Об утверждении Правил применения методов ликвидации аварийных разливов нефти на море и внутренних водоемах Республики Казахстан

Приказ Министра энергетики Республики Казахстан от 14 июня 2016 года № 247. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 22 июля 2016 года № 13970. Утратил силу приказом Министра энергетики Республики Казахстан от 28 апреля 2018 года № 157 (вводится в действие с 29.06.2018)

Сноска. Утратил силу приказом Министра энергетики РК от 28.04.2018 № 157 (вводится в действие с 29.06.2018).

В соответствии с подпунктом 29) статьи 17 Экологического кодекса Республики Казахстан от 9 января 2007 года, ПРИКАЗЫВАЮ:

1. Утвердить прилагаемые Правила применения методов ликвидации аварийных разливов нефти на море и внутренних водоемах Республики Казахстан.

2. Комитету экологического регулирования, контроля и государственной инспекции в нефтегазовом комплексе Министерства энергетики Республики Казахстан в установленном законодательством Республики Казахстан порядке обеспечить:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) направление копии настоящего приказа на официальное опубликование в периодические печатные издания и информационно-правовую систему "Әділет" в течение десяти календарных дней после его государственной регистрации в Министерстве юстиции Республики Казахстан, а также в Республиканское государственное предприятие на праве хозяйственного ведения "Республиканский центр правовой информации" Министерства юстиции Республики Казахстан" в течение пяти рабочих дней со дня получения зарегистрированного приказа;

3) размещение настоящего приказа на официальном интернет-ресурсе Министерства энергетики Республики Казахстан и интранет-портале государственных органов;

4) в течение десяти рабочих дней после государственной регистрации настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан представление в Департамент юридической службы Министерства энергетики Республики Казахстан сведений об исполнении мероприятий, предусмотренных подпунктами 2) и 3) настоящего пункта.

3. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего вице-министра энергетики Республики Казахстан.

4. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Министр энергетики
Республики Казахстан	К. Бозумбаев

"СОГЛАСОВАН"

Министр сельского хозяйства

Республики Казахстан

______________ А. Мырзахметов

15 июня 2016 года

"СОГЛАСОВАН"

Министр по инвестициям и развитию

Республики Казахстан

_____________ А. Исекешев

17 июня 2016 года

"СОГЛАСОВАН"

Министр внутренних дел

Республики Казахстан

______________ К. Касымов

23 июня 2016 года

Утверждены приказом Министра энергетики Республики Казахстан от 14 июня 2016 года № 247

Правила
применения методов ликвидации аварийных разливов нефти на море
и внутренних водоемах Республики Казахстан
Глава 1. Общие положения

1. Настоящие Правила применения методов ликвидации аварийных разливов нефти на море и внутренних водоемах Республики Казахстан

(далее – Правила) разработаны в соответствии с подпунктом 29) статьи 17 Экологического кодекса Республики Казахстан от 9 января 2007 года

(далее – Кодекс) и определяют порядок применения методов ликвидации аварийных разливов нефти на море и внутренних водоемах Республики Казахстан.

2. Настоящие Правила распространяются на недропользователей, осуществляющих нефтяные операции (далее – недропользователь), физических и (или) юридических лиц, осуществляющих деятельность на море и внутренних водоемах, связанную с риском разлива нефти (далее – физические и (или) юридические лица), а также организации, имеющие ресурсы по ликвидации нефтяных разливов, уполномоченные органы и местные исполнительные органы, участвующие в ликвидации последствий аварийного разлива нефти на море и внутренних водоемах Республики Казахстан.

3. В настоящих Правилах используются следующие термины и определения:

1) анализ суммарной экологической пользы (далее – АСЭП) – процесс выбора наиболее эффективных методов ликвидации аварийных разливов нефти на море и внутренних водоемах Республики Казахстан

(далее – методы ЛАРН) и оценка их воздействия на окружающую среду, и здоровье населения;

2) контролируемое сжигание нефтяного пятна – это один из методов ЛАРН, используемый для сжигания плавающего нефтяного пятна, которое может быть локализовано при помощи механических средств и химических собирателей.

Иные термины и определения, используемые в настоящих Правилах, применяются в соответствии с законодательством Республики Казахстан в области охраны окружающей среды.

4. Согласно пункту 66 Национального плана по предупреждению нефтяных разливов и реагированию на них в море и внутренних водоемах Республики Казахстан, утвержденного приказом Министра энергетики Республики Казахстан от 23 февраля 2015 года № 134 (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов № 10908) (далее – Национальный план) для ликвидации разливов нефти на море и внутренних водоемах Республики Казахстан используются следующие методы:

1) механическое сдерживание и сбор нефти с поверхности воды (включая отклонение нефтяного пятна от чувствительных ресурсов);

2) контролируемое сжигание нефтяного пятна;

3) применение химических средств.

5. В соответствии с подпунктом 3) пункта 8 и пунктом 68 Национального плана применение и выбор методов ликвидации разлива нефти определяются и осуществляются в соответствии с планом по предупреждению и ликвидации разливов нефти недропользователей, физических и юридических лиц, осуществляющих деятельность на море связанную с риском разлива нефти, осуществляемый в соответствии с объектовым уровнем управления (далее – объектовый план) на основании оценки рисков и анализа суммарной экологической пользы. Применение химических средств или контролируемого сжигания нефтяного пятна допускается при наличии согласования уполномоченного органа в области охраны окружающей среды.

6. В соответствии с пунктом 69 Национального плана и пунктом 10 статьи 199 Кодекса при аварийном разливе нефти недропользователь, физические и (или) юридические лица, чья деятельность может повлечь аварийный разлив нефти, осуществляют механическое сдерживание и сбор нефти с поверхности воды, если позволяют условия и наличие оборудования, и информируют территориальное подразделение уполномоченного органа в области охраны окружающей среды (далее – территориальное подразделение уполномоченного органа) об аварийном разливе нефти.

