О внесении изменений и дополнений в постановление Правления Агентства Республики Казахстан по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций от 30 сентября 2005 года N 359 "Об утверждении Инструкции о требованиях к наличию систем управления рисками и внутреннего контроля в банках второго уровня и внесении изменения в постановление Правления Агентства Республики Казахстан по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций от 26 марта 2005 года N 116 "О внесении изменений в некоторые нормативные правовые акты Республики Казахстан по вопросам регулирования и надзора финансового рынка и финансовых организаций"

Постановление Правления Агентства Республики Казахстан по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций от 27 октября 2006 года N 234. Зарегистрировано в Министерстве юстиции Республики Казахстан 8 декабря 2006 года N 4485. Утратило силу постановлением Правления Национального Банка Республики Казахстан от 26 февраля 2014 года № 29

Сноска. Утратило силу постановлением Правления Национального Банка РК от 26.02.2014 № 29 (вводится в действие с 01.01.2015).

В целях совершенствования нормативных правовых актов, регулирующих деятельность банков второго уровня, Правление Агентства Республики Казахстан по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций (далее - Агентство) ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Внести в постановление Правления Агентства от 30 сентября 2005 года N 359 "Об утверждении Инструкции о требованиях к наличию систем управления рисками и внутреннего контроля в банках второго уровня и внесении изменения в постановление Правления Агентства Республики Казахстан по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций от 26 марта 2005 года N 116 "О внесении изменений в некоторые нормативные правовые акты Республики Казахстан по вопросам регулирования и надзора финансового рынка и финансовых организаций" (зарегистрированное в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов под N 3925) следующие изменения и дополнения:
в Инструкции о требованиях к наличию систем управления рисками и внутреннего контроля в банках второго уровня, утвержденной указанным постановлением:
в пункте 1 слова "и банковскими группами", "и банковской группы" исключить;
в пунктах 5 и 6 слова ", обязательные для выполнения банками," исключить;
дополнить пунктом 6-1 следующего содержания:
"6-1. Отчет по выполнению критериев требований, установленных настоящей Инструкцией, представляется в уполномоченный орган по форме согласно приложению 9 к настоящей Инструкции.
Соответствие критериям требований настоящей Инструкции определяется уполномоченным органом.
В случае, если доля оценок "соответствие" составляет 80 и более процентов от количества критериев требований, а доля оценок "несоответствие" - 10 или менее процентов, то банк признается соответствующим требованиям настоящей Инструкции и в течение четырнадцати календарных дней со дня представления отчета, указанного в абзаце первом настоящего пункта, направляет в уполномоченный орган для согласования план мероприятий по устранению выявленных недостатков в организации системы управления рисками и внутреннего контроля с конкретными сроками исполнения мероприятий.
В иных случаях банк признается несоответствующим требованиям настоящей Инструкции и к нему могут быть применены ограниченные меры воздействия и/или санкции, предусмотренные законодательством Республики Казахстан.
Оценка "не применимо" в расчет доли выполненных банком критериев требований настоящей Инструкции не включается.
Соответствующая оценка определяется согласно приложению 9 к настоящей Инструкции.";
в пункте 7:
дополнить подпунктами 4-1) - 4-3) следующего содержания:
"4-1) гэп - позиции по наличным деньгам/наличности - величина разрыва между поступлением и выбытием наличных денег банка;
4-2) комплаенс-контролер - работник банка, в исключительную компетенцию которого входит ответственность за координацию деятельности службы комплаенс и осуществление контроля за реализацией политики управления комплаенс - риском участниками комплаенс;
4-3) комплаенс-риск - риск возникновения расходов (убытков) вследствие несоблюдения банком требований законодательства Республики Казахстан, в том числе нормативных правовых актов уполномоченного органа, а также внутренних правил и процедур банка;";
в подпункте 5):
после слова "проведении" дополнить словом "банковских";
слово ", ломбардных" исключить;
подпункт 12) изложить в следующей редакции:
"12) рыночный риск - риск возникновения расходов (убытков), связанных с неблагоприятными изменениями рыночных параметров (валютный курс, ставка вознаграждения, стоимость финансовых инструментов);";
дополнить подпунктами 15-1) - 15-2) следующего содержания:
"15-1) служба комплаенс - внутренняя служба банка, состоящая из комплаенс-контролера и участников комплаенса, в исключительную компетенцию которой входит осуществление внутреннего контроля за соответствием деятельности банка требованиям законодательства Республики Казахстан, в том числе нормативных правовых актов уполномоченного органа, а также внутренних правил и процедур банка (управление комплаенс - риском);
15-2) совокупный лимит - максимально допустимый размер убытков при проведении операций;";
дополнить подпунктами 17-1) - 17-2) следующего содержания:
"17-1) торговые операции - операции банка по приобретению/продаже ценных бумаг в своих интересах и за свой счет;
17-2) участники комплаенс - подразделения и/или работники банка, в исключительную компетенцию которых входит осуществление функций по управлению комплаенс - риском;";
пункт 8 после слов "наличию практики проведения" дополнить словом "банковских";
в пункте 10:
в абзаце первом слова "банком" заменить словом "банковских";
абзац второй после слова "проведения" дополнить словом "банковских";
в пункте 24:
в абзаце шестом знак препинания ";" заменить знаком препинания ".";
абзац седьмой исключить;
подпункт 8) пункта 25 исключить;
в пункте 29 слова "доходов, полученных незаконным путем, с учетом требований настоящей Инструкции" заменить словами "(отмывания) доходов, полученных незаконным путем, и финансирования терроризма";
в приложении 1 :
в таблице "Требования к организации системы управления рисками":
абзац второй строки четвертой столбца "Критерии требования" после слов "требования по" дополнить словом "банковским";
в строке пятой столбца "Наименование требования":
слово "ежемесячно" заменить словом "периодически";
слово "месяце" заменить словом "периоде";
в строке пятой столбца "Критерии требования":
в абзаце первом слова "по мере необходимости, но не менее чем раз в квартал," заменить словом "ежемесячно";
в абзаце пятом после слова "отношениями" знак препинания ";" заменить знаком препинания ".";
после абзаца пятого дополнить абзацем следующего содержания:
"Совет директоров ежеквартально анализирует следующие отчеты:";
в строке шестой столбца "Критерии требования":
в абзаце третьем слово "утверждает" заменить словами "ежемесячно заверяет";
абзац четвертый исключить;
в абзаце втором строки девятнадцатой столбца "Критерии требования" слова "Правление устанавливает" заменить словами "Совет директоров подтверждает";
абзац первый строки двадцать первой столбца "Критерии требования" изложить в следующей редакции:
"Подразделения банка проводят оценку соответствия своей деятельности требованиям законодательства Республики Казахстан, внутренним правилам и документам банка.";
строку двадцать вторую исключить;
в строке двадцать четвертой столбца "Наименование требования" слово "регулярно" исключить;
в приложении 2 :
в таблице "Требования к системе внутреннего контроля":
абзацы второй и третий строки одиннадцатой столбца "Критерии требования" исключить;
в абзаце девятом строки двадцать шестой столбца "Критерии требования" слова "исполнительным органом банка или" исключить;
дополнить строками двадцать восьмой - тридцать второй следующего содержания:
"

