлігі)

2017

8 (ҚР ҚК 99- бабының 2-бөлігі – 7 адам;
ҚР ҚК 96- бабының 2-бөлігі – 1 адам)

0

2018

6 (ҚР ҚК 99- бабының 2-бөлігі – 4 адам;
ҚР ҚК 120- бабының 4-бөлігі – 1 адам;
ҚР ҚК 96- бабының 2-бөлігі – 1 адам)

1* (429-баптың
2-бөлігі)

2019 ж. 10 ай

0

0

жиыны

74

1

      *Арқалық қалалық сотының 2018 жылғы 30 шілдедегі үкімімен Р.А. Күлекбаев ҚР ҚК-нің 429-бабы 2-бөлігі (қоғамнан оқшаулауды қамтамасыз ететін мекеменің қызметкеріне не оның жақындарына, сондай-ақ сотталған адамға қатысты күш қолдану қатерін төндіру немесе олардың денсаулығына немесе өміріне қол сұғу) бойынша қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны үшін кінәлі деп танылып, оған 6 жыл бас бостандығынан айыру жазасы тағайындалды.

      ҚР ҚК 60-бабының 1 және 3-бөліктері негізінде Алматы қаласының Қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соты 2016 жылғы 2 қарашада тағайындаған жазаны толық қосу арқылы үкімдердің жиынтығы негізінде Р.А. Күлекбаевқа өлім жазасы белгіленді.

      Пактінің 7-бабы және Қорытынды ескертулердің 22, 24-тармақтары бойынша

7-бап

      Ешкiм де азапталуға немесе оның қадiр-қасиетiн қорлайтындай адамшылыққа жатпайтын қатыгездiк жолымен жәбірленуге немесе жазалануға тиiс емес. Iшiнара, ешбір тұлға өзiнiң ерiктi түрдегi келісімiнсіз медициналық немесе ғылыми тәжiрибеге ұшыратылуы тиiс емес.

      93. Конституцияның 17-бабына сәйкес ешкімді азаптауға, оған зорлық-зомбылық жасауға, басқадай қатыгездік немесе адамдық қадір-қасиетін қорлайтындай жәбір көрсетуге не жазалауға болмайды.

      94. 2015 жылдан бастап жаңа ҚК, ҚПК және ҚАК енгізілді, онда халықаралық актілердің негізгі элементтері имплементацияланған. Азаптаулар жеке бапта көрсетілген (ҚР ҚК-нің 146-бабы). Осы бап БҰҰ-ның Азаптауларға қарсы конвенциясының 1-бабына сәйкес келтірілген.

      95. Азаптау үшін ең ұзақ жаза 10 жылдан 12 жылға дейін бас бостандығынан айыруға ұзартылды. Рақымшылық немесе ескіру мерзімін қолдануға тыйым салынды. 2018 жылдың шілде айында тараптардың шынайы өкінуі мен татуласуы үшін жауапкершіліктен босатуға осындай тыйым енгізілді.

      96. ҚР ҚПК-не сәйкес азаптау туралы әрбір мәлімдеме СДТБТ-де тіркеледі және ол бойынша сотқа дейінгі тергеу жүргізіледі. ҚПК-нің 112-бабына сәйкес азаптау, күш қолдану, қорқыту, алдау, сол сияқты басқа да заңсыз әрекеттер мен қатыгездік қолдану арқылы алынған дәлелдемелерге жол берілмейді деп танылады және оларды сотта қолдануға болмайды.

      97. Қылмыстық істерді тергеуде корпоративтілік алып тасталады. Тергеп-тексеруді ІІО немесе осы органның қызметкері болып табылмайтын адамға қатысты сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет жүргізеді. Прокурорларға азаптау туралы өтініштерді тіркеу және оларды тергеп-тексеру құқығы берілген.

      98. Азаптау жасаған кез келген адам (ол ҚР азаматы немесе құқық қорғау органдарының қызметкері болып табылатынына қарамастан) заңды бұзды. Осылайша, аталған тетік азаптаулар туралы барлық арыздарды мұқият және тәуелсіз тергеп-тексеруді қамтамасыз етеді.

      99. 2018 жылдың шілде айында заңнамалық өзгерістердің бірі ҚР ҚК 146-бабы бойынша татуласуға және шынайы өкінуіне байланысты қылмыстық жауаптылықтан босатуға тыйым салу болды. 2015 жылдан бастап аталған бап рақымшылық және қылмыстық жауаптылыққа тарту ескіру мерзімінің өтуі қолданылмайтын қылмыстар санатына жатқызылған.

      100. Заңнамада азаптауға немесе азаптауға қатысуға дем беруші мен оған айдап салу үшін де қылмыстық жауаптылық көзделеді. ҚР ҚК 28-бабында қылмыстық жауаптылықтың алуан түрі айқындалады. Мәселен, ұйымдастырушылар, айдап салушылар және дем берушілер кінәлі адамдармен бірге қылмысқа сыбайлас қатысушы болып саналады, ал қылмысқа сыбайлас қатысушылар кінәлілермен бірдей дәрежеде қылмыстық жауаптылықта болады.

      Қорытынды ескертулердің 22-тармағы

      Қатысушы мемлекет Пактінің 7-бабына және басқа да халықаралық танылған нормаларға сәйкес келтіру мақсатында өз заңнамасын қамтылған азаптаулар анықтамасын қайта қарағаны жөн және қандай да бір жағдайда да азаптаулардың ақталмауына кепілдік беруі тиіс.

      101. ҚР БП қылмыстық сот төрелігі саласындағы азаптаулар мен қатыгез қарым-қатынас проблемаларын кешенді шешу мақсатында 2017 жылы "Азаптаусыз қоғам" жобасына бастама жасады. Азаптаулардың алдын алу, тергеп-тексеру және құрбандарды оңалту жөніндегі тұжырымдама мен шаралар жоспары әзірленді.

      102. Жоба азаптауға қарсы күрестің ең жақсы халықаралық тәжірибесін, БҰҰ-ның тиісті комитеттерінің стандарттары мен ұсыныстарын, сондай-ақ ұлттық құқықтық жүйенің және заңнаманың ерекшеліктерін ескереді.

      103. Жобаны іске асыру барысында 2019 жылы күшіне енген "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу заңнамаларын жетілдіру және жеке тұлғалардың құқықтарын қорғауды күшейту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Заң жобасы әзірленді.

      104. Заңда қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамдардың жағдайын жақсартатын, прокурорлардың қадағалау өкілеттіктерін кеңейтетін және ҚК-қа, ҚПК-қа, ҚАК-қа азаптауға жол бермеуге бағытталған нормалар енгізілген.

      105. ҚР ЖС үш нормативтік қаулысына соттардың азаптауға қарсы заңнама нормаларын қолдануы, қылмыстық істер бойынша дәлелдемелерді бағалау және келтірілген залалды өтеу кезінде бірыңғай тәжірибені қалыптастыру мәселелерін реттейтін өзгерістер енгізілді.

      106. 2019 жылы "азаптаулар" ұғымын халықаралық стандарттармен сәйкес келтіру, азаптау және қорлайтын, қатыгез және адамгершілікке жатпайтын қарым-қатынас үшін жауапкершілікті көздейтін бапты имплементациялау үшін жазаны қатаңдату мәселелері ҚР БП жанындағы ҚК және ҚПК қолдану практикасын мониторингілеу және қорыту жөніндегі ведомствоаралық кіші жұмыс тобының отырысында қаралды.

      107. Қазіргі уақытта Ведомствоаралық жұмыс тобының шеңберінде "азаптаулар" ұғымын ұлттық заңнамада конвенцияның анықтамасына сәйкес келтіру туралы мәселе қарастырылуда.

      Қорытынды ескертулердің 24-тармағы

      Қатысушы мемлекет азаптаулар мен қатыгез қарым-қатынастарды жою және мұндай әрекеттер тиімді тергеп-тексеруді, қылмыстық тәртіппен қудалануды және жазалануды қамтамасыз ететіндей, атап айтқанда:

      а) азаптау немесе қатыгез қарым-қатынас туралы шағымға байланысты қылмыстық іс қозғау туралы шешім қабылдаған кезде дәлелдемелер мен шынайылыққа жол бергенде қолданылатын критерийлер лайықты және ақылға қонымды болуын қамтамасыз ету;

      b) азаптауларға және қатыгез қарым-қатынастың басқа да түрлеріне жасалған шағымдар бойынша тергеп-тексерулерді тәуелсіз орган жүргізетінін және негізсіз созылмауын және "арнайы прокурорлар басқармасы" азаптау және қатыгез қарым-қатынас жағдайларын барлық тергеп-тексерулерді жүргізуге өздері жауапты болуы және тергеуді өздерінің бағынысындағы құқық қорғау органдарына жүктемеуін қамтамасыз ету;

      c) азаптауға байланысты қылмыс үшін жазалаудың заңнамалық тәртіппен де, практикада да қылмыстың сипаты мен ауырлығына мөлшерлес болуын қамтамасыз ету;

      d) азаптаудан немесе қатыгез қарым-қатынастан ықтимал жәбірленуші "қылмыс жасағаны туралы көрінеу жалған сөз жеткізді" деп айып тағуға жол бермеу;

      e) азаптаулардан және қатыгез қарым-қатынастан зардап шеккендердің заңнамалық тәртіппен де, іс жүзінде де оңалтуды, барабар өтемді және қылмыстық сот ісін жүргізуге байланысты емес азаматтық-құқықтық қорғау құралдарына жүгіну мүмкіндігін қоса алғанда, зиянды толық өтеттіруге қол жеткізуін қамтамасыз ету;

      f) пенитенциарлық жүйенің қызметін қадағалауды құқықтық тәртіпті қолдау және ішкі қауіпсіздікті қамтамасыз ету органдарына тәуелді емес мекеме жүзеге асыруын қамтамасыз ету арқылы бар күш-жігерін салғаны жөн.

      108. Қазақстан Республикасы азаптауларға нөлдік төзімділік саясатын толық қолдайды және БҰҰ ұсынымдарын дәйекті түрде енгізеді.

      109. Сот талқылауы барысында күдікті өзіне қатысты азаптауды немесе басқа да заңсыз әрекеттердің жасалғаны туралы мәлімдеген немесе зорлық-зомбылық белгілері болған кезде тергеу судьясы прокурорға фактілерді дереу тексеруді тапсыруға міндетті.

      110. Қылмыстық істерді электрондық тергеп-тексеру институты енгізілді. Бұл формат айғақтардың бұрмалануын азайтады.

      111. Call-орталықтар мен сенім телефондары жұмыс істейді, онда кез келген адам өтінішпен, оның ішінде азаптау туралы өтінішпен жүгіне алады.

      112. Прокуратура азаптау және қатыгез қарым-қатынас туралы шағымдарды қабылдауға, сондай-ақ олар бойынша шаралар қолдануға, оның ішінде тергеп-тексеруді бастауға уәкілетті. Прокурордың сотқа дейінгі тергеп-тексерусіз азаптау туралы шағымдарды тексеруін талап ететін нормалар алып тасталды. Барлық хабарламалар СДТБТ-де тіркеледі және жәбірленушілердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету шаралары қабылданады.

      113. Тергеу-қамауындағылар және сотталушылар қызметкерлерге қатысты өздерінің мәлімдемелерін өзін-өзі қорғау әдісі ретінде пайдаланады. ҚПК нормаларына сәйкес шағым берген немесе оның мүддесі үшін берілген адамға зиян келтіруге шағымдануға жол берілмейді.

      114. ҚАЖ-дағы заңдылықты қадағалауды прокуратура органдары жүзеге асырады. Колонияларда лауазымды адамдардың заңсыз әрекеттеріне шағымдар мен өтініштерге арналған жәшіктер жасалған.

      115. ҚАЖ мекемелерінде "прокурор кабинеті" институты жұмыс істейді, онда тұрақты негізде арнайы контингентті қабылдау жүзеге асырылады. Сондай-ақ мекемелерді (УҰИ, ТИ, колониялар) аралап шығу жүргізіледі, онда кез келген қамаудағы прокурорға қызметкерлердің әрекетіне шағымдана алады.

      116. Прокурорға заңсыз ұстап алынған және ұсталған адамдарды дереу босату өкілеттігі, сондай-ақ бас бостандығынан айыру орындарында жазасын өтеп жүрген адамдарға заңды бұза отырып қолданылған тәртіптік жазалар мен көтермелеудің күшін жою құқығы берілген.

      117. Азаптаудың алдын алу мақсатында құқық қорғау органдарының ғимараттарында шыны есіктермен жабдықталған, тергеу әрекеттерін жүргізу үшін 490 "ашық" кабинеттер ашылды. Жауап алу процесі камерамен бақыланады және мониторға шығарылады. Туыстары нақты уақыт режимінде арнайы бөлінген орындарда жауап алуды бақылай алады.

      118. 2018 жылы заңда жәбірленушілерге, оның ішінде азаптаудың немесе қатыгез қарым-қатынастың болжамды құрбандарына өтемақы төлеу тәртібі белгіленді. Мемлекет мүліктік және моральдық зиянды өтейді. Қолданыстағы заңнама кінәлі сотталған адамдардан қаржылай өтемақы өндіріп алуға, азаптау құрбандары үшін ақтауды талап етуге мүмкіндік береді. Азамат қайтыс болған жағдайда зиянды өтеу жөніндегі құқық белгіленген тәртіппен оның мұрагерлеріне ауысады.

      119. ҚАЖ-да тәуелсіз мониторинг институттары – ҰАТ және Қоғамдық бақылау комиссиялары енгізілді. Олар мекемелерге кедергісіз барып, сотталғандармен сөйлесіп, шағымдарын ала алады. ҰАТ моделі мекемелердегі құқық бұзушылықтарды тіркеуге және нақты, негізделген және өзекті сипаттағы ұсынымдар жасауға мүмкіндік береді. Бұл ретте
2019 жылы ҰАТ мандаты арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсететін арнаулы мекемелерге, оның ішінде балаларға кеңейтілгенін атап өткен жөн. ҰАТ мандатына жататын мекемелердің жалпы саны қазіргі уақытта 3296 мекемені құрайды.

      120. ҚР Әділетминінің ССО Стамбул хаттамасының негізінде азаптау және басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын, ар-намысты қорлайтын адамдармен қарым-қатынас түрлерін қолдану жағдайларында кешенді сот-медициналық және психологиялық-психиатриялық сараптамалық зерттеу әдістемесі әзірленді, ол арқылы тиісті сараптамалар жүргізіледі.

      121. ҚР БП жанындағы Құқық қорғау органдары академиясы да құқық қорғау органдары мен мамандандырылған жоғары оқу орындарының практикада қолдануы үшін азаптауды тергеп-тексерудің әдістемесін жасады.

      122. 2019 – 2021 жылдарға арналған ішкі істер органдарын жаңғырту аясында сотталушыларға арналған медициналық қамтамасыз етуді Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігіне беру туралы мәселені зерделеу көзделген.

      Пактінің 8-бабы және Қорытынды ескертулердің 46, 34, 36-тармақтары бойынша

8-бап

      1. Ешкiм де құлдықта ұсталуы тиiс емес; құлдық пен құл саудасының барлық түрiне тыйым салынады.

      2. Ешкiм де кiрiптарлықта ұсталуы тиiс емес.

      3. а) Ешкiм де ықтиярсыз немесе мiндеттi еңбекке мәжбүрленуi тиiс емес;

      б) азапты жұмыстарды қолданатын елдерде, жасалған қылмыс үшiн тағайындалатын бас бостандығынан айыру жазасы азапты жұмыстармен iлесетiн болса, осындай жазаны тағайындаған құзыреттi соттың үкімін орындау үшiн, азапты жұмыстарды қолдануға 3 а) тармағы бөгет бола алмайды;

      с) осы баптағы "ықтиярсыз немесе мiндеттi еңбек" деген термин қамтымайтын жұмыс пен қызметтiң түрлерi:

      i) b тармақшасында көрсетiлмеген, әдетте соттың заңды ұйғарымы негiзiнде тұтқында жүрген немесе тұтқыннан шартты түрде босатылған адам атқаруға тиiс жұмыс пен қызметтiң қай түрi болмасын;

      іі) әскери сипаттағы қызметтiң қай түрi болмасын, ал саяси және дiни этникалық себептермен әскери қызметтен бас тарту танылған елдерде, осындай себептермен әскери қызметтен бас тартқан адам үшiн заңды түрде белгiленген қызметтiң қай түрi болмасын;

      iii) жұрттың өмiрi мен игiлiгiне қауiп төндiретiн төтенше жағдай немесе апат кезiнде мiндеттi түрде атқарылатын қызметтiң қай түрi болмасын;

      iv) әдеттегi азаматтық мiндеттерге жататын жұмыс пен қызметтiң қай түрi болмасын.

      Қорытынды ескертулердің 46-тармағы

      Қатысушы мемлекет діни немесе өзге де сенімге сәйкес әскери қызметтен бас тарту құқығын заңнамалық тәртіппен мойындағаны, сондай-ақ осы сенімдері үшін әскери қызметтен бас тартатын адамдарға тән балама азаматтық қызметті көздегені жөн.

      123. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде "Құлдық" бабы жоқ, бірақ адамды пайдалану мақсатында ұрлау (ҚР ҚК 125-бабы 3-бөлігінің 2-тармағы) және қанау мақсатында заңсыз бас бостандығынан айыру (ҚР ҚК-нің 126-бабы 3-бөлігінің 2-тармағы) үшін қылмыстық жауаптылық көзделген. ҚР ҚК-нің 128 және 135-баптарында адамдарды сату және кәмелетке толмағандардың саудасы, сондай-ақ адамды қанау ұғымдары көзделген.

