Об утверждении Правил орнитологического обеспечения полетов государственной авиации Республики Казахстан

Приказ Министра обороны Республики Казахстан от 23 апреля 2019 года № 268. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 24 апреля 2019 года № 18580.

      В соответствии с подпунктом 27) статьи 15 Закона Республики Казахстан от 15 июля 2010 года "Об использовании воздушного пространства Республики Казахстан и деятельности авиации" ПРИКАЗЫВАЮ:

      1. Утвердить прилагаемые Правила орнитологического обеспечения полетов государственной авиации Республики Казахстан.

      2. Управлению главнокомандующего Силами воздушной обороны Вооруженных Сил Республики Казахстан в установленном законодательством Республики Казахстан порядке обеспечить:

      1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

      2) направление копии настоящего приказа в Республиканское государственное предприятие на праве хозяйственного ведения "Институт законодательства и правовой информации Республики Казахстан" Министерства юстиции Республики Казахстан для официального опубликования и включения в Эталонный контрольный банк нормативных правовых актов Республики Казахстан на казахском и русском языках в течение десяти календарных дней со дня государственной регистрации;

      3) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Министерства обороны Республики Казахстан после его первого официального опубликования;

      4) направление сведений в Юридический департамент Министерства обороны Республики Казахстан об исполнении мероприятий, предусмотренных подпунктами 1), 2) и 3) настоящего пункта в течение десяти календарных дней со дня государственной регистрации.

      3. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на руководителей органов управления государственной авиации Республики Казахстан.

      4. Настоящий приказ довести до должностных лиц в части, их касающейся.

      5. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

      Министр обороны
Республики Казахстан генерал-майор
Н. Ермекбаев

      "СОГЛАСОВАН"
Министерство внутренних дел
Республики Казахстан
"____" _________2019 года

      "СОГЛАСОВАН"
Комитет национальной Безопасности
Республики Казахстан
"____" _________2019 года

  Утверждены
приказом Министра обороны
Республики Казахстан
от 23 апреля 2019 года
№ 268

Правила орнитологического обеспечения полетов государственной авиации Республики Казахстан

Глава 1. Общие положения

      1. Правила орнитологического обеспечения полетов государственной авиации Республики Казахстан (далее – Правила) разработаны в соответствии с подпунктом 27) статьи 15 Закона Республики Казахстан от 15 июля 2010 года "Об использовании воздушного пространства Республики Казахстан и деятельности авиации".

      2. Основные термины и определения, используемые в настоящих Правилах:

      1) авиационная орнитология - прикладная дисциплина общей орнитологии, которая занимается изучением фауны, экологии, поведения и миграции птиц в части, касающейся обеспечения безопасности полетов, а также разработкой и осуществлением мероприятий по предотвращению столкновений воздушных судов (далее - ВС) с птицами;

      2) орнитология - раздел зоологии позвоночных, изучающий птиц, их эмбриологию, морфологию, экологию, систематику и географическое распространение;

      3) сложная орнитологическая обстановка – нахождение или появление птиц на пути движения ВС (на взлетно-посадочной полосе при разбеге и пробеге или траектории полета), которое может привести к столкновению с ним;

      4) птицы – один из наиболее распространенных классов позвоночных животных, абсолютное большинство которых имеет способность летать. По современным подсчетам число видов птиц не превышает 8600. Многочисленность, широкое распространение, их перелеты (миграции) обуславливают значительную опасность для ВС;

      5) зимующие птицы - прилетающие в данную местность на зиму, а весной улетают;

      6) стая птиц - совокупность особей, обладающих в течение длительного периода времени общим пространством жизнедеятельности;

      7) орнитология – наука о птицах, раздел зоологии, изучающий жизнедеятельность птиц (их морфологию, физиологию, систематику, экологию, биографию);

      8) орнитофауна – совокупность птиц, населяющих определенную территорию или встречающихся на ней в какой-либо период года;

      9) орнитологическая обстановка – это фактическое распределение, количественный и видовой состав, характер обитания и поведения птиц в воздухе и на земле, по месту и времени;

      10) оседлые птицы - обитающие в данной местности круглый год. Очень близки к оседлым кочующим птицам. Они также живут в определенной местности, но начиная со второй половины лета и до следующей весны, перемещаются в поисках пищи;

      11) перелетные птицы– которые улетающие на зиму из данной местности в другую и возвращающиеся обратно только весной для кладки яиц и выведения потомства;

      12) орнитологическое обеспечение полетов - комплекс мероприятий, направленных на предотвращение столкновений ВС с птицами.

      Сноска. Пункт 2 с изменением, внесенным приказом Министра обороны РК от 05.10.2020 № 505 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

      3. План мероприятий по орнитологическому обеспечению полетов разрабатывается метеорологическим подразделением воинской части (далее – метеоподразделение).

      4. План мероприятий включает выявление и ликвидацию условий, способствующих концентрации птиц на аэродроме и прилегающей территории, проведение занятий со специалистами метеоподразделения (далее - метеоспециалисты) по авиационно-орнитологической тематике и иную специфику обеспечения полетов.

      5. Метеоспециалисты на аэродромах и лица, ответственные за орнитологическое обеспечение не реже одного раза в 2 года привлекаются на курсы (сборы) согласно курсу боевой подготовки (программы специальной подготовки) и не реже одного раза в 5 лет повышают квалификацию на специализированных курсах.

      Сноска. Пункт 5 - в редакции приказа Министра обороны РК от 05.10.2020 № 505 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

      5-1. На аэродромах совместного базирования по согласованию с руководством аэропорта метеоспециалисты проходят практические стажировки по обмену опытом, по организации непосредственного взаимодействия со штатным авиационным орнитологом аэропорта и мероприятиям по порядку выявления и устранения условий способствующих концентрации птиц.

      Сноска. Правила дополнены пунктом 5-1 в соответствии с приказом Министра обороны РК от 05.10.2020 № 505 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

      6. Метеоспециалисты, дежурный инженер-синоптик при обеспечении полетов осуществляет:

      1) обеспечение полетов в целях безопасности полетов в орнитологическом отношении согласно настоящим Правилам;

      2) анализ и прогноз орнитологической обстановки;

      3) представление информации командиру (старшему летной смены) и летному составу об орнитологической обстановке на аэродроме;

      4) консультации и проведение занятий с летным составом, группой руководства, офицерами боевого управления (далее - ОБУ) и с личным составом метеорологической службой (далее - метеослужба), ближнего приводного радиомаркерного пункта, дальнего приводного радиомаркерного пункта;

      5) контроль правильности и своевременности принятия мер по предотвращению столкновений ВС с птицами.

      7. Занятия по авиационной орнитологии проводятся, перед весенним и осенним периодами года. На занятиях по авиационной орнитологии изучаются:

      1) особенности орнитологической обстановки в различные сезоны года в районе аэродрома (видовой состав, места скопления и основные маршруты перелетов птиц, представляющих опасность для полетов ВС);

      2) распределение случаев столкновений ВС с птицами на данном аэродроме по сезонам года, периодам суток, высотам;

      3) организация на аэродроме орнитологического обеспечения полетов;

      4) визуальные и радиолокационные наблюдения за орнитологической обстановкой в районе аэродрома;

      5) ликвидация в районе аэродрома условий, способствующих концентрации птиц;

      6) действия экипажей в полете по уменьшению вероятности и опасности столкновений ВС с птицами;

      7) последствия столкновений ВС с птицами (материальный ущерб, опасные ситуации в полете).

Глава 2. Порядок орнитологического обеспечения полетов государственной авиации Республики Казахстан

      8. Порядок орнитологического обеспечения полетов включает в себя:

      1) организацию орнитологического обеспечения полетов государственной авиации;

      2) выявления и устранения условий, способствующих концентрации птиц;

      3) наблюдения за птицами;

      4) проведение орнитологического обследования района аэродрома;

      5) отпугивание птиц от аэродромов;

      6) действия экипажей при полетах в сложной орнитологической обстановке.

Параграф 1. Организация орнитологического обеспечения полетов государственной авиации

      9. Орнитологическое обеспечение полетов организуется старшим авиационным начальником аэродрома и осуществляется личным составом дежурных расчетов метеоподразделения, командного пункта, подразделениями связи и радиотехнического обеспечения, лицами стартового наряда и экипажами выполняющими полеты.

      10. Для разработки мероприятий по предупреждению столкновений ВС с птицами на аэродроме создается внештатная орнитологическая комиссия под председательством заместителя командира авиационной части (заместителя начальника авиационного управления, отдела Авиационной службы Комитета национальной безопасности Республики Казахстан (далее – АС КНБ РК) и утверждается план мероприятий по орнитологическому обеспечению полетов 2 раза в год. Если на аэродроме базируется несколько авиационных частей (управлений, отделов АС КНБ РК), создается единая комиссия под председательством заместителя командира части (заместителя начальника авиационного управления, отдела АС КНБ РК), командир (начальник авиационного управления, отдела АС КНБ РК) которой является старшим авиационным начальником на данном аэродроме.

      Сноска. Пункт 10 - в редакции приказа Министра обороны РК от 05.10.2020 № 505 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

      11. В организации и осуществлении мероприятий по орнитологическому обеспечению полетов принимают участие:

      1) должностные лица воинской части (управления, отдела АС КНБ РК):

      заместитель командира воинской части (по боевой подготовке) – начальник отдела боевой и физической подготовкой (заместитель начальника авиационного управления, отдела АС КНБ РК);

      заместитель командира воинской части (по материально - техническому обеспечению) – начальник отдела материально - технического обеспечения (далее – МТО) (заместитель начальника авиационного управления, отдела АС КНБ РК);

      начальник инженерно-аэродромной службы отдела МТО;

      начальник узла связи и радиотехнического обеспечения (далее - РТО);

      начальник метеорологической службы штаба;

      2) лица группы руководства полетов:

      руководитель полетов (далее – РП);

      помощник руководителя полетов;

      руководитель ближней зоны;

      руководитель зоны посадки;

      руководитель дальней зоны;

      офицер боевого управления;

      дежурный по приему и выпуску самолетов;

      3) группа обеспечения полетов:

      дежурный инженер-синоптик;

      дежурный метеонаблюдатель;

      наблюдатель за самолетами, заходящими на посадку;

      посты наблюдения на объектах узла связи командно – диспетчерский пункт (далее – КДП), стартовый командный пункт (далее – СКП), радиотехническая система посадки, радиотехническая система ближней навигации, дальний приводной радиомаркерный пункт (далее – ДПРМ), ближний приводной радиомаркерный пункт (далее - БПРМ);

      4) команда оцепления и орнитологические посты.

      Сноска. Пункт 11 с изменениями, внесенными приказом Министра обороны РК от 05.10.2020 № 505 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

      12. Метеоспециалисты воинской части в ходе обеспечения полетов на аэродроме осуществляют:

      1) визуальные, аэровизуальные орнитологические наблюдения, сбор данных о полетах и перелетах птиц, поступающих от расчетов КДП, СКП, радиолокационной системы посадки, расчетов БПРМ и ДПРМ, команд оцепления, других метеоподразделений, разведчиков погоды и экипажей ВС, выполнявших полеты. Передачу визуальных наблюдений орнитологической обстановки осуществляют кодом передачи данных об орнитологической обстановке (далее - КМИ-ОО) схема кода согласно приложению 1 к настоящим Правилам;

      2) доведение данных командованию, расчетам пунктов управления, летному составу о фактической и ожидаемой орнитологической обстановке в районе базирования и полетов, а в период сезонных миграций рекомендаций и предложений по ограничению или прекращению полетов по высотам, маршрутам и времени суток;

      3) передачу данных орнитологических наблюдений в метеорологический центр (далее – метеоцентр) и другие метеоподразделения по запросу;

      4) разработку предложений по проведению воздушной и радиолокационной разведки орнитологической обстановки;

      5) участие в организации и проведении орнитологических обследований аэродромов, подготовку и обобщение справочных данных о характерных особенностях орнитологической обстановки в районе базирования и полетов в различные сезоны года;

      6) составление карт-схем орнитологической обстановки района базирования и полетов;

      7) участие в расследовании авиационных происшествий и инцидентов, связанных со столкновениями летательных аппаратов с птицами;

      8) участие в разработке предложений по устранению факторов, привлекающих птиц на аэродромы и по использованию средств отпугивания птиц;

      9) изыскание и внедрение в практику работы новых эффективных способов оценки и прогнозирования орнитологической обстановки, форм ее наглядного отображения и доведения до руководящего и летного состава.

      13. Метеоцентр выполняет следующие мероприятия:

      1) организует сбор данных об орнитологической обстановке в районах базирования авиационных частей, в том числе от организаций занимающихся вопросами орнитологии (охотхозяйств, заповедников, заказников) и осуществляет централизованное их доведение до метеоподразделений частей;

      2) осуществляет контроль над проведением орнитологического обеспечения полетов в частях и оказывает им необходимую помощь;

      3) разрабатывает и передает в метеоподразделения прогноз об ожидаемой орнитологической обстановке на территории РК;

      4) изучает зависимость параметров миграции птиц (высоты, сроки, интенсивность пролета и другие) от изменения метеорологических условий в различные сезоны года, участвует в научных исследованиях по авиационной орнитологии;

      5) разрабатывает методическую документацию по обеспечению безопасности полетов в орнитологическом отношении.

      14. Места размещения средств отпугивания птиц на аэродроме определяются старшим авиационным начальником аэродрома.

      15. Подразделение связи и радиотехнического обеспечения полетов авиационной части на аэродроме осуществляет:

      1) проведение радиолокационных и визуальных наблюдений на БПРМ и ДПРМ за птицами и докладывает о результатах лицам группы руководства полетами и в метеоподразделение;

      2) обеспечение орнитологических постов (оперативных групп) средствами связи для передачи сведений о перелетах птиц;

      3) фиксирование на планшетах (кальке) перелетов стай птиц и фотографирование в период полетов индикаторов кругового обзора с отметками от них;

      4) проведение практических занятий с расчетами командных пунктов, радиолокационной системы посадки, операторами радиолокационных систем и метеоспециалистами по распознаванию и обнаружению птиц на индикаторах радиолокаторов.

      16. По предотвращению столкновений ВС с птицами при обеспечении полетов, 2 раза в год, проводится анализ орнитологического обеспечения полетов, который включает:

      1) уточнение по результатам орнитологического обследования визуальных и радиолокационных наблюдений и орнитологического обследования сроков, мест скоплений и перелетов птиц на аэродроме и приаэродромной территории;

      2) уточнение причин концентрации и массовых перелетов птиц в районе аэродрома;

      3) выявление наиболее часто повторяющихся обстоятельств столкновений ВС с птицами (тип ВС, высота и скорость полета, место столкновения, вид птиц, время суток и года);

      4) определение последствий столкновений (число и характер повреждений ВС, материальный ущерб из-за ремонта, простоя, прекращенных взлетов и вынужденных посадок ВС);

      5) анализ деятельности подразделений по обеспечению мер защиты ВС от столкновений с птицами;

      6) организацию и осуществление визуальных, аэровизуальных, орнитологических наблюдений;

      7) сбор, обобщение и анализ данных о полетах и перелетах птиц в районе аэродрома, полигонов и на маршрутах полетов;

      8) организацию и проведение радиолокационных наблюдений за орнитологической обстановкой в районе аэродрома;

      9) информирование командования, центров управления воздушным движением и летного состава о фактической и ожидаемой орнитологической обстановке в районе базирования и полетов, своевременное предупреждение об ее усложнении;

      10) проведение мероприятий по устранению факторов, привлекающих птиц на аэродромы;

      11) применение акустических, биоакустических, пиротехнических и других средств в целях отпугивания птиц с аэродромов;

      12) анализ случаев столкновения ВС с птицами, изыскание и внедрение в практику орнитологического обеспечения безопасности полетов новых эффективных средств отпугивания птиц.

      Сноска. Пункт 16 с изменением, внесенным приказом Министра обороны РК от 05.10.2020 № 505 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

      17. Данные о столкновениях ВС с птицами заносятся в течение 1 часа после окончания полетов (перелетов) в журнал данных о столкновениях воздушных судов с птицами на аэродроме по форме согласно приложению 2 к настоящим Правилам и устный доклад немедленно в метеоцентр.

      Сноска. Пункт 17 - в редакции приказа Министра обороны РК от 05.10.2020 № 505 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

      18. Для разработки мероприятий по предупреждению столкновений ВС с птицами в авиационной базе внештатной орнитологической комиссией под председательством заместителя командира воинской части (заместителя начальника авиационного управления, отдела АС КНБ РК) в 2 раза в год проводится орнитологическое обследование района аэродрома в весенний (март-май) и осенний (сентябрь-ноябрь) периоды.

      Сноска. Пункт 18 - в редакции приказа Министра обороны РК от 05.10.2020 № 505 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

      19. Орнитологическое обследование проводится также в случаях:

      1) увеличения численности и активности птиц по данным визуальных, аэровизуальных и радиолокационных наблюдений;

      2) изменения условий в районе аэродрома, связанных с жизнедеятельностью человека (освоение сельскохозяйственных земель, интенсивное строительство жилых зданий и садово-дачных кооперативов).

      20. Внештатная орнитологическая комиссия изучает особенности орнитологической обстановки района аэродрома и определяет степень ее опасности, а также принимает необходимые предупредительные меры направленные на предотвращение столкновений ВС с птицами.

      По результатам проведения орнитологического обследования района аэродрома составляется акт, в котором указываются время проведения обследования, маршруты, состав группы, результаты обследований, а также оцениваются:

      1) состояние пассивных технических средств отпугивания птиц (механических и немеханических чучел, пугал с зеркальными элементами и крутящимися частями, макетов хищных птиц);

      2) наличие и исправность имеющихся штатных (табельных) акустических средств отпугивания птиц (трансляторов записей тревожных криков птиц, звуков сирены в стационарном и подвижном вариантах);

      3) наличие и исправность акустических установок отпугивания птиц, ракетниц и охотничьих ружей;

      4) обеспеченность расчетов постов наблюдения средствами наблюдения.

      21. Не реже 2 раз в год внештатной орнитологической комиссией аэродрома разрабатывается План мероприятий орнитологического обеспечения безопасности полетов по предупреждению столкновений воздушных судов с птицами на аэродроме по форме согласно приложению 2-1 к настоящим Правилам. В Плане отражаются сроки выполнения мероприятий.

      Сноска. Пункт 21 - в редакции приказа Министра обороны РК от 05.10.2020 № 505 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

      22. По истечении сроков выполнения плана профилактических мероприятий, внештатной орнитологической комиссией аэродрома оценивается качество и полнота проведенных мероприятий, тенденция изменения орнитологической обстановки в районе аэродрома и принимается решение о принятии дополнительных профилактических мер и способов отпугивания птиц.

      В конце каждого периода обучения эффективность мероприятий по предупреждению столкновений ВС с птицами рассматривается на заседании методического совета авиационных частей.

      23. В целях оперативного получения орнитологической информации на аэродромах организуется наблюдение за птицами. По местам обитания птицы разделяются условно на несколько больших групп:

      1) водоплавающие - образ жизни которых связан с реками, озерами и другими водоемами (утки, гуси, чайки);

      2) околоводные - жизнь которых связана с увлажненными территориями (кулики, цапли, пастушки и так далее);

      3) степные и пустынные - живущие на территориях с сухими открытыми пространствами (дрофы, стрепеты, рябки);

      4) лесные или дентрофильные - жизнедеятельность которых связана с древесной растительностью (глухари, тетерева, сороки);

      5) птицы культурного ландшафта, живущие на сельскохозяйственных угодьях (вороны, грачи, воробьи).

      24. По характеру своего пребывания в определенном районе (местности) птицы разделяются на оседлых, перелетных и зимующих.

Параграф 2. Выявления и устранения условий, способствующих концентрации птиц

      25. Мероприятие по изменению эколого-орнитологической обстановки в окрестностях аэродрома в неблагоприятном отношении для птиц, проводятся только в том случае, если они позволяют устранить действительные причины концентрации птиц на данном аэродроме или регулярного массового перелета птиц через его территорию (в противном случае численность птиц на аэродроме может даже увеличиваться).

