Об утверждении Правил проведения индексной оценки

Приказ и.о. Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 5 мая 2023 года № 176. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 12 мая 2023 года № 32478

В соответствии с подпунктом 4-1) статьи 13 Закона Республики Казахстан "О племенном животноводстве" ПРИКАЗЫВАЮ:

1. Утвердить прилагаемые Правила проведения индексной оценки.

2. Департаменту животноводства Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан в установленном законодательством порядке обеспечить:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан.

3. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего вице-министра сельского хозяйства Республики Казахстан.

4. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

исполняющий обязанности Министра сельского хозяйства Республики Казахстан

Ә. Тамабек

Утверждены приказом исполняющий обязанности Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 5 мая 2023 года № 176

Правила проведения индексной оценки

Глава 1. Общие положения

1. Настоящие Правила проведения индексной оценки (далее – Правила) разработаны в соответствии с подпунктом 4-1) статьи 13 Закона Республики Казахстан "О племенном животноводстве" и определяют порядок проведения индексной оценки.

2. В настоящих Правилах используются следующие основные понятия:

1) племенная ценность − уровень селекционируемых признаков племенного животного и возможность их передачи потомству;

2) племенной центр – юридическое лицо, уведомившее уполномоченный орган в области племенного животноводства о начале (прекращении) деятельности по содержанию племенных животных – производителей, занимающееся получением, накоплением, приобретением, хранением и реализацией семени племенных животных – производителей, эмбрионов;

3) бонитер (классификатор) – физическое лицо, уведомившее уполномоченный орган в области племенного животноводства о начале (прекращении) деятельности по оказанию услуг по бонитировке;

4) частный селекционный индекс – значение племенной ценности, выраженное в долях стандартного отклонения конкретного селекционируемого признака;

5) индексная оценка − метод определения уровня племенной ценности животного по селекционируемым признакам, осуществляемый в порядке, определенном уполномоченным органом в области племенного животноводства;

6) оператор – организация сельскохозяйственного профиля, имеющая документ, подтверждающий исключительное право на информационную базу селекционной и племенной работы или авторский договор о передаче исключительных прав, заключенный в соответствии со статьей 31 Закона Республики Казахстан "Об авторском праве и смежных правах", и осуществляющая сопровождение информационной базы селекционной и племенной работы;

7) республиканская палата – некоммерческая, самофинансируемая организация, создаваемая и действующая для представления и защиты интересов физических и юридических лиц, осуществляющих разведение и (или) воспроизводство племенных животных;

8) селекционируемые признаки – количественные и качественные показатели животных, по которым проводится целенаправленная селекция;

9) информационная база селекционной и племенной работы (далее – ИБСПР) – автоматизированная система сбора, накопления и обработки данных о племенных животных и о животных, вовлеченных в селекционный процесс, используемая для совершенствования и повышения генетического потенциала животных, а также для учета племенной продукции (материала), сопровождаемая оператором, определенным уполномоченным органом в области племенного животноводства.

3. Индексной оценке племенной ценности подлежат крупный рогатый скот молочного, молочно-мясного и мясного направлений продуктивности, а также свиньи, зарегистрированные в качестве племенных животных в соответствии с приказом Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 11 декабря 2015 года № 3-3/1084 "Об утверждении Правил присвоения (приостановления, отмены) статуса племенной продукции (материала)" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов № 12897).

4. Индексную оценку племенной ценности крупного рогатого скота молочного, молочно-мясного и мясного направлений продуктивности, а также свиней проводит научная организация Республики Казахстан сельскохозяйственного профиля, входящая в перечень учреждений (организаций) государств − членов Евразийского экономического союза, на базе которых осуществляется аналитическое обеспечение селекционно-племенной работы в области племенного животноводства, проводимой в государствах-членах, утвержденный Решением Евразийского межправительственного совета от 5 февраля 2021 года № 2 "Об утверждении Порядка координации и аналитического обеспечения селекционно-племенной работы в области племенного животноводства, проводимой в государствах – членах Евразийского экономического союз" (далее – научная организация).

5. Индексная оценка племенной ценности проводится на основании договора, заключаемого между республиканской палатой по соответствующей породе крупного рогатого скота/ свиноводства и научной организацией в соответствии с Гражданским кодексом Республики Казахстан.

Глава 2. Порядок проведения индексной оценки

Параграф 1. Индексная оценка племенной ценности крупного рогатого скота молочного и молочно-мясного направлений продуктивности

6. При проведении индексной оценки племенной ценности крупного рогатого скота молочного и молочно-мясного направлений продуктивности учитывают молочную продуктивность и тип телосложения коров.

7. Молочная продуктивность коров определяется по окончании первой лактации по следующим селекционируемым признакам: величина удоя (килограмм (далее – кг)); содержание жира в молоке (процент (далее – %)); количество молочного жира (кг); содержание белка в молоке (%); количество молочного белка (кг); количество соматических клеток (тысяча кубических сантиметров) за 305 (триста пять) дней лактации.

8. Оценка уровня молочной продуктивности коров и качества молока за лактацию производится путем обобщения результатов, регулярно проводимых контрольных доек.

9. Результаты контрольных доек и качественный состав молока по каждому животному заносятся в ИБСПР.

10. Оценка коров-первотелок по типу телосложения проводится на 30-150 (тридцать – сто пятьдесят) днях лактации в соответствии со шкалой оценки селекционируемых признаков экстерьера коров молочного и молочно-мясного направлений продуктивности согласно приложению 1 к настоящим Правилам.

11. Результаты оценки коров-первотелок по типу телосложения заносятся в ИБСПР.

12. Для расчета индексов племенной ценности крупного рогатого скота молочного и молочно-мясного направлений продуктивности республиканская палата не позднее 1 ноября соответствующего года направляет сведения по каждой корове по селекционируемым признакам в научную организацию.

13. Научная организация проводит анализ полноты сведений по каждой корове по селекционируемым признакам и формирует список животных, подлежащих индексной оценке племенной ценности.

14. В случае, если по конкретной корове отсутствуют сведения по продуктивности за 3 (три) и более месяцев лактации, расчет индексов племенной ценности по ней не проводится.

15. В случае, если по конкретной корове отсутствуют сведения по оценке экстерьерного признака по балльной шкале, то балл за этот экстерьерный признак приравнивается к нулю.

16. Индексная оценка племенной ценности коров по селекционируемым признакам проводится научной организацией согласно Методике оценки племенной ценности крупного рогатого скота молочного направления продуктивности, утвержденной Решением Коллегии Евразийской экономической комиссии от 24 ноября 2020 года № 149 "Об утверждении методик оценки племенной ценности сельскохозяйственных животных в государствах – членах Евразийского экономического союза" (далее – Решение № 149).

17. По итогам индексной оценки племенной ценности коров устанавливаются следующие частные селекционные индексы: индекс удоя; индекс содержания жира в молоке; индекс количества молочного жира; индекс содержания белка в молоке; индекс количества молочного белка; индекс соматических клеток; индекс общего вида; индекс вымени; индекс конечностей.

18. Результаты индексной оценки племенной ценности коров направляются в республиканскую палату.

19. Республиканская палата не позднее 10 (десяти) рабочих дней после проведения индексной оценки передает результаты индексной оценки племенной ценности коров оператору для внесения в ИБСПР согласно идентификационным номерам оценҰнных животных.

Параграф 2. Индексная оценка племенной ценности крупного рогатого скота мясного направления продуктивности

20. Индексной оценке племенной ценности крупного рогатого скота мясного направления продуктивности подлежат коровы, телки и бычки после отъема.

21. Оценка племенной ценности коров определяется по следующим селекционируемым признакам: живая масса, скорректированная на 365 (триста шестьдесят пять) дней; легкости отелов; молочности.

22. Оценка племенной ценности телок и бычков определяется по следующим селекционируемым признакам: фактическая живая масса при рождении; живая масса при отъеме, скорректированная на возраст 205 (двести пять) дней; живая масса в годовалом возрасте, скорректированная на возраст 365 (триста шестьдесят пять) дней.

23. Для сбора селекционируемых признаков бонитеры (классификаторы) с августа по октябрь месяцы проводят оценку живой массы, конституции и экстерьера коров, а также телок и бычков текущего года рождения с 6 (шести) месячного возраста. С марта по апрель месяцы бонитеры (классификаторы) проводят оценку живой массы телок и бычков предыдущего года рождения.

24. Оценка коров по конституции и экстерьеру проводится по шкале оценки конституции и экстерьера коров мясного направлений продуктивности согласно приложению 2 к настоящим Правилам. При этом учитывается недостатки конституции и экстерьера, за которые снижается балльная оценка согласно приложению 3 к настоящим Правилам.

25. Оценка телосложения телок и бычков по общему виду и развитию, проводится по 5 (пяти) балльной шкалой: отлично – 5 (пять) баллов; хорошо – 4 (четыре) балла; удовлетворительно – 3 (три) балла; неудовлетворительно – 2 (два) балла. Допускается уточнение оценки путем добавления 0,5 (ноль целых пять десятых) баллов.

26. Результаты живой массы и оценки экстерьерных признаков коров, бычков и телок заносятся бонитером (классификатором) в ИБСПР с указанием даты оценки.