Совет директоров банка несет ответственность за обеспечение управления комплаенс - риском банка. Совет директоров одобрил политику управления комплаенс - риском, включая документ, устанавливающий постоянную и эффективную функцию управления комплаенс - риском. Не менее чем один раз в год совет директоров или комитеты при совете директоров оценивают эффективность управления комплаенс - риском.	Совет директоров банка несет ответственность за наличие соответствующей политики управления комплаенс - риском. Совет директоров банка несет ответственность за выполнение политики, обеспечивая эффективное решение вопросов службы комплаенс правлением банка. Совет директоров может делегировать эти полномочия соответствующему комитету при совете директоров.
Правление банка несет ответственность за эффективное управление комплаенс - риском.	Правление банка несет ответственность за реализацию политики управления комплаенс - риском и обеспечение соблюдения политики управления комплаенс - риском и предоставления отчета совету директоров об эффективности управления комплаенс - риском. Правление банка несет ответственность за разработку политики управления комплаенс - риском, содержащей необходимость соблюдения правлением и работниками банка основных принципов управления комплаенс - риском. Правление обеспечивает соблюдение политики управления комплаенс - риском и принимает коррективные или дисциплинарные меры, в случае выявления комплаенс - риска. Правление банка совместно со службой комплаенс: ежегодно идентифицирует и оценивает проблемы возникновения комплаенс - риска и утверждает План мероприятий по их устранению. План мероприятий содержит недостатки в управлении комплаенс - риском, потребность в переработке внутренних политик и процедур для эффективного управления комплаенс - риском; ежегодно информирует совет директоров об эффективности управления комплаенс - риском; незамедлительно информирует совет директоров о любых операциях, которые могут привести к убыткам или потери деловой репутации в результате несоблюдения требований законодательства Республики Казахстан.
Служба комплаенс независима при управлении комплаенс - риском в банке.	Служба комплаенс имеет доступ к любой информации, необходимой для осуществления функций по управлению комплаенс - риском, в рамках полномочий, возложенных на него по управлению комплаенс - риском; имеет официальный статус в пределах банка, соответствую- щее положение, полномочия и независимость. Комплаенс - контролер назначается на должность советом директоров банка. Положение о службе комплаенс, в том числе предусматривает: подотчетность комплаенс - контролера совету директоров банка; подотчетность участников комплаенс комплаенс - контролеру в части управления комплаенс - риском; обязанности и полномочия комплаенс - контролера и участников комплаенс; независимость комплаенс контролера и участников комплаенс в части функций, возложенных на них по управлению комплаенс - риском; взаимоотношения службы комплаенс с другими подразделениями банка и службой внутреннего аудита; право проведения проверок и выявления возможных нарушений политики управления комплаенс - риском и привлечения внутренних и внешних специалистов для выполнения этой задачи; право свободно выражать и раскрывать результаты проверок правлению и при необходимости совету директоров банка. Служба комплаенс имеет право по собственной инициативе сотрудничать с любым подразделением банка и получать доступ к любым файлам и отчетам, необходимым для выполнения своих обязанностей.
Служба комплаенс имеет достаточные ресурсы для эффективного выполнения обязанностей.	Ресурсы, необходимые для службы комплаенс должны быть достаточными и соответствующими для эффективного управления комплаенс - риском. Комплаенс - контролер и участники комплаенс имеют необходимую квалификацию, опыт работы, профессиональные и личные качества для выполнения своих обязанностей. Комплаенс - контролер и участники комплаенс владеют знаниями законодательства Республики Казахстан, внутренних правил и процедур банка. Профессиональные навыки комплаенс - контролера и участников комплаенс поддерживаются через регулярное и систематическое обучение.
Функции и полномочия службы комплаенс направлены на управление комплаенс - риском, возникающим в банке.	Для достижения целей служба комплаенс выполняет следующие функции: осуществляет контроль за соответствием деятельности банка, а также действий его работников на финансовом рынке законодательству Республики Казахстан о государственном регулировании финансового рынка и финансовых организаций и стандартам профессиональной деятельности на финансовом рынке; осуществляет контроль за соблюдением работниками банка правил осуществления деятельности на финансовом рынке и стандартов проведения операций (сделок) на финансовом рынке, установленных внутренними документами банка, решений органов управления банка по вопросам деятельности банка на финансовом рынке; самостоятельно или совместно с другими подразделениями и должностными лицами банка расследует факты нарушения работниками банка законодательства Республики Казахстан о государственном регулировании финансового рынка и финансовых организаций и стандартов профессиональной деятельности на финансовом рынке, внутренних документов банка, регулирующих деятельность банка на финансовом рынке; самостоятельно или совместно с другими подразделениями и должностными лицами банка рассматривает претензии клиентов и контрагентов по сделкам (операциям) к банку либо действиям отдельных его работников при выполнении ими служебных обязанностей по вопросам деятельности банка на финансовом рынке; самостоятельно или совместно с другими подразделениями и должностными лицами банка разрабатывает и представляет руководству рекомендации по устранению выявленных нарушений и недостатков в работе отдельных работников и подразделений банка, деятельность которых связана с операциями (сделками) на финансовом рынке, а также рекомендации по оптимизации работы указанных подразделений; контролирует организацию работы в банке по ознакомлению всех работников банка с требованиями внутренних документов банка, регулирующих деятельность банка на финансовом рынке, исходя из перечня служебных обязанностей работников; предоставляет консультации по запросам, относительно соответствия конкретной операции (сделки) или ее части требованиям действующего законодательства Республики Казахстан о государственном регулировании финансового рынка и финансовых организаций и стандартов профессиональной деятельности на финансовом рынке; осуществляет мониторинг комплаенс - риска. Результаты мониторинга представляются в виде отчета в соответствии с внутренними процедурами управления комплаенс - риском; осуществляет обучение персонала проблемам, связанным с возникновением комплаенс - риска, необходимость взаимодействия в решении проблем, связанным с возникновением комплаенс - риска; разрабатывает внутреннее руководство для персонала банка о комплаенс - риске посредством утверждения внутренних политик и процедур. Порядок текущей отчетности службы комплаенс определяется внутренними документами банка. Комплаенс - контролер информирует правление банка: о выявленных случаях нарушений работниками законодательства Республики Казахстан о государственном регулировании финансового рынка и финансовых организаций и стандартов профессиональной деятельности на финансовом рынке, внутренних документов банка, регулирующих деятельность банка на финансовом рынке; о мерах, принятых руководителями проверяемых подразделений банка, по устранению допущенных нарушений и их результатах, либо о непринятии таких мер; ежегодно представляет отчет о контроле за комплаенс - риском совету директоров банка. При осуществлении своих функций комплаенс - контролер и участники комплаенс: обеспечивают полное документирование каждого факта проверки и оформляют заключения по результатам проверок, отражающие все вопросы, изученные в ходе проверки, выявленные недостатки и нарушения, рекомендации по их устранению; обеспечивают наличие документов (либо информации о месте их нахождения), позволяющих следить за ходом контрольной работы и проводимых проверок, а также удостоверяются в правильности их результатов; обеспечивают сохранность и возврат полученных от соответствующих подразделений документов; соблюдают конфиденциальность полученной информации; представляют заключения по итогам проверок руководству и соответствующим подразделениям банка для принятия мер по устранению нарушений, а также для целей анализа деятельности отдельных работников банка.

";

в приложении 3 :
в таблице "Требования к проведению заемных операций":
название приложения после слов "проведению" дополнить словом "банковских";
абзац первый строки четвертой столбца "Критерии требования" после слова "мониторинг" дополнить словом "банковских";
в строке девятой:
в столбце "Наименование требования" слова "Советом директоров" заменить словом "Правлением";
в абзаце первом столбца "Критерии требования" слова "Подразделение кредитного анализа" заменить словами "Служба внутреннего аудита";
в приложении 4 :
в таблице "Требования к системе управления рисками при предоставлении ипотечных жилищных займов, выданных физическим лицам, и ипотечных займов, обеспеченных недвижимостью или предоставляемых в целях строительства недвижимости":
в строке третьей:
абзацы десятый - пятнадцатый столбца "Критерии требования" изложить в следующей редакции:
"стоимость заложенного имущества;
общую кредитоспособность заемщика;
наличие вторичных источников погашения долга;
наличие дополнительного залога или средств, улучшающих качество кредита (например, гарантии или страхование ипотеки).
Займы, связанные с недвижимостью, выданные юридическим лицам, также отражают следующие факторы кредита:
производственную мощность заемщика или доход от базового актива - для адекватного обслуживания долга;";
дополнить абзацем шестнадцатым следующего содержания:
"объем акций, инвестированных в имущество";
в приложении 5 :
в таблице "Требования к проведению операций с финансовыми инструментами":
абзацы первый и третий строки девятой столбца "Критерии требования" после слов "Правление", "правление" дополнить словами "или другой коллегиальный орган с соответствующими функциями и полномочиями";
абзацы первый и второй строки семнадцатой столбца "Критерии требования" изложить в следующей редакции:
"Правление или другой коллегиальный орган с соответствующими функциями и полномочиями получает и анализирует информацию, влияющую на способность банка сформировать необходимый размер ликвидных активов;
подразделение управления активами и обязательствами и/или другой коллегиальный орган с соответствующими функциями и полномочиями определяет и поддерживает необходимый уровень ликвидных активов для быстрой их передачи в залог в качестве обеспечения предоставляемых займов;";
абзац первый строки девятнадцатой столбца "Критерии требования" после слова "Правление" дополнить словами "или другой коллегиальный орган с соответствующими функциями и полномочиями";
в приложении 6 :
в таблице "Требования к обеспечению операционной деятельности банка, функционирования информационных систем и систем управленческой информации":
в строке десятой столбца "Критерии требования":
абзац третий после слова "проблем" дополнить знаком препинания ";";
дополнить абзацем четвертым следующего содержания:
"подразделение информационного обеспечения ведет сбор и учет данных по фактически полученному ущербу, вследствие возникновения системных проблем и принимает меры для предотвращения их повторного возникновения";
в приложении 7 :
в таблице "Базовые критерии требований Инструкции":
строку пятую после слов "требования по" дополнить словом "банковским";
в строке седьмой:
в абзаце первом слова "по мере необходимости, но не менее чем раз в квартал," заменить словом "ежемесячно";
в абзаце пятом после слова "отношениями" знак препинания ";" заменить знаком препинания ".";
после абзаца пятого дополнить абзацем следующего содержания:
"Совет директоров ежеквартально анализирует следующие отчеты:";
в строке одиннадцатой слово "утверждает" заменить словами "ежемесячно заверяет";
строку сорок третью изложить в следующей редакции:
"

Подразделения банка проводят оценку соответствия своей деятельности требованиям законодательства Республики Казахстан, внутренним правилам и документам банка

";
строки сорок пятую и сорок шестую исключить;
строку пятьдесят вторую после слова "Проведение" дополнить словом "банковских";
в строке шестидесятой слова "Подразделение кредитного анализа" заменить словами "Служба внутреннего аудита";
строку семьдесят девятую после слов "Правление" дополнить словами "или другой коллегиальный орган с соответствующими функциями и полномочиями";
строки восемьдесят восьмую и восемьдесят девятую изложить в следующей редакции:
"