      Изменение экологической обстановки, то есть условий для обитания птиц, дает наиболее эффективные результаты по регулированию их численности на аэродроме. Отпугивание птиц биоакустическими, макетными и другими средствами, а также стрельбой, обуславливает временный эффект и не заменяет мероприятия по устранению основных факторов, привлекающих птиц.

      При планировании и проведении таких мероприятий по устранению птиц необходимо учитывать, что биологически неграмотные действия могут вызвать нежелательные и даже противоположные последствия, так как вместо одних птиц на аэродроме могут появиться другие, более опасные для полетов виды птиц.

      Устранение и поддержание незначительной численности птиц на аэродроме возможно только при систематическом, целенаправленном изменении экологических условий.

      26. Подразделения инженерно-аэродромной службы отдела МТО устраняют условия, способствующие концентрации птиц на взлетно-посадочной полосе (далее – ВПП), производят сбор и определение найденных на ВПП и возле нее останков птиц, сбитых ВС.

      27. При производстве полетов команда оцепления (орнитологические посты) получив указание от РП, о скоплении птиц немедленно выезжает на территорию аэродрома, где обнаружены птицы, представляющие потенциальную угрозу ВС.

      Посредством гладкоствольного (охотничьего) ружья, пиротехнических средств, светосигнальной ракетницы команда оцепления производит действия по отпугиванию птиц с территории аэродрома до момента, когда птицы не угрожают полетами и движению ВС.

      Сноска. Пункт 27 - в редакции приказа Министра обороны РК от 05.10.2020 № 505 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

      28. В случаях массового скопления птиц в весенне-летне-осенний периоды выставляют стрелков с достаточным количеством боеприпасов в следующих местах:

      1) точки приземления, точки взлета ВС (вне летной полосы);

      2) в местах примыкания рулежных дорожек к ВПП до команды "отбой" РП.

      29. Все мероприятия по устранению условий, способствующих концентрации птиц, делятся на группы:

      1) проводимые на аэродромах;

      2) проводимые на приаэродромной территории.

      30. Причины концентрации птиц на аэродромах устраняются подразделениями инженерно - аэродромной службы МТО воинской части.

      31. К числу основных мероприятий, проводимых на аэродромах относятся:

      1) вырубка зарослей кустарников в пределах летного поля;

      2) скашивание травяного покрова на летном поле;

      3) вырубка деревьев и зарослей кустарника вблизи территории аэродрома, привлекающих птиц для устройства гнезд, отдыха и ночевки;

      4) скашивание травяного покрова на аэродроме до оптимальной высоты (в большинстве случаев она составляет 20-25 сантиметров, однако на отдельных аэродромах она может устанавливаться с учетом анализа многолетних наблюдений и рекомендаций внештатной орнитологической комиссии);

      5) уменьшение возможности гнездования птиц на аэродромных сооружениях (ангарах и других зданиях);

      6) мелиорационные работы на заболоченных (увлажненных) участках аэродрома, их дренирование и засыпка;

      7) ликвидация доступа к пищевым отходам кухонь, столовых, путем хранения отходов пищи в закрытых контейнерах, полная утилизация отходов в закрытых от птиц помещениях;

      8) установка ловушек для отлова птиц;

      9) установка мертвых тушек и чучел птиц в местах концентрации птиц;

      10) недопущение использования территории аэродрома для сельскохозяйственных культур, привлекающих птиц;

      11) проведение химической обработки на территории аэродрома против насекомых, привлекающих птиц;

      12) спиливание в самом начале гнездования птиц верхних ветвей деревьев, на которых расположены гнездовые колонии птиц или сбивание гнезд с помощью водометов;

      13) ликвидация или предотвращение создания в радиусе 15 километров (далее – км) от аэродрома пищевых отходов или перенос их в сторону с таким расчетом, чтобы летящие к свалкам с мест скопления птицы не пересекали ВПП и подходы к ней;

      14) вспашка и перепахивание сельскохозяйственных полей с зерновыми культурами, окружающими аэродром, только в ночное время;

      15) не допускается на расстоянии ближе 15 км от контрольной точки аэродрома строительства звероводческих ферм, скотобоен и других объектов, способствующих массовому скоплению птиц, опасных для полетов ВС, а также подсобных хозяйств (свинарников, коровников, птицеферм, звероферм, рыбных прудов), способствующих массовому скоплению птиц;

      16) осушение мелких водоемов вблизи аэродрома, являющихся местом скопления птиц пролетающих через приаэродромную территорию;

      17) скашивание на расположенных вблизи аэродрома водоемах высокой прибрежной растительности, являющейся местом массового гнездования, отдыха и ночевки птиц;

      18) изготовление и ремонт средств отпугивания птиц (вертушек, чучел, пугал);

      19) установка и размещение средств активного отпугивания птиц на аэродроме согласно схеме размещения средств активного отпугивания птиц на аэродроме приложению 3 к настоящим Правилам;

      20) выделение на период полетов постов (из состава команды оцепления) и обеспечение их средствами для отпугивания птиц.

      32. Отпугивание птиц от аэродромов производится с помощью различных средств (биоакустических установок, ружей, ракетниц, пиротехнических средств, пневматических пистолетов, механических отпугивателей, зеркальных шаров, лазерных установок, тушек мертвых птиц, трещоток, газовых пушек, макетов хищных птиц, пожарными машинами, флажков и иными средствами).

      33. Различные виды трав, их семена также привлекают птиц. Поэтому на аэродроме необходимо изучить фактический состав травяного покрова и определить его привлекательность для птиц и указать в акте орнитологической комиссии части.

      При наличии трав, привлекающих птиц, целесообразно предусмотреть постепенную их замену. Состав травосмеси для каждого аэродрома следует подбирать с учетом климатических особенностей и видового состава птиц данной местности (к примеру, цветущий клевер привлекает насекомых и следовательно, насекомоядных птиц, семена служат кормом для голубей, куропаток, а листья для водоплавающих птиц).

      34. Мероприятия по устранению на аэродромах и при аэродромных территориях, способствующие скоплению птиц, проводятся только по согласованию с местными исполнительными органами.

      35. Отлов птиц на аэродромах производится ловушками, сетями, паутинками, капканами, снотворными веществами и другими средствами.

Параграф 3. Наблюдения за птицами

      36. На аэродроме проводятся аэровизуальные, визуальные и радиолокационные наблюдения за птицами.

      Визуальные наблюдения являются основным способом сбора информации о численности, поведении и видовом составе птиц. К ним привлекается личный состав метеослужбы, БПРМ и ДПРМ, подразделения МТО.

      Визуальные наблюдения производятся с наблюдательных пунктов, расположенных на КДП, командном пункте, СКП, метеорологической площадке, БПРМ и ДПРМ по 2 часа в утреннее и вечернее время и 1 час в полдень. Также для этих целей выставляются специальные посты в дни производства полетов.

      Сноска. Пункт 36 с изменением, внесенным приказом Министра обороны РК от 05.10.2020 № 505 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

      37. При визуальных наблюдениях наблюдатель точно определяет видовой состав и количественное соотношение местных и мигрирующих птиц (при малооблачной погоде и дневное время визуальные наблюдения на аэродроме подразделяются на два вида:

      1) ежечасные наблюдения осуществляются в светлое время суток ежечасно (по 5-10 минут в начале каждого часа);

      2) оперативные наблюдения во время полетов авиации.

      Визуальные наблюдения осуществляются одновременно с метеорологическими наблюдениями, а на БПРМ и ДПРМ по указанию командования РП.

      38. Во время визуальных наблюдений осматривается видимая часть неба и окружающая местность, при этом наибольшее внимание уделяется территории, прилегающей к ВПП по курсу взлета и посадки. Зона ответственности у дежурного наблюдателя на метеорологической площадке имеет радиус 1,5 км, а на КДП, СКП, ближнем приводном радиомаяке, дальнем приводном радиомаяке – 1 км. Размеры зон ответственности для визуальных наблюдений на аэродромах целесообразно устанавливать с учетом, чтоб наблюдатель без бинокля мог обнаруживать одиночных птиц средней величины и небольшие стаи мелких птиц указанных в схеме размещения зон ответственности по наблюдениям за птицами согласно приложению 4 к настоящим Правилам.

      39. В большой стае численность птиц определяется по их количеству в одной части с последующим пересчетом на всю стаю. При этом численность птиц в зависимости от размера стаи округляется: малые, средние и большие стаи (5-20, 20-50, 50-100 птиц) – до десяти; крупные стаи (более 100 птиц) – до сотен, а стаи более 1000 птиц – до тысяч.

      Наблюдатель изучает основные виды местных (оседлых) и мигрирующих птиц на своем аэродроме. При выявлении незнакомых пролетных птиц, наблюдателю необходимо указать приблизительные размеры: мелкие – с воробья, средние – с голубя, крупные – с гуся, по силуэтам птиц на земле согласно приложению 5 к настоящим Правилам, в полете и на воде согласно приложению 6 к настоящим Правилам. Результаты наблюдений записываются в специальный журнал орнитологических наблюдений по форме, АВ-20 согласно приложению 7 к настоящим Правилам.

      40. Оперативные орнитологические наблюдения осуществляются только в период полетов. Порядок и время их проведения устанавливаются РП на каждую летную смену. Кроме наблюдений на метеорологической площадке, БПРМ и ДПРМ оперативные наблюдения за птицами производит наблюдение помощник РП, дежурный синоптик КДП, наблюдатель за самолетами, заходящими на посадку, специально выставляемые посты, а также стартовый наряд и оцепление.

      41. Основная задача наблюдателей – непрерывное слежение за фактической орнитологической обстановкой и своевременные доклады о ней РП. При этом, особо значение имеет своевременное обнаружение усложнений орнитологической обстановки, угрожающих безопасности полетов.

      42. Радиолокационные наблюдения за птицами осуществляются дежурными расчетами на штатных радиолокационных средствах по распознаванию засветок от стай птиц на экранах индикаторов радиолокационных станций (далее - РЛС) предусмотренных в особенностях идентификации засветок от птиц на экранах РЛС согласно приложению 8 к настоящим Правилам.

      43. Орнитологические наблюдения производятся при наличии благоприятных для полетов птиц метеорологических условий, когда продолжительность осадков не превышает 1/6 части суток, а средняя скорость приземного ветра не более 8 метров в секунду, посадочным, диспетчерским и обзорным радиолокаторами в установленных для их расчетов зонах ответственности по 15-20 минут через каждые 3 часа в дни производства полетов. Отметки от стай птиц на индикаторах РЛС фотографируются, определяются их высоты и направления перемещения.

      Сноска. Пункт 43 - в редакции приказа Министра обороны РК от 05.10.2020 № 505 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

      44. В целях обеспечения безопасности полетов в орнитологическом отношении штатные РЛС на аэродромах являются основными техническими средствами для ведения наблюдения за птицами. К ним относятся:

      1) РЛС обнаружения и наведения, зона уверенного обнаружения от 25-30 до 60-70 км, зависимости от высоты полета;

      2) диспетчерские радиолокаторы, зона уверенного обнаружения летящих птиц на высоте 500 метров (далее – м), находится в пределах 15-20 км;

      3) посадочные системы, зона обнаружения птиц на удаления от 1 до 15 км на высоте до 2000 м.

      Курсовой и посадочный локатор обеспечивает возможность одновременного определения положения птиц и самолетов, заходящих на посадку. Это позволяет руководителю зоны посадки на радиолокационной системе предупредить РП, а при необходимости и летчика об опасном сближении с птицами и своевременно подать ему команды об изменении курса и высоты или об уходе на второй круг.

      45. Время наблюдений и передачи данных с радиолокационных систем уточняется РП на каждую летную смену в зависимости от сложности орнитологической обстановки.

      Радиолокационная разведка орнитологической обстановки проводится:

      1) за 1 час и 20-25 минут до вылета разведчика погоды, а также за 30 минут до начала полетов;

      2) во время полетов по указанию РП.

      46. Результаты наблюдений дежурные операторы радиолокационных систем и руководитель зоны посадки докладывают РП, сообщают в метеоподразделение или дежурному синоптику на КДП и записывают в специальный журнал по форме АВ-18. Дежурный синоптик записывает результаты радиолокационных орнитологических наблюдений в стартовый журнал, наносит в специальный журнал, на специальный планшет, анализирует их и в совокупности с другой информацией о птицах, докладывает РП общую орнитологическую обстановку.

      Дежурными расчетами с особой тщательностью радиолокационные наблюдения следует проводить в периоды сезонных миграций птиц. При необходимости в эти периоды наблюдения организуются в ночь, предшествующей запланированным полетам на следующую ночь, что позволяет заранее определить возможные орнитологические условия на полеты и их изменения.

      Опознавание эхо-сигналов от птиц на индикаторе радиолокаторов производится с учетом их отличительных признаков эхо-сигналов от птиц согласно приложению 9 к настоящим Правилам.

      47. Аэровизуальный метод наблюдения за птицами и оценки обстановки позволяют визуально наблюдать птиц, определять их видовой состав, количество, особенности концентрации и характер перелетов, содержания в стаях молодняка и другие важные характеристики. Наблюдения за птицами и оценка орнитологической обстановки с использованием вертолетов или транспортных самолетов проводятся на значительной территории в сравнительно малое время и полученные результаты могут быть оперативно использованы для обеспечения безопасности полетов. Наблюдения ведутся не только за летающими птицами, но и за сидящими на деревьях, земле воде.

      48. Аэровизуальные обследования территории аэродромов и районы полетов на вертолете (самолете) рекомендуется производить в переходные сезоны года и при усложнении орнитологических условий в период организации полетов, в целях определения или уточнения орнитологической обстановки.

      Присутствие на борту вертолета (транспортного самолета) наблюдателя или орнитолога, который проводит квалификационные наблюдения позволяет получать полные и качественные орнитологические данные.

      49. При организации аэровизуальных наблюдений предусмотреть этапы работ:

      1) организация полета;

      2) непосредственное ведение аэровизуальных наблюдений по обследованию необходимых районов или территорий;

      3) обработка и анализ результатов наблюдений, полученных при облете;

      4) доклад данных командованию, РП и в метеорологический центр.

      Итогом аэровизуальных наблюдений является подготовка специальной карты-схемы.

      50. В районы, где обнаружены опасные для авиации скопления птиц, парения хищников, аистов или пеликанов, планируется выезд наблюдателя на наземном транспорте с целью более детального их обследования одновременно с воздуха и земли.

      51. Запись результатов наблюдений лучше всего производить на видео и фотосъемку, а также с записью в специально подготовленный журнал.

      В период обработки материала, полученного в результате выезда или полета, осуществляются:

      1) обработка видео и фотосъемки, записи в журнале;

      2) подсчеты птиц в скоплениях, обнаруженных во время полета;

      3) сравнение и осреднение данных, записанных несколькими наблюдателями;

      4) привязка мест скоплений и летящих стай, обнаруженных во время полета, к географическому месту на рабочей карте-схеме;

      5) детальное отображение всей полученной информации на основной карте - схеме.

      Результаты обработки и анализа, данных облета докладываются командованию и в метеоподразделения, составляется орнитологическая сводка, которая отсылается в установленные адреса телеграммой.

Параграф 4. Проведение орнитологического обследования района аэродрома

      52. Орнитологическое обследование аэродрома осуществляется в целях определения характера орнитологической обстановки, маршрутов и высот перелетов птиц, их суточной активности и характера сезонной миграции, численности и видового состава скапливающихся птиц, особенностей их поведения (гнездования, кормежка, отдых), а также выявления условий, способствующих концентрации птиц в районе аэродрома.

      53. На этапе планирования мероприятий орнитологической комиссией аэродрома проводится предварительная оценка орнитологической обстановки, устанавливается предстоящий объем работ и намечаются конечные результаты работы.

      В ходе предварительной оценки орнитологической обстановки анализируется статистика столкновений ВС с птицами в районе аэродрома за последние 5-7 лет, изучаются данные предыдущих эколого-орнитологических обследований района аэродрома, обобщаются результаты визуальных, воздушных и радиолокационных наблюдений орнитологической обстановки за последний месяц.

      54. По результатам предварительной оценки орнитологической обстановки составляется План орнитологического обследования района аэродрома, который утверждается старшим авиационным начальником аэродрома.

      В Плане орнитологического обследования района аэродрома указываются:

      1) маршруты наземного орнитологического обследования;

      2) зоны (сектора) ответственности визуальных и радиолокационных наблюдений за птицами;

      3) тип используемого в процессе орнитологического обследования наземного и водного транспорта;

      4) привлекаемые радиолокационные средства наблюдения за птицами;

      5) время выявления суточных миграций птиц (утренние, околополуденные и вечерние часы);

      6) сроки проведения обследования и ответственные лица.

      55. Орнитологическое обследование района аэродрома осуществляется путем наземного и аэровизуального изучения орнитологической обстановки группой специалистов составом до 3-5 человек в течение 1-2 суток с использованием автомобилей, лодок и других транспортных средств, при необходимости - пешком.

      56. В процессе орнитологического обследования аэродрома осуществляется наземное обследование летного поля, а также обследование местности и воздушного пространства в радиусе 4-6 км от контрольной точки аэродрома, при этом:

      1) устанавливается численность и видовой состав постоянно обитающих на аэродроме, периодически прилетающих на поиски корма и удобных мест для отдыха, пролетающих транзитом или случайно залетающих в район аэродрома птиц;

      2) определяются районы гнездования грачей, галок, ворон, воробьев, голубей и ряда других птиц вблизи аэродрома;

      3) выявляются факторы, привлекающие птиц на аэродром, к которым относятся: свалки пищевых отходов, высокий травяной покров в районе ВПП, нахождение вблизи аэродрома элеваторов, дачных кооперативов, сельскохозяйственных полей, фруктовых садов, виноградников, скопление большого количества дождевых червей в дождливую погоду на бетонных рулежных дорожках и ВПП, наличие концентрации мелких насекомых над заболоченными участками местности утром, вечером и в ненастные дни;

      4) уточняется суточная активность полетов птиц, устанавливаются места их гнездования, ночевок, дневок и скоплений;

      5) определяются маршруты кормовых полетов птиц.

      57. По окончании орнитологического обследования местности вблизи ВПП проводится обследование более удаленных участков местности в районе аэродрома (курсы взлета и посадки, полигоны, маловысотные маршруты и др.). На этом этапе обследование ведется главным образам радиолокационным и наземными способами.

      58. Во время проведения орнитологического обследования в случаях обнаружения гнездовых колоний птиц в районе аэродрома фиксируются следующие сведения:

      1) расположение гнезд (на земле, в траве, на складах, деревьях, в тростнике);

      2) места кормежки птиц (у водоема, на звероферме, мусорной свалке, сельскохозяйственных угодьях);

      3) возраст колонии;

      4) годовая динамика численности птиц (увеличивается, снижается, колеблется, не изменяется);

      5) охранный статус места расположения колонии (заповедник, заказник, санитарная зона);

      6) вид человеческой деятельности в окрестностях колонии (сбор ягод, охота, выпас скота, сельскохозяйственные работы);

      7) степень беспокойства со стороны человека (сильная, слабая, отсутствует);

      8) подсчет количества птиц в колонии производится следующими методами:

      поштучный пересчет всех гнезд в случае небольших колоний;

      пересчет всех гнезд на какой-либо площадке в остальных случаях с последующей экстраполяцией полученных сведений на всю площадь колонии. При этом учитывается число гнезд на 1 квадратный метр (далее - кв.м.) в центре и на периферии колонии в местах с различной плотностью гнездования птиц, а затем выводится средняя плотность на 1 кв.м., которая экстраполируется на всю площадь колонии.

      При расположении водоемов в радиусе 5-20 км от контрольной точки аэродрома они исследуются с лодки или при помощи бинокля с деревьев, растущих на берегу водоема, или иного возвышенного места.

      При обследовании водоемов определяются:

      площадь водоема;

      тип берегов (отлогий, крутой, обрывистый, изрезанный, песчаный, илистый, глинистый, гравийный, скалистый);

      состав преобладающей наземной и водной растительности;

      наличие зарослей рогоза, камыша и тростника;

      открытость водоема (наличие на берегах древесной и кустарниковой растительности).

      При необходимости уточняются средние даты образования и разрушения ледового покрова.