7. Согласно пункту 2 статьи 159 Кодекса результаты наблюдения за применением методов ЛАРН и данные, полученные в ходе наблюдения, подтверждаются в письменной, электронной, аудиовизуальной или иной форме.

8. При применении методов ЛАРН рекомендуются к использованию международная практика и стандарты, разработанные Международной морской организацией (IMO), Международной ассоциацией представителей нефтегазовой промышленности по экологическим и социальным вопросам (IPIECA), Федерацией владельцев танкерного флота по ликвидации морских разливов нефти, химических продуктов и иных вредных веществ (ITOPF), Американским обществом по материалам и их испытаниям (ASTM).

Глава 2. Порядок применения методов ЛАРН
Параграф 1. Определение и выбор методов ЛАРН на основе АСЭП

9. При определении и выборе методов ЛАРН на основе АСЭП необходимо ориентироваться на максимальную защиту здоровья людей и окружающей среды.

10. АСЭП проводится, как на стадии разработки объектового плана, так и при возникновении и ликвидации аварийного разлива нефти.

Схема проведения этапов АСЭП указана в приложении 1 к настоящим Правилам и включает следующие этапы:

1) сбор и оценка информации:

о природной среде, животных и растениях, подверженных негативному воздействию аварийного разлива нефти, физических и химических характеристиках разлитой нефти, геоморфологических объектах в прибрежной зоне, возможном влиянии аварийного разлива нефти на чувствительные экосистемы, включенные в государственный кадастр особо охраняемых природных территорий и социально-экономические условия местности (рыболовные хозяйства, рекреационные зоны, водозаборные сооружения и т.д.), в том числе о возможном вреде, наносимом животному и растительному миру и среде их обитания;

об относительной важности природной среды и допустимом промежутке времени возможного нахождения ее под воздействием;

об экспериментальных данных и об имевшихся разливах нефти, а также о примененных методах ЛАРН;

о возможностях и ограничениях методов ЛАРН, указанных в приложении 2 к настоящим Правилам, путем проведения сравнительного анализа;

2) разработка возможных сценариев разливов нефти на основе математического и/или компьютерного моделирования и определение методов их ликвидации;

3) оценка возможностей и ограничений методов ЛАРН в зависимости от экологических и социальных последствий;

4) выбор оптимального метода ЛАРН или их комбинаций.

11. В соответствии с пунктом 27 Национального плана недропользователь согласовывает АСЭП с территориальным подразделением уполномоченного органа на стадии разработки объектового плана путем его предоставления в территориальное подразделение уполномоченного органа. Предоставленные в территориальное подразделение уполномоченного органа результаты АСЭП согласовываются в течение часа с момента получения АСЭП.

Если условия и сценарии разлива нефти, предусмотренные объектовым планом, не совпадают с реальными условиями разлива нефти, то решение о допустимости применения химических средств или контролируемого сжигания нефтяного пятна рассматривается в оперативном порядке уполномоченным органом в области охраны окружающей среды на основе анализа суммарной экологической пользы.

12. В случаях аварийного разлива нефти с судов, АСЭП проводится организацией, имеющей ресурсы по ликвидации аварийных разливов нефти, определяемой судовладельцем на основании заключенного контракта и согласовывается с территориальным подразделением уполномоченного органа в течение часа с момента получения АСЭП.

13. В случаях аварийного разлива нефти, который произошел с неизвестного судна или при наличии пятна нефти, не находящегося на какой-либо контрактной территории, АСЭП проводится организацией, имеющей ресурсы по ликвидации аварийных разливов нефти, определяемой местным исполнительным органом соответствующей области и согласовывается территориальным подразделением уполномоченного органа в течение часа с момента получения АСЭП.

Параграф 2. Механическое сдерживание и сбор нефти с поверхности
воды (включая отклонение нефтяного пятна от
чувствительных ресурсов)

14. Механическое сдерживание и сбор нефти с поверхности воды осуществляются в соответствии с Нормативами и требованиями к материалам и веществам, необходимым для проведения работ по очистке моря, утвержденными приказом Министра энергетики Республики Казахстан от 13 марта 2015 года № 189 (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов № 10838).

15. При ликвидации аварийных разливов нефти необходимо обеспечить максимально возможные места для хранения собранной нефти. Слив собранной воды с судов, образовавшейся в результате механического сбора нефти, согласовывается с территориальным подразделением уполномоченного органа охраны окружающей среды, в соответствии с Правилом 4 приложения 1 Международной конвенции по предотвращению загрязнения с судов 1973 года, измененной Протоколом 1978 года, к которой Республика Казахстан присоединилась постановлением Кабинета Министров Республики Казахстан от 4 марта 1994 года.

Параграф 3. Контролируемое сжигание нефтяного пятна

16. Контролируемое сжигание нефтяного пятна осуществляется:

1) на воде, исключая камышовую зону;

2) на снегу или в ледовых условиях.

17. Контролируемое сжигание нефтяного пятна осуществляется при толщине нефтяного пятна не менее 3 миллиметров и отдаленности от населенного пункта не менее 5 километров, от камышовой зоны не менее 2 километров.

18. Безопасное расстояние устанавливается в целях обеспечения охраны и здоровья и безопасности населения при проведении работ по контролируемому сжиганию нефтяного пятна вследствие образования дымового шлейфа.