Правление или другой коллегиальный орган с соответствующими функциями и полномочиями получает и анализирует информацию, влияющую на способность банка сформировать необходимый размер ликвидных активов

Подразделение управления активами и обязательствами и/или другой коллегиальный орган с соответствующими функциями и полномочиями определяет и поддерживает необходимый уровень ликвидных активов для быстрой их передачи в залог в качестве обеспечения предоставляемых займов

";
строку девяносто третью после слова "Правление" дополнить словами "или другой коллегиальный орган с соответствующими функциями и полномочиями";
дополнить строкой сто двадцать третьей следующего содержания:
"

Подразделение информационного обеспечения ведет сбор и учет данных по фактически полученному ущербу, вследствие возникновения системных проблем и принимает меры для предотвращения их повторного возникновения

";
в приложении 8 :
в таблице "Дополнительные критерии требований к Инструкции":
строку шестую исключить;
в строке семнадцатой слова "Правление устанавливает" заменить словами "Совет директоров подтверждает";
строки шестьдесят первую - шестьдесят вторую исключить;
в строке сто двенадцатой слова "исполнительным органом банка, или" исключить;
после строки сто двадцать четвертой дополнить строками сто двадцать пятой - сто тридцатой следующего содержания:
"

Совет директоров банка несет ответственность за наличие соответствующей политики управления комплаенс - риском. Совет директоров банка несет ответственность за выполнение политики, обеспечивая эффективное решение вопросов службы комплаенс правлением банка. Совет директоров может делегировать эти полномочия соответствующему комитету при совете директоров.

Правление банка несет ответственность за реализацию политики управления комплаенс - риском и обеспечение соблюдения политики управления комплаенс - риском и предоставления отчета совету директоров об эффективности управления комплаенс - риском. Правление банка несет ответственность за разработку политики управления комплаенс - риском, содержащей необходимость соблюдения правлением и работниками банка основных принципов управления комплаенс - риском. Правление обеспечивает соблюдение политики управления комплаенс - риском и принимает коррективные или дисциплинарные меры, в случае выявления комплаенс - риска. Правление банка совместно со службой комплаенс: ежегодно идентифицирует и оценивает проблемы возникновения комплаенс - риска и утверждает План мероприятий по их устранению. План мероприятий содержит недостатки в управлении комплаенс - риском, потребность в переработке внутренних политик и процедур для эффективного управления комплаенс - риском; ежегодно информирует совет директоров об эффективности управления комплаенс - риском; незамедлительно информирует совет директоров о любых операциях, которые могут привести к убыткам или потери деловой репутации в результате несоблюдения требований законодательства Республики Казахстан.

Служба комплаенс имеет доступ к любой информации, необходимой для осуществления функций по управлению комплаенс - риском, в рамках полномочий, возложенных на него по управлению комплаенс - риском; имеет официальный статус в пределах банка, соответствующее положение, полномочия и независимость. Комплаенс - контролер назначается на должность советом директоров банка. Положение о службе комплаенс, в том числе предусматривает: подотчетность комплаенс - контролера совету директоров банка; подотчетность участников комплаенс комплаенс - контролеру в части управления комплаенс - риском; обязанности и полномочия комплаенс - контролера и участников комплаенс; независимость комплаенс - контролера и участников комплаенс в части функций, возложенных на них по управлению комплаенс - риском; взаимоотношения службы комплаенс с другими подразделениями банка и службой внутреннего аудита; право проведения проверок и выявления возможных нарушений политики управления комплаенс - риском и привлечения внутренних и внешних специалистов для выполнения этой задачи; право свободно выражать и раскрывать результаты проверок правлению и при необходимости совету директоров банка. Служба комплаенс имеет право по собственной инициативе сотрудничать с любым подразделением банка и получать доступ к любым файлам и отчетам, необходимым для выполнения своих обязанностей.

Ресурсы, необходимые для службы комплаенс, должны быть достаточными и соответствующими для эффективного управления комплаенс - риском. Комплаенс - контролер и участники комплаенс имеют необходимую квалификацию, опыт работы, профессиональные и личные качества для выполнения своих обязанностей. Комплаенс - контролер и участники комплаенс владеют знаниями законодательства Республики Казахстан, внутренних правил и процедур банка

Профессиональные навыки комплаенс - контролера и участников комплаенс поддерживаются через регулярное и систематическое обучение.

Для достижения целей служба комплаенс выполняет следующие функции: осуществляет контроль за соответствием деятельности банка, а также действий его работников на финансовом рынке законодательству Республики Казахстан о государственном регулировании финансового рынка и финансовых организаций и стандартам профессиональной деятельности на финансовом рынке; осуществляет контроль за соблюдением работниками банка правил осуществления деятельности на финансовом рынке и стандартов проведения операций (сделок) на финансовом рынке, установленных внутренними документами банка, решений органов управления банка по вопросам деятельности банка на финансовом рынке; самостоятельно или совместно с другими подразделениями и должностными лицами банка расследует факты нарушения работниками банка законодательства Республики Казахстан о государственном регулировании финансового рынка и финансовых организаций и стандартов профессиональной деятельности на финансовом рынке, внутренних документов банка, регулирующих деятельность банка на финансовом рынке; самостоятельно или совместно с другими подразделениями и должностными лицами банка рассматривает претензии клиентов и контрагентов по сделкам (операциям) к банку либо действиям отдельных его работников при выполнении ими служебных обязанностей по вопросам деятельности банка на финансовом рынке; самостоятельно или совместно с другими подразделениями и должностными лицами банка разрабатывает и представляет руководству рекомендации по устранению выявленных нарушений и недостатков в работе отдельных работников и подразделений банка, деятельность которых связана с операциями (сделками) на финансовом рынке, а также рекомендации по оптимизации работы указанных подразделений; контролирует организацию работы в банке по ознакомлению всех работников банка с требованиями внутренних документов банка, регулирующих деятельность банка на финансовом рынке, исходя из перечня служебных обязанностей работников; предоставляет консультации по запросам, относительно соответствия конкретной операции (сделки) или ее части требованиям действующего законодательства Республики Казахстан о государственном регулировании финансового рынка и финансовых организаций и стандартов профессиональной деятельности на финансовом рынке; осуществляет мониторинг комплаенс - риска. Результаты мониторинга представляются в виде отчета в соответствии с внутренними процедурами управления комплаенс - риском; осуществляет обучение персонала проблемам, связанным с возникновением комплаенс - риска, необходимость взаимодействия в решении проблем, связанным с возникновением комплаенс - риска; разрабатывает внутреннее руководство для персонала банка о комплаенс - риске посредством утверждения внутренних политик и процедур. Порядок текущей отчетности службы комплаенс определяется внутренними документами банка. Комплаенс - контролер информирует правление банка: о выявленных случаях нарушений работниками законодательства Республики Казахстан о государственном регулировании финансового рынка и финансовых организаций и стандартов профессиональной деятельности на финансовом рынке, внутренних документов банка, регулирующих деятельность банка на финансовом рынке; о мерах, принятых руководителями проверяемых подразделений банка, по устранению допущенных нарушений и их результатах, либо о непринятии таких мер; ежегодно представляет отчет о контроле за комплаенс - риском совету директоров банка. При осуществлении своих функций комплаенс - контролер и участники комплаенс: обеспечивают полное документирование каждого факта проверки и оформляют заключения по результатам проверок, отражающие все вопросы, изученные в ходе проверки, выявленные недостатки и нарушения, рекомендации по их устранению; обеспечивают наличие документов (либо информации о месте их нахождения), позволяющих следить за ходом контрольной работы и проводимых проверок, а также удостоверяются в правильности их результатов; обеспечивают сохранность и возврат полученных от соответствующих подразделений документов; соблюдают конфиденциальность полученной информации; представляют заключения по итогам проверок руководству и соответствующим подразделениям банка для принятия мер по устранению нарушений, а также для целей анализа деятельности отдельных работников банка.

";
строку сто двадцать пятую после слова "Проведение" дополнить словом "банковских";
строку сто двадцать шестую после слова "мониторинг" дополнить словом "банковских";
строку сто тридцать девятую изложить в следующей редакции:
"Займы, связанные с недвижимостью, отражают все соответствующие факторы кредита:
стоимость заложенного имущества;
общую кредитоспособность заемщика;
наличие вторичных источников погашения долга;
наличие дополнительного залога или средств, улучшающих качество кредита (например, гарантии или страхование ипотеки).
Займы, связанные с недвижимостью, выданные юридическим лицам, также отражают следующие факторы кредита:
производственную мощность заемщика или доход от базового актива - для адекватного обслуживания долга;
объем акций, инвестированных в имущество";
строку сто шестьдесят первую после слова "Правление" дополнить словами "или другой коллегиальный орган с соответствующими функциями и полномочиями";
дополнить приложением 9 в редакции согласно приложению к настоящему постановлению.

2. Настоящее постановление вводится в действие по истечении четырнадцати дней со дня его государственной регистрации в Министерстве юстиции Республики Казахстан, за исключением абзацев пятого - одиннадцатого пункта 1 постановления, которые вводятся в действие с 1 января 2007 года.