      59. Частичное представление о видовом составе птиц, обитающих на водоеме, необходимо получить путем сбора и последующей идентификации перьев, прибиваемых ветром к берегу, а также по следам птиц, оставленным в приливно-отливной полосе.

      60. Результаты обследования и наблюдений за птицами сопоставляются и дополняются (по возможности) сведениями с ближайших охотничьих угодий (заповедников), а также из других источников и наносятся на карту орнитологической обстановки, которая размещается в классе предполетных указаний.

      61. Методика орнитологического обследования района аэродрома в различные периоды годовой активности птиц имеет определенные особенности, которые необходимо учитывать при планировании и проведении этих мероприятий.

      62. В частности, в весенний период, кроме учета местных птиц, определяются маршруты, пути, высоты и сроки пролета мигрирующих птиц, места их отдыха и кормежки. Данное обследование осуществляется, радиолокационными и аэровизуальными способами, а наземное обследование проводится только вблизи ВПП, БПРМ и ДПРМ.

      63. В позднелетний период в процессе орнитологического обследования используются все способы наблюдений за птицами, при этом определяются сроки становления молодняка на крыло, маршруты и высоты его полетов после гнездовых кочевок, пути и высоты пролета (прилета) теплолюбивых мигрантов с севера, направление и высоты перемещений водоплавающих и околоводных птиц.

      64. После завершения мероприятий по орнитологическому обследованию района аэродрома составляется акт обследования аэродрома и вырабатывается комплекс мероприятий по профилактике столкновений ВС с птицами.

Параграф 5. Отпугивание птиц от аэродромов

      65. К отпугиванию птиц на аэродроме привлекаются лица из состава команды оцепления, личный состав связи и радиотехнического обеспечения с помощью большого числа различных средств: биоакустических установок, ружей, ракетниц, газовых пушек, трещоток, зеркальных шаров, сетей и т.д.

      Выбор и применение наиболее целесообразных средств отпугивания птиц осуществляется на каждом аэродроме, исходя из местных особенностей орнитологической обстановки. При этом учитывается следующее:

      1) при непрерывном или слишком частом применении любого отпугивающего средства со временем снижается его эффективность ввиду привыкания к нему птиц;

      2) при одновременном применении нескольких способов отпугивания (например, воспроизведение криков бедствия и стрельба из ракетниц и ружей, установка отпугивающих предметов и стрельба из ракетниц и т.д.) или их чередовании эффективность отпугивания возрастает;

      3) наиболее легко птицы отпугиваются во время миграции (весной и осенью), так как в эти периоды многие птицы имеют слабую привязанность к территории;

      4) местные птицы (особенно в летнее время) менее восприимчивы к воздействию отпугивающих средств, однако весной и осенью их необходимо отпугивать от аэродрома, поскольку они часто являются причиной скопления мигрирующих птиц;

      5) стрельба из ракетниц и биоакустическое отпугивание приводит иногда к тому, что птицы подымаются воздух и, прежде чем улететь, некоторое время (1-2 минут) кружатся над местом отпугивания, создавая еще большую опасность для полетов ВС. В связи с этим, данные способы отпугивания следует применять за 5-10 минут до взлета (посадки) ВС, либо временно не производить отпугивания стай птиц, находящихся далее 150 м от ВПП.

      66. Биоакустическое отпугивание (воспроизведение через громкоговорители тревожных криков птиц) производятся личным составом связи и радиотехнического обеспечения.

      67. На аэродромах применяются биоакустические установки четырех типов: стационарные (громкоговорители устанавливаются на летном поле или на БПРМ), подвижные (вся аппаратура устанавливается на легковой автомашине), полуподвижные (аппаратура устанавливается на специальной тележке, включение и выключение аппаратуры производится по радио) и переносные.

      68. Высокой эффективности биоакустического отпугивания птиц достигают при соблюдении следующих основных условий:

      1) запись крика птицы на магнитной ленте произведена качественно (в стационарных условиях, при помощи специальной аппаратуры);

      2) биоакустическая установка может воспроизводить, записанные крики птиц без искажения;

      3) транслируется запись крика именно того вида птиц, которые отпугиваются;

      4) длительность и частота трансляции крика соответствуют нормам для данного вида птиц и орнитологической ситуации.

      69. Для отпугивания кормящихся и отдыхающих птиц трансляцию отпугивающих сигналов следует производить подряд 2-3 раза.

      70. Очень часто птицы образуют смешанные стаи из различных видов. В этом случае рекомендуется применять тревожные сигналы того вида птиц, который крупнее по размерам и более многочислен в стае.

      71. В случае применения биоакустических средств отпугивания необходимо учитывать погодные условия. Так, сильный встречный и боковой ветер, дождь значительно сокращают дальность звучания сигнала.

      72. Лицам, отпугивающим птиц, целесообразно наблюдать за их реакцией на транслируемые сигналы. В случае снижения эффективности биоакустического отпугивания производить замену сигналов. Кроме того, необходимо периодически подкреплять трансляции сигналов демонстрацией реальной опасности (то есть выстрелами из ракетниц, охотничьих ружей и так далее).

      73. Птицы отдельных видов (например, голуби) фактически не издают тревожных криков и поэтому биоакустическое отпугивание их связано с определенными трудностями.

      74. Отпугивание птиц от аэродрома выстрелами из ракетниц осуществляется личным составом команды оцепления по указанию РП. Отпугивание производится выстрелами в сторону птиц с таким расчетом, чтобы ракета пролетела поблизости от них. В летнее время данный способ применяется, если нет опасности загорания сухой травы.

      75. Отпугивание птиц с помощью специальных пугачей, в которых автоматически взрывается с сильным звуком газ, производится в редких случаях в связи с невысокой эффективностью данного способа. Этот способ отпугивания применяется прежде всего в отношении тех птиц, на которых охотятся (утки, гуси, кулики и другие), при этом пугачи устанавливают вблизи постоянных мест скопления птиц. Для более оперативного применения рекомендуется устанавливать пушки в прицепной тележке. При эксплуатации газовых пушек требуется соблюдать противопожарные меры безопасности.

      76. Отпугивание птиц от аэродрома с помощью различных предметов (трещоток, флажков, тушек мертвых птиц и так далее) производится в местах постоянного скопления птиц (в тех случаях, когда причину скопления птиц ликвидировать нельзя). Установку данных предметов осуществляют работники аэродромной службы, при этом они руководствуются рекомендациями специалистов-орнитологов из местных биологических учреждений.

Параграф 6. Действия экипажей при полетах в сложной орнитологической обстановке

      77. При подготовке к полету командир ВС учитывает информацию об орнитологической обстановке.

      Взлет и посадку, при сложной орнитологической обстановке, необходимо производить с включенными фарами в посадочное положение.

      78. При полете по маршруту, в случае обнаружения скопления птиц, экипаж принимает меры по предотвращению столкновения с ними путем обхода их слева, справа или над ними. При невозможности обхода зоны со сложной орнитологической обстановкой командир ВС докладывает об этом РП (органу управления полетами), по его команде прекратить задание и действует согласно его указаниям.

      79. При нахождении ВС на посадочном курсе, после получения информации о сложной орнитологической обстановке от группы руководства полетами, на аэродроме или при визуальном обнаружении птиц экипаж:

      1) усиливает осмотрительность;

      2) включает посадочные фары, если они не были включены ранее;

      3) при необходимости следует на второй круг с докладом РП.

      80. Перед принятием решения на взлет командир ВС учитывает орнитологическую обстановку в районе аэродрома и маршруте полета.

      На исполнительном старте после получения информации от группы руководства полетов об усложнении орнитологической обстановки командир ВС оценивает возможность выполнения взлета. Взлет в этих условиях производится с включенными фарами.

      81. При пролете по маршруту, в случае обнаружения скопления птиц, экипаж обходит стороной или пролетает над ними. Особенно внимательным во время встречи в воздухе с крупными хищными птицами, которые могут проявить агрессивность по отношению к ВС. В этом случае необходимо предпринять действия по предотвращению сближению с ними.

      82. При невозможности обойти зону сложной орнитологической обстановки командиру рекомендуется возвратить ВС в пункт вылета или произвести посадку на ближайшем запасном аэродроме.

      83. При полетах на малых высотах, пролет над птичьими базарами и местами возможного скопления птиц на земле и воде, рекомендуется производить на безопасной высоте, гарантирующей от столкновения с птицами. Экипажи ВС, заметившие во время полета скопления птиц, представляющих опасность для полетов, немедленно передают информацию о них РП.

  Приложение 1
к Правилам орнитологического
обеспечения полетов
государственной авиации
Республики Казахстан

Код передачи данных об орнитологической обстановке (КМИ-ОО) Схема кода

      99990 YYGGnIIiii P1А1 Z1B1В1 1K1R1d1d1 22h1h1h1 ЗЗН1Н1Н1

      55555 P1А1 Z1B1В1 1K1R1d1d1 22h1h1h1 ЗЗН1Н1Н1

      Значение буквенных и цифровых символов в схеме кода

      Группа 99990:

      9999— отличительные цифры кода;

      0 —отличительные цифры, указывающие, что в последующих группах передаются данные об орнитологической обстановке.

      Группа YYGGn:

      YY — число месяца окончания наблюдения;

      GG — время в часах окончания наблюдения;

      n — период наблюдения, выраженный числом суток, за которое передаются данные об орнитологической обстановке.

      Группа IIiii:

      IIiii — индекс пункта, по которому сообщаются данные об орнитологической обстановке.

      Группа P1А1 Z1B1В1:

      P1 — характер полетов птиц. Кодируется по таблице 1;

  Таблица 1

Цифра кода

Характер полетов птиц (Р1)

Цифра кода

Характер полетов птиц (Р1)

0
1
2
3
4

Не установлен
Полеты местных птиц
Миграция
Полеты парителей
Полеты местных птиц и миграция

5
6
7
8
9

Полеты местных птиц и парителей
Миграция, полеты местных птиц и парителей
Полеты молодняка
Вспышка миграции (1 — 4 дня)
Полетов птиц не обнаружено

      A1 — суточная активность полетов птиц. Кодируется по таблице 2;

  Таблица 2

Цифра кода

Суточная активность птиц (А1)

Цифра кода

Суточная активность птиц (A1)

0
1
2
3
4

Не установлено
Утром
Вечером
Утром и вечером
Днем

5
6
7
8
9

Ночью
В светлое время суток
В темное время суток
Круглосуточно
Полетов птиц не обнаружено

      Z1 — способ наблюдений за птицами. Кодируется по таблице 3;

  Таблица 3

Цифра кода

Способ наблюдения за птицами (Z1)

Цифра кода

Способ наблюдения за птицами (Z1)

0

Наблюдений не производилось

5

Визуальные и радиолокационные

1

Визуальные

6

Радиолокационные и аэровизуальные

2

Радиолокационные

7

Визуальные и аэровизуальные

3

Аэровизуальные (разведка)

8

Специальный облет

4

Сообщение орнитологов

9

Все виды наблюдений

      B1B1 — размер и видовая принадлежность птиц. Кодируется по таблице 4;

  Таблица 4

Цифра кода

Размер и виды птиц (В1В1)

Цифра кода

Размер и виды птиц (В1В1)

00

Вид не определен

10

Средние хищные птицы (канюки, луни, ястребы)

01

Мелкие воробьиные

11

Крупные птицы

02

Ласточки, стрижи

12

Утки (кряквы, серые, шилохвость, чирки)

03

Скворцы

13

Цапли

04

Мелкие хищные птицы (пустельга, кобчик)

14

Гуси

05

Средние птицы

15

Крупные хищные птицы (орлы, грифы)

06

Голуби

16

Очень крупные птицы

07

Врановые

17

Аисты

08

Кулики (чибисы)

18

Журавли

09

Чайки

19

Лебеди

      Группа lK1R1d1d1:

      1 — отличительная цифра;

      K1 — количество стай; Кодируется по таблице 5;

  Таблица 5

Цифра кода

Количество стай (К1)

Цифра кода

Количество стай (К1)

0
1
2

Не установлено
1—5 стай
6—10 стай

3
4
5

11 — 15 стай
16 — 25 стай
Более 25 стай

      R1— размер суммированной стаи. Кодируется по таблице 6;

      d1d1 — направление перемещения стай (птиц) в десятках градусов.

      Группа 22 h1h1h1:

      22 — отличительные цифры;

      h1h1h1 — высота нижней границы полета птиц в десятках метров.

      Группа 33 Н1Н1Н1:

      33 — отличительные цифры;

      Н1Н1Н1 — высота верхней границы полета птиц в десятках метров.

      Группа 55555:

      55555 — отличительные цифры, указывающие, что далее следуют сведения о других видах птиц.

  Таблица 6

Цифра кода

Размер суммированной стаи (R1)

Цифра кода

Размер суммированной стаи (R1)

0
1
2
3
4

Отдельные птицы (до четырех)
Малая стая (5—20)
Средняя стая (21 — 100)
Большая стая (101— 1000).
Очень большая стая (> 1000)

5
6
7
8

Малые и средние стаи
Средние и большие стаи
Стаи всех размеров
Размер стаи не установлен

      Примечание:

      1. В случае когда наблюдение относится к определенному сроку (GG), на месте h ставится цифра 0. Если период наблюдения составляет 9 суток и более, при кодировании используются 2 группы времени (число и время начала и конца наблюдений), при этом на месте h ставится в обеих группах цифра 9.

      2. При кодировании различных видов птиц перед характеристиками второго и последующего видов (P1А1 Z1B1В1) проставляется группа 55555. Если все виды птиц имеют одинаковые характеристики, кодируемые в группах с отличительными цифрами 1, 22, 33, эти группы употребляются только один раз после перечисления видов птиц.

      3. Размер суммированной стаи (R1) определяется путем умножения количества стай на число птиц в них за период наблюдения.

      4. В случае когда направление полета птиц (стай) не установлено, на месте d1d1 ставится 00, при полетах птиц в разных направлениях — 99.

      5. Если полет птиц наблюдается не в слое, а на какой-то определенной высоте, в группах 22h1h1h1 и ЗЗН1Н1Н1 указывается одна и та же высота.

      Примеры:

      1) в районе пункта 31417 в период с 8 часов 19 числа до 8 часов 20 числа наблюдалась круглосуточная миграция уток, гусей и журавлей. В течение суток пролетело до 5 стай по 50-100 птиц на высотах от 2000 до 3000 м к северо-западу. В светлое время суток отмечались неупорядоченные полеты местных врановых до четырех стай по 15 — 20 птиц на высотах до 300 м.

      Закодированное сообщение будет иметь вид:

      99990 20081 31417 28512 55555 28514 55555 28518 11333 22200 33300 55555 16507 11299 22000 33030;

      2) в районе пункта 35700 в период с 8 часов 15 числа до8 часов 16 числа визуально и при воздушной разведке погоды отмечался пролет куликов, гусей, лебедей утром и вечером на высоте 500—800 м в северном направлении.

      За период наблюдений пролетело шесть стай по 20-50 птиц в стае. В светлое время суток отмечались парения двух стай аистов по 10-15 птиц на высотах до 2500 м.

      Закодированное сообщение будет иметь вид:

      99990 16081 35700 23708 55555 23714 55555 23719 1233622050 33080 5555536717 11299 2200033250;

      3) в районе пункта 35700 в период с 8 часов 15 числа до8 часов 16 числа птиц не обнаружено.

      Закодированное сообщение будет иметь вид:

      99990 16081 35700 99900.

  Приложение 2
к Правилам орнитологического
обеспечения полетов
государственной авиации
Республики Казахстан
  Форма

Журнал данных о столкновениях воздушных судов с птицами на аэродроме (Образец)

      Сноска. Приложение 2 - в редакции приказа Министра обороны РК от 05.10.2020 № 505 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

      Дата ___________________________ Время события ____________________________
      Тип ВС_____________________________________________
      № ВС ______________________
      Кто сообщил о произошедшем событии: _______________________________________
      Какие останки птиц найдены на ВПП:___________________________________
      Место обнаружения (относительно оси ВПП): __________________________________
      Этап полета (высота, скорость, взлет-посадка): _________________________________
      Вид и количество птиц: ____________________________________________________
      Место попадания птицы в ВС: _______________________________________________
      Повреждения: _____________________________________________________________
      Сведения экипажа: _________________________________________________________
      Курс ВПП: ______________________________________________________________
      Время последнего осмотра ВПП: _____________________________________________
      Орнитологическая обстановка в момент события: _______________________________
      Метеообстановка: __________________________________________________________
      Кому доложено (время доклада) ______________________________________________
      Дежурный ________________________________________________________________
                  (воинское звание, подпись, фамилия, имя, отчество (при его наличии)
      "___" _______________ 20___года. Подпись _____________________________

  Приложение 2-1
к Правилам орнитологического
обеспечения полетов
государственной авиации
Республики Казахстан
  Форма

                                                            Утверждаю
                                                Командир воинской части 000000
                                                (начальник авиационного
                                                управления, отдела Ас КНБ РК)
                                                _______________________________
                                                (воинское звание, подпись, фамилия,
                                                имя, отчества (при его наличии)
                                                "__" __________________ 20 __ года.

План мероприятий орнитологического обеспечения безопасности полетов по предупреждению столкновений воздушных судов с птицами на аэродроме

      Сноска. Правила дополнены приложением 2-1 в соответствии с приказом Министра обороны РК от 05.10.2020 № 505 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

№ п/п Мероприятия Срок исполнения Ответственный за выполнение Дата, отметка о выполнении

1.





2.





3.





      Председатель внештатной орнитологической комиссии войсковой части 00000
      (управления, отдела АС КНБ РК)
      ____________________________________________________________
      (воинское звание, подпись, фамилия, имя, отчество (при его наличии)

  Приложение 3
к Правилам орнитологического
обеспечения полетов
государственной авиации
Республики Казахстан

     


  Приложение 4
к Правилам орнитологического
обеспечения полетов
государственной авиации
Республики Казахстан
  Утверждаю
Начальник штаба войсковой части
______________________________
(воинское звание, подпись, фамилия,
имя, отечество (при его наличии)
"" ________ 20 года

Схема размещения зон ответственности по наблюдениям за птицами на аэродроме

     


      Примечание:

      1) метеоплощадка; 2) БПРМ; 3) ДПРМ; 4) посадочный локатор; 5) диспетчерский локатор; 6) локатор обнаружение и наведения: R –радиус зон ответственности; L - дальность обнаружения птиц посадочным локатором.

Начальник метеорологической службы (группы) войсковой части
______________________________________________________________
(воинское звание, подпись, фамилия, имя, отчество (при его наличии)
"___" ________ 20 ___года

  Приложение 5
к Правилам орнитологического
обеспечения полетов
государственной авиации
Республики Казахстан

Силуэты птиц на земле

     


      Применение:

      1 - утка; 2 - гусь; 3 - журавль; 4 - лунь; 5 - чайка; 6 - ворона; 7 - грач; 8 - скворец; 9 - кулики.

  Приложение 6
к Правилам орнитологического
обеспечения полетов
государственной авиации
Республики Казахстан

Силуэты птиц в полете и на воде

     


      Применение:

      1 - сокол; 2 - кулик; 3 - лунь; 4 - ястреб; 5 - канюк; 6 - чибис; 7 - грач; 8 - сова; 9 - цапля; 10 - утка; 11 - ласточка; 12 - стриж; 13 - скворец; 14 - журавль, аист; 15 - гриф; 16 - чайка; 17 - орел; 18 - гагара; 19 - боклан; 20 - поганка.

  Приложение 7
к Правилам орнитологического
обеспечения полетов
государственной авиации
Республики Казахстан
  Форма (АВ-20)

Журнал орнитологических наблюдений

Время наблюдения Вид и размер птиц Количество птиц, стай Размер стай Высота полета Направление полета Характер полета

09:00







10:00







11:00







12:00







13:00







14:00







15:00







16:00







17:00







18:00







19:00







20:00







21:00







22:00







23:00







00:00







01:00







02:00







03:00







04:00







05:00







06:00







07:00







08:00







      _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
Дежурный _____________________________________________________________
      (воинское звание, подпись, фамилия, имя, отчество (при его наличии)

  Приложение 8
к Правилам орнитологического
обеспечения полетов
государственной авиации
Республики Казахстан

Особенности идентификации засветок от птиц на экранах радиолокационной станции

      Задача распознавания засветок от стай птиц на экранах индикаторов радиолокационных станций достаточно сложна и требует определенных навыков. Основная трудность заключается в том, что засветки от птиц малозаметны и чрезвычайно разнообразны по своему внешнему виду, вследствие чего затруднительно разработать единую методику их распознавания, а также указать какой-либо признак, позволяющий с полной уверенностью отличить их от прочих засветок.

