Об утверждении Правил разработки проектов естественно-научных и технико-экономических обоснований создания или расширения особо охраняемых природных территорий

Приказ Председателя Комитета лесного и охотничьего хозяйства Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан от 15 февраля 2007 года № 67. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 21 марта 2007 года № 4583. Утратил силу приказом и.о. Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 1 сентября 2010 года № 558

Сноска. Утратил силу приказом и.о. Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 01.09.2010 № 558 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

В целях реализации статьи 20 Закона Республики Казахстан "Об особо охраняемых природных территориях" от 7 июля 2006 года, ПРИКАЗЫВАЮ:

1. Утвердить прилагаемые Правила разработки проектов естественно-научных и технико-экономических обоснований создания или расширения особо охраняемых природных территорий.

2. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня их первого официального опубликования.

Председатель

Утверждены
приказом Председателя Комитета
лесного и охотничьего хозяйства
Министерства сельского хозяйства
Республики Казахстан
от 15 февраля 2007 года N 67

Правила
разработки проектов естественно-научных и
технико-экономических обоснований создания или расширения
особо охраняемых природных территорий

1. Общие положения

1. Правила разработки проектов естественно-научных и технико-экономических обоснований создания или расширения особо охраняемых природных территорий (далее - Правила) разработаны в соответствии со статьей 20 Закона Республики Казахстан от 7 июля 2006 года "Об особо охраняемых природных территориях" (далее - Закон) в целях принятия обоснованных решений по организации территории и функционированию различных видов особо охраняемых природных территорий республиканского и местного значения.
2. Разработка проектов естественно-научных и технико-экономических обоснований создания или расширения особо охраняемых природных территорий производится специализированными научными (научно-исследовательскими) и проектными (проектно-изыскательскими) организациями по техническим заданиям уполномоченного органа в области особо охраняемых природных территорий (далее - уполномоченный орган), центральных или областных (города республиканского значения, столицы) исполнительных органов, в ведении которых создаются или расширяются особо охраняемые природные территории в два этапа.
3. На первом этапе разрабатывается проект естественно-научного обоснования создания или расширения особо охраняемых природных территорий (далее - проект естественно-научного обоснования).
4. На втором этапе, на основании естественно-научного обоснования разрабатывается проект технико-экономического обоснования создания или расширения особо охраняемой природной территории (далее - проект технико-экономического обоснования).
5. Проект технико-экономического обоснования согласовывается с собственниками земельных участков и землепользователями, областными (города республиканского значения, столицы) исполнительными органами, территориальными органами центрального уполномоченного органа по управлению земельными ресурсами.
6. Проекты естественно-научного и технико-экономического обоснований подлежат государственной экологической экспертизе и утверждаются уполномоченным органом.

2. Разработка проекта естественно-научного обоснования

7. Проект естественно-научного обоснования определяет:
1) уникальность, значимость и репрезентативность природных комплексов проектной территории и расположенных на ней объектов государственного природно-заповедного фонда;
2) оценка состояния социально-экономических условий на исследуемой территории;
3) состояние экологических систем и объектов государственного природно-заповедного фонда на исследуемой территории, риски, угрозы сохранению и меры по их охране, защите, восстановлению и использованию;
4) рекомендуемые категории и вид особо охраняемой природной территории;
5) рекомендуемые границы, площади, а также функциональные зоны режимы их охраны и использования.

§ 1. Уникальность, значимость и репрезентативность
природных комплексов проектной территории и расположенных
на ней объектов государственного природно-заповедного фонда

8. В данном разделе на основе всесторонней оценки природной среды определяется уникальность, значимость и репрезентативность природных комплексов проектной территории.
9. Объектами изучения природной среды являются: рельеф, почвы, климат, геология, поверхностные и подземные воды, флора, фауна, физико-геологические процессы, протекающие на территории.
10. Оценка рельефа предусматривает описание общих черт рельефа, его приуроченность к определенному геоморфологическому региону, описание основных орографических особенностей (характера распределения повышенных и пониженных участков). Отмечаются наиболее живописные и интересные в познавательном и эстетическом плане территории.
Приводится инженерно-геологическая характеристика проектной территории, анализ отрицательных физико-геологических процессов, рассматривается возможность сохранения уникальных геологических объектов.
11. С целью выявления степени комфортности окружающей среды, возможных путей ее улучшения и использования особо охраняемой природной территории производится анализ и оценка общего климатического фона. При проектировании национальных и региональных парков определяется продолжительность рекреационного периода для основных видов отдыха, устойчивость погоды в различные периоды года.
12. Гидрологическая оценка территории предусматривает анализ существующих водоемов и водотоков, их протяженность, площадь, режим, скорость, глубина и ширина, проточность водоемов, заболоченность территории. Рассматривается возможность их использования в целях рекреации и туризма (купание, организация водного спорта).
При изучении гидроминеральных и других лечебных ресурсов определяется: состав, местоположение, запасы, условия охраны, возможный профиль и объем использования месторождений.
13. При изучении и анализе растительного покрова определяются закономерности пространственного распределения (взаимосвязь с рельефом, почвами, режимом увлажнения, поясность в горах) основных типов фитоценозов, степень трансформации и сохранности, условия формирования преобладающих и уникальных фитоценозов. Выявляются местообитания редких, исчезающих, эндемичных и других ценных видов растений или фитоценозов, требующих неотложных охранных мероприятий. Составляется перечень редких и исчезающих видов, сообществ.
14. Изучение животного мира включает детальное исследование условий местообитания, ареал ценных и редких видов, стабильность их популяций, сезонные стации и пути миграции различных видов, антропогенные факторы, влияющие на сохранность популяций ценных видов фауны, а так же возможные пути контроля или управления их численностью. В результате выявляются объекты, нуждающиеся в охране и определяется перечень необходимых мероприятий. Составляется перечень редких и исчезающих видов.

§ 2. Оценка состояния социально-экономических условий на исследуемой территории

15. В данном разделе приводится краткая социально-экономическая характеристика региона (характеристика экономической деятельности, состав населения на проектной территории, численность жителей каждого населенного пункта, перспективная численность населения территории, планируемой под организацию особо охраняемой природной территории);
характеристика существующего производственного и жилого фонда, его состояние и использование;
описание системы и объектов культурно-бытового обслуживания территории;
потребность местного населения в природных ресурсах.

§ 3. Состояние экологических систем и объектов государственного
природно-заповедного фонда на исследуемой территории, риски, угрозы
сохранению и меры по их охране, защите, восстановлению и использованию