3. Департаменту стратегии и анализа (Еденбаев Е.С.):
1) совместно с Юридическим департаментом (Байсынов М.Б.) принять меры к государственной регистрации в Министерстве юстиции Республики Казахстан настоящего постановления;
2) в десятидневный срок со дня государственной регистрации в Министерстве юстиции Республики Казахстан довести настоящее постановление до сведения заинтересованных подразделений Агентства, Национального Банка Республики Казахстан, банков второго уровня и Объединения юридических лиц "Ассоциация финансистов Казахстана".

4. Отделу международных отношений и связей с общественностью Агентства (Пернебаев Т.Ш.) принять меры к публикации настоящего постановления в средствах массовой информации Республики Казахстан.

5. Контроль за исполнением настоящего постановления возложить на заместителя Председателя Бахмутову Е.Л.

Председатель

Приложение к постановлению
Правления Агентства
Республики Казахстан
по регулированию и надзору
финансового рынка и финансовых
организаций
от 27 октября 2006 года N 234

Приложение 9 к Инструкции
о требованиях к наличию
систем управления рисками и
внутреннего контроля в
банках второго уровня

Отчет "_____________" по выполнению критериев требований
наименование банка

Инструкции к наличию системы управления рисками и
внутреннего контроля за "____" год

N	Наименование критерия требования к наличию систем управления рисками и внутреннего контроля	Перечень внутренних документов и проведенных процедур (реквизиты документа и орган, которым утвержден данный документ)	Оценка соответствия банка критерию требования Инструкции	Примечание банка
1

Оценка соответствия требованиям Инструкции: _______________

Первый руководитель банка (либо лицо, его замещающее)
___________ _________
подпись дата

Руководитель подразделения управления рисками
___________ _________
подпись дата

Руководитель службы внутреннего аудита
___________ _________
подпись дата

Руководитель комплаенс-офиса
___________ _________
подпись дата

Пояснения к заполнению таблицы:
Оценку соответствия требованиям Инструкции необходимо осуществлять по трехбалльной системе следующих критериев: соответствие, частичное соответствие, не соответствие.
1. Оценка "соответствие" выносится при выполнении банком критерия требования Инструкции без каких-либо значительных недостатков.
2. Оценка "частичное соответствие" выносится при обнаружении недостатков, которые не считаются достаточными для появления серьезных сомнений относительно способности банка в достижении соблюдения конкретного критерия требования.
3. Оценка "несоответствие" выносится при невыполнении банком критерия требований Инструкции.
4. В случае, если отдельные критерии требования Инструкции не могут быть применены в отношении банка, оценка соответствия данному критерию требования не осуществляется и отмечается соответствующей записью "не применимо.".

"Екiншi деңгейдегi банктерде тәуекелдердi басқару және iшкi бақылау жүйелерiнiң болуына қойылатын талаптар жөнiндегi Нұсқаулықты бекiту және Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттiгi Басқармасының "Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының кейбір нормативтік құқықтық актiлерiне өзгерiстер енгiзу туралы" 2005 жылғы 26 наурыздағы N 116 қаулысына өзгерістер енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттiгi Басқармасының 2005 жылғы 30-қыркүйектегi N 359 қаулысына өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы"

Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2006 жылғы 27 қазандағы N 234 Қаулысы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2006 жылғы 8 желтоқсанда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне N 4485 болып енгізіледі. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 2014 жылғы 26 ақпандағы № 29 қаулысымен

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Ұлттық Банкі Басқармасының 26.02.2014 № 29 қаулысымен (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі).

Екiншi деңгейдегi банктер қызметiн реттеп отыратын нормативтiк құқықтық актiлердi жетiлдiру мақсатында Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттiгiнiң (бұдан әрi - Агенттiк) Басқармасы ҚАУЛЫ ЕТЕДI:

1. "Екiншi деңгейдегi банктерде тәуекелдердi басқару және iшкi бақылау жүйелерiнiң болуына қойылатын талаптар жөнiндегi Нұсқаулықты бекiту және Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттiгi Басқармасының "Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау мәселелерi бойынша Қазақстан Республикасының кейбiр нормативтiк құқықтық актiлерiне өзгерiстер енгiзу туралы" 2005 жылғы 26 наурыздағы N 116 қаулысына өзгерiстер енгiзу туралы" Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттiгi Басқармасының 2005 жылғы 30-қыркүйектегi N 359 қаулысына (Нормативтiк құқықтық актiлердi мемлекеттiк тiркеу тiзiлiмiнде N 3925 тiркелген) мынадай өзгерiстер мен толықтырулар енгiзiлсiн:

Аталған қаулымен бекiтiлген Екiншi деңгейдегi банктерде тәуекелдердi басқару және iшкi бақылау жүйелерiнiң болуына қойылатын талаптар жөнiндегi Нұсқаулыққа:
1-тармақтағы "мен банктiк топтардың", "және банктiк топтарда" деген сөздер алып тасталсын;

5 және 6-тармақтардағы ", банктердiң орындауы үшiн мiндеттi болатын" деген сөздер алып тасталсын;

мынадай мазмұндағы 6-1-тармақпен толықтырылсын:
"6-1. Осы Нұсқаулықпен белгiленген талаптар критерийлерiн орындау жөнiндегi есеп уәкiлеттi органға Осы Нұсқаулықтың 9-қосымшасына сәйкес нысанда берiледi.
Осы Нұсқаулықтың талаптар критерийлерiне сәйкестiгiн уәкiлеттi орган анықтайды.
Егер "сәйкестiлiктi" бағалау үлесi талап ету критерийлерi санының 80 және одан артық пайызы болған жағдайда, ал "сәйкессiздiктi" бағалау үлесi - 10 немесе одан төмен пайыз болған жағдайда, банк осы Нұсқаулықтың талаптарына сәйкес деп танылады және осы тармақтың бiрiншi абзацында көрсетiлген есеп берiлген күннен бастап он төрт күнтiзбелiк күн iшiнде тәуекелдi басқару жүйесiн ұйымдастыру және iс-шараларды орындаудың нақты мерзiмi қойылған iшкi бақылау жасаудағы анықталған кемшiлiктердi жою жөнiндегi iс-шаралар жоспарын келiсу үшiн уәкiлеттi органға бередi.
Өзге жағдайларда банк осы Нұсқаулықтың талаптарына сәйкес келмейдi деп танылады және оған Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген ықпал ету шаралары және/немесе шектеулi санкциялар қолданылуы мүмкiн.
Осы Нұсқаулық талаптарының банк орындаған критерийлер үлесi есебiне "қолданылмайды" деген баға енгiзiлмейдi.
Тиiстi баға Осы Нұсқаулықтың 9-қосымшасына сәйкес анықталады.";

7-тармақта:
мынадай мазмұндағы 4-1) - 4-3) тармақшаларымен толықтырылсын:
"4-1) гэп - қолма-қол ақша/қолда бар ақша бойынша позиция - банктiң қолма-қол ақшасының келiп түсуi мен есептен шығарылуының арасындағы алшақтық шегi;
4-2) комплаенс-бақылаушы - комплаенс қызметiнiң жұмысын үйлестiру жөнiндегi жауапкершiлiк және комплаенс қатысушыларының комплаенс-тәуекелiн басқару саясатын iске асыруға бақылауды жүзеге асыру айрықша құзыретiне кiретiн банк қызметкерi;
4-3) комплаенс-тәуекел - банктiң Қазақстан Республикасының заңнамасы талаптарын, оның iшiнде уәкiлеттi органның нормативтiк құқықтық кесiмдерiн, сондай-ақ банктiң iшкi ережелерiн және рәсiмдерiн қадағалау негiзiнде пайда болған шығыстар (шығындар) тәуекелi;";
5) тармақшада:
"заем" деген сөздiң алдынан "банктiк" деген сөзбен толықтырылсын;
"ломбард" деген сөз алып тасталсын;
12) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:
"12) рыноктық тәуекел - рыноктық параметрлердiң (валюта бағамы, сыйақы мөлшерлемесi, қаржы құралдарының құны) тиiмсiз өзгеруiне байланысты шығыстардың (шығындардың) пайда болу тәуекелi;";
мынадай мазмұндағы 15-1) - 15-2) тармақшалармен толықтырылсын:
"15-1) комплаенс қызметi - Қазақстан Республикасының заңнамасы талаптарының, оның iшiнде уәкiлеттi органның нормативтiк құқықтық кесiмдерiнiң, сондай-ақ банктiң iшкi ережелерiн және рәсiмдерiнiң (комплаенс - тәуекелдi басқару) талаптарына сәйкестiгiне iшкi бақылау жасау кiретiн айрықша құзыретi бар комплаенс-бақылаушы және комплаенс қатысушыларынан тұратын банктiң iшкi қызметi;
15-2) жиынтық лимит - операция жүргiзу кезiндегi шығындарға барынша жоғары жол берiлген мөлшерi;";
мынадай мазмұндағы 17-1) - 17-2) тармақшалармен толықтырылсын:
"17-1) сауда операциялары - банктiң өз мүддесi үшiн және өз есебiнен сатып алған/сатқан бағалы қағаздары бойынша операциялары;
17-2) комплаенс қатысушылары - комплаенс-тәуекелдi басқару айрықша құзыретiне кiретiн банктiң бөлiмшесi және/немесе қызметкерлерi;";