      Вместе с тем, засветкам от птиц свойственен ряд особенностей, по совокупности которых можно вполне надежно осуществлять их идентификацию.

      К их числу можно отнести размер, яркость, форму, выраженность границ, скорость и направление перемещения, постоянство изображения, расположение на экране радиолокатора.

      Засветки от птиц могут несколько отличаться между собой по размеру и яркости, так как эти признаки зависят от количества и размеров птиц, удаления их от радиолокатора, взаимного размещения птиц в стае, положения тела птицы относительно антенны радиолокатора и прочих факторов.

      Размер засветок от плотных стай птиц на экране посадочного радиолокатора в большинстве случаев по своим размерам соответствует засветкам от небольших ВС, а от одиночных птиц имеет часто размер точки.

      Яркость засветок от птиц на экранах радиолокатора значительно меньше яркости эхо-сигналов от ВС и постоянно изменяется, а иногда эти засветки напоминают помехи.

      Форма эхо-сигнала от птиц чаще всего выглядит на экранах в виде округлого пятна или точки. В случаях, когда обнаруженная большая стая птиц (тысячи особей) широко растянута по фронту, засветка от нее может быть линией или дугой.

      Границы засветок от птиц не имеют таких резких очертаний, как отметки от ВС и наземных предметов, и вместе с тем не так размыты, как отметки от облаков.

      Скорость перемещения засветок от птиц относительно мала порядка 20 - 50 км/ч, поэтому визуально заметить смещение засветок от птиц на экране довольно трудно.

      Во время полета по направлению ветра на больших высотах скорость полета птиц может достигать 120-150 км/ч, при этом можно сравнительно легко заметить смещение засветок, что позволяет только по скорости смещения отличить их от неподвижных эхо-сигналов, образованных наземными предметами.

      Вместе с тем, при идентификации засветок только по скорости их перемещения приходится учитывать скорость и направление ветра на различных высотах, что в оперативной работе бывает трудно осуществимо. Разность в скорости позволяет легко отличить засветки от птиц от отметок от ВС, которые перемещаются на экране радиолокатора значительно быстрее.

      Направление перемещения засветок позволяет отличить засветки от птиц от эхо-сигналов, образуемых аэростатами, шарами-пилотами, радиозондами, облаками, которые перемещаются только вместе с потоком. Таким образом, малоскоростная цель, смещающаяся под углом к направлению ветра, почти всегда оказывается стаей птиц.

      Эхо-сигналы засветок от птиц в отличие от прочих целей могут резко изменять свою яркость, размеры и форму, направление смещения и временами исчезать. Это связано с тем, что птицы часто меняют скорость, высоту, направление полета и перестраиваться в воздухе.

      Засветки от птиц часто располагаются на экране индикатора радиолокатора группами, состоящими иногда, особенно весной и осенью, из десятков и даже сотен отдельных отметок.

      Частота и время появления засветок от птиц на экране радиолокатора в значительной степени обусловлены сезонными особенностями перелетов птиц, вследствие чего в летний и зимний периоды засветки от птиц обнаруживаются преимущественно в светлое время суток (зимой весьма часто в темных сумерках), а весной и осенью круглосуточно, причем ночью они отмечаются иногда даже чаще, чем днем.

      Летом и зимой на экране индикатора радиолокатора наблюдаются, одиночные, а весной и осенью множественные засветки от птиц, что связано с сезонными миграциями. Знание сезонных особенностей перелетов птиц в данной местности значительно облегчает идентификацию засветок от них.

  Приложение 9
к Правилам орнитологического
обеспечения полетов
государственной авиации
Республики Казахстан

Отличительные признаки эхо-сигналов от птиц

      Опознавание засветок от птиц на экранах индикаторов радиолокаторов сравнительно сложно и требует от дежурных расчетов всех штатных аэродромных радиолокационных средств определенного навыка. Основная трудность заключается в том, что эти засветки сравнительно малозаметны и чрезвычайно разнообразны по своему виду. В связи с этим, трудно дать единое и точное описание засветок от птиц, а также указать какой-либо их признак, позволяющий с полной уверенностью отличать их от прочих засветок.

      Однако, всем засветкам от птиц свойствен ряд особенностей, по совокупности которых можно вполне надежно осуществлять идентификацию данных засветок.

      К числу основных отличительных признаков засветок от птиц относятся:

      размер;

      яркость;

      форма;

      выраженность границ;

      скорость перемещения;

      направление перемещения;

      постоянство изображения;

      расположение на экране индикатора радиолокатора.

      Размер засветок.

      Засветки от плотных стай птиц на экране индикатора посадочного радиолокатора в большинстве случаев по своим размерам соответствуют засветкам от небольших ВС, а от одиночных птиц имеют часто размер точки.

      Яркость засветок.

      На экранах посадочных радиолокаторов яркость засветок от птиц значительно меньше яркости эхо-сигналов от ВС.

      Засветки от птиц могут несколько отличаться между собой по размеру и яркости, так как эти признаки зависят от количества и размеров птиц, удаления их от радиолокатора, взаимного размещения птиц в стае, положения тела птицы относительно антенны радиолокатора и прочих факторов.

      Форма засветок.

      Эхо-сигналы от птиц чаще всего выглядят на экранах в виде округлого пятна или точки.

      В редких случаях, когда обнаруженная большая стая птиц (тысячи особей) широко растянута по фронту, засветка от нее может быть линией или дугой.

      Выраженность границ засветок.

      Засветки от птиц не имеют таких резких очертаний, как отметки от ВС и наземных предметов, и вместе с тем не так размыты, как отметки от облаков.

      Скорость перемещения засветок.

      Большинство птиц летит со скоростью около 20 - 50 км/ч, поэтому визуально заметить смещение засветок от птиц на экране довольно трудно. Во время полета по ветру на больших высотах скорость полета птиц достигает 120 км/ч и даже 150 км/ч. В этом случае можно сравнительно легко заметить смещение засветок от птиц, что позволяет только по скорости смещения отличить их от неподвижных эхо-сигналов, образованных наземными предметами, а также аэростатами, шарами-пилотами, радиозондами, облаками и прочими воздушными образованиями, перемещающимися со скоростью ветра.

      Однако при идентификации засветок только по скорости их перемещения приходится учитывать скорость и направление ветра на различных высотах, что в оперативной работе бывает трудно осуществимо. Разность в скорости позволяет легко отличить засветки от птиц лишь от самолетных и вертолетных отметок, перемещающихся на экране радиолокатора значительно быстрее.

      Направление перемещения засветок.

      Птицы совершают полеты в любых возможных направлениях, что позволяет отличать засветки от них от эхо-сигналов аэростатов, шаров-пилотов, радиозондов, облаков, перемещающихся только по ветру. Малоскоростная цель, идущая под углом к направлению ветра, почти всегда оказывается птицами.

      Постоянство изображения засветок.

      Эхо-сигналы птиц в отличие от прочих отметок могут резко изменять свою яркость, размеры и форму, направление смещения, временами исчезать. Это связано с тем, что птицы часто меняют скорость, высоту и направление полета, перестраиваются в воздухе, летят то более, то менее плотными группами.

      Расположение засветок.

      Эхо-сигналы птиц часто располагаются на экране индикатора радиолокатора группами, состоящими иногда (особенно весной и осенью) из десятков и даже сотен отдельных отметок.

      Частота и время появления засветок от птиц на экране индикатора радиолокатора в значительной степени обусловлены сезонными особенностями перелетов птиц. Поэтому летом и зимой засветки от птиц обнаруживаются преимущественно в светлое время суток (зимой весьма часто в темных сумерках), а весной и осенью круглосуточно, причем ночью они отмечаются иногда чаще, чем днем. Летом и зимой на экране индикатора радиолокатора наблюдаются, как правило, одиночные засветки от птиц, а весной и осенью – часто десятки засветок. Знание сезонных особенностей перелетов птиц в данной местности значительно облегчает идентификацию засветок от птиц.

Қазақстан Республикасы мемлекеттік авиациясының ұшуын орнитологиялық қамтамасыз ету қағидаларын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2019 жылғы 23 сәуірдегі № 268 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2019 жылғы 24 сәуірде № 18580 болып тіркелді.

      "Қазақстан Республикасының әуе кеңістігін пайдалану және авиация қызметі туралы" 2010 жылғы 15 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы 15-бабының 27) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

      1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасы мемлекеттік авиациясының ұшуын орнитологиялық қамтамасыз ету қағидалары бекітілсін.

      2. Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері Әуе қорғанысы күштері бас қолбасшысының басқармасы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен:

      1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;

      2) осы бұйрықтың көшірмесін мемлекеттік тіркелген күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде қазақ және орыс тілдерінде Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкінде ресми жариялау және оған енгізу үшін Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің "Қазақстан Республикасының Заңнама және құқықтық ақпарат институты" шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жолдауды;

      3) осы бұйрықты алғашқы ресми жарияланғанынан кейін Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің интернет-ресурсында орналастыруды;

      4) мемлекеттік тіркелген күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде осы тармақтың 1), 2) және 3) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтерді Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің Заң департаментіне жолдауды қамтамасыз етсін.

      3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы мемлекеттік авиациясы басқару органдарының басшыларына жүктелсін.

      4. Осы бұйрық лауазымды адамдарға, оларға қатысты бөлігінде жеткізілсін.

      5. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасының
Қорғаныс министрі генерал-майор
Н. Ермекбаев

      "КЕЛІСІЛДІ"

      Қазақстан Республикасының

      Ішкі істер министрлігі

      2019 жылғы "____"_________

      "КЕЛІСІЛДІ"

      Қазақстан Республикасының

      Ұлттық қауіпсіздік комитеті

      2019 жылғы "____"_________

  Қазақстан Республикасының
Қорғаныс министрінің
2019 жылғы 23 сәуірдегі
№ 268 бұйрығымен
бекітілген

Қазақстан Республикасы мемлекеттік авиациясының ұшуын орнитологиялық қамтамасыз ету қағидалары

1-тарау. Жалпы ережелер

      1. Қазақстан Республикасы мемлекеттік авиациясының ұшуын орнитологиялық қамтамасыз ету қағидалары (бұдан әрі – Қағидалар) "Қазақстан Республикасының әуе кеңістігін пайдалану және авиация қызметі туралы" 2010 жылғы 15 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы 15-бабының 27) тармақшасына сәйкес әзірленді.

      2. Осы Қағидаларда пайдаланылатын негізгі терминдер мен анықтамалар:

      1) авиациялық орнитология – ұшу қауіпсіздігін қамтамасыз етуге қатысты бөлігінде фаунаны, экологияны, құстардың әрекеті мен миграциясын зерделеумен, сондай-ақ әуе кемелерінің (бұдан әрі – ӘК) құстармен соқтығысуын болдырмау жөніндегі іс-шараларды әзірлеумен және жүзеге асырумен айналысатын қолданбалы жалпы орнитология пәні;

      2) орнитология – омыртқалы зоологияның құстарды, олардың эмбриологиясын, морфологиясын, экологиясын, жүйеленуін және географиялық таралуын зерделейтін бөлімі;

      3) күрделі орнитологиялық жағдай – онымен соқтығысуға әкеп соқтыруы мүмкін ӘК қозғалысы жолында (ұшу-қону жолағында екпін алу және жүру немесе ұшу траекториясы кезінде) құстардың болуы немесе пайда болуы;

      4) құстар – ең көп таралған омыртқалы жануарлар тобының бірі, олардың басым көпшілігі ұшуға қабілетті. Қазіргі заманғы есептеулер бойынша құстар түрінің саны 8600-ден аспайды. Олардың көп түрлілігі, кең таралуы, ұшуы (миграциясы) ӘК үшін елеулі қауіп төндіреді;

      5) құстар тобы – ұзақ уақыт бойы ортақ кеңістікте тіршілік ете алатын құстар түрінің жиынтығы;

      6) қыстайтын құстар – осы жергілікті жерге қыста ұшып келеді, ал көктемде ұшып кетеді;

      7) орнитология – құстар туралы ғылым, құстардың тіршілік әрекетін (олардың морфологиясын, физиологиясын, жүйеленуін, экологиясын, биографиясын) зерделейтін зоология бөлімі;

      8) орнитофауна – белгілі бір аумақта қоныстанған немесе онда жылдың қандай да бір мезгілінде кездесетін құстар жиынтығы;

      9) орнитологиялық жағдай – бұл құстардың әуеде және жерде, орны мен уақыты бойынша нақты таралуы, сандық және түрлік құрамы, мекендеу және әрекеті сипаты;

      10) отырықшы құстар – осы жергілікті жерде жыл бойы мекендейді. Отырықшы көшпелі құстарға өте жақын. Сонымен қатар, олар белгілі бір жергілікті жерде тіршілік етеді, бірақ жаздың екінші жартысынан бастап, келесі көктемге дейін қорек іздеумен орын ауыстырып отырады;

      11) жыл құстары – осы жергілікті жерден басқа жерге қысқа ұшып кететін және тек көктемде жұмыртқа салу және ұрпағын шығару үшін қайта оралады;

      12) ұшуды орнитологиялық қамтамасыз ету – ӘК-нің құстармен соқтығысуын болдырмауға бағытталған іс-шаралар кешені.

      Ескерту. 2-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Қорғаныс министрінің 05.10.2020 № 505 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      3. Ұшуды орнитологиялық қамтамасыз ету жөніндегі іс-шаралар жоспарын әскери бөлімнің метеорологиялық бөлімшесі (бұдан әрі – метеобөлімшелер) әзірлейді.

      4. Іс-шаралар жоспары әуеайлақта және оған іргелес аумақта құстардың шоғырлануына ықпал ететін жағдайларды анықтауды және жоюды, метеобөлімшелер мамандарымен (бұдан әрі – метеомамандар) авиациялық-орнитологиялық тақырып және ұшуды қамтамасыз етудің өзге де ерекшелігі бойынша сабақтар өткізуді қамтиды.

      5. Әуеайлақтардағы метеомамандар және орнитологиялық қамтамасыз етуге жауапты адамдар 2 жылда бір реттен сиретпей жауынгерлік даярлық курсына (арнайы даярлық бағдарламасына) сәйкес курстарға (жиындарға) тартылады және 5 жылда бір реттен сиретпей арнайы курстарда біліктілігін арттырады.

      Ескерту. 5-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Қорғаныс министрінің 05.10.2020 № 505 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      5-1. Бірлесіп орналасу әуеайлақтарында әуежай басшылығымен келісу бойынша метеомамандар тәжірибе алмасу, әуежайдың штаттық авиациялық орнитологымен тікелей өзара іс-қимыл жасауды ұйымдастыру және құстардың шоғырлануына ықпал ететін жағдайларды анықтау және жою тәртібі жөніндегі іс-шаралар бойынша практикалық тағылымдамадан өтеді.

      Ескерту. Қағида 5-1-тармақпен толықтырылды – ҚР Қорғаныс министрінің 05.10.2020 № 505 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      6. Метеомамандар, кезекші инженер-синоптик ұшуды қамтамасыз ету кезінде:

      1) осы Қағидаларға сәйкес орнитологиялық тұрғыдан ұшу қауіпсіздігі мақсатында ұшуды қамтамасыз етуді;

      2) орнитологиялық жағдайды талдауды және болжауды;

      3) командирге (ұшу ауысымының жетекшісіне) және ұшқыштар құрамына әуеайлақтағы орнитологиялық жағдай туралы ақпарат беруді;

      4) ұшқыштар құрамымен, басшылық тобымен, жауынгерлік басқару офицерлерімен (бұдан әрі – ЖБО) және метеорологиялық қызметтің (бұдан әрі – метеоқызметтің), жақын жетекті радиомаркер пунктінің, алыс жетекті радиомаркер пунктінің жеке құрамымен консультациялар және сабақтар өткізуді;

      5) ӘК-нің құстармен соқтығысуын болдырмау жөніндегі шаралардың дұрыс және уақтылы қабылдануын бақылауды жүзеге асырады.

      7. Авиациялық орнитология бойынша сабақтар жылдың көктемгі және күзгі мерзімдерінің алдында өткізіледі. Авиациялық орнитология бойынша сабақтарда:

      1) жылдың әртүрлі маусымдарында әуеайлақ ауданындағы орнитологиялық жағдайдың ерекшеліктері (түрлік құрам, шоғырлану орындары мен ӘК ұшуы үшін қауіп төндіретін құстар ұшып өтетін негізгі бағыттар);

      2) осы әуеайлақта ӘК-нің құстармен соқтығысу жағдайларын жыл мезгілдері, тәулік кезеңдері, биіктіктер бойынша бөлу;

      3) әуеайлақта ұшуды орнитологиялық қамтамасыз етуді ұйымдастыру;

      4) әуеайлақ ауданындағы орнитологиялық жағдайды көзбен шолып және радиолокациялық бақылау;

      5) әуеайлақ ауданында құстардың шоғырлануына ықпал ететін жағдайларды жою;

      6) экипаждардың ұшуда ӘК-нің құстармен соқтығысу ықтималдығы мен қаупін азайту жөніндегі іс-қимылдары;

      7) ӘК-нің құстармен соқтығысуының салдары (материалдық залал, ұшудағы қауіпті жағдайлар) зерделенеді.

2-тарау. Қазақстан Республикасының мемлекеттік авиациясында ұшуды орнитологиялық қамтамасыз ету тәртібі

      8. Ұшуды орнитологиялық қамтамасыз ету тәртібі:

      1) мемлекеттік авиацияның ұшуын орнитологиялық қамтамасыз етуді ұйымдастыруды;

      2) құстардың шоғырлануына ықпал ететін жағдайларды анықтауды және жоюды;

      3) құстарды бақылауды;

      4) әуеайлақ аймағына орнитологиялық тексерулер жүргізуді;

      5) әуеайлақтан құстарды үркітуді;

      6) күрделі орнитологиялық жағдайда ұшу кезінде экипаждардың іс-қимылдарын қамтиды.

1-параграф. Мемлекеттік авиацияның ұшуын орнитологиялық қамтамасыз етуді ұйымдастыру

      9. Ұшуды орнитологиялық қамтамасыз етуді әуеайлақтың аға авиациялық бастығы ұйымдастырады және метеобөлімшенің, командалық пунктінің кезекші есептоптарының жеке құрамы, байланыс және радиотехникалық қамтамасыз ету бөлімшелері, старттық нарядтың адамдары және ұшуды орындайтын экипаждар жүзеге асырады.

      10. ӘК-ның құстармен соқтығысуынан сақтандыру жөніндегі іс-шараларды әзірлеу үшін әуеайлақта авиациялық бөлім командирі орынбасарының (Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Авиация қызметі (бұдан әрі – ҚР ҰҚК АҚ) авиациялық басқармасы, бөлімі бастығы орынбасарының) төрағалық етуімен штаттан тыс орнитологиялық комиссия құрылады және жылына 2 рет ұшуды орнитологиялық қамтамасыз ету жөніндегі іс-шаралар жоспары бекітіледі. Егер әуеайлақта бірнеше авиациялық бөлім орналасса осы әуеайлақта үлкен авиациялық бастық болып табылатын бөлім командирі орынбасарының (ҚР ҰҚК АҚ басқармасы, бөлімі бастығы орынбасарының), командирдің (ҚР ҰҚК АҚ басқармасы, бөлімі бастығының) төрағалық етуімен бір комиссия құрылады.