27. Оценку коров по легкости отела определяют работники хозяйства по шкале оценки легкости отела коров согласно приложению 4 к настоящим Правилам с последующим занесением результатов в ИБСПР.

28. Для определения племенной ценности коров, телок и бычков мясного направления продуктивности республиканская палата не позднее 1 (первого) ноября соответствующего года направляет сведения по селекционируемым признакам в научную организацию.

29. Научная организация проводит анализ полноты сведений по каждой корове, телке и бычку и формирует список животных, подлежащих индексной оценке племенной ценности.

30. В случае, если по конкретной корове, телке и по конкретному бычку отсутствуют сведения, указанные в пунктах 22 и 23, расчет племенной ценности по нему не проводится.

31. Скорректированная живая масса телок и бычков при отъеме на возраст 205 (двести пять) дней рассчитывается по следующей формуле:

где:

ЖМо – скорректированная живая масса телки или бычка при отъеме на возраст 205 (двести пять) дней;

М₈ – фактическая живая масса телки или бычка при отъеме;

Мр – фактическая живая масса телки или бычка при рождении;

Вм – возраст телки или бычка на момента отъема;

205 (двести пять) – числовой показатель корректировки живой массы телки или бычка на возраст 205 (двести пять) дней.

32. Скорректированная живая масса телок и бычков на возраст 365 (триста шестьдесят пять) дней рассчитывается по следующей формуле:

где:

ЖМ₁₂ – скорректированная живая масса телки или бычка на возраст 365 (триста шестьдесят пять) дней;

М₁₂ – фактическая живая масса телки или бычка при взвешивании;

М₈ – фактическая живая масса телки или бычка при отъеме;

В₁₂ – возраст телки или бычка при взвешивании;

В₈ – возраст телки или бычка при отъеме;

160 (сто шестьдесят) – числовой показатель разницы между 365 (триста шестьдесят пятым) и 205 (двести пятыми) днями;

ЖМ₈ – скорректированная живая масса телки или бычка на возраст 205 (двести пять) дней.

33. Оценка племенной ценности коров, телок и бычков мясного направления продуктивности проводится в научной организации согласно Методике оценки племенной ценности крупного рогатого скота мясного направления продуктивности, утвержденной Решением № 149.

34. По итогам оценки племенной ценности коров, телок и бычков устанавливается следующие частные селекционные индексы:

для коров: индекс легкости отела; индекс молочности; индекс живой массы, скорректированной на 365 дней;

для бычков и телок: индекс живой массы при рождении; индексы живой массы при отъеме и в годовалом возрасте, скорректированные соответственно на 205 и 365 дней.

35. Результаты индексной оценки племенной ценности коров, телок и бычков направляются в республиканскую палату.

36. Республиканская палата не позднее 10 (десяти) рабочих дней после проведения индексной оценки передает результаты индексной оценки племенной ценности коров, телок и бычков оператору для внесения в ИБСПР согласно идентификационным номерам оценҰнных животных.

Параграф 3. Индексная оценка племенной ценности свиней

37. Первый отбор поросят для целей селекции проводится по результатам визуальной оценки в день отъема от свиноматки (при переводе на доращивание), с учетом индексов племенной ценности матери и отца, а также их продуктивности.

Индекс родословной рассчитывается по формуле:

Ир=(Ио+Им)х0,5,

где:

Ир − индекс родословной;

Ио − селекционный индекс отца;

Им − селекционный индекс матери.

38. К отбору не допускаются поросята с количеством сосков менее 12 (6/6).

39. При переводе на выращивание (в группу ремонтного молодняка) молодняк подлежит индивидуальному взвешиванию, сведения о результатах взвешиваний вносятся в ИБСПР.

40. Молодняк в конце периода выращивания периодически взвешивается и осматривается, при этом особое внимание уделяется наличию пороков экстерьера.

41. При достижении живой массы 90-110 (девяносто-сто десять) кг хрячки и свинки оцениваются по показателям собственной продуктивности. Сведения о результатах взвешиваний и измерений вносятся в ИБСПР.

42. По результатам оценки фенотипических показателей собственной продуктивности, индексной оценки и линейной оценки экстерьера для ремонта собственного стада отбираются свинки и хрячки, показавшие лучший результат. Остальное поголовье (за исключением животных больных, с пороками, отстающих в росте и развитии) реализуется.

43. К показателям собственной продуктивности молодняка относятся следующие селекционируемые признаки:

возраст достижения живой массы 100 (сто) кг (дней);

среднесуточный прирост живой массы от рождения до достижения живой массы 100 (сто) кг;

среднесуточный прирост живой массы на контрольном выращивании (грамм (далее – г));

затраты корма на 1 (один) кг прироста живой массы от 30 до 100 кг − для хозяйств, оснащенных станциями или испытательными пунктами контрольного выращивания;

длина туловища (сантиметр (далее – см));

толщина шпика (миллиметр (далее – мм));

высота (глубина) длиннейшей мышцы спины (мм).

44. Перерасчет фактических показателей собственной продуктивности на 100 (сто) кг осуществляется при достижении живой массы 90-110 (девяносто-сто десять) кг. При живой массе менее 90 (девяносто) и более 110 (сто десять) кг перерасчет не производится и измерения не используются в расчете племенной ценности.

45. Для определения возраста достижения живой массы 100 (сто) кг осуществляется взвешивание свиней на весах с пределом взвешивания до 500 (пятьсот) кг и погрешностью взвешивания не более 0,5 (ноль целых пять десятых) кг.

46. Возраст достижения живой массы 100 (сто) кг рассчитывается по формуле:

где:

X − возраст достижения живой массы 100 (сто) кг (дней);

В − фактический возраст в день последнего взвешивания (дней);

М − фактическая живая масса животного в день последнего взвешивания (кг);

П − среднесуточный прирост живой массы на выращивании (г).

Полученный результат округляется до целого числа.

47. Среднесуточный прирост живой массы от рождения до достижения живой массы 100 кг определяется у ремонтного молодняка (свинок и хрячков) путем периодического взвешивания животных до достижения живой массы 90-110 кг и рассчитывается по формуле:

С = (m₂- п) х1000,

где:

С − среднесуточный прирост живой массы от рождения до достижения живой массы 100 (сто) кг (г);

m₂ − живая масса животного при последнем взвешивании (кг) (от 90 (девяносто) до 110 (сто десять) кг);

п − возраст животного при последнем взвешивании (дней);

1000 − коэффициент пересчета в граммах.

48. Среднесуточный прирост живой массы на выращивании, с точностью до г, рассчитывается по формуле:

П = ( m₂ –m₁)/(n₂—n₁),

где:

П − среднесуточный прирост живой массы на выращивании (г);

m₂ − живая масса животного в день проведения оценки (от 90 (девяносто) до 110 (сто десять) кг) (кг);

m₁ − живая масса животного в начале постановки на выращивание (кг);

n₂ − возраст животного в день проведения оценки (от 90 (девяносто) до 110 (сто десять) кг) (дней);

n₁ − возраст животного в начале постановки на выращивание (дней).

49. Затраты корма на 1 (один) кг прироста живой массы от 30 (тридцати) до 100 (ста) кг определяются от первого до предпоследнего дня испытаний путем ежедневного взвешивания сухого корма, предназначенного для кормления животных в период контроля, на весах с пределом взвешивания до 10 (десять) кг и погрешностью взвешивания не более 0,05 (ноль целых пять сотых) кг.

50. Кормление животных осуществляется не реже 2 (двух) раз в сутки, при этом остатки и потери корма не допускаются.

51. Затраты корма на 1 (одного) кг прироста живой массы за период контроля рассчитываются по формуле:

Х₂ = К / Х₁,

где:

Х₂ − затраты корма на 1 (одного) кг прироста живой массы при контрольном выращивании от 30 (тридцати) до 100 (ста) кг;

К − масса съеденного сухого корма за период контроля (кг);

X₁ − прирост живой массы за период контроля (кг).

Полученный результат фиксируется с точностью до 0,01 (ноль целых один сотых) кг.

52. Длина туловища измеряется по средней линии спины от затылочного гребня до корня хвоста с помощью стальной мерной ленты с ценой деления 1 (один) см.

53. Длина туловища рассчитывается с учетом поправочного коэффициента на 1 (один) кг живой массы, уменьшающего или увеличивающего фактическую длину туловища в зависимости от отклонения фактической живой массы от стандартной величины 100 (сто) кг, по формуле:

Д₁₀₀ — Д_ф + 0,35 х (100 — М),

где:

Д₁₀₀ − длина туловища (см);

Д_ф − фактическая длина туловища (см);

М − фактическая живая масса животного в день последнего взвешивания (кг);

0,35 − поправочный коэффициент;

54. Толщина шпика определяется на живых свиньях с помощью прибора ультразвукового исследования мясных качеств свиней с погрешностью не более 1 мм (Piglog-105 или аналог) в 2 точках (P₁, Р₂) по анатомической схеме расположения точек для ультразвукового измерения толщины шпика и высоты (глубины) длиннейшей мышцы спины согласно приложению 5 к настоящим Правилам.