      124. ҚР ҚК 3-бабы "адамды қанау" ұғымын түсіндіреді, мұнымен: Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларды қоспағанда, кiнәлi адамның мәжбүрлi еңбекті, яғни адам оны орындау үшiн өз қызметтерiн ерiктi түрде ұсынбаған, осы адамнан күш қолдану немесе оны қолдану қатерін төндіру арқылы талап етiлетiн кез келген жұмысты немесе қызметті пайдалануы; кiнәлi адамның алынған табыстарды иемденiп алу мақсатында басқа адамның жезөкшелiкпен айналысуын немесе ол көрсететiн өзге де қызметтерді пайдалануы, сол сияқты кiнәлi адамның осы мақсатты көздемей, адамды сексуалдық сипаттағы қызметтер көрсетуге мәжбүрлеуі; адамды қайыршылықпен айналысуға, яғни басқа адамдардан ақша және (немесе) өзге мүлiктi сұрауға байланысты қоғамға жат іс-әрекет жасауға мәжбүрлеу; кiнәлi адам және (немесе) басқа адам үшiн жұмыстарды және (немесе) көрсетiлетiн қызметтердi орындаудан өзiне байланысты емес себептер бойынша бас тарта алмайтын адамға қатысты меншiк иесiнің өкiлеттiктерiн кiнәлi адамның жүзеге асыруына байланысты өзге де әрекеттер түсініледі.

      125. Мемлекет басшысының "Сындарлы қоғамдық диалог – Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі" атты Жолдауында азаматтардың құқықтары мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету бағыттарының бірі ретінде адам саудасы үшін қылмыстық жазаны күшейту мәселесі белгіленген.

      126. ҚР ЕК-нің негізгі қағидаттарының бірі кемсітушілікке, мәжбүрлі еңбекке және балалар еңбегінің ең жаман түрлеріне тыйым салу болып табылады. Балалар еңбегін пайдалануды болдырмау мақсатында еңбек шартын жасасуға рұқсат етілген жасы – 16 жас. 18 жасқа толмаған жұмыскерлердің еңбегін пайдалануға тыйым салатын жұмыстардың тізімі бекітілген.

      127. "Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы" Заңға сәйкес ешкімнің діни нанымға негізделген, Конституция мен заңдарда көзделген міндеттерден бас тартуға құқығы жоқ.

      128. Конституцияның 36-бабында Қазақстан Республикасын қорғау – оның әрбір азаматының қасиетті міндеті және міндеті екендігі белгіленген. Азаматтар әскери қызметті заңда белгіленген тәртіппен және түрде жүзеге асырады.

      129. "Әскери қызмет және әскери қызметшілердің мәртебесі туралы" Заңда партиялар мен басқа да қоғамдық бірлестіктердің қызметінен тәуелсіздік қағидасы бекітілген. Жауынгер қызметтен бос уақытында жеке адам ретінде діни рәсімдерге қатысады. Сонымен қатар, әскери қызметшілердің құқықтары мен бостандықтарын алып қою және шектеу, ерекше міндеттері мен жауапкершіліктері қосымша құқықтар мен жеңілдіктермен өтеледі.

      130. Заңда әскери қызметке шақыруды кейінге қалдыру көзделеді, оның негіздерінің бірі күндізгі оқу нысаны бойынша техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі немесе жоғары білімді, діни білім беру ұйымдарында, сондай-ақ басқа мемлекеттердің жоғары оқу орындарында күндізгі білім беруді жалғастыру болып табылады.

      131. Бейбіт уақытта әскери қызметке шақырудан тіркелген діни бірлестіктердің діни қызметшілері босатылды. Сонымен қатар, адамның діни және өзге де нанымдар бойынша әскери қызмет атқарудан бас тарту құқығы заңмен тікелей танылмайды. Әскери қызметшінің мәртебесі әскери қызметтен босатылуына (әскери жиындардың аяқталуына) байланысты әскери бөлім тізімінен шығарылған күннен бастап жойылады.

      Қорытынды ескертулердің 34-тармағы

      Қатысушы мемлекет адам саудасына қарсы күреске бағытталған құқықтық саясаттың бекітілген тұжырымдамасының тиісті ережелерін тиімді жүзеге асыруды қамтамасыз етуі тиіс. Ол:

      a) құрбандарды идентификаттаудың қазіргі механизмдерін нығайтуға;

      b) адам саудасына байланысты құқық қорғау қызметіндегі сыбайлас жемқорлық мәселесін шешуге;

      с) Қылмыстық кодекстің тиісті баптары бойынша адам саудасы жағдайларын тиімді тергеп-тексеруді және сот қудалауын қамтамасыз етуге, ауыр емес жазаларды көздейтін ережелерге сәйкес осындай қылмыстарды ақталмаған саралаудан тартынуға, сондай-ақ құқық бұзушыларды соттауға қол жеткізуге;

      d) құрбандарға тиісті медициналық, әлеуметтік және құқықтық көмекті, сондай-ақ оңалтуды қоса алғанда, зиянды өтеуді қамтамасыз етуге, сондай-ақ құрбандар үшін жеткілікті баспаналардың болуын қамтамасыз етуге;

      e) елге әкелінетін адам саудасының құрбандарына көшіп-қону қағидаларын бұзғаны және оларды мәжбүрлеп репатриациялағаны үшін айыптаудан тартынуға тиіс.

      132. Қазақстан Республикасы адам саудасына қарсы іс-қимыл жөніндегі негізгі халықаралық конвенциялардың: БҰҰ-ның Құлдық туралы конвенциясының; БҰҰ-ның Адамдарды сатуға және үшінші тұлғалардың жезөкшелікті пайдалануына қарсы күрес туралы конвенциясының; Трансұлттық ұйымдасқан қылмысқа қарсы конвенцияны толықтыратын Адамдарды, әсіресе, әйелдер мен балаларды сатудың алдын алу мен жолын кесу және ол үшін жазалау туралы хаттаманың қатысушысы болып табылады.

      133. 2015 жылдан бастап адам саудасының құрбаны деп 462 адам танылды, 599 адам жауапкершілікке тартылды. 2019 жылы адам саудасына қарсы күрес желісі бойынша 182 қылмыстық іс қозғалып, адам саудасының 44 құрбаны анықталды.

      134. Адамды сатып алу-сату немесе оған қатысты өзге де мәмiлелер жасасу, сол сияқты оны қанау не азғырып көндiру, тасымалдау, беру, жасыру, алу, сондай-ақ қанау мақсатында өзге де іс-әрекеттер жасау үшін қылмыстық жазалау көзделеді. Ең жоғары жаза мерзімі 12 жылдан 15 жылға дейін (ҚР ҚК-нің 128-бабы) және 12 жылдан 18 жылға дейін (ҚР ҚК-нің 135-бабы) санкцияны ұлғайтумен жауапкершілік күшейтілді.

      135. 2019 жылы ҚР ҚК-нің 125-бабының 2-бөлігі "Адамды ұрлау" және ҚР ҚК-нің 126-бабының 2-бөлігі "Бас бостандығынан заңсыз айыру" "адам өзінің қызмет бабын пайдалана отырып" және "жәбірленушінің жеке басын куәландыратын құжаттарды бұрмалап, жасырып не жойып" деген саралау белгілерімен толықтырылды.

      136. Адам саудасының құрбандарын қорғау және оларға көмек көрсету "Қылмыстық процеске қатысатын адамдарды мемлекеттік қорғау туралы" Заң шеңберінде жүзеге асырылады. "Жәбірленушілерге өтемақы төлеу қоры туралы" Заңға сәйкес адам саудасына байланысты қылмыстар бойынша жәбірленуші деп танылған адамдар 30 АЕК мөлшерінде өтемақы алуға құқылы.

      137. Бұдан басқа, қылмыстық іс бойынша сот шешімі шығарылғанға дейін шетелдіктердің (ауыр қылмыстар бойынша жәбірленушілердің) Қазақстанда болу мерзімін ұзарту заң жүзінде көзделген (ӘҚБтК-нің 51-бабы 2-бөлігі). Сондай-ақ адамдар адам саудасына байланысты қылмыстық істер бойынша оларды жәбірленуші деп таныған жағдайда әкімшілік жауапкершіліктен босатылады (ӘҚБтК-нің 741-бабы 1-бөлігінің 11) тармақшасы).

      138. Жұмысты ұйымдастыру және үйлестіру мақсатында елде Адамдарды заңсыз әкетуге, әкелуге және сатуға қарсы күрес мәселелері жөніндегі ведомствоаралық комиссия жұмыс істейді, оның құрамына 14 мемлекеттік органның, 2 халықаралық ұйымның және 5 ҮЕҰ өкілдері кіреді.

      139. 2004 жылдан бастап адам саудасына байланысты қылмыстардың профилактикасы, алдын алу және оларға қарсы күрес жөніндегі үкіметтік жоспарлар кезең-кезеңімен қабылдануда. Қазіргі уақытта 2018 – 2020 жылдарға арналған жоспар іске асырылуда, оған БҰҰ-ның құлдықтың қазіргі заманғы нысандары мәселелері жөніндегі Арнайы баяндамашысы Г. Шахинянның ұсынымдарын іске асыру жөніндегі іс-шаралар енгізілген.

      140. Атап айтқанда, құрбандар идентификатталатын қатыгез қарым-қатынастың болуын бағалау критерийлерін, сондай-ақ осы санаттағы адамдарға "Арнаулы әлеуметтік қызметтер туралы" Заңға сәйкес арнаулы әлеуметтік қызмет көрсету стандартын енгізу бойынша ұсыным орындалды.

      141. Стандартта адам саудасы құрбандарының құқықтық мәртебесі және құқық қорғау органдарымен ынтымақтастық туралы қабылданған шешімге қарамастан көмек көрсетіледі. Әлеуметтік-тұрмыстық, әлеуметтік-медициналық, әлеуметтік-психологиялық, әлеуметтік-педагогикалық, әлеуметтік-еңбек, әлеуметтік-мәдени, әлеуметтік-экономикалық және әлеуметтік-құқықтық қызметтер көрсету көзделген.

      142. Өз кезегінде, 2016 жылдан бастап Еңбекмині жыл сайын бюджеттен облыстық бюджеттерге, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың бюджеттеріне ҮЕҰ-ға мемлекеттік әлеуметтік тапсырысты орналастыруға АНТ бөлінеді. Айталық, 2016-2019 жылдары Қазақстан бойынша 600 адамға жуық арнаулы әлеуметтік қызмет көрсетілді.

      Қорытынды ескертулердің 36-тармағы

      Қатысушы мемлекет:

      a) көшіп-қонушы еңбекшілердің заңды жұмыспен қамтылуына қол жеткізуін жақсартуға және олардың құқықтарын тиімді іске асыруға қол жеткізуге және оларды қатыгез қарым-қатынас пен қанаудың кез келген нысандарынан қорғауға мүмкіндік беретін тиісті базаның болуын қамтамасыз етуге;

      b) қатысушы мемлекеттің заңнамасына құлдықтың барлық нысандарын және құлдыққа ұқсас практиканы, оның ішінде үй қызметшісі ретіндегі еріксіз еңбекті, жасырын еңбекті, мәжбүрлі және ауыр еңбек пен мәжбүрлі некелерді анық айқындайтын және осы жағдайларда қылмыстық жауаптылықты көздейтін ережелерді енгізуді қамтамасыз етуге;

      c) балалар еңбегіне, атап айтқанда, мақта өнеркәсібіндегі балалар еңбегіне қарсы күрес бойынша күш-жігерді екі еселендіруге;

      d) құқықтық, қаржылық және әлеуметтік көмекті қоса алғанда, , мәжбүрлі еңбек құрбандары үшін тиісті қызметтердің, сондай-ақ баспаналардың болуын қамтамасыз етуге тиіс.

      143. Шетелдіктердің, оның ішінде көшіп-қонушы еңбекшілердің құқықтары "Шетелдіктердің құқықтық жағдайы туралы" Заңда, сондай-ақ көші-қон саласындағы басқа да құқықтық актілерде және халықаралық шарттарда реттеледі. ҚР-да тұрақты тұратын шетелдіктердің сайлауға қатысу, сайлану, әскерде қызмет ету және мемлекеттік қызметте жұмыс істеу құқықтарын қоспағанда, азаматтар сияқты құқықтары бар және сол міндеттерді атқарады.

      144. Қолданыстағы тіркеу институты еркін жүріп-тұру құқығын шектемейді және халықаралық практикаға сәйкес келеді. Халықтың есебі азаматтардың экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қамтамасыз ету мақсатында жүргізіледі. Қазіргі уақытта тұрғылықты жері бойынша тіркеу рәсімі барынша жеңілдетілді және ЭҮП арқылы автоматтандырылған. Еңбек қызметімен айналысуға рұқсат алудың заңдылығы мен қолжетімділігін қамтамасыз ету мақсатында барлық облыстарда КҚО құрылды.

      145. Осы шарттар "Азаматтарға арналған үкімет" мемлекеттік корпорациясы арқылы 1 жұмыс күні ішінде және ЭҮП арқылы жүгінген кезде 30 минут ішінде КҚО-ға 40 минут ішінде жұмысқа рұқсат алуға мүмкіндік береді. Қызметті осылайша алу шетелдікке көші-қон қызметінің қызметкерімен байланыс жасамауға мүмкіндік береді.

      146. ҚР ЕК 7-бабына сәйкес мәжбүрлі еңбекке (мәжбүрлі еңбек қандай да бір адамнан қандай да бір жаза қолдану қатерімен талап етілетін, оны орындау үшін бұл адам ерікті түрде өз қызметтерін ұсынбаған кез келген жұмыс немесе қызмет) тыйым салынады. Мәжбүрлі еңбекке жұмыс қадағалаумен жүргізіледі және оны орындайтын адам жеке және (немесе) заңды тұлғалардың билігіне берілмейтін немесе тапсырылмайтын жағдайда соттың заңды күшіне енген үкіміне байланысты; төтенше жағдайда немесе соғыс жағдайында ғана жол беріледі.

      147. Үкімет ХЕҰ конвенцияларын ескере отырып, балалар еңбегінің ең жаман түрлерінің алдын алу және жою мәселелеріне ерекше көңіл бөледі. Балалар еңбегін болдырмау үшін жеткілікті құқықтық база және заңнаманы сақтау үшін тетіктер жасалды, сондай-ақ балаларды балалар еңбегінің ең жаман түрлеріне тарту үшін жауапкершілік көзделген.

      148. Кәмелетке толмағандардың еңбек құқықтарын қорғауға бағытталған бақылауды уәкілетті мемлекеттік органдар (еңбек инспекциясы, прокуратура, білім басқармасы) жүзеге асырады.

      149. Сонымен қатар, кәмелетке толмағандарды еңбекке тартудың жекелеген фактілері бар, олар негізінен қызмет көрсету және сауда саласындағы объектілерде анықталады. Түркістан (бұрын – Оңтүстік Қазақстан) облысында 2013-2015 жылдары балаларды мақта және темекі жинауға тарту проблеманың бірі болған, онда жыл сайын 400-600 мектеп оқушысын егін жинауға тарту фактілерін прокуратура анықтады.

      150. 2015 жылы прокуратураның бастамасымен уәкілетті органдар мен тауар өндірушілер арасында Балалар еңбегін жою жөніндегі ынтымақтастық және өзара іс-қимыл туралы меморандумға қол қойылды. 2016 жылдан бастап егін жинауға тарту фактілері тіркелген жоқ. Осылайша, жұмыста басты назар алдын алу мен ескертуге беріледі.

      151. Өз кезегінде, балалар еңбегіне қарсы күрес жөніндегі жұмысты күшейту мақсатында 2019 жылғы тамызда Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің бұйрығымен 2020 – 2022 жылдарға арналған балалар еңбегінің ең жаман түрлерін жою жөніндегі іс-шаралар жоспары бекітілді.

      Пактінің 9, 14-баптары және Қорытынды ескертулердің 26, 28, 30, 38, 40-тармақтары бойынша

9-бап

      1. Әрбір адамның бостандыққа және жеке басының өмiрiне қол сұғылмауына құқығы бар. Ешкiм де ерiксіз қамауда немесе тұтқында ұсталуға тиiс емес. Әркiм өз бостандығынан тек қана заң негiзiнде және сол заңда белгiленген процедураға сәйкес айырылуы мүмкiн.

      2. Қамауға алынған әрбір адамға қамалған кезiнде оның қамауға алынған себептерi мен өзiне тағылған кез келген айып жедел түрде хабарланады.

      3. Қамауға алынған немесе қылмыстық айыптау бойынша ұсталған әрбір адам судьяның немесе заң бойынша сот билiгiн жүзеге асыру құқығы бар және ақылға қонымды уақыт iшiнде iстi сотта қарауға немесе босатуға құзыретi бар басқа лауазымды адамның алдына жедел жеткiзiлуi тиiс. Сотта iсi қаралуын күтiп отырған адамдарды тұтқында ұстау жалпыға бірдей тәртiп болып саналмауы тиiс, бірақ босату - сотқа кел, сотта iсiнiң қаралуының қай сатысында болмасын келу, керектi жағдайда үкiм орындалу кезiне келу кепiлдігі берiлсе ғана жүзеге асырылады.

      4. Қамау немесе тұтқында ұстау арқылы бас бостандығынан айрылған әрбір адамның, оның ұсталуының заңды-заңсыз екендiгi туралы сот кiдiртпей қаулы шығарып және ұсталуы заңсыз болған күнде оны босату туралы бұйрық беру үшiн iсi сотта қаралуына құқығы бар.

      5. Қамаудың, я болмаса тұтқында ұсталудың құрбаны болған әрбір адам талаптық күшi бар өтемақы төлемдерiне құқылы.

      152. Адамдарды ұстау және жеткізу рәсімдері ҚР ҚПК-де көрсетілген. Күдіктілер ретінде танылған, ұсталған барлық адамдарға олардың ҚПК-нің 64-бабында көзделген құқықтары мен міндеттері түсіндіріледі.