19. Перед началом проведения контролируемого сжигания нефтяного пятна разрабатываются следующие меры:

1) план обеспечения безопасности на месте проведения контролируемого сжигания нефтяного пятна с подробным описанием принимаемых мер по оценке и управлению рисками, персоналом по реагированию, включая обеспечение средствами индивидуальной защиты и ресурсами для немедленного прекращения горения при малейшей угрозе выхода процесса сжигания нефтяного пятна из-под контроля;

2) предложения о безопасном расстоянии проведения работ по контролируемому сжиганию нефтяного пятна в целях обеспечения охраны здоровья и безопасности населения;

3) подробную информацию о разливе нефти, в том числе местоположение планируемого контролируемого сжигания нефтяного пятна, тип нефти (в том числе указывается предполагаемая степень эмульгирования) и оценочные данные по объемам нефти: разлитого количества, ликвидированного при помощи контролируемого сжигания нефтяного пятна;

4) прогноз погодных условий при планируемом контролируемом сжигании нефтяного пятна, включая осадки, скорость ветра, температуру воздуха, состояние моря и внутренних водоемов;

5) процент ледяного покрова, состояние моря и внутренних водоемов;

6) предлагаемую систему поджога;

7) предлагаемое к использованию специализированное оборудование;

8) предлагаемые дополнительные материалы и средства для обеспечения контролируемого сжигания нефтяного пятна, включая суда и транспортные средства;

9) информацию о наличии населенных пунктов в радиусе 16 километров или аэропортов в радиусе 32 километров;

10) предлагаемый способ сбора, хранения и утилизации несгоревшего остатка;

11) информацию о наличии мест обитания редких и находящихся под угрозой исчезновения видов животных в радиусе 5 километров;

12) варианты проведения пробного сжигания для проверки и подтверждения направления движения дымового шлейфа в воздухе и его рассеивания до проведения контролируемого сжигания нефтяного пятна, если возможно провести пробное сжигание.

20. В зависимости от способа локализации и поджига нефтяного пятна подбирается соответствующее оборудование.

Параграф 4. Применение химических средств

21. В настоящих Правилах рассматриваются химические средства – диспергенты, сорбенты.

22. Диспергенты применяются с целью ускорения естественных процессов биодеградации нефти в толще воды и снижения концентрации нефтепродуктов в районе разлива, восстановления массо- и энергообмена морской среды с атмосферой, снижения пожароопасности разлива, предотвращения возможности замазучивания береговой полосы, перьевого покрова морских птиц и кожного покрова животных.

23. Потенциальный риск применения диспергентов связан с повышенным уровнем токсикологического воздействия диспергированной нефти в толще воды по сравнению с уровнем, образуемым при естественном диспергировании. Степень вредного воздействия диспергированной нефти на морские организмы зависит от условий воздействия (глубина воды, концентрация диспергированной нефти, длительность воздействия, процент диспергирования и растворения), а также свойственной для некоторых организмов чувствительности к диспергированной нефти, которые учитываются при АСЭП.

24. К применению допускаются диспергенты, внесенные в перечень диспергентов, допустимых к применению при разливах нефти в море и внутренних водоемах Республики Казахстан, утверждаемые уполномоченным органом в области охраны окружающей среды в соответствии с подпунктом 24-2) статьи 17 Кодекса.

25. Применение диспергентов осуществляется на воде и под водой. При применении диспергентов необходимо руководствоваться паспортом безопасности химической продукции, в соответствии с пунктом 2 статьи 15 Закона Республики Казахстан "О безопасности химической продукции". Диспергенты относятся к группе горючих веществ, поэтому при работе с ними запрещается пользоваться открытым огнем. При обработке тонких пленок разлитой нефти (0,01-0,001 мм) могут применяться растворы диспергентов в воде, которые пожаробезопасны.

26. Применение диспергентов допускается при:

1) глубине воды более 10 метров;

2) расстоянии от берега более 1 километра;

3) отсутствии участков чувствительных экосистем, включенных в государственный кадастр особо охраняемых природных территорий, и социально-экономических объектов на расстоянии 1 километра.

27. Обработку диспергентом прекращают, когда на поверхности воды исчезают черные пленки нефти и/или инструментальный мониторинг показывает, что обработка не оказывает влияния на концентрацию нефти в воде.

28. В зависимости от способа распыления диспергентов подбирается соответствующее оборудование.

29. Сорбенты (опилки, торф, цеолит и другие вещества натурального происхождения) применяются на глубине менее 10 метров и участках чувствительных экосистем, включенных в государственный кадастр особо охраняемых природных территорий, применяются с целью поглощения нефти, ее связывания и аккумуляции.

30. Сорбенты требуют дальнейшего сбора механическими средствами и утилизации на берегу в течении суток после их использования.

31. После завершения всех работ по ликвидации разлива нефти, недропользователь представляет отчет о применении химических средств в соответствии с пунктом 71 Национального плана.

Приложение 1 к Правилам применения методов ликвидации аварийных разливов нефти на море и внутренних водоемах Республики Казахстан

Схема проведения этапов АСЭП

Приложение 2 к Правилам применения методов ликвидации аварийных разливов нефти на море и внутренних водоемах Республики Казахстан

