Об утверждении Методики расчета показателей рождаемости

Приказ Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан от 29 июля 2019 года № 3. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 5 августа 2019 года № 19190.

В соответствии с подпунктом 5) статьи 12 Закона Республики Казахстан "О государственной статистике" и с подпунктом 20) пункта 15 Положения о Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан, утвержденного приказом Председателя Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан от 23 октября 2020 года № 9-нқ, ПРИКАЗЫВАЮ:

Сноска. Преамбула - в редакции приказа и.о. Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 21.06.2024 № 8 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

1. Утвердить прилагаемую Методику расчета показателей рождаемости.

2. Управлению социальной и демографической статистики совместно с Юридическим управлением Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан обеспечить в установленном законодательством порядке:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) в течение десяти календарных дней со дня государственной регистрации настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан направление его в электронном виде на казахском и русском языках в Республиканское государственное предприятие на праве хозяйственного ведения "Институт законодательства и правовой информации Республики Казахстан" Министерства юстиции Республики Казахстан для официального опубликования и включения в Эталонный контрольный банк нормативных правовых актов Республики Казахстан;

3) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан.

3. Управлению социальной и демографической статистики Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан довести настоящий приказ до структурных подразделений и территориальных органов Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан для руководства и использования в работе.

4. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего заместителя Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан.

Сноска. Пункт 4 - в редакции приказа и.о. Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 21.06.2024 № 8 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

5. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Утверждена приказом Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан от 29 июля 2019 года № 3

Методика расчета показателей рождаемости

Глава 1. Общие положения

1. Методика расчета показателей рождаемости (далее – Методика) относится к статистической методологии, формируемой в соответствии с международными стандартами и утверждаемой в соответствии с Законом Республики Казахстан "О государственной статистике".

Сноска. Пункт 1 - в редакции приказа и.о. Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 21.06.2024 № 8 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

2. Настоящая Методика применяется сотрудниками Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан и его территориальными подразделениями при расчете показателей рождаемости.

Сноска. Пункт 2 - в редакции приказа и.о. Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 21.06.2024 № 8 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

3. Целью настоящей Методики является получение точных и достоверных данных, формирование полной и актуальной информации об уровне рождаемости среди населения, которые необходимы для проведения эффективной социальной, экономической, семейной и демографической политики, а также разработки программ развития страны и регионов.

4. Значимость расчетных показателей рождаемости обусловлена ролью при анализе демографических явлений и оценке сложившейся демографической ситуации в стране и ее регионах. Расчет и анализ показателей рождаемости необходимы для целей демографических исследований, а также для применения органами здравоохранения, образования и социальной политики.

4-1. Статистическая информация о рождаемости за период в календарном году формируется по дате регистрации рождения. События рождений, свершившиеся с момента последней переписи населения, но зарегистрированные в отчетном году, учитываются в статистике отчетного года.

Сноска. Методика дополнена пунктом 4-1 - в соответствии с приказом и.о. Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 21.06.2024 № 8 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

5. В настоящей Методике используются следующие понятия:

репродуктивный период (возраст) - период времени, в течение которого женщина способна к деторождению. Для статистических целей в большинстве стран условно принимается период 15-49 лет;

воспроизводство населения – процесс непрерывного возобновления поколений людей в результате взаимодействия рождаемости и смертности.

6. Источниками информации о рождаемости населения являются административные данные органов регистрации актов гражданского состояния.

Сноска. Пункт 6 - в редакции приказа и.о. Руководителя Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам РК от 21.06.2024 № 8 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Глава 2. Расчет годовых показателей рождаемости

7. Общий коэффициент рождаемости выражается в промилле и определяет интенсивность рождений в населении. Данный показатель представляет собой отношение общего числа родившихся живыми за расчетный год к средней численности населения за год:

где:

CBR - общий коэффициент рождаемости;

N – число родившихся за год;

Р – среднегодовая численность населения.

8. Специальный коэффициент рождаемости представляет собой отношение числа родившихся живыми за расчетный год к средней численности женщин в репродуктивном возрасте.

где:

F_15-49 – специальный коэффициент рождаемости;

N – число родившихся;

Р_15-49 – среднегодовая численность женщин в возрасте 15-49 лет.

9. Возрастные коэффициенты рождаемости характеризуют средний уровень рождаемости в каждой возрастной группе в календарном году. При вычислении коэффициента для возрастной группы до 20 лет в качестве знаменателя принята численность женщин в возрасте 15-19 лет. При вычислении коэффициента для возрастной группы 15-49 лет в числитель входят все родившиеся, включая родившихся у матерей в возрасте как до 15 лет, так и 50 лет и старше.