      153. Әкімшілік құқық бұзушылықтың жолын кесу шарасы ретінде бас бостандығын алдын ала шектеуді қолдану заңнамада көзделмеген. АСҚХП 9-бабы бойынша міндеттемемен үйлесімділік мақсатында жүріп-тұру еркіндігін алдын ала шектеу мәселелері "Құқық бұзушылық профилактикасы туралы" Заңда реттеледі.

      154. Белгілі бір тұрғылықты жері және (немесе) жеке басын куәландыратын құжаттары жоқ адам Заңның 29-бабына сәйкес отыз тәулікке дейінгі мерзімге жүріп-тұру еркіндігін алдын ала шектеуді қолдану туралы ІІБ-ның сот санкциялаған қаулысы негізінде қабылдау-бөлу орнына орналастырылады.

      155. Жүріп-тұру еркіндігін алдын ала шектеуді қолдану тәртібі мен шарттары, сондай-ақ ІІБ-ның арнаулы мекемесінен босату негіздері "Адамдарды қоғамнан уақытша оқшаулауды қамтамасыз ететін арнаулы мекемелерде, арнаулы үй-жайларда ұстау тәртібі мен шарттары туралы" Заңда айқындалады, онда жүріп-тұру еркіндігін алдын ала шектеуді қолдану соттың санкциясын алғаннан кейін ғана жүргізіледі.

      156. Қабылдау-бөлу орындарының негізгі міндеті белгілі бір тұрғылықты жері және (немесе) жеке басын куәландыратын құжаттары жоқ адамдарды анықтау, оларды қылмыс жасаған деп іздестіріліп жүрген адамдармен идентификаттау, анықтау, тергеу органдарынан және соттан жасырынып жүрген, із-түзсіз жоғалған адамдардың жеке басын анықтау, жеке басын анықтау үшін қабылдау-бөлу орындарына орналастыру және кейіннен тиісті органдар мен мекемелерге беру болып табылатынын атап өту қажет.

      157. Адамды қылмыстық құқық бұзушылық жасады деген күдік бойынша ұстау кезінде лауазымды адам адамға қандай қылмыстық құқық бұзушылық жасады деген күдік бойынша ұсталғанын ауызша хабарлайды, оған қорғаушыны шақыру құқығын, үнсіздікті сақтау құқығын және оның айтқаны өзіне қарсы сотта қолданылуы мүмкін екендігін түсіндіреді.

      158. Егер ұсталған адам қазақ және (немесе) орыс тілдерін білмесе не алкогольден, есірткіден, уытқұмарлықтан мас болу не ауыр психосоматикалық жай-күйіне байланысты оған құқықтарын түсіндіруді барабар қабылдай алмаса, онда күдіктінің құқықтары оған жауап алу басталғанға дейін аудармашының және (немесе) қорғаушының қатысуымен түсіндіріледі, бұл туралы жауап алу хаттамасында белгі жасалады.

      159. МСМШ психикалық бұзылулар осы адамдардың өзге елеулі зиян келтіру мүмкіндігімен не өзіне немесе басқа адамдарға қауіп төндірумен байланысты болған жағдайларда тағайындалады.

      160. МСМШ қолдану бойынша іс жүргізу қылмыстық заңда тыйым салынған іс-әрекетті есі дұрыс емес күйде жасаған немесе қылмыстық заңда тыйым салынған іс-әрекетті психикасының бұзылуымен ауырғаннан кейін жазаны тағайындау немесе орындау мүмкін емес ететін адамдарға қатысты істер бойынша жүзеге асырылады. Кейіннен әр 6 ай сайын сот МСМШ қолдануды ұзарту, өзгерту немесе тоқтату туралы мәселені қарайды.

14-бап

      1. Сот пен трибунал алдында жұрттың бәрi тең. Әрбір адам өзiне тағылған кез келген қылмыстық айыптауды қарау кезiнде немесе қайсыбір азаматтық процесте оның құқықтары мен мiндеттерiн анықтау кезiнде заң негiзiнде құрылған құзыреттi, тәуелсіз және әдiл сот арқылы iсi әдiлеттi және ашық қаралуын талап етуге құқылы. Егер, iстiң ашық қаралуы демократиялық қоғамда адамгершiлiк пен қоғамдық тәртiп, мемлекет қауiпсіздiгiнiң пайымдаулары ескерiлген жағдайда немесе азаматтардың жеке өмiрiнiң мүдделерi талап етсе немесе соттың пiкiрi бойынша, жариялылық әдiл соттың мүдделерiн бұзатын ерекше жағдай тудыратын болса, онда соттың iстi қарауы басынан аяғына дейiн немесе оның бір деңгейiнде, жабық түрде, баспасөз өкiлдерi мен жұртшылықты қатыстырмай, жүргiзiлуi мүмкiн; алайда, кез келген қылмыстық, не болмаса азаматтық iстер бойынша шығарылған қаулылардың бәрi, тек кәмелетке толмағандардың мүдделерi басқа шараларды талап еткен жағдайда немесе матримониалдық дау-дамайлар немесе балаларды қамқорлыққа алу жөніндегі iстер бойынша шығарылған қаулыларды қоспағанда, көпшiлiк алдында жария етiлуi тиiс.

      2. Қылмыстық iс бойынша айыпталған әрбір адам, кiнәсi заң бойынша дәлелденгенге дейiн, кiнәсіз деп есептелуге құқылы.

      3. Әрбір адамның өзiне тағылған кез келген қылмыстық айыптауды қарау кезiнде, ең кем дегенде, төменде көрсетiлген, толық теңдiк негiзiнде берiлетiн кепiлдiктерге:

      а) өзiне тағылған айыптаудың сипаты мен негiзi жөнiнде өзi түсiнетiн тiлде толық және дереу хабардар етiлуiне;

      b) қорғау шараларына дайындық жүргiзуге және өзi таңдап алған қорғаушымен жүздесiп-тiлдесуге мүмкiндiк берiлiп, жеткiлiктi уақытпен қамтамасыздандырылуына;

      с) дәлелсіз ұстау негiзiнде сотталмауына;

      d) өз қатысуымен сотталуға және өзiн өзi дербес қорғауына немесе өзi таңдап алған қорғаушы арқылы қорғалуына: егер оның қорғаушысы жоқ болса, онда осындай құқығы бар екендiгi жөнiнде хабардар етіліп, қандай жағдай болмасын әдiл сот мүдделерi талап етсе, өзiне тағайындалған қорғаушының көмегiн пайдалануына және де қорғаушының еңбегiне төлейтiн жеткiлiктi қаражаты жоқ болса, оның көмегiн ақысыз пайдалануына;

      e) өзiне қарсы көрсетпе берген куәлардан жауап алынуына немесе осы куәлардан жауап алуды талап етуiне, сонымен қатар өзiнiң куәлары шақыртылуына және олардан жауап алу шарты өзiне қарсы көрсетпе берген куәлардан жауап алу шартымен бірдей болуына;

      f) егер сот жұмысын атқаруда пайдаланатын тiлдi түсiнбесе, немесе сол тiлде сөйлей алмаса тiлмаштың көмегiн ақысыз пайдалануына;

      g) өз-өзiне қарсы көрсетпе беруге немесе өзiн-өзi кiнәлi деп мойындауға мәжбүрленбеуiне құқығы бар.

      4. Кәмелетке толмағандар жайындағы iс, олардың жасы ескерiлiп және қайта тәрбиеленулерiне ықпал жасайтын ықылас бiлдiрiлiп жүргiзiлуi тиiс.

      5. Қайсыбір қылмыс үшiн сотталғандардың қай-қайсысы болмасын өзiнiң айыпталуы және шығарылған үкiм, заң бойынша жоғарғы сот инстанцияларында қайта қаралуын талап етулерiне құқықтары бар.

      6. Егер қайсыбір адам қылмыстық iс жасағаны үшiн ақтық шешiм бойынша сотталып, одан кейiн соттың қателiгiн даусыз дәлелдейтiн қайсыбір жаңа немесе бұрын мәлiм болмаған мән-жайдың негiзiнде шығарылған үкiм бұзылса немесе оған кешiрiм жасалса және де жаңадан табылған жағдай кезiнде мәлiм болмағандығына сотталушының өзi iшiнара немесе толық кiнәлi еместiгi дәлелденсе, онда осындай сотталудың нәтижесiнде жазаланған адамға заң бойынша өтемақы төленедi.

      7. Ешкiм де, егер жасаған қылмысы үшiн әрбір елдiң заңы мен қылмыстық iс жүргiзу құқығына сәйкес кезiнде үзiлдi-кесiлдi сотталып немесе ақталған болса, онда осы қылмысы үшiн екiншi рет сотталуға немесе жазалануға тиiс емес.

      161. Конституцияның 14-бабына сәйкес заң мен сот алдында бәрі тең. Аталған ҚР АПК 8-бабына сәйкес әркім бұзылған немесе даулы құқықтарды, бостандықтарды немесе заңды мүдделерді қорғау үшін сотқа жүгінуге құқылы.

      162. Сонымен бірге, Конституцияның 77-бабына сәйкес судья заңды қолдану кезінде мынадай қағидаттарды басшылыққа алуға тиіс: адамның кінәлі екендігі заңды күшіне енген сот үкімімен танылғанша ол жасалған қылмысқа кінәлі емес деп есептеледі; бір құқық бұзушылық үшін ешкімді де қайтадан қылмыстық немесе әкімшілік жауапқа тартуға болмайды; өзіне заңмен көзделген соттылығын оның келісімінсіз ешкімнің өзгертуіне болмайды; сотта әркім өз сөзін тыңдатуға құқылы; жауапкершілікті белгілейтін немесе күшейтетін, азаматтарға жаңа міндеттемелер жүктейтін немесе олардың жағдайын нашарлататын заңдардың кері күші болмайды. Егер құқық бұзушылық жасалғаннан кейін ол үшін жауапкершілік заңмен алынып тасталса немесе жеңілдетілсе, жаңа заң қолданылады; айыпталушы өзінің кінәсіздігін дәлелдеуге міндетті емес; ешкім өзіне-өзі, жұбайына (зайыбына) және заңмен белгіленген шектегі жақын туыстарына қарсы айғақ беруге міндетті емес. Діни қызметшілер өздеріне сеніп сырын ашқандарға қарсы куәгер болуға міндетті емес; адамның кінәлі екендігі жөніндегі кез келген күдік айыпталушының пайдасына қарастырылады; заңсыз тәсілмен алынған айғақтардың заңды күші болмайды. Ешкім өзінің жеке мойындауы негізінде ғана сотталуға тиіс емес; қылмыстық заңды ұқсастығына қарай қолдануға жол берілмейді.

      163. Конституцияда белгіленген сот төрелігінің қағидаттары Қазақстан Республикасының барлық соттары мен судьялары үшін ортақ және бірыңғай болып табылады.

      Қорытынды ескертулердің 26-тармағы

      Қатысушы мемлекет өзінің заңнамасы мен практикасын Комитет қабылдаған бостандық және жеке қол сұғылмаушылық туралы № 35 (2014) жалпы тәртіптегі ескертуді назарға ала отырып, Пактінің 9-бабына сәйкес келтіру керек. Ол, атап айтқанда, судьяның алдында қазіргі кезде ересектер үшін 72 сағаттан 48 сағатқа дейін және кәмелетке толмағандар үшін 24 сағатқа дейін күзетпен ұстаудың ең жоғары мерзімін азайтып, іс жүзінде жазылған қамаққа алу күні мен уақыты нақты ұстау күні мен уақытқа сәйкес келуін және осындай мәліметтерді кез келген қолдан жасауға кінәлі адамдар тиісті жазасын алуын қамтамасыз еткен жөн.

      164. Азаматтардың құқықтарының бұзылуына жол бермеу, сондай-ақ ұстау мерзіміне УҰИ қызметкерлері тарапынан бақылауды қамтамасыз ету мақсатында ұстау хаттамасында адам ұсталған мерзімді көрсету туралы норма көзделген.

      165. Бұлтартпау шарасы туралы мәселені шешу үшін тергеу судьясына жеткізу мақсатында адамды ұстау мерзімі 72 сағаттан 48 сағатқа дейін қысқартылды. Кәмелетке толмағандарға қатысты ұстау мерзімі 24 сағатқа дейін қысқартылды.

      166. Азаматтардың құқықтарын сақтау мақсатында күзетпен ұстауға санкция беру туралы мәселені шешу кезінде прокурордың күдіктіден оның күзетпен ұстау орны бойынша жауап алу құқығы көзделген.

      167. 2019 жылы ҚР ҚК-нің 414-бабы "Көрiнеу заңсыз ұстап алу, күзетпен қамауға алу немесе күзетпен ұстау" және ҚР ҚК-нің 416-бабы "Дәлелдемелерді және жедел-іздестіру, қарсы барлау материалдарын бұрмалау" бойынша жауапкершілік айтарлықтай күшейтілді.

      168. 2017 жылы қылмыстық-процестік заңнама жаңғыртылды. Соттардың күзетпен ұстауға санкция беру туралы мәселені қараған кезде адамның қылмыс жасады деген күдіктің негізділігін тексеруге міндетті екендігі туралы норма енгізілді.

      169. Сот санкциясынсыз 72 сағаттан аспайтын мерзімге ұстауға, егер бұл заңнамада тікелей көзделген жағдайда ғана жол беріледі. Мысалы, аса ауыр қылмыс, террористік немесе экстремистік қылмыс, қылмыстық топ құрамындағы қылмыс, есірткі құралдары мен олардың аналогтарының заңсыз айналымына байланысты қылмыстар, кәмелетке толмағандардың жыныстық тиіспеушілігіне қарсы қылмыстар, сондай-ақ адам өліміне әкеп соққан қасақана қылмыс жасады деп күдіктенген кезде. Сондай-ақ мұндай ұстау шалғайлығы немесе тиісті қатынас жолдарының болмауы салдарынан, сондай-ақ ТЖ немесе ТА жағдайларында адамды уақтылы жеткізуді қамтамасыз ету мүмкін болмаған жағдайда көзделген.

      170. Неғұрлым қатаң бұлтартпау шарасы ретінде күзетпен ұстау шараларын қолдану негіздері шектелді. Экономикалық қызмет саласындағы кейбір қылмыстарды жасады деп күдік келтірілген адамдарды күзетпен ұстауға тыйым салынды.

      Қорытынды ескертулердің 28-тармағы

      Қатысушы мемлекет іс жүзінде бас бостандығынан айырылатын барлық адамдарға олардың құқықтары туралы уақтылы хабарлануын және өзінің таңдауы бойынша заңгерге уақтылы қол жеткізу және заңгермен құпия тәртіпте кездесу мүмкіндігін қоса алғанда, ұстаудың басынан бастап барлық негізгі құқықтық кепілдіктердің берілуін қамтамасыз етуі қажет. Ол осы талаптарды сақтамау тиісті жаза шығаруға және құқықтық қорғау құралдарын іске қосуға әкеп соғатын процестік құқықтардың бұзылуын білдіретінін де қамтамасыз етуі қажет.

      171. 2019 жылы ҚР ҚК 435-бабы "Адвокаттар мен өзге де адамдардың адамның және азаматтың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау, сондай-ақ жеке және заңды тұлғаларға заң көмегін көрсету жөніндегі заңды қызметіне кедергі жасау" бойынша жауапкершілік айтарлықтай күшейтілді.

      172. 2017 жылы қылмыстық-процестік заңнаманы жаңғыртуға сәйкес күдіктілерді жеткізу және ұстау процесі нақтыланды. "Миранда ережелері" енгізілді. ҚАЖ мекемелерінде қолжетімді орындарда сотталғандардың және тергеу-қамауындағылардың құқықтары мен міндеттерін егжей-тегжейлі түсіндірумен көрнекі ақпарат ілінген.

      173. ҚР ІІМ ҚАЖК мен Республикалық адвокаттар алқасы арасында адвокаттардың саны мен ұзақтығын шектемей қамауда ұстау орындарына кіруі мәселелері бойынша меморандумға қол қойылды.

      174. 2018 жылы "Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы" жаңа Заң күшіне енді. Заңға сәйкес адвокаттың іс жүзінде пайдалануы тиімсіз болған және алқа басшылығына негізсіз тәуелді болған өкілеттігін растайтын адвокаттық ордерлер таратылды. Енді өкілеттіктер қорғау (өкілдік) туралы куәлікпен және хабарламамен расталады, оны адвокат өзі ресімдейді. Заң көмегін көрсету сапасын жақсарту үшін адвокаттардың біліктілігін міндетті түрде арттыру көзделген.

      Қорытынды ескертулердің 30-тармағы

      Қатысушы мемлекет өзінің әкімшілік ұстау практикасын Пактінің 9 және 14-тармақтарымен толық сәйкестікке келтіруі және шағым жасауға тиімді құқықты қоса алғанда, тиісті процестік кепілдіктерді қамтамасыз ету құқықтарының толық құрметтелуін қамтамасыз етуі және жеке адамның бостандығы мен қол сұғылмаушылығын шектейтін кез келген шешімдерді қабылдау кезінде заңдылық пен тепе-теңдік қағидаттарын қатаң сақтауы керек. Ол белсенділерге қатысты күзетпен қамауға алу түріндегі бұлтартпау шараларын қабылдау практикасынан бас тартқан жөн, бұл қатысушы мемлекеттің Пактінің 9, 14, 19 және 21-баптары бойынша міндеттемелерімен келіспейді.

      175. Күштеп әкелу қолданылған әрбір ұсталған адамға ұстап алу, әкелу, жеткізу негіздері, сондай-ақ оған тағылып отырған құқық бұзушылықтың саралануы дереу хабарланады. Ұсталған адамға оның құқықтары мен міндеттері түсіндіріледі, бұл туралы әкімшілік ұстау туралы хаттамада жазба жасалады.