55. Толщина шпика в точках P₁ и Р₂ рассчитывается с учетом поправочного коэффициента на 1 кг живой массы, уменьшающего или увеличивающего фактическую толщину шпика в зависимости от отклонения фактической живой массы от стандартной величины 100 кг, по формуле:

T_p1, _p2 = Т_ФР1, р₂+ 0,15 х (100 - М),

где:

T_p1, Р₂ − толщина шпика в точках P₁ и Р₂ (мм);

Тф p₁, Р₂ − фактическая толщина шпика в точках P₁ и Р₂ (мм);

М − фактическая живая масса животного в день последнего взвешивания (кг);

0,15 − поправочный коэффициент.

56. Высота (глубина) длиннейшей мышцы спины определяется на живых свиньях с помощью прибора ультразвукового исследования мясных качеств свиней, с погрешностью не более 1 мм (Piglog-105 или аналог) в точке Р₂, предусмотренной в приложении 5 к настоящим Правилам.

57. Высота (глубина) длиннейшей мышцы спины рассчитывается с учетом поправочного коэффициента на 1 кг живой массы, уменьшающего или увеличивающего фактическую высоту (глубину) длиннейшей мышцы спины, в зависимости от отклонения фактической живой массы от стандартной величины 100 кг, по формуле:

В = В_Ф+0,25 х (100-М ),

где:

В − высота (глубина) длиннейшей мышцы спины (мм);

В_ф − фактическая высота (глубина) длиннейшей мышцы спины (мм);

М − фактическая живая масса животного в день последнего взвешивания (кг);

0,25 − поправочный коэффициент.

58. Экстерьер ремонтных свинок и хрячков оценивается визуально. Животные, имеющие кратерные соски, менее 12 (6/6) сосков, пороки экстерьера (сильную иксобразность постановки передних ног, резкий перехват туловища за лопатками или в пояснице, провисшую спину, мопсовидность, криворылость, неправильный прикус) оценке не подлежат и выбраковываются из стада.

59. Свиноматки оцениваются по:

1) собственной продуктивности;

2) воспроизводительным качествам.

60. Воспроизводительные качества проверяемых свиноматок оцениваются по первому опоросу, а основных – в среднем по всем опоросам (включая первый), по следующим показателям:

многоплодие (голов);

количество поросят при отъеме (голов);

масса гнезда при отъеме в 30 (тридцать) дней (кг).

61. Многоплодие определяется количеством родившихся живых поросят (в том числе слабых).

62. Масса гнезда при отъеме в 30 (тридцать) дней определяется путем корректировки фактической массы гнезда на 21-45 (двадцать первый по сорок пятый) день после опороса (в зависимости от используемой технологии), с применением поправочных коэффициентов для перерасчета массы гнезда при отъеме на массу гнезда в 30 (тридцать) дней согласно приложению 6 настоящих Правил и фиксируется с точностью до 1 (одного) кг.

63. Хряки оцениваются по:

собственной продуктивности (оценка, полученная на стадии ремонтных хрячков);

воспроизводительным качествам (оценка, полученная на основе данных о всех женских родственниках (матери, сестрах, дочерях);

оплодотворяющей способности.

64. Оплодотворяющая способность хряка рассчитывается по формуле:

где:

ОС_х − оплодотворяющая способность хряка;

О_п − количество опоросов свиноматок, осемененных хряком (спермопродукцией хряка);

А − количество абортов свиноматок, осемененных хряком (спермопродукцией хряка);

В − количество свиноматок, осемененных хряком (спермопродукцией хряка), выбракованных во второй период супоросности;

О_с − количество свиноматок, осемененных хряком (спермопродукцией хряка).

65. Для определения племенной ценности свиней республиканская палата не реже 1 (одного) раза в год не позднее 1 (первого) ноября соответствующего года направляет сведения по селекционируемым признакам в научную организацию.

66. Научная организация проводит анализ полноты сведений по каждой свинье и формирует список животных, подлежащих индексной оценке племенной ценности.

67. Оценка племенной ценности свиней проводится научной организацией согласно Методике оценки племенной ценности свиней, утвержденной Решением № 149.

68. Результаты индексной оценки племенной ценности свиней направляются в республиканскую палату.

69. Республиканская палата не позднее 10 (десяти) рабочих дней после проведения индексной оценки передает результаты индексной оценки племенной ценности свиней оператору для внесения в ИБСПР согласно идентификационным номерам оценҰнных животных.

Приложение 1 к Правилам проведения индексной оценки

Шкала оценки селекционируемых признаков экстерьера коров молочного и молочно-мясного направлений продуктивности

	1. Тип телосложения
	Очень сухой тип, плоские кости	9
	Молочный тип, выражен треугольник, ребра плоские, хорошо просматриваются, диагональные	8
	Средние показатели выраженности признаков	5-7
	Ребра плохо просматриваются, округлые, их угол наклона близкий к прямому	3-4
	Мясной тип, кости округлые, выражена обмускуленность, холка и ребра не просматриваются	1-2
	2. Крепость телосложения
	Расстояние между внутренними поверхностями верхней части передних ног. Очень широкая и сильная	9
	Широкая и сильная	7
	Средняя	5
	Узкая	3
	Очень узкая и слабая	1
	3. Рост (в крестце)
	Очень высокая	9
	Высокая	7
	Средняя	5
	Низкая	3
	Очень низкая	1
	4. Глубина туловища
	Очень глубокое	9
	Глубокое	7
	Среднее	5
	Мелкое	3
	Очень мелкое	1
	5. Уклон крестца (таза)
	Свислый зад (10 сантиметров (далее – см) и более)	9
	Скошенный крестец (7-8 см)	7
	Средний и идеальный наклон (3-4 см)	5
	Ровный, нет угла наклона (0 см)	3
	Угол обратный, приподнятый зад	1
	6. Ширина зада
	Очень широкий	9
	Широкий	7
	Средней ширины	5
	Узкий	3
	Очень узкий	1
	7. Постановка задних конечностей (вид сбоку)
	Очень саблистые, угол менее 134 градуса (далее – º)	9
	Саблистые (серповидные)	7
	Идеальный изгиб, угол 147 º	5
	Малый изгиб	3
	Слоновая постановка, угол более 160 º	1
	8. Постановка задних конечностей (вид сзади)
	Прямая	9
	Имеется очень малый разворот	7
	Имеется малый разворот	5
	Имеется средний разворот	3
	Большой разворот скакательного сустава внутрь	1
	9. Выраженность скакательного сустава
	Конечности плоские, скакательный сустав сухой	9
	Сухой скакательный сустав	7
	Скакательный сустав средней толщины	5
	Утолщенный скакательный сустав	3
	Конечности цилиндрические, сильно утолщенный скакательный сустав	1
	10. Угол копыта
	Торцовая (более 50 º)	9
	Оптимальная (45о), высота пятки более 2 см	6
	Ниже оптимальной (40о)	5
	Плоская (35о)	3
	Острая (менее 30 º)	1
	11. Глубина вымени
	Очень высокое (мелкое) (более 13 см)	9
	Высокое (10 см)	7
	Оптимальная глубина вымени (5 см)	5
	На уровне скакательных суставов (0 см)	3
	Глубокое, ниже скакательного сустава (4 см и более)	1
	12. Прикрепление передних долей вымени
	Оптимальное, угол более 170 º	9
	Сильное, угол 150 º и более	7
	Среднее, угол около 130 º	5
	Слабое, угол 110 º	3
	Очень слабое, угол 90 º и менее	1
	13. Центральная связка вымени
	Очень сильная борозда, основание вымени вогнутое (-6 см)	9
	Сильная борозда, основание вымени вогнуто (-4-5 см)	7
	Средняя, борозда слабо выражена, основание вымени вогнуто (-1-2 см)	5
	Слабая борозда, основание вымени - выпуклое (0 -+0,5 см)	3
	Очень слабая борозда, основание вымени выпуклое (+1 см)	1
	14. Высота прикрепления задних долей вымени
	Очень высокое прикрепление (21 см и менее)	9
	Высокое прикрепление (24-25 см)	7
	Прикрепление средней высоты (28-29 см)	5
	Низкое прикрепление (32-33 см)	3
	Очень низкое прикрепление (36 см и более)	1
	15. Ширина задних долей вымени
	Очень широкое – форма прямоугольника (16,5 см)	9
	Широкая (16,5 см)	7
	Средней ширины – форма трапеции (14 см)	5
	Малой ширины (11,5 см)	3
	Очень малой ширины – форма треугольника (11,5 см)	1
	16. Расположение передних сосков
	Крайне близкое	9
	Слегка сближенное	7
	Сосок расположен по центру	5
	Слегка расширенное	3
	Очень широкое	1
	17. Расположение задних сосков
	Узкое (внутрь)	9
	Слегка сближенное	7
	По центру	5
	Слегка расширенное	3
	Очень широкое (наружу)	1
	18. Длина задних сосков
	Очень длинный (9 см и более)	9
	Длинный (7 см)	7
	Оптимальный (5 см)	5
	Короткий (3 см)	3
	Очень короткий (1 см)	1

Приложение 2 к Правилам проведения индексной оценки

Шкала оценки конституции и экстерьера коров мясного направлений продуктивности

№ п/п	Показатель	Требования для оценки высшим баллом	Максимальный балл	Коэффициент	Сумма баллов
1.	Общий вид, развитие мускула туры и статей экстерьра	Пропорциональное телосложение, широкое и округлое туловище, хорошо развитая мускулатура и крепкий, но не грубый костяк. Отсутствие пороков экстерьера	5	3	15
2.	Вымя	Достаточно развитое, правильной формы	5	2	10
3.	Конечности	Правильно поставленные, здоровые, с крепкими копытами	5	1	5