где:

ASFR_х – возрастной коэффициент рождаемости, где x - возраст;

N_х – число родившихся у женщин в возрасте х лет;

Р_х – среднегодовая численность женщин в возрасте х.

10. Суммарный коэффициент рождаемости является наиболее точным показателем уровня рождаемости. Данный показатель характеризует среднее число детей, рожденных одной женщиной за весь свой репродуктивный период, при условии сохранения интенсивности повозрастной рождаемости за расчетный год. Суммарный коэффициент рождаемости исчисляют при предположении отсутствия смертности, то есть все женщины условного поколения останутся в живых до конца репродуктивного периода.

Суммарный коэффициент рождаемости рассчитывается как сумма повозрастных коэффициентов для возрастов от 15 до 49 лет:

где:

TFR – суммарный коэффициент рождаемости;

ASFR_х – коэффициент рождаемости в возрасте х лет;

Если данные публикуются по 5-летним возрастным интервалам, то используется следующая формула:

где:

TFR – суммарный коэффициент рождаемости;

5ASFR_х – повозрастные коэффициенты рождаемости для 5-летних возрастных интервалов.

Деление на 1000 производят, чтобы привести значение коэффициента к одной женщине.

Глава 3. Расчет общего коэффициента рождаемости за отдельный период года

11. Расчет общего коэффициента рождаемости осуществляется за месяц и за любое число месяцев с накоплением (период), с применением коэффициента перевода и средней численности населения.

Коэффициент перевода в месяце (периоде) вычисляется с точностью до шестого знака после запятой по следующей формуле:

где:

К^t - коэффициент перевода в месяце (периоде);

DN – число календарных дней в году;

dn – число календарных дней в месяце (периоде);

t - месяц (период).

С помощью коэффициента перевода данные в месяце (периоде) приводятся к годовому выражению. Число дней в году берется из расчета 365 календарных дней (в високосном году – 366).

Средняя численность населения в месяце (периоде) вычисляется с точностью до одного знака после запятой по следующей формуле:

где:

P^t - средняя численность населения;

P¹ - численность населения на 1 января отчетного года;

ОП^t - общий прирост, убыль;

t - месяц (период).

12. Общий коэффициент рождаемости за месяц (период) рассчитывается по следующей формуле:

где:

К (n^t) – общий коэффициент рождаемости;

N^t - число родившихся живыми;

К^t - коэффициент перевода;

P^t - средняя численность населения;

t - месяц (период).

Глава 4. Показатели таблицы рождаемости

Параграф 1. Показатели воспроизводства населения

13. Показатели воспроизводства населения характеризуют изменение численности населения за период времени, в течение которого родительское поколение замещается поколением своих детей.

14. Таблица рождаемости (далее – Таблица) представляет собой систему показателей, характеризующих процесс рождаемости в реальном или гипотетическом поколении. Таблицы строятся либо для всех женщин, характеризуя процесс рождаемости в целом, либо только для лиц, состоящих в браке, что отражает брачную рождаемость.

15. Таблицы рождаемости бывают двух типов – общие и специальные. Общие таблицы строятся для всех рождений без учета порядка рождения. Специальные таблицы строятся с учетом очередности рождения.

16. Таблицы подразделяются на полные, построенные по однолетним группам возраста, и краткие таблицы, рассчитанные по пятилетним и более крупным интервалам возраста.

17. Построение таблиц рождаемости основано на распределении родившихся по возрасту матери и данных о численности женщин каждого возраста.

18. В качестве исходных данных для расчета общих таблиц служат возрастные коэффициенты рождаемости.

19. Кумулятивный коэффициент рождаемости характеризует среднее число детей, рожденных к моменту достижения матерью указанного возраста. Данный показатель рассчитывается как сумма возрастных коэффициентов рождаемости от 15 лет до указанного возраста и показывает число рождений на 1000 женщин к данному возрасту без учета убыли женского населения под действием смерти и миграции при условии сохранения неизменным уровень рождаемости в расчетном году.

где:

F_x – кумулятивный коэффициент рождаемости в возрасте x лет;

f_x – возрастной коэффициент рождаемости в возрасте х лет;

К – длина возрастного интервала.

Значение кумулятивного показателя рождаемости, соответствующее возрастному интервалу 49 лет и старше, представляет собой суммарный коэффициент рождаемости.