      176. Жаңа ӘҚБтК-де әкімшілік қамаққа алуға әкеп соғатын құқық бұзушылықтар бойынша әкімшілік ұстау мерзімі 48 сағаттан 3 сағатқа дейін қысқартылды.

      177. Ұстап алынған адамның бас бостандығы ұстап алған адамға қандай да бір процестік мәртебе берілуіне қарамастан, шын мәнінде шектелген кезде, минутына дейінгі дәлдікпен сол сағат ұстап алу мерзімінің басталуы болып табылады. Масаң күйдегі адамға қатысты әкімшілік ұстап алу мерзімі медицина қызметкерi оны айықты деп куәландырған уақыттан бастап есептеледi.

      178. Ұсталған адамның өтініші бойынша оның тұрған жері туралы оның туыстары, жұмыс немесе оқу орны бойынша әкімшілік, қорғаушы, сондай-ақ шет мемлекеттің елшілігі немесе өзге де өкілдігі хабардар етіледі.

      179. Өзіне қатысты әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізіліп жатқан адамның заңды өкілі адам ұсталған немесе хаттама жасалған кезден бастап іске қатысуға жіберіледі.

      180. Әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарын сот арқылы қорғауға құқығы бар. Мүдделі адам бұзылған немесе дау туғызып отырған құқықтарды, бостандықтарды немесе мүдделерді қорғау үшін сотқа жүгінуге құқылы. Ешкiмге өзінің келiсiмiнсiз ол үшiн заңда көзделген соттылығын өзгертуге болмайды.

      181. ӘҚБтК-нің 789-бабында "әкімшілік жазалау шарасының бірі ретінде әкімшілік қамаққа алуға әкеп соғатын әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша өзіне қатысты іс жүргізу қозғалған адам әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс қаралғанға дейін, бірақ жиырма төрт сағаттан аспайтын әкімшілік ұстауға тартылуы мүмкін" деп көзделген.

      Қорытынды ескертулердің 38-тармағы

      Комитет өзінің алдыңғы ұсыныстарын қайталайды (CCPR/C/KAZ/CO/1, 21-22-тармақтарды қараңыз). Қатысушы мемлекет сот жүйесінің тәуелсіздігін заңнамалық тәртіппен де, практикада да қамтамасыз ету жөніндегі барлық қажетті шараларды қабылдауға және судьялардың құзыреттілігіне, тәуелсіздігі мен ауыстырылмайтындығына кепілдік беруге тиіс. Ол, атап айтқанда:

      a) сот органдарының қызметіне атқарушы билік тарапынан заңсыз араласудың барлық нысандарын жоюы және мұндай пікірлерді тиімді тергеп-тексеруі;

      b) сот жүйесіндегі сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес бойынша күш-жігерді жандандыруы және оған араласуы мүмкін судьяларды қоса алғанда, кі

      c) әлілерді жауапқа тартуы және жазалауы;судьяларды іріктеу процесін басқару үшін құрылған Жоғары Сот Кеңесінің толық тәуелсіз болуын және өте ашық әрекет етуін қамтамасыз етуі және осы мақсатпен оның мүшелерінің көпшілігі соттың өзін-өзі басқару органдары сайлайтын судьялар болуын қамтамасыз ету үшін Кеңестің мүшелік құрамын қайта қарау мүмкіндігін қарастыруы;

      d) судьялар корпусындағы тәртіпті тәуелсіз органның қадағалауы үшін шаралар қабылдауы, судьяларды қызметінен шеттетуді қоса алғанда, тәртіптік жауапкершілікке тарту үшін негіздерді түсіндіруі және тәртіптік талқылау өткізу кезінде тиісті құқықтық рәсімдердің сақталуына кепілдік беруі және қолданылған тәртіптік жазаларды сот тәртібімен тәуелсіз қайта қарауы;

      e) Бас прокуратураның әрекеттері сот жүйесінің тәуелсіздігін бұзбауы үшін және тараптардың сот ісін жүргізудегі процестік мүмкіндіктерінің теңдігі қағидаты қатаң сақталуы үшін оның өкілеттіктерін қайта қарауы;

      f) практикада адвокаттардың тәуелсіздігін қамтамасыз ету үшін жеткілікті кепілдіктер беруі, адвокаттарға қысым көрсету немесе қудалау немесе олардың жұмысына заңсыз араласу болуы мүмкін кез келген әрекеттерден тартынуы және осындай әрекеттерге жауапты адамдарды жауапкершілікке тартуы керек.

      182. Конституцияға және "Сот жүйесі мен судьялардың мәртебесі туралы" Конституциялық заңға сәйкес сот төрелігін тек сот қана жүзеге асырады.

      183. Судьялар сот төрелігін іске асыру кезінде тәуелсіз және тек Конституция мен заңға бағынады. Судьялардың мәртебесі мен тәуелсіздігіне нұқсан келтіретін заңдарды немесе өзге де нормативтік құқықтық актілерді қабылдауға жол берілмейді.

      184. Сот қызметіне қандай да бір араласуға жол берілмейді және заң бойынша жауаптылыққа әкеп соғады. Судьялар нақты істер бойынша есеп бермейді.

      185. Жүргізіліп жатқан реформалардың басты бағыттарына азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету тетігін, әлемдік стандарттарға сай келетін сот ісін жүргізудің қолжетімділігі мен ашықтығын жетілдіру жатады.

      186. Сот төрелігіне қолжетімділікті жеңілдету мақсатында бірінші және апелляциялық сатылардағы соттардың рөлін күшейте отырып, бес сатылы сот төрелігі жүйесінен (бірінші, апелляциялық, кассациялық, қадағалау және қайта қадағалау) үш буынды (бірінші, апелляциялық, кассациялық) сотқа көшу жүзеге асырылды.

      187. Судья кадрларын іріктеу, олардың мансаптық өсуі, қызметін бағалау, сондай-ақ тәртіптік жауаптылыққа тарту тәртібі өзгертілді. Халықаралық тәжірибені ескере отырып ЖСК реформаланды, ол сот кадрларын іріктеудің тәуелсіз автономды органына айналды.

      188. Біліктілік талаптары мен кандидаттарды іріктеу тетіктері қатаңдатылды. Егер бұрын әрбір төртінші кандидат судья атанса, қазір қатысушылар санының 4 % ғана судья болады. 2019 жылдан бастап материалдық кепілдіктер айтарлықтай жақсарды – барлық сатыдағы судьялардың жалақысы көбейді.

      189. 2019 жылы судьяның кәсіби қызметін бағалауды жүзеге асыратын Сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссия құрылды.

      190. Сот жүйесін цифрландыру шеңберінде электрондық сот төрелігі дамуда. Талап арыздардың 73 %-тен астамы интернет арқылы беріледі. Өтініштердің онлайн-конструкторлары іске асырылды, оларды пайдалану нәтижесінде пайдаланушылардың жауаптары негізінде дайын талап арыз жасалады.

      191. "Сот кабинеті" сервисі арқылы жылына орта есеппен 1 млн. астам құжат беріледі. Пайдаланушылардың 8 млн сот актісіне қол жеткізуі қамтамасыз етілді. Соттарда азаматтық істер бойынша бұйрықтық және жеңілдетілген іс жүргізу электрондық түрде жүргізіледі. "Электрондық қылмыстық іс" шеңберінде соттарда 9023 ауыр емес қылмыстық іс тіркелді.

      192. Тергеу соттары құрылды, оларға адамның және азаматтың конституциялық құқықтарын шектейтін барлық тергеу әрекеттерін санкциялау жөніндегі өкілеттіктер берілді. Олардың жұмысының тиімділігі мен қажеттілігі деректермен расталады. Қылмыстық қудалау органдарының әрекеттеріне шағымдардың саны өсуде. Егер 2017 жылы соттар 2146 шағым, 2018 жылы – 3057 немесе 42,5 %-ке көп шағым қараса, 2019 жылғы 9 айда – 3033 шағым қараған. Сонымен қатар мұндай шағымдардың қанағаттандырылуы өсуде: 2017 жылы – 26,7 %, 2018 жылы – 32,1 %, 2018 жылғы 9 ай – 43,4 %.

      193. Соттарда сыбайлас жемқорлықтың алдын алу жөніндегі шаралар белсенді жүргізілуде. Судьялардың әдеп кодексін сақтау бойынша семинарлар өткізіледі, судьялардың процеске қатысушылармен байланысын азайту жүзеге асырылады, сыбайлас жемқорлыққа "мүлдем төзбеушілікке" қолдау көрсетіледі.

      Қорытынды ескертулердің 40-тармағы

      Қатысушы мемлекет мемлекеттік құпияны қорғау мақсатында қолданылатын әділ сот талқылауы кепілдіктерінің кез келген шектеулерін оның Пакті бойынша міндеттемелеріне толық көлемде сәйкес келуін және атап айтқанда, олар қозғаған адамдардың құқықтары, оның ішінде тараптардың сот ісін жүргізуде іс жүргізу мүмкіндіктерінің теңдігі қағидаты қатаң сақталуын қамтамасыз етуі керек.

      194. Қылмыстық істерді қарау барлық соттарда және сот сатыларында ашық жүргізіледі. Сот талқылауының жариялылығын шектеуге мемлекеттік құпияларды немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны қорғау мақсатында сот қаулысы негізінде жол беріледі. Жабық сот талқылауы үшін негіздер тізбесі толық болып табылады.

      195. ҚР ЖС 2013 жылғы № 3 нормативтік қаулысында қылмыстық іс бойынша ҚПК-де көзделген жариялылықты, оның ішінде мемлекеттік құпияларды қорғауға байланысты шектеу негіздері болмаған кезде ауыр немесе аса ауыр қылмысты жасаудың бір ғана фактісі жабық талқылауды өткізу үшін мән-жай болып табылмайды деп түсіндірді.

      Пактінің 10-бабы және Қорытынды ескертулердің 20, 32-тармақтары бойынша

10-бап

      1. Бас бостандықтарынан айрылған барлық адамдар өздерiне деген адамгершiлiктi көзқарасқа және адам баласына тән қадiр-қасиетiнiң құрметтелуiне құқылы.

      2. а) Айыпкерлер, ерекше жағдай тумаған күнде, сотталушылардан жеке орналастырылады және оларға жеке, сотталмаған адамдардың мәртебесiне сай режим берiледi.

      b) кәмелетке толмаған айыпкерлер кәмелетке толған айыпкерлерден бөлек ұсталады және өте қысқа мерзiм iшiнде, шешiм шығарылуы үшiн сотқа жеткiзiледi.

      3. Тұтқындарға, пенитенциарлық жүйе бойынша, олардың түзелуiн және оларға әлеуметтiк қайта тәрбие берудi маңызды мақсат тұтатын режим қарастырылады. Кәмелетке жасы толмаған құқық бұзушылар кәмелетке жасы толған құқық бұзушылардан бөлек ұсталады және оларға өздерiнiң жасы мен құқықтық мәртебесiне сай режим берiледi.

      196. Қазақстан сотталғандардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін құрметтейді және қорғайды, оларды түзеу құралдарын қолданудың заңдылығын, сондай-ақ құқықтық қорғауды және жеке басының қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.

      197. Сотталғандарды қандай да бір кемсітушілікке ұшыратуға болмайды. Жазаны орындайтын мекемеге немесе органға келген кезде әкімшілік сотталушыға оның құқықтары, міндеттері және құқықтық шектеулері туралы ақпаратты, сондай-ақ ішкі тәртіп қағидаларын түсіндіруге міндетті.

      198. Мекемелерде сотталған ерлер мен әйелдерді, кәмелетке толмағандар мен ересектерді бөлек ұстау белгіленеді. Бірінші рет сотталғандар бұрын бас бостандығынан айыру жазасын өтеген сотталғандардан бөлек ұсталады.

      199. Қылмыстардың қауіпті қайталануы кезінде сотталғандар; өмір бойына бас бостандығынан айыруға сотталғандар; өмір бойына бас бостандығынан айыру белгілі бір мерзімге бас бостандығынан айыруға ауыстырылған сотталғандар; өлім жазасы бас бостандығынан айыруға ауыстырылған сотталғандар басқа сотталғандардан бөлек оқшауланады, сондай-ақ бөлек ұсталады.

      200. Жеке мекемелерде сотталу санына қарамастан, соттардың, құқық қорғау және арнаулы мемлекеттік органдардың бұрынғы қызметкерлері, сотталғандардың мінез-құлқын бақылау мен қадағалауға уәкілеттік берілген адамдар ұсталады.

      201. Жұқпалы аурулармен ауыратын сотталғандар сау адамдардан бөлек ұсталады. Емдеу-профилактикалық мекемелерде сотталғандар режимнің түріне қарамастан бірге ұсталады. Туберкулезге қарсы ауруханаларда бөлек ұстау медициналық көрсеткіштер бойынша анықталады.

      202. ҚАК-тің 89-бабына сәйкес бас бостандығынан айыруға сотталған кәмелетке толмағандар, сондай-ақ мекемелерде кемінде 1 жыл болу шартымен, кәмелетке толмағандарды ұстауға арналған орташа қауіпсіз мекемелерде жиырма бір жасқа толғанға дейiн қалдырылған сотталғандар жазасын өтейдi.

      203. ҚАЖ қызметін жетілдіру Ішкі істер органдарын жаңғыртудың 2019 – 2021 жылдарға арналған жол картасын, сондай-ақ ҚАЖ дамытудың 2019 – 2023 жылдарға арналған жол картасын іске асыру шеңберінде жалғасуда.

      Қорытынды ескертулердің 20-тармағы

      Қатысушы мемлекет жабық мекемелерде өзін-өзі өлтіру мен өлімнің алдын алу бойынша, атап айтқанда:

      а) өзін-өзі өлтіру алдында тұрған адамдарды анықтау әдістерін жетілдіру және ерте хабарлаудың тиімді стратегиялары мен бағдарламаларын жасау;

      b) күзетпен ұстау орындарында қайтыс болу мән-жайларын уақтылы, бейтарап және тәуелсіз тергеп-тексеруді тиісті жағдайларда кінәлілерді жауапқа тарта және құрбан болғандардың отбасыларына құқықтық қорғау құралдарын ұсына отырып қамтамасыз ету арқылы қажырлы күш-жігер жұмсауы керек.

      204. Барлық сотталғандарға ҚАЖ мекемелеріне келген күннен бастап босатылғаннан кейін қайта әлеуметтендіру және сәтті интеграциялануы үшін алғышарттар жасала отырып психологиялық көмек көрсетіледі. Сотталғандар үшін тренингтер, дәрістер, релаксация сеанстары, арт-терапия және т.б. өткізіледі.

      205. Төтенше жағдайларға жол бермеу жөніндегі алдын алу іс-шараларын қолдануға бағытталған нұсқаулар, шолулар мен ұсыныстар суицидтерге жол бермеу үшін ҚАЖ бөлімшелеріне жіберіледі. Психологтар психикалық ауытқулары бар адамдарды не суицид жасаған, сондай-ақ тәуелділіктен зардап шегетін туыстарын анықтайды.

      206. Қамаудағылар ортасындағы моральдық-психологиялық климатты жақсарту, пенитенциарлық мекемелерде суицидтердің алдын алу бойынша кешенді жұмыстарды ұйымдастыру ҚАЖ мекемелерінің барлық қызметтері тарапынан әрбір сотталған адамның жеке басы зерделене отырып қамтамасыз етіледі.

      207. 2018 – 2020 жылдарға арналған арнайы контингент арасында зиянды заң бұзушылықтардың, дене жарақаттары мен суицидтердің алдын алу бойынша ҚР ІІМ ҚАЖК мекемелері мен ҚР ҰГ Бас қолбасшылығы қызметтерінің өзара іс-қимыл жасау жөніндегі
іс-шаралар жоспары іске асырылуда.

      Қорытынды ескертулердің 32-тармағы

      Қатысушы мемлекет күзетпен ұстау жағдайларын жақсартуға, атап айтқанда, тиісті медициналық қызметтерге қол жетімділікті кеңейтуге күш салуды жалғастыруы керек. Ұлттық Ұлан жүргізетін қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша операциялар барысында тұтқындарға қатысты зорлық-зомбылықтың барлық дерегі уақтылы және мұқият зерттеліп, кінәлілер жауапқа тартылуын қамтамасыз етуі керек. Сондай-ақ қатысушы мемлекет ұлттық алдын алу тетігінің толық тәуелсіздігін қамтамасыз ету үшін шаралар қабылдауға және бас бостандығынан айырудың барлық орындарын, оның ішінде тұратын мемлекеттік мекемелерді қамту үшін мандатын кеңейтуге тиіс.

      208. Қазақстан Республикасында пенитенциарлық жүйені кезең-кезеңімен реформалау жүргізілуде. Мәселен, 2020 – 2023 жылдары үлгілік жоба бойынша аумағында тұрғын блоктар салу арқылы ҚАЖ мекемелерін қайта құру жоспарлануда.

      209. 2020 жылғы 1 сәуірге дейін Алматы және Қарағанды облыстары бойынша ҚАЖ департаменттерінде сотталғандарды медициналық қамтамасыз ету функцияларын ҚР ІІМ-нен ҚР ДСМ-ге беру бойынша пилоттық жоба жүзеге асырылуда.

      210. Балалар әлеуметтік мекемелерін қоса алғанда, ҰАТ шеңберінде барған мекемелердің саны 2014 жылы 400-ден 2019 жылы 3 262-ге дейін артты. 2017 – 2018 жылдары АҚУ халықаралық ұйымдардың қолдауымен ҰАТ қатысушылары үшін 7 тренинг ұйымдастырды.