Приложение 3 к Правилам проведения индексной оценки

Недостатки конституции и экстерьера, за которые снижается балльная оценка

№ п/п	Стати телосложения и общее развитие животного	Перечень недостатков
1.	Общее развитие	Недоразвитость, негармоничное телосложение, костяк грубый или нежный, высоконогость (не свойственная для породы), плохо развитая мускулатура, узкотелость, недоразвитость семенников, тип породы слабо выражен.
2.	Стати экстерьера:
	голова и шея	Голова тяжелая, грубая, нетипичная для породы; Шея узкая, резко обозначена.
	грудь	Неглубокая, узкая, с западинами за лопатками, слабо развитой мускулатурой, малый обхват груди, соколок не обозначен.
	холка, спина, поясница	Холка узкая, острая; спина и поясница узкие, плохо выполненные мускулатурой; спина провислая или горбатая, провислая поясница (мягкая).
	окорока	Окорока и внутренние стороны ляжек плохо выполненные мускулатурой.
	крестец	Короткий, свислый, крышеобразный, плохо выполненный мускулатурой; шилозадость, высоко или слишком низко посаженный хвост.
	вымя	Недостаточно развитое, неправильной формы.
	конечности	Постановка неправильная, задниесаблистые, переднее и заднее сближение в суставах (иксообразные), слабый копытный рог.

Приложение 4 к Правилам проведения индексной оценки

Шкала оценки легкости отела коров

Характеристика легкости отела	Описание	Балл, (код)
Самостоятельный отел	Корова (первотелка) отелилась без посторонней помощи	1
Легкое родовспоможение	Без применения специализированного инструмента	2
Тяжелый отел	С применением специализированного инструмента	3
Неправильное предлежание плода	Требуется помощь при отеле	4
Хирургическое вмешательство	Требуется хирургическое вмешательство	5

Приложение 5 к Правилам проведения индексной оценки

Анатомическая схема расположения точек для ультразвукового измерения толщины шпика и высоты (глубины) длиннейшей мышцы спины

Р₁ – точка находится между третьим и четвертым позвонками (с дорсальной стороны туловища) поясничного отдела позвоночника в 7 сантиметр (далее – см) от средней линии спины. В данной точке измеряют только толщину шпика.
Р₂ – точка находится на уровне третьего-четвертого ребра (с дорсальной стороны туловища) в 7 см от средней линии спины. В данной точке последовательно измеряют толщину шпика и высоту (глубину) длиннейшей мышцы спины.

Приложение 6 к Правилам проведения индексной оценки

Поправочные коэффициенты для перерасчета массы гнезда при отъеме на массу гнезда в 30 (тридцать) дней

Возраст при взвешивании, дней	Коэффициент	Возраст при взвешивании, дней	Коэффициент	Возраст при взвешивании, дней	Коэффициент
21	1,47	35	0,86	49	0,54
22	1,40	36	0,82	50	0,52
23	1,32	37	0,79	51	0,51
24	1,26	38	0,76	52	0,50
25	1,20	39	0,73	53	0,48
26	1,15	40	0,70	54	0,47
27	1,14	41	0,68	55	0,46
28	1,07	42	0,66	56	0,45
29	1,04	43	0,64	57	0,44
30	1,00	44	0,62	58	0,42
31	0,97	45	0,60	59	0,41
32	0,94	46	0,58	60	0,40
33	0,91	47	0,57	61	0,39
34	0,88	48	0,55	62	0,38

Индекстік бағалауды жүргізу қағидаларын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2023 жылғы 5 мамырдағы № 176 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2023 жылғы 12 мамырда № 32478 болып тіркелді

"Асыл тұқымды мал шаруашылығы туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 13-бабы 4-1) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

1. Қоса беріліп отырған Индекстік бағалау жүргізу қағидалары бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Мал шаруашылығы департаменті заңнамада белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

2) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің интернет-ресурсында орналастырылуын қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы вице-министріне жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің міндетін атқарушы

Ә. Тамабек

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің міндетін атқарушы 2023 жылғы 5 мамырдағы № 176 бұйрығымен бекітілген

Индекстік бағалау жүргізу қағидалары

1-тарау. Жалпы ережелер

1. Осы Индекстік бағалау жүргізу қағидалары (бұдан әрі – Қағидалар) "Асыл тұқымды мал шаруашылығы туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 13-бабының 4-1) тармақшасына сәйкес әзірленді және индекстік бағалау жүргізу тәртібін айқындайды.

2. Осы Қағидаларда мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:

1) асыл тұқымдық құндылық – асыл тұқымды жануардың селекцияланатын белгілерінің деңгейі және оларды ұрпағына беру мүмкіндігі;

2) асыл тұқымдық орталық – асыл тұқымды тұқымдық жануарларды күтіп-ұстау жөніндегі қызметтің басталғаны (тоқтатылғаны) туралы уәкілетті органды хабардар еткен, асыл тұқымды тұқымдық жануарлардың ұрығын, эмбриондарды алумен, жинақтаумен, сатып алумен, сақтаумен және өткізумен айналысатын заңды тұлға;

3) бонитер (сыныптаушы) – бонитирлеу бойынша қызмет көрсету жөніндегі қызметтің басталғаны (тоқтатылғаны) туралы уәкілетті органды хабардар еткен жеке тұлға;

4) жеке селекциялық индекс – нақты селекцияланатын белгінің стандартты ауытқу үлесінде көрсетілген асыл тұқымдық құндылық мәні;

5) индекстік бағалау – уәкілетті орган айқындаған тәртіппен жүзеге асырылатын, селекцияланатын белгілері бойынша жануардың асыл тұқымдық құндылығы деңгейін айқындау әдісі;

6) оператор – селекциялық және асыл тұқымдық жұмыстың ақпараттық базасына айрықша құқықты растайтын құжаты немесе "Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 31-бабына сәйкес жасалған айрықша құқықтарды беру туралы авторлық шарты бар және селекциялық және асыл тұқымдық жұмыстың ақпараттық қорын сүйемелдеуді жүзеге асыратын ауыл шаруашылығы бейініндегі ұйым;

7) республикалық палата – асыл тұқымды жануарларды өсіруді және (немесе) өсімін молайтуды жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалардың мүдделерін білдіру және қорғау үшін құрылатын және әрекет ететін коммерциялық емес, өзін-өзі қаржыландыратын ұйым;

8) селекцияланатын белгілер – мақсатты селекция жүргізілетін жануарлардың сандық және сапалық көрсеткіштері;

9) селекциялық және асыл тұқымдық жұмыстың ақпарат қоры (бұдан әрі – САТЖАҚ) – асыл тұқымды мал шаруашылығы саласындағы уәкілетті орган айқындаған оператор жүргізетін, жануарлардың генетикалық әлеуетін жетілдіру және арттыру үшін, сондай-ақ асыл тұқымдық өнімді (материалды) есепке алу үшін пайдаланылатын, асыл тұқымды жануарлар және селекциялық процеске тартылатын жануарлар туралы деректерді жинаудың, жинақтаудың және өңдеудің автоматтандырылған жүйесі.

3. Асыл тұқымды құндылығын индекстік бағалауға "Асыл тұқымдық өнім (материал) мәртебесін беру (тоқтата тұру, күшін жою) қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 11 желтоқсандағы № 3-3/1084 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 12897 болып тіркелген) сәйкес асыл тұқымды мал ретінде тіркелген өнімділіктің сүтті, сүтті-етті және етті бағыттарындағы ірі қара мал, сондай-ақ шошқалар жатады.

4. Өнімділіктің сүтті, сүтті-етті және етті бағыттарындағы ірі қара малдың, сондай-ақ шошқалардың асыл тұқымдық құндылығын индекстік бағалауды "Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттерде жүргізілетін асыл тұқымды мал шаруашылығы саласындағы селекциялық-асыл тұқымдық жұмысты үйлестіру және талдамалық қамтамасыз ету тәртібін бекіту туралы" Еуразиялық үкіметаралық кеңестің 2021 жылғы 5 ақпандағы № 2 шешімімен бекітілген мүше мемлекеттерде жүргізілетін асыл тұқымды мал шаруашылығы саласындағы селекциялық-асыл тұқымдық жұмысты талдамалық қамтамасыз ету жүзеге асырылатын Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттер мекемелерінің (ұйымдарының) тізбесіне кіретін Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы бейіндегі ғылыми ұйым (бұдан әрі – ғылыми ұйым) жүргізеді.

5. Асыл тұқымдық құндылықты индекстік бағалау Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес ірі қара малдың тиісті тұқымы жөніндегі республикалық палатасы/шошқа шаруашылығы мен ғылыми ұйым арасында жасалатын шарт негізінде жүргізіледі.

2-тарау. Индекстік бағалау жүргізу тәртібі

1-параграф. Өнімділіктің сүтті және сүтті-етті бағыттарындағы ірі қара малдың асыл тұқымдық құндылығын индекстік бағалау

6. Сүтті және сүтті-етті бағыттарындағы ірі қара малдың асыл тұқымдық құндылығына индекстік бағалау жүргізу кезінде сиырлардың сүт өнімділігі мен дене бітімінің типі ескеріледі.