8-тармақ "заем операцияларын жүргiзу" деген сөздердiң алдынан "банктiк" деген сөзбен толықтырылсын;

10-тармақта:
бiрiншi абзацтағы "Банктiң" деген сөз "Банктiк" деген сөзбен ауыстырылсын;
екiншi абзацтағы "заем операцияларын жүргiзу" деген сөздiң алдынан "банктiк" деген сөзбен толықтырылсын;

24 тармақта:
алтыншы абзацтағы ";" деген тыныс белгiсi "." деген тыныс белгiсiмен ауыстырылсын;
жетiншi абзац алып тасталсын;

25-тармақтың 8) тармақшасы алып тасталсын;

29-тармақтағы "осы Нұсқаулықтың талаптарын ескере отырып, заңсыз жолмен алынған кiрiстердi" деген сөздер "заңсыз жолмен алынған кiрiстердi (ақшаның заңсыз жолмен өтуі) және лаңкестік жолмен алынған" деген сөздермен ауыстырылсын;

1-қосымшада:
"Тәуекелдерді басқару жүйесін ұйымдастыруға қойылатын талаптар" кестесінде:
"Талап критерийлері" бағанының төртінші жолының екінші абзацындағы "заем операцияларының талаптарын" деген сөздердің алдынан "банктік" деген сөзбен толықтырылсын;
"Талаптардың атауы" бағанының бесінші жолында:
"ай сайын" деген сөздер "кезең-кезеңімен" деген сөзбен ауыстырылсын;
"айдағы" деген сөз "кезеңдегі" деген сөзбен ауыстырылсын;
"Талап критерийлері" бағанының бесінші жолында:
бірінші абзацтағы "қажетіне қарай, бірақ тоқсанына кем дегенде бір рет" деген сөздер "ай сайын" деген сөзбен ауыстырылсын;
бесінші абзацтағы "туралы есеп" сөздерден кейінгі ";" деген тыныс белгісі "." деген тыныс белгімен ауыстырылсын;
бесінші абзацтан кейін мынадай мазмұндағы абзацпен толықтырылсын:
"Директорлар кеңесі тоқсан сайын мынадай есептерге талдау жасайды:";
"Талап критерийлері" бағанының алтыншы жолында:
үшінші абзацтағы "бекітеді" деген сөз "ай сайын қол қояды" деген сөздермен ауыстырылсын;
төртінші абзац алып тасталсын;
"Талап критерийлері" бағанының он тоғызыншы жолының екінші абзацындағы "Басқарма белгілейді" деген сөздер "Директорлар кеңесі растайды" деген сөзбен ауыстырылсын;
"Талап критерийлері" бағанының жиырма бірінші жолының бірінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:
"Банк бөлімшелері өз қызметінің Қазақстан Республикасының заңнамаларына, банктің ішкі ережелері және құжаттарына сәйкес келуіне баға береді.";
жиырма екінші жол алып тасталсын;
"Талаптардың атауы" бағамының жиырма төртінші жолындағы "үнемі" деген сөз алып тасталсын;

2-қосымшада:
"Ішкі бақылау жүйесін ұйымдастыруға қойылатын талаптар" кестесінде:
"Талап критерийлері" бағамының он бірінші жолындағы екінші және үшінші абзацтар алып тасталсын;
"Талап критерийлері" бағамының жиырма алтыншы жолындағы тоғызыншы абзацтағы "банктің атқарушы органы немесе" деген сөздер алып тасталсын;
мынадай мазмұндағы жиырма сегізінші - отыз екінші жолдармен толықтырылсын:

"

Банктің директорлар кеңесі банк комплаенс-тәуекелін басқаруды қамтамасыз етуге жауап береді. Директорлар кеңесі комплаенс-тәуекелін тұрақты басқарудың тұрақты және тиімді жұмыс істеуін белгілейтін құжатты қосқандағы комплаенс басқару саясатын мақұлдады. Директорлар кеңесі немесе директорлар кеңесінің жанындағы комитеттер бір жылдан кем емес мерзім аралығында комплаенс-тәуекелін басқарудың тиімділігіне баға береді.	Банктің директорлар кеңесі банк комплаенс-тәуекелін басқарудың тиісті саясатының болуына жауап береді. Банктің директорлар кеңесі комплаенс қызметі мәселелерін тиімді шешуді банк басқармасы арқылы қамтамасыз ете отырып, жауап береді. Директорлар кеңесі осы өкілеттіктерді директорлар кеңесінің жанындағы тиісті комитетке бере алады.
Банк басқармасы комплаенс-тәуекелін тиімді басқаруға жауап береді.	Банк басқармасы комплаенс-тәуекелді басқару саясатының іске асуына және комплаенс-тәуекелді басқару саясатының сақталуын қамтамасыз етуге және директорлар кеңесіне комплаенс-тәуекелді басқарудың тиімділігі туралы есеп ұсынуға жауапты болады. Банк басқармасы комплаенс-тәуекелді басқарудың негізгі принциптерін басқарманың және банк қызметкерлерінің сақтау қажеттігі көрсетілген комплаенс-тәуекелділікті басқару саясатын әзірлеуге жауап береді. Басқарма комплаенс-тәуекелін басқару саясатын сақтауды қамтамасыз етеді және комплаенс-тәуекелі анықталған жағдайда түзету және тәртіптік шаралар қабылдайды. Банк басқармасы комплаенс-қызметімен бірлесіп: жыл сайын комплаенс-тәуекелінің пайда болуы проблемаларын бірегейлендіреді және бағалайды және оларды жою жөніндегі іс-шаралар Жоспарын бекітеді. Іс-шаралар Жоспарында комплаенс-тәуекелін басқарудың кемшіліктері, комплаенс-тәуекелін тиімді басқару үшін ішкі саясатты және рәсімдерді қайта өңдеу қажеттілігі көрсетіледі; жыл сайын комплаенс-тәуекелін басқарудың тиімділігі туралы директорлар кеңесін хабардар етеді; Қазақстан Республикасының заңнамалық талаптарын сақтамау нәтижесінде іскер беделді жоғалтуға немесе шығындарға алып келуі мүмкін кез-келген операциялар туралы директорлар кеңесін дереу хабардар етеді.
Комплаенс қызметі банктегі комплаенс-тәуекелді басқаруда тәуелсіз болып табылады.	Комплаенс қызметінің комплаенс-тәуекелді басқару жөніндегі өзіне жүктелген өкілеттіктер аясында комплаенс-тәуекелді басқару бойынша жұмысты жүзеге асыруға қажетті кез-келген ақпаратты алу рұқсаты бар; банк шегінде ресми мәртебесі, тиісті жағдайы, өкілеттігі және тәуелсіздігі бар. Комплаенс-бақылаушыны қызметке директорлар кеңесі тағайындайды. Комплаенс қызметі туралы ереже сонымен бірге мыналарды көздейді: комплаенс-бақылаушының банктің директорлар кеңесіне есептілігін; комплаенс қатысушыларының комплаенс-тәуекелді басқару бөлігінде комплаенс-бақылаушыға есептілігін; комплаенс-бақылаушының және комплаенс қатысушыларының міндеттері мен өкілеттілігін; комплаенс-бақылаушының және комплаенс қатысушыларының комплаенс-тәуекелді басқару бөлігі бойынша оларға жүктелген жұмыстар бөлігіндегі тәуелсіздігі; комплаенс қызметінің банктің басқа бөлімшелерімен және ішкі аудит қызметімен өзара қарым-қатынасы; комплаенс-тәуекелін басқару саясатын бұзу мүмкіндігін анықтау және тексеру жүргізу құқығы және осы міндетті орындау үшін ішкі және сыртқы мамандарды қамту; тексерулерінің нәтижелерін банк басқармасына ашық көрсету және ашу құқығы және қажет болғанда банктің директорлар кеңесіне білдіру құқығы. Комплаенс қызметі банктің кез-келген бөлімшесімен өз жеке ұсынысы бойынша ынтымақтастық орнатуға және өз міндеттерін орындау үшін қажетті кез-келген файлдар мен есептерді алуға құқылы.
Комплаенс қызметінің міндеттерін тиімді орындау үшін жеткілікті ресурстары бар.	Комплаенс қызметі үшін қажет ресурстар жеткілікті және комплаенс-тәуекелді тиімді басқару үшін сәйкес болу керек. Комплаенс - бақылаушы мен комплаенс қатысушыларының тиісті біліктілігі, жұмыс тәжірибесі, өз міндеттемелерін орындау үшін кәсіби және жеке қасиеті болу керек. Комплаенс - бақылаушы мен комплаенс қатысушылары Қазақстан Республикасының заңнамаларын, банктің ішкі ережелері мен рәсімдерін білуі керек. Комплаенс - бақылаушы мен комплаенс қатысушыларының кәсіби дағдылары банк тарапынан тұрақты және жүйелі оқытумен көтермеленіп отырады.
Комплаенс қызметінің функциясы мен өкілеттілігі банкте туындайтын комплаенс-тәуекелді басқаруға бағытталған.	Комплаенс қызметі өз мақсаттарына жету үшін мынадай функцияларды орындайды: банк қызметінің, сондай-ақ оның қызметкерлерінің қаржы рыногындағы іс-қимылы қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасына және қаржы рыногындағы кәсіби қызмет стандарттарына сәйкес келуіне бақылау жасауды жүзеге асырады; банк қызметкерлерінің банктің ішкі құжаттарымен, банктің қаржы рыногындағы қызметі мәселелері бойынша басқару органдарының шешімдерімен белгіленген қаржы рыногындағы қызметті, қаржы рыногындағы операцияларды (мәмілелерді) жүргізу стандарттарын жүзеге асыру ережелерін сақтауына бақылау жасауды жүзеге асырады; дербес немесе банктің басқа бөлімшелерімен және лауазым иелерімен бірлесе отырып, банк қызметкерлерінің қаржы рыногындағы банктің қызметін реттейтін Қазақстан Республикасының қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу туралы заңнамаларына және қаржы рыногындағы кәсіби қызмет стандарттарына сәйкес келуін, банктің ішкі құжаттарын бұзу фактілерін зерттейді; дербес немесе банктің басқа бөлімшелері және лауазым иелерімен бірлесе отырып, клиенттер мен контрагендердің мәмілелер (операциялар) бойынша банктің немесе жекелеген қызметкерлерінің олардың қаржы рыногындағы банк қызметі жөніндегі қызметтік міндеттерін орындау кезіндегі іс-қимылына шағымдарын тексереді; дербес немесе банктің басқа бөлімшелерімен және лауазым иелерімен бірлесе отырып, қызметтері қаржы рыногындағы операциялармен (мәмілелермен) байланысты банктің жекелеген қызметкерлері және бөлімшелерінің жұмысында анықталған тәртіпсіздіктер және кемшіліктерді жою жөніндегі ұсынымдарды, сондай-ақ аталған бөлімшелердегі жұмысты оңтайландыру бойынша ұсынымдарды әзірлейді және басшылыққа ұсынады; қызметкерлердің қызметтік міндеттерінің тізбесін ескере отырып, қаржы рыногындағы банк қызметін реттейтін, банктің ішкі құжаттарының талаптарымен банктің барлық қызметкерлерін таныстыру бойынша банктегі жұмыстарды ұйымдастыруды бақылайды; нақты операциялардың (мәмілелердің) немесе олардың бөліктерінің Қазақстан Республикасының қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу туралы заңнамаларына және қаржы рыногындағы кәсіби қызмет стандарттарына сәйкес келуіне қатысты сұратулар бойынша кеңестер береді; комплаенс-тәуекелдің мониторингі жүзеге асырылады. Мониторинг нәтижелері комплаенс-тәуекелді басқарудың ішкі рәсімдерімен сәйкес есеп түрінде ұсынылады; туындайтын проблемаларды шешуде өзара іс-қимыл жасау қажеттілігіне, комплаенс-тәуекелдің туындауына байланысты проблемалар бойынша қызметкерлерді оқытуды жүзеге асырады; ішкі саясат пен рәсімдерді бекіту арқылы комплаенс-тәуекел туралы банк қызметкерлері үшін ішкі басшылықты әзірлейді. Комплаенс қызметінің ағымдағы есеп беру тәртібі банктің ішкі құжаттарымен белгіленеді. Комплаенс-бақылаушы банк Басқармасын хабардар етеді: қызметкерлердің Қазақстан Республикасының қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу туралы заңнамаларын және қаржы рыногындағы кәсіби қызмет стандарттарын, банктің қаржы рыногындағы қызметін реттейтін банктің ішкі құжаттарын бұзу туралы анықталған жағдайлар жайлы; банктің тексеруші бөлімшелерінің басшыларының жол берілген тәртіп бұзуларды жою және олардың қорытындысы туралы не осындай қабылданған шаралары туралы; жыл сайын комплаенс-тәуекелді бақылау туралы банктің Директорлар кеңесіне есеп береді. Комплаенс-бақылаушы және комплаенс қатысушылары өз функцияларын жүзеге асыру кезінде: әрбір тексеру фактісіне толық құжаттама жасауды қамтамасыз етуді және тексеру барысында қаралған барлық мәселелерді көрсететін тексеру нәтижелері бойынша қорытындыларды, анықталған жөнсіздіктер мен қателерді, оларды жою жөніндегі ұсынымдарды ресімдеуді қамтамасыз етуді; бақылау барысындағы атқарылған жұмыстың және жүргізілетін тексерудің барысына, сондай-ақ олардың нәтижелерінің дұрыстығына сенуге мүмкіндік беретін құжаттардың болуын қамтамасыз етуді (не құжаттың сақталынып тұрған жері туралы ақпарат); тиісті бөлімшелерден алынған құжаттардың сақталуын және қайтарылуын қамтамасыз етуді; алынған ақпараттың құпиялылығын сақтауды; кемшіліктерді жою үшін шаралар қолдануға, сондай-ақ жекелеген қызметкерлердің жұмыстарына талдау жасау мақсатымен тексерулердің қорытындысы бойынша банк басшылығына және банктің сәйкес бөлімшелеріне қорытынды ұсынуға.

