On court sentence

Regulatory Resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan No. 4 of April 20, 2018.

      Unofficial translation

      Court sentence - is the most important act of enforcement of law, which summarizes the whole preceding proceedings in a criminal case.

      For the purposes of improvement of the judicial practice, elimination of existing deficiencies and improvement of the quality of sentences, the plenary session of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan hereby declares to provide the following explanations.

      1. In accordance with the law a sentence is a judgment on a criminal case delivered on behalf of the Republic of Kazakhstan before the court in session by the court of original jurisdiction and of an appeal body concerning the issue of criminality or innocence of a defendant and on application or non-application to him of a criminal punishment in compliance with the principles of justice, specified in paragraph 3 of article 77 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan (hereinafter referred to as the Constitution) and in chapter 2 of the Criminal Procedure Code of the Republic of Kazakhstan (hereinafter referred to as the CPC).

      When delivering judgments, prescribed by paragraphs 4), 5) of part one of article 431 of the CPC, the appeal body shall issue an order on cancellation of the sentence (judgment) of the court of original jurisdiction and them in compliance with the requirements of chapter 46 of the CPC a new sentence shall be delivered.

      The sentence shall be mandatory for all state bodies, local governing bodies, legal entities, officials, citizens without exception, and shall be subject to rigorous execution.

      The judgment on behalf of the state, its importance requires from the judges the awareness of special responsibility for its legality and validity.

      2. The courts should bear in mind that the sentence is legal if it is decided by the legal composition of the court in compliance with the rules of jurisdiction, in strict accordance with the requirements of the criminal -procedural law on the procedure of the judicial proceedings based on the principle of adversarial and equal treatment of the parties. equal grounds, subject to the correct application of the law norms.

      The validity of the sentence means that it is based on evidence that has been collected in compliance with the requirements of the law and is directly, comprehensively, objectively and comprehensively examined at the court session, their analysis is given and a proper assessment is given, and the court’s conclusions are motivated.

      3. To draw the attention of the courts to the importance of adhering to the procedural rules governing the requirements for the form and content of the sentence, that contributes to the full disclosure of the content of the decisions made by the court. It must comply both in form and content, with the requirements of articles 395, 396, 397, 398, 399, 400, 401 of the CPC.

      In drawing up the sentence, one should be guided by the internal documents of the judicial system regulating the issues of legal techniques and the parameters for drawing up judicial acts.

      4. The sentence shall be stated in the language of legal proceedings, in clear, understandable expressions, without unnecessary repetitions of identical within the meaning of phrases and cumbersome sentences. The sentence shall be stated consistently so that each new provision follows from the previous one and is logically connected with it. The description of the events that are not relevant to the case, the use of inaccurate formulations, unaccepted abbreviations, words and expressions that are unacceptable in official documents shall be unacceptable. The testimony of the participants in the process shall be cited from a third party and must contain a statement of only those information that relates to the case in question. At the same time, it is necessary to reflect the file number, time of interrogation of the said person in the case of recording the court session by means of audio, video.

      Corrections to the sentence in accordance with part five of article 395 of the CPC can only be made in the deliberations room, specified and certified by the judge’s signature on the corresponding page of the sentence. Making any corrections after its announcement shall not be allowed. All issues shall be resolved and set out in the sentence so that there are no difficulties in its execution. The full text of the sentence shall be subject to production in the deliberations room, signed by the judge and then announced in the same court session at which the proceedings ended. A copy of the sentence must be delivered to the convicted or acquitted, the defense attorney and the prosecutor within five days, and with a large volume - no later than fifteen days after its announcement. Other participants in the process shall be served a copy of the sentence in the same period from the date of receipt of the application.

      After the pronouncement of the sentence, the presiding judge explains the essence of the decision, which shall be noted in the record of the court session.

      At the same court session, the presiding judge should explain the time limit and the procedure for appealing the sentence, its execution, the consequences of non-execution of the sentence and other issues provided for in article 402 of the CPC.

      Announcement of oral conclusions, not recorded in the written form established by law and not signed by the judge, shall not be a court sentence.

      5. Explain to the courts that in each case in one trial, regardless of the number of defendants, only one sentence shall be imposed. If the defendant is charged with committing several criminal offenses, the court, if there are grounds for that, shall deliver the sentence, which by one episode of the prosecution shall justify, and by others shall condemn it.

      When considering a case involving several persons, the court in one sentence, depending on the circumstances established during the judicial investigation, may decide to justify some and to convict others.

      6. A judgment of conviction shall be delivered, if the court has undoubtedly established that a criminal offense has been committed, this criminal offense has been committed by the defendant, he is guilty of committing it, his guilt is confirmed by evidence collected in compliance with the law. At the same time, there should be no grounds for termination of the proceedings and grounds for referring the case to the prosecutor, prescribed by article 323 of the CPC. The guilt of a person in committing a criminal offense shall be recognized as proven only in cases where the court, guided by the presumption of innocence, examining all the evidence directly, interpreting all unavoidable doubts in favor of the defendant, in the framework of due process has provided all the answers to the issues, specified in article 390 of the CPC.