16. В данном разделе приводится характеристика объектов природно-заповедного фонда и памятников истории и культуры, расположенных на проектной территории или вблизи нее.
На основе полученного материала составляются тематические карты: карта экосистем и ландшафтная карта.
17. Карта экосистем составляется по результатам натурных полевых исследований на основе аэрокосмических снимков. В отличие от ландшафтной карты в легенде к карте экосистем дается детальная характеристика биологических объектов (растительности, основных стаций животного мира). На карте экосистем выделяются уникальные и редкие объекты охраны, а в легенде характеризуются и экологические условия их местообитания.
18. Ландшафтная карта составляется для отражения ландшафтного разнообразия территории, включая памятники истории и культуры, а также планирования мероприятий рационального использования, охраны и размещения инфраструктуры особо охраняемой природной территории. Ландшафтная карта составляется на основе натурных обследований и обработки специальных материалов (пообъектных карт). На ландшафтной карте выделяются уникальные и эталонные природные комплексы, опасные процессы и явления, накладывающие сдерживающее или ограничивающее влияние на развитие туризма и рекреации.
В результате анализа природных условий и факторов антропогенного воздействия на окружающую природную среду проводится комплексная оценка ландшафтов проектной территории.
19. Под комплексной оценкой территории следует понимать оценку всей совокупности природных, хозяйственно-экономических и планировочных факторов с позиций ее пригодности для организации различных видов особо охраняемых природных территорий.
Производится следующая оценка территории:
природоохранная;
рекреационная;
пейзажно-эстетическая.
20. При разработке природоохранной оценки территории сохранение эталонов природных систем, генофонда фауны и флоры или объектов неживой природы следует рассматривать как главную цель для создания заповедников, а возможность рекреационной организации территории - как средство или условие создания национальных и региональных парков, природных резерватов. Объектами собственно природоохранной оценки являются территории с относительно хорошо сохранившейся структурой ландшафтов, растительности, животного мира, отдельных видов фауны и флоры, а так же земли, не используемые или малопригодные для хозяйственных целей, которые могут рассматриваться как потенциальные территории для сохранения природных систем или отдельных видов флоры и фауны.
Выявлению и оценке так же подлежат: отдельные объекты (участки) ландшафта и местообитания редких и исчезающих видов флоры и фауны, места гнездований, нерестилища, сезонные стации мигрирующих видов, отдельные объекты живой и неживой природы, представляющие научный интерес, объекты, имеющие водоохранное, почвозащитные и гигиеническое значение. В итоге, природоохранная оценка устанавливает объекты охраны, размеры и границы охраняемых территорий, определяются мероприятия по восстановлению природных комплексов или их отдельных компонентов.
21. При разработке рекреационной оценки территории берутся факторы, отражающие свойства природной среды, пригодность их к организации отдельных видов отдыха.
Рассматриваются естественные или культурные ландшафты, этнографические и другие подобные объекты, климатические условия, характеризующие общую комфортность района для рекреации и факторы климата, определяющие возможность развития отдельных видов отдыха: гидроминеральные ресурсы (минеральные воды, лечебные грязи) с их бальнеологической оценкой.
Рекреационная оценка территории представляет собой систему разработок по инвентаризации и оценке ресурсов, а также по выбору наиболее ценных из них. Рассматривается совокупность этих показателей - вид ресурсов, площадь, протяженность, продолжительность сезона, возможная специализация, рекреационная нагрузка.
22. Объектами оценки пейзажно-эстетических свойств ландшафта являются:
типы ландшафта, которые различаются по признакам пейзажной разнородности (лесные, луговые, степные, скальные, болотные, озерные) или их сочетания (лесолуговые, озерно-болотные, редколесья);
отдельные объекты природы познавательного характера, отличающиеся уникальностью или индивидуальным своеобразием (экзотические формы растительности, пещеры, скалы, водопады, гроты);
отдельные элементы ландшафта, которые играют роль визуальных акцентов и доминант, обеспечивая обзор панорамы и многоплановых пейзажей (вершины, хребты, кромки перегиба рельефа, отдельные видовые точки, перевалы, открытые седловины).
Критерием пейзажно-эстетической ценности ландшафта являются общий объем информации о его внешней, морфологической структуре. Структура определяется разнообразием рельефа, растительных группировок, форм береговой линии акватории, каменистостью поверхности. Сочетание этих свойств с панорамностью и многоплановостью открывающихся пространств увеличивает общую информативность ландшафта и его пейзажно-эстетическую ценность.
Выделяются следующие ландшафты:
уникальные и выдающиеся ландшафты, а также объекты природы, имеющие исключительно эстетическое значение и требующие охраны и специального режима пользования;
ценные ландшафты и объекты природы, где рекомендуется запрещать или ограничивать не рекреационное использование территории;
ландшафты малоценные и не имеющие рекреационного значения.
Пейзажно-эстетическая оценка ландшафтов включает составление оценочной картосхемы, позволяющей выделить пространственную дифференциацию пейзажно-эстетических свойств ландшафтов и определить наиболее вероятные места привлекательные для посетителей особо охраняемой природной территории.
23. Рассматривается хозяйственная деятельность и ее влияние на природные комплексы исследуемой территории, в том числе воздействия:
промышленности;
сельского хозяйства;
лесного и охотничьего хозяйства;
транспорта;
туристской деятельности;
населенных пунктов.
24. С целью выработки предложений по охране основных компонентов окружающей среды на проектной территории, способствующих сохранению экологического равновесия и эффективному развитию и функционированию особо охраняемой природной территории разрабатываются мероприятия по охране экологических систем особо охраняемой природной территории.
25. При проектировании выделяются две группы мероприятий, направленных на охрану экологических систем:
мероприятия, направленные на сохранение в заповедном режиме естественных участков территории, являющихся местообитанием редких, эндемичных и занесенных в Красную книгу видов растительного и животного мира, а также видов, являющихся ценным генофондом для селекционной работы;
мероприятия, направленные на ликвидацию или смягчение антропогенного воздействия на территориях, уже являющихся местами интенсивного рекреационного воздействия, с целью сохранения и восстановления их привлекательных свойств как комфортных и живописных оздоровительных, познавательных, туристских и спортивных участков.
26. Комплекс мероприятий второй группы подразделяется на меры, направленные на защиту экологических систем особо охраняемой природной территории от воздействия особо опасных природных процессов (селей, оползней, схода снежных лавин), и мероприятия по предотвращению антропогенного воздействия.
27. В целом блок природоохранных мероприятий особо охраняемой природной территории включает:
охрану растительного мира;
охрану животного мира;
охрану почв;
охрану ландшафтов;
охрану водных источников;
охрану воздушного бассейна;
охрана экологических систем от рекреационного воздействия;
охрану памятников истории и культуры;
инженерную защиту участков особо охраняемой природной территории от опасных геологических процессов и явлений.
28. Мероприятия по охране растительного мира включают:
выделение на особо охраняемой природной территории участков с трансформированным растительным покровом, а также, наиболее уязвимых к антропогенным факторам и измененных под влиянием природных процессов, организацию на них постоянных наблюдений в целях оперативного принятия мер по устранению негативных последствий;
разработку мероприятий по восстановлению различных типов растительности и ограничению нагрузок;
мероприятия по охране и защите лесов, включая воспроизводство лесов, лесозащитные мероприятия, противопожарные мероприятия, мероприятия по борьбе с вредителями и болезнями леса.
29. Мероприятия по охране животного мира включают:
установление границ особо охраняемой природной территории с учетом возможности сохранения в течение всего года благоприятных условий естественного обитания животных;
осуществление зонирования территории (выделение заповедных, заказных, демонстрационно-экспозиционных участков), гарантирующих сохранность мест обитания животных и произрастающей здесь растительности, а на демонстрационно-экспозиционных участках - максимальную наглядность для туристов;
организацию "микрозаповедников" и зон покоя для зверей и птиц;
запрещение проведения всех видов рубок леса, пастьбы и сенокошения в период гнездования птиц;
сохранение дуплистых деревьев, расселение муравейников;
научно-обоснованное введение во все посадки древесных и кустарниковых пород, имеющих защитное и кормовое значение для зверей и птиц;
установка ограждений, препятствующих выходу животных на дороги с интенсивным движением, соответствующих дорожных знаков;
проектирование комплекса биотехнических мероприятий, включая организацию учета диких животных.
30. Мероприятия по охране почв включают:
введение запретов на использование участков с ограниченным режимом пользования в качестве пастбищ;
формирование оптимальной дорожно-тропиночной сети;
залужение участков с нарушенным или отсутствующим напочвенным растительным покровом путем посева трав;
разработка и реализация мер по снижению выбросов вредных веществ от стационарных и передвижных источников, загрязняющих почвенный покров;
введение запретов на использование на особо охраняемой природной территории и в охранной зоне пестицидов и ядохимикатов.
31. Мероприятия по охране ландшафтов включают:
размещение рекреационных комплексов и центров рекреационного обслуживания особо охраняемой природной территории таким образом, чтобы наиболее ценные природные ландшафты были изолированы или попадали в зону щадящих рекреационных нагрузок;
размещение рекреационной застройки, прокладка дорог, коммуникаций, необходимых для функционирования особо охраняемой природной территории, на преимущественно безлесных, малоценных в эстетическом отношении участках;
создание условий панорамного обозрения местности при передвижении посредством соответствующей трассировки дорог и троп.
32. Мероприятия по охране водных источников включают:
берегоукрепительные меры в местах пересечения водотоков туристскими тропами и маршрутами, на берегах водотоков - устройство специально оборудованных мест отдыха для привалов туристических групп;
запрещение на территории выходов минеральных источников земляных и строительных работ, не связанные с охраной и использованием лечебных ресурсов.
33. Мероприятия по охране воздушного бассейна включают:
преимущественное использование для нужд особо охраняемой природной территории электроэнергии, а также проектирование альтернативных источников энергии;
организацию контроля за передвижными источниками загрязнения;
запрещение моторизованного передвижения отдыхающих по наиболее уязвимым участкам особо охраняемой природной территории, путем установления ограничительных знаков и шлагбаумов. На территории, являющейся конечной точкой автомобильного передвижения, устраиваются стоянки для транспорта. Значительные по протяженности ознакомительные маршруты осуществляются с помощью специального транспорта особо охраняемой природной территории (микроавтобусы, конные прогулки);
сосредоточение моторизованного доступа отдыхающих на периферии или вне особо охраняемой природной территории.
34. Мероприятия по охране экологических систем особо охраняемой природной территории от рекреационного воздействия включают:
организацию рекреационного пользования природными ресурсами в соответствии с установленными рекреационными нагрузками. Основополагающим для каждой охраняемой территории является разработка планировочных решений по зонированию ее территорий, по характеру отдыха и введение специальных режимов посещения на тех или иных рекреационных участках;
проектирование в рекреационных зонах, местах большого скопления отдыхающих интересных, ярких и привлекательных объектов отдыха и развлечений;
предложения по регулированию потоков отдыхающих выходного дня, численность которых в летний сезон может намного превышать рекреационную емкость особо охраняемой природной территории;
благоустройство рекреационных территорий, в том числе в местах кратковременного отдыха (вблизи рек, на полянах, видовых точках).
35. Мероприятия по охране памятников истории и культуры включают:
определение функциональной роли памятников истории и культуры в общем комплексе целей и задач особо охраняемой природной территории;
разработку предложений по охране памятников. Данная работа выполняется совместно с представителями государственных органов охраны историко-культурного наследия. Составляется карта-схема расположения памятников на особо охраняемой природной территории;
при наличии на особо охраняемой природной территории разных форм историко-культурного наследия внутри территории возможно выделение зоны различной специализации: историко-архитектурные, археологические, этнографические;
разработку рекомендаций по созданию музеев под открытым небом.
36. Мероприятия по инженерной защите участков особо охраняемой природной территории от опасных геологических процессов и явлений включают:
разработку предупредительных мер от особо опасных природных процессов - селей, схода снежных лавин и склоновых разрушительных процессов - обвалов и оползней.
Мероприятия по защите территории от селевых процессов подразделяются на организационно- хозяйственные (активные) и гидротехнические (пассивные).
Противообвальные и противооползневые мероприятия предусматривают:
выполаживание опасных массивов;
укрепление путем устройства подпорных стен, контрфорсов, пломб, опоясок, анкерного крепления, свай, инъекцирования трещин, комбинированные способы;
закрепление масс горных пород подпорными сооружениями;
фитолесомелиоративные работы.
37. В целях сохранения, восстановления и рационального использования природных комплексов и объектов природно-заповедного фонда на исследуемой территории проводится научно-исследовательская, эколого-просветительская и рекреационная деятельность.
38. Основой содержания научно-исследовательских работ особо охраняемой природной территории служат два направления:
организация системных наблюдений по изучению природных комплексов, мониторинг природных процессов, а также разработка научных основ и методов сохранения биологического разнообразия, восстановления экологических систем и объектов государственного природно-заповедного фонда;
изучение эколого-познавательной и рекреационной ценности природных комплексов, разработка мер по сбалансированному, регулируемому рекреационному использованию территории.
39. При планировании эколого-просветительской деятельности необходима выработка мер, направленных на привлечение основной массы отдыхающих и туристов к строго определенным местам и объектам особо охраняемой природной территории.
Эколого-просветительская деятельность особо охраняемой природной территории выполняет две функции - функцию непосредственно просвещения, экологического воспитания человека и функцию отвлечения, оттягивания рекреационных потоков от особо ценных и нуждающихся в строгой охране участков.
40. Основным средством информации и пропаганды особо охраняемой природной территории являются печатные издания: книги, брошюры, проспекты, справочники, карты, путеводители, листовки, рекламно-издательская деятельность. Большую роль играет работа со средствами массовой информации.
Другой формой пропаганды особенностей пользования природными ресурсами особо охраняемой природной территории являются информационные стенды и аншлаги.
41. Пропагандистский, разъясняющий и информационный характер следует придавать и маркировке туристских маршрутов и троп. На дорожно-тропиночной сети, в необходимых местах предусматривается установка указателей маршрутов, освещается их тематика, расстояние, наименование мест отдыха, схематический план данного участка.
При проектировании необходимо отметить, что одними из таких объектов является Музей природы, Визит-Центр, главная роль которых - популяризация идей особо охраняемой природной территории.

§ 4. Рекомендуемые категория и вид особо охраняемой природной территории

42. При выборе категории и вида особо охраняемой природной территории учитываются:
степень сохранности природных комплексов, имеющих особую экологическую и научную ценность в качестве природных эталонов, уникумов и реликтов, генетического резерва, предмета научных исследований, экологического просвещения и образования;
изолированность территории, исключающая или существенно ослабляющая влияние хозяйственной деятельности осуществляемой на смежных территориях;
уникальность и живописность ландшафтов и их высокие пейзажные и эстетические достоинства;
достаточная степень сохранности природных ландшафтов и экологических систем;
наличие природных комплексов, объектов живой и неживой природы, соответствующих критериям объектов государственного природно-заповедного фонда;
наличие объектов познавательного и воспитательного значения, пригодность территории для организации различных форм рекреации и туризма;
наличие транспортных связей, позволяющих использовать рекреационные ресурсы.

§ 5. Рекомендуемые границы, площади, а также
функциональные зоны режимы их охраны и использования

43. При установлении границ особо охраняемой природной территории учитываются:
естественные рубежи характерных природных комплексов, отвечающих требованиям включения их в состав особо охраняемой природной территории;
вопросы целесообразности выноса и перепрофилирования различных предприятий, размещенных на проектной территории.
44. При установлении границ заповедников, национальных и региональных парков, природных резерватов и памятников природы учитываются следующие ограничения:
на основной территории этих особо охраняемых природных территорий, не размещаются промышленные предприятия, аэропорты, шахты, карьеры по добыче полезных ископаемых, а также месторождения полезных ископаемых, потенциально пригодных для эксплуатации;
исключаются территории, которые по современному состоянию ландшафтов, характеру использования территорий не соответствуют заданным функциям. При этом учитываются: степень изменения и облик сформировавшихся антропогенных ландшафтов, особенности природопользования и сопутствующие им природные процессы, в том числе загрязнение и неблагоприятные последствия, вызванные хозяйственной деятельностью.
45. Вдоль границ заповедников, национальных природных парков, природных парков, природных резерватов предусматривается размещение охранной зоны.
Ширина охранной зоны, внешние границы которой устанавливается по границам земельных участков собственников и землепользователей или по естественным географическим рубежам, составляет не менее двух километров.
Определяется режим охраны и порядок природопользования на территории охранной зоны для вынесения решения областных (города республиканского значения, столицы) исполнительных органов в соответствии с Земельным Кодексом Республики Казахстан и Законом Республики Казахстан "Об особо охраняемых природных территориях".
46. Рекомендуются: общая площадь особо охраняемой природной территории, ее границы, определяются объекты охраны, намечаются мероприятия по восстановлению нарушенных природных комплексов, режиму охраны, в необходимых случаях, функциональное зонирование особо охраняемой природной территории.

3. Разработка проекта технико-экономического обоснования

47. Проект технико-экономического обоснования создания или расширения особо охраняемой природной территории включает выполнение следующих разделов:
1) землеустроительный проект отвода земель особо охраняемой природной территории (далее - проект отвода земель), с описанием ее границ, координат, категории и площади земельных участков собственников и землепользователей, изымаемых (выкупаемых) в состав особо охраняемой природной территории, категории и площади земельных участков собственников и землепользователей, включаемых в состав особо охраняемых природных территорий без изъятия, а также границ и площади охранной зоны;
2) затраты, связанные с выкупом земельных участков у собственников и землепользователей и (или) покрытием убытков по их изъятию, ограничением хозяйственной деятельности в охранных зонах, а также в случаях создания особо охраняемых природных территорий без изъятия земель;
3) затраты на создание инфраструктуры и содержание особо охраняемой природной территории, выполнение мероприятий по охране, защите и восстановлению объектов государственного природно-заповедного фонда;
4) функциональное зонирование территории, вид режима охраны и условия регулируемого туристского, рекреационного и ограниченного хозяйственного использования природных комплексов в пределах установленных функциональных зон с определением норм рекреационных нагрузок;
5) проект планировки особо охраняемой природной территории и ее инфраструктуры (генеральный план развития инфраструктуры): мест размещения туристских троп, смотровых площадок, бивачных полян, стоянок для транспорта, кемпингов, палаточных лагерей, гостиниц, мотелей, туристских баз, объектов общественного питания, торговли и другого культурно-бытового назначения, трубопроводов, линий электропередачи и связи, дорог с учетом развития экологического туризма.

§ 1. Землеустроительный проект отвода земель
(проект отвода земель) особо охраняемой природной территории

48. В данном разделе на основе картографического материала дается описание границ особо охраняемой природной территории в пределах административных областей и районов, географические координаты, приводится экспликация земельных участков, предоставляемых в постоянное землепользование особо охраняемой природной территории. Указываются площади земельных участков собственников и землепользователей, включаемых в состав особо охраняемых природных территорий без изъятия.
49. Проект отвода земель особо охраняемых природных территорий республиканского значения согласовывается с уполномоченным органом, центральным исполнительным органом в области охраны окружающей среды и утверждается уполномоченным органом по земельным отношениям области (города республиканского значения, столицы).
50. Проект отвода земель особо охраняемых природных территорий местного значения согласовывается с территориальным органом уполномоченного органа, областными органами по охране окружающей среды и утверждается уполномоченным органом по земельным отношениям области (города республиканского значения, столицы).

§ 2. Затраты, связанные с выкупом земельных участков
у собственников и землепользователей и (или) покрытием убытков
по их изъятию, ограничением хозяйственной деятельности
в охранных зонах, а также в случаях создания особо
охраняемых природных территорий без изъятия земель

51. В данном разделе приводятся ориентировочные суммы затрат в случае изъятия (выкупа) земельных участков у собственников и землепользователей, суммы затрат, необходимых для покрытия убытков в связи с ограничением хозяйственной деятельности в охранных зонах, а также в случаях создания особо охраняемых природных территорий без изъятия земель.