      Ескерту. 10-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Қорғаныс министрінің 05.10.2020 № 505 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      11. Ұшуды орнитологиялық қамтамасыз ету жөніндегі іс-шараларды ұйымдастыруға және жүзеге асыруға:

      1) әскери бөлімнің (ҚР ҰҚК АҚ басқармасының, бөлімінің) лауазымды адамдары:

      әскери бөлім командирінің орынбасары (жауынгерлік даярлық жөніндегі) – жауынгерлік және дене шынықтыру дайындығы бөлімінің бастығы (ҚР ҰҚК АҚ авиациялық басқармасы, бөлімібастығының орынбасары);

      әскери бөлім командирінің орынбасары (материалдық-техникалық қамтамасыз ету жөніндегі) – материалдық-техникалық қамтамасыз ету (бұдан әрі – МТҚ) бөлімінің бастығы (ҚР ҰҚК АҚ авиациялық басқармасы, бөлімі бастығының орынбасары);

      МТҚ бөлімі инженерлік-әуеайлақ қызметінің бастығы;

      байланыс және радиотехникалық қамтамасыз ету (бұдан әрі – РТҚ) торабының бастығы;

      штабтың метеорологиялық қызметінің бастығы;

      2) ұшуды басқару тобының адамдары:

      ұшу жетекшісі (бұдан әрі – ҰЖ);

      ұшу жетекшісінің көмекшісі;

      таяу аймақ жетекшісі;

      қону аймағының жетекшісі;

      алыс аймақ жетекшісі;

      жауынгерлік басқару офицері;

      ұшақтарды қабылдау және шығару жөніндегі кезекші;

      3) ұшуды қамтамасыз ету тобы:

      кезекші инженер-синоптик;

      кезекші метеобақылаушы;

      қонуға кіретін ұшақтарды бақылаушы;

      байланыс торабы объектілеріндегі қадағалау бекеттері командалық-диспетчерлік пункт (бұдан әрі – КДП), старттық командалық пункт (бұдан әрі – СКП), радиотехникалық қону жүйесі, жақын навигацияның радиотехникалық жүйесі, алыс жетекті радиомаркер пункті (бұдан әрі – АЖРМ), жақын жетекті радиомаркер пункті (бұдан әрі – ЖЖРМ);

      4) қоршаулар командасы және орнитологиялық бекеттер қатысады.

      Ескерту. 11-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Қорғаныс министрінің 05.10.2020 № 505 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      12. Әскери бөлімінің метеомамандары әуеайлақта ұшуды қамтамасыз ету барысында:

      1) көзбен шолып, аэровизуалды орнитологиялық бақылаулар, КДП, СКП, радиолокациялық қону жүйесі, ЖЖРМ және АЖРМ есептоптарынан, қоршаулар командаларынан, басқа да метеобөлімшелерден, ауа райын барлаушылардан және ұшуды орындаған ӘК экипаждарынан келіп түсетін ұшу және құстардың ұшуы туралы деректер жинауды. Орнитологиялық жағдайды көзбен шолып бақылауларды беруді осы Қағидаларға 1-қосымшаға сәйкес орнитологиялық жағдай туралы деректерді беру схемасының кодымен (бұдан әрі – МАК – ОЖ) жүзеге асырады;

      2) қолбасшылыққа, басқару пункттерінің есептоптарына, ұшқыштар құрамына орналасу және ұшу ауданындағы нақты және күтілетін орнитологиялық жағдай туралы деректерді, ал маусымдық миграция кезеңінде биіктіктер, маршруттар және тәулік уақыты бойынша ұшуды шектеу немесе тоқтату жөніндегі ұсынымдар мен ұсыныстарды жеткізуді;

      3) орнитологиялық бақылаулар деректерін метеорологиялық орталыққа (бұдан әрі – метеоорталық) және сұрау салу бойынша басқа да метеобөлімшелерге беруді;

      4) орнитологиялық жағдайға әуеде және радиолокациялық барлау жүргізу жөнінде ұсыныстар әзірлеуді;

      5) әуеайлақтарды орнитологиялық тексеруді ұйымдастыруға және жүргізуге қатысуды, жылдың әртүрлі маусымында орналасу және ұшу ауданындағы орнитологиялық ахуалдың сипатты ерекшеліктері туралы анықтамалық деректерді дайындауды және жинақтауды;

      6) орналасу және ұшу ауданының орнитологиялық жағдайының карта-схемаларын жасауды;

      7) ұшатын аппараттардың құстармен соқтығысуына байланысты авиациялық оқиғалар мен тосын оқиғаларды тексеруге қатысуды;

      8) құстарды әуеайлақтарға тартатын факторларды жою бойынша және құстарды үркіту құралдарын пайдалану бойынша ұсыныстар әзірлеуге қатысуды;

      9) орнитологиялық жағдайды бағалаудың және болжаудың жаңа тиімді тәсілдерін, оны көрнекі көрсету нысандарын және басшы және ұшқыштар құрамына жеткізуді іздестіру және жұмыс тәжірибесіне енгізуді жүзеге асырады.

      13. Метеоорталық мынадай іс-шараларды орындайды:

      1) авиациялық бөлімдер орналасқан аудандардағы орнитологиялық жағдай туралы, оның ішінде орнитология мәселелерімен айналысатын ұйымдардан (аңшылық шаруашылықтарынан, қорықтардан, қаумалдардан) деректер жинауды ұйымдастырады және оларды бөлімдердің метеобөлімшелеріне ортақтандырып жеткізуді жүзеге асырады;

      2) бөлімдерде ұшуды орнитологиялық қамтамасыз етудің жүргізілуіне бақылауды жүзеге асырады және оларға қажетті көмек көрсетеді;

      3) ҚР аумағындағы күтілетін орнитологиялық жағдай туралы болжамды әзірлейді және метеобөлімшелерге береді;

      4) құстардың миграциясы параметрлерінің (биіктігі, мерзімі, ұшып өту қарқындылығы және басқалар) жылдың әртүрлі маусымындағы метеорологиялық жағдайлардың өзгеруіне байланысты зерделейді, авиациялық орнитология бойынша ғылыми зерттеулерге қатысады;

      5) орнитологиялық тұрғыдан ұшу қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі әдістемелік құжаттаманы әзірлейді.

      14. Әуеайлақта құстарды үркіту құралдарын орналастыру орындарын әуеайлақтың аға авиациялық бастығы айқындайды.

      15. Әуеайлақтағы авиациялық ұшуды бөлімнің байланыс және радиотехникалық қамтамасыз ету бөлімшесі:

      1) ұшуды басқару тобының адамдарына және метеобөлімшеге құстарға ЖЖРМ және АЖРМ радиолокациялық және көзбен шолып бақылау жүргізуді және нәтижелері туралы баяндауды;

      2) құстардың ұшуы туралы мәліметтерді беру үшін орнитологиялық бекеттерді (жедел топтарды) байланыс құралдарымен қамтамасыз етуді;

      3) құстар тобының ұшуын планшеттерде (калькада) тіркеуді және олардан белгілеумен ұшу кезеңінде айналаны шолу индикаторларын суретке түсіруді;

      4) командалық пункттердің, радиолокациялық қону жүйесінің есептоптарымен, радиолокациялық жүйелердің операторларымен және метеомамандармен радиолокаторлар индикаторларында құстарды тану және табу бойынша практикалық сабақтар өткізуді жүзеге асырады.

      16. Ұшуды қамтамасыз ету кезінде ӘК-ның құстармен соқтығысуын болдырмау бойынша жылына 2 рет ұшуды орнитологиялық қамтамасыз етуге талдау жүргізіледі, ол:

      1) көзбен шолып және радиолокациялық бақылауларды орнитологиялық тексеру және әуеайлақта және әуеайлақ маңындағы аумақта құстардың жиналу және олардың ұшып өту мерзімдерін, орындарын орнитологиялық тексеру нәтижелері бойынша нақтылауды;

      2) әуеайлақ ауданында құстардың шоғырлану және жаппай ұшу себептерін нақтылауды;

      3) ӘК-нің құстармен соқтығысуының анағұрлым жиі қайталанатын жағдайларын анықтауды (ӘК типі, ұшу биіктігі мен жылдамдығы, соқтығысу орны, құстардың түрі, тәулік уақыты және жыл мезгілі);

      4) соқтығысу салдарларын анықтауды (ӘК зақымдануының саны мен сипаты, жөндеуге, тоқтап тұруға, ӘК-нің тоқтатылған ұшуларына және мәжбүрлі қонуына байланысты материалдық залал);

      5) бөлімшелердің ӘК-ні құстармен соқтығысудан қорғау шараларын қамтамасыз ету жөніндегі қызметін талдауды;

      6) көзбен шолып, аэровизуалды, орнитологиялық бақылауларды ұйымдастыруды және жүзеге асыруды;

      7) ұшу және әуеайлақ, полигондар ауданында және ұшу маршруттарында құстардың ұшуы туралы деректерді жинауды, қорытындылауды және талдауды;

      8) әуеайлақ ауданындағы орнитологиялық жағдайға радиолокациялық бақылауды ұйымдастыруды және жүргізуді;

      9) қолбасшылықты, әуе қозғалысын басқару орталықтарын және ұшқыштар құрамын орналасу және ұшу ауданындағы нақты және күтілетін орнитологиялық жағдай туралы хабардар етуді, оның күрделенуі туралы уақтылы ескертуді;

      10) құстарды әуеайлаққа тартатын факторларды жою жөніндегі іс-шараларды жүргізуді;

      11) әуеайлақтардан құстарды үркіту мақсатында акустикалық, биоакустикалық, пиротехникалық және басқа да құралдарды қолдануды;

      12) ӘК-нің құстармен соқтығысу жағдайларын талдауды, ұшу қауіпсіздігін орнитологиялық қамтамасыз ету тәжірибесіне құстарды үркітудің жаңа тиімді құралдарын іздестіруді және енгізуді қамтиды.

      Ескерту. 16-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Қорғаныс министрінің 05.10.2020 № 505 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      17. ӘК-ныңқұстармен соқтығысуы туралы деректер ұшу (ұшып өту) аяқталғаннан кейін 1 сағат ішінде осы Қағидаларға 2-қосымшаға сәйкес нысан бойынша әуеайлақта әуе кемелерінің құстармен соқтығысуы туралы деректер журналына енгізіледі және метеоорталыққа дереу ауызша баяндалады.

      Ескерту. 17-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Қорғаныс министрінің 05.10.2020 № 505 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      18. ӘК-ның құстармен соқтығысуынан сақтандыру жөніндегі іс-шараларды әзірлеу үшін авиациялық базада әскери бөлім командирі орынбасарының (ҚР ҰҚК АҚ авиациялық басқармасы, бөлімі бастығы орынбасарының) төрағалық етуімен штаттан тыс орнитологиялық комиссия жылына 2 рет әуеайлақ ауданын көктем (наурыз-мамыр) және күз (қыркүйек-қараша) кезеңдерінде орнитологиялық қарап-тексеруді жүргізеді.

      Ескерту. 18-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Қорғаныс министрінің 05.10.2020 № 505 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      19. Орнитологиялық тексеру, сондай-ақ:

      1) көзбен шолып, аэровизуалды және радиолокациялық бақылау деректері бойынша құстардың саны мен белсенділігі артқан;

      2) адамның тыныс-тіршілігіне байланысты әуеайлақ ауданындағы жағдайлар өзгерген (ауыл шаруашылығы жерлерін игеру, тұрғын үй ғимараттарын және бау-бақша кооперативтерін қарқынды салу) жағдайларда жүргізіледі.

      20. Штаттан тыс орнитологиялық комиссия әуеайлақ ауданы орнитологиялық жағдайының ерекшеліктерін зерделейді және оның қауіптілік дәрежесін айқындайды, сондай-ақ ӘК-нің құстармен соқтығысуын болдырмауға бағытталған қажетті алдын алу шараларын қабылдайды.

      Әуеайлақ ауданына орнитологиялық тексеру жүргізу нәтижелері бойынша акт жасалады, онда тексеру жүргізу уақыты, маршруттары, топ құрамы, тексеру нәтижелері көрсетіледі, сондай-ақ:

      1) құстарды үркітудің пассивті техникалық құралдарының жай-күйі (механикалық және механикалық емес қарақшылар, айналы элементтері мен айналып тұратын бөліктері бар үркіткіштер, жыртқыш құстардың макеттері);

      2) құстарды үркітудің штаттық (табельдік) акустикалық құралдарының (құстардың үрейлі дыбыстарын жазу трансляторларының, стационарлық және жылжымалы нұсқалардағы сирена дыбыстарының) болуы және жарамдылығы;

      3) құстарды үркітудің акустикалық қондырғыларының ракетницалар мен аңшылық қарудың болуы және жарамдылығы;

      4) бақылау бекеттері есептоптарының бақылау құралдарымен қамтамасыз етілуі бағаланады.

      21. Әуеайлақтың штаттан тыс орнитологиялық комиссиясы жылына 2 реттен сиретпей осы Қағидаларға 2-1-қосымшаға сәйкес нысан бойынша Әуеайлақта әуе кемелерінің құстармен соқтығысуынан сақтандыру бойынша ұшу қауіпсіздігін орнитологиялық қамтамасыз ету жөніндегі іс-шаралар жоспарын әзірлейді. Жоспарда іс-шараларды орындау мерзімдері көрсетіледі.

      Ескерту. 21-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Қорғаныс министрінің 05.10.2020 № 505 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      22. Профилактикалық іс-шаралар жоспарын орындау мерзімдері аяқталған соң әуеайлақтың штаттан тыс орнитологиялық комиссиясы жүргізілген іс-шаралардың сапасы мен толықтығын, әуеайлақ ауданындағы орнитологиялық жағдайдың өзгеру тенденциясын бағалайды және қосымша профилактикалық шараларды және құстарды үркіту тәсілдерін қабылдау туралы шешім қабылдайды.

      Әрбір оқу кезеңінің соңында ӘК-нің құстармен соқтығысуын ескерту жөніндегі іс-шаралардың тиімділігі авиациялық бөлімдер әдістемелік кеңесінің отырысында қаралады.

      23. Әуеайлақтарда орнитологиялық ақпаратты жедел алу мақсатында құстарды бақылау ұйымдастырылады. Құстар мекендейтін жерлері бойынша шартты түрде бірнеше үлкен топқа бөлінеді:

      1) суда жүзетіндер – тіршілік етуі өзендермен, көлдермен және басқа да су айдындарымен байланысты (үйректер, қаздар, шағалалар);

      2) су маңы – тіршілік етуі ылғалды аумақтармен байланысты (балшықшы құс, аққұтандар, тырналар және т. б.);

      3) дала және шөл – құрғақ ашық кеңістіктері бар аумақтарда тіршілік ететіндер (дуадақтар, безгелдектер, шілдер);

      4) орман немесе дентрофильді – тіршілік етуі ағаш өсімдіктерімен байланысты (саңырау құр, құр, сауысқандар);

      5) ауыл шаруашылығы алқаптарында тіршілік ететін мәдени ландшафт құстары (қарғалар, ұзақтар, торғайлар).

      24. Белгілі бір ауданда (жергілікті жерде) өзінің болу сипаты бойынша құстар отырықшы, жыл құстары және қыстайтындар болып бөлінеді.

2-параграф. Құстардың шоғырлануына ықпал ететін жағдайларды анықтау және жою

      25. Егер олар осы әуеайлақта құстардың шоғырлануының нақты себептерін жоюға немесе оның аумағы арқылы құстардың жиі жаппай ұшып өтуіне мүмкіндік берсе, әуеайлақ төңірегіндегі экологиялық-орнитологиялық жағдайды құстар үшін қолайсыз жағынан өзгерту жөніндегі іс-шара жүргізіледі (әйтпесе, әуеайлақтағы құстардың саны артуыда мүмкін).

      Экологиялық жағдайдың өзгеруі, яғни құстардың тіршілік етуі үшін жағдайлар жасау олардың әуеайлақтағы санын реттеу бойынша анағұрлым тиімді нәтижелер береді. Құстарды биоакустикалық, макеттік және басқа да құралдармен, сондай-ақ ату арқылы үркіту уақытша әсер етеді және құстарды тартатын негізгі факторларды жою жөніндегі іс-шараларды алмастырмайды.

      Құстардан арылту жөніндегі осындай іс-шараларды жоспарлау және жүргізу кезінде биологиялық сауатсыз іс-қимылдар жасау жағымсыз және тіпті қарама-қайшы салдарлар тудыруы мүмкін екенін ескеру қажет, өйткені бір құстардың орнына әуеайлақта ұшулар үшін анағұрлым қауіпті құстардың басқа түрлері пайда болуы мүмкін.

      Әуеайлақты құстардың болмашы санынан арылту және ұстап тұру тек экологиялық жағдайларды жүйелі, мақсатты түрде өзгерту кезінде мүмкін болады.

      26. МТҚ бөлімінің инженерлік-әуеайлақ қызметінің бөлімшелері ұшу-қону жолағында (бұдан әрі – ҰҚЖ) құстардың шоғырлануына ықпал ететін жағдайларды жояды, ҰҚЖ-да және оның жанынан табылған ӘК қағып кеткен құстардың сүйектерін анықтауды және жинауды жүргізеді.

      27. Ұшуды жүргізу кезінде қоршау командасы (орнитологиялық бекеттер) ҰЖ-дан құстардың шоғырлануы туралы нұсқау алғаннан кейін дереу ӘК-ға ықтимал қауіп төндіретін құстар анықталған әуеайлақ аумағына барады.

      Қоршау командасы тегіс ұңғылы (аңшылық) мылтықпен, пиротехникалық құралдармен, жарық-сигнал беру ракетницаларымен құстардың ӘК-ның ұшуына және қозғалысына қатер төндірмейтін сәтіне дейін әуеайлақ аумағынан құстарды үркіту бойынша әрекет етеді.

      Ескерту. 27-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Қорғаныс министрінің 05.10.2020 № 505 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      28. Көктемгі-жазғы-күзгі мезгілдерде құстар жаппай жиналған жағдайларда мынадай орындарда жеткілікті оқ-дәрілері бар атқыштар қойылады:

      1) ӘК қону нүктелері, ұшу нүктелері (ұшу жолағынан тыс);

      2) басқару жолдарының ҰҚЖ-ға шектесу орындарында ҰЖ-ның "тоқта" командасына дейін.

      29. Құстардың шоғырлануына ықпал ететін жағдайларды жою жөніндегі барлық іс-шаралар мынадай топтарға бөлінеді:

      1) әуеайлақтарда өткізілетін;

      2) әуеайлақ маңындағы аумақта өткізілетін.

      30. Әуеайлақтарда құстардың шоғырлану себептерін әскери бөлімнің МТҚ инженерлік-әуеайлақ қызметінің бөлімшелері жояды.

      31. Әуеайлақтарда өткізілетін негізгі іс-шаралардың қатарына мыналар жатады:

      1) ұшу алаңы шегінде бұталардың өскіндерін шабу;

      2) ұшу алаңында шөп төсемін шабу;

      3) ұя салу, демалу және түнеу үшін құстарды тартатын әуеайлақ аумағына жақын ағаштар мен бұталарды шабу;

      4) әуеайлақта шөп төсемін оңтайлы биіктікке дейін шабу (көп жағдайда ол 20-25 сантиметрді құрайды, бірақ жекелеген әуеайлақтарда ол көп жылдық бақылауларды талдауды және штаттан тыс орнитологиялық комиссияның ұсынымдарын ескере отырып белгіленуі мүмкін);

      5) әуеайлақ құрылыстарында (ангарларда және басқа да ғимараттарда) құстардың ұя салу мүмкіндігін азайту);

      6) әуеайлақтың батпақты (ылғалды) учаскелерінде мелиорациялық жұмыстар, оларды дренаждау және себу;

      7) тамақ қалдықтарын жабық контейнерлерде сақтау жолымен асүйлердің, асханалардың тамақ қалдықтарына қолжетімділікті жою, құстардан жабық үй-жайларда қалдықтарды толық кәдеге жарату;

      8) құстарды аулау үшін тұзақтартар орнату;

      9) құс шоғырланған жерлерде өлі құс ұшалары мен тұлыптарын орнату;

      10) әуеайлақ аумағын құстарды тартатын ауыл шаруашылығы дақылдары үшін пайдалануға жол бермеу;

      11) әуеайлақ аумағында құстар тартатын жәндіктерге қарсы химиялық өңдеу жүргізу;

      12) құстардың ұялас лектері орналасқан ағаштардың жоғарғы бұтақтарын құстар ұя салуды бастағанда аралап кесіп тастау немесе су атқыштардың көмегімен ұяларды қағып түсіру;

      13) әуеайлақтан 15 километр (бұдан әрі – км) радиустағы тамақ қалдықтарын құрту немесе олардың жиналуын болдырмау немесе оларды жиналған жерден қоқыстарға ұшатын құстар ҰҚЖ-ны және оған баратын жолдарды кесіп өтпейтіндей есеппен басқа жаққа ауыстыру;

      14) әуеайлақты қоршайтын дәнді дақылдар егілетін ауыл шаруашылығы алқаптарын тек түнгі уақытта жырту және қайта жырту;

      15) әуеайлақтың бақылау нүктесінен 15 км жақын қашықтықта ӘК ұшуы үшін қауіпті құстардың жаппай жиналуына ықпал ететін аң өсіретін фермаларды қасапханаларды және басқа да объектілерді, сондай-ақ құстардың жаппай жиналуына ықпал ететін қосалқы шаруашылықтарды (шошқа қораларын, сиыр қораларын, құс фермаларын, аң фермаларын, балық тоғандарын) салуға жол берілмейді;

      16) әуеайлақ маңындағы аумақ арқылы ұшып өтетін құстардың жиналу орны болып табылатын әуеайлаққа жақын шағын су қоймаларын құрғату;

      17) құстардың жаппай ұя салатын, демалатын және түнейтін орны болып табылатын әуеайлаққа жақын орналасқан жағасы биік су қоймаларына өсімдікті шабу;

      18) құстарды үркіту құралдарын (зырылдауықтар, қарақшылар, үркіткіштер);

      19) осы Қағидаларға 3-қосымшаға сәйкес әуеайлақта құстарды үркіту құралдарын орналастыру схемасына сәйкес әуеайлақта құстарды белсенді үркіту құралдарын орнату және орналастыру;

      20) ұшу кезеңінде бекеттерді бөлу (қоршау командасының құрамынан) және оларды құстарды үркітуге арналған құралдармен қамтамасыз ету.