";

3-қосымшада:
"Заем операцияларын жүргізуге қойылатын талаптар" кестесінде:
қосымшаның атауындағы "Заем операцияларын жүргізуге" деген сөздердің алдынан "Банктік" деген сөзбен толықтырылсын;
"Талаптардың критерийлері" деген бағандағы бірінші абзацтың төртінші жолындағы "заем операцияларының мониторингін" деген сөздердің алдынан "банктік" деген сөзбен толықтырылсын;
тоғызыншы жолда:
"Талаптың атауы" деген бағандағы "Директорлар кеңесі" деген сөздер "Басқарма" деген сөзбен ауыстырылсын;
"Талаптардың критерийлері" деген бағанның бірінші абзацындағы "Кредиттік талдау бөлімшесі" деген сөздер "Ішкі аудит қызметі" деген сөздермен ауыстырылсын.

4-қосымшада:
"Жеке тұлғаларға берілген ипотекалық тұрғын үй заемдарын және жылжымайтын мүлікпен қамтамасыз етілген немесе жылжымайтын мүлік құрылысы мақсатында ұсынылатын ипотекалық заемдарды ұсыну кезінде тәуекелдерді басқару жүйесіне қойылатын талаптар" кестесінде:
үшінші жолда:
"Талаптардың критерийлері" деген бағанның оныншы - он бесінші абзацтары мынадай редакцияда жазылсын:
"салынған мүлік құны;
заемшының жалпы кредиттік қабілеттілігі;
борышты өтеудің қайталама көздерінің болуы;
кредит сапасын жақсартатын қосымша кепілдің немесе қаражаттың болуы (мысалы, кепілдік немесе ипотеканы сақтандыру).
Заңды тұлғаларға берілген жылжымайтын мүлікке байланысты заемдар кредиттің мынадай факторларын көрсетеді:
заемшының өндірістік күшін немесе борышқа барабар қызмет көрсету үшін базалық актив кірісін;";
мынадай мазмұндағы он алтыншы абзацпен толықтырылсын:
"жылжымайтын мүлікке инвестицияланған акциялар көлемі";

5-қосымшада:
"Қаржы құралдарымен операциялар жүргізуге қойылатын талаптар" кестесінде:
"Талаптардың критерийлері" деген бағанның тоғызыншы жолының бірінші және үшінші абзацтарында "Басқарма", "басқару" деген сөздерден кейін "немесе тиісті функциялары және өкілеттіктері бар басқа алқалы орган" деген сөздермен толықтырылсын;
"Талаптардың критерийлері" деген бағанның он жетінші жолының бірінші және екінші абзацтары мынадай редакцияда жазылсын:
"Тиісті функциялары және өкілеттіктері бар Басқарма немесе басқа алқалы орган банктің қажетті өтімді активтер мөлшерін қалыптастыру қабілеттілігіне ықпал ететін ақпараттарды алады және талдайды;
активтерді және міндеттемелерді басқару бөлімшелері және/немесе алқалы орган тиісті функциялары және өкілеттіктеріне сәйкес оларды берілетін займдарды қамтамасыз ету ретінде тез кепілдікке беру үшін қажетті өтімді активтердің деңгейін айқындайды және қолдайды;";
"Талаптардың критерийлері" деген бағанның он тоғызыншы жолының бірінші абзацында "Басқарма" деген сөзден кейін "немесе тиісті функциялары және өкілеттіктері бар басқа алқалы орган" деген сөздермен толықтырылсын;

6-қосымшада:
"Банктің операциялық қызметінің, ақпарат жүйесінің және басқару ақпараты жүйелерінің жұмыс істеуін қамтамасыз етуге қойылатын талаптар" кестесінде:
"Талаптардың критерийлері" деген бағанның оныншы жолында:
үшінші абзацтағы "үнемі талдайды" сөздерінен кейін ";" тыныс белгісімен толықтырылсын;
мынадай мазмұндағы төртінші абзацпен толықтырылсын:
"ақпараттық қамтамасыз ету бөлімшесі жүйелік проблемалар салдарынан пайда болған нақты алынған залал бойынша деректерді жинақтауды және есепке алуды жүргізеді және олардың қайта туындамауының алдын алу шараларын қабылдайды";

7-қосымшада:
"Нұсқаулық талаптарының базалық критерийі" кестесінде:
бесінші жолдағы "заем операцияларының талаптарын" деген сөздердің алдынан "банктік" деген сөздермен толықтырылсын;
жетінші жолда:
бірінші абзацтағы "қажетіне қарай, бірақ тоқсанына кем дегенде бір рет" деген сөздер "ай сайын" деген сөздермен ауыстырылсын;
бесінші абзацтағы "туралы есеп" деген сөзден кейінгі ";" деген тыныс белгісі "." деген тыныс белгісімен ауыстырылсын;
бесінші абзацтан кейін мынадай мазмұндағы абзацпен толықтырылсын:
"Директорлар кеңесі тоқсан сайын мынадай есептерге талдау жасайды:";
он бірінші жолдағы "бекітеді" деген сөз "ай сайын қол қояды" деген сөздермен ауыстырылсын;
қырық үшінші жол мынадай редакцияда жазылсын:
"

Банк бөлімшелері өз қызметінің Қазақстан Республикасының заңнамаларына, банктің ішкі ережелері және құжаттарына сәйкес келуіне бағалау жасайды.