20. Среднее число рождений девочек в интервале возраста, или возрастной коэффициент воспроизводства, определяется как произведение соответствующего возрастного коэффициента рождаемости на долю девочек среди родившихся в интервале возрастов:

где:

ʹf_x – среднее число рождений девочек;

f_x – возрастной коэффициент рождаемости в возрасте х лет;

К – длина возрастного интервала;

d – доля девочек среди новорожденных.

21. Брутто-коэффициент воспроизводства населения характеризует замещение поколений без учета смертности и показывает среднее число девочек, которое родит женщина гипотетического поколения при условии отсутствия смертности и сохранения в течение всей ее жизни повозрастных коэффициентов рождаемости расчетного года. Брутто-коэффициент воспроизводства населения рассчитывается путем умножения суммарного показателя рождаемости на долю девочек среди родившихся.

где:

R – брутто-коэффициент воспроизводства;

ʹf_x – среднее число рождений девочек.

22. Нетто-коэффициент воспроизводства населения представляет собой среднее число девочек, родившихся у одной женщины за всю жизнь до конца репродуктивного периода при уровнях рождаемости и смертности в расчетном году.

где:

R₀ – нетто-коэффициент воспроизводства населения;

n – длина возрастного интервала;

d – доля девочек среди новорожденных;

F_х – возрастной коэффициент рождаемости в возрасте x;

FL_х – среднее число живущих женщин в возрасте x лет из рассчитываемых отдельно таблиц смертности;

l0 – первоначальная численность поколения принимается за 100 000.

Если нетто-коэффициент воспроизводства населения меньше 1, то современные уровни рождаемости и смертности не могут обеспечить в будущем замену материнского поколения дочерним.

Параграф 2. Средний возраст матери при рождении ребенка

23. Средний возраст матери при рождении ребенка определяется как средняя арифметическая взвешенная среди всех возрастов женщин, родивших ребенка в расчетном году. Данный показатель рассчитывается и по очередности рождения ребенка:

где:

Т_n – средний возраст матери при рождении ребенка;

n – очередность рождения;

x – возраст;

_nN_x – число женщин, родивших ребенка в возрасте х лет;

Р_n – общая численность женщин, родивших ребенка в расчетном году.

Глава 5. Прямая стандартизация коэффициентов рождаемости

24. Стандартизованный прямым методом коэффициент рождаемости представляет общий коэффициент рождаемости для условного населения с той же возрастной рождаемостью, что и в изучаемом населении, но со стандартной фиксированной структурой населения. Расчет осуществляется путем взвешивания возрастных коэффициентов рождаемости по фиксированной системе весов:

где:

n_ст – стандартизованный коэффициент рождаемости;

n_x – возрастные коэффициенты рождаемости;

x – возраст;

V_x – доли соответствующих возрастных групп в общей численности населения, принятого за стандарт.

25. Важным фактором, оказывающих влияние на величину общих коэффициентов, является возрастная структура населения. Способом устранения влияния структурных факторов является стандартизация демографических коэффициентов.

26. Для расчета стандартизованных коэффициентов рождаемости по регионам за стандарт принимается возрастная структура населения по республике.

Туу көрсеткіштерін есептеу әдістемесін бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 2019 жылғы 29 шілдедегі № 3 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2019 жылғы 5 тамызда № 19190 болып тіркелді.

"Мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 12-бабы 5) тармақшасына және Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі төрағасының 2020 жылғы 23 қазандағы № 9-нқ бұйрығымен бекітілген Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросы туралы ереженің 15-тармағы 20) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

Ескерту. Кірспе жаңа редакцияда - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының м.а. 21.06.2024 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1. Қоса беріліп отырған Туу көрсеткіштерін есептеу әдістемесі бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Әлеуметтік және демографиялық статистика басқармасы Заң басқармасымен бірлесіп заңнамада белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;

2) осы бұйрықты Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеген күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде оны электронды түрде қазақ және орыс тілдерінде Қазақстан Республикасы Нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне ресми жариялау және қосу үшін "Қазақстан Республикасының Заңнама және құқықтық ақпарат институты" шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберуді;

3) осы бұйрықты Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің интернет-ресурсында орналастыруды қамтамасыз етсін.

3. Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Әлеуметтік және демографиялық статистика басқармасы осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің құрылымдық бөлімшелеріне және аумақтық органдарына жұмыс бабында басшылыққа алу және пайдалану үшін жеткізсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросы басшысының жетекшілік ететін орынбасарына жүктелсін.