7. Сиырлардың сүт өнімділігі бірінші лактация аяқталғаннан кейін мынадай селекцияланатын белгілер бойынша айқындалады: сауылған сүт мөлшері (килограмм (бұдан әрі – кг)); сүттегі май мөлшері (пайыз (бұдан әрі – %)); сүт майының мөлшері (кг); сүттегі ақуыз мөлшері ( % ); сүт ақуызының мөлшері (кг); лактацияның 305 (үш жүз бес) күнінде соматикалық жасушалар саны (мың текше сантиметр).

8. Лактация кезінде сиырлардың сүт өнімділігі мен сүт сапасының деңгейін бағалау жүйелі түрде жүргізілетін бақыланатын сауындар нәтижелерін жалпылау арқылы жүргізіледі.

9. Бақыланатын сауындар нәтижелері және әрбір жануар бойынша сүттің сапалы құрамы САТЖАҚ-қа енгізіледі.

10. Алғаш бұзаулайтын сиырларды дене бітімінің типі бойынша бағалау осы Қағидаларға 1-қосымшаға сәйкес өнімділіктің сүтті және сүтті-етті бағыттарындағы сиырлардың селекцияланатын сыртқы белгілерін бағалау шәкіліне сәйкес лактацияның 30-150 (отыз-жүз елу) күнінде жүргізіледі.

11. Алғаш бұзаулайтын сиырларды дене бітімінің типі бойынша бағалау нәтижелері САТЖАҚ-қа енгізіледі.

12. Өнімділіктің сүтті және сүтті-етті бағыттарындағы ірі қара малдың асыл тұқымдық құндылық индекстерін есептеу үшін республикалық палата тиісті жылдың 1 қарашасынан кешіктірмей селекцияланатын белгілері бойынша әрбір сиыр бойынша мәліметтерді ғылыми ұйымға жібереді.

13. Ғылыми ұйым селекцияланатын белгілері бойынша әрбір сиыр бойынша мәліметтердің толықтығына талдау жүргізеді және асыл тұқымдық құндылығын индекстік бағалауға жататын жануарлардың тізімін қалыптастырады.

14. Егер нақты сиыр бойынша лактацияның 3 (үш) және одан да көп айында өнімділік бойынша мәліметтер болмаған жағдайда, ол бойынша асыл тұқымдық құндылықты есептеу жүргізілмейді.

15. Егер нақты сиыр бойынша сырт бітімі белгісін балдық шәкіл бойынша бағалау жөнінде мәліметтер болмаса, онда осы сырт бітімі белгісі үшін балл нөлге теңестіріледі.

16. Сиырлардың асыл тұқымдық құндылығын селекцияланатын белгілер бойынша индекстік бағалауды "Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттерде ауыл шаруашылығы жануарларының асыл тұқымдық құндылығын бағалау әдістемесін бекіту туралы" Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2020 жылғы 24 қарашадағы № 149 шешімімен (бұдан әрі – № 149 шешім) бекітілген Өнімділіктің сүтті бағытындағы ірі қара малдың асыл тұқымдық құндылығын бағалау әдістемесіне сәйкес ғылыми ұйым жүргізеді.

17. Сиырлардың асыл тұқымдық құндылығын индекстік бағалау қорытындылары бойынша мынадай жеке селекциялық индекстер белгіленеді: сауылған сүт индексі; сүттегі май құрамының индексі; сүттегі май мөлшерінің индексі; сүттегі ақуыз құрамының индексі; сүт ақуызы мөлшерінің индексі; соматикалық жасушалар индексі; ортақ түр индексі; желін индексі; аяқ-қол индексі.

18. Сиырлардың асыл тұқымдық құндылығын индекстік бағалау нәтижелері республикалық палатаға жіберіледі.

19. Республикалық палата индекстік бағалау жүргізілгеннен кейін 10 (он) жұмыс күнінен кешіктірмей бағаланған жануарлардың сәйкестендіру нөмірлеріне сәйкес САТЖАҚ-қа енгізу үшін сиырлардың асыл тұқымдық құндылығын индекстік бағалау нәтижелерін операторға береді.

2-параграф. Өнімділіктің етті бағытындағы ірі қара малдың асыл тұқымдық құндылығын индекстік бағалау

20. Өнімділіктің етті бағытындағы ірі қара малдың асыл тұқымдық құндылығын индекстік бағалауға сиырлар, енесінен айырғаннан кейін қашарлар мен бұқашықтар жатады.

21. Сиырлардың асыл тұқымдық құндылығын бағалау мынадай селекцияланатын белгілер бойынша айқындалады: 365 (үш жүз алпыс бес) күнге түзетілген тірідей салмақ; бұзаулау жеңілдігі; сүттілік.

22. Қашарлар мен бұқашықтардың асыл тұқымдық құндылығын бағалау мынадай селекцияланатын белгілер бойынша айқындалады: туған кездегі нақты тірідей салмағы; 205 (екі жүз бес) күндік жасқа түзетілген енесінен айырған кездегі тірідей салмағы; 365 (үш жүз алпыс бес) күндік жасқа түзетілген бір жастағы тірідей салмағы.

23. Селекцияланатын белгілерді жинау үшін бонитерлер (сыныптаушы) тамыздан қазан айлары аралығында сиырлардың, сондай-ақ ағымдағы жылы туылған 6 (алты) айлық жастағы қашарлар мен бұқашықтардың тірідей салмағын, конституциясын және сырт бітімін бағалауды жүргізеді. Наурыздан сәуір айлары аралығында бонитерлер (сыныптаушы) өткен жылы туылған қашарлар мен бұқашықтардың тірідей салмағын бағалауды жүргізеді.

24. Сиырларды конституциясы және сырт бітімі бойынша бағалау осы Қағидаларға 2-қосымшаға сәйкес өнімділіктің етті бағыттарындағы сиырлардың конституциясы мен сырт бітімін бағалау шәкілі бойынша жүргізіледі. Бұл ретте баллдық баға төмендейтін конституция мен сырт бітімінің кемшіліктері осы Қағидаларға 3-қосымшаға сәйкес ескеріледі.

25. Қашарлардың және бұқашықтардың дене бітімін ортақ түрі мен дамуы бойынша бағалау 5 (бес) балдық шәкіл бойынша жүргізіледі: өте жақсы – 5 (бес) балл; жақсы – 4 (төрт) балл; қанағаттанарлық – 3 (үш) балл; қанағаттанарлықсыз – 2 (екі) балл. Бағаны 0,5 (нөл бүтін оннан бес) балл қосу арқылы нақтылауға жол беріледі.

26. Сиырлардың, бұқашықтардың және қашарлардың тірідей салмақтарының нәтижелерін және сырт бітімдерінің белгілерін бағалау бағалау күнін көрсете отырып, бонитер (сыныптаушы) САТЖАҚ-қа енгізеді.

27. Сиырларды бұзаулау жеңілдігі бойынша бағалауды шаруашылық жұмыскерлері осы Қағидаларға 4-қосымшаға сәйкес сиырлардың бұзаулау жеңілдігін бағалау шәкілі бойынша анықтайды, кейін нәтижелерді САТЖАҚ-қа енгізеді.

28. Өнімділіктің етті бағытындағы сиырлардың, қашарлар мен бұқашықтардың асыл тұқымдық құндылығын айқындау үшін республикалық палата тиісті жылдың 1 (бірінші) қарашасынан кешіктірмей селекцияланатын белгілері бойынша мәліметтерді ғылыми ұйымға жібереді.

29. Ғылыми ұйым әрбір сиыр, қашар және бұқашық бойынша мәліметтердің толықтығына талдау жүргізеді және асыл тұқымдық құндылығын индекстік бағалауға жататын жануарлардың тізімін қалыптастырады.

30. Егер нақты сиыр, қашар және нақты бұқашық бойынша 22 және 23-тармақтарда көрсетілген мәліметтер болмаса, ол бойынша асыл тұқымдық құндылықты есептеу жүргізілмейді.

31. Қашарлардың және бұқашықтардың 205 (екі жүз бес) күндік жасқа түзетілген, енесіне айырған кездегі тірідей салмағы мынадай формула бойынша есептеледі:

мұнда:

ТТс – қашардың немесе бұқашықтың 205 (екі жүз бес) күндік жасқа түзетілген, енесінен айырған кездегі тірідей салмағы;

С₈ – қашардың немесе бұқашықтың енесінен айырған кездегі нақты тірідей салмағы;

Ст – қашардың немесе бұқашықтың туылған кездегі нақты тірідей салмағы;

Өж – қашардың немесе бұқашықтың енесінен айырған кездегі жасы;

205 (екі жүз бес) – қашардың немесе бұқашықтың тірідей салмағын 205 (екі жүз бес) күндік жасқа түзетудің сандық көрсеткіші.