      Пактінің 11-бабы бойынша

11-бап

      Тек қана қайсыбір шарттық мiндеттеменi орындау дәрменсіздiгiнiң негiзiнде ешкiм де бас бостандығынан айырылуға тиiс емес.

      211. Заңнамада адамның қандайда бір шарттық міндеттемелерді орындай алмайтындығына байланысты бас бостандығынан айыруға тыйым салынады.

      212. Сот шешімімен балаларына алимент төлеуге міндетті адамдарға, сондай-ақ жеке және заңды тұлғаларға кредиттер мен басқа да қарыздарды төлеу бойынша шарттық міндеттемелері бар адамдарға ғана Қазақстан Республикасынан тыс жерге шығуға уақытша тыйым белгіленуі мүмкін.

      213. 2018 жылдан бастап ҚПК-де жазбаша нысанда жасалған және сот жарамсыз, жалған немесе өтірік деп танымаған азаматтық-құқықтық мәмілелерді орындамауға немесе тиісінше орындамауға негізделген бұзушылықтар туралы өтініштер мен хабарларды тіркеу туралы тыйым салу енгізілді.

      214. Қылмыстық қолсұғушылықтарды азаматтық-құқықтық қатынастардан айырудың жекелеген мәселелері ҚР ЖС "Алаяқтық туралы істер бойынша сот практикасы туралы" 2017 жылғы 29 маусымдағы № 6 және "Жымқыру туралы істер бойынша сот практикасы туралы" 2003 жылғы 11 шілдедегі № 8 нормативтік қаулыларында көзделген.

      Пактінің 12, 13-баптары және Қорытынды ескертулердің 42, 44-тармақтары бойынша

12-бап

      1. Кез келген мемлекеттің аумағында заңды түрде жүрген әрбір адам сол аумақтың шегiнде еркiн жүрiп-тұруға және тұрғылықты мекенжайды өз қалауынша таңдау құқығына ие болуы тиiс.

      2. Әрбір адам өзiнiң туған елiн қоса алғанда, кез келген елдi тастап шығуға құқылы.

      3. Жоғарыда айтылған құқықтар, заңда көзделген, мемлекеттік қауiпсіздiктi немесе қоғам тәртібін, жұрттың денсаулығы мен имандылығын немесе басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау үшiн және осы Пактiде танылған құқықтармен қабысатын басқа құқықтарды қорғау үшiн қажет шектеулерден тыс ешқандай шектеулердiң объектiсi бола алмайды.

      4. Ешкiм де өзiнiң туған елiне қайтып оралу құқығынан ерiксіз айырылуы тиiс емес.

      215. Қазақстан Республикасы аумағында заңды түрде жүрген әрбір адамның, заңда көрсетілгеннен басқа реттерде, оның аумағында еркін жүріп-тұруға және тұрғылықты мекенді өз қалауынша таңдап алуға құқығы бар. Әркімнің ҚР-дан тыс жерлерге кетуіне құқығы бар. Азаматтардың ҚР-ға кедергісіз қайтып оралуына құқығы бар.

      216. "Шетелдіктердің құқықтық жағдайы туралы" Заңға сәйкес шетелдіктер ҚР шетелдіктердің болуына рұқсат етілген аумағында еркін жүріп-тұра алады және заңнамамен белгіленген тәртіпке сәйкес тұрғылықты жер таңдай алады. Жүріп-тұрудағы және тұрғылықты жер таңдаудағы шектеулер қауіпсіздікті қамтамасыз ету, қоғамдық тәртіпті, халықтың денсаулығы мен адамгершілігін сақтау, азаматтар мен басқа да адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау қажет болғанда бұған уәкілеттік берілген мемлекеттік органдардың актілерінде белгіленеді.

13-бап

      Осы Пактiге қатысушы мемлекеттердiң қайсыбірiнiң аумағында заңды негiзде жүрген шетел азаматын осы аумақтан, заңға сәйкес шығарылған шешiмдi орындау бағытында ғана қайтаруға болады, және де, егер мемлекет қауiпсіздiгiнiң императивтi қажеттілігi басқадай шараларды талап етпесе, ол өзiнiң қайтарылуына қарсы дәлелдемелердi ұсынып, құзыреттi өкiмет арнайы тағайындаған, құзыреттi өкiмет орны, тұлға, немесе тұлғалар арқылы iсiнiң қайта қаралуын талап етуiне және осы мақсатпен сол өкiметтiң, тұлғаның, немесе тұлғалардың алдына келтiрiлуiне құқығы бар.

      217. Конституция ҚР аумағында заңды түрде жүрген әрбір адамға оның аумағында еркін жүріп-тұруға және тұрғылықты мекенді өз қалауынша таңдап алу құқығына кепілдік береді. Бұл құқықтар конституциялық құрылысты қорғау, қоғамдық тәртіпті, адамның құқықтары мен бостандықтарын, халықтың денсаулығы мен имандылығын сақтау мақсатына қажетті шамада ғана және тек заңмен шектелуі мүмкін.

      218. Егер Конституцияда, заңдарда және халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, шетелдік азаматтар мен азаматтығы жоқ адамдар азаматтар үшін белгіленген құқықтар мен бостандықтарды пайдаланады, сондай-ақ міндеттерді атқарады.

      219. Шетел азаматтарын экстрадициялаудың және шет мемлекеттерге ҚР азаматтарын ұстап беру туралы өтініш жасаудың жалпы қағидалары ҚР ҚПК-де регламенттеледі.

      220. ҚР заңнамасының бұзылуына кінәлі шетелдік азамат ҚР заңнамасына сәйкес әкімшілік жауапкершілікке тартылады.

      Қорытынды ескертулердің 42-тармағы

      Қатысушы мемлекет өзінің тұрғылықты жері бойынша міндетті тіркеу жүйесін Пактінің ережелеріне толық сәйкес келтіруі керек.

      221. Қазақстан өз азаматтарына еркін жүріп-тұру, елден тыс жерлерге кету және кедергісіз қайтып оралу құқығына кепілдік береді.

      222. ҚР заңды түрде жүрген әрбір адамның, заңда көрсетілгеннен басқа реттерде, оның аумағында еркін жүріп-тұруға және тұрғылықты жерін өз қалауынша таңдап алуға құқығы бар. Әркімнің ҚР-ден тыс жерлерге кетуіне құқығы бар. Азаматтардың ҚР-ға кедергісіз қайтып оралуына құқығы бар.

      223. Ішкі көші-қон процестерін мониторингілеу, аумақты дамыту бағдарламаларын әзірлеу кезінде әр елді мекеннің дамуын айқындау үшін азаматтарды есепке алу азаматтарды тұрғылықты жері бойынша және уақытша болатын жері бойынша тіркеу міндеті болып табылады. Осы есептеулер негізінде жұмыс орындарын құру, инфрақұрылым құру, мектептер мен ауруханалар салу жоспарланып отыр.

      224. ҚР-да Тіркеу институты еркін жүріп-тұру құқығын шектемейді және халықаралық практикаға сәйкес келеді, өйткені экономикалық және әлеуметтік саясатты жоспарлау соған байланысты.

      225. Азаматтардың оның аумағында еркін жүріп-тұру және тұрғылықты жерді еркін таңдау жөніндегі конституциялық құқығын сақтау мақсатында тұрғылықты жерін тіркеу кезінде шектеулерге жол берілмейді.

      226. Азаматтарды тіркеуді жетілдіру бойынша шаралар қабылдануда. 2018 жылдан бастап тіркеу үшін мемлекеттік баж алып тасталды; тіркеу үшін тек жеке куәлік қажет. ЭҮП арқылы тұрғылықты жер бойынша тіркеу рәсімі (2017 жылдан бастап – уақытша тіркеу, 2018 жылдан бастап – тұрақты, 2019 жылы – мобильді қосымша арқылы) автоматтандырылды.

      227. 2018 жылғы желтоқсаннан бастап нәрестені тіркеудің проактивті қызметі бала анасының телефонына SMS жолдау арқылы енгізілді.

      228. Азаматтар тұрғылықты жері бойынша тіркеусіз тұрғаны үшін әкімшілік жауапкершілік әкімшілік қамаққа әкеп соқпайды. ӘҚБтК сәйкес тұрғылықты жері бойынша тіркеусіз тұру ескерту жасауға не 7 АЕК мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады.

      Қорытынды ескертулердің 44-тармағы

      Қатысушы мемлекет барлық шекаралық пункттерде, оның ішінде халықаралық әуежайларда және транзиттік аймақтарда босқындардың мәртебесін анықтау рәсімдеріне тиімді қол жеткізуге кепілдік беруі, көмекпен жүгінудің тиісті рәсімдерін қамтамасыз етуі және Шекара қызметі қызметкерлері мен мемлекеттің басқа да жауапты лауазымды адамдарын өтінішхаттар бойынша дұрыс шешімдер қабылдауға жақсы дайындау үшін оларды тиісті даярлауды ұйымдастыруы керек. Сондай-ақ ол пана бермеу туралы шешімге қатысты апелляцияны қарау рәсімі аяқталғанша мәжбүрлеп қайтып оралу жағдайына жол бермеуі керек. Соңында, қатысушы мемлекет Пактінің 6 және 7-баптарына сәйкес шығарып жіберуге мүлдем тыйым салуды қатаң түрде орындауы және: а) дипломатиялық кепілдіктерді бағалау кезінде барынша қырағылық танытуы; б) дипломатиялық кепілдіктерге сәйкес берілетін адамдар табысталғаннан кейін тиісті, тиімді және тәуелсіз бақылауды қамтамасыз етуі; с) қатысушы мемлекеттің мұндай адамдармен қарым-қатынасты олар ұстап берілгеннен кейін, басқа елдерге қайтарылғаннан, табысталғаннан немесе қайтып оралғаннан кейін тиімді бақылауы мүмкін болмаған жағдайларда мұндай кепілдіктерге сенбеуі; d) кепілдемелер орындалмаған кезде жағдайды түзету бойынша тиісті шаралар қабылдауы керек.

      229. Қазақстан 1951 жылғы Босқындардың мәртебесі туралы конвенцияға қосылды. Босқындарды олардың өміріне немесе бостандығына нәсіліне, дініне, азаматтығына, әлеуметтік топқа жататындығына байланысты немесе нанымдары бойынша қауіп төнген елдің шекарасына шығаруға немесе қайтаруға тыйым салынады.

      230. "Босқындар туралы" Заңда босқын мәртебесін беру туралы өтінішхатты беру және тіркеу тәртібі, оның ішінде ҚР Мемлекеттік шекарасын кесіп өтудің әр түрлі мән-жайлары кезіндегі тәртібі айқындалған. Атап айтқанда, Мемлекеттік шекараны кесіп өткен кезде адам көші-қонды бақылау пунктіне, ал ол болмаған жағдайда – ҚР ҰҚК ШҚ-ға жазбаша өтінішхат береді. Шекараны мәжбүрлі түрде заңсыз кесіп өту жағдайында (төтенше оқиғаларға байланысты) өтініш ҚР ҰҚК ШҚ қызметкерлеріне берілуі мүмкін.

      231. Босқындармен жұмысты үйлестіру үшін ҚР ІІМ КҚК жанынан СІМ, ДСМ, ЕХӘҚМ, БҒМ, ҰҚК ШҚ, сондай-ақ БҰҰ Босқындар істері жөніндегі Жоғарғы Комиссары Басқармасының өкілдерінің қатысуымен Нұр-Сұлтан, Алматы және Шымкент қалаларының ПД көші-қон қызметі басқармаларының босқын мәртебесін беруден, ұзартудан, одан айырудан және тоқтатудан бас тарту туралы шешімдеріне шағымдарды қарау бойынша тұрақты жұмыс істейтін Комиссия құрылды.

      Пактінің 15-бабы бойынша

15-бап

      1. Ешкiм де жасаған iс-әрекетi немесе жiберген қателiгi негiзiнде, егер сол iс-әрекет жасалған кезде қолданыстағы мемлекетiшiлiк заң тұрғысынан немесе халықаралық құқық бойынша қылмыстық iс болып саналмаса, қандай да бір қылмыстық iске кiнәлi деп айыпталуына жол берiлмейдi. Сондай-ақ кесiлген жаза, қылмыстық iс жасалған кезде қолданылатын жазадан ауыр болмауы тиiс. Ал егер қылмыс жасалғаннан кейiн сондай қылмыс үшiн кесiлетiн жазаның түрi, бұрын қолданып жүрген түрiнен гөpi, заң жүзiнде жеңiлдетiлген болса, онда қылмыскер соңғы заң бойынша айыпталуы тиiс.

      2. Осы баптағы ешбір қағида кез келген адамды кез келген iс-әрекетi немесе жасаған қателiгi үшiн, егер де сол iс-әрекет жасалған кезiнде халықаралық қоғамдастық таныған құқық қағидаттары бойынша қылмыстық iс болып табылған болса, сот алдына келтiрiп жазалауға кедергi етпейдi.

      232. ҚР оларды жасау кезінде қылмыстық деп танылмаған әрекеттері үшін соттылыққа тыйым салуға қатысты Пактінің нормаларын толығымен сақтайды. Конституцияға сәйкес сот ісін жүргізу қағидаттарының бірі жауапкершілікті белгілейтін немесе күшейтетін, жаңа міндеттер жүктейтін немесе олардың жағдайын нашарлататын заңдардың кері күші болмайды деп жариялайды. Егер құқық бұзушылық жасағаннан кейін жауапкершілік жойылса немесе жеңілдетілсе, жаңа заң қолданылады.

      233. Қылмыстық жауаптылықтың жалғыз негізі қылмыстық құқық бұзушылық жасау болып табылады. Бір құқық бұзушылық үшін ешкімді де қайтадан қылмыстық жауапқа тартуға болмайды. Заңды ұқсастығына қарай қолдануға жол берілмейді.

      234. Қылмыстық заң тек ҚР ҚК-ден тұрады. Қылмыстық жауаптылықты көздейтін өзге де заңдар олар ҚР ҚК-ге енгізілгеннен кейін ғана қолданылады. Мәселен, қылмыс жасаған барлық адамдар заңға сәйкес қылмыстық, әкімшілік, азаматтық-құқықтық және тәртіптік жауапқа тартылады.

      Пактінің 16-бабы бойынша

16-бап

      Әрбір адам, қай жерде жүрсе де, құқық субъектiсi ретiнде танылуына құқылы.

      235. Конституцияның 13-бабына сәйкес әркімнің құқық субьектісі ретінде танылуына құқығы бар және өзінің құқықтары мен бостандықтарын, қажетті қорғанысты қоса алғанда, заңға қайшы келмейтін барлық тәсілдермен қорғауға құқылы.

      236. Конституцияның 12-бабына сәйкес адам құқықтары мен бостандықтары әркімге тумысынан жазылған, олар абсолютті деп танылады, олардан ешкім айыра алмайды, заңдар мен өзге де НҚА мазмұны мен қолданылуы осыған қарай анықталады.

      237. Мыналар: азаматтың паспорты; азаматтың жеке куәлігі; шетелдіктің тұруына ықтиярхат; азаматтығы жоқ адамның куәлігі; ҚР дипломатиялық және қызметтік паспорты; босқын куәлігі; теңізшінің жеке куәлігі; шетелдік паспорт; қайтып оралуға арналған куәлік; туу туралы куәлік жеке басты куәландыратын құжаттар болып табылады. ҚР ҚПК көзделген жағдайларда жүргізуші куәлігі және әскери куәлік жеке басты куәландыратын құжаттар ретінде танылуы мүмкін.

      Пактінің 17-бабы бойынша

17-бап

      1. Әрбір адам жеке және отбасылық өмiрiне өзгелердiң өз бетінше, немесе заңсыз араласуынан, өз бетінше немесе заңсыз озбырлық жасап, баспанасына, хат жазысып-алысу құпиясына қол сұғылуынан, ар-намысы мен абырой-беделiне нұқсан келтiрiлуiнен қорғалуы тиiс.

      2. Әрбір адамның осындай озбырлық пен қол сұғушылықтан заңмен қорғалуына құқығы бар.

      238. Конституцияға сәйкес әркімнің жеке өміріне қол сұғылмауына, өзінің және отбасының құпиясы болуына, ар-намысы мен абыройлы атының қорғалуына құқығы бар.

      239. Тұрғын үйге қол сұғылмайды. Соттың шешімінсіз тұрғын үйден айыруға жол берілмейді. Тұрғын үйге кіруге, оны тексеруге және тінтуге заңда белгіленген реттер мен тәртіп бойынша ғана жол беріледі.

      240. "Дербес деректер және оларды қорғау туралы" Заңның 10-бабында егер заңнамада өзгеше көзделмесе, дербес деректерге қол жеткізу субъектінің немесе оның заңды өкілінің меншік иесіне және (немесе) операторға оларды жинауға және өңдеуге берген келісімінің шарттарымен айқындалады. Егер меншік иесі және (немесе) оператор және (немесе) үшінші тұлға Заңның талаптарын қамтамасыз ету жөніндегі міндеттемелерді өзіне қабылдаудан бас тартса немесе оларды қамтамасыз ете алмаса, деректерге қол жеткізуге тыйым салынады.

      Пактінің 18, 27-баптары және Қорытынды ескертулердің 48-тармағы бойынша

18-бап

      1. Әрбір адамның ой-пiкiр, ар-ождан және дiн бостандығына құқығы бар. Бұл құқық дiнге сену немесе дiндi қабылдау және наным-сенімiн өз қалауынша таңдап алу еркiндiгiн, өз дiнiн, наным-сенімiн жеке өзi немесе басқа адамдармен бірiгiп тұту бостандығын, жария түрде немесе жеке жолмен уағыздау, құдайға құлшылық ету, дiни және наным-сенім мен iлiм салт-жораларын орындау бостандығын да қамтиды.