Основные возможности и ограничения применения методов ЛАРН

Метод	Возможности	Ограничения
механическое сдерживание и сбор нефти с поверхности воды (включая отклонение нефтяного пятна от чувствительных ресурсов)	данный метод является предпочтительным; очистка от нефти с минимальным воздействием на окружающую среду; не требует согласования с уполномоченными органами; применим ко многим видам нефтяных продуктов; временные рамки применения неограниченны; минимальный побочный эффект; имеется большой выбор оборудования и опыта; отсутствует вторичное загрязнение; позволяет собранную нефть использовать для переработки.	данный процесс очень медленный и не продуктивный; не может обеспечить достаточно быстрый сбор нефти, чтобы предотвратить загрязнение береговой линии; не продуктивен для тонких пленок нефти; при масштабных разливах процент сбора нефти ограничен; ветер, волны и течения могут помешать сбору и очистке нефти с поверхности воды; вязкая нефть и наличие мусора затрудняют сбор; требует условия для хранения и утилизации собранной нефти; обычно собирает не больше 10-20% разлитой нефти; требуется много оборудования и трудовых сил.
Контролируемое сжигание нефтяного пятна	нет необходимости в организации хранения и утилизации собранной нефти; может предотвратить или сократить попадание нефти на берег; предотвращает или сокращает замазучивание флоры и фауны; быстро удаляет собранную нефть с поверхности воды; высокая эффективность (98-99%); требуется меньше оборудования и человеческих ресурсов; применим ко многим типам нефти; минимальный вред окружающей среде; уменьшает испарение нефти с поверхности воды.	образуется черный дым; ограниченные временные рамки применения; выветренная нефть тяжело поддается поджигу; ветер, волны и течения затрудняют поджиг пятна; толщина пятна должна быть не менее 3 мм для поджига; эффективность снижается при тяжелом типе нефти и выветренной нефти; процесс горения несет потенциальный риск безопасности персонала; может остаться остаток от сжигания, который необходимо собрать с поверхности; локальное изменение качества воздуха.
Применение химических средств сорбенты	присутствуют в избытке в природе или широко доступны, как побочные продукты промышленных процессов; очистка от нефти с минимальным воздействием на окружающую среду; временные рамки применения неограниченны; применим ко многим типам нефти.	данный процесс очень медленный и не продуктивный; не может обеспечить достаточно быстрый сбор нефти, чтобы предотвратить загрязнение береговой линии; требует условия для хранения и утилизации собранных сорбентов; при масштабных разливах нефти не эффективны; при несвоевременном сборе оседают на дно; требует дополнительных механических средств для локализации; требуется много оборудования и трудовых сил.
Применение химических средств диспергенты	требует меньше персонала и оборудования по сравнению с другими методами ЛАРН; применим при различных погодных условиях; способствует естественной биодеградации нефти; предотвращает движение нефти к береговой линии, снижая угрозу воздействия на чувствительные экосистемы и социально-экономические объекты; снижает потенциальный вред от испарения вблизи разлива; не требует сбора и хранения нефти.	может быть неэффективен при нефти с высокой вязкостью; временные рамки применения ограничены ввиду выветривания нефти; ограничение применения на глубине менее 10м; не собирает напрямую, нефть перераспределяется и расщепляется в толще воды; высокое потенциальное токсикологическое воздействие диспергированной нефти на морскую биоту; нанесение значительного вреда биологическим ресурсам моря.

Мұнайдың теңізде және Қазақстан Республикасының ішкі су айдындарында авариялық төгілуін жою әдістерін қолдану қағидаларын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2016 жылғы 14 маусымдағы № 247 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2016 жылы 22 шілдеде № 13970 болып тіркелді. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2018 жылғы 28 сәуірдегі № 157 бұйрығымен

Ескерту. Бұйрықтың күші жойылды – ҚР Энергетика министрінің 28.04.2018 № 157 (29.06.2018 бастап қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы Экологиялық кодексінің 17-бабының 29) - тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

1. Қоса беріліп отырған Мұнайдың теңізде және Қазақстан Республикасының ішкі су айдындарында авариялық төгілуін жою әдістерін қолдану қағидалары бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің Мұнай-газ кешеніндегі экологиялық реттеу, бақылау және мемлекеттік инспекция комитеті Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;

2) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін оның көшірмелерін күнтізбелік он күн ішінде мерзімді баспа басылымдарында және "Әділет" ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялауға, сондай-ақ тіркелген бұйрықты алған күннен бастап бес жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің "Республикалық құқықтық ақпарат орталығы" шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберуді;

3) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің ресми интернет-ресурсында және мемлекеттік органдардың интранет-порталында орналастыруды;

4) осы бұйрықты Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркегеннен кейін он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің Заң қызметі департаментіне осы тармақтың 2) және 3) тармақшаларымен көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтерді беруді қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Энергетика вице-министріне жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Энергетика министрі	Қ. Бозымбаев

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасының

Ауыл шаруашылығы министрі

______________ А. Мырзахметов

2016 жылғы 15 маусым

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасының

Инвестициялар және даму министрі

______________ Ә. Исекешев

2016 жылғы 17 маусым

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасының

Iшкi iстер министрі

______________ Қ. Қасымов

2016 жылғы 23 маусым

Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің 2016 жылғы 14 маусымдағы № 247 бұйрығымен бекітілген

Мұнайдың теңізде және Қазақстан Республикасының ішкі су
айдындарында авариялық төгілуін жою әдістерін қолдану
қағидалары
1-тарау. Жалпы ережелер

1. Осы Мұнайдың теңізде және Қазақстан Республикасының ішкі су айдындарында авариялық төгілуін жою әдістерін қолдану қағидалары (бұдан әрі - Қағидалар) Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы Экологиялық кодексінің (бұдан әрі - Кодекс) 17-бабының 29) тармақшасына сәйкес әзірленді және мұнайдың теңізде және Қазақстан Республикасының ішкі су айдындарында авариялық төгілуін жою әдістерін қолданудың тәртібін айкындайды.

2. Осы Қағидалар мұнай операцияларын жүзеге асыратын жер қойнауын пайдаланушыларға (бұдан әрі – жер қойнауын пайдаланушы) теңізде және ішкі су айдындарында мұнай төгілу қауіптілігіне байланысты қызметті жүзеге асыратын, жеке және (немесе) заңды тұлғаларға (бұдан әрі – жеке және (немесе) заңды тұлға), сондай-ақ мұнайдың төгілуін жою бойынша ресурстары бар ұйымдарға, мұнайдың теңізге және Қазақстан Республикасының ішкі су айдындарында авариялық төгілуінің салдарын жоюға қатысатын уәкілетті органдарға және жергілікті атқарушы органдарға қатысты қолданылады.