32. Қашарлар мен бұқашықтардың 365 (үш жүз алпыс бес) күндік жасқа түзетілген тірідей салмағы мынадай формула бойынша есептеледі:

мұнда:

ТС₁₂ – 365 (үш жүз алпыс бес) күндік жасқа түзетілген қашардың немесе бұқашықтың тірідей салмағы;

С₁₂ – қашардың немесе бұқашықтың өлшеу кезіндегі нақты тірідей салмағы;

С₈ – қашардың немесе бұқашықтың енесінен айырған кездегі нақты тірідей салмағы;

Ж₁₂ – қашардың немесе бұқашықтың өлшеу кезіндегі жасы;

Ж₈ – қашардың немесе бұқашықтың енесінен айырған кездегі жасы;

160 (жүз алпыс) – 365 (үш жүз алпыс бесінші) және 205 (екі жүз бесінші) күн арасындағы айырмашылықтың сандық көрсеткіші;

ТС₈ – қашардың немесе бұқашықтың 205 (екі жүз бес) күндік жасқа түзетілген тірідей салмағы.

33. Өнімділіктің етті бағытындағы сиырлардың, қашарлар мен бұқашықтардың асыл тұқымдық құндылығын бағалау № 149 шешіммен бекітілген Өнімділіктің етті бағытындағы ірі қара малдың асыл тұқымдық құндылығын бағалау әдістемесіне сәйкес ғылыми ұйымда жүргізіледі.

34. Сиырлардың, қашарлар мен бұқашықтардың асыл тұқымдық құндылығын бағалау қорытындылары бойынша мынадай жеке селекциялық индекстер белгіленеді:

сиырлар үшін: бұзаулау жеңілдігі индексі; сүттілік индексі; 365 күнге түзетілген тірідей салмақ индексі;

бұқашықтар мен қашарлар үшін: туылған кездегі тірідей салмақ индексі; тиісінше 205 және 365 күнге түзетілген, енесінен айырған кездегі және бір жастағы тірідей салмақ индекстері.

35. Сиырлардың, қашарлар мен бұқашықтардың асыл тұқымдық құндылығын индекстік бағалау нәтижелері республикалық палатаға жіберіледі.

36. Республикалық палата индекстік бағалау жүргізілгеннен кейін 10 (он) жұмыс күнінен кешіктірмей сиырлардың, қашарлар мен бұқашықтардың асыл тұқымдық құндылығын индекстік бағалау нәтижелерін бағаланған жануарлардың сәйкестендіру нөмірлеріне сәйкес САТЖАҚ-қа енгізу үшін операторға береді.

3-параграф. Шошқалардың асыл тұқымдық құндылығын индекстік бағалау

37. Селекция мақсаты үшін торайларды бірінші іріктеп алу енесі мен атасының асыл тұқымдық құндылығы индекстерін, сондай-ақ олардың өнімділігін ескере отырып, мегежіннен айыру күнінде (өсіріп жеткізуге ауыстыру кезінде) көзбен шолып бағалау нәтижелері бойынша жүргізіледі.

Тұқым-тегі индексі мынадай формула бойынша есептеледі:

Т_и=(А_и+Е_и)х0,5,

мұнда:

Т_и –тұқым-тегі индексі;

А_и – атасының селекциялық индексі;

Е_и – енесінің селекциялық индексі.

38. Емшек саны 12-ден (6/6) кем торайларды іріктеп алуға жол берілмейді.

39. Өсіруге ауыстырған кезде (мал басын толықтыратын жас төлдер тобына) жас төлдер жеке өлшеуге жатады, өлшеу нәтижелері туралы мәліметтер САТЖАҚ-қа енгізіледі.

40. Жас төлді өсірудің соңғы кезеңінде қайта-қайта өлшейді және тексеріп-қарайды, бұл ретте сырт бітімі кемістігінің бар болуына ерекше назар аударылады.

41. Тірідей салмағы 90-110 (тоқсан-жүз он) кг жеткен кезде, жас қабандар мен жас шошқалар өз өнімділігі бойынша бағаланады. Өлшеулер мен өлшемдердің нәтижелері туралы мәліметтер САТЖАҚ-қа енгізіледі.

42. Өз өнімділігінің фенотиптік көрсеткіштерін бағалау, индекстік бағалау және сырт бітімін аталық ізбен бағалау нәтижелері бойынша өз табынын толықтыру үшін ең жақсы нәтиже көрсеткен жас шошқалар мен жас қабандар іріктеп алынады. Қалған басы (өсуінде және дамуында кемістігі бар ауру жануарларды қоспағанда) өткізіледі.

43. Жас төлдердің өз өнімділігі көрсеткіштеріне мынадай селекцияланатын белгілер жатады:

100 (жүз) кг тірідей салмаққа жету жасы (күндер);

туылғаннан бастап 100 (жүз) кг тірідей салмаққа жеткенге дейінгі тірідей салмағының орташа тәуліктік өсімі;

бақыланатын өсірудегі тірідей салмақтың орташа тәуліктік өсімі (грамм (бұдан әрі – г));

бақыланатын өсіру станцияларымен немесе сынақ пункттерімен жарақтандырылған шаруашылықтар үшін – тірідей салмақтың 30-дан 100 кг – ға дейінгі 1 (бір) кг өсімге жұмсалатын азық шығындары;

дененің ұзындығы (сантиметр (бұдан әрі – см));

қыртыс майының қалыңдығы (миллиметр (бұдан әрі – мм));

ең ұзын арқа бұлшықетінің биіктігі (тереңдігі) (мм).

44. Өз өнімділіктің нақты көрсеткіштерін 100 (жүз) кг қайта есептеу 90-110 (тоқсан-жүз он) кг тірідей салмаққа жеткенде жүзеге асырылады. 90 (тоқсан) кг-дан төмен және 110 (жүз он) кг-дан жоғары тірідей салмақта қайта есептеу жүргізілмейді және өлшеулер асыл тұқымдық құндылықты есептеуде қолданылмайды.

45. 100 (жүз) кг тірідей салмаққа жету жасын анықтау үшін шошқаларды 500 (бес жүз) кг-ға дейін өлшеу шегі және 0,5 (нөл бүтін оннан бес) кг-дан аспайтын өлшеу қателігі бар таразыларда өлшеу жүзеге асырылады.

46. 100 (жүз) кг тірідей салмаққа жету жасы формула бойынша есептеледі:

мұнда:

X – 100 (жүз) кг тірідей салмаққа жету жасы (күндер);

В – соңғы өлшеу күніндегі нақты жасы (күндер);

М – соңғы өлшеген күні жануардың нақты тірідей салмағы (кг);

П – өсірудегі тірідей салмақтың орташа тәуліктік өсімі (г);

Алынған нәтиже бүтін санға дейін дөңгелектенеді.

47. Туылғаннан бастап 100 кг тірідей салмаққа жеткенге дейінгі тірідей салмақтың орташа тәуліктік өсімі жануарларды 90-110 кг тірідей салмаққа жеткенге дейін қайта-қайта өлшеу жолымен мал басын толықтыратын жас төлдерде (шошқалар мен қабандарда) анықталады және формула бойынша есептеледі:

С = (m₂- п) х1000,

мұнда:

С – туылғаннан бастап 100 (жүз) кг (г) тірідей салмаққа жеткенге дейінгі тірідей салмақтың орташа тәуліктік өсімі;

m₂ – соңғы өлшеу кезіндегі жануардың тірідей салмағы (кг) (90 (тоқсан) мен 110 (жүз он) кг аралығында);

п – соңғы өлшеу кезіндегі жануардың жасы (күндер);

1000 – граммен қайта есептеу коэффициенті.

48. Өсірудегі тірідей салмақтың орташа тәуліктік өсімі г-ға дейінгі дәлдікпен формула бойынша есептеледі:

Ө = ( m₂ –m₁)/(n₂—n₁),

мұнда:

Ө – өсірудегі тірідей салмақтың орташа тәуліктік өсімі (г);

m₂ – бағалау жүргізілген күні жануардың тірідей салмағы (90 (тоқсан)-нан 110 (жүз он) кг дейін) (кг);

m₁ – өсіруге қойған күні жануардың тірідей салмағы (кг);

n₂ – бағалау жүргізілген күні жануардың жасы (90 (тоқсан)-нан 110 (жүз он) кг дейін) (күндер);

n₁ – өсіруге қойған күні жануардың жасы (күндер).

49. 30 (отыз) кг-нан 100 (жүз) кг дейінгі тірідей салмақтың 1 (бір) кг өсімге жұмсалатын азық шығындары бақылау кезеңінде жануарларды азықтандыруға арналған құрғақ азықты өлшеу шегі 10 (он) кг-ға дейінгі және өлшеу қателігі 0,05 (нөл бүтін жүзден бес) кг аспайтын таразыларда күн сайын өлшеу жолымен сынақтардың бірінші күнінен соңғы күніне дейін айқындалады.

50. Жануарларды азықтандыру тәулігіне кемінде 2 (екі) рет жүзеге асырылады, бұл ретте азық қалдықтары мен ысырабына жол берілмейді.

51. Бақылау кезеңінде тірідей салмақтың 1 (бір) кг өсіміне арналған азық шығындары формула бойынша есептеледі:

Х₂ = К / Х₁,

мұнда:

Х₂ – 30 (отыз) кг-нан 100 (жүз) кг-ға дейін бақыланатын өсіру кезінде тірідей салмақтың 1 (бір) кг өсіміне жұмсалатын азық шығындары;

К – бақылау кезеңінде желінген құрғақ азықтың салмағы (кг);

X₁ –бақылау кезеңінде тірідей салмақтың өсімі (кг).