      2. Ешкiм де дiнге сену немесе дiн мен наным-сенімдерiн өз қалауынша таңдап алу еркiндiгін кемiтетiн мәжбүрлiкке ұшыратылуы тиiс емес.

      3. Дiнге сену немесе наным-сенімдерiн тұтыну еркiндiгi тек қана қоғам қауiпсіздiгін, тәртiптi, денсаулық пен имандылықты, сондай-ақ басқалардың негiзгi құқықтары мен бостандықтарын қорғау үшiн заңмен белгiленген шектеулермен ғана шектелуi тиiс.

      4. Осы Пактiге қатысушы мемлекеттер ата-аналардың, тиiстi жағдайларда заңды қамқоршылардың, балаларына өздерiнiң наным-сенімдерiне сай дiни және имандылық тәрбиенi қамтамасыз ету бостандығын құрметтеуге мiндеттенедi.

      241. Конституцияның 22-бабында "әркімнің ар-ождан бостандығына құқығы бар" деп нақты бекітілген. Ар-ождан бостандығы – ең әуелі, жеке адамның кез келген идеологиялық басқарудан бостандығы, әркімнің өзі үшін рухани құндылықтар жүйесін дербес таңдау құқығын білдіретін, адамның негізгі жеке құқықтарының бірі.

      242. Діни сенім бостандығы құқығы "Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы" Заңда бекітілген, ол қоғамдық және діни мүдделер тепе-теңдігіне қол жеткізу арқылы діни сенім бостандығы қағидаттарын қамтамасыз етуге, сондай-ақ мемлекет пен діни бірлестіктер арасындағы өзара түсіністік қатынастарын дамытуға бағытталған.

      243. Заңда: "Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта осы Заңда көзделгеннен өзгеше қағидалар белгіленген болса, онда халықаралық шарттың қағидалары қолданылады" делінген. Барлық елдерде осындай ережелер жоқ.

      244. Заң адам құқықтарының жалпыға бірдей танылған негізгі стандарттарына сай келеді, діни сенім бостандығы мен діни қызметті қорғауға, сондай-ақ елімізде конфессияаралық татулықты қамтамасыз етуге бағытталған.

      245. Заңның негізгі ережелері ЕО тәжірибесіне негізделген. Атап айтқанда, ЕК 2012 жылғы "Секталардың өз өкілеттіктерін асыра пайдалануы және адам құқықтарын бұзуы"; 1999 жылғы "Секталардың заңсыз қызметі туралы" және 1992 жылғы "Секталар мен жаңа діни ағымдар туралы" ұсынымдарына негізделген.

27-бап

      Этникалық, дiни және тiл азшылығы бар елдерде, осындай азшылық құрамындағы адамдар өз тобының басқа мүшелерiмен бірге өз мәдениетiн пайдалану, өз дiнiн тұтыну, дiнiнiң салт-жораларын ұстану және ана тілінде сөйлеу құқығынан айырылмауы тиiс.

      246. Конституция нәсіліне, этностық тиесілігіне, дінге көзқарасына, әлеуметтік топтар мен қоғамдық бірлестіктерге жататынына қарамастан, құқықтар мен бостандықтардың теңдігіне кепілдік береді.

      247. "Бір ел – бір тағдыр", "Тегі басқа – теңдігі бір", "Әр алуандықтағы біртұтастық", "Ұлт рухының дамуы" ұлттық бірлік қағидаттары барлық қоғамдық даму стратегияларының, тұжырымдамалары мен бағдарламаларының мазмұнын айқындайды.

      248. Қазақстанда 18 конфессия мен деноминацияны білдіретін 3800-ге жуық діни субъектілер өкілдері, оның ішінде мормондар, кришнаиттер, муниттер, бахайлар және басқалар бейбіт өмір сүруде және өзара іс-қимыл жасауда. Олардың барлығы дінді еркін зерделей, діни құлшылықты орындау үшін жинала, діни әдебиеттерді тарата алады.

      249. Мемлекеттік саясат конфессияаралық үйлесімділікті сақтауға, нығайтуға және адамның діни наным-сенім бостандығына арналған құқықтарын сақтауға бағытталған, Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезін шақыру жөніндегі халықаралық бастама осының дәлелі болып табылады. Мәселен, астанада әр үш жыл сайын съездер өтеді, оған әлемнің ірі конфессияларының басшылары, ислам, православие, католицизм, протестантизм, буддизм, индуизм, конфуцианство, иудаизм елшілері және басқалар қатысушы болады.

      250. Этникааралық өзара іс-қимылдың өзіндік моделі қалыптасты. Оның негізгі буыны Қазақстан халқы Ассамблеясы болып табылады, Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы оның төрағасы болып табылады.

      251. Ассамблеяның қызметі барлық этностардың өкілдері қоғамның қоғамдық-саяси, экономикалық, әлеуметтік және мәдени өміріне тартылған қоғамды қалыптастыруға бағытталған. Ассамблеяның қызметіне азаматтың қатысу қағидаты басым болып табылады. Мәселен, Ассамблея 1155 этномәдени бірлестікпен ынтымақтастық жасайды.

      252. Мемлекеттік билік пен азаматтық қоғам жүйесіне интеграциялау Ассамблеяға қоғам сұраныстарын қалыптастыруға және трансляциялауға, этносаясатты түзетуге, уәкілетті мемлекеттік органдардың барлық өзгерістер мен үрдістерді икемді және жедел ден қоюына ықпал етуге мүмкіндік береді.

      253. Дәстүрлерді, тілдерді және мәдениетті сақтау және дамыту саласындағы қолдау – мемлекеттік саясат басымдықтарының бірі. Этномәдени бірлестіктер аясында 15 тілде 52 баспа басылымы шығарылады. Телеэфирге 11 тілде 4 хабар шығады.

      254. Интеграция элементі ретінде көптілділікті көтермелейтін Люблянск ұсынымдарымен байланыстыратын этностардың тілдерін меңгеру мен дамыту үшін жағдай жасаумен бір уақытта үш тілді білім беру енгізілуде.

      255. Аз этностар отбасыларының балаларын ана тілінде білім берумен барынша қамту бойынша шаралар қабылдануда. 190-нан астам жексенбілік мектеп жұмыс істейді, онда оқушылар 27 этностың салт-дәстүрлерін, әдет-ғұрыптарын және тілдерін үйренеді. Этностардың тілдерін қолдау және сақтау мақсатында Қазақстан этностарының тілдерін үйрену үшін 25 тілде "Ана тілі" құралы шығарылды.

      Қорытынды ескертулердің 48-тармағы

      Қатысушы мемлекет дін мен діни сенім бостандығын тиімді жүзеге асыруға және өз дінін немесе сенімін іс жүзінде ұстану еркіндігіне кепілдік беруі тиіс. Ол өз Конституциясының 22-бабын Пактінің ережелеріне сәйкес келтіру мүмкіндігін қараған және Пактінің 18-бабы бойынша жол берілетін тар түсіндірілетін шектеулердің шеңберінен шығатын кез келген шектеулерді жою мақсатында барлық тиісті заңдар мен практика түрлерін қайта қараған жөн.

      256. Қазақстан дін бостандығын немесе барлық қоғам мүшелерінің нанымдарын бір уақытта қорғай отырып, барлық дін өкілдері арасында толеранттық пен диалогты дамыту бойынша тұрақты жұмыс жүргізуде.

      257. Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшылары съезінің идеяларын насихаттауға бағытталған Конфессияаралық және өркениетаралық диалогты дамыту жөніндегі Н. Назарбаев орталығы құрылды.

      Пактінің 19, 21-баптары және Қорытынды ескертулердің 52, 50-тармақтары бойынша

19-бап

      1. Әрбір адам өз ой-пiкiрiн еш кедергiсіз ұстануға құқылы.

      2. Әрбір адам өз пiкiрiн еркiн бiлдiруге құқылы. Бұл құқық мемлекеттік шекараларға қарамастан кез келген ақпараттар мен идеяларды еркiн iздеу, тауып алу және оларды өз қалауынша таңдап алған құралдар арқылы ауызша, жазбаша немесе баспасөз арқылы немесе көркемдiк бейнелеу формалары түрiнде тарату бостандығын да қамтиды.

      3. Осы баптың 2-шi тармағында көзделген құқықтарды қолдану ерекше мiндеттер мен ерекше жауапкершiлiктi жүктейдi. Сондықтан оларды қолдану кезiнде кейбір шектеулердiң кездесуi мүмкiн, алайда ондай шектеулер заңмен белгiленiп және:

      а) басқа тұлғалардың құқықтары мен абырой-беделiн құрметтеу;

      b) мемлекеттік қауiпсіздiктi, қоғамдық тәртiптi, жұртшылықтың денсаулығын немесе имандылығын қорғау қажеттілігiнен туындауы тиiс.

      258. Конституция, "Ақпаратқа қол жеткізу туралы" және "БАҚ туралы" заңдар әркімнің ақпаратты заңмен тыйым салынбаған кез келген тәсілмен еркін алу және тарату құқығын бекітеді.

      259. Ақпаратқа қол жеткізу құқығы тек заңдармен және конституциялық құрылысты қорғау, қоғамдық тәртіпті, адамның құқықтары мен бостандықтарын, халықтың денсаулығы мен имандылығын қорғау мақсатында қажетті шамада ғана шектелуі мүмкін.

      260. Ақпаратқа қол жеткізу саласындағы заңнаманы жетілдіру мақсатында халықаралық ұйымдардың ұсынымдары ескеріле отырып, "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне ақпарат мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Заң жобасына енгізілген түзетулер әзірленді. Атап айтқанда, ақпаратқа қол жеткізу саласындағы уәкілетті орган және оның құзыреті ұғымын енгізу, ақпаратқа қол жеткізу саласының жай-күйі туралы жыл сайынғы есепті дайындау және оны Мемлекет басшысына енгізу, әрбір мемлекеттік органда ақпаратқа қол жеткізу жөніндегі уәкілетті адамды және т.б. айқындау ұсынылады.

      261. ҚР Конституциясы мен заңнамасында кепілдік берілген сөз бостандығы да жұмыста әділ және адал болу міндетін жүктейді. Бұдан басқа заңнама журналистер қызметінде жеткілікті мөлшерде еркіндік береді.

      262. "БАҚ туралы" Заңның 26-бабына сәйкес егер таратылатын ақпарат: ресми хабарларда қамтылса; БАҚ сұрау салуына берілген жауапта қамтылса немесе БАҚ-пен өзара іс-қимыл жасау жөніндегі уәкілетті тұлғаның (бөлімшенің) материалдарынан алынса; жарнама берушілерден және жарнама жасаушылардан алынса; таратылуына заңды күшіне енген сот актілерінде немесе ҚР заңдарында тыйым салынған немесе өзгеше түрде шектеу қойылған ақпаратты таратуды қоспағанда, өкілді органдар депутаттарының, мемлекеттік органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының лауазымды немесе уәкілетті тұлғаларының, жеке және заңды тұлғалардың ресми сөйлеген сөздерінің сөзбе-сөз қайталанып берілуі болса; алдын ала жазылып алынбай эфирге шығарылатын авторлық сөздерде не осы Заңға сәйкес редакциялауға жатпайтын мәтіндерде қамтылса; таратылуына заңды күшіне енген сот актілерінде немесе Қазақстан Республикасының заңдарында тыйым салынған немесе өзгеше түрде шектеу қойылған ақпаратты таратуды қоспағанда, өз хабарында осы хабарды таратқан БАҚ-қа сілтеме көрсетілген жағдайда, уәкілетті органда есепке қойылған басқа БАҚ таратқан хабарларда, материалдарда немесе олардың фрагменттерінде қамтылса; "БАҚ туралы" Заңның 18-2-бабына сәйкес белгіленген міндетті хабарларда қамтылса, журналист жауаптылықтан босатылады.

      263. Бұл ретте Конституцияның 20-бабының 3-тармағына сәйкес Республиканың конституциялық құрылысын күштеп өзгертуді, оның тұтастығын бұзуды, мемлекет қауіпсіздігіне нұқсан келтіруді, соғысты, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, тектік-топтық және рулық астамшылықты, сондай-ақ қатыгездік пен зорлық-зомбылыққа бас ұруды насихаттауға немесе үгіттеуге жол берілмейді. Тиісті шектеулер "БАҚ туралы" Заңның
13-бабында да қамтылған.

      264. 2017 жылы "БАҚ туралы" Заңға енгізілген түзетулер ақпаратты жедел алуды қамтамасыз етеді. Ресми хабарларға БАҚ-тың сұрау салуын қарау мерзімі 3 жұмыс күнінен 2 жұмыс күніне дейін қысқартылды. Қосымша зерделеу қажет болған жағдайда, мерзім күнтізбелік 15 күннен аспайтын мерзімге бір рет ұзартылуы мүмкін. Бұрын мерзім бір айды құрауы мүмкін болған.

      265. Ресми емес хабарларға сұрау салу 7 жұмыс күні ішінде қаралады. Сонымен қатар халықтың тыныс-тіршілік ету жағдайлары бұзылған кезде тиісті саланың мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдары өз құзыреті шеңберінде оқиғалар басталған кезден бастап 3 сағаттан кешіктірмей
БАҚ-қа ахуал туралы ресми хабарлар беруге міндетті.

      21-бап

      Бейбiт түрдегi жиналыстарды өткізу құқығы танылады. Бұл құқықты пайдалану тек демократиялық қоғамның мемлекеттік, немесе қоғамдық қауiпсіздiк пен қоғамдық тәртiп мүдделерiн, жұрттың денсаулығы мен имандылығын сақтау және басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау қажет етiлетiн, заңмен көзделген шектеулерден тыс шектелуi тиiс емес.

      Қорытынды ескертулердің 52-тармағы

      Қатысушы мемлекет барлық адамдардың заң тәртібімен де, іс жүзінде де өзінің жиналыстар еркіндігі құқығын толығымен пайдалануын және жиналыс еркіндігін кез-келген шектеудің, оның ішінде осы құқықты жүзеге асыратын тұғаларға әкімшілік және қылмыстық жазалау шараларын қолдану жолымен Пактінің 21-бабының қатаң талаптарына сәйкес болуын қамтамасыз ету мақсатында барлық тиісті нормативтік ережелерді, саясат пен практиканы қайта қарауды қамтамасыз етуі қажет.

      266. Қазақстан жиналыстар еркіндігі – бұл азаматтардың тұрақты дамуы тиіс саяси белсенділігінің демократиялық институты екендігін таниды. Заңнама адамның осы етене, айыруға болмайтын құқығын іске асыруға және қорғауға кепілдік береді. Мұндай кепілдіктер Конституцияда жиналыс еркіндігі құқығын бекіту және оларды ұйымдастырудың және өткізудің тәртібін арнайы заңда бекіту болып табылады. Бұл кепілдіктер азаматтардың наным-сеніміне, қоғамдық бірлестіктерге мүшелігіне немесе өзге де себептерге байланысты құқықтары мен бостандықтарын шектегені үшін, сондай-ақ жиналыс, митинг, демонстрация, шеру, пикет өткізуге немесе оларға қатысуға заңсыз кедергі келтіргені үшін жауапкершілікпен бекемделген.

      267. Жиналыстарды ұйымдастыру және өткізу тәртібі Қазақстан Республикасының Президенті 2020 жылғы 25 мамырда қол қойған "Қазақстан Республикасындағы бейбіт жиналыстарды ұйымдастыру және өткізу тәртібі туралы" Заңмен реттеледі.

      268. Заң бейбіт жиналыстарды ұйымдастыру мен өткізуді реттеу тетігін жетілдіруге, сондай-ақ халықаралық тәжірибені ескере отырып, олқылықтарды толтыру арқылы өзекті мәселелерді шешуге бағытталған.

      269. Заң көпшілік шаралардың "жиналыс", "митинг", "шеру", "пикет", "демонстрация" сияқты құқықтық анықтамасын енгізуді, ұйымдастырушылар мен қатысушылардың құқықтары мен міндеттерін егжей-тегжейлі реттеуді енгізуді, сондай-ақ алдын ала үгіт-насихат жүргізу тәртібін, қоғамдық іс-шаралардың уақытша мерзімдерін белгілейді.

      270. Заң бейбіт жиналыстарды ұйымдастырудың гибридті процедурасын енгізуді қарастырады, оған рұқсат беру және хабарлау рәсімдері де кіреді. Мұндай көзқарас Қазақстанға бейбіт жиналыстарды одан әрі ырықтандыру жолында маңызды қадам жасауға мүмкіндік береді.

      Қорытынды ескертулердің 50-тармағы

      Қатысушы мемлекетке:

      а) жала жабуды қылмыстық сипатынан айыру мүмкіндігін қарау және кез келген жағдайда қылмыстық заңнаманы неғұрлым ауыр жағдайларға байланысты ғана қолдану, бұл жалпы тәртіптің № 34 (2011) пікір еркіндігі және оларды білдіру туралы ескертуде қалай көзделгенін ескере отырып, қандай жағдайда болмасын бас бостандығынан айыру жала жапқаны үшін жазалаудың барабар шарасы болып саналмауы тиіс;

      b) Пакт бойынша өз міндеттемелеріне сәйкестендіру мақсатында пікір білдіру еркіндігін шектейтін басқа құқықтық ережелерді, оның ішінде қорлау туралы ережелерді алып тастау немесе өзгеше қайта қарау;

      c) "әлеуметтік, ұлттық, рулық, тектік-топтық немесе діни араздықты" қоздырумен байланысты қылмысты қоса алғанда, осы заңдардағы негізгі терминдердің түсініксіз және кең анықтамасын нақтылау;

      d) Пактінің 19-бабында жол берілетін, тар тұжырымдалған шектеулер шеңберінен шығатын өзгеше ойлауды басу құралдары ретінде қылмыстық заңнаманың ережелерін және басқа да нормативтік ережелерді қолданудан бас тарту қажет.