3. Осы Қағидаларда мынадай терминдер мен анықтамалар пайдаланылады:

1) экологиялық жиынтық пайданы талдау (бұдан әрі - ЭЖПТ) – мұнайдың теңізде және Қазақстан Республикасының ішкі су айдындарында авариялық төгілуін жоюдың ең тиімді әдістерін таңдау процесі (бұдан әрі - МАТЖ әдістері) және олардың қоршаған ортаға және халықтың денсаулығына әсерін бағалау;

2) мұнай дағын бақылап жағу – бұл жүзбелі мұнай дағын жағу үшін пайдаланылатын МАТЖ әдістерінің бірі, оны механикалық құралдар мен химиялық жинауыштар көмегімен тоқтатуға болады.

Осы Қағидаларда пайдаланылатын өзге де терминдер мен анықтамалар Қазақстан Республикасының қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңнамасына сәйкес қолданылады.

4. Мұнайдың теңізде және Қазақстан Республикасының ішкі су айдындарында төгілуін жою үшін Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2015 жылғы 23 ақпандағы № 134 бұйрығымен бекітілген (нормативтік құқықтық актілердің мемлекеттік тізілімінде № 10908 тіркелген) Теңізде және Қазақстан Республикасының ішкі су айдындарында мұнай төгілуінің алдын алу және оларға ден қою жөніндегі ұлттық жоспардың (бұдан әрі – Ұлттық жоспар) 66-тармағына сәйкес мына әдістер қолданылады:

1) су бетінен мұнайды механикалық тежеу және жинау (сезімтал ресурстардан мұнай дағының ауытқуын қоса алғанда);

2) мұнай дағын бақылап жағу;

3) химиялық құралдарды қолдану.

5. Ұлттық жоспардың 8-тармағының 3) тармақшасына және 68-тармағына сәйкес мұнай төгілуін жою әдістерін қолдану және таңдау тәуекелдерді бағалау және экологиялық жиынтық пайданы талдау негізінде мұнайдың төгілу қаупіне теңізде қызметін жүзеге асыратын жер қойнауын пайдаланушылардың, жеке және заңды тұлғалардың мұнайдың төгілуінің алдын алу және жою жөніндегі жоспарына сәйкес жүзеге асырылады. Басқарудың объектілік деңгейіне сәйкес жүзеге асырылатын (бұдан әрі – объектілік жоспар) қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органның келісімі болған жағдайда химиялық құралдарды қолдануға немесе мұнай дағын бақылап жағуға жол беріледі.

6. Ұлттық жоспардың 69-тармағына және Кодекстің 199-бабының 10-тармағына сәйкес мұнайдың авариялық төгілуі болған жағдайда, атқаратын қызметтеріне байланысты мұнайдың авариялық төгілуіне алып келетін жер қойнауын пайдаланушы, жеке және (немесе) заңды тұлғалар егер жағдай және қолда бар жабдықтар мүмкіндін берсе, механикалық тежеуді және су бетінен мұнайды жинауды жүзеге асырады және мұнайдың авариялық төгілуі туралы қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органның аумақтық бөлімшесін (бұдан әрі - уәкілетті органның аумақтық бөлімшесі) хабардар етеді.

7. Кодекстің 159-бабының 2-тармағына сәйкес МАТЖ әдістерінің қолдануын бақылау нәтижелері және бақылау барысында алынған деректер жазбаша, электрондық, дыбыс бейнелi немесе өзге де нысанда расталады.

8. МАТЖ әдістерін қолдану кезінде Халықаралық теңіз ұжымы (IMO), Экология және әлеуметтік мәселелері жөніндегі мұнай - газ өнеркәсібі өкілдерінің халықаралық қауымдастығы (IPIECA), Теңізде мұнайдың, химиялық өнімдердің және өзге де зиян заттардың төгілуін жою жөніндегі танкерлік флот иелерінің федерациясы (ITOPF), Материалдар және оларды сынау бойынша америкалық қоғам (ASTM) әзірлеген халықаралық тәжірибелер мен стандарттарды пайдалану ұсынылады.

2-тарау. МАТЖ әдістерін қолдану тәртібі
1-параграф. ЭЖПТ негізінде МАТЖ әдістерін анықтау және таңдау

9. ЭЖПТ негізінде МАТЖ әдістерін анықтау және таңдау кезінде адамның денсаулығы мен қоршаған ортаны барынша қоғауды бағдарлау қажет.

10. ЭЖПТ объектілік жоспарды әзірлеу кезеңінде де, мұнайдың авариялық төгілуі туындаған және оны жою кезінде де жүргізіледі.