Алынған нәтиже 0,01 (нөл бүтін жүзден бір) кг дәлдікпен бекітіледі.

52. Дененің ұзындығы желке жалынан бастап құйрықтың ұшына дейін арқасының ортаңғы сызығымен болат өлшеуіш таспамен өлшенеді, 1 (бір) см бөліну құнымен.

53. Дененің ұзындығы нақты тірідей салмақтың стандартты 100 (жүз) кг шамасынан ауытқуына байланысты дененің нақты ұзындығын азайтатын немесе арттыратын 1 (бір) кг тірідей салмаққа түзету коэффициентін ескере отырып, формула бойынша есептеледі:

Ұ₁₀₀ — Ұ_н + 0,35 х (100 — С),

мұнда:

Ұ₁₀₀ – дененің ұзындығы (см);

Ұ_н – дененің нақты ұзындығы (см);

С – соңғы өлшеу күні жануардың нақты тірідей салмағы (кг);

0,35 – түзету коэффициенті.

54. Қыртыс майының қалыңдығы осы Қағидаларға 5-қосымшаға сәйкес қыртыс майының қалыңдығын және ең ұзын арқа бұлшықетінің биіктігін (тереңдігін) ультрадыбыстық өлшеуге арналған нүктелердің орналасуының анатомиялық схемасы бойынша 2 нүктеде (P1, P2) қателігі 1 мм-ден аспайтын (Piglog-105 немесе ұқсастығы) шошқалардың ет сапасын ультрадыбыстық зерттеу құралының көмегімен тірі шошқаларда айқындалады.

55. P1 және P2 нүктелеріндегі қыртыс майының қалыңдығы нақты тірідей салмақтың стандартты 100 кг шамасынан ауытқуына байланысты қыртыс майының нақты қалыңдығын азайтатын немесе арттыратын 1 кг тірідей салмаққа түзету коэффициентін ескере отырып, формула бойынша есептеледі:

Қ_p1,_p2 = Қ_нР1,_р2+ 0,15 х (100 - С),

мұнда:

Қ_p1, Р₂ – P1 және P2 (мм) нүктелеріндегі қыртыс майының қалыңдығы;

Қ_{н p1}, Р₂ – P1 және Р2 (мм) нүктелеріндегі қыртыс майының нақты қалыңдығы;

С – соңғы өлшеу күні жануардың нақты тірідей салмағы (кг);

0,15 – түзету коэффициенті.

56. Ең ұзын арқа бұлшықетінің биіктігі (тереңдігі) осы Қағидаларға 5-қосымшада көзделген Р2 нүктесінде қателігі 1 мм-ден аспайтын (Piglog-105 немесе аналогы) шошқалардың ет сапасын ультрадыбыстық зерттеу құралының көмегімен тірі шошқаларда айқындалады.

57. Арқа бұлшықетінің ең ұзын биіктігі (тереңдігі) нақты тірідей салмақтың стандартты 100 кг шамасынан ауытқуына байланысты арқа бұлшықетінің ең ұзын нақты биіктігін (тереңдігін) азайтатын немесе арттыратын 1 кг тірідей салмаққа түзету коэффициентін ескере отырып, формула бойынша есептеледі:

Б = Б_н+0,25 х (100-С ),

мұнда:

Б – арқа бұлшықетінің ең ұзын биіктігі (тереңдігі) (мм);

Бн – арқа бұлшықетінің ең ұзын нақты биіктігі (тереңдігі) (мм);

С – соңғы өлшеу күні жануардың нақты тірідей салмағы (кг);

0,25 – түзету коэффициенті.

58. Мал басын толықтыратын жас шошқалар мен жас қабандардың сырт бітімі көзбен көріп бағаланады. Кратерлік емшек кемінде 12 (6/6) болатын, сырт бітімінің кемістігі (алдыңғы аяқтарының қойылуы қатты икс тәрізіді, жауырын сыртында немесе белінде дененің оқыс ұстап қалатын, арқасының салбыраңқы болуы, тұмсығының қисықтығы, тістеуі дұрыс емес) бар жануарлар бағалауға жатпайды және табыннан шығарылады.

59. Мегежіндер :

1) өз өнімділігі;

2) өсімді молайту сапасы бойынша бағаланады.

60. Тексерілетін мегежіндердің өсімді молайту сапасы бірінші торайлау бойынша, ал негізгілер – барлық торайлау бойынша орташа есеппен (біріншісін қоса алғанда) мынадай көрсеткіштер бойынша бағаланады:

көптөлділік (бас);

енесінен айыру кезіндегі торайлардың саны (бас);

енесінен айыру кезіндегі ұяның салмағы 30 (отыз) күнде (кг).

61. Көптөлділік туылған тірі торайлардың (оның ішінде әлсіздердің) санымен анықталады.

62. Есенінен айыру кезіндегі ұяның салмағы 30 (отыз) күнде осы Қағидалардың 6-қосымшасына сәйкес ұяның салмағын енесінен айыру кезіндегі ұяның салмағына 30 (отыз) күнде қайта есептеу үшін түзету коэффициенттерін қолдана отырып, ұяның нақты салмағын торайлаудан кейін 21-45 (жиырма бірінші қырық бесінші) күнге түзету жолымен айқындалады және 1 (бір) кг дейінгі дәлдікпен бекітіледі.

63. Қабандар:

өз өнімділігі (төл басын толықтыратын қабандар сатысында алынған бағалау);

өсімді молайту сапасы (барлық ұрғашы туыстары (енесі, ұрғашы төлдер) туралы мәліметтер негізінде алынған бағалау);

ұрықтандыру қабілеті бойынша бағаланады.

64. Қабанның ұрықтандыру қабілеті формула бойынша есептеледі:

мұнда:

ҚҰ_қ – қабанның ұрықтандыру қабілеті;

Құ – қабан (қабанның ұрығымен) ұрықтандырған мегежіннің торайланған саны;

А – қабан (қабанның ұрығымен) ұрықтандырған іш тастаған мегежіндердің саны;

Б – буаздылықтың екінші кезеңінде жарамсыз деп танылған, қабан (қабанның ұрығымен) ұрықтандырған мегежіннің саны;

Ұ_м – қабан (қабанның ұрығымен) ұрықтандырған мегежіндер саны.

65. Шошқалардың асыл тұқымдық құндылығын айқындау үшін республикалық палата жылына кемінде 1 (бір) рет тиісті жылдың 1 (бірінші) қарашасынан кешіктірмей селекцияланатын белгілер бойынша мәліметтерді ғылыми ұйымға жібереді.

66. Ғылыми ұйым әрбір шошқа бойынша мәліметтердің толықтығына талдау жүргізеді және асыл тұқымдық құндылығын индекстік бағалауға жататын жануарлардың тізімін қалыптастырады.

67. Шошқалардың асыл тұқымдық құндылығын бағалауды ғылыми ұйым № 149 шешіммен бекітілген Шошқалардың асыл тұқымдық құндылығын бағалау әдістемесіне сәйкес жүргізеді.

68. Шошқалардың асыл тұқымдық құндылығын индекстік бағалау нәтижелері республикалық палатаға жіберіледі.

69. Республикалық палата индекстік бағалау жүргізілгеннен кейін 10 (он) жұмыс күнінен кешіктірмей шошқалардың асыл тұқымдық құндылығын индекстік бағалау нәтижелерін операторға бағаланған жануарлардың сәйкестендіру нөмірлеріне сәйкес САТЖАҚ-қа енгізу үшін береді.

Индекстік бағалау жүргізу қағидаларына 1-қосымша

Сүтті және сүтті-етті бағыттарындағы сиырлардың селекцияланатын сыртқы белгілерін бағалау шәкілі