§ 3. Затраты на создание инфраструктуры и содержание особо
охраняемой природной территории, выполнение мероприятий по охране,
защите и восстановлению объектов государственного
природно-заповедного фонда

52. В данном разделе приводятся ориентировочные суммы затрат на строительство (реконструкцию) объектов инфраструктуры особо охраняемой природной территории.
53. Объем и характер проведения работ, связанных с охраной и регулированием использованием природных комплексов особо охраняемой природной территории, обуславливает необходимость создания соответствующей материально-технической базы, включающей основные и оборотные средства.
Основные производственные фонды приобретаются за счет бюджетных средств и собственных средств особо охраняемой природной территории.
Основные и оборотные фонды будут задействованы в выполнении природоохранной и хозяйственной деятельности. К ним относятся: машины, механизмы, лесопожарная техника, средства пожаротушения, радиосвязи, техническое и лабораторное оборудование.
54. С целью охраны особо охраняемой природной территории от лесных и степных пожаров при их проектировании предусматривается строительство пожарно-химических станций.
55. Характер рекреационного использования особо охраняемой природной территории в сочетании с обязательными природоохранными задачами, а также ландшафтные особенности территории определяют ее пространственно - планировочную внутрихозяйственную структуру.
56. Особо охраняемая природная территория делится на обходы (инспекторские участки), которые объединяются техническими участками. Нормативная площадь одного обхода в расчете на одного инспектора определяется в соответствии с постановлением Правительства Республики Казахстан от 19 января 2004 года N 53 "Об утверждении норм и нормативов по охране, защите, воспроизводству лесов и лесоразведению на участках государственного лесного фонда".
При определении конкретной площади обходов и технических участков должны учитываться следующие факторы:
рельеф и ландшафты территории;
обзорность территории;
возможность неорганизованной посещаемости территории;
возможность использования ресурсов на территории населением близлежащих населенных пунктов;
дорожная сеть и проходимость территории;
время, необходимое для ежедневного патрулирования.
57. Между структурными подразделениями особо охраняемой природной территории проектируется система связи, определяются пути сезонного патрулирования и необходимые для его осуществления транспортные средства.
58. Особое внимание при проектировании особо охраняемой природной территории уделяется выбору места центральной усадьбы и расположению кордонов.
59. Кордоны проектируются так, чтобы инспекторы службы охраны могли контролировать все основные дороги и пути сообщения, обеспечивая равномерную охрану всех обходов.
В государственных природных заповедниках предусматривается размещение кордонов по периметру территории в охранной зоне.
60. Структура управления особо охраняемой природной территории определяется целями и задачами природоохранной организации, характером природных особенностей, степенью освоенности территории, наличием рекреационных объектов, численностью постоянно и временно проживающего населения, необходимостью проведения наблюдений за процессами, протекающими в природных комплексах.
61. Базовыми документами для формирования структуры особо охраняемой природной территории являются Закон Республики Казахстан "Об особо охраняемых природных территориях" и постановление Правительства Республики Казахстан от 11 января 2002 года 41 "О системе оплаты труда работников государственных учреждений, не являющихся государственными служащими, и работников казенных предприятий". См. P070001400
62. Типовая структура управления государственного природного заповедника, государственного национального и регионального природного парка, государственного природного резервата, являющихся природоохранными и научными учреждениями, включает: административно управленческий аппарат, отдел охраны природных комплексов, отдел науки, информации и мониторинга, отдел экологического просвещения и туризма, отдел финансовой и организационной работы, хозяйственный отдел.
Допускается корректировка структуры управления с учетом особенностей проектируемой особо охраняемой природной территории.
63. Штатная численность службы охраны природоохранных учреждений зависит от размера территории, от числа выделенных технических участков и обходов.
64. Экономический механизм деятельности особо охраняемой природной территории включает расходование средств, выделяемых из республиканского и местного бюджетов на финансирование мероприятий по строительству, содержанию, охране и воспроизводству природных комплексов и собственных средств особо охраняемой природной территории от оказания платных услуг физическим и юридическим лицам, а также доходов от реализации товаров.
При проектировании особо охраняемой природной территории должны быть обозначены источники финансирования, в числе которых:
бюджетные средства;
средства природоохранных учреждений;
гранты, средства фондов развития особо охраняемых природных территорий, добровольные взносы и пожертвования физических и юридических лиц.
Расходы особо охраняемой природной территории необходимо относить на:
капитальное строительство, капитальный ремонт и реконструкцию объектов инфраструктуры;
сохранение и восстановление природных комплексов и объектов;
ликвидацию последствий экологических нарушений;
информационное обслуживание, пропаганду природных и культурных ценностей особо охраняемой природной территории;
благоустройство территории;
административно-управленческие расходы и текущее обслуживание.

§ 4. Функциональное зонирование территории, вид режима
охраны и условия регулируемого туристского, рекреационного и
ограниченного хозяйственного использования

65. Основой планировочной организации особо охраняемой природной территории является функциональное зонирование, определяемое путем изучения экологических, рекреационных и градостроительных особенностей территории и обеспечивающее строгую охрану уникальных природных комплексов, редких видов и сообществ.
Для каждой функциональной зоны определяется соответствующий режим охраны природных комплексов и возможной регулируемой, рекреационной и ограниченной хозяйственной деятельности. Определяются нормы рекреационных нагрузок.
66. Процентное отношение площади заповедных зон особо охраняемых природных территорий со статусом юридического лица рекомендуется определить в следующих пределах: государственные природные заповедники 100%, государственные национальные природные парки не более 40%, государственные природные резерваты не более 30%.

§ 5. Проект планировки особо охраняемой природной территории
и ее инфраструктуры (генеральный план развития инфраструктуры)

67. Генеральный план развития инфраструктуры включает:
1) определение туристского потенциала:
анализ местных социально-экономических факторов, природных, историко-культурных и административных ресурсов для развития туристской деятельности;
определение и оценку туристского потенциала, пределов и масштабов туристских возможностей (в том числе, расчет допустимой рекреационной емкости проектной территории);
анализ современного состояния поступлений платежей от туристской и рекреационной деятельности, прогноз поступлений указанных средств с учетом развития инфраструктуры, согласно генерального плана развития инфраструктуры;
определение экономических приоритетов в получении дохода от туристской деятельности для физических и юридических лиц (местного населения, туристских агентств, отечественных и иностранных инвесторов);
планирование совместной деятельности администрации особо охраняемой природной территории с туристскими фирмами и привлекаемыми специалистами для развития инфраструктуры туризма.
2) планирование инфраструктуры туризма:
определение мест размещения объектов туристского и рекреационного назначения: туристских маршрутов (троп), смотровых площадок, бивачных полян, стоянок для транспорта, кемпингов, палаточных лагерей, гостиниц, мотелей, туристских баз (комплексов) объектов общественного питания, торговли и другого культурно-бытового назначения, контрольно-пропускных пунктов, аншлагов (с краткой характеристикой планируемых объектов и расчетом допустимых рекреационных нагрузок, пропускной способности) с учетом функционального зонирования территории, экологических требований, эстетичности, долговечности, экономичности и безопасности для туристов и окружающей среды;
определение мест размещения объектов транспортной инфраструктуры, теплоснабжения, водоснабжения, канализации, связи в соответствии с установленными нормами;
3) проектирование экологически безопасных способов и мест утилизации твердо-бытовых отходов в соответствии с санитарными нормами;
4) разработка методов мониторинга туристской деятельности, а также пребывание и режим работы сотрудников особо охраняемой природной территории;
5) обоснование кадровой обеспеченности инфраструктуры туризма, разработка правил пребывания туристов на особо охраняемой природной территории с учетом особенностей.
68. Общим принципом планировки особо охраняемой природной территории является формирование системы различных взаимосвязанных планировочных элементов, к которым относятся:
туристско-рекреационные зоны, охватывающие районы концентрации наиболее значительных и интересных объектов показа. В этой зоне размещаются туристические комплексы, базы отдыха, палаточные лагеря;
ландшафтно-маршрутные коридоры, предназначенные для туризма и экскурсий;
развитие основных путей транспорта и прием основного потока посетителей, их размещение осуществляется в пределах охранной зоны;
на основных подъездах к особо охраняемой природной территории проектируются въездные центры с хорошо организованной информационно-ознакомительной службой, где можно составить план путешествия и получить сведения о наиболее ценных достопримечательностях.
69. Разнообразие природных и градостроительных условий предопределяет формирование различных планировочных структур, основными из которых являются:
1) кольцевая планировочная структура, при которой заповедные зоны занимают центральное положение, а рекреационные зоны - периферийное;
2) линейная планировочная структура, образующаяся на основе последовательного чередования функциональных зон парка и наличия линейных природных осей, что предполагает двухсторонний вход на территорию парка;
3) тупиковая планировочная структура возможна при центральном размещении рекреационных зон;
4) комбинированная планировочная структура, представляющая собой комбинацию кольцевой, линейной и тупиковой структур.
70. В пределах зон рекреационного использования, интенсивность туристской и рекреационной деятельности регулируется уровнем рекреационной емкости и режимом природопользования, установленными при функциональном зонировании. Наибольшая концентрация и разнообразие видов туризма представлены в зоне интенсивного рекреационного использования и ограниченной хозяйственной деятельности, а также в охранных зонах особо охраняемой природной территории.
Размещение и обслуживание прибывающих в особо охраняемой природной территории посетителей производится в рекреационных комплексах и центрах обслуживания.
Величина комплекса зависит от местоположения и типа обслуживаемого маршрута: линейного, радиального или кольцевого.
В рекреационных зонах формируются центры обслуживания малой вместимости. Они размещаются в местах пересечениях туристских маршрутов или вблизи объектов туризма и рассчитываются на первичное обслуживание небольшого количества посетителей. Это - палаточные лагеря, объекты общественного питания, торговли и другого культурно-бытового назначения, предназначенные для сезонного обслуживания.
71. Хозяйственные постройки по мере возможности следует выносить за пределы рекреационного комплекса в хозяйственную или охранную зону особо охраняемой природной территории, где целесообразно организовать централизованное хозяйственное обслуживание рекреационных зон.
Профиль и вместимость учреждений рекреации должны отвечать основному профилю особо охраняемой природной территории, природным условиям, наличию объектов показа и туризма.
72. Территориальная организация посещений особо охраняемой природной территории заключается в регулировании туристских потоков с целью ограничения или привлечения большего числа туристов в тот или иной рекреационный участок особо охраняемой природной территории, установлении контроля за распределением их по территории. Основным критерием при трассировке туристских маршрутов и троп является учет допустимых рекреационных нагрузок на природные комплексы, по которым они проходят.
Экологические тропы являются основным структурным элементом, на котором базируется рекреационная деятельность особо охраняемой природной территории, выполняя одну из основных их функций - организацию экологического образования отдыхающего человека.
Проектирование экологических троп предполагает три взаимосвязанные цели: рекреацию, обучение и воспитание. Экологическая тропа должна иметь два главных требования: привлекательность для разных категорий посетителей и информативность в расчете на все возрастные группы.
В заповедниках и на участках с заповедным режимом других видов особо охраняемой природной территории возможна только организация специальных научно-исследовательских экологических троп, в остальных зонах - разные виды ознакомительных, обучающих, просветительных экологических троп.
Нагрузка на тропу зависит от ее длины, сложности маршрута, рекреационной емкости участка, разнообразия видовых точек, вместимости стоянок. Эти компоненты определяют время прохождения групп туристов и количество людей в группах. Эти показатели определяют затраты на оборудование тропы.
73. Проектирование и создание туристских и экологических троп и маршрутов в особо охраняемой природной территории осуществляется в соответствии с Правилами регулируемого туризма и рекреации на территории государственных национальных природных парков, утвержденными приказом Председателя Комитета лесного и охотничьего хозяйства Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан от 9 февраля 2007 года N 56, зарегистрированными за N 4564 и Правилами создания экскурсионных троп и маршрутов для проведения регулируемого экологического туризма в государственных природных заповедниках на специально выделенных участках, не включающих особо ценные экологические системы и объекты, утвержденными приказом Председателя Комитета лесного и охотничьего хозяйства Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан от 24 октября 2006 года N 234.
74. Дороги проектируются с возможностью обзора широких панорам и перспектив, учитывать возможность обзора удаленных объектов осмотра. Если между пейзажными участками трассы вклиниваются места с малоценными ландшафтами, целесообразно предусматривать его обогащение.
Для определения объемов возможного строительства объектов обслуживания, с целью резервирования территорий, выполняется расчет потребности временного и постоянного населения, а также кратковременных отдыхающих.
75. Производится анализ транспортных связей, в том числе транспортных путей общего пользования (железнодорожные, шоссейные, грунтовые дороги, судоходные реки, озера), их роль в транспортном обслуживании особо охраняемой природной территории, пункты примыкания к ней транспортных путей. Характеризуются сезонность действия дорог, их протяженность на территории особо охраняемой природной территории, обеспеченность потребностей транспортными путями.
Приводятся данные о местах дислокации автотранспортных средств (гаражи, стоянки).
76. Основные требования, предъявляемые к проектированию транспортных связей:
соответствие архитектурно-планировочной структуре особо охраняемой природной территории;
рациональное использование существующей дорожной сети;
удовлетворение потребностей посетителей в передвижении и получении полезной информации;
соответствие требованиям охраны окружающей среды;
соответствие рекреационной емкости особо охраняемой природной территории.
77. При проектировании могут быть выделены следующие типы дорог:
кольцевая дорога - проходит в охранной зоне и предназначена для обеспечения связи между планировочными районами, выполняющая функции распределительной дороги, которая связывает внешние автомобильные трассы с внутренними дорогами особо охраняемой природной территории. По ней проходят основные потоки пассажирского и легкового транспорта;
главная трасса - предназначена для движения туристского транспорта. Ее профили рассчитываются на небольшие скорости движения. На ней предусматриваются автостоянки и смотровые площадки;
подъезды к рекреационным комплексам - связывают кольцевую (распределительную) дорогу с рекреационными комплексами, учреждениями обслуживания;
подъезды к локальным учреждениям и объектам туризма;
режимные дороги на участках заповедных зон - предназначены только для движения обслуживающего транспорта. Свободное движение посетителей по этим дорогам запрещено, предусматривается лишь движение экскурсионных групп в сопровождении работников особо охраняемой природной территории;
хозяйственные дороги - используются для ухода за лесом, для подвоза корма животным, ведения ограниченной хозяйственной деятельности;
туристские тропы и маршруты - предназначены для организованного движения туристов и туристских групп.
78. Регулирование потоков моторизованных туристов достигается планировочными мероприятиями, емкостью стоянок и кемпингов, а также продолжительностью пребывания в особо охраняемой природной территории.
79. Сеть учреждений транспортного обслуживания размещается только в охранной зоне и на въездах, вне территории особо охраняемой природной территории.
80. Данные по инженерному обеспечению территории включают: сведения по сооружениям и сетям водоснабжения и водоотведения, электро-, тепло- и газоснабжению, работе системы связи.
81. Проектирование сетей инженерного оборудования производится при максимально возможном сохранении природных комплексов особо охраняемой природной территории с учетом функционального зонирования территории, ландшафтных особенностей и целей создания особо охраняемой природной территории.
На склонах с повышенной крутизной предусматривается защита от оползней. В зонах с повышенной сейсмичностью - защита от сейсмических явлений.
82. На особо охраняемой природной территории для всех учреждений рекреации предусматривается централизованное водоснабжение. С целью предупреждения загрязнения вокруг водозаборов при проектировании предусматриваются зоны санитарной охраны.
Водозабор по течению водотоков предусматривается выше населенного пункта. Для близкорасположенных объектов рекомендуется пользование групповым водозабором.
Водоснабжение туристских приютов и других удаленных объектов особо охраняемой природной территории обеспечивается подземными водами.
83. Для сохранения окружающей среды и предотвращения загрязнения водных источников для рекреационных учреждений предусматривается устройство централизованной системы канализации, с площадкой очистных сооружений с полной биологической очисткой сточных вод. После очистки можно рекомендовать их выпуск на поля орошения с последующим использованием стоков в зависимости от местных условий.
84. Линии электропередач проектируются в охранной, рекреационной и хозяйственной зонах особо охраняемой природной территории.
85. При проектировании даются рекомендации о возможности использования ветро-, гелио- установок и других альтернативных источников энергии.

Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру немесе кеңейтудің табиғи-ғылыми және техникалық-экономикалық негіздемелерінің жобаларын әзірлеу ережесін бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Орман және аңшылық шаруашылығы комитеті төрағасының 2007 жылғы 15 ақпандағы N 67 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2007 жылғы 21 наурызда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне N 4583 болып енгізілді. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2010 жылғы 01 қыркүйектегі N 558 Бұйрығымен.

Күші жойылды - ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2010.09.01 N 558 (ресми жарияланған күнінен кейін он күнтізбелік күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Бұйрығымен.

"Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 7 шілдедегі Заңының 20-бабын жүзеге асыру мақсатында БҰЙЫРАМЫН:
1. Қоса беріліп отырған Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру немесе кеңейтудің табиғи-ғылыми және техникалық-экономикалық негіздемелерінің жобаларын әзірлеу ережесі бекітілсін.
2. Осы бұйрық алғаш ресми жарияланғаннан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi.

Төраға

Қазақстан Республикасы
Ауыл шаруашылығы министрлігі
Орман және аңшылық
шаруашылығы комитетінің
2007 жылғы 15 ақпандағы
N 67 бұйрығымен
бекітілген

Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құрудың немесе
кеңейтудің жаратылыстану-ғылыми және
техникалық-экономикалық негіздемелерінің
жобаларын әзірлеу ережесі 1. Жалпы ережелер

1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құрудың немесе кеңейтудің жаратылыстану-ғылыми және техникалық-экономикалық негіздемелерінің жобаларын әзірлеу ережесі (бұдан әрі - Ереже) 2006 жылғы 7 шілдедегі "Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан әрі - Заң) 20-бабына сәйкес республикалық және жергілікті маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар ұйымдастыру және олардың әр түрлерінің жұмыс істеуі жөнінде негізделген шешімдер қабылдау мақсатында әзірленді.

2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құрудың немесе кеңейтудің жаратылыстану-ғылыми және техникалық-экономикалық негіздемелерінің жобаларын әзірлеуді ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкілетті органның (бұдан әрі - уәкілетті орган), қарауында ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құрылатын немесе кеңейтілетін орталық немесе облыстық (республикалық маңызы бар қала, астана) атқарушы органдардың техникалық тапсырмалары бойынша мамандандырылған ғылыми (ғылыми-зерттеу) және жобалау (жобалау-іздестіру) ұйымдары екі кезеңмен жүргізеді.

3. Бірінші кезеңде ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құрудың немесе кеңейтудің жаратылыстану-ғылыми негіздемесінің жобасы (бұдан әрі - жаратылыстану-ғылыми негіздеменің жобасы) әзірленеді.

4. Екінші кезеңде жаратылыстану-ғылыми негіздемеге орай ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құрудың немесе кеңейтудің техникалық-экономикалық негіздемесінің жобасы (бұдан әрі - техникалық-экономикалық негіздеменің жобасы) әзірленеді.

5. Техника-экономикалық негіздеменің жобасы жер учаскелерінің меншік иелерімен және жер пайдаланушылармен, облыстық (республикалық маңызы бар қала, астана) атқару органдарымен, жер ресурстарын басқару жөніндегі орталық уәкілетті органның аумақтық органдарымен келісіледі.

6. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құрудың немесе кеңейтудің жаратылыстану-ғылыми және техникалық-экономикалық негіздемелерінің жобалары мемлекеттік экологиялық сараптауға жатады және оларды уәкілетті орган бекітеді.

2. Жаратылыстану-ғылыми негіздеменің
жобасын әзірлеу

7. Жаратылыстану-ғылыми негіздеменің жобасы:
1) жобалау аумағының табиғи кешендерінің және онда орналасқан мемлекеттік табиғи-қорық қоры объектілерінің бірегейлігін, маңыздылығын және танымалдылығын;
2) зерттеліп отырған аумақтағы әлеуметтік-экономикалық жағдайлардың жай-күйінің бағалануын;
3) зерттеліп отырған аумақтағы экологиялық жүйелердің және мемлекеттік табиғи-қорық қоры объектілерінің жай-күйін, оларды сақтау жөніндегі тәуекелдерді, қатерлерді және оларды қорғау, қалпына келтіру және пайдалану жөніндегі шараларды;
4) ерекше қорғалатын табиғи аумақтың ұсынылып отырған санаты мен түрін;
5) олардың ұсынылып отырған шекарасын, көлемін, сондай-ақ жұмыс істеу аймақтарын, оларды қорғау және пайдалану режимдерін айқындайды.

&1. Жобалау аумағының табиғи кешендерінің және онда
орналасқан мемлекеттік табиғи-қорық қоры объектілерінің
бірегейлігі, маңыздылығы және танымалдылығы

8. Осы бөлімде табиғи ортаны жан-жақты бағалау негізінде жобалау аумағының табиғи кешендерінің бірегейлігі, маңыздылығы және танымалдылығы айқындалады.

9. Табиғи ортаны зерттеу объектілері: рельеф, топырақ, климат, геология, жердің үстіндегі және астындағы сулар, флора, фауна, аумақта болып жататын физика-геологиялық процестер болып табылады.

10. Рельефті бағалау рельефтің жалпы ерекшеліктерін, оның белгілі бір геоморфологиялық аймаққа жатуын сипаттауды, негізгі орографиялық ерекшеліктерді (жоғарғы және төменгі учаскелердің бөліну сипаты) сипаттауды көздейді. Танымдық және эстетикалық тұрғыдан алғанда мейлінше көрікті және қызықты аумақтар белгіленеді.
Жобалау аумағының инженерлік-геологиялық сипаттамасы, теріс физика-геологиялық процестерге талдауы беріледі, бірегей геологиялық объектілерді сақтап қалу мүмкіндігі қаралады.

11. Қоршаған ортаның жайлылық дәрежесін, оны жақсартудың және ерекше қорғалатын табиғи аумақты пайдаланудың ықтимал жолдарын айқындау мақсатында жалпы климаттық жағдайға талдау жасалып, баға беріледі. Ұлттық және аймақтық саябақтарды жобалау кезінде дем алудың негізгі түрлері үшін рекреациялық кезеңнің ұзақтығы, жылдың әртүрлі кезеңдерінде ауа райының тұрақтылығы анықталады.

12. Аумақты гидрологиялық бағалау қазіргі су айдындары мен ағын суларға талдау жасауды, олардың ұзақтығын, көлемін, режимін, су айдындарының жылдамдығын, тереңдігін және енін, ағысын, аумақтың батпақтығын анықтауды көздейді. Оларды рекреация және туризм мақсаттарында пайдалану (суға шомылу, су спортын ұйымдастыру) мүмкіндігі қаралады.
Гидроминералдық және басқа да шипалы ресурстарын зерделеу кезінде: кеніштердің құрамы, орналасқан жері, қорлары, күзету жағдайлары, оларды пайдаланудың ықтимал бағыты мен көлемі анықталады.

13. Өсімдіктер қабатын зерделеу және талдау кезінде фитоценоздардың негізгі түрлерінің кеңістікте таралу заңдылықтары (рельефпен, топырақпен, ылғалдану режимімен өзара байланысы, таулардағы белдеулілік), басым және бірегей фитоценоздардың өзгеру және сақталу дәрежесі, олардың қалыптасу шарттары анықталады. Шұғыл қорғау іс-шараларын қажет ететін өсімдіктердің немесе фитоценоздардың сирек кездесетін, жойылып бара жатқан, эндемикалық және басқа да құнды түрлері өсіп тұрған жерлерін анықталады. Сирек кездесетін және жойылып бара жатқан түрлердің, қауымдастықтардың тізбесі жасалады.

14. Жануарлар дүниесін зерделеу құнды және сирек кездесетін түрлер мекендейтін жерлердің жағдайларын, олардың таралу аймағын, таралымдарының тұрақтылығын, сан алуан түрлерінің маусымдық мекендерін және қоныс аудару жолдарын, фаунаның құнды түрлері таралымдарының сақталуына әсер ететін антропогендік факторларды, сондай-ақ, олардың санын бақылаудың немесе басқарудың ықтимал амалдарын егжей-тегжейлі зерттеуді қамтиды. Осының нәтижесінде қорғауды қажет ететін объектілер белгілі болады және қажетті іс-шаралардың тізбесі айқындалады. Сирек кездесетін және жойылып бара жатқан түрлердің тізбесі жасалады.

&2. Зерттеліп отырған аумақтағы әлеуметтік-экономикалық
жағдайлардың жай-күйін бағалау

15. Бұл бөлімде аймақтың қысқаша әлеуметтік-экономикалық сипаттамасы (экономикалық қызметтің сипаттамасы, жобалау аумағындағы халықтың құрамы, әрбір елді мекен тұрғындарының саны, ерекше қорғалатын табиғи аумақ ұйымдастыру жоспарланып отырған аумақ халқының келешектегі саны);
қолда бар өндірістік және тұрғын үй қорының сипаттамасы, оның жай-күйі және пайдаланылуы;
аумақтың мәдени-тұрмыстық қызмет көрсету жүйелері мен объектілерінің сипаттамасы;
жергілікті халықтың табиғи ресурстар жөніндегі қажеттілігі келтіріледі.

&3. Зерттеліп отырған аумақтағы экологиялық жүйелердің
және мемлекеттік табиғи-қорық қоры объектілерінің жай-күйі,
оларды сақтау жөніндегі тәуекелдер, қатерлер және күзету,
қорғау, қалпына келтіру және пайдалану жөніндегі шаралар

16. Бұл бөлімде жобалау аумағында немесе оған жақын маңда орналасқан табиғи-қорық қоры объектілерінің және тарих пен мәдениет ескерткіштерінің сипаттамасы беріледі.
Алынған материалдың негізінде тақырыптық карталар: экожүйелер картасы мен ландшафтық карта жасалады.