      7. The judgment of conviction with the appointment of a criminal punishment to be served by a convicted person shall be decided against the person guilty of committing a criminal offense, provided that he is subject to punishment for the committed criminal offense and there are no obstacles to his appointment and serving.

      8. In accordance with part six of article 393 of the CPC the judgment of conviction with the appointment of a criminal punishment and release from its serving shall be delivered, if the circumstances provided for in the law are established at the court hearing, in particular:

      if by the time of its adoption an act of amnesty is issued, exempting from the application of punishment or serving, appointed to the convicted for the committed criminal offense;

      when the time of the defendant's custody in the case, taking into account the rules of offset, established by article 62 of the Criminal Code, absorbs punishment imposed by court.

      A judgment of conviction against a person who has committed a criminal offense, a minor or moderate crime with the appointment of a criminal punishment and exemption from serving it can be resolved in the event that the emerged extraordinary circumstances caused the occurrence of particularly serious consequences for his family members (part one of article 76 of the Criminal Code).

      Mental disorder of a person, depriving him of the opportunity to be aware of the actual nature and public danger of his actions (failure to act) or to direct them, which occurred after committing a criminal offense, but before the sentence in the case that went to court with the indictment, in accordance with part one of article 75 of the Criminal Code shall also be a circumstance, является a circumstance by virtue of which a person guilty of a criminal offense cannot serve his sentence. In such cases, the court decides the conviction with the appointment of punishment and release from serving it. At the same time, the court decides on the need for the application of compulsory medical measures, provided for in article 93 of the Criminal Code.

      In cases where an act prohibited by criminal law has been committed by a person in a state of insanity or a person after a sentence fell ill with a mental disorder that makes it impossible to execute the sentence, the court makes a decision based on part one of article 521 of the CPC.

      9. The question of the termination by the court of a criminal case on the basis of an amnesty act shall be considered with implementation in accordance with part one of article 321 of the CPC of the preliminary hearings with participation of the defendant. In this case, the decision on the termination of the case shall be made by the court in the absence of circumstances preventing the application of the act of amnesty, which indicates the grounds for termination of the case and the defendant’s consent to the application of the act of amnesty. By the consent of the defendant is understood as a full recognition of the charges and the civil claim filed. The dismissal order must meet the requirements of article 327 of the CPC and resolve issues of recovery of civil action. At the same time it should be taken into account, that according to requirements of part one of article 170 of the CPC the court must satisfy a civil claim completely. In the same court ruling, the court shall resolve the issue on the future of physical evidence in accordance with the procedure established by part three of article 118 of the CPC.

      In the case when the defendant considers himself innocent or disagrees with the civil claim, the court shall appoint and conduct the main trial, which shall end, if there are grounds for that, by the decision of the judgment of conviction and the discharge of it.

      If during the judicial investigation there are no circumstances that prevent the application of the amnesty act, the court, in accordance with article 343 of the CPC shall terminate the case due to the amnesty act.

      The issue of the application of an amnesty act in criminal cases, where tangible evidence and criminal valuables, illegal entrepreneurship and smuggling paragraphs are recognized as material evidence, shall be decided in the main court proceedings, since in accordance with paragraph 4) of part three of article 118 of the CPC these things are subject to forfeiture to the State according to the court sentence.

      10. Explain to the courts that the death of the defendant entails the termination of the proceedings at any stage of the proceedings by the order based on paragraph 11) of part one of article 35 and articles 327, 343 of the CPC. If there is a petition of the parties for the rehabilitation of the deceased or for the consideration of the case in relation to other persons who have committed a criminal offense together with him, as well as the establishment of property obtained by criminal means, money and other valuables subject to confiscation or providing compensation for the harm caused, the proceedings shall continue and shall be completed, if there are grounds for that, by the decision of the conviction of the deceased. At the same time, in the operative part of the sentence, a conclusion shall be formulated that he has been found guilty under the relevant article of the criminal law without sentencing.

      A conviction without a criminal offense or with exemption from criminal liability against a minor shall be delivered if there are grounds, stipulated by article 83 of the Criminal Code. At the same time, coercive educational measures may be applied to a minor.

      11. Courts need to keep in mind that in case of expiration of the statute of limitations for criminal prosecution, established by article 71 of the Criminal Code, the proceedings on the case shall be subject to termination based on paragraph 4) of part one of article 35, articles 327 and 343 of the CPC at the stage of preliminary hearings or in the main court proceedings.

      If the defendant objects to the termination of the said reason, the proceeding in the case shall continue and shall be ended, if there are grounds for that, by a decision of the conviction with exemption from criminal liability for the criminal offense committed.

      In the case of the establishment of the fact of expiration of the statute of limitations in the main trial, for example, in the case of retraining of a criminal offense, the court decides the conviction with the release of the perpetrator from liability to prosecution.