      271. ҚР ҚПК сәйкес жала жабу туралы қылмыстық істер жеке айыптау істеріне жатқызылған. Бұл істер бойынша іс жүргізу жәбірленушінің шағымы бойынша басталады және татуласқан жағдайда тоқтатылуға жатады.

      272. 2019 жылғы 22 желтоқсанда ҰҚСК екінші отырысы аясында Президент ҚР ҚК-нің 130-бабын қылмыстық сипатынан айыруды және оны ӘҚБтК ауыстыруды ұсынды.

      273. Конституцияның 5-бабында мақсаты араздықты "қоздыруға" бағытталған қоғамдық бірлестіктерді құруға тыйым салу көзделген. ҚР ҚК 174-бабы диспозициясында "разжигание" емес, "возбуждение" термині көзделген, бұл Конституция нормасына қайшы келеді. Сонымен бірге Конституцияда "разжигание" термині мемлекеттік тілге "қоздыру" деп аударылған. ҚР ҚК 174-бабындағы "возбуждение" термині мемлекеттік тілге "қоздыру" деп аударылған.

      274. Осыған байланысты Президент ҚР ҚК 174-бабының тұжырымдалуын – "әлеуметтік, ұлттық, рулық, нәсілдік, тектік-топтық немесе діни араздықты қоздыру" деп өзгертуді және осы бапты ізгілендіруді, қолданыстағы редакцияға өзгеріс енгізуді, "возбуждение" деп тұжырымдаудан бас тартуды және оның орнына "разжигание" деген неғұрлым нақты заң ұғымын қолдануды ұсынды.

      275. Сонымен қатар ізгілендіру мақсатында ҚР ҚК 174-бабының 1-бөлігі санкциясында 2000-нан 7000 АЕК-ке дейінгі мөлшерде айыппұл түріндегі қосымша балама жаза нормасын көздеу ұсынылады.

      Пактінің 20-бабы бойынша

20-бап

      1. Соғысты қандай түрде болса да насихаттауға заң тұрғысынан тыйым салынуы тиiс.

      2. Ұлттық, нәсiлдiк немесе дiни өшпендiлiкке әкелiп соғатын, өздiгiнен кемсiтуге, араздыққа немесе зорлық-зомбылыққа арандатушылық болып табылатын қандай да бір үгiт жүргiзуге заң тұрғысынан тыйым салынуы тиiс.

      276. "Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігі туралы" Заңға сәйкес терроризм, экстремизм және сепаратизм кез келген нысандарында және көріністерінде ұлттық қауіпсіздіктің басты қауiп-қатерлері қатарына жатады.

      277. "Байланыс туралы" Заңның Бас Прокурорға және оның орынбасарларына байланыс желілерінің және (немесе) құралдарының жұмысын уақытша тоқтата тұру жөнінде ұсыным енгізу құқығы берілетін 41-1-бабы халықаралық нормаларға қайшы келмейді. Оларды қоғам мен мемлекет мүдделеріне нұқсан келтіретін қылмыстық мақсатта пайдалану, сондай-ақ экстремистік және террористік әрекеттерге, жаппай тәртіпсіздіктерге шақыру қамтылатын ақпаратты тарату және белгіленген тәртіпті бұза отырып өткізілетін іс-шараларға қатысу негіз бола алады.

      278. Бұл тетік ерекше жағдайларда қолданылады. Ол қабылданған кезден бастап экстремизмді, терроризмді және соғысты насихаттайтын материалдарға қатысты тек 15 нұсқама енгізілді. Мысалы, ҚР БП-ның нұсқамасы бойынша Сирия мен Ирактағы ("Шамдағы Қазақстан мұджахедтері", "Алламен шыншылдар", "Жақсы істерде жарыс" және басқалары) террористер қатарына қосылуға шақыру қамтылған бейнероликтер тарату сот тәртібімен заңсыз деп танылды және тыйым салынды.

      279. Халықаралық тәжірибені талдау көптеген дамыған елдерде заңсыз контентке ден қою тәжірибесі жалпыға бірдей қабылданғанын көрсетеді. ЕО-ның бірқатар елдерінде олар бірнеше мемлекеттік органдарға (салалар бойынша) берілген.

      Пактінің 22-бабы және Қорытынды ескертулердің 54-тармағы бойынша

22-бап

      1. Әрбір адамның басқалармен бірiгiп қауымдастықтар құру бостандығына оның iшiнде кәсiподақтарды құрып оларға өз мүдделерiн қорғау мақсатымен кiруге құқығы бар.

      2. Бұл құқықты пайдалану демократиялық қоғамның мемлекеттік немесе қоғамдық қауiпсіздiк пен қоғамдық тәртiп мүдделерiн, халықтың денсаулығы мен имандылығын сақтау және басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау қажет етiлетiн, заңмен көзделген, шектеулерден тыс шектелуi тиiс емес. Осы бап бұл құқықты пайдалануда қарулы күштер құрамындағы және полицияда iстейтiн адамдар үшiн заңды шектеулер енгiзуге кедергi етпейдi.

      3. Осы баптағы ешбір қағида Халықаралық еңбек ұйымының қауымдастықтар бостандығы мен ұйымдасу құқығын қорғау жөніндегі 1948 жылғы конвенциясына қатысушы мемлекеттерге, аталған Конвенцияда көзделген кепiлдiктерге нұқсан келтiретiн заң актілерін қабылдау, немесе заңды осы кепiлдiктерге нұқсан келтіретiндей етiп пайдалану құқығын бермейдi.

      280. Конституцияның 23-бабына сәйкес азаматтардың бірлестіктер бостандығына құқығы бар.

      281. "Қоғамдық бірлестіктер туралы" Заңның нысанасы азаматтардың бірлесу бостандығына құқығын іске асыруға, сондай-ақ қоғамдық бірлестіктердің құрылуына, қызметіне, қайта ұйымдастырылуына және таратылуына байланысты пайда болатын қоғамдық қатынастар болып табылады.

      282. "Кәсіподақтар туралы" Заңға сәйкес кәсіподақ кемінде 10 адамнан тұратын, олардың кәсіптік мүдделерінің ортақтығымен байланысты, жарғысы бекітілетін және кәсіподақ органдары құрылатын құрылтай съезін шақыратын азаматтар тобының бастамасы бойынша құрылады.

      283. Кәсіподақтар өз мүшелерінің тең құқылығы негізінде құрылады. Бір сала немесе ұйым шеңберінде құрылатын кәсіподақтар саны шектелмейді. Барлық кәсіподақтарға тең құқықтық мүмкіндіктер беріледі. Кәсіподаққа кіру, одан шығу, мүшеліктен айырылу шарттары мен тәртібі кәсіподақтың жарғысында айқындалады. 

      Қорытынды ескертулердің 54-тармағы

      Қатысушы мемлекет саяси партиялар мен үкіметтік емес ұйымдарды тіркеуді және олардың қызметін реттейтін өз нормативтік ережелері мен практикасын, сондай-ақ ереуілдер мен кәсіптік одақтардың қызметін реттейтін нормативтік құқықтық базасын Пактінің 19, 22 және 25-баптарының ережелеріне толық сәйкес келтіруі қажет. Ол, атап айтқанда:

      а) қоғамдық бірлестіктерді, оның ішінде саяси партияларды кең мағынада айқындалған және құқықтық айқындылық қағидатына сәйкес келмейтін қылмыстық құқық нормалары негізінде олардың заңды қызметі үшін қылмыстық жауаптылыққа тартудан тартыну;

      б) саяси партиялар қызметін тоқтата тұрудың немесе таратудың кең негіздерін нақтылау;

      с) қоғамдық бірлестіктерді гранттық қаржыландыру туралы жаңа заңнаманың мұндай бірлестіктердің қызметіне заңсыз бақылау мен араласу құралы ретінде немесе олардың қаражат жинау бойынша мүмкіндіктерін шектеу мақсатында пайдаланылмауын қамтамасыз ету керек.

      284. 2018 жылы сайлау және жергілікті өзін-өзі басқару туралы заңдарға жергілікті өкілді органдардың депутаттарын сайлаудың пропорционалды жүйесін енгізуді қоса алғанда, саяси бәсекелестікті, көппартиялылықты және пікірлердің плюрализмін дамытуға бағытталған түзетулер қабылданды.

      285. 2019 жылғы 22 желтоқсанда Президент ҰҚСК екінші отырысы аясында саяси партиялар құру үшін тіркеу кедергілерін 40 мыңнан 20 мың адамға дейін төмендету қажеттілігін атап өтті. Тиісті заң жобасы әзірленді, ол Парламент Мәжілісіне 2020 жылғы 6 сәуірде ұсынылды.

      286. ХЕҰ ұсынымдарын іске асыру шеңберінде "Кейбір заңнамалық актілерге еңбек мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Заң жобасы әзірленді, онда мынадай жаңалықтар: кәсіподақтарды тіркеу шарттарын жеңілдету; жоғары тұрған кәсіподақ бірлестіктеріне кәсіподақтардың міндетті мүшелігін алып тастау; кәсіподақтардың республикалық, салалық, өңірлік ретінде мәртебесін растау шарттарын жеңілдету; ереуілдерді заңсыз деп тану жағдайларын, оның ішінде қауіпті өндірістік объектілерде нақтылау; әлеуметтік серіктестік жүйесінде жұмыс берушілер өкілдерінің өкілеттіктерін бекіту (жұмыс берушілердің өкілдері мен олардың өкілеттіктері анықталды, ҰКП-ның әлеуметтік серіктестік жүйесіне қатысуы алып тасталады); "тарату" орнына қызметті қалпына келтіру мүмкіндігімен "тоқтата тұру" енгізіледі; ҚР ҚК 402-бабын ізгілендіру (1-бөлік қылмыстық теріс қылықтар дәрежесіне ауыстырылады, 2-бөліктің санкциясы ауырлығы орташа санаттан онша ауыр емес санатқа ауыстырылады) көзделген.

      Пактінің 23-бабы бойынша

23-бап

      1. Отбасы қоғамның табиғи және негiзгi ұясы болып табылады және қоғам мен мемлекет тарапынан қорғалуға құқылы.

      2. Heкe жасына толған ер азаматтар мен әйелдер некеге тұруға және отбасын құруға құқылы екендiктерi танылады.

      3. Бiрде бір неке, некеге тұратын екi жақтың өзара еркiн және толық келісімдерiнсіз қиылмайды.

      4. Осы Пактiге қатысушы мемлекеттер некенi қию, некелi болу уақытында және некенi бұзған кезде ерлi-зайыптылардың құқықтары мен мiндеттерiнiң теңдігін қамтамасыз ететiн тиiстi шаралар қабылдауға тиiс. Неке бұзылған жағдайда балалардың бәрiне тиiстi қорғау шаралары көзделуi қажет.

      287. Конституцияға сәйкес неке мен отбасы, ана, әке және бала мемлекеттің қорғауында болады. Балаларына қамқорлық жасау және оларды тәрбиелеу – ата-ананың етене құқығы әрі міндеті. Кәмелетке толған еңбекке қабілетті балалар еңбекке жарамсыз ата-анасына қамқорлық жасауға міндетті.

      288. "Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы" Кодекс неке-отбасы қатынастарын реттеудің мақсаттарын, міндеттерін, қағидаттары мен негіздерін айқындайды, отбасы дамуын мемлекеттік әлеуметтік саясаттың басым бағытымен айқындай отырып, оның құқықтары мен мүдделерін қорғауды қамтамасыз етеді.

      289. Некеге отыру кезінде шығу тегi, әлеуметтiк, лауазымдық және мүлiктiк жағдайы, нәсiлі, ұлты, тiлі, діни көзқарасы бойынша немесе кез келген өзге де мән-жайлар бойынша кез келген шектеулерге тыйым салынады. Азаматтардың неке-отбасы қатынастарындағы құқықтары тек заң негізінде және конституциялық құрылысты, қоғамдық тәртіпті, адамның құқықтары мен бостандықтарын, халықтың денсаулығы мен имандылығын қорғау мақсатында қажет болған шамада ғана шектелуі мүмкін.

      290. Неке қию үшін некеге отырушылардың еркін және толық келісімі және олардың неке жасына жетуі қажет. Неке жасы 18 жас болып белгіленген. Жүктілік кезінде және ортақ бала туған кезде неке жасы 2 жылдан аспайтын мерзімге төмендейді.

      291. Ерлі-зайыптылар тең құқықтар пайдаланады және тең міндеттер атқарады. Ерлі-зайыптылар отбасындағы өз қатынастарын өзара сыйластық пен өзара көмек негізінде құруға, отбасының игілігі мен нығаюына жәрдемдесуге, өз балаларының денсаулығына, өсіп-жетілуіне және олардың әл-ауқат жағдайына қамқорлық жасауға міндетті.

      292. Діни жоралар бойынша қиылған неке тіркелген некеге теңестірілмейді және тиісті құқықтық салдар тудырмайды. Мешіттерде діни рәсімдер бойынша неке қию рәсімдері неке қию туралы куәлік болған кезде ғана жүргізіледі.

      293. ҚК 16 жасқа толмаған адаммен жыныстық қатынас немесе жыныстық сипаттағы өзге де әрекеттер жасағаны үшін жауаптылық көзделеді. Бұл кәмелетке толмағандарды некеге отыруға мәжбүрлегені үшін не олармен неке қатынастары үшін жауаптылық ҚР қолданыстағы заңнамасында көзделгенін куәландырады.

      Пактінің 24-бабы бойынша

24-бап

      1. Әрбір бала нәсілiне, түр-түсiне, жынысына, тілiне, дiнiне, ұлттық, немесе әлеуметтiк тегiне, мүлiктiк немесе туу жағдаяттарына қарамастан, ешқандай кемсiтусіз отбасы, қоғам және мемлекет тарапынан, өзiнiң жас шамасы талап ететiн тиiстi қорғау шараларын иеленуге құқылы.

      2. Әрбір бала туғаннан кейiн дереу тiркеуден өткiзiлiп, есiмi қойылуы тиiс.

      3. Әрбір бала азаматтық алуға құқылы.

      294. "Баланың құқықтары туралы" Заңға сәйкес барлық бала тегiне, нәсiлiне және қай ұлтқа жататындығына, жағдайына, жынысына, тiліне, бiлiмiне, дiнге көзқарасына, тұрғылықты жерiне, денсаулық жағдайына, балаға және ата-анасына немесе басқа заңды өкілдерiне қатысты өзге де мән-жайларға қарамастан, тең құқыққа ие. Некеден де және некесіз де туған балалар тең және жан-жақты қорғауды пайдаланады.

      295. Заңның 9-бабына сәйкес туылғаннан кейін әрбір бала заңдарға сәйкес тіркелуі керек. Туылған кезінен бастап оның аты, әкесінің аты және тегі, ұлты және азаматтығы болуына құқығы, ал заңдарда көзделген жағдайларда оларды сақтауға құқығы бар.

      296. "Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы" Кодекстің 187-бабына сәйкес бала медициналық ұйымда туылған және анасының жеке басын куәландыратын құжаттары болмаған жағдайларда, туу фактісін тіркеу кезінде ол туралы мәліметтер анасының өтініші бойынша және туу туралы медициналық куәлікке сәйкес толтырылады, оған анасы туралы мәліметтер өзінің сөзі бойынша жазылғаны туралы белгі қойылады. Кодекстің ережесінде ата-анасының жеке басын куәландыратын құжаттары жоқ жаңа туылған балалардың азаматтығы жоқтығы туралы мәселелер қаралады.

      Қорытынды ескертулердің 6-тармағы бойынша

      Қорытынды ескертулердің 6-тармағы

      Қатысушы мемлекет Пакті бұзылған жағдайда құрбан болғандардың тиімді құқықтық қорғау құралына құқығына кепілдік беру үшін Комитет пайымдауларында қамтылған ұсынымдарды толық орындау мүддесінде тиісті рәсімдердің болуын қамтамасыз ету үшін барлық қажетті шараларды қабылдауы тиіс. Ол өз пайымдауларында қамтылған барлық ұсынымдарды уақтылы және толығымен орындауы керек.

      297. Қазіргі уақытта ҚР БП қолдауымен БҰҰ бейінді комитеттеріне Қазақстанға қарсы жасалған жеке шағымдарды қарау, сондай-ақ олардың шешімдерін орындау тетігін әзірлеу бойынша мемлекеттік органдар қатарынан Ведомствоаралық жұмыс тобы құрылды. Осы бағытта жүйелі жұмыс жүргізілуде.

      Қорытынды ескертулердің 8-тармағы бойынша

      Қорытынды ескертулердің 8-тармағы

      Қатысушы мемлекет Омбудсмен институтын Париж қағидаттарына (Бас Ассамблеяның 48/134 қарары, қосымша), оның ішінде тәуелсіздігін одан әрі нығайту жолымен және оған ұлттық алдын алу тетігі ретінде оның күшейтілген рөлімен шамалас жеткілікті қаржы және адами ресурстарды беру жолымен толық сәйкестендіру жөнінде одан әрі шаралар қабылдауы керек.

      298. Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл институты қызметінің тиімділігін арттыру туралы мәселені қараудың орындылығы 2010 жылдан 2020 жылға дейінгі кезеңге арналған құқықтық саясат тұжырымдамасында қарастырылған (Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы 24 тамыздағы № 858 Жарлығымен бекітілген).

      299. Президент 2017 жылғы 10 наурызда Президенттің ұсынуы бойынша Парламент Сенатының Адам құқықтары жөніндегі уәкілін сайлауын көздейтін "Конституцияға өзгерістер енгізу туралы" Заңға қол қойды.