17. Экожүйелер картасы аэроғарыш түсірілімдерінің негізінде қаз-қалпындағы далалық зерттеулердің нәтижелері бойынша жасалады. Ландшафтық картадан өзгешелігі - экожүйелер картасына берілетін баяндауда биологиялық объектілердің (өсімдіктердің, жануарлар дүниесінің негізгі мекен-жайларының) егжей-тегжейлі сипаттамасы беріледі. Экожүйелер картасында бірегей және сирек күзет объектілері бөліп көрсетіледі, ал баяндауда олар мекендейтін жерлердің экологиялық жағдайлары да сипатталады.

18. Ландшафтық карта, тарих пен мәдениет ескерткіштерін қоса алғанда, аумақтың ландшафтық әртүрлілігін, сондай-ақ ерекше қорғалатын табиғи аумақтың инфрақұрылымын ұтымды пайдалану, қорғау және орналастыру іс-шараларын жоспарлау үшін жасалады. Ландшафтық карта арнаулы материалдарды (әр объектінің карталарын) қаз-қалпында зерттеу және өңдеу негізінде жасалады. Ландшафтық картада бірегей және эталондық табиғи кешендер, туризм мен рекреацияны дамытуға тежеуші немесе шектеуші ықпал ететін қауіпті процестер мен құбылыстар бөліп көрсетіледі.
Қоршаған табиғи ортаға антропогендік әсер етудің табиғи жағдайлары мен факторларына талдау жасау нәтижесінде жобалау аумағының ландшафтарына кешенді бағалау жүргізіледі.

19. Аумақты кешенді бағалау деп ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың алуан түрін ұйымдастыру үшін оның жарамдылығы тұрғысынан алғанда табиғи, шаруашылық-экономикалық және жоспарлау факторларының бүкіл жиынтығын бағалауды түсіну керек.
Аумақтың:
табиғат қорғау;
рекреациялық;
пейзаждық-эстетикалық бағалануы жүргізіледі.

20. Аумақтың табиғат қорғау бағалануын әзірлеу кезінде табиғи жүйелердің эталондарын, фауна мен флораның генетикалық қорын немесе жансыз табиғат объектілерін сақтауды қорықтар құрудың басты мақсаты ретінде, ал аумақты рекреациялық ұйымдастыру мүмкіндігін - ұлттық және аймақтық саябақтар, табиғи резерваттар құрудың құралы немесе шарты ретінде қарастыру керек. Ландшафтардың, өсімдіктердің, жануарлар дүниесінің, фауна мен флораның жекелеген түрлерінің айтарлықтай жақсы сақталған құрылымы бар аумақтар, сондай-ақ табиғи жүйелерді немесе флора мен фаунаның жекелеген түрлерін сақтау үшін ықтимал аумақтар ретінде қарастырылуы мүмкін шаруашылық мақсаттар үшін пайдаланылмайтын немесе онша жарамды емес жерлер табиғат бағалауды бағалау объектілері болуға тиіс.
Айқындап алуға және бағалауға сондай-ақ мыналар жатады: ландшафтың және флора мен фаунаның сирек кездесетін және жойылып бара жатқан түрлерінің мекендейтін жерлері, ұя басатын, уылдырық шашатын орындар, қоныс аударатын түрлердің маусымдық мекендейтін жерлері, ғылыми қызығушылық туғызатын жанды және жансыз табиғаттың жекелеген объектілері, су қорғау, топырақ қорғау және гигиеналық маңызы бар объектілер. Осының нәтижесінде табиғат қорғауды бағалау қорғау объектілерін, қорғалатын аумақтардың көлемі мен шекарасын белгілейді, табиғи кешендерді немесе олардың жекелеген компоненттерін қалпына келтіру жөніндегі іс-шаралар айқындалады.

21. Аумақтың рекреациялық бағалануын әзірлеу кезінде табиғи ортаның қасиеттерін, олардың демалыстың жекелеген түрлерін ұйымдастыруға жарамдылығын көрсететін факторлар алынады.
Негізгі рекреациялық ресурстарға табиғи немесе мәдени ландшафтарды, этнографиялық және басқа да осындай объектілерді, рекреация үшін ауданның жалпы қолайлылығын сипаттайтын климаттық жағдайларды және демалыстың жекелеген түрлерін дамыту мүмкіндігін анықтайтын климат факторларын, өздерінің бальнеологиялық бағасымен бірге гидроминералдық ресурстарды (минералды сулар, шипалы балшықтар) жатқызады.
Аумақтың рекреациялық бағалануы ресурстарды түгендеу және бағалау жөніндегі, сондай-ақ олардың неғұрлым құндыларын таңдап алу жөніндегі дайындамалар жүйесі болып табылады. Осы көрсеткіштердің жиынтығы - ресурстар түрі, көлемі, ұзындығы, маусымның ұзақтығы, ықтимал мамандануы, рекреациялық жүктеме қаралады.

22. Ландшафтың пейзаждық-эстетикалық қасиетін бағалау объектілері мыналар болып табылады:
пейзаждық әртектілік нышандары бойынша (орман, шабындық, дала, шатқал, батпақты, көлді жерлер) немесе олардың аралас кездесуі бойынша (орманды-шабындық, көлді-батпақты, сирек орман) өзгешеленетін ландшафт түрлері;
бірегейлігімен немесе жеке ерекшелігімен өзгешеленетін танымдық сипаттағы жекелеген табиғат объектілері (өсімдіктердің экзотикалық нысандары, үңгірлер, құз-шатқалдар, сарқырамалар, апандар);
кең көріністі және сан салалы пейзаждарды (шыңдар, жоталар, рельеф иілісінің шеттері, жекелеген көру нүктелері, асулар, ашық төбешіктер) тамашалауды қамтамасыз етіп, көру кезінде баса назар аударатын көріністер мен доминант рөлін атқаратын ландшафтың жекелеген элементтері.
Ландшафтың пейзаждық-эстетикалық құндылығының өлшемі оның сыртқы, морфологиялық құрылымы туралы ақпараттың жалпы көлемі болып табылады. Құрылым рельефтің, өсімдіктер топтамаларының, су айдынының жағалай сызығының алуан түрлігімен, жер бетінің тастақтығымен айқындалады. Осы қасиеттердің ашылатын кеңістіктің кең көрінісімен және сан салалығымен үйлесім табуы ландшафтың жалпы ақпараттылығын және оның пейзаждық-эстетикалық құндылығын ұлғайтады.
Мынадай ландшафтар бөліп алынады:
бірегей және ғажайып ландшафтар, сондай-ақ тек қана эстетикалық мәні бар және қорғау мен арнайы пайдалану режимін қажет ететін табиғат объектілері;
аумақты рекреациялық мақсатта пайдаланбауға тыйым салу немесе шектеу ұсынылатын бағалы ландшафтар мен табиғат объектілері;
соншалық бағалы емес және рекреациялық маңызы жоқ ландшафтар.
Ландшафтардың пейзаждық-эстетикалық бағалануы ландшафтардың пейзаждық-эстетикалық қасиеттерін кеңістік бойынша тепе-тең бөліп, ерекше қорғалатын табиғи аумаққа келушілер үшін тартымды неғұрлым ықтимал жерлерді анықтап алуға мүмкіндік беретін бағалау карта схемасын жасауды қамтиды.

23. Шаруашылық қызмет және оның зерттеліп отырған аумақтың табиғи кешендеріне әсері, оның ішінде:
өнеркәсіптің;
ауыл шаруашылығының;
орман және аңшылық шаруашылығының;
көліктің;
туристік қызметтің;
елді мекендердің әсері қаралады.

24. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың экологиялық тепе-теңдігінің сақталуына және осы аумақтың тиімді дамуына және жұмыс істеуіне жәрдемдесетін жобалау аумағындағы қоршаған ортаның негізгі компоненттерін қорғау жөнінде ұсыныстар әзірлеу мақсатында ерекше қорғалатын табиғи аумақтың экологиялық жүйелерін қорғау жөнінде іс-шаралар әзірленеді.

25. Жобалау кезінде экологиялық жүйелерді қорғауға бағытталған іс-шаралардың мынадай екі тобы бөліп алынады:
өсімдіктер және жануарлар дүниесінің сирек кездесетін, эндемикалық және Қызыл кітапқа енгізілген түрлерінің, сондай-ақ селекциялық жұмыс үшін құнды генетикалық қор болып саналатын түрлердің мекендейтін жерлері болып табылатын аумақтың табиғи учаскелерін қорық режимінде сақтауға бағытталған іс-шаралар;
жайлы және табиғаты көркем сауықтыру, танымдық, туристік және спорттық учаскелер ретінде олардың тартымдылық қасиеттерін сақтау және қалпына келтіру мақсатында қазірдің өзінде қауырт рекреациялық әсер ету орындары болып табылатын аумақтардағы антропогендік әсерді жоюға немесе жұмсартуға бағытталған іс-шаралар.

26. Екінші топ іс-шараларының кешені өз кезегінде ерекше қорғалатын табиғи аумақтың экологиялық жүйелерін аса қауіпті табиғи процестердің (селдер, көшкіндер, қар тасқындары) әсерінен қорғауға бағытталған шараларға және антропогендік әсерді жою жөніндегі іс-шараларға бөлінеді.

27. Жалпы алғанда ерекше қорғалатын табиғи аумақтың табиғат қорғау іс-шараларының тобы:
өсімдіктер дүниесін қорғауды;
жануарлар дүниесін қорғауды;
топырақ қорғауды;
ландшафтарды қорғауды;
су көздерін қорғауды;
әуе бассейнін қорғауды;
экологиялық жүйелерді рекреациялық әсерден қорғауды;
тарих және мәдениет ескерткіштерін қорғауды;
ерекше қорғалатын табиғи аумақтың учаскелерін қауіпті геологиялық процестер мен құбылыстардан инженерлік қорғауды қамтиды.

28. Өсімдіктер дүниесін қорғау жөніндегі іс-шаралар:
ерекше қорғалатын табиғи аумақта өзгерген өсімдіктер қабаты бар, сондай-ақ антропогендік факторларға неғұрлым осал және табиғи процестердің әсерімен өзгеріске ұшыраған учаскелерді бөліп алуды, оларда келеңсіз зардаптарды жою жөніндегі шараларды жедел қабылдау мақсатында тұрақты бақылау ұйымдастыруды;
өсімдіктердің алуан түрлерін қалпына келтіру және жүктемелерді шектеу жөнінде іс-шаралар әзірлеуді;
ормандарды молықтыруды қоса алғанда, ормандарды күзету және қорғау жөніндегі іс-шараларды; орман қорғау іс-шараларын, өртке қарсы іс-шараларды, орман зиянкестерімен және ауруларымен күрес жөніндегі іс-шараларды қамтиды.

29. Жануарлар дүниесін қорғау жөніндегі іс-шаралар:
жануарлардың табиғи мекендеуінің жайлы жағдайларын бүкіл жыл бойына сақтау мүмкіндігін ескере отырып, ерекше қорғалатын табиғи аумақтың шекарасын белгілеуді;
жануарлардың мекендеу орындарының және осында өсетін өсімдіктердің сақталуына кепілдік беретін аумақтың аймақталуын (қорықтық, қаумалдық, экспозициялық-көрсету учаскелерін бөліп алу), ал экспозициялық-көрсету учаскелерінде - туристер үшін барынша көрнекілікті жүзеге асыруды;
аңдар мен құстар үшін "шағын қорықтар" мен тынығу аймақтарын ұйымдастыруды;
құстар ұя басатын кезеңде ағаш кесудің барлық түрін жүргізуге, мал жаюға және шөп шабуға тыйым салуды;
қуысы бар ағаштарды сақтау, құмырсқа илеулерін қоныстандыру;
аңдар мен құстар үшін қорғаныштық және азықтық маңызы бар ағаш және бұта тұқымдарының барлық екпелеріне ғылыми негізделген кіріспені;
қозғалысы қауырт жолдарға жануарлардың шығып кетуіне тосқауыл болатын шарбақтар, тиісті жол белгілерін орнатуды;
жабайы жануарларды есепке алуды ұйымдастыруды қоса алғанда, биотехникалық іс-шаралар кешенін жобалауды қамтиды.

30. Топырақты қорғау жөніндегі іс-шаралар:
пайдалану режимі шектеулі учаскелерді жайылымдар ретінде пайдалануға тыйым салу енгізуді;
оңтайлы жол-соқпақ желісін қалыптастыруды;
топырақ бетіндегі өсімдіктер қабаты бүлінген немесе осындай қабаты жоқ учаскелерді шөп тұқымын себу жолымен көгалдандыруды;
топырақ қабатын ластайтын тұрақты және жылжымалы көздерден зиянды заттардың тастандыларын азайту жөнінде шараларды әзірлеуді және іске асыруды;
ерекше қорғалатын табиғи аумақта және күзет аймағында пестицидтер мен улы химикаттар пайдалануға тыйым салуды енгізуді қамтиды.

31. Ландшафтарды қорғау жөніндегі іс-шаралар:
ерекше қорғалатын табиғи аумақтың рекреациялық кешендері мен рекреациялық қызмет көрсету орталықтарын неғұрлым құнды табиғи ландшафтар оқшауланатындай немесе жеңіл рекреациялық жүктемелер аймағында болатындай етіп орналастыруды;
ерекше қорғалатын табиғи аумақтың жұмыс істеуі үшін қажет рекреациялық құрылысты, жолдар тартуды, коммуникацияларды негізінен ормансыз, эстетикалық тұрғыдан алғанда құндылығы шамалы учаскелерде орналастыруды;
жолдармен және соқпақтармен тиісінше жүріп өту арқылы қозғалу кезінде жергілікті жер панорамасының көрінуіне жағдайлар жасауды қамтиды.