ЭЖПТ кезеңдерін өткізу схемасы осы Қағидаларға 1-қосымшада көрсетілген және келесі кезеңдерді қамтиды:

1) ақпаратты жинау және бағалау:

мұнайдың авариялық төгілуінің жағымсыз әсеріне шалдыққан табиғи орта, жануарлар мен өсімдіктер, төгілген мұнайдың физикалық және химиялық сипаттамалары, жағалау аймағындағы геоморфологиялық объектілер, ерекше қорғалатын табиғи аймақтардың мемлекеттік кадастрына енгізілген сезімтал экожүйелеріне мұнайдың авариялық төгілуінің ықтимал әсері және аймақтың әлеуметтік-экономикалық жағдайы туралы (балық шаруашылығы, рекреациондық аймақтар, су жинау ғимараттары және т.б.), оның ішінде, жануарлар мен өсімдіктер әлеміне және олардың тіршілік ету ортасына келтірілетін ықтимал залал туралы;

табиғи ортаның салыстырмалы маңыздылығы және оның әсері тиюі мүмкін рұқсат етілген уақыт аралығы туралы;

эксперименттік деректер және орын алған мұнай төгілулері туралы, сондай-ақ қолданылған МАТЖ әдістері туралы;

салыстырмалы талдау жүргізу арқылы осы Қағидаларға 2-қосымшада көрсетілген МАТЖ әдістерінің мүмкіндіктері мен шектеулері туралы;

2) мұнайдың төгілуінің ықтимал сценарийлерін математикалық және/немесе компьютерлік модельдеу негізінде жасау және оларды жою әдістерін анықтау;

3) экологиялық және әлеуметтік салдарға байланысты МАТЖ әдістерінің мүмкіндіктері мен шектеулерін бағалау;

4) МАТЖ оңтайлы әдісін таңдау немесе оларды комбинациялау.

11. Ұлттық жоспардың 27-тармағына сәйкес табиғат пайдаланушы ЭЖПТ-гін, объектілік жоспарды әзірлеу кезеңінде уәкілетті органның аумақтық бөлімшесімен, уәкілетті органның бөлімшесіне оны ұсыну жолымен келісіледі. Уәкілетті органның аумақтық бөлімшесіне ұсынылған ЭЖПТ, оны алған уақыттан бастап бір сағаттың ішінде келісіледі.

Егер де объектілік жоспармен көзделген мұнайдың төгілуінің нақты жағдайлары мен сценарийлері мұнайдың төгілуінің нақты жағдайларымен сәйкес келмесе, онда химиялық құралдарды қолдануға немесе мұнай дағын бақылап жағуға жол беру туралы шешімді экологиялық жиынтық пайданы талдау негізінде қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган жедел тәртіпте қарастырады.

12. Кемелерден авариялық мұнай төгілген жағдайда, ЭЖПТ мұнайдың авариялық төгілімдерін жою ресурстары бар, жасалған келесімшарт негізінде тағайындалған кеме ұстаушының ұйымдастырушылығымен жүргізіледі. ЭЖПТ уәкілетті органның аумақтық құрылымдарымен ЭЖПТ алған мезгілден бастап бір сағат ішінде келісіледі.

13. Белгісіз кемеден авариялық мұнай төгілген немесе мұнай дағы пайда болған жағдайда, келісімшарталған аймақта болмаған болса, ЭЖПТ жергілікті атқарушы органмен анықталған мұнайдың авариялық төгілімдерін жою бойынша ресурстары бар ұйымдастыру жүргізеді, және уәкілетті органның аумақтық құрылымдарымен ЭЖПТ алған мезгілден бастап бір сағат ішінде келісіледі.

2-параграф. Су бетінен мұнайды механикалық тежеу және жинау
(сезімтал ресурстардан мұнай дағының ауытқуын қоса алғанда)

14. Су бетінен мұнайды механикалық тежеу және жинау Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2015 жылғы 13 наурыздағы № 189 бұйрығымен бекітілген (нормативтік құқықтық актілерінің мемлекеттік тізілімінде № 10838 тіркелген) Теңізді тазарту жұмыстарын жүргізуге қажетті материалдар мен заттарға қойылатын нормативтер мен талаптарға сәйкес қажетті жабдықтар, көлік және басқа да құралдардың көмегімен жүзеге асырылады.

15. Мұнайдың авариялық төгілуін жоюда жиналған мұнайды сақтауға арналған неғұрлым барынша көп орын қамтамасыз етілуі қажет. Мұнайды механикалық жолмен жинау нәтижесінде пайда болған, кемелерден жиналған суды ағызу Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің 1994 жылғы 4 наурыздағы Қаулысымен Қазақстан Республикасы қосылған, 1978 жылы Хаттамамен өзгертілген, 1973 жылғы Кемелерден ластанудың алдын алу туралы Халықаралық конвенцияның 1-қосымшасының 4-Ережесіне сәйкес қоршаған ортаны қорғау уәкілетті органының аймақтық бөлімшесімен келісіледі.

3-параграф. Мұнай дағын бақылап өртеу

16. Мұнай дағын бақылап өртеу:

1) суда, қамыс аймағын қоспағанда;

2) қарда немесе мұз жағдайында жүзеге асырылады.

17. Мұнай дағын бақылап өртеу мұнай дағының қалыңдығы 3 миллиметрден кем емес және елді мекеннен 5 километрден алшақта, қамыс аймағанда 2 километрден кем емес болған жағдайда жүзеге асырылады.

18. Түтіннің сүйреткісі пайда болуынан мұнай дағын бақылап жағу жұмыстарын жүргізгенде тұрғындардың қауіпсіздігін, денсаулығын және қорғауды қамтамасыз ету мақсатында қауіпсіз арақашықтық белгіленеді.