Ескерту. 4-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының м.а. 21.06.2024 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

5. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасы

	Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2019 жылғы 29 шілдедегі № 3 бұйрығымен
	бекітілген

Туу көрсеткіштерін есептеу әдістемесі

1-тарау. Жалпы ережелер

1. Туу көрсеткіштерін есептеу әдістемесі (бұдан әрі – Әдістеме) халықаралық стандарттарға сәйкес қалыптастырылатын және "Мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес бекітілетін статистикалық әдіснамаға жатады.

Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының м.а. 21.06.2024 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

2. Осы Әдістемені Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросы және оның аумақтық бөлімшілері туу көрсеткіштерін есептеу кезінде қолданады.

Ескерту. 2-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының м.а. 21.06.2024 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

3. Осы Әдістеменің мақсаты тиімді, әлеуметтік, экономикалық, отбасылық және демографиялық саясатты жүзеге асыру үшін қажетті халықтың арасындағы туу туралы толық және ағымдағы ақпаратты қалыптастыру, сондай-ақ елдің және өңірлердің даму бағдарламаларын әзірлеу болып табылады..

4. Туу көрсеткіштерінің маңыздылығы демографиялық құбылыстарды талдау мен елдегі және оның өңірлеріндегі демографиялық ахуалды бағалаудағы рөлімен байланысты. Туу коэффициенттерін есептеу және талдау демографиялық зерттеулер, сондай-ақ денсаулық сақтау, білім беру және әлеуметтік саясат саласындағы тәжірибе үшін қажет.

4-1. Күнтізбелік жыл кезеңіндегі туу туралы статистикалық ақпарат тууды тіркеу күні бойынша қалыптастырылады. Соңғы халық санағынан кейін орын алған, бірақ есепті жылы тіркелген туу оқиғалары есепті жылдың статистикасында есепке алынады.

Ескерту. 1-тарау 4-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының м.а. 21.06.2024 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

5. Осы Әдістемеде келесі ұғымдар қолданылады:

Репродуктивті кезең (жас) - әйел босануға қабілетті уақыт кезеңі. Статистикалық мақсаттар үшін көптеген елдерде 15-49 жыл кезеңі болжанады;

Халықты көбейту - туу мен өлім-жітімді өзара әрекеттесу нәтижесінде адамдардың ұрпақтарын үздіксіз жаңарту процесі.

6. Халық арасындағы туу туралы ақпарат көздері азаматтық хал актілерін тіркеу органдарының әкімшілік деректері болып табылады.

Ескерту. 6-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының м.а. 21.06.2024 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

2-тарау. Туудың жылдық көрсеткіштерін есептеу

7. Жалпы туу коэффициенті промилледе көрсетіледі және жалпы халық санына қатысты халықтың өлім-жітімі қарқындылығын айқындайды. Бұл көрсеткіш есептік кезеңде тірі туғандардың жалпы санына аталған кезеңдегі халықтың орташа санының қатынасы болып табылады:

мұнда:

CBR - бала туудың жалпы коэффициенті;

N – жылдың ішінде туғандар саны;

Р – орташа жылдық халық.

8. Бала туудың арнайы коэффициенті тірі туғандар санының репродуктивті жастағы әйелдердің орташа санына қатынасы.

мұнда:

F₁₅-₄₉ – бала туудың арнайы коэффициенті;

N – туғандар саны;

Р₁₅-₄₉ –15-49 жастағы әйелдердің орташа жылдық саны.

9. Жас ерекшелігіне байланысты туу коэффициенті күнтізбелік жылда әрбір жас тобында туудың орташа деңгейін сипаттайды. 20 жасқа дейінгі жас топтары үшін коэффициентті есептеу кезінде бөлгіш ретінде 15-19 жасқа дейінгі әйелдер саны алынады. 15-49 жас тобы үшін коэффициентті есептеген кезде, алымына барлық босанғандар, сонымен қоса 15 жасқа дейінгі, сондай-ақ 50 және одан ересек жаста босанған әйелдер саны енгізіледі.

мұнда:

F_х – жас ерекшелігіне байланысты туу коэффициенті, онда x - жасы;

N_х – x жастағы әйелдерде туғандар саны;

Р_х – х жастағы әйелдердің орташа жылдық саны.