32. Су көздерін қорғау жөніндегі іс-шаралар:
су арналары туристік соқпақтармен және маршруттармен қиылысатын тұстарда су жағалауын бекіту шараларын, су арналарының жағалауларында - туристік топтардың аялдауы үшін арнайы жабдықталған демалыс орындарын жасауды;
минералдық су көздері шығатын аумақта шипалы ресурстарды қорғаумен және пайдаланумен байланысты емес жер қазу және құрылыс жұмыстарына тыйым салуды қамтиды.

33. Әуе бассейнін қорғау жөніндегі іс-шаралар:
ерекше қорғалатын табиғи аумақтың қажеттілігі үшін негізінен электр қуатын пайдалану, сондай-ақ балама энергия көздерін жобалауды;
жылжымалы ластау көздеріне бақылау ұйымдастыруды;
шектеу белгілері және шлагбаумдар орнату арқылы ерекше қорғалатын табиғи аумақтың неғұрлым осал учаскелерімен демалушылардың моторлы көлікпен жүріп-тұруына тыйым салуды қамтиды. Автомобиль қозғалысының соңғы нүктесі болып табылатын аумақта автокөлік үшін тұрақтар болуы тиіс. Біршама қашық таныстыру маршруттары ерекше қорғалатын табиғи аумақтың арнайы көлігінің (шағын автобустар, салт атпен серуендеу) көмегімен жүзеге асырылады;
демалушылардың моторлы көлікпен келіп жету орындарын ерекше қорғалатын табиғи аумақтың шетінде немесе одан тыс жерлерде шоғырландыруды қамтиды.

34. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың экологиялық жүйелерін рекреациялық әсерден қорғау жөніндегі іс-шаралар:
табиғи ресурстарды рекреациялық мақсатта пайдалануды белгіленген рекреациялық жүктемелерге сәйкес ұйымдастыруды қамтиды. Әрбір қорғалатын аумақ үшін негізгі ереже оның аумағын аймақтау жөнінде, демалыс сипаты жөнінде жоспарлау шешімдерін әзірлеу және белгілі бір рекреациялық учаскелерде болудың арнайы режимдерін енгізу болып табылады;
рекреациялық аймақтарда демалушылар көп жиналатын орындарда қызықты, жарқын және тартымды демалыс және көңіл көтеру объектілерін жобалауды;
жазғы маусымда саны ерекше қорғалатын табиғи аумақтың рекреациялық сыйымдылығынан әлдеқайда асып түсуі мүмкін жексенбі күнгі демалушылар лектерін реттеп отыру жөніндегі ұсыныстарды;
рекреациялық аумақтарды көркейтуді, оның ішінде қысқа мерзімді демалыс орындарында (өзендерге жақын маңдар, алаңқайлар, төңіректі шолып қарау нүктелері) көркейтуді қамтиды.

35. Тарих және мәдениет ескерткіштерін қорғау жөніндегі іс-шаралар:
ерекше қорғалатын табиғи аумақтың мақсаттары мен міндеттерінің жалпы кешенінде тарих және мәдениет ескерткіштерінің атқаратын функционалдық рөлін айқындауды;
ескерткіштерді қорғау жөнінде ұсыныстар әзірлеуді қамтиды. Бұл жұмыс мәдени-тарихи мұраны қорғау жөніндегі мемлекеттік органдардың өкілдерімен бірлесе отырып орындалады. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтағы ескерткіштердің орналасуының карта-сызбасы жасалады;
ерекше қорғалатын табиғи аумақта мәдени-тарихи мұраның әртүрлі нысандары болған жағдайда аумақ ішінде әртүрлі мамандану аймақтарын: тарихи-сәулет, археологиялық, этнографиялық аймақтарды бөліп алуға болады;
ашық аспан астындағы мұражайлар құру жөнінде ұсыныстар әзірлеуді қамтиды.

36. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың учаскелерін қауіпті геологиялық процестер мен құбылыстардан инженерлік қорғау жөніндегі іс-шаралар:
аса қауіпті табиғи процестерден - селдерден, қар көшкіндерінен және тау беткейлеріндегі жойқын процестерден - тасқындар мен жердің опырылып құлауынан алдын алу шараларын әзірлеуді қамтиды.
Аумақты сел процестерінен қорғау жөніндегі іс-шаралар ұйымдық-шаруашылық (белсенді) және гидротехникалық (бәсең) іс-шаралар болып бөлінеді.
Жердің опырылып түсуіне қарсы және көшкінге қарсы іс-шаралар:
қауіпті алқаптардың жағдайын анықтауды;
тіреуіш қабырғалар, контрфорстар, пломбалар, белдеулер, анкерлік бекіткіштер, қадалар қою, жарықшақтарды бітеу арқылы нығайтуды, аралас тәсілдерді;
тау жыныстарын тіреуіш қондырғыларымен бекітуді;
фитоорманмелиоративтік жұмыстарды көздейді.

37. Зерттеліп отырған аумақтағы табиғи кешендерді және табиғи-қорық қорының объектілерін сақтау, қалпына келтіру және ұтымды пайдалану мақсатында ғылыми-зерттеу, экологиялық-ағарту және рекреациялық қызмет жүргізіледі.

38. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың ғылыми-зерттеу жұмыстары мазмұнының негізі мынадай екі бағыт болып табылады:
табиғи кешендерді зерттеу жөнінде жүйелі байқаулар ұйымдастыру, табиғи процестердің мониторингі, сондай-ақ биологиялық сан алуандықты сақтаудың, мемлекеттік табиғи-қорық қорының экологиялық жүйелері мен объектілерін қалпына келтірудің ғылыми негіздері мен әдістерін әзірлеу;
табиғи кешендердің экологиялық-танымдық және рекреациялық құндылықтарын зерделеу, аумақты теңдестірілген, реттелмелі рекреациялық мақсатта пайдалану жөнінде шаралар әзірлеу.

39. Экологиялық-ағарту қызметін жоспарлау кезінде туристер мен демалушылардың негізгі тобын ерекше қорғалатын табиғи аумақтың қатаң түрде белгіленген орындары мен объектілеріне тартуға бағытталған шаралар әзірлеу қажет.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың экологиялық-ағарту қызметі екі функцияны - тікелей ағарту, адамға экологиялық тәрбие беру функциясын және аса құнды және қатаң қорғауды қажет ететін учаскелерден рекреациялық лектердің назарын басқа жаққа аударту, олардың осында келуін кідірту функциясын орындайды.

40. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың ақпараты мен насихатының негізгі құралы мына баспа басылымдары болып табылады: кітаптар, кітапшалар, проспектілер, анықтамалықтар, карталар, жолкөрсеткіштер, парақшалар, жарнамалық-баспа қызметі. Бұқаралық ақпарат құралдарымен жұмыс жүргізу үлкен рөл атқарады.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың табиғи ресурстарын пайдалану ерекшеліктерін насихаттаудың басқа бір нысаны ақпараттық стенділер мен аншлагтар болып табылады.

41. Туристік маршруттар мен соқпақтарды таңбалауға да насихаттық, түсіндіру және ақпараттық сипат беру керек. Жол-соқпақ желісінде, қажет болған жерлерде маршруттар көрсеткіштерін орнату көзделеді, олардың тақырыбы, қашықтығы, демалыс орындарының атаулары, осы учаскенің схемалық жоспары көзделеді.
Жобалау кезінде осындай объектілердің бірі Табиғат мұражайы, Визит-Орталық болуға тиіс екенін атап өту қажет, олардың басты рөлі - ерекше қорғалатын табиғи аумақ идеяларын кеңінен тарату.

&4. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың ұсынылатын
санаты және түрі

42. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың санаты мен түрін таңдау кезінде:
табиғи эталондар, бірегей және көне түрлер, генетикалық резерв, ғылыми зерттеулер, экологиялық ағарту және білім беру нысаны ретінде ерекше экологиялық және ғылыми құндылығы бар аумақтың табиғи кешендерінің сақталуы дәрежесі;
аралас аумақтарда жүзеге асырылатын шаруашылық қызметке жол бермейтін немесе елеулі түрде әлсірететін аумақтың оқшаулануы:
ландшафтардың бірегейлігі мен көркемдігі және олардың жоғары пейзаждық және эстетикалық ерекшеліктері;
табиғи ландшафтар мен экологиялық жүйелердің сақталуының айтарлықтай жоғары деңгейі;
мемлекеттік табиғи-қорық қоры объектілерінің өлшемдеріне сәйкес келетін табиғи кешендердің, жанды және жансыз табиғат объектілерінің болуы;
танымдық және тәрбиелік маңызы бар объектілердің болуы, рекреация мен туризмнің әртүрлі нысандарын ұйымдастыруға аумақтың жарамдылығы;
рекреациялық ресурстарды пайдалануға мүмкіндік беретін көлік байланыстарының болуы ескеріледі.

&5. Ұсынылатын шекаралар, алқаптар, сондай-ақ
функционалдық аймақтар, оларды қорғау мен пайдалану
режимдері

43. Ерекше қорғалатын табиғи аумақ шекарасын белгілеу кезінде мыналар ескеріледі:
өздерін ерекше қорғалатын табиғи аумақ құрамына қосу талаптарына сай келетін тән табиғи кешендердің табиғи шептері;
жобалық аумақта орналасқан әртүрлі кәсіпорындарды сыртқа шығару және қайта мамандандыру қажеттілігі мәселелері.

44. Қорықтардың, ұлттық және аймақтық саябақтардың, табиғи резерваттар мен табиғат ескерткіштерінің шекарасын белгілеу кезінде мынадай шектеулер ескеріледі:
ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың негізгі аумағында өндірістік кәсіпорындар, әуежайлар, шахталар, пайдалы қазбалар өндіру жөніндегі карьерлер, сондай-ақ пайдалануға ықтимал жарамды пайдалы қазбалар кеніштері орналастырылмауға тиіс;
ландшафтардың қазіргі жай-күйі, аумақтарды пайдалану сипаты бойынша немесе әлдеқандай басқа белгілері бойынша жүктелген функцияларға сай келмейтін аумақтар есепке алынбайды. Бұл ретте: қалыптасқан антропогендік ландшафтардың өзгеру дәрежесі мен келбеті, табиғат пайдаланудың ерекшеліктері және оларға ілеспе табиғи процестер, оның ішінде шаруашылық қызметтен туындаған ластану мен жайсыз зардаптар ескеріледі.

45. Қорықтар, табиғи саябақтар, табиғи резерваттар шекаралары бойына күзет аймағын орналастыру көзделеді.
Сыртқы шекарасы меншік иелері мен жер пайдаланушылардың жер учаскелерінің шекаралары немесе табиғи географиялық шептер бойынша белгіленетін күзет аймағының ені екі шақырымнан кем болмауы тиіс.
Қазақстан Республикасының Жер Кодексіне және "Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес облыстық (республикалық маңызы бар қалалар, астана) атқару органдары шешім шығару үшін күзет аймағының аумағында күзет режимі мен табиғат пайдалану тәртібі айқындалады.

46. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың жалпы көлемі, оның шекарасы ұсынылады, күзет объектілері айқындалады, бүлінген табиғи кешендерді қалпына келтіру, күзет режимі жөнінде іс-шаралар, қажет болған жағдайларда ерекше қорғалатын табиғи аумақ функционалдық аймақтау белгіленеді.

3. Техникалық-экономикалық негіздеменің
жобасын әзірлеу

47. Ерекше қорғалатын табиғи аумақ құрудың немесе кеңейтудің техникалық-экономикалық негіздемесінің жобасы мына бөлімдерді орындауды қамтиды:
1) ерекше қорғалатын табиғи аумақтың шекарасы, ерекше қорғалатын табиғи аумақтың құрамына алынатын (сатып алынатын) меншік иелері мен жер пайдаланушылар жер учаскелерінің координаты, санаты және көлемі, алып қойылмай ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың құрамына енгізілетін меншік иелері мен жер пайдаланушылар жер учаскелерінің санаттары мен көлемдері, сондай-ақ күзет аймағының шекарасы мен көлемі сипатталған ерекше қорғалатын табиғи аумақтың жерлерін бөлудің жерге орналастыру жобасы (бұдан әрі - жерлер бөлу жобасы);
2) меншік иелері мен жер пайдаланушылардан жер учаскелерін сатып алуға және (немесе) оларды алып қою жөніндегі залалдарды өтеуге, күзет аймағында шаруашылық қызметті шектеуге байланысты, сондай-ақ жерлерді алып қоймай ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру жағдайларындағы шығындар;
3) ерекше қорғалатын табиғи аумақтың инфрақұрылымын құруға және осы аумақты күтіп ұстауға, мемлекеттік табиғи-қорық қорының объектілерін күзету, қорғау және қалпына келтіру жөніндегі іс-шараларды орындауға жұмсалатын шығындар;
4) рекреациялық жүктемелер нормаларын айқындап алып, аумақты функционалдық аймақтауды, белгіленген функционалдық аймақтар шегінде табиғи кешендерді реттелмелі туристік, рекреациялық және шектеулі шаруашылық қызмет мақсаттарында пайдалану шарттары;
5) экологиялық туризмді дамытуды ескере отырып, ерекше қорғалатын табиғи аумақты жоспарлау жобасы және оның инфрақұрылымы (инфрақұрылымды дамытудың бас жоспарын): туристік соқпақтарды, тамашалау алаңдарын, дем алу алаңқайларын, көлік тұрақтарын, кемпингтерді, шатырлы лагерьлерді, қонақүйлерді, мотельдер, туристік базаларды, қоғамдық тамақтандыру, сауда және басқа да мәдени-тұрмыстық мақсаттағы объектілерді, құбырларды, электр және байланыс желілерін, жолдарды орналастыру орындары.