      32. Құстарды әуеайлақтардан үркіту әртүрлі құралдардың (биоакустикалық қондырғылардың, қарудың, ракетницалардың, пиротехникалық құралдардың, пневматикалық пистолеттердің, механикалық үркіткіштердің, айналы шарлардың, лазерлік қондырғылардың, өлі құстар ұшуларының, тарсылдақтардың, газды зеңбіректердің, жыртқыш құстар макеттерінің, өрт сөндіру машиналарының, жалаушалардың және өзге де құралдардың) көмегімен жүргізіледі.

      33. Шөптердің түрлі түрлері, олардың тұқымдары да құстарды тартады. Сондықтан әуеайлақта шөп төсемінің нақты құрамын зерделеу және оның құстар үшін тартымдылығын анықтау және бөлімнің орнитологиялық комиссиясының актісінде көрсету қажет.

      Құстарды тартатын шөп болған жағдайда оларды біртіндеп ауыстыруды көздеген орынды. Әрбір әуеайлақ үшін шөп қоспасының құрамын климаттық ерекшеліктерді және осы жергілікті жердегі құстардың түрлік құрамын ескере отырып таңдаған жөн (мысалы, гүлдеген беде жәндіктерді, демек, жәндікпен қоректенетін құстарды тартады. Тұқымдар көгершіндер, құрлар үшін азық болады, ал жапырақтар суда жүзетін құстардың азығы болады).

      34. Құстардың жиналуына ықпал ететін әуеайлақтарда және әуеайлақ аумақтарында жою жөніндегі іс-шаралар тек жергілікті атқарушы органдардың келісімі бойынша жүргізіледі.

      35. Әуеайлақтарда құстарды аулау тұзақпен, тормен, торлармен, өрмек тормен, қақпанмен, ұйықтататын заттармен және басқа да құралдармен жүргізіледі.

3-параграф. Құстарды бақылау

      36. Әуеайлақта құстарды аэровизуалды, көзбен шолып және радиолокациялық бақылау жүргізіледі.

      Көзбен шолып бақылау құстардың саны, әрекеті және түрлік құрамы туралы ақпаратты жинаудың негізгі тәсілі болып табылады. Оларға метеоқызметтің, ЖЖРМ және АЖРМ, МТҚ бөлімшелерінің жеке құрамы тартылады.

      Көзбен шолып бақылау КДП-да, командалық пунктте, СКП-да, метеорологиялық алаңда, ЖЖРМ-да және АЖРМ-да орналасқан бақылау пункттерінен таңғы және кешкі уақытта 2 сағаттан және түскі уақытта 1 сағаттан жүргізіледі. Сонымен қатар, осы мақсаттар үшін ұшуды жүргізу күндері арнайы бекеттер қойылады.

      Ескерту. 36-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Қорғаныс министрінің 05.10.2020 № 505 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      37. Көзбен шолып бақылау кезінде бақылаушы жергілікті және миграцияланатын құстардың түрлік құрамын және сандық арақатынасын дәл анықтайды, ала бұлтты ауа райы кезінде және күндізгі уақытта әуеайлақтағы көзбен шолып бақылау екі түрге бөлінеді:

      1) сағат сайын бақылау тәуліктің жарық уақытында сағат сайын жүзеге асырылады (әр сағаттың басында 5-10 минуттан);

      2) авиацияның ұшуы уақытында жедел бақылау.

      Көзбен шолып бақылау метеорологиялық бақылаулармен бір уақытта, ал ЖЖРМ және АЖРМ-да ҰЖ қолбасшылығының нұсқауы бойынша жүзеге асырылады.

      38. Көзбен шолып бақылау уақытында аспанның көрінетін бөлігі және қоршаған жергілікті жер тексеріледі, бұл ретте ұшып көтерілу және қону бағыты бойынша ҰҚЖ-ға іргелес аумақтарға анағұрлым көп көңіл бөлінеді. Метеорологиялық алаңдағы кезекші бақылаушының жауапкершілік аймағы 1,5 км радиусты, ал КДП, СКП, жақын жетекті радиомаякта, алыс жетекті радиомаякта – 1 км құрайды. Әуеайлақтарда көзбен шолып бақылау үшін жауапкершілік аймақтарының мөлшерлері бақылаушы дүрбісіз көлемі орташа жалғыз құстарды және осы Қағидаға 4-қосымшаға сәйкес құстарды бақылау бойынша жауапкершілік аймақтарын орналастыру схемасында көрсетілген ұсақ құстардың шағын топтарын ескере отырып белгілеген орынды.

      39. Үлкен топта құстардың саны кейін барлық топты қайта санаумен олардың бір бөлігіндегі саны бойынша анықталады. Бұл ретте құстардың саны топтың мөлшеріне байланысты: шағын, орташа және үлкен топтар (5-20, 20-50, 50-100 құс) – онға дейін; ірі топтар (100-ден астам құс) – жүзге дейін, ал топтар 1000-нан астам құс – мыңға дейін дөңгелектенеді.

      Бақылаушы өзінің әуеайлағында жергілікті (отырықшы) және миграцияланатын құстардың негізгі түрлерін зерделейді. Таныс емес ұшатын құстар анықталған кезде бақылаушы осы Қағидаларға 5-қосымшаға сәйкес жерде, осы Қағидаларға 6-қосымшаға сәйкес ұшуда және суда құстардың суреттері бойынша шамамен алғандағы мөлшерлерін көрсетуі қажет шағындары – торғайдан бастап, орташалары – көгершіннен бастап, ірілер – қаздан бастап. Бақылау нәтижелері осы Қағидаларға 7-қосымшаға сәйкес АВ-20 нысаны бойынша орнитологиялық бақылаулардың арнайы журналына жазылады.

      40. Жедел орнитологиялық бақылау тек ұшу кезеңінде жүзеге асырылады. Оларды жүргізу тәртібі мен уақытын ҰЖ әрбір ұшу ауысымына белгілейді. Метеорологиялық алаңдағы бақылаулардан, ЖЖРМ және АЖРМ бақылауларынан басқа, құстарды жедел бақылауды ҰЖ көмекшісі, КДП кезекші синоптигі, қонуға беттейтін ұшақтарды бақылаушы, арнайы қойылған бекеттер, сондай-ақ старттық наряд пен қоршау адамдары жүргізеді.

      41. Бақылаушылардың негізгі міндеті – нақты орнитологиялық жағдайды үздіксіз қадағалау және ол туралы ҰЖ уақтылы баяндау. Бұл ретте ұшу қауіпсіздігіне қауіп төндіретін орнитологиялық жағдайдың күрделенуін анықтау ерекше маңызды.

      42. Құстарды радиолокациялық бақылауды осы Қағидаларға 8-қосымшаға сәйкес РЛС экрандарында құстардан көмескі шамдарды сәйкестендіру ерекшеліктерінде көзделген радиолокациялық станциялар (бұдан әрі – РЛС) индикаторларының экрандарында құстар тобының жарықтарын тану бойынша штаттық радиолокациялық құралдарда кезекші есептоптар жүзеге асырады.

      43. Орнитологиялық бақылау ұшуды жүргізу күндерінде әрбір 3 сағат сайын оларды есептеу үшін белгіленген жауапкершілік аймақтарында 15-20 минуттан қону, диспетчерлік және қарап-шолу радиолокаторларымен құстардың ұшуы үшін қолайлы метеорологиялық жағдайлар болған кезде, жауын-шашын ұзақтығы тәуліктің 1/6 бөлігінен аспағанда, ал жер бетіндегі желдің орташа жылдамдығы секундына 8 метрден аспағанда жүргізіледі. РЛС индикаторларындағы құстар тобынан белгілер суретке түсіріледі, олардың биіктігі мен қозғалыс бағыты айқындалады.

      Ескерту. 43-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Қорғаныс министрінің 05.10.2020 № 505 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      44. Орнитологиялық қатынаста ұшу қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында әуеайлақтардағы штаттық РЛС құстарды бақылауды жүргізу үшін негізгі техникалық құралдар болып табылады. Оларға мыналар жатады:

      1) табу және бағыттау РЛС, ұшу биіктігіне байланысты 25-30-дан 60-70 км дейін сенімді табу аймағы;

      2) диспетчерлік радиолокаторлар, 500 метр (бұдан әрі – м) биіктікте ұшатын құстарды сенімді анықтау аймағы 15-20 км шегінде болады;

      3) қондыру жүйелері, 2000 м дейінгі биіктікте 1 – 15 км дейінгі қашықтықтағы құстарды табу аймағы.

      Курстық және қондыру локаторы құстар мен қонуға кіретін ұшақтардың жағдайын бір уақытта анықтау мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Бұл радиолокациялық жүйеде қону аймағының басшысына ҰЖ-ны, ал қажет болған жағдайда ұшқышты құстармен қауіпті жақындасу туралы ескертуге және оған курс пен биіктіктің өзгеруі туралы немесе екінші айналымға кету туралы командаларды уақтылы беруге мүмкіндік береді.

      45. Бақылау және радиолокациялық жүйелерден деректерді беру уақытын орнитологиялық жағдайдың күрделілігіне байланысты ҰЖ әрбір ұшу ауысымына нақтылайды.

      Орнитологиялық жағдайды радиолокациялық барлауды жүргізу:

      1) ауа райы барлаушысының ұшуына дейін 1 сағат және 20-25 минут бұрын, сондай-ақ ұшу басталғанға дейін 30 минут бұрын;

      2) ҰЖ нұсқауы бойынша ұшу кезінде.

      46. Бақылау нәтижелерін радиолокациялық жүйелердің кезекші операторлары және қону аймағының басшысы ҰЖ-ға баяндайды, метеобөлімшеге немесе кезекші синоптикке БДП-ға хабарлайды және АВ-18 нысаны бойынша арнайы журналға жазады. Кезекші синоптик радиолокациялық орнитологиялық бақылаулардың нәтижелерін старттық журналға, арнайы журналға, арнайы планшетке жазады, оларды және құстар туралы басқа ақпаратпен бірге талдайды, ҰЖ жалпы орнитологиялық жағдайды баяндайды.

      Кезекші есептоптар радиолокациялық бақылауды құстардың маусымдық миграциясы кезеңінде ерекше мұқияттылықпен жүргізу керек. Қажет болған жағдайда осы кезеңдерде бақылау жоспарланған ұшулардың алдындағы түннен кейінгі түнге ұйымдастырылады, бұл ұшуға ықтимал орнитологиялық жағдайларды және олардың өзгерістерін алдын ала анықтауға мүмкіндік береді.

      Радиолокаторлар индикаторында құстардан жаңғырық-сигналдарды тану осы Қағидаларға 9-қосымшаға сәйкес олардың құстардан жаңғырық-сигналдарының ерекше белгілерін ескере отырып жүргізіледі.

      47. Құстарды аэровизуалды бақылау және жағдайды бағалау әдісі құстарды көзбен көруге, олардың түрлік құрамын, санын, шоғырлану ерекшеліктері мен ұшу сипатын, топтардағы балапандарын күтіп ұстауды және басқа да маңызды сипаттамаларды анықтауға мүмкіндік береді. Құстарды бақылау және тікұшақтарды немесе көлік ұшақтарын пайдалана отырып, орнитологиялық жағдайды бағалау елеулі аумақта салыстырмалы аз уақытта жүргізіледі және алынған нәтижелер ұшу қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін жедел пайдаланылуы мүмкін. Тек ұшатын ғана емес, ағаштарда, жерде, суда қонып отырған құстарды бақылау жүргізіледі.

      48. Орнитологиялық жағдайды анықтау немесе нақтылау мақсатында әуеайлақтардың аумағын және тікұшақта (ұшақта) ұшу аудандарын аэровизуалды тексеруді жылдың ауыспалы маусымында және ұшуды ұйымдастыру кезеңінде орнитологиялық жағдайлар күрделенген кезде жүргізу ұсынылады.

      Тікұшақтың (көлік ұшағының) бортында біліктілік бақылауларын жүргізетін бақылаушының немесе орнитологтың болуы толық және сапалы орнитологиялық деректерді алуға мүмкіндік береді.

      49. Аэровизуалды бақылауларды ұйымдастыру кезінде жұмыс кезеңдерін көздеу:

      1) ұшуды ұйымдастыру;

      2) қажетті аудандарды немесе аумақтарды тексеру бойынша аэровизуалды бақылауларды тікелей жүргізу;

      3) айналып ұшу кезінде алынған бақылау нәтижелерін өңдеу және талдау;

      4) деректерді қолбасшылыққа, ҰЖ және метеорологиялық орталыққа баяндау.

      Аэровизуалды бақылаудың қорытындысы арнайы карта-схеманы дайындау болып табылады.

      50. Авиацияға қауіпті құстардың жиналуы, жыртқыш құстардың аққұтандардың немесе бірқазандардың қалқып ұшуы анықталғанда аудандарында, әуеден және жерден бір уақытта оларды анағұрлым егжей-тегжейлі тексеру мақсатында жерүсті көлігінде бақылаушының шығуы жоспарланады.

      51. Бақылау нәтижелерін жазуды бейне және фототүсірілімге, сондай-ақ арнайы дайындалған журналға жазумен жүргізген жөн.

      Шығу немесе ұшу нәтижесінде алынған материалды өңдеу кезеңінде:

      1) бейне және фототүсірілімдерді, журналдағы жазбаларды өңдеу;

      2) ұшу кезінде анықталған топтардағы құстарды санау;

      3) бірнеше бақылаушылар жазған деректерді салыстыру және орташа есепке келтіру;

      4) ұшу кезінде анықталған шоғырлану орындарын және ұшатын топтарды жұмыс картасы-схемасындағы географиялық орынға байланыстыру;

      5) негізгі карта-схемада барлық алынған ақпаратты егжей-тегжейлі көрсету.

      Айналып ұшу деректерін өңдеу және талдау нәтижелері қолбасшылыққа баяндалады, орнитологиялық мәлімет жасалады, ол жеделхатпен белгіленген мекенжайларға жіберіледі.

4-параграф. Әуеайлақ ауданына орнитологиялық тексеру жүргізу

      52. Әуеайлақты орнитологиялық тексеру орнитологиялық жағдай сипатын, құстардың ұшу бағыттары мен биіктігін, олардың тәуліктік белсенділігі мен маусымдық миграциясы сипатын, жиналатын құстардың саны мен түрлік құрамын, олардың әрекеті ерекшеліктерін (ұя салу, тамақтандыру, демалу) анықтау, сондай-ақ әуеайлақ ауданында құстардың шоғырлануына ықпал ететін жағдайларды анықтау мақсатында жүзеге асырылады.

      53. Іс-шараларды жоспарлау кезеңінде әуеайлақтың орнитологиялық комиссиясы орнитологиялық жағдайды алдын ала бағалауды жүргізеді, алдағы жұмыс көлемін белгілейді және жұмыстың соңғы нәтижелерін белгілейді.

      Орнитологиялық жағдайды алдын ала бағалау барысында соңғы 5-7 жылда әуеайлақ ауданында ӘК-ны құстармен соқтығысу статистикасы талданады, әуеайлақ ауданында алдыңғы экологиялық-орнитологиялық зерттеулердің деректері зерделенеді, соңғы айдағы орнитологиялық жағдайды көзбен шолып, әуе және радиолокациялық бақылаулардың нәтижелері қорытындыланады.

      54. Орнитологиялық жағдайды алдын ала бағалау нәтижелері бойынша Әуеайлақ ауданын орнитологиялық тексеру жоспары жасалады, оны әуеайлақтың аға авиациялық бастығы бекітеді.

      Әуеайлақ ауданын орнитологиялық тексеру жоспарында:

      1) жердегі орнитологиялық тексеру маршруттары;

      2) құстарды көзбен шолып және радиолокациялық бақылау жауапкершілігі аймақтары (секторлары);

      3) жерүсті және су көлігін орнитологиялық тексеру процесінде пайдаланылатын үлгі;

      4) құстарды бақылауға тартылатын радиолокациялық құралдар;

      5) құстардың тәуліктік миграциясын анықтау уақыты (таңертең, түске таман шама және кешкі сағаттар);

      6) тексеруді жүргізу мерзімдері және жауапты адамдар көрсетіледі.

      55. Әуеайлақ ауданын орнитологиялық тексеру автомобильдерді, қайықтарды және басқа да көлік құралдарын пайдалана отырып, 1-2 тәулік ішінде 3-5 адамға дейін құраммен, қажет болған жағдайда жаяу мамандар тобының орнитологиялық жағдайды жерүсті және аэровизуалды зерделеуі жолымен жүзеге асырылады.

      56. Әуеайлақты орнитологиялық тексеру процесінде ұшу алаңын жерде тексеру, сондай-ақ әуеайлақтың бақылау нүктесінен 4-6 км радиустағы жергілікті жерді және әуе кеңістігін тексеру жүзеге асырылады, бұл ретте:

      1) әуеайлақтағы тұрақты тіршілік ететін, жем және демалуға қолайлы орын іздеп жиі ұшып келетін, аялдап ұшып өтетін немесе әуеайлақ ауданына кездейсоқ ұшып келген құстардың саны мен түрлік құрамы белгіленеді;

      2) әуеайлаққа жақын қаратоғандардың, ұзақтардың қарғалардың, торғайлардың, көгершіндер мен бірқатар басқа да құстардың ұя салатын аудандары анықталады;

      3) құстарды әуеайлаққа тартатын факторлар анықталады, оларға: тамақ қалдықтарын төгетін жерлер, ҰҚЖ ауданындағы биік шөп төсемі, әуеайлаққа жақын жерде элеваторлардың, саяжай кооперативтерінің, ауыл шаруашылығы алқаптарының, жеміс бақтарының, жүзімдіктердің болуы, жаңбырлы ауа райы кезінде бетонды басқару жолдарында және ҰҚЖ-да жаңбыр құрттарының көп мөлшерде жиналуы, жергілікті жердің батпақты учаскелеріндегі ұсақ жәндіктердің таңертең, кешке және бұлыңғыр ауа райы күндері шоғырлануының болуы жатады;

      4) құстардың тәуліктік ұшуының белсенділігі нақтыланады, олардың ұя салатын, түнейтін, күндізгі және жиналу орындары белгіленеді;

      5) құстардың жем іздеп ұшатын бағыттары анықталады.