10. Туудың жиынтық коэффициенті туу деңгейінің ең дәл өлшеуіші болып табылады. Есептелетін жылғы туудың жасына қарай қарқындылығы сақталған жағдайда бір әйелдің барлық өмірінде туатын балаларының орташа санын сипаттайды. Туудың жиынтық коэффициентін өлім-жітім болмайды деген болжаммен, яғни шартты ұрпақтың барлық әйелдері репродуктивті кезеңнің (15-49 жас) соңына дейін өмір сүреді деген болжаммен есептейді. Туудың жиынтық коэффициенті 15-тен бастап 49-ға дейінгі жастар үшін жасына қарай туу коэффициентінің қосындысы ретінде есептеледі:

мұнда:

TFR – туудың жалпы коэффициенті;

ASFR_х – жас ерекшелігіне байланысты туу коэффициенті.

Егер деректер 5 жастық интервалмен жарияланатын болса, келесі формула қолданылады:

мұнда:

TFR – туудың жалпы коэффициенті;

₅ASFR_х –5 жас аралығындағы жас ерекшелігі бойынша туу коэффициенті.

1000-ға бөлу бір әйелге коэффициенттік мәнге келтіру үшін алынады.

3-тарау. Жылдың нақты кезеңіндегі жалпы коэффициенттерді есептеу

11. Туу жалпы коэффициенттердің салыстырмалы есептеулері айға және айдың әрбір күніне жиналумен (кезең) ауыстыру коэффициентін және халықтың орташа санын қолданумен жүзеге асырылады.

Айға (кезеңге) ауыстыру коэффициенті үтірден кейін алты санға дейінгі дәлдікпен келесі формула бойынша есептеледі:

К^t = DN/ dn,

мұнда:

К^t - айға (кезеңге) ауыстыру коэффициенті;

DN - жылдағы күнтізбелік күндер саны;

dn - айдағы (кезеңдегі) күнтізбелік күндер саны;

t - ай (кезең).

Айға (кезеңге) ауыстыру коэффициентінің көмегімен деректер жылдық мәнге келтіріледі. Жылдағы күндер саны 365 (толық жылы – 366) күнтізбелік күн деген есеппен алынады.

Айға (кезеңге) халықтың орташа саны үтірден кейін бір санға дейінгі дәлдікпен келесі формула бойынша есептеледі:

мұнда:

P^t - халықтың орташа саны;

P¹ - есепті жылдың 1 қаңтарына халық саны;

ЖӨ^t - жалпы өсім, кему;

t - ай (кезең).

12. Айдағы туудың жалпы коэффициенті келесі формула бойынша есептеледі:

мұнда:

К (n^t) - туу коэффициенті;

N^t - туғандар саны;

К^t - ауыстыру коэффициенті;

P^t - халықтың орташа саны;

t - ай (кезең).

4-тарау. Туу кестесінің көрсеткіштері

1-параграф. Халықтың ұдайы өсіп-өну көрсеткіштері

13. Халықтың ұдайы өсіп-өну көрсеткіштері ата-аналық ұрпақ балалардың ұрпақтары ауыстырылатын уақыт кезеңі ішінде халықтың өзгеруін сипаттайды.

14. Туу кестесі (бұдан әрі - Кесте) нақты немесе гипотетикалық ұрпақта туу процесін сипаттайтын көрсеткіштер жүйесін білдіреді.. Кестелер жалпы процесін сипаттайтын барлық әйелдер үшін немесе некеде тууды сипаттайтын тек некеге тұрған адамдар үшін құрылады.

15. Туу кестелері екі типке бөлінеді – жалпы және арнайы. Жалпы кестелер туу тәртібін ескерместен барлық туғандар үшін жасалады. Арнайы кестелер туу тәртібін ескере отырып құрылады.

16. Кестелер біржастағы топтар бойынша құрылған толық және жас бес интервалы және одан да үлкен жас аралығында есептелген қысқа кестелерге бөлінеді.

17. Кестелерді құру аналардың жасына қарай бөлінуіне және әр жастағы әйелдердің саны туралы мәліметтерге негізделеді.

18. Жасы бойынша туу коэффициенттері жалпы құнарлы кестелерді есептеу үшін негізгі ретінде пайдаланылады.

19. Бала туудың жалпы жиынтығы ананың белгілі бір жасқа жеткен сәтте туған балалардың орташа санымен сипатталады. Бұл көрсеткіш 15 жастан бастап нақты жасқа дейінгі туу коэффициентінің жиынтығы ретінде есептеледі және 1000 жастағы әйелге шаққандағы туғандар санының есептік жылда өзгеріссіз қалу шартымен өлім мен көші-қонның әсерінен әйелдер санының жоғалуын есепке алмай, осы жасқа шаққандағы туудың санын көрсетеді.