&1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың жерін бөлудің
жерге орналастыру жобасы (жер бөлу жобасы)

48. Бұл бөлімде картографиялық материалдың негізінде әкімшілік облыстар мен аудандар шегінде ерекше қорғалатын табиғи аумақ шекарасының сипаттамасы, географиялық координаттар беріледі, ерекше қорғалатын табиғи аумаққа тұрақты жер пайдалануға берілетін жер учаскелерінің экспликациясы келтіріледі. Алынбай ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың құрамына енгізілетін меншік иелері мен жер пайдаланушылардың жер учаскелерінің көлемі көрсетіледі.

49. Республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жер бөлу жобасы уәкілетті органмен, қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқару органымен келісіледі және оны облыстық (республикалық маңызы бар қала, астана) жер қатынастары жөніндегі уәкілетті органы бекітеді.

50. Жергілікті маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жер бөлу жобасы уәкілетті органның аумақтық органымен, қоршаған ортаны қорғау жөніндегі облыстық органдармен келісіледі және облыстың (республикалық маңызы бар қала, астана) жер қатынастары жөніндегі уәкілетті органы бекітеді.

&2. Меншік иелері мен жер пайдаланушылардан жер
учаскелерін сатып алуға және (немесе) оларды алып қою
жөніндегі шығындарды өтеуге, күзет аймақтарында шаруашылық
қызметті шектеуге байланысты, сондай-ақ жерлерді алып қоймай
ерекше қорғалатын табиғи аймақтар құру жағдайларындағы
залалдар

51. Бұл бөлімде меншік иелері мен жер пайдаланушылардан жер учаскелерін алып қою (сатып алу) жағдайындағы залалдардың болжамды сомалары, күзет аймақтарында шаруашылық қызметті шектеуге байланысты шығындарды өтеу үшін қажет, сондай-ақ жерлерді алып қоймай ерекше қорғалатын табиғи аймақтар құру жағдайларындағы залалдардың сомалары келтіріледі.

&3. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың инфрақұрылымын
құруға және ерекше қорғалатын табиғи аумақты ұстауға,
мемлекеттік табиғи-қорық қоры объектілерін күзету, қорғау
және қалпына келтіру жөніндегі іс-шараларды орындауға
жұмсалатын шығындар

52. Бұл бөлімде ерекше қорғалатын табиғи аумақтың инфрақұрылымы объектілерінің құрылысына (қайта жаңартуға) жұмсалатын шығындардың болжамды сомалары келтіріледі.

53. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың табиғи кешендерін қорғауға, реттеуге, пайдалануға байланысты жүргізілетін жұмыстардың көлемі мен сипаты негізгі және айналым қаражатын қамтитын тиісті материалдық-техникалық база құру қажеттігіне негіз болады.
Негізгі өндірістік қорлар бюджеттік қаражат және ерекше қорғалатын табиғи аумақтың өз қаражаты есебінен сатып алынады.
Негізгі және айналым қаражаты табиғат қорғау және шаруашылық қызметтерді орындауға жұмсалады. Оларға: машиналар, механизмдер, орман өртін сөндіру техникасы, өрт сөндіру, радио байланысы құралдары, техникалық және зертханалық жабдықтар жатады.

54. Ерекше қорғалатын табиғи аумақты орман және дала өрттерінен қорғау мақсатында оларды жобалау кезінде өрт сөндіру-химия стансаларының құрылысы көзделуге тиіс.

55. Ерекше қорғалатын табиғи аумақты міндетті табиғат қорғау мақсаттарымен үйлестіре отырып рекреациялық пайдалану, сондай-ақ аумақтың ландшафтық ерекшеліктері оның кеңістік-жоспарлау ішкі шаруашылық құрылымын айқындайды.

56. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар айналмаларға (инспекторлық учаскелерге) бөлініп, олар техникалық учаскелерге біріктіріледі. Бір айналманың нормативтік көлемі бір инспекторға шаққанда "Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде ормандарды күзету, қорғау, молықтыру және орман өсіру жөніндегі нормалар мен нормативтерді бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 19 қаңтардағы N 53 қаулысына сәйкес айқындалады.
Айналмалар мен техникалық учаскелердің нақты көлемін айқындау кезінде мына факторлар ескерілуі тиіс:
аумақтың рельефі мен ландшафтары;
аумақтың шолынуы;
аумаққа ұйымдаспай келу мүмкіндігі;
жақын маңдағы елді мекендер халқының аумақтағы ресурстарды пайдалану мүмкіндігі;
аумақтың жол торабы мен өткізгіштігі;
күнделікті қарауылдау үшін қажет уақыт.
Айналмалар неғұрлым жоғары санатқа - техникалық учаскеге өтетін күзет қызметінің тізбегінің төменгі құрылымдық буыны болып табылады.

57. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың құрылымдық бөлімшелері арасында байланыс жүйесі жобаланады, маусымдық қарауылдау жолдары және оны жүзеге асыру үшін қажет көлік құралдары айқындалады.

58. Ерекше қорғалатын табиғи аумақты жобалау кезінде орталық усадьбаның орнын таңдауға және кордондардың орналасуына ерекше назар аударылады.

59. Кордондар күзет қызметінің инспекторлары барлық айналмаларды біркелкі күзетуді қамтамасыз етіп, барлық негізгі жолдар мен қатынас бағыттарын бақылай алатындай етіп жобаланады.
Мемлекеттік табиғи қорықтарда кордондарды күзет аймағында аумақтың периметрі бойынша орналастыру көзделеді.

60. Ерекше қорғалатын табиғи аумақты басқару құрылымы табиғат қорғау ұйымының мақсаттарымен және міндеттерімен, табиғи ерекшеліктерінің сипатымен, аумақты игерілу дәрежесімен, рекреациялық объектілердің болуымен, тұрақты және уақытша тұратын тұрғындар санымен, табиғи кешендерде болып жататын процестерге бақылау жасау қажеттігімен айқындалады.

61. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың құрылымын қалыптастыру үшін "Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" Қазақстан Республикасының Заңы мен "Мемлекеттік қызметшілер болып саналмайтын мемлекеттік мекемелердің қызметкерлеріне еңбекақы төлеу жүйесі туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылғы 11 қаңтардағы N 41 қаулысы базалық құжаттар болып табылады. Қараныз P070001400

62. Табиғат қорғау және ғылыми мекемелер болып табылатын мемлекеттік табиғи қорықты, мемлекеттік ұлттық және өңірлік табиғи саябақтарды, мемлекеттік табиғи резерватты басқарудың үлгілік құрылымы әкімшілік-басқару аппаратын, табиғи кешендерді қорғау бөлімін, ғылым, ақпарат және мониторинг бөлімін, экологиялық ағарту және туризм бөлімін, қаржы және ұйымдық жұмыс бөлімін, шаруашылық бөлімін қамтиды.
Жоспарланып отырған ерекше қорғалатын табиғи аумақтың ерекшеліктері ескеріле отырып, өзге де басқару құрылымы да ұсынылуы мүмкін.

63. Табиғат қорғау мекемелері күзет қызметінің штат саны аумақтың көлеміне, бөлінген техникалық учаскелер мен айналмалардың санына байланысты.

64. Ерекше қорғалатын табиғи аумақ қызметінің экономикалық тетігі құрылыс, табиғи кешендерді ұстау, қорғау және молықтыру жөніндегі іс-шараларды қаржыландыруға республикалық және жергілікті бюджеттерден бөлінетін қаражат пен жеке және заңды тұлғаларға ақылы қызметтер көрсетуден түскен ерекше қорғалатын табиғи аумақтың өз қаражатын, сондай-ақ, тауарлар өткізуден түскен табыстарды жұмсауды қамтиды.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақты жобалау кезінде қаржыландыру көздері белгіленуге тиіс, олардың қатарында:
бюджеттік қаражат;
табиғат қорғау мекемелерінің қаражаты;
гранттар, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды дамыту қорларының қаражаты, жеке және заңды тұлғалардың ерікті жарналары мен қайырымдылық қаражаты болады.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың шығындарын:
күрделі құрылысқа, күрделі жөндеуге және инфрақұрылым объектілерін қайта жаңартуға;
табиғи кешендер мен объектілерді сақтауға және қалпына келтіруге;
экологиялық тәртіп бұзушылық зардаптарын жоюға;
ақпараттық қызмет көрсетуге, ерекше қорғалатын табиғи аумақтың табиғи және мәдени құндылықтарын насихаттауға;
аумақты көркейтуге;
әкімшілік-басқару шығындарына және ағымдағы қызмет көрсетуге жатқызу қажет.

&4. Аумақты функционалдық аймақтау, күзет режимінің
түрі және реттелмелі туристік, рекреациялық және шектеулі
шаруашылық пайдалану шарттары

65. Аумақтың экологиялық, рекреациялық және қала салу ерекшеліктерін зерделеу жолымен айқындалатын және бірегей табиғи кешендерді, сирек кездесетін түрлер мен қауымдастықтарды қатаң күзетуді қамтамасыз ететін функционалдық аймақтау ерекше қорғалатын табиғи аумақтың жоспарлы ұйымдастырылуының негізі болып табылады.
Әрбір функционалдық аймақ үшін табиғат кешендерін күзету мен ықтимал реттелмелі, рекреациялық және шектеулі шаруашылық қызметтің тиісті режимі айқындалады. Рекреациялық жүктемелер нормалары айқындалады.

66. Заңды тұлға мәртебесі бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың қорық аймақтары алқабының пайыздық арақатынасын мынадай шекте айқындау ұсынылады: мемлекеттік табиғи қорықтар 100 %, мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтар 40 %, мемлекеттік табиғи резерваттар 30 %-дан аспауға тиіс.

&5. Ерекше қорғалатын табиғи аумақты және оның
инфрақұрылымын жоспарлау жобасы (инфрақұрылымды
дамытудың бас жоспары)

67. Инфрақұрылымды дамытудың бас жоспары мыналарды қамтиды:
1) туристік әлеуетті анықтау:
туристік қызметті дамыту үшін жергілікті әлеуметтік-экономикалық факторларға, табиғи, тарихи-мәдени және әкімшілік ресурстарға талдау жасау;
туристік әлеуетті, туристік мүмкіндіктердің шектері мен көлемдерін айқындау және бағалау (оның ішінде жобалау аумағының жол берілетін рекреациялық сиымдылығының есеп-қисабы);
туристік және рекреациялық қызметтен төлемдер түсуінің қазіргі жай-күйіне талдау жасау, инфрақұрылымды дамытудың бас жоспарына сәйкес инфрақұрылымды дамытуды ескере отырып, көрсетілген қаражаттың түсуін болжамдау;
жеке және заңды тұлғалар (жергілікті халық, туристік агенттіктер, отандық және шетелдік инвесторлар) үшін туристік қызметтен табыс табуда экономикалық басымдықтарды айқындау;
ерекше қорғалатын табиғи аумақтар әкімшілігінің туристік фирмалармен және туризм инфрақұрылымын дамыту үшін тартылатын мамандармен бірлескен қызметін жоспарлау.
2) туризм инфрақұрылымын жоспарлау:
аумақтың функционалдық аймақталуын, экологиялық талаптарды, эстетикалық талғамды, ұзақ мерзім қызмет етуін, туристер мен қоршаған орта үшін үнемді және қауіпсіз болуын ескере отырып, туристік және рекреациялық мақсаттағы объектілерді: туристік маршруттарды (соқпақтарды), тамашалау алаңдарын, аялдау алаңқайларын, көлік тұрақтарын, кемпингтер, шатырлы лагерьлер, қонақүйлер, мотельдер, туристік базалар (кешендер), қоғамдық тамақтандыру, сауда және басқа да мәдени-тұрмыстық мақсаттағы объектілерді, бақылау-өткізу бекеттерін, аншлагтар (жоспарланып отырған объектілердің қысқаша сипаттамасымен және жол берілетін рекреациялық жүктемелердің, өткізу қабілетінің есеп-қисабымен) орналастыру орындарын айқындау;
белгіленген нормаларға сәйкес көлік инфрақұрылымы, жылумен жабдықтау, сумен жабдықтау, канализация, байланыс объектілерін орналастыру орындарын айқындау;
3) санитариялық нормаларға сәйкес қатты тұрмыстық қалдықтарды кәдеге жаратудың экологиялық қауіпсіз тәсілдері мен орындарын жобалау;
4) туристік қызмет мониторингінің әдістерін әзірлеу, сондай-ақ ерекше қорғалатын табиғи аумақ қызметкерлерінің болуы және жұмыс режимі;
5) туризм инфрақұрылымының кадрлармен қамтамасыз етілуін негіздеу, ерекшеліктерді ескере отырып, ерекше қорғалатын табиғи аумақта туристердің болу ережесін әзірлеу.