      57. ҰҚЖ-ға жақын орналасқан жергілікті жерді орнитологиялық тексеру аяқталғаннан кейін әуеайлақ ауданындағы (ұшу және қону курстары, полигондар, шағын биіктегі маршруттар және т.б.) жергілікті жердің анағұрлым қашық учаскелерін тексеру жүргізіледі. Ең бастысы, бұл кезеңде тексеру радиолокациялық және жерүсті тәсілдерімен жүргізіледі.

      58. Орнитологиялық тексеру жүргізу уақытында құстардың ұялас лектері анықталған жағдайларда әуеайлақ ауданында мынадай мәліметтер тіркеледі:

      1) ұялардың орналасуы (жерде, шөпте, қоймаларда, ағаштарда, қамыста);

      2) құстарға жем беру орындары (су тоғаны жанында, аң фермасында, қоқыс үйіндісінде, ауыл шаруашылығы алқаптарында);

      3) лектің жасы;

      4) құстар санының жылдық динамикасы (ұлғаяды, төмендейді, ауытқиды, өзгермейді);

      5) лектің орналасқан жерінің күзетілу дәрежесі (қорық, қаумал, санитариялық аймақ);

      6) лек маңайындағы адамдар қызметінің түрі (жидектер жинау, аң аулау, мал жаю, ауыл шаруашылығы жұмыстары);

      7) адамдар тарапынан алаңдаушылық дәрежесі (күшті, әлсіз, жоқ);

      8) лектегі құстар санын санау мынадай әдістермен жүргізіледі:

      шағын лектер жағдайында барлық ұяларды даналап қайта санау;

      басқа жағдайларда қандай да бір алаңдағы барлық ұяларды, кейіннен алынған мәліметтерді лектің барлық алаңына экстраполяциялау орындардағы қайта санау. Бұл ретте лектің ортасында және құстардың ұя салуының әртүрлі тығыздығы 1 шаршы метр (бұдан әрі – ш.м.) перифериясында ұя саны ескеріледі, оның лектің барлық ауданына экстраполяцияланатын 1 ш. м. орташа тығыздығы шығарылады.

      Су тоғандары әуеайлақтың бақылау нүктесінен 5-20 км радиуста орналасқан кезде олар қайықтан немесе су тоғанының жағасында өсіп тұрған ағаштардан немесе басқа биік жерлерден дүрбінің көмегімен зерттеледі.

      Су тоғандарын тексеру кезінде:

      су тоғанының алаңы;

      жағаның түрі (жайпақ, тік, тік жарлы жыртылған, құмды, лайлы, сазды, қиыршық тасты, жартасты);

      басым жерүсті және су өсімдіктерінің құрамы;

      қоға, қамыс және құрақ өсінділерінің болуы;

      су қоймасының ашықтығы (жағасында ағаш және бұта өсімдіктерінің болуы).

      Қажет болған жағдайда мұз жабынының қатуы мен бұзылуының орташа күндері нақтыланады.

      59. Су тоғанын мекендейтін құстардың түрлік құрамы туралы ішінара түсінікті желмен жағаға келетін қауырсындарды жинау және кейіннен сәйкестендіру жолымен судың келуі-қайтуы, сондай-ақ жолағында қалдырылған құстардың іздері бойынша алу қажет.

      60. Құстарды тексеру және бақылау нәтижелері жақын жердегі аңшылық алқаптардан (қорықтардан), сондай-ақ басқа да көздерден алынған мәліметтермен салыстырылады және толықтырылады және орнитологиялық жағдай картасына енгізіледі, ол ұшу алдындағы нұсқаулар тобында орналастырылады.

      61. Құстардың жылдық белсенділігінің әртүрлі кезеңдерінде әуеайлақ ауданын орнитологиялық тексеру әдістемесі осы іс-шараларды жоспарлау және жүргізу кезінде ескерілуі қажет белгілі бір ерекшеліктерге ие.

      62. Атап айтқанда, көктем мезгілінде, жергілікті құстарды есепке алмағанда, миграцияланатын құстардың маршруттары, жолдары, ұшып өту биіктігі мен мерзімдері, олардың демалатын және жем жейтін орындары анықталады. Осы тексеру радиолокациялық және аэровизуалды тәсілдермен жүзеге асырылады, ал жердегі тексеру тек ҰҚЖ, ЖЖРМ және АЖРМ жанында жүргізіледі.

      63. Жаздың соңғы мезгілінде орнитологиялық тексеру процесінде құстарды бақылаудың барлық тәсілдері пайдаланылады, бұл ретте балапандардың қанатының қатаю мерзімдері, ұямен көшуден кейінгі оның ұшу бағыттары мен биіктіктері, солтүстіктен жылуды жақсы көретін миграцияланатын құстардың ұшып өту (ұшып келу) жолдары мен биіктіктері, суда жүзетін және су маңындағы құстардың жылжу бағыты мен биіктігі айқындалады.

      64. Әуеайлақ ауданын орнитологиялық тексеру жөніндегі іс-шаралар аяқталғаннан кейін әуеайлақты тексеру актісі жасалады және ӘК-нің құстармен соқтығысуының алдын алу жөніндегі іс-шаралар кешені дайындалады.

5-параграф. Әуеайлақтардан құстарды үркіту

      65. Әуеайлақта құстарды үркітуге қоршау командасының құрамындағы адамдар, байланыс және радиотехникалық қамтамасыз етудің жеке құрамы әртүрлі құралдардың: биоакустикалық қондырғылардың, қарудың, ракетницалардың, газды зеңбіректердің, тарсылдақтардың, айналы шарлардың, торлардың және т. б. көмегімен тартылады.

      Құстарды үркітудің анағұрлым орынды құралдарын таңдау және қолдану орнитологиялық жағдайдың жергілікті ерекшеліктеріне сүйене отырып, әрбір әуеайлақта жүзеге асырылады. Бұл ретте мыналар ескеріледі:

      1) кез келген үркітуші затты үздіксіз немесе тым жиі қолданған кезде уақыт өте келе құстардың оған үйренуіне байланысты оның тиімділігі төмендейді;

      2) үркітудің бірнеше тәсілдерін бір уақытта қолданған кезде (мысалы, апат айқайларын ойнату және ракетницадан және қарудан ату, үркітетін заттарды орнату және ракетницадан және т. б. ату) немесе олардың кезектесіп қолданудың үркітудің тиімділігін арттырады;

      3) құстар миграция кезінде (көктемде және күзде) анағұрлым тез үріккіш болып келеді, өйткені бұл кезеңде көптеген құстар аумаққа әлі үйренбейді;

      4) жергілікті құстар (әсіресе жазғы уақытта) үркіту құралдарының әсерін аз қабылдайды, бірақ көктемде және күзде оларды әуеайлақтан үркіту қажет, өйткені олар жиі миграцияланатын құстардың жиналуына себеп болып табылады;

      5) ракетницадан ату және биоакустикалық үркіту кейде құстардың әуеге көтерілуіне алып келеді және олар ұшып кетпес бұрын біраз уақыт (1-2 минут) үркіту орнын айналып ұшып, ӘК ұшуы үшін одан да үлкен қауіп төндіреді. Осыған байланысты, үркітудің осы тәсілдерін ӘК ұшуына (қонуына) дейін 5-10 минут бұрын қолдану не ҰҚЖ-дан 150 м қашық орналасқан құстардың тобын уақытша үркітпеу керек.

      66. Биоакустикалық үркіту (құстардың үрейлі шулы даусын дауыс зорайтқыштар арқылы ойнатумен) байланыс және радиотехникалық қамтамасыз ету жеке құрамы жүргізеді.

      67. Әуеайлақтарда төрт типті биоакустикалық қондырғылар қолданылады: стационарлық (дауыс зорайтқыштар ұшу алаңына немесе ЖЖРМ-ға орнатылады), жылжымалы (барлық аппаратура жеңіл автомашинаға орнатылады), жартылай жылжымалы (аппаратура арнайы арбаға орнатылады, аппаратураны қосу және ажырату радио арқылы жүргізіледі) және тасымалданатын.

      68. Құстарды биоакустикалық үркітудің жоғары тиімділігіне мынадай негізгі шарттар сақталған кезде қол жеткізіледі:

      1) магнитті таспада құстың дауысын жазу сапалы жүргізілген (стационарлық жағдайда, арнайы аппаратураның көмегімен);

      2) биоакустикалық қондырғы жазылған құстардың шулы дауыстарын бұрмалаусыз ойнатады;

      3) үркітілетін құстың дәл сол түрінің даусы ойнатылады;

      4) құстың шулы даусын ойнату ұзақтығы мен жиілігі құстардың осы түрі мен орнитологиялық жағдай үшін нормаларға сәйкес келеді.

      69. Жем жеудегі және демалудағы құстарды үркіту үшін үркітетін сигналдарды таратуды 2-3 рет қатарынан жүргізу керек.

      70. Әртүрлі түрлермен аралас құстардың топтары өте жиі кездеседі. Бұл жағдайда топтағы көлемі бойынша ірі және саны жағынан көп құстардың дабыл сигналдарын қолдану ұсынылады.

      71. Үркітудің биоакустикалық құралдарын қолданған жағдайда ауа райы жағдайларын ескеру қажет. Сонымен, күшті қарсы және бүйірден соққан жел, жаңбыр сигнал дыбысының қашықтығын айтарлықтай қысқартады.

      72. Құстарды үркітетін адамдарға олардың ойнатылатын сигналдарға әрекетін байқаған жөн. Биоакустикалық үркіту тиімділігі төмендеген жағдайда сигналдарды ауыстыруды жүргізу керек. Одан басқа, сигналдардың ойнатуды шынайы қауіпті көрсетумен (яғни ракетницадан, аң аулау қаруынан және тағы басқалардан атумен) кезең-кезеңімен бекіту қажет.

      73. Құстардың кейбір түрлері (мысалы, көгершін) нақты алаңдаушылық шуын тудырмауын, сондықтан оларды биоакустикалық қорқыту белгілі бір қиындықтармен байланысты.

      74. Құстарды әуеайлақтан ракетницадан атумен үркітуді ҰЖ нұсқауы бойынша қоршау командасының жеке құрамы жүзеге асырады. Қорқыту ракета олардан жақын ұшып өтетіндей есеппен құстарға қарай атумен жүргізіледі. Жазғы уақытта бұл әдіс құрғақ шөптің жану қаупі болмаса қолданылады.

      75. Газдың қатты дыбысымен автоматты түрде жарылатын арнайы ойыншық тапаншаның көмегімен құстарды үркіту осы тәсілдің жоғары емес тиімділігіне байланысты сирек жағдайларда жүргізіледі. Бұл үркіту тәсілі ең алдымен ауланатын құстарға (үйректер, қаздар, балықшы құстар және тағы басқа) қатысты қолданылады, бұл ретте ойыншық тапаншалар құстардың тұрақты жиналатын орындарына жақын орналасады. Анағұрлым жедел қолдану үшін зеңбіректерді тіркеме арбаға орнату ұсынылады. Газды зеңбіректерін пайдалану кезінде өртке қарсы қауіпсіздік шараларын сақтау қажет.

      76. Құстарды әуеайлақтан әртүрлі заттардың (тарсылдақтар, жалаушалар, өлі құстардың ұшалары және тағы басқа) көмегімен үркіту құстардың тұрақты жиналатын орындарында (құстардың жиналу себебін жоюға болмайтын жағдайларда) жүргізіледі. Осы заттарды орнатуды әуеайлақ қызметінің қызметкерлері жүзеге асырады, бұл ретте олар жергілікті биологиялық мекемелерден келген орнитолог-мамандардың ұсыныстарын басшылыққа алады.

6-параграф. Күрделі орнитологиялық жағдайда ұшу кезіндегі экипаждардың іс-қимылдары

      77. Ұшуға дайындық кезінде ӘК командирі орнитологиялық жағдай туралы ақпаратты ескереді.

      Күрделі орнитологиялық жағдай кезінде ұшып-көтерілу және қонуды қону жағдайына қосылған шамдармен жүргізу қажет.

      78. Маршрут бойынша ұшу кезінде құстардың жиналуы анықталған жағдайда, экипаж олармен соқтығысудың алдын алу жөніндегі шараларды сол жақтан, оң жақтан немесе олардың үстінен айналып өту арқылы қабылдайды. Орнитологиялық жағдайы күрделі аймақты айналып өту мүмкін болмаған кезде ӘК командирі бұл туралы ҰЖ (ұшуды басқару органына) баяндайды, оның командасы бойынша тапсырманы тоқтатуға және оның нұсқауларына сәйкес әрекет етеді.

      79. ӘК қону курсына беттеген кезде, ұшуды басқару тобынан күрделі орнитологиялық жағдай туралы ақпаратты алғаннан кейін, әуеайлақта немесе құстарды көзбен шолып тапқан кезде экипаж:

      1) сақтықты күшейтеді;

      2) егер олар бұрын қосылмаған болса, қону шамдарын қосады;

      3) қажет болған кезде ҰЖ баяндай отырып, екінші айналымға шығады.

      80. Ұшуға шешім қабылдау алдында ӘК командирі әуеайлақ ауданындағы және ұшу маршрутындағы орнитологиялық жағдайды ескереді.

      Орындау стартында ұшу басшылығы тобынан орнитологиялық жағдайдың күрделенуі туралы ақпаратты алғаннан кейін ӘК командирі ұшуды орындау мүмкіндігін бағалайды. Бұндай жағдайларда ұшу шамдары қосылған кезде жүргізіледі.

      81. Маршрут бойынша ұшып өткен кезде, құстардың жиналуы анықталған жағдайда, экипаж оларды бір жағынан айналып өтеді немесе олардың үстінен ұшып өтеді. Әсіресе, ӘК-ге қатысты агрессия көрсетуі мүмкін ірі жыртқыш құстармен әуеде кездескен уақытта мұқият болуға тиіс. Бұл жағдайда олармен жақындасудың алдын алу бойынша әрекет ету қажет.

      82. Күрделі орнитологиялық жағдай аймағын айналып өту мүмкін болмаған кезде командирге ӘК-ні ұшып шығу пунктіне қайтару немесе жақын жердегі қосалқы әуеайлаққа қонуды жүргізу ұсынылады.

      83. Шағын биіктіктерде ұшқан кезде, құс шоғырларының үстінен және жер мен суда құстардың жиналуы мүмкін жерлердің үстінен ұшып өтуді құстармен соқтығысудан кепілдік беретін қауіпсіз биіктікте жүргізу ұсынылады. Ұшу уақытында ұшуға қауіп төндіретін құстардың жиналуын байқаған ӘК экипаждары олар туралы ақпаратты ҰЖ-ға дереу береді.

  Қазақстан Республикасы
мемлекеттік авиациясының
ұшуын орнитологиялық
қамтамасыз ету қағидаларына
1-қосымша

Орнитологиялық жағдай туралы деректерді беру коды (МАК – ОЖ) Код схемасы

      99990 YYGGn IIiii P1А1 Z1B1В1 1K1R1d1d1 22h1h1h1 ЗЗН1Н1Н1

      55555 P1А1 Z1B1В1 1K1R1d1d1 22h1h1h1 ЗЗН1Н1Н1

      Кодтағы әріптік және цифрлық символдардың мәні

      99990 – топ:

      9999 – кодтың цифрлары;

      0 – келесі топтардағы цифрлар орнитологиялық жағдай туралы берілетіндігін көрсететін ерекше сан.

      ҮҮҮGGn топ:

      ҮҮ – бақылау аяқталатын айдың күні;

      GG – бақылау аяқталған уақыт сағатпен;

      n – бақылау кезеңі орнитологиялық жағдай туралы деректер берілетін тәулік санымен көрсетілген.

      ІІііі топ:

      ІІііі – орнитологиялық жағдай туралы деректер хабарланатын нүкте индексі

      P1А1 Z1B1В1 топ:

      P1 – құстардың ұшу сипаты. 1-кесте бойынша кодталады;

  1-кесте

Код цифры

Құстардың ұшу сипаты (Р1)

Код цифры

Құстардың ұшу сипаты (Р1)

0
1
2
3
4

Белгіленген жоқ
Жергілікті құстардың ұшуы
Миграциясы
Қалықтаушылардың ұшуы
Жергілікті құстардың ұшуы және миграциясы

5
6
7
8
9

Жергілікті құстар мен қалықтаушылардың ұшуы
Жергілікті құстар мен қалықтаушылардың миграциясы
Жас құстардың ұшуы
Миграцияның ұлғаюы (1 – 4 күн)
Құстардың ұшуы анықталған жоқ

      А1 – құстардың тәуліктік ұшу белсенділігі. 2-кесте бойынша кодталады;

  2-кесте

Код цифры

Құстардың тәуліктік ұшу белсенділігі (Р1)

Код цифры

Құстардың тәуліктік ұшу белсенділігі (Р1)

0
1
2
3
4

Белгіленген жоқ
Таңертең
Кешке
Таңертең және кешке
Күндіз

5
6
7
8
9

Түнде
Тәуліктің жарық уақытында
Тәуліктің қараңғы уақытында
Тәулік бойы
Құстардың ұшуы анықталған жоқ

      Z1 – құстарды бақылау тәсілі. 3-кесте бойынша кодталады;

  3-кесте

Код цифры

Құстарды бақылау тәсілі (Z1

Код цифры

Құстарды бақылау тәсілі (Z1)

0
1
2
3
4

Бақылау жүргізілген жоқ
Көзбен шолып
Радиолокациялық
Аэровизуальды (барлау)
Орнитолологтар мәліметтері

5
6
7
8
9

Көзбен шолып және радиолокациялық
Радиолокациялық және аэровизуальды
Көзбен шолып және аэровизуальды
Арнайы ұшулар
Бақылаудың барлық түрі

      B1В1 – құстардың көлемі мен түрлері. 4-кесте бойынша кодталады;

  4-кесте

Код цифры

Құстардың көлемі мен түрлері (В1В1)

Код цифры

Құстардың көлемі мен түрлері (В1В1)

00
01
02
03
04
05
06
07
08
09

Түрі белгіленген жоқ
Ұсақ торғайлар
Қарлығаш, сұр қарлығаш
Қара торғайлар
Ұсақ жыртқыш құстар (күйкентай, қырғи)
Орташа құстар
Көгершіндер
Қарғатектестер
Балықшы құс (қызғыш)
Шағала

10
11
12
13
14
15
16
17
18
19

Орташа жыртқыш құстар (ақсарылар, құладындар, қаршығалар)
Үлкен құстар
Үйректер (барылдауық, сұр, бізқұйрық, шүрегей)
Көкқұтан
Қаздар
Үлкен жыртқыш құстар (бүркіт, күшіген)
Өте үлкен құстар
Ақ құтандар
Тырналар
Аққулар

      lK1R1d1d1 топ:

      1 – ерекше цифры;

      K1 – топ саны; 5-кесте бойынша кодталады;

  5-кесте

Код цифры

Топ саны (К1)

Код цифры

Топ саны (К1)

0
1
2

Белгіленген жоқ
1-5 топ
6-10 топ

3
4
5

11-15 топ
16-25 топ
25 топтан артық

      R1 – топ қосындысының көлемі. 6-кестеде кодталады;

      d1d1 – топтың (құстың) жылжу бағыты ондық градуста.

      22 h1h1h1 топ:

      22 – ерекше цифры;

      h1h1h1 – құстардың ұшуының төменгі шекарасының биіктігі ондық метрде.

      33 Н1Н1Н1 топ:

      33 – ерекше цифры;

      Н1Н1Н1 – құстардың ұшуының жоғарғы шекарасының биіктігі ондық метрде.

      55555 – топ:

      55555 – ерекше цифры, одан әрі құстардың басқа түрлері туралы мәліметтерді көрсетеді.

  6-кесте

Код цифры

Топ саны (К1)

Код цифры

Топ саны (К1)

0
1
2
3
4

Бөлек құстар (төртке дейін)
Кіші топ (5-20)
Орта топ (21-100)
Үлкен топ (101-1000)
Өте үлкен топ(> 1000)

5
6
7
8

Кіші және орта топтар
Орта және үлкен топтар
Барлық көлемдегі топтар
Топ көлемі белгіленген жоқ

      Ескертпе:

      1. Бақылау белгілі бір мерзімде болған жағдайда (GG) һ орнына 0 цифры қойылады. Егер бақылау кезеңі 9 немесе одан артық тәулікті құраса, кодтау кезінде 2-топтағы уақыт (бақылаудың басталуы мен аяқталуы күні мен уақыты) пайдаланылады, бұл ретте екі топта да һ орнына 9 цифры қойылады.