";
қырық бесінші-қырық алтыншы жолдар алып тасталсын;
елу екінші жол "Заем операцияларын жүргізу" сөздерінің алдынан "Банктік" деген сөзбен толықтырылсын;
алпысыншы жолда "Кредиттік талдау бөлімшесі" деген сөздер "Ішкі аудит қызметі" деген сөздермен ауыстырылсын;
жетпіс тоғызыншы жол "Басқарма" деген сөзден кейін "немесе тиісті функциялары және өкілеттіктері бар басқа алқалы орган" деген сөздермен толықтырылсын;
сексен сегізінші және сексен тоғызыншы жолдар мынадай редакцияда жазылсын:
"

Тиісті функциялары және өкілеттіктері бар Басқарма немесе басқа алқалы орган банктің қажетті өтімді активтер мөлшерін қалыптастыру қабілеттілігіне ықпал ететін ақпараттарды алады және талдайды.

Активтерді және міндеттемелерді басқару бөлімшелері және/немесе алқалы орган тиісті функциялары және өкілеттіктеріне сәйкес оларды берілетін займдарды қамтамасыз ету ретінде тез кепілдікке беру үшін қажетті өтімді активтердің деңгейін айқындайды және қолдайды.

";
тоқсан үшінші жол "Басқарма" деген сөзден кейін "немесе тиісті функциялары және өкілеттіктері бар басқа алқалы орган" деген сөздермен толықтырылсын;
мынадай мазмұндағы жүз жиырма үшінші жолмен толықтырылсын:

"

Ақпараттық қамтамасыз ету бөлімшесі жүйелік проблемалар салдарынан пайда болған нақты алынған залал бойынша деректерді жинақтауды және есепке алуды жүргізеді және олардың қайта туындамауының алдын алу шараларын қабылдайды.

";

8-қосымшада:
"Нұсқаулықтың талаптарына қосымша критерийлер" кестесінде:
алтыншы жол алып тасталсын;
он жетінші жолдағы "Басқарма белгілейді" деген сөздер "Директорлар кеңесі растайды" деген сөздермен ауыстырылсын;
алпыс бірінші-алпыс екінші жол алып тасталсын;
жүз он екінші жолда "банктің атқарушы органы немесе" деген сөздер алып тасталсын;
жүз жиырма төртінші жолдан кейін мынадай мазмұндағы жүз жиырма бесінші - жүз отызыншы жолдармен толықтырылсын:

"

Банктің директорлар кеңесі банк комплаенс-тәуекелін басқарудың тиісті саясатының болуына жауап береді. Банктің директорлар кеңесі комплаенс қызметі мәселелерін тиімді шешуді банк Басқармасы арқылы қамтамасыз ете отырып, жауап береді. Директорлар кеңесі осы өкілеттіктерді директорлар кеңесінің жанындағы тиісті комитетке бере алады.

Банк басқармасы комплаенс-тәуекелді басқару саясатының іске асуына және комплаенс-тәуекелді басқару саясатының сақталуын қамтамасыз етуге және Директорлар кеңесіне комплаенс-тәуекелді басқарудың тиімділігі туралы есеп ұсынуға жауапты болады. Банк басқармасы комплаенс-тәуекелді басқарудың негізгі принциптерін басқарманың және банк қызметкерлерінің сақтау қажеттігі көрсетілген комплаенс-тәуекелділікті басқару саясатын әзірлеуге жауап береді. Басқарма комплаенс-тәуекелін басқару саясатын сақтауды қамтамасыз етеді және комплаенс-тәуекелі анықталған жағдайда түзету және тәртіптік шаралар қабылдайды. Банк басқармасы комплаенс-қызметімен бірлесіп: жыл сайын комплаенс-тәуекелінің пайда болуы проблемаларын бірегейлендіреді және бағалайды және оларды жою жөніндегі іс-шаралар Жоспарын бекітеді. Іс-шаралар Жоспарында комплаенс-тәуекелін басқарудың кемшіліктері, комплаенс-тәуекелін тиімді басқару үшін ішкі саясатты және рәсімдерді қайта өңдеу қажеттілігі көрсетіледі; жыл сайын комплаенс - тәуекелін басқарудың тиімділігі туралы директорлар кеңесін хабардар етеді; Қазақстан Республикасының заңнамалық талаптарын сақтамау нәтижесінде іскер беделді жоғалтуға немесе шығындарға алып келуі мүмкін кез-келген операциялар туралы директорлар кеңесін дереу хабардар етеді.

Комплаенс қызметінің комплаенс-тәуекелді басқару жөніндегі өзіне жүктелген өкілеттіктер аясында комплаенс-тәуекелді басқару бойынша жұмысты жүзеге асыруға қажетті кез-келген ақпаратты алу рұқсаты бар; банк шегінде ресми мәртебесі, тиісті жағдайы, өкілеттігі және тәуелсіздігі бар. Комплаенс-бақылаушыны қызметке директорлар кеңесі тағайындайды. Комплаенс қызметі туралы ереже сонымен бірге мыналарды көздейді: комплаенс-бақылаушының банктің директорлар кеңесіне есептілігін; комплаенс қатысушыларының комплаенс-тәуекелді басқару бөлігінде комплаенс-бақылаушыға есептілігін; комплаенс-бақылаушының және комплаенс қатысушыларының міндеттері мен өкілеттілігін; комплаенс-бақылаушының және комплаенс қатысушыларының комплаенс-тәуекелді басқару бөлігі бойынша оларға жүктелген жұмыстар бөлігіндегі тәуелсіздігі; комплаенс қызметінің банктің басқа бөлімшелерімен және ішкі аудит қызметімен өзара қарым-қатынасы; комплаенс-тәуекелін басқару саясатын бұзу мүмкіндігін анықтау және тексеру жүргізу құқығы және осы міндетті орындау үшін ішкі және сыртқы мамандарды қамту; тексерулерінің нәтижелерін банк басқармасына ашық көрсету және ашу құқығы және қажет болғанда банктің директорлар кеңесіне білдіру құқығы. Комплаенс қызметі банктің кез-келген бөлімшесімен өз жеке ұсынысы бойынша ынтымақтастық орнатуға және өз міндеттерін орындау үшін қажетті кез-келген файлдар мен есептерді алуға құқылы.

Комплаенс қызметі үшін қажет ресурстар жеткілікті және комплаенс-тәуекелді тиімді басқару үшін сәйкес болу керек. Комплаенс-бақылаушы мен комплаенс қатысушыларының тиісті біліктілігі, жұмыс тәжірибесі, өз міндеттемелерін орындау үшін кәсіби және жеке қасиеті болу керек. Комплаенс-бақылаушы мен комплаенс қатысушылары Қазақстан Республикасының заңнамаларын, банктің ішкі ережелері мен рәсімдерін білуі керек.

Комплаенс-бақылаушы мен комплаенс қатысушыларының кәсіби дағдылары банк тарапынан тұрақты және жүйелі оқытумен көтермеленіп отырады.