19. Мұнай дағын бақылап жағуды өткізу алдында мұнай дағын бақылап жағуды іс жүзінде өткізу шаралары әзірленеді. Шараларға мыналар кіреді:

1) мұнай дағын бақылап жағуды өткізетін жерде әрекет етуші персоналды тәуекелмен басқару және бағалау шаралары толық сипатталған қауіпсіздікті қамтамасыз ету жоспары, мұнай дағын бақылап жағу процесі бақылауға көнбейтіндей сәл де болса қауіп төндірсе, жеке қорғаныс құралдары мен қорларды пайдаланып, жануды дереу тоқтату;

2) тұрғындардың қауіпсіздігін және денсаулығын қорғауды қамтамасыз ету мақсатында мұнай дағын бақылап жағу жұмыстарын қауіпсіз арақашықтықта жүргізу туралы ұсыныс;

3) мұнай төгілімі, соның ішінде жоспарланған мұнай дағын бақылап өртеу орны, мұнай түрі туралы толық ақпарат (соның ішінде майғындалудың болжамды дәрежесі көрсетіледі) және мұнай көлемдері бойынша бағалау деректері: төгілген мұнайдың мұнай дағын бақылап өртеу көмегімен жойылған мөлшері;

4) жоспарланған мұнай дағын бақылап өртеу кезіндегі ауа райы жағдайларының, соның ішінде жауын-шашын, жел жылдамдығы, ауа температурасы мен теңіз және ішкі сулар жағдайы болжамы;

5) қолдануға болатын болса, мұз жамылғысының пайыздық көрсеткіші және теңіз бен ішкі сулар жағдайы;

6) ұсынылып отырған өртеу жүйесі;

7) пайдалануға ұсынылып отырған мамандандырылған жабдықтар;

8) мұнай дағын бақылап өртеуді қамтамасыз ету үшін ұсынылып отырған қосымша материалдар мен құралдар, соның ішінде кемелер мен көлік құралдары;

9) 16 километр қашықтықта елді мекендердің немесе 32 километр қашықтықта әуежайлардың бар-жоғы туралы ақпарат;

10) өртенбеген қалдықтарды жинаудың, сақтаудың және кәдеге жаратудың ұсынылып отырған тәсілі;

11) 5 километр радиуста сирек кездесетін және жойылу қаупінде тұрған жануарлардың тіршілік ортасының болуы туралы ақпарат;

12) егер байқап өртеп қарау мүмкін болса, мұнай дағын бақылап өртеу жұмысын жүргізу алдында ауадағы түтін шлейфінің қозғалу бағытын және оның сейілуін тексеру және растау үшін байқау мақсатында өртеу жұмысын жүргізу нұсқалары.

20. Мұнай дағын жою және өртеу тәсіліне қарай тиісті жабдықтар іріктеледі.

4-параграф. Химиялық құралдарды қолдану

21. Осы Қағидаларда химиялық құралдар – диспергенттер, сорбенттер қарастырылады.

22. Диспергенттерді мұнайдың су қабатындағы табиғи биодеградация үдерістерін жеделдету және төгілу ауданындағы мұнай өнімдерінің шоғырлануын азайту, теңіз ортасының атмосферамен массалық- және энергоалмасуын қалпына келтіру, төгілімнің өртену қаупін төмендету, жағалық сызықтың, теңіз құстарының мамықтары мен аңдардың терілерінің төгілген мазуттан ластану мүмкіндігінің алдын алу мақсатында қолданады.

23. Диспергенттерді қолданудың әлеуетті тәуекелдігі су қабатында ұсақталған мұнай деңгейінің табиғи ұсақталу кезінде пайда болатын деңгеймен салыстырғанда токсикологиялық әсерінің жоғары болуына байланысты болады. Ұсақталған мұнайдың теңіз ағзаларына зиянды әсер ету дәрежесі ЭЖПТ кезінде ескерілетін әсер ету жағдайларына (су тереңдігіне, ұсақталған мұнайдың шоғырлануына, әсер ету ұзақтығына, ұсақталу және еру пайызына), сонымен қатар ұсақталған мұнайға қатысты кейбір ағзалардың өздеріне тән сезімталдығына байланысты болады.

24. Кодекстің 17-бабының 24-2)-тармақшасына сәйкес қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органмен бекітілген, теңізде және Қазақстан Республикасының ішкі су айдындарындағы қолдануға рұқсат берілген диспергенттер тізбесіне енгізілген диспергенттерді қолдануға рұқсат беріледі.

25. Диспергенттерді суда және су астында қолдану жүзеге асырылады. Диспергенттерді қолданғанда химиялық өнімдердің қауіпсіздік паспортын басшылыққа алған жөн, онда Қазақстан Республикасының "Химиялық өнімдердің қауіпсіздігі туралы" Заңының 15-бабы 2-тармағына сәйкес араластырған кездегі диспергенттердің концентрациясы, олардың персоналға және қоршаған ортаға келтіретін улылығын анықтау, оларды сақтау шарттары көрсетілген. Диспергенттер жанғыш заттар тобына жататындықтан, олармен жұмыс істегенде ашық отты пайдалануға тыйым салынады. Төгілген мұнайдың жұқа қабыршағын (0,01-0,001) өңдегенде өртке қауіпсіз диспергенттердің судағы ерітіндісін пайдалануға болады.

26. Диспергенттерді келесі жағдайларда қолдануға жол беріледі:

1) судың тереңдігі 10 метрден көп болғанда;

2) жағаға дейінгі қашықтық 1 километрден көп болғанда;

3) 1 километр қашықтықта ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттік кадастрына енгізілген сезімтал экожүйе участкелері және әлеуметтік-экономикалық объектілер болмағанда.

27. Су үстінде мұнайдың қара қабыршақтары жойылғанда және/немесе аспаптық мониторинг өңдеу судағы мұнай шоғырлануына әсерін тигізбейтіндігін көрсетсе, диспергенттермен өңдеу тоқтатылады.

28. Диспергенттерді бүркіп шашу тәсіліне қарай тиісті жабдықтар қолданылады.

29. Сорбенттер (үгінділер, торф, цеолит және табиғи түрдегі басқа да заттар) 10 метрден кем емес тереңдікте және ерекше қорғалатын табиғат аумақтарының мемлекеттік кадастрына енгізілген сезімтал экожүйе учаскелерінде қолданылады, мұнайды сіңіру, байланыстыру және аккумуляциялау мақсатында қолданылады.