      300. Қазіргі уақытта Қазақстанның ұзақ мерзімді кезеңге арналған құқықтық саясаты жөнінде стратегиялық құжаттың жаңа жобасы жасалуда. Осы құжат аясында Адам құқықтары жөніндегі уәкіл институты қызметінің тиімділігін арттыру мәселесін қарастыру да жоспарланған. Сонымен бірге Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің әлеуетін күшейту мәселесі жыл сайын қаралады.

      301. Сонымен қатар 2019 жылы қызметін Адам құқықтары жөніндегі уәкіл үйлестіретін ұлттық алдын алу тетігінің мандаты күшейтілді. Осылайша ҰАТ алдын ала баруға жататын мекемелер мен ұйымдардың саны ұлғайтылды, сондай-ақ бару мекемелері бағыттары бойынша ҰАТ алдын алу әсері кеңейтілді. Басқаша айтқанда, бүгінгі таңда ҰАТ мандатына кәмелетке толмағандардың бейімдеу орталықтары, арнайы оқу орындары, оның ішінде ұстаудың ерекше режимімен, тәрбие колониясы, ТИ және УҰИ-да кәмелетке толмағандарды ұстауға арналған камералар, учаскелік полиция бөлімшелері, психиатриялық, туберкулез диспансерлердегі балалар бөлімшелері, әйелдер колониясындағы балалар үйі жатады.

      Қорытынды ескертулердің 14-тармағына сәйкес

      Қорытынды ескертулердің 14-тармағы

      Қатысушы мемлекет терроризмге және экстремизмге қарсы күреске қатысты өзінің заңнамасын және практикасын Пакт бойынша өз міндеттемелеріне толықтай сәйкестендіруі, атап айтқанда, жоғарыда аталған кең ұғымдарды нақтылау және тарылту мақсатында олардың құқықтық айқындылық пен болжамдық қағидаттарына сәйкес келуін және мұндай заңнама заңмен қорғалатын әрекетке және пікір білдіруге тыйым салуға қолданылмауын қамтамасыз ету үшін тиісті заңнамалық ережелерін қайта қарау арқылы сәйкестендіруі керек. Ол сонымен бірге "экстремизм" үшін кез келген қудалауды жүзеге асыру кезінде әділ сот талқылау құқығы мен сот төрелігіне қол жетімділіктің сақталуын қамтамасыз етуі керек.

      302. Конституцияның 20-бабына сәйкес ҚР конституциялық құрылысын күштеп өзгертуді, тұтастығын бұзуды, қауіпсіздігіне нұқсан келтіруді, соғысты, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, тектік-топтық және рулық астамшылықты насихаттауға немесе үгіттеуге жол берілмейді.

      303. Қазақстан терроризмге қарсы күрес бойынша халықаралық және өңірлік бастамаларды қолдайды. Сонымен қатар БҰҰ ҚК тұрақты емес мүшесі болып сайланған Орталық Азия өңіріндегі алғашқы мемлекет бола отырып, Қазақстанның бірқатар бастамалары қолдау тапты және БҰҰ-ға мүше басқа мемлекеттердің қатысуымен іске асырылды.

      304. Халықаралық және өңірлік деңгейде қабылданатын шаралар біздің еліміздің БҰҰ ҚК 2178 (2014) қарары бойынша міндеттемелерін орындауға деген берік ниетін куәландырады. Бұл, әсіресе, ұлттық қауіпсіздік пен бейбітшілікті қамтамасыз ету, ішкі тұрақтылықты қорғау тұрғысынан адамның құқықтары мен бостандықтарын қорғауға қатысты.

      305. Қазақстан БҰҰ институттарының конвенцияларын, шешімдері мен ұсынымдарын ескере отырып, адам құқықтарын ілгерілетудегі арнайы рәсімдердің мандаты мен міндеттерін құрметтейді. Осыған орай Үкімет БҰҰ-ның терроризммен күрес жағдайларында адам құқықтарын көтермелеу және қорғау туралы мәселе бойынша арнайы баяндамашы Ф. Ни Аолайнға 2019 жылғы 10 мамырдан бастап 17 мамыр аралығында ҚР сапары кезінде өз мандаты мәселелері бойынша ашық диалог жүргізгені үшін ризашылығын білдіреді.

      306. Конституция нормаларына, Пактінің ережелеріне, БҰҰ АҚК Жалпы тәртібі ескертулеріне, сондай-ақ Сиракуза қағидаттарына сүйене отырып, ұлттық, нәсiлдiк немесе дiни өшпендiлiк жағына кемсiтуге, араздыққа немесе зорлық-зомбылыққа айдап салу түрiндегi кез келген сөз сөйлеуге тыйым салынатын және ол үшін жауаптылықты көздейтін заңдар қабылданды.

      307. "Ұлттық қауіпсіздік туралы" Заңға сәйкес кез келген нысандардағы және көріністердегі терроризм мен экстремизм ұлттық қауіпсіздікке негізгі қауіп-қатерлер қатарына жатады. "БАҚ туралы", "Экстремизмге қарсы іс-қимыл туралы" және "Терроризмге қарсы іс-қимыл туралы" заңдарда экстремизм мен терроризмді насихаттауға және ақтауға тыйым салу белгіленген.

      308. ҚР ҚК әлеуметтік, ұлттық, рулық, нәсілдік, мүліктік немесе діни араздықты қоздырғаны үшін жауаптылық туралы 174-бап бекітілген. Бап қолданысы Пактінің талаптарына қайшы келмейді, керісінше, олардан, басқа да шарттар нормаларынан, сондай-ақ халықаралық ұйымдардың ұстанымдарынан туындайды. Атап айтқанда, ЕҚЫҰ елдері өшпенділік негізінде жасалған қылмыстардың қауіптілігін мойындап, осыған ұқсас қылмыстарды жасағаны үшін жауаптылықты күшейту жөніндегі шараларды қабылдауға міндеттенді.

      309. Осылайша араздық қоздырғаны үшін қылмыстық жауаптылықтың болуы Казақстанның ұлттық мүдделеріне де, халықаралық міндеттемелеріне де сәйкес келеді.

      310. ҚР жаңа ҚК "террористік немесе экстремистік даярлықтан өту", "ғимараттарға, құрылыстарға, қатынас және байланыс құралдарына шабуыл жасау немесе оларды басып алу" сияқты қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін қылмыстық жауаптылық енгізілді.

      311. Террористік қылмыстар үшін қылмыстық жауаптылықтың жас деңгейі өзгертілді. Егер ҚР ескі ҚК бойынша террористік бағыттағы қылмыстардың үш түрі үшін қылмыстық жауаптылық 14 жастан бастап туындаса, онда ҚР жаңа ҚК сәйкес құрамы 12 террористік және экстремистік қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін қылмыстық жауаптылық 14 жастан бастап туындайды.

      312. "Терроризмге қарсы іс-қимыл туралы" Заңда терроризмге қарсы
іс-қимылды ұйымдастыру бойынша нормалар реттелген, терроризмге қарсы
іс-қимылды жүзеге асыратын органдардың құзыреті, террористік іс-әрекеттің алдын алу, анықтау және жолын кесу жөніндегі шаралар айқындалған. Заңмен терроризм салдарынан зардап шеккен адамдардың залалдарын өтеу және оларды әлеуметтік жағынан оңалту, сондай-ақ террористік әрекеттерге қатысқаны үшін жауаптылық мәселелері реттеледі.

      313. "Терроризмге қарсы іс-қимыл туралы" Заңға сәйкес ІІО өз құзыреті шегінде заңдарында өздерінің қарауына жатқызылған террористік қылмыстарды анықтайды, олардың алдын алады, жолын кеседi және тергейдi, терроризмге қарсы операцияларды өткізуге қатысады, террористік тұрғыдан осал объектілердің терроризмге қарсы қорғалуын ұйымдастырады және оның жай-күйін бақылайды.

      314. Экстремизмнің алдын алу саласындағы Заңның 6-бабына сәйкес ІІО жедел-iздестiру қызметiн, қоғамдық тәртiптi қорғау және қоғамдық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету жөнiнде атқарушылық және өкiмдiк функцияларды жүзеге асырады, сондай-ақ өздерiнiң iс-әрекеттерiмен қоғам мен мемлекет қауіпсiздiгiне қатер төндiретiн немесе нұқсан келтiретiн шетелдiктер мен азаматтығы жоқ адамдарды ҚР шығарып жiберудi жүзеге асырады.

      315. Біркелкілік мақсатында сот тәжірибесін жалпылау жүргізілді және 2017 жылы ҚР ЖС "Террористік және экстремистік қылмыстар туралы заңнаманы қолдану бойынша сот практикасының кейбір мәселелері туралы" № 11 нормативтік қаулысы қабылданды.

      316. Терроризмге қарсы күрес саласында жаңа тәсілдерді белгілеу мақсатында "Кейбір заңнамалық актілерге қылмыстық жолмен алынған кірістерді заңдастыруға (жылыстатуға) және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша өзгерістер енгізу туралы" Заң жобасы әзірленді.

      317. Заң жобасына коммерциялық емес секторды терроризмді қаржыландыру мақсатында пайдаланудан қорғауға қатысты новеллалар енгізілді. Осылайша ФАТФ ұсынымына сәйкес КЕҰ-ға қойылатын талаптарды, атап айтқанда, терроризмді қаржыландыру мақсатында пайдалануға болатын ұйымдардың қызметін реттейтін заңдар мен ережелердің жеткіліктілігін қарастыру ұсынылады.

      318. Аталған ұсыным бойынша КЕҰ (қайырымдылықпен айналысатын КЕҰ, сондай-ақ ерікті қаржылық және басқа қайырымдылық көмекке жүгінетін діни бірлестіктер) ақшалай қаражатты террористік әрекеттер мен терроризмді қаржыландыру мақсатында пайдаланудан қорғау жөнінде белгілі бір міндеттемелер мен шаралар ұсынылады.

      319. Заң жобасында ақшаны жылыстату және терроризмді қаржыландыру тәуекелдерін азайтуға бағытталған шараларды әзірлейтін Ведомствоаралық кеңес құру көзделген.

      320. Ұлттық заңнамаға БҰҰ ҚК қарарларына сәйкес терроризмді қаржыландыруға және жаппай қырып-жою қаруын таратуды қаржыландыруға қатысты мақсатты қаржы санкцияларының тетіктері имплементацияланады.

      Қорытынды ескертулердің 18-тармағы бойынша

      Қорытынды ескертулердің 18-тармағы

      Қатысушы мемлекет кінәлілерді тиісті түрде жауаптылыққа тартуды қамтамасыз ету, сотталғандардың әділ сот талқылауына құқықтарын қалпына келтіру және адам құқықтарын бұзудан зардап шеккендердің барлығына немесе олардың отбасыларына барабар өтемақы төлеуді қоса алғанда, құқықтық қорғаудың тиімді құралдарын беру мақсатында Жаңаөзендегі оқиғаларға байланысты адамдардың қаза болуының және жарақат алуының әрбір жағдайы бойынша, сондай-ақ азаптауға және қатыгездікпен қарауға жасалған әрбір шағым бойынша тәуелсіз, бейтарап және тиімді тергеп-тексеруді жүргізуі тиіс.

      321. Оқиғалар хронологиясын қалпына келтіру мақсатында Президенттің тапсырмасы бойынша Ведомствоаралық жедел-тергеу тобы құрылды. Тергеу қатаң түрде қылмыстық іс жүргізу заңнамасына сәйкес жүзеге асырылды. 200-ден астам сараптама жасалып, 1,5 мыңнан астам куәлерден жауап алынды, сондай-ақ Жаңаөзен қалалық алаңы аумағындағы барлық үй тексерілді.

      322. Нәтижелері бойынша сотқа үкім шығарумен 8 қылмыстық іс, оның ішінде 6 полиция қызметкеріне қатысты 2 іс, тәртіпсіздіктерге қатысқан 48 адамға қатысты 3 іс, мұнай компанияларының 3 басшысына қатысты 1 іс, әрекеттері тәртіпсіздіктер тудырған адамдарға қатысты 2 іс жіберілді және қаралды.

      323. Осы қылмыстық істер бойынша сот актілері соттың барлық сатысының, оның ішінде ҚР ЖС қарау нысанасы болды. Үкімдер біліктілік жағынан да, жаза жағынан да өзгертілді.

      324. Тергеп-тексеруге құрамына саяси партиялардың, ҮЕҰ, БАҚ өкілдері, сонымен қатар ардагер мұнайшылар, дәрігерлер, экономистер және заңгерлер кірген қоғамдық комиссия қатысқанын атап өту керек.

      325. Байқаушылардың қатарында: Ұлыбритания елшілігінің кеңесшісі Т.Блэйк-Джеймс, АҚШ елшілігінің қызметкерлері Э.Лидербах және А.Жантикина, ЕО өкілдері А. Якобсоне және К.Джаманкулова, ЕП депутаты П. Борыс болды.

      326. Халықаралық ұйымдар мен билік институттарынан байқаушылардың көпшілігі Қазақстанның тергеп-тексеру процесінде ашықтықты қамтамасыз еткенін растады. Сонымен қатар олар қамауға алынғандарға қатысты азаптау немесе қатыгездікпен қарау фактілерін анықтамады және айыпталушыларды ұстау шарттарының тиісті стандарттарға сәйкестігін атап өтті.

      327. Бұдан басқа 19-шы сессияда БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі кеңесінің Жұмыс тобы Жаңаөзендегі оқиғалар жөніндегі мәселелерді қарау тоқтатылғаны туралы мәлімдеді. Ол Қазақстан Үкіметіне БҰҰ-мен жоғары деңгейдегі ынтымақтастық үшін алғыс білдірді және көрсетілген оқиғаларды тергеп-тексерудегі халықаралық міндеттемелерді сақтау жөніндегі жұмысты оң бағалады.

     
Қысқартулар тізімі

АӘК

атаулы әлеуметтік көмек

ҰОС

Ұлы Отан соғысы

ҚР ЖС

Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты

ЖСК

Жоғары Сот Кеңесі

ЖОО

жоғары оқу орны

БҰҰ БА

Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы

МКБЗК

мемлекет кепілдік берген заң көмегі

ҚР БП

Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы

ҚР АПК

Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексі

ПД

полиция департаменті

СДТБТ

Сотқа дейінгі тергеп-тексерудің бірыңғай тізілімі

ЕО

Еуропалық Одақ

ЕП

Еуропалық Парламент

УҰИ

уақытша ұстау изоляторы

АҚЗСҚХБ

Адам құқықтары мен заңдылықты сақтау жөніндегі Қазақстан халықаралық бюросы

ҚР ІІМ КҚК

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Көші-қон қызметі комитеті

ҚКХП

Қазақстан Коммунистік Халық партиясы

ӘҚБтК

Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі

БҰҰ АҚК

Біріккен Ұлттар Ұйымының Адам құқықтары жөніндегі комитеті

СІМ жанындағы "АӨДА" ККО

Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі жанындағы "Адами өлшем бойынша диалог алаңы" консультативтік-кеңесші органы

КӘЗК

кешенді әлеуметтік заң көмегі

ҚР ІІМ ҚАЖК

Қазақстан Республикасы Iшкi iстер министрлiгiнің Қылмыстық-атқару жүйесi комитетi

ҚР ІІМ

Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі

ҚР ДСМ

Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі

ЕТЖ

ең төменгі жалақы

ҚР СІМ

Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі

ҚР АҚДМ

Қазақстан Республикасының Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі

ҚР БҒМ

Қазақстан Республикасының Бiлiм және ғылым министрлігі

ҚР ҰЭМ

Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі

ХЕҰ

Халықаралық еңбек ұйымы

АСҚХП

Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пакт

АЕК

айлық есептік көрсеткіш

ҚР Еңбекмині

Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі

ҚР Әділетмині

Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі

ҚР ҰҰ

Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланы

ӘІОДСҰК

Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссия

КЕҰ

коммерциялық емес ұйымдар

НҚА

нормативтік құқықтық акт

ҰАТ

ұлттық алдын алу тетігі

ҮЕҰ

үкіметтік емес ұйымдар

ҰКП

"Атамекен" ұлттық кәсіпкерлер палатасы

ӘЖҰРО

Әлеуметтік жұмыс бойынша Ұлттық ресурстық орталық

ҰҚСК

Ұлттық қоғамдық сенім кеңесі

АҚҰО

Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталық

ЕҚЫҰ

Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы

ІІО

ішкі істер органдары

БҰҰ

Біріккен Ұлттар Ұйымы

ЖСДП

Жалпыұлттық социал-демократиялық партия

ЭЫДҰ

Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы

МСМШ

медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралары

ҚР ҰҚК ШК

Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі

ЭҮП

"Электрондық үкімет" порталы

ҚР

Қазақстан Республикасы

ЕК

Еуропа Кеңесі

ТИ

тергеу изоляторы

БҰҰ ҚК

Біріккен Ұлттар Ұйымының Қауіпсіздік Кеңесі

БАҚ

бұқаралық ақпарат құралдары

ҚР ЕК

Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі

ҚР ҚАК

Қазақстан Республикасының Қылмыстық-атқару кодексі

ҚАЖ

қылмыстық атқару жүйесі

ҚР ҚК

Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі

ҚР ҚПК

Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексі

БҚУ

Бала құқықтары жөніндегі уәкіл

АҚУ

Адам құқықтары жөніндегі уәкіл

ФАТФ

Ақшаны жылыстатуға қарсы күрестің қаржы шараларын әзірлеу тобы

ТЖ

төтенше жағдай

ТА

төтенше ахуал

КҚО

Көші-қон қызметтері орталығы

ХҚКО

Халыққа қызмет көрсету орталығы

ҚР Әділетмині ССО

Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Сот сараптамасы орталығы

АНТ

ағымдағы нысаналы трансферттер

ТДМ

тұрақты даму мақсаты

ШЫҰ

Шанхай ынтымақтастық ұйымы

ЮНЕСКО

Біріккен Ұлттар Ұйымының білім, ғылым және мәдениет жөніндегі ұйымы