мұнда:

F_x – жасы бойынша туу коэффициенті;

f_x – х жасында туу коэффициенті;

К – жас аралығының ұзындығы.

49 жастан асқан жас шамасына сай келетін жалпы туу коэффициентінің мәні туудың жалпы коэффициенті болып табылады.

20. Қыздар арасында туғандар санының орташа төрттен ұлғаюы тиісті туудың туу коэффициенті мен туудың арасынан қыздардың үлесі ретінде анықталады.

мұнда:

– қыздардың тууының орташа саны;

f_x – х жасында туу коэффициенті;

К – жас аралығының ұзындығы;

– жаңа туған нәрестелердегі қыздардың үлесі.

21. Ұдайы өсіп-өнудің брутто-коэффициенті халықтың жан басына шаққандағы көбеюі ұрпақтарды өлім-жітімді ескерместен ауыстыруды көрсетеді. Халықтың жан-жақты көбею қарқыны әйелдердің орташа өлімін көрсетеді, егер әйел өлім болмаған жағдайда және болжалды жылдағы жас ерекшеліктеріне байланысты туу кезеңі оның өмірінде сақталса, гипотетикалық ұрпақ туады. Халықтың жан басына шаққандағы көбею коэффициенті туғандар арасында қыздардың үлесі бойынша туудың жалпы коэффициентін көбейту арқылы алынады.

мұнда:

R – ұдайы өсіп-өнудің брутто-коэффициенті;

– x-ден x + n-ге дейін жастағы қыздардың туудың орташа жасы.

22. Халықтың ұдайы өсіп-өнуінің нетто-коэффициенті туу мен өлім-жітімнің осы деңгейіндегі тууға репродуктивті кезеңнің аяғына дейін өмір сүрген бір әйелдің бар өмірінде туған қыздарының орташа санын бірдіреді. Егер ұдайы өсіп-өнудің нетто-коэффициенті 1-ден төмен болса, онда туу мен өлім-жітімнің заманауи деңгейлері болашақта қыздар буыны аналарының орнын баса алмайды. Есептеу келесі формуламен есептеледі:

мұнда:

R₀ – халықтың ұдайы өсіп-өнуінің нетто-коэффициенті;

n – жас аралығының ұзындығы;

– жаңа туған нәрестелердегі қыздардың үлесі;

F_х – жасы бойынша жас ерекшелігі;

^fL_х – өлім-жітім кестесінде жасы бойынша тірі әйелдердің орташа саны;

l₀ – х жасына дейін өмір сүргендер саны, буынның бастапқы саны немесе кестенің түбірі 100 000 адамға тең деп қабылданады.

Егер халықтың таза көбею жылдамдығы 1-ден аз болса, онда туудың және өлімнің қазіргі деңгейлері баланың ана ұрпағын болашақта алмастыруға мүмкіндік бермейді.

2-параграф. Туған кезде ананың орташа жасы

23. Баланың туған кезде анасының орташа жасы есептік жылда туған әйелдердің барлық жастағы арифметикалық орташа мәні ретінде анықталады. Бұл көрсеткіш баланың туу тәртібімен есептеледі:

мұнда:

Т_n – бала туған кезде ананың орташа жасы;

n – туудың кезекшілігі;

x – жасы;

_nN_x – x жасында бала туған әйелдердің саны;

Р_n – есепті жылы туған әйелдердің жалпы саны.

5-тарау. Туудың коэффициенттерін тiкелей стандарттау

24. Туудың стандартталған тікелей әдісі зерттелетін халықтағы сияқты сондай жастағы туу, бірақ стандарты тіркелген халық құрылымы бар шартты халыққа арналған туудың жалпы коэффициенті. Есептеу салмақтардың белгілі бір тіркелген жүйесі бойынша туудың жас коэффициенттерін өлшеу арқылы жүзеге асырылады:

мұнда:

n_ст – стандартталған туу коэффициенттері;

n_x – өлім-жітімнің жас коэффициенттері;

x – жас;

V_x – стандартқа қабылданған халықтың жалпы санындағы тиісті жас топтарының үлесі.

25. Халықтың жас құрылымы жалпы коэффициенттердің шамасына әсер ететін маңызды факторын болып табылады. Құрылымдық факторлардың әсерін жою тәсілі демографиялық коэффициенттерді стандарттау болып табылады.

26. Өңірлерде стандартталған туу деңгейін есептеу үшін республикадағы халықтың жас құрылымы стандарт ретінде қабылданады.