      2. Құстардың әртүрлі түрін кодтау кезінде екінші және келесі түрдің сипаттамалары алдында (P1А1 Z1B1В1) 55555-топ қойылады. Егер құстардың 1, 22, 33 топтарда ерекше кодталатын цифрлары бар барлық түрлерінің сипаттамалары бірдей болса, осы топтар тек бірақ рет құстардың түрлері санағаннан кейін пайдаланылады.

      3. Топ қосындысының көлемі (R1) бақылау мерзімі кезіндегі жағдайда топ санымен ондағы құстар санына көбейту арқылы айқындалады.

      4. Құстардың (топтың) ұшу бағыты белгісіз болған жағдайда d1d1 орнына 00 қойылады, құстардың ұшу бағыты әр түрлі болса 99 қойылады.

      5. Егер де құстардың ұшуы қабатта емес, белгілі бір биікте байқалса, 22h1h1h1 және ЗЗН1Н1Н1 топтарында сол бір биіктік көрсетіледі.

      Мысалдар:

      1) 31417 пункті ауданында 19 күні сағат 8-ден 20 күнгі сағат 8-ге дейінгі кезеңде үйрек, қаз және тырналар миграциясы байқалды. Тәулік бойы 2000-3000 м биіктікте солтүстік-батысқа 5 топқа дейін 50-100 құс ұшып өтті. Тәуліктік жарық уақытында 300 м биіктікке дейін жергілікті қарға тұқымдастары тобынан 15-20 құстың әртүрлі бағытта ретсіз ұшуы байқалған.

      Кодталған хабарлама мынадай түрде:

      99990 20081 31417 28512 55555 28514 55555 28518 11333 22200 33300 55555 16507 11299 22000 33030;

      2) 35700 пункті ауданында 15 күнін сағат 8-ден 16 күні сағат 8-ге дейінгі кезеңде ауа райын көзбен және әуеде барлау кезінде күндіз және кешке 500-800 м биіктікте солтүстік бағытқа қарай аққулардың, қаздардың ұшып өтуі байқалды.

      Бақылау кезеңінде 20-50 6 топ ұшып өтті. Тәуліктің жарық уақытында 2500 м биіктікке дейін 15-20 құс бар 2 топ ақ құтанның қалықтауы байқалды.

      Кодталған хабарлама келесі түрде:

      99990 16081 35700 23708 55555 23714 55555 23719 12336 22050 33080 55555 36717 11299 22000 33250;

      3) 35700 пункті ауданында 15 күні сағат 8-ден 16 күні сағат 8-ге дейінгі кезеңде құстардың ұшуы байқалмады.

      Кодталған хабарлама мынадай түрде болады:

      99990 16081 35700 99900.

  Қазақстан Республикасы
мемлекеттік авиациясының
ұшуын орнитологиялық
қамтамасыз ету қағидаларына
2-қосымша

Әуеайлақта әуе кемелерінің құстармен соқтығысуы туралы деректер журналы (Үлгі)

      Ескерту. 2-қосымша жаңа редакцияда – ҚР Қорғаныс министрінің 05.10.2020 № 505 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      Оқиға болған күн ___________________________________ уақыт_________________

      ӘК типі _______________________________________ ӘК № _____________________

      Болған оқиға туралы кім баяндады: ____________________________________________

      ҰҚЖ-да құстардың қандай қалдығы табылды: ___________________________________

      Анықталған орны (ҰҚЖ осіне қатысты): _______________________________________

      Ұшу кезеңі (биіктігі, жылдамдығы, ұшу және қону): ______________________________

      Құстардың түрі мен саны: ____________________________________________________

      ӘК-ға құстардың тап болу орны: _____________________________________________

      Зақымдануы: ______________________________________________________________

      Экипаж мәліметтері: ________________________________________________________

      ҰҚЖ курсы: _______________________________________________________________

      ҰҚЖ-ның соңғы қарап-тексеру уақыты: ________________________________________

      Оқиға болған сәттегі орнитологиялық жағдай: ___________________________________

      Метеожағдай: _________________________________________________________

      Кімге баяндалды (баяндалған уақыт) __________________________________________

      Кезекші: __________________________________________________________________

                        (әскери атағы, қолы, тегі, аты, әкесінің аты (ол бар болған кезде)

      20___жылғы "___" ____________                         Қолы _____________________

  Қазақстан Республикасы
мемлекеттік авиациясының
ұшуын орнитологиялық
қамтамасыз ету қағидаларына
2-1-қосымша
  Нысан
  Бекітемін
00000 әскери бөлімінің
командирі
(ҚР ҰҚК АҚ авиациялық
басқармасының, бөлімінің
бастығы)
____________________________
(әскери атағы, қолы, тегі, аты,
әкесінің аты (ол бар болған
кезде)
20__ жылғы "__" ________

Әуеайлақта әуе кемелерінің құстармен соқтығысуынан сақтандыру бойынша ұшу қауіпсіздігін орнитологиялық қамтамасыз ету іс-шаралары жоспары

      Ескерту. Қағида 2-1-қосымшамен толықтырылды – ҚР Қорғаныс министрінің 05.10.2020 № 505 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Р/с № Іс-шаралар Орындаумерзімі Орындауғажауапты Күні, орындалғаны туралы белгі
1.



2



3



      00000 әскери бөлімі (ҚР ҰҚК АҚ басқармасы, бөлімі) штаттан тыс орнитологиялық комиссиясының төрағасы ____________________________________________________________

      (әскери атағы, қолы, тегі, аты, әкесінің аты (ол бар болған кезде)

  Қазақстан Республикасы
мемлекеттік авиациясының
ұшуын орнитологиялық
қамтамасыз ету қағидаларына
3-қосымша



  Қазақстан Республикасы
мемлекеттік авиациясының
ұшуын орнитологиялық
қамтамасыз ету қағидаларына
4-қосымша
  Бекітемін
_____ әскери бөлімінің штаб
бастығы
___________________________
(әскери атағы, қолы, тегі, аты,
әкесінің аты (ол бар болған
кезде)
20 жылғы "___" ________

Әуеайлақтағы құстарды бақылау бойынша жауапкершілік аймақтарын орналастыру схемасы



      Ескертпе:

      1) метеоалаң; 2) ЖЖРМ; 3) АЖРМ; 4) қондыру локаторы; 5) диспетчерлік локаторы; 6) табу және бағыттау локаторы: R – жауапкершілік аймағының радиусы; L – қондыру локаторымен құстарды табу қашықтығы.

Әскери бөлім метерологиялық қызметінің (тобының) бастығы ___________________________ (әскери атағы, қолы, тегі, аты, әкесінің аты (ол бар болған кезде) 20___жылғы "___" _______________

  Қазақстан Республикасы
мемлекеттік авиациясының
ұшуын орнитологиялық
қамтамасыз ету қағидаларына
5-қосымша

Жер бетіндегі құстардың суреті



      Ескертпе:

      1 - үйрек; 2 - қаз; 3 - тырна; 4 - қырғи; 5 - шағала; 6 - қарға; 7 - қаратаған; 8 - қараторғай; 9 - балықшы құс.

  Қазақстан Республикасы
мемлекеттік авиациясының
ұшуын орнитологиялық
қамтамасыз ету қағидаларына
6-қосымша

Ұшудағы және судағы құстардың бейнесі



      Ескертпе:

      1 - сұңқар; 2 - балықшы құс; 3 - ителгі; 4 - қаршыға; 5 - жамансары; 6 - қызғыш; 7 - қаратаған; 8 - үкі; 9 - көкқұтан; 10 - үйрек; 11 - қарлығаш; 12 - сұр қарлығаш; 13 - қараторғай; 14 - тырна, ақ құтан; 15 - күшіген; 16 - шағала; 17 - бүркіт; 18 - гагара; 19 - суқұзғын; 20 - сұқсыр үйрек.

  Қазақстан Республикасы
мемлекеттік авиациясының
ұшуын орнитологиялық
қамтамасыз ету қағидаларына
7-қосымша
  АВ-20 нысаны

Орнитологиялық бақылау журналы

Бақылау уақыты

Құстардың түрі мен көлемі

Құстардың саны, тобы

Топтың көлемі

Ұшу биіктігі

Ұшу бағыты

Ұшу сипаты

09:00







10:00







11:00







12:00







13:00







14:00







15:00







16:00







17:00







18:00







19:00







20:00







21:00







22:00







23:00







00:00







01:00







02:00







03:00







04:00







05:00







06:00







07:00







08:00







      ___________________________________________________________________

      ___________________________________________________________________

      ___________________________________________________________________

      ___________________________________________________________________

      ___________________________________________________________________

      ___________________________________________________________________

      Кезекші ____________________________________________________________

                  (әскери атағы, қолы, тегі, аты, әкесінің аты (ол бар болған кезде)

  Қазақстан Республикасы
мемлекеттік авиациясының
ұшуын орнитологиялық
қамтамасыз ету қағидаларына
8-қосымша

Радиолокациялық станцияның экрандарында құстардан жарықтарды сәйкестендіру ерекшеліктері

      Радиолокациялық станциялар индикаторларының экрандарында құстар тобынан жарықтарды тану міндеті өте күрделі және белгілі бір дағдыларды талап етеді. Негізгі қиындық құстардан жарық көрінбейді және өзінің сыртқы түрі бойынша өте әртүрлі, соның салдарынан оларды танудың бірыңғай әдістемесін әзірлеу, сондай-ақ оларды өзге жарықтардан толық сеніммен ажыратуға мүмкіндік беретін қандай да бір белгіні көрсету қиын.

      Сонымен қатар, құстардың жарықтары бірнеше ерекшеліктерге тән, олардың жиынтығы бойынша оларды сәйкестендіруді толық сенімді жүзеге асыруға болады.

      Олардың қатарына өлшемін, айқындығын, пішінін, шекараларының айқындығын, жылжу жылдамдығы мен бағытын, бейненің тұрақтылығын, радиолокатордың экранында орналасуын жатқызуға болады.

      Құстардың жарықтары көлемі мен айқындығы жағынан өзара ерекшеленуі мүмкін, өйткені бұл белгілер құстардың саны мен мөлшеріне, оларды радиолокатордан алып тастауға, құстардың топта өзара орналасуына, радиолокатор антеннасына және басқа да факторларға қатысты құс денесінің жағдайына байланысты болады.

      Қондыру радиолокаторы экранындағы құстардың тығыз табандарынан жарықтың мөлшері көп жағдайда өзінің өлшемдері бойынша шағын ӘК жарықтарына сәйкес келеді, ал жалғыз құста нүктенің мөлшері жиі болады.

      Радиолокатордың экрандарындағы құстардан жарықтың айқындығы ұшақтан сигналдар-жаңғырығының жарығынан едәуір аз және үнемі өзгереді, ал кейде бұл жарықтар кедергіге ұқсайды.

      Құстардан шыққан сигнал-жаңғырығы түрі экрандарда дөңгелек дақ немесе нүкте түрінде көрінеді. Табылған құстардың үлкен тобы (мың дарақ) маңдайшеп бойынша кең созылған жағдайда, оның жарығы сызықпен немесе доғамен болуы мүмкін.

      Құстардың жарығының шектерінде ұшақтан және жерүсті заттарынан белгілер сияқты қанық сызбалар болмайды, сонымен бірге бұлттардың белгілері сияқты емес, анық болады.

      Құстардан жарықтың жылжу жылдамдығы шамамен 20-50 км/сағ қатысты, сондықтан экранда құстардан жарықтың жылжуын көзбен көру өте қиын.

      Желдің бағыты бойынша үлкен биіктіктерде ұшу уақытында құстардың ұшу жылдамдығы 120-150 км/сағ жетуі мүмкін, бұл ретте жарықтың ығысуын салыстырмалы түрде оңай байқауға болады, бұл тек жылжу жылдамдығы бойынша оларды жер үсті заттарымен құрылған қозғалмайтын сигнал-жаңғырығынан ажыратуға мүмкіндік береді.

      Сонымен қатар, жарықтарды сәйкестендіру кезінде олардың жылжу жылдамдығы бойынша әртүрлі биіктіктерде желдің жылдамдығы мен бағытын ескеруге тура келеді, бұны жедел жұмыста жүзеге асыру қиын болады. Жылдамдықтың әртүрлігі радиолокатор экранында айтарлықтай жылдам қозғалатын ӘК белгісінен құстан жарықты оңай ажыратуға мүмкіндік береді.

      Жарықтың жылжу бағыты жарықты құстардан аэростаттар, шар-пилоттар, радиозондтар, бұлттар түзетін сигналдардан жарықты ажыратуға мүмкіндік береді, олар тек ағынмен бірге қозғалады. Сонымен, желдің бағытына қарай бұрышымен жылжитын жылдамдығы аз нысана әрдайым тек құстардың топтары болып табылады.

      Басқа нысаналарға қарағанда, құстардан жарық беретін сигнал-жаңғырықтар өзінің жарығын, өлшемі мен пішінін, жылжу бағытын және уақытын күрт өзгертуі мүмкін. Бұл құстардың жылдамдығы, биіктігі, ұшу бағыты мен әуеде қайта тізілуімен байланысты.

      Құстардың жарықтары көбінесе радиолокатор индикаторының экранында кейде, әсіресе көктемде және күзде, ондаған және тіпті жүздеген жеке белгілерден тұратын топтармен орналасады.

      Радиолокатор экранында құстардан жарықтың пайда болу жиілігі мен уақыты елеулі дәрежеде құстардың ұшуының маусымдық ерекшеліктеріне байланысты, соның салдарынан жазғы және қысқы кезеңдерде құстардан жарықтар көбінесе тәуліктің жарық уақытында (қыста өте жиі қара түспен), ал көктемде және күзде тәулік бойы, түнде олар күндізгіге қарағанда жиі байқалады.

      Жазда және қыста радиолокатор индикаторының экранында жалғыз, ал көктемде және күзде құстардан көптеген жарық байқалады, бұл маусымдық миграциямен байланысты. Осы жергілікті жердегі құстардың ұшып келуінің маусымдық ерекшеліктерін білу олардың жарықтарын сәйкестендіруді жеңілдетеді.

  Қазақстан Республикасы
мемлекеттік авиациясының
ұшуын орнитологиялық
қамтамасыз ету қағидаларына
9-қосымша

Құстардан сигнал-жаңғырықтарды айыру белгілері

      Радиолокаторлар индикаторларының экрандарында құстардан жарықтарды тану салыстырмалы түрде күрделі және кезекшіден барлық штаттық әуеайлақтық радиолокациялық құралдардың белгілі бір дағдысын талап етеді. Негізгі қиындық – бұл жарықтар салыстырмалы түрде аз байқалады және өз түрі бойынша өте әртүрлі. Осыған байланысты, құстардан жарықтың бірыңғай және нақты сипаттамасын беру, сондай-ақ оларды басқа жарықтардан толық сенімділікпен ажыратуға мүмкіндік беретін олардың қандай да бір белгісін көрсету қиын.

      Алайда, құстардан барлық жарықтарға бірқатар ерекшеліктер тән, олардың жиынтығы бойынша жарық деректерін сәйкестендіруді толық сенімді жүзеге асыруға болады.

      Құстардан жарықтың негізгі айыру белгілерінің қатарына жатады:

      мөлшері;

      айқындығы;

      нысаны;

      шекаралардың айқындығы;

      жылжу жылдамдығы;

      жылжу бағыты;

      көріністің тұрақтылығы;

      радиолокатор индикаторының экранында орналасуы.

      Жарықтың өлшемі.

      Қондыру радиолокаторы индикаторының экранындағы құстардың тығыз топтарынан жарық көптеген жағдайларда өзінің өлшемдері бойынша шағын ӘК-нің жарығына сәйкес келеді, ал жалғыз құстардан нүктенің мөлшері жиі болады.

      Жарықтың айқындылығы.

      Қону радиолокаторларының экрандарында құстардан жарықтың айқындығы ӘК-ден сигнал-жаңғырықтың айқындығы айтарлықтай аз.

      Құстардың жарықтары көлемі мен айқындығы жағынан өзара ерекшеленуі мүмкін, өйткені бұл белгілер құстардың саны мен мөлшеріне, оларды радиолокатордан алып тастауға, құстардың топта өзара орналасуына, радиолокатор антеннасына және басқа да факторларға қатысты құс денесінің жағдайына байланысты.

      Жарықтың түрі.

      Құстардың сигнал-жаңғырықтары экрандарда дөңгелек дақ немесе нүкте түрінде көрінеді.

      Сирек жағдайларда, табылған үлкен құстар (мың дарақ) маңдайшеп бойынша кең созылғанда, оның жарығы сызықпен немесе доғамен болуы мүмкін.

      Жарықтың шекараларының айқындығы.

      Құстардың жарығы ӘК-ден және жердегі заттардан белгілер сияқты қанық кескіні болмайды, сонымен бірге бұлттардың белгілері сияқты емес, анық болады.

      Жарықтың жылжу жылдамдығы.

      Көптеген құстар шамамен 20-50 км/сағ жылдамдықпен ұшады, сондықтан экранда құстардың жарығының жылжуын көзбен көру өте қиын. Үлкен биіктіктерде желмен ұшқан уақытта құстардың ұшу жылдамдығы 120 км/сағ және 150 км/сағ жетеді. Бұл жағдайда жарықтың құстардан ығысуын салыстырмалы түрде оңай байқауға болады, бұл тек жылжу жылдамдығы бойынша оларды жер бетіндегі заттардан қалыптасқан, сондай-ақ аэростаттармен, пилот шарлармен, радиозондтармен, бұлттармен және желдің жылдамдығымен қозғалатын басқа да әуе құрылымдарымен жылжымайтын сигнал-жаңғырықтардан ажыратуға мүмкіндік береді.

      Бірақ жарықты сәйкестендіру кезінде тек олардың жылжу жылдамдығы бойынша желдің жылдамдығы мен бағытын ескеруге тура келеді, бұл жедел жұмыста қиын болады. Жылдамдықтың әртүрлілігі радиолокатор экранында қозғалатын ұшақтық және тікұшақ белгілерінен ғана құстардан жарықты оңай ажыратуға мүмкіндік береді.

      Жарықтың жылжу бағыты.

      Құстар ұшуды кез келген мүмкін болатын бағыттарда жасайды, бұл олардың жарықтарын тек желмен қозғалатын аэростаттарды, пилот-шарларды, радиозондарды, бұлттарды, сигнал-жаңғырықтарды ажыратуға мүмкіндік береді. Жел бағытына қарай бұрышпен жүретін аз жылдамдықты нысана әрдайым құстар болып табылады.

      Жарық суретінің тұрақтылығы.

      Құстардың сигнал-жаңғырықтары басқа белгілерге қарағанда өзінің айқындығын, өлшемі мен пішінін, жылжу бағытын, кейде жоғалуы мен өзгерте алады. Бұл құстардың ұшу жылдамдығын, биіктігін және бағытын жиі өзгертуіне, әуеде қайта тұрғызылуына, кейде тығыз, кейде тығыз емес топтармен ұшуына байланысты.

      Жарықтың орналасуы.

      Құстардың сигнал-жаңғырықтары көбінесе радиолокатор индикаторының экранында кейде (әсіресе көктемде және күзде) ондаған және тіпті жүздеген жеке белгілерден тұратын топтармен орналасады.

      Радиолокатор индикаторының экранында құстардан жарықтың пайда болу жиілігі мен уақыты елеулі дәрежеде құстардың ұшуының маусымдық ерекшеліктеріне байланысты. Сондықтан жазда және қыста құстардан жарықтар көбінесе тәуліктің жарық уақытында (қыста өте жиі қараңғылықта), ал көктемде және күзде тәулік бойы, түнде олар күндізгіге қарағанда жиі байқалады. Жазда және қыста радиолокатор индикаторының экранында, әдетте, құстардан жалғыз жарық, ал көктемде және күзде – жиі ондаған жарық байқалады. Осы жергілікті жердегі құстардың ұшып келуінің маусымдық ерекшеліктерін білу құстардың жарықтарын сәйкестендіруді жеңілдетеді.