	1. Дене бітімінің типі
	Өте құрғақ, сүйектері жалпақ	9
	Сүтті типі, үшбұрыш көрсетілген, қабырғалары тегіс, жақсы көрінеді, қиғаш	8
	Белгілердің айқындылығының орташа көрсеткіштері	5-7
	Қабырғалар нашар көрінеді, дөңгелек, олардың бұрышы түзуге жақын	3-4
	Етті типі, сүйектері дөңгелектенген, бұлшық еттері айқын, шоқтығы мен қабырғалары көрінбейді	1-2
	2. Дене бітімінің мықтылығы
	Алдыңғы аяқтардың жоғарғы бөлігінің ішкі жақтары арасындағы қашықтық. Өте кең және күшті	9
	Кең және күшті	7
	Орташа	5
	Тар	3
	Өте тар және әлсіз	1
	3. Бойы (құйымшақтан)
	Өте жоғары	9
	Жоғары	7
	Орташа	5
	Төмен	3
	Өте төмен	1
	4. Дененің тереңдігі
	Өте терең	9
	Терең	7
	Орташа	5
	Қысқа	3
	Өте қысқа	1
	5. Құйымшақтың (жамбастың) көлбеуі
	Артқы жағы салбыраған (10 сантиметр (бұдан әрі – см) және одан да көп)	9
	Қиғаш құйымшақ (7-8 см)	7
	Орташа және мінсіз көлбеу (3-4 см)	5
	Тегіс, көлбеу бұрышы жоқ (0 см)	3
	Бұрышы қарама-қарсы, арты көтеріңкі	1
	6. Артының ені
	Өте кең	9
	Кең	7
	Орташа	5
	Тар	3
	Өте тар	1
	7. Артқы аяқтардың қойылуы (бүйірінен көрініс)
	Өте қылыш тәрізді, бұрышы 134º-тан аз (бұдан әрі - º)	9
	Қылыш тәрізді (орақ тәрізді)	7
	Мінсіз иілу, бұрышы 147 º	5
	Шағын иілу	3
	Шораяқты, бұрышы 160 º-ден асады	1
	8. Артқы аяқтардың қойылуы (артқы көрініс)
	Тік	9
	Өте аз бұрылыс бар	7
	Шағын бұрылыс бар	5
	Орташа бұрылыс бар	3
	Тірсегінің ішке қарай қатты бұрылуы	1
	9. Тірсегінің көрінісі
	Аяқтары тегіс, тірсегінің буыны құрғақ	9
	Тірсегінің буыны құрғақ	7
	Тірсегінің буыны орташа қалыңдау	5
	Тірсегінің буыны қалыңдау	3
	Аяқтар цилиндр тәрізді, тірсегінің буыны қатты қалыңдау	1
	10. Тұяқ бұрышы
	Дөңбек келген (50 º астам)	9
	Оңтайлы (45о), өкшенің биіктігі 2 см-ден асады	6
	Оңтайлыдан (40 º) төмен	5
	Тегіс (35 º)	3
	Үшкір (30 º-ден аз)	1
	11. Желіннің тереңдігі
	Өте жоғары (таяз) (13 см-ден астам)	9
	Жоғары (10 см)	7
	Желіннің оңтайлы тереңдігі (5 см)	5
	Тірсек буынның деңгейінде (0 см)	3
	Терең, тірсек буынынан төмен (4 см немесе одан да көп)	1
	12. Желіннің алдыңғы бөлігін бекіту
	Оңтайлы, бұрышы 170 º-ден асады	9
	Күшті, бұрышы 150 º және одан жоғары	7
	Орташа, бұрышы шамамен 130 º	5
	Әлсіз, бұрышы 110 º	3
	Өте әлсіз, бұрышы 90 º және одан аз	1
	13. Орталық желін байламы
	Желін атызы өте қатты , желіннің негізі ойыс (-6 см)	9
	Желін атызы қатты, желіннің негізі ойыс (- 4-5 см)	7
	Ортаңғы, атызы айқын көрінбейді, желіннің негізі ойыс (- 1-2 см)	5
	Желін атызы әлсіз, желіннің негізі дөңес (0- + 0,5 см)	3
	Желін атызы өте әлсіз, желіннің негізі дөңес (+1 см)	1
	14. Желіннің артқы жағының орналасу биіктігі
	Өте жоғары орналасу (21 см және одан аз)	9
	Жоғары орналасу (24-25 см)	7
	Орташа биіктікті орналасу (28-29 см)	5
	Төмен орналасу (32-33 см)	3
	Өте төмен орналасу (36 см немесе одан да көп)	1
	15. Желіннің артқы жағының ені
	Өте кең – пішіні тікбұрышты (16,5 см)	9
	Кең (16,5 см)	7
	Орташа енді – пішіні трапеция (14 см)	5
	Ені шағын (11,5 см)	3
	Ені өте кішкентай – пішіні үшбұрышты (11,5 см)	1
	16. Алдыңғы емшектердің орналасуы
	Өте жақын	9
	Сәл жақын	7
	Емшек ортасында орналасқан	5
	Сәл кең	3
	Өте кең	1
	17. Артқы емшектердің орналасуы
	Тар (ішке)	9
	Сәл жақын	7
	Ортасында	5
	Сәл кең	3
	Өте кең (сыртқа)	1
	18. Артқы емшектердің ұзындығы
	Өте ұзын (9 см немесе одан да көп)	9
	Ұзын (7 см)	7
	Оңтайлы (5 см)	5
	Қысқа (3 см)	3
	Өте қысқа (1 см)	1

Индекстік бағалау жүргізу қағидаларына 2-қосымша

Өнімділіктің етті бағыттарындағы сиырлардың конституциясы мен сырт бітімін бағалау шәкілі

Р/с №	Көрсеткіш	Жоғары балмен бағалауға қойылатын талаптар	Ең жоғары балл	Коэффициент	Балл сомасы
1.	Жалпы түрі, бұлшық еттің дамуы және сыртқы дене бітімі	Пропорционалды дене бітімі, кең және дөңгелек дене, бұлшықеті жақсы дамыған және күшті, бірақ қаңқасы дөрекі емес. Сырт бітімінде ақаулардың болмауы	5	3	15
2.	Желін	Жеткілікті дамыған, пішіні дұрыс	5	2	10
3.	Аяқтар	Дұрыс қойылған, сау, тұяқтары мықты	5	1	5

Индекстік бағалау жүргізу қағидаларына 3-қосымша

Балдық баға төмендейтін конституция мен сырт бітімінің кемшіліктері

Р/с №	Жануардың дене бітімінің жаратылысы және жалпы дамуы	Кемшіліктер тізбесі
1.	Жалпы дамуы	Жетілмеген, дене бітісі үйлесімді емес, сүйек бітімі дөрекі немесе нәзік, жоғары аяқты (тұқымға тән емес), бұлшық еті осал дамыған, тар денелі, аталық бездердің дамымауы, тұқымның түрі нашар көрінеді.
2.	Сырт бітімінің жаратылысы:
	бас және мойын	Басы ауыр, дөрекі, тұқымға тән емес; Мойыны жіңішке, күрт белгіленген.
	кеуде	Кеудесі терең емес, жіңішке, жаурының арты ойқы, бұлшықеттері нашар дамыған, кеуде қуысы аз, кеуде сүйегінің алдыға қарай шығып тұратын ұшы белгіленбеген.
	шоқтық, арқа, белі	Шоқтығы тар, үшкір; арқасы және белі тар, бұлшық еттері нашар; арқасы салбыр немесе құныс, белі қысаң (жұмсақ).
	саны	Малдың саны мен санның ішкі жақтарының бұлшық еттері нашар дамыған.
	құйымшақ	Қысқа, салбыраңқы, төбе тәріздес, бұлшықеттері нашар; бөкесі сүйір, құйрығы жоғары немесе тым төмен орналасқан.
	желін	Жеткілікті дамымаған, пішіні дұрыс емес.
	аяқтары	Дұрыс қойылмаған, артқы жағы қылыш тәрізді, алдыңғы және артқы буындары жақын орналасқан (х тәрізді), тұяқ мүйізі әлсіз.

Индекстік бағалау жүргізу қағидаларына 4-қосымша

Сиырлардың бұзаулау жеңілдігін бағалау шәкілі

Бұзаулау жеңілдігіне сипаттама	Сипаттама	Балл, (код)
Өздігінен бұзаулау	Сиыр (бірінші бұзаулау) басқа біреудің көмегінсіз бұзаулады	1
Жеңіл бұзаулау	Мамандандырылған құралды қолданбай	2
Ауыр бұзаулау	Мамандандырылған құралды қолдану арқылы	3
Іштегі төлдің дұрыс жатпауы	Бұзаулағанда көмек қажет	4
Хирургиялық араласу	Хирургиялық араласу қажет	5

Индекстік бағалау жүргізу қағидаларына 5-қосымша

Қыртыс майының қалыңдығын және ең ұзын арқа бұлшықетінің биіктігін (тереңдігін) ультрадыбыстық өлшеуге арналған нүктелердің орналасуының анатомиялық схемасы

Р1 – нүкте бел омыртқасының үшінші және төртінші омыртқаларының арасында (дененің дорзальдік жағында) ортаңғы арқа сызығынан 7 сантиметр (бұдан әр – см) қашықтықта орналасқан. Осы нүктеде қыртыс майының қалыңдығы ғана өлшенеді.

Р2 – нүкте артқы ортаңғы сызықтан 7 см қашықтықта үшінші-төртінші қабырға деңгейінде (дененің дорзальдік жағында) орналасқан. Осы нүктеде қыртыс майының қалыңдығы мен ең ұзын арқа бұлшықетінің биіктігі (тереңдігі) дәйекті түрде өлшенеді.

Индекстік бағалау жүргізу қағидаларына 6-қосымша

Ұяның салмағын енесінен айыру кезіндегі ұяның салмағына 30 (отыз) күнде қайта есептеу үшін түзету коэффициенттері

Өлшеу кезіндегі жас, күндер	Коэффициент	Өлшеу кезіндегі жас, күндер	Коэффициент	Өлшеу кезіндегі жас, күндер	Коэффициент
21	1,47	35	0,86	49	0,54
22	1,40	36	0,82	50	0,52
23	1,32	37	0,79	51	0,51
24	1,26	38	0,76	52	0,50
25	1,20	39	0,73	53	0,48
26	1,15	40	0,70	54	0,47
27	1,14	41	0,68	55	0,46
28	1,07	42	0,66	56	0,45
29	1,04	43	0,64	57	0,44
30	1,00	44	0,62	58	0,42
31	0,97	45	0,60	59	0,41
32	0,94	46	0,58	60	0,40
33	0,91	47	0,57	61	0,39
34	0,88	48	0,55	62	0,38