Комплаенс қызметі өз мақсаттарына жету үшін мынадай функцияларды орындайды: банк қызметінің, сондай-ақ оның қызметкерлерінің қаржы рыногындағы іс-қимылы қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасына және қаржы рыногындағы кәсіби қызмет стандарттарына сәйкес келуіне бақылау жасауды жүзеге асырады; банк қызметкерлерінің банктің ішкі құжаттарымен, банктің қаржы рыногындағы қызметі мәселелері бойынша басқару органдарының шешімдерімен белгіленген қаржы рыногындағы қызметті, қаржы рыногындағы операцияларды (мәмілелерді) жүргізу стандарттарын жүзеге асыру ережелерін сақтауына бақылау жасауды жүзеге асырады; дербес немесе банктің басқа бөлімшелерімен және лауазым иелерімен бірлесе отырып, банк қызметкерлерінің қаржы рыногындағы банктің қызметін реттейтін Қазақстан Республикасының қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу туралы заңнамаларына және қаржы рыногындағы кәсіби қызмет стандарттарына сәйкес келуін, банктің ішкі құжаттарын бұзу фактілерін зерттейді; дербес немесе банктің басқа бөлімшелері және лауазым иелерімен бірлесе отырып, клиенттер мен контрагендердің мәмілелер (операциялар) бойынша банктің немесе жекелеген қызметкерлерінің олардың қаржы рыногындағы банк қызметі жөніндегі қызметтік міндеттерін орындау кезіндегі іс-қимылына шағымдарын тексереді; дербес немесе банктің басқа бөлімшелерімен және лауазым иелерімен бірлесе отырып, қызметтері қаржы рыногындағы операциялармен (мәмілелермен) байланысты банктің жекелеген қызметкерлері және бөлімшелерінің жұмысында анықталған тәртіпсіздіктер және кемшіліктерді жою жөніндегі ұсынымдарды, сондай-ақ аталған бөлімшелердегі жұмысты оңтайландыру бойынша ұсынымдарды әзірлейді және басшылыққа ұсынады; қызметкерлердің қызметтік міндеттерінің тізбесін ескере отырып, қаржы рыногындағы банк қызметін реттейтін, банктің ішкі құжаттарының талаптарымен банктің барлық қызметкерлерін таныстыру бойынша банктегі жұмыстарды ұйымдастыруды бақылайды; нақты операциялардың (мәмілелердің) немесе олардың бөліктерінің Қазақстан Республикасының қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу туралы заңнамаларына және қаржы рыногындағы кәсіби қызмет стандарттарына сәйкес келуіне қатысты сұратулар бойынша кеңестер береді; комплаенс-тәуекелдің мониторингі жүзеге асырылады. Мониторинг нәтижелері комплаенс-тәуекелді басқарудың ішкі рәсімдерімен сәйкес есеп түрінде ұсынылады; туындайтын проблемаларды шешуде өзара іс-қимыл жасау қажеттілігіне, комплаенс-тәуекелдің туындауына байланысты проблемалар бойынша қызметкерлерді оқытуды жүзеге асырады; ішкі саясат пен рәсімдерді бекіту арқылы комплаенс-тәуекел туралы банк қызметкерлері үшін ішкі басшылықты әзірлейді. Комплаенс қызметінің ағымдағы есеп беру тәртібі банктің ішкі құжаттарымен белгіленеді. Комплаенс-бақылаушы банк басқармасын хабардар етеді: қызметкерлердің Қазақстан Республикасының қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу туралы заңнамаларын және қаржы рыногындағы кәсіби қызмет стандарттарын, банктің қаржы рыногындағы қызметін реттейтін банктің ішкі құжаттарын бұзу туралы анықталған жағдайлар жайлы; банктің тексеруші бөлімшелерінің басшыларының жол берілген тәртіп бұзуларды жою және олардың қорытындысы туралы не осындай қабылданған шаралары туралы; жыл сайын комплаенс-тәуекелді бақылау туралы банктің Директорлар кеңесіне есеп береді. Комплаенс-бақылаушы және комплаенс қатысушылары өз функцияларын жүзеге асыру кезінде: әрбір тексеру фактісіне толық құжаттама жасауды қамтамасыз етуді және тексеру барысында қаралған барлық мәселелерді көрсететін тексеру нәтижелері бойынша қорытындыларды, анықталған жөнсіздіктер мен қателерді, оларды жою жөніндегі ұсынымдарды ресімдеуді қамтамасыз етуді; бақылау барысындағы атқарылған жұмыстың және жүргізілетін тексерудің барысына, сондай-ақ олардың нәтижелерінің дұрыстығына сенуге мүмкіндік беретін құжаттардың болуын қамтамасыз етуді (не құжаттың сақталынып тұрған жері туралы ақпарат); тиісті бөлімшелерден алынған құжаттардың сақталуын және қайтарылуын қамтамасыз етуді; алынған ақпараттың құпиялылығын сақтауды; кемшіліктерді жою үшін шаралар қолдануға, сондай-ақ жекелеген қызметкерлердің жұмыстарына талдау жасау мақсатымен тексерулердің қорытындысы бойынша банк басшылығына және банктің сәйкес бөлімшелеріне қорытынды ұсынуға.

";
жүз жиырма бесінші жол "заем операцияларын жүргізу" сөздерінің алдынан "банктік" деген сөздермен толықтырылсын;
жүз жиырма алтыншы жол "заем операцияларының мониторингін" сөздерінің алдынан "банктік" деген сөзбен толықтырылсын;
жүз отыз тоғызыншы жол мынадай редакцияда жазылсын:
"Жылжымайтын мүлікке байланысты заемдар кредиттің барлық сәйкес факторларын көрсетеді:
салынған мүліктің құны;
заемшының жалпы кредиттік қабілеттілігін;
борышты өтеудің қайталама дерек көздерінің болуы;
кредит сапасын жақсартатын қосымша кепілдің немесе қаражаттың болуы (мысалы, кепілдік немесе ипотеканы сақтандыру).
Заңды тұлғаларға берілген жылжымайтын мүлікке байланысты заемдар сондай-ақ кредиттің мынадай факторларын көрсетеді:
заемшының өндірістік күшін немесе борышқа барабар қызмет көрсету үшін базалық актив кірісі;
жылжымайтын мүлікке инвестицияланған акциялар көлемі";
жүз алпыс бірінші жол "Басқарма" сөзінен кейін "немесе тиісті функциялары және өкілеттіктері бар алқалы орган" сөздермен толықтырылсын;

осы қаулының қосымшасына сәйкес редакция 9-қосымшамен толықтырылсын.

2. Қаулының, 2007 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енетін 1-тармағының бесінші-он бірінші абзацтарын қоспағанда, осы қаулы Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін он төрт күн өткеннен кейін қолданысқа енеді.

3. Стратегия және талдау департаменті (Еденбаев Е.С.):
1) Заң департаментімен (Байсынов М.Б.) бірлесіп, осы қаулыны Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өткізу шараларын қолға алсын;
2) осы қаулы Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелген күннен бастап он күндік мерзімде оны Агенттіктің мүдделі бөлімшелеріне, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкіне, екінші деңгейдегі банктерге және "Қазақстан қаржыгерлер қауымдастығы" заңды тұлғалар Бірлестігіне мәлімет үшін жіберсін.

4. Агенттіктің Халықаралық қатынастар және жұртшылықпен байланыс бөлімі (Пернебаев Т.Ш.) осы қаулыны Қазақстан Республикасының бұқаралық ақпарат құралдарында жариялау шараларын қолға алсын.

5. Осы қаулының орындалуын бақылау Агенттік Төрағасының орынбасары Е.Л.Бахмутоваға жүктелсін.

Төраға

Қазақстан Республикасы Қаржы
нарығын және қаржы ұйымдарын
реттеу мен қадағалау агенттігі
Басқармасының 2006 жылғы
27 қазандағы N 234 қаулысы

"Екінші деңгейдегі банктерде
тәуекелдерді басқару және ішкі
бақылау жүйелерінің болуына
қойылатын талаптар туралы
нұсқаулыққа 9-қосымша

Талаптар критерийлерін орындау жөнінде "_____________" есеп
банктің атауы

Тәуекелді басқару және ішкі бақылау жүйелерінің болуына " " жыл
бойынша нұсқаулықтар

N	Тәуекелді басқару және ішкі бақылау жүйелерінің болуына талаптар критерийінің атауы	Ішкі құжаттардың және өткізілген рәсімдердің тізімдесі (Құжаттың деректемелері және осы құжатты бекіткен орган)	Нұсқаулықтың талап критерийіне банктің сәйкестігін бағалау	Банктің ескертуі
1

Нұсқаулықтың талаптарына сәйкестікті бағалау: _______________

Банктің бірінші басшысы (немесе оның орнын басқан тұлға)
_________________ ___________________
қолы күні

Тәуекелдерді басқару бөлімшесінің басшысы
_________________ ___________________
қолы күні

Ішкі аудит қызметінің басшысы
_________________ ___________________
қолы күні

Комплаенс қызметінің басшысы
_________________ ___________________
қолы күні

Кестені толтыруға байланысты түсініктемелер:
Нұсқаулықтың талаптарына сәйкестігін бағалау критерийлерін мынадай үш балл жүйесі бойынша жүргізу қажет: сәйкестік, ішінара сәйкестік, сәйкес келмеу.
1. "Сәйкестік" бағасы нұсқаулықтың талаптар критерийлерін банк қандай да қомақты кемшіліктерсіз орындағанда беріледі.
2. "Ішінара сәйкестік" бағасы талаптардың нақты критерийлерін сақтауға қол жеткізудегі банктің мүмкіндігіне қатысты маңызды күмәнданулардың пайда болуы үшін жеткілікті деп саналмайтын кемшіліктер пайда болған кезде беріледі.
3. "Сәйкес келмеу" бағасы банк нұсқаулықтың талаптар критерийлерін орындамағанда беріледі.
4. Егер Нұсқаулықтың талаптарының жекелеген критерийлері банкке қатысты қолданылмаған жағдайда, талаптың осы критерийге сәйкестік бағасы берілмейді және тиісінше "қолданылмайды" жазуымен белгіленеді.".