30. Сорбенттер қолданғаннан кейін механикалық құралдармен ары қарай жинап, жағалауда бір тәулік ішінде жоюды талап етеді.

31. Ұлттық жоспардың 71-тармағына сәйкес мұнайдың төгілуін жою бойынша барлық жұмыстар аяқталғаннан кейін жер қойнауын пайдаланушы химиялық құралдарды қолдану туралы есеп береді.

Мұнайдың теңізге және Қазақстан Республикасының ішкі су айдарына авариялық төгілуін жою әдістерін қолдану қағидалардың 1-қосымшасы

ЭЖПТ кезеңдерін өткізу схемасы

Мұнайдың теңізге және Қазақстан Республикасының ішкі су айдарына авариялық төгілуін жою әдістерін қолдану қағидалардың 2-қосымшасы

МАТЖ әдістерін қолданудың негізгі мүмкіншіліктері мен
шектеулері

Әдіс	Мүмкіншіліктер	Шектеулер
Су бетінен мұнайды механикалық тежеу және жинау (сезімтал ресурстардан мұнай дағының ауытқуын қоса алғанда)	бұл әдіс - ұнамды әдіс болып табылады; қоршаған ортаға мейлінше аз әсер ете отырып мұнайдан тазарту; уәкілетті органмен келісуді қажет етпейді; мұнай өнімдерінің көптеген түрлеріне қатысты қолдануға келеді; қолдану уақыты шектелмеген; жанама әсері аз; түрлі жабдықтар мен тәжірибелер бар; екінші қайтара ластану болмайды; жиналған мұнайды өңдеу үшін пайдалануға мүмкіндік береді.	бұл процесс өте баяу және өнімді емес; жағалық сызықтың ластануына жол бермеу үшін мұнайдың жеткілікті дәрежеде тез жиналуын қамтамасыз ете алмайды; мұнайдың жұқа үлдірлері үшін өнімді емес; ауқымды төгілімдер үшін мұнай жинаудың пайыздық үлесі шектеулі; жел, толқындар және ағыстар су бетінен мұнай жинауға және тазартуға кедергі болуы мүмкін; тұтқыр мұнай мен қоқыстың болуы жинауды қиындатады; жиналған мұнайды сақтау және кәдеге жарату үшін жағдайлардың болуын қажет етеді; әдетте төгілген мұнайдың әрі кеткенде 10-20% жинайды; көптеген жабдықтар мен еңбек күшін қажет етеді.
Мұнай дағын бақылап өртеу	жиналған мұнайды сақтау және кәдеге жарату жұмысын ұйымдастырудың қажеті жоқ; мұнайдың жағаға енуінің алдын ала алады немесе азайта алады; тірі табиғаттың мұнаймен ластануының алдын алады немесе азайтады; су бетінен жиналған мұнайды тез жояды; тиімділігі жоғары (98-99%); аз жабдықтар мен адам ресурстарын қажет етеді; мұнайдың көптеген түрлеріне қолдануға келеді; қоршаған ортаға тигізетін зияны аз; су бетінде мұнайдың булануын азайтады.	қара түтін; қолдану уақыты шектеулі; жел қаққан мұнайды тұтату қиын; жел, толқындар және ағыстар мұнай дағын тұтатуды қиындатады; мұнай дағын тұтату үшін оның қалыңдығы 3 мм кем емес міндетті; мұнайдың ауыр түрі болғанда және жел қаққан мұнай болғанда тиімділік азаяды; жану процесі персоналдың қауіпсіздігіне қатер төндіруі ықтимал; өртеуден кейін қалдық қалуы мүмкін, оны су бетінен жинап алу керек; ауа сапасының оқшау (оқиға болған орында) өзгеруі.
Химиялық құралдарды қолдану Сорбенттер	өндірістік процесстердің жанама қалдықтары ретінде табиғатта көптеп кездеседі немесе кеңінен қол жетімді; қоршаған ортаға мейлінше аз әсер ете отырып мұнайдан тазарту; қолдануға біршама уақыт бар; мұнай өнімдерінің көптеген түрлеріне қатысты қолдануға келеді.	бұл процесс өте баяу және өнімді емес; жағалық сызықтың ластануына жол бермеу үшін мұнайдың жеткілікті дәрежеде тез жиналуын қамтамасыз ете алмайды; жиналған сорбенттерді сақтау және жою үшін жағдайлардың болуын қажет етеді; ауқымды төгілімдер болғанда тиімді емес; уақытында жиналмаса түбінде тұнып қалады; мұнайдың жайылуын болдырмау үшін қосымша механикалық құралдар талап етіледі; көптеген жабдықтар мен адам күші қажет етіледі.
Химиялық құралдарды қолдану Диспергенттер	басқа МАТЖ әдістермен салыстырғанда аз персонал мен жабдықтарды қажет етеді; түрлі ауа райы жағдайларында қолдануға келеді; мұнайдың табиғи биодеградациясына ықпал етеді; мұнайдың жағалық сызыққа қарай жылжуының алдын алып, экологиялық және әлеуметтік-экономикалық объектілерге төнетін қауіп-қатерді азайтады; төгілген орынға жақын жерде буланудан болуы ықтимал зиянды азайтады; мұнай сақтауға қолайлы жағдайлардың болуын қажет етпейді.	тұтқырлығы жоғары мұнайға қатысты тиімсіз болуы мүмкін; қолдану мүмкіндігі мұнайдың желмен қағылуына байланысты уақытпен шектелген; 10 м кем тереңдікте қолдануға шектеу қойылады; тікелей жинамайды, мұнай қайта бөлініп, су қабатында ыдырайды; ұсақталған мұнай теңіз ортасына жоғары әлеуетті уланғыштық әсері; теңіздің биологиялық ресурстарына анағұрлым көп залал келтіру.