68. Ерекше қорғалатын табиғи аумақты жоспарлаудың жалпы принципі әртүрлі өзара байланысты жоспарлау элементтерінің жүйесін қалыптастыру болып табылады, оларға мыналарды жатқызуға болады:
неғұрлым маңызды және қызықты көрсету объектілері шоғырланған аудандарды қамтитын туристік-рекреациялық аймақтар. Бұл аймақта туристік кешендер, демалыс базалары, шатырлы қалашықтар орналасады;
туризмге және экскурсияға арналған ландшафтық-маршруттық дәліздер;
негізгі көлік жолдарын дамыту және келушілердің негізгі легін қабылдау, оларды орналастыру күзет аймағы шегінде жүзеге асырылады;
ерекше қорғалатын табиғи аумаққа негізгі кірме жолдарда саяхат жоспарын жасауға және неғұрлым құнды көрікті жерлер туралы мәліметтер алуға болатын жақсы ұйымдастырылған ақпараттық-таныстыру қызмет орталығы бар кіру орталықтары жобаланады.

69. Табиғат және қала салу жағдайларының әртүрлілігі алуан түрлі жоспарлау құрылымдарын қалыптастыруды көздейді, олардың негізгілері мыналар болып табылады:
1) шеңберлі жоспарлау құрылымы, онда қорық аймақтары орталық, ал рекреациялық аймақтар - шеткі жағдайды иеленеді;
2) линиялық жоспарлау құрылымы, саябақтың функционалды аймақтарының ретімен алмасып отыруы және саябақ аумағына екі жақтан келіп кіруді көздейтін желілік табиғи белдеулердің болуы негізінде құралған желілік жоспарлау құрылымы;
3) тұйықталған жоспарлау құрылымы рекреациялық аймақтар орталықта орналасқан жағдайда орын алуы мүмкін;
4) шеңберлі, желілік және тұйықталған құрылымдардың қосындысын құрайтын құрама жоспарлау құрылымы.

70. Рекреациялық пайдалану аймағы шегінде туристік және рекреациялық қызметтің қарқындылығы функционалдық аймақтау кезінде белгіленген рекреациялық сиымдылық деңгейімен және табиғат пайдалану режимімен реттеледі. Туризм түрлерінің барынша көп шоғырлануы мен сан алуандығы қауырт рекреациялық пайдалану және шектеулі шаруашылық қызмет аймағында, сондай-ақ ерекше қорғалатын табиғи аумақтың күзет аймақтарында орын алған.
Ерекше қорғалатын табиғи аумаққа келушілерді орналастыру және оларға қызмет көрсету рекреациялық кешендерде және қызмет көрсету орталықтарында жүргізіледі.
Кешеннің көлемі орналасқан жеріне және қызмет көрсету маршрутының түріне: желілік, радиалдық немесе шеңберлік түрлеріне байланысты.
Рекреациялық аймақтарда сиымдылығы шағын қызмет көрсету орталықтары құрылады. Олар туристік маршруттар қиылысатын орындарда немесе туристік объектілеріне жақын маңда орналастырылады және келушілердің аз мөлшеріне бастапқы қызмет көрсетуге есептеледі. Бұл - маусымдық қызмет көрсетуге арналған шатырлы қалашықтар, лагерьлер, қоғамдық тамақтандыру, тұрмыстық қызмет көрсету, сауда кәсіпорындары.

71. Шаруашылық құрылыстарын мүмкіндігіне қарай рекреациялық кешеннен тысқары жерлерге ерекше қорғалатын табиғи аумақтың шаруашылық немесе күзет аймағына шығару керек, мұнда рекреациялық аймақтарға орталықтандырылған шаруашылық қызметін көрсетуді ұйымдастырған жөн.
Рекреация мекемелерінің бағыты мен сиымдылығы ерекше қорғалатын табиғи аумақтың негізгі бағытына, табиғи жағдайларға, көрсету және туризм объектілерінің болуына сай келуге тиіс.

72. Ерекше қорғалатын табиғи аумаққа келуді аумақтық ұйымдастыру ерекше қорғалатын табиғи аумақтың белгілі бір учаскесіне туристердің санын шектеу немесе олардың көп мөлшерін тарту мақсатында туристер лектерін реттеумен, олардың аумақтар бойынша бөлінуіне қатаң бақылау орнатумен тұжырымдалады. Туристік маршруттар мен соқпақтарды тарту кезінде негізгі өлшем олар өтетін табиғи кешендерге рұқсат етілетін рекреациялық жүктемелерді есепке алу болып табылады.
Экологиялық соқпақтар ерекше қорғалатын табиғи аумақтың рекреациялық қызметі сүйенетін негізгі құрылымдық элемент болып, өздерінің негізгі функцияларының бірін - демалушы адамның экологиялық білім алуын ұйымдастыруды орындайды.
Табиғат қорғау қызметінің жаңа нысаны ретінде экологиялық соқпақтарды жобалау өзара байланысты үш мақсатты: рекреацияны, оқытуды және тәрбиелеуді көздейді. Экологиялық соқпақтың екі басты талабы болуға тиіс, олар: келушілердің әртүрлі санаты үшін тартымдылық және барлық жас топтарына шаққанда хабардар болушылық.
Қорықтарда және ерекше қорғалатын табиғи аумақтың басқа түрлерінің қорық режимі бар учаскелерінде тек арнайы ғылыми-зерттеу экологиялық соқпақтарын ғана, ал қалған аймақтарда - таныстыру, оқыту, ағарту және басқа да экологиялық соқпақтар түрлерін ұйымдастыруға болады.
Соқпақ жүктемесі оның ұзындығына, маршруттың күрделілігіне, учаскенің рекреациялық сиымдылығына, көру нүктелерінің алуан түрлі болуына, тұрақтардың кеңдігіне байланысты. Бұл компоненттер туристер топтарының өту уақыты мен топтардағы адамдар санын айқындайды. Бұл көрсеткіштер соқпақты жабдықтауға жұмсалатын шығындарды айқындайды.

73. Ерекше қорғалатын табиғи аумақта туристік және экологиялық соқпақтар мен маршруттар жобалау және құру Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі 2007 жылғы 11 наурызда N 4564 нөмірмен тіркеген Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Орман және аңшылық шаруашылығы комитеті төрағасының 2007 жылғы 9 ақпандағы N 56 бұйрығымен бекітілген Мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтар аумағындағы реттелмелі туризм және рекреация ережесіне және Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Орман және аңшылық шаруашылығы комитеті төрағасының 2006 жылғы 24 қазандағы N 234 бұйрығымен бекітілген ерекше құнды экологиялық жүйелер мен объектілерді қамтымайтын арнайы бөлінген учаскелерде мемлекеттік табиғи қорықтарда реттелмелі экологиялық туризмді өткізу үшін экскурсиялық соқпақтар мен маршруттар құру ережесіне сәйкес жүзеге асырылады.

74. Жолдар кең көріністі панораммалар мен перспективаларды шолуды, алыстағы көру объектілерін байқау мүмкіндігін есепке ала отырып жобаланады. Егер трассаның пейзаждық учаскелері арасында құндылығы шамалы ландшафтары бар орындар сыналап кірген болса, оны байытуды көздеу қажет.
Қызмет көрсету объектілерінің ықтимал құрылыс көлемдерін анықтау үшін аумақтарды резервке қалдыру мақсатында уақытша және тұрақты тұрғындарға, сондай-ақ қысқа мерзімді демалушыларға қажеттіліктің есеп-қисабы жасалады.

75. Көлік байланыстарына, оның ішінде жалпы жұрт пайдаланатын көлік жолдарына (темір жол, тас жол, қара жол, кеме қатынайтын өзендер, көлдер), ерекше қорғалатын табиғи аумаққа көлік қызметін көрсетуде олардың атқаратын рөліне, көлік жолдарының оған түйісетін тұстарына талдау жасалады. Жолдардың жұмыс істеуінің маусымдығы, ерекше қорғалатын табиғи аумақ жеріндегі олардың ұзындығы, қажеттіліктердің көлік жолдарымен қамтамасыз етілуі сипатталады.
Автокөлік құралдары орналасқан жерлер (гараждар, тұрақтар) туралы деректер келтіріледі.

76. Көлік байланыстарын жобалауға қойылатын негізгі талаптар:
ерекше қорғалатын табиғи аумақтың жоспарлау-сәулет құрылымына сәйкестігі;
жұмыс істеп тұрған жол желісін ұтымды пайдалану;
келушілердің жүріп-тұру және пайдалы ақпарат алу жөніндегі қажеттіліктерін қанағаттандыру;
қоршаған ортаны қорғау талаптарына сәйкестігі;
ерекше қорғалатын табиғи аумақтың рекреациялық сиымдылығының сәйкестігі.

77. Жобалау кезінде жолдардың мынадай түрлері бөліп алынуы мүмкін:
айналма жолдар - күзет аймағынан өтеді және жоспарлау аудандарының арасында байланысты қамтамасыз етуге арналған, сыртқы автокөлік трассаларын ерекше қорғалатын табиғи аумақтың ішкі жолдарымен байланыстыратын тарқату жолының міндеттерін орындайды. Жолаушылар көлігі мен жеңіл көліктің негізгі легі осы жолмен өтеді;
бас трасса - туристік көліктің жүруіне арналған. Оның ауқымы баяу қозғалыс жылдамдығына есептелуге тиіс. Онда автотұрақтар мен тамашалау алаңдарының болуы ескерілуі керек;
рекреациялық кешендерге кірме жолдар - айналма (тарқату) жолды рекреациялық кешендермен, қызмет көрсету мекемелерімен байланыстырады;
шалғай туризм мекемелері мен объектілеріне кірме жолдар;
қорық аймақтары учаскелеріндегі режимдік жолдар тек қызмет көрсету көлігінің жүруіне арналған. Келушілердің осы жолдармен емін-еркін жүріп-тұруына тыйым салынған, ерекше қорғалатын табиғи аумақ қызметкерлерінің бастап жүруімен экскурсиялық топтардың ғана жүруі көзделген;
шаруашылық жолдар - орманға күтім жасау үшін, жануарларға жемшөп әкелу, шектеулі шаруашылық қызметін жүргізу үшін пайдаланылады;
туристік соқпақтар мен маршруттар - туристер мен туристік топтардың ұйымдасқан қозғалысына арналған.

78. Моторлы (көлікті) туристер легін реттеуге жоспарлау іс-шараларымен, тұрақтар мен кемпингтердің сиымдылығымен, сондай-ақ ерекше қорғалатын табиғи аумақта болу ұзақтығымен қол жеткізіледі.

79. Көлік қызметін көрсету мекемелерінің желісін ерекше қорғалатын табиғи аумақтың аумағынан тыс жерлерде, тек күзет аймағы мен кіреберістерде орналастыру керек.

80. Аумақты инженерлік жағынан қамтамасыз ету жөніндегі деректер: құрылыстар мен сумен жабдықтау және су бөлу желілері, электрмен және жылумен жабдықтау, газбен жабдықтау, байланыс жүйесінің жұмысы бойынша мәліметтерді қамтиды.

81. Инженерлік жабдықтар желілерін жобалау аумақтың функционалдық аймақталуын, ерекше қорғалатын табиғи аумақтың ландшафтық ерекшеліктерін және оны құру мақсаттарын ескере отырып, ерекше қорғалатын табиғи аумақтың табиғи кешендерін барынша сақтап қалу жағдайында жүргізіледі.
Тік құлама жарларда көшкіндерден қорғану көзделуге тиіс. Зілзала қаупі жоғары аймақтарда жер сілкіну құбылыстарынан қорғану қажет.

82. Ерекше қорғалатын табиғи аумақта барлық рекреациялық мекемелер үшін орталықтандырылған сумен жабдықтау көзделеді. Ластанудың алдын алу мақсатында су тартқынын айналасында жобалау кезінде санитарлық қорғау аймағы көзделуі тиіс.
Су тартқы су ағысының бойында елді мекеннен биік орналасуы тиіс. Жақын орналасқан объектілер үшін топтастырылған су тартқыларды пайдалану ұсынылады.
Туристік жатын орындарды және ерекше қорғалатын табиғи аумақтың басқа да шалғай объектілерін сумен жабдықтау әдетте жер асты суымен қамтамасыз етіледі.

83. Қоршаған ортаны сақтау және су көздерінің ластануын болдырмау үшін рекреациялық мекемелер үшін ағын суды биологиялық жолмен толық тазалау қондырғылары орналасқан алаңы бар орталықтандырылған канализация жүйесін орнату көзделеді. Тазаланған соң оны жергілікті жағдайларға байланысты кейіннен пайдалану үшін егіс алқабына шығару жөнінде ұсыныс жасауға болады.

84. Электр желілері ерекше қорғалатын табиғи аумақтың күзет, рекреациялық және шаруашылық аймақтарында жобаланады.

85. Жобалау кезінде жел мен күн көзін пайдаланатын қондырғыларды және энергияның басқа да балама көздерін қолдану мүмкіндігі туралы ұсыныстар беріледі.