      The issue of applying the statute of limitations to a person who has committed a criminal offense for which the death penalty or life imprisonment can be imposed, shall be resolved by the court only in the main court proceedings by delivering a sentence. At the same time, the court shall have the right to apply the statute of limitations, to decide the conviction and to release the person from criminal liability. If the court does not consider it possible to exempt a person from criminal liability in connection with the expiration of the statute of limitations, it shall deliver the judgment of conviction with sentencing in accordance with part five of article 71 of the Criminal Code.

      12. In accordance with part one of article 36 of the CPC the court has the right to order to terminate the proceedings or issue a judgment of conviction with the release of the guilty person from criminal liability on non-rehabilitating grounds in connection with his active repentance, reconciliation with the victim, including through mediation, and mitigating the harm caused to him, if the limits of necessary defense are exceeded due to fear, fright or confusion caused by socially dangerous encroachment, with the minor’s delay in mental development, not connected with a mental disorder, in other words in cases, provided for in part one of article 65, articles 66, 67, parts two and three of article 68, part one of article 83, part three of article 15 of the Criminal Code and according to other reasons other than exoneration for exemption from criminal liability, expressly provided for in the General Part of the Criminal Code.

      The reasons other than exoneration, entailing the order of the judgment of conviction with the release from criminal liability shall also include circumstances provided for in notices to articles 125, 175, 253 (paragraph 1), 255, 261, 267, 287, 288, 296 (paragraph 2), 347, 367 (paragraph 2), 426, 442, 444, 445, 446, 447, 453 of the Criminal Code.

      In all these cases subject to the absence of a dispute between the parties on existence of circumstances entailing to the release from criminal liability, the proceedings on the case shall be terminated by the order at the stage of the preliminary hearings or in the main court proceedings based on paragraph 12) of part one of article 35, part one of article 36, articles 327 and 343 of the CPC.

      The judgment of conviction with exemption from criminal liability on the above grounds shall be decided only after the completion of the main court proceedings in accordance with part five of article 393 of the CPC.

      13. In accordance with part eight of article 393 of the CPC the judgment of conviction with appointment of punishment and with deferred sentence based on part one of article 74 of the Criminal Code, subject to limitations, established by this regulation, shall be delivered in respect of pregnant women and women with little children, men, raising little children alone.

      The judgment of conviction with sentencing and suspension of sentence on the basis of part two of article 76 of the Criminal Code, subject to limitations, established by this regulation, shall be delivered in respect of persons who have committed a serious or especially serious crime, in the event of an especially serious consequences for members of his family as a result of extraordinary circumstances.

      At the same time, the courts should take into account that the presence of at least one of the grounds, provided for in part one of article 74 or part two of article 76 of the Criminal Code, obliges them to discuss and resolve the issue of deferral of the sentence with the cast of motives.

      14. The introductory part of the sentence must comply with the requirements of article 396 of the CPC and shall start from indication that it has been delivered in the name of the Republic of Kazakhstan. The date of delivery of the sentence shall be the day, month and year of its proclaiming. The venue of the sentence shall be the city or other locality where the sentence has been actually delivered and signed by the chairperson or a composition of the court in collegial consideration of a case.

      In this part of the sentence, in addition, the full and exact name of the court that passed the sentence, the composition of the court indicating the positions, public prosecutor, defense counsel, court clerk, interpreter, other participants in the process, their representatives, if they participated, must be indicated. With respect to each person who is mentioned in the introductory part of the sentence, it is necessary to indicate not only the last name, but also the initials. All data about the defendant enlisted in paragraph 4) article 396 of the CPC, shall be reflected, at the same time, information about surname, name, patronymic, year, month, day and place of birth must comply with his identity document.

      It shall also indicate whether the case has been considered in an open or closed court hearing, the application of audio-video recording by the court, the consideration of the case, completed in an expedited pre-trial investigation, its consideration in an abbreviated, conciliation, order proceedings or by private prosecution.

      15. Explain that other information about the identity of the defendant, relevant to the case, may include data that are taken into account when sentencing, when determining the type of institution of the penitentiary system, determining the type of relapse, qualification of actions. In particular, these are data on outstanding and not removed convictions, on the application of the act of amnesty, on the disability of the defendant and other information.

      When giving information about outstanding convictions, the date of conviction, the criminal law, the type and amount of both the main and additional sentences, the serving of the sentence in places of deprivation of liberty, the basis and date of release from punishment are indicated. The name of the court to which the defendant was convicted earlier shall be indicated only if the sentence imposed is not served and a new sentence can be imposed on a combination of criminal offenses or a combination of sentences.

      Removed and canceled convictions in the introductory part of the sentence shall not be indicated unless an amnesty act has been applied to the defendant, and this fact shall be important for deciding whether to apply a newly issued amnesty act to him.

      In the introductory part of the sentence, it is necessary to indicate the criminal law providing for the criminal offense of which the defendant is prosecuted and for which he is committed to court (article, part, paragraph). In the event of a change in the prosecution during the preliminary hearing or in the main court proceeding, it shall be indicated in which criminal offense the final accusal has been brought against the defendant.

      Footnote. Paragraph 15 as amended with the regulatory resolution of the Supreme Court of the RK dated 11.12.2020 № 6 (shall be enforced from the day of its first publication).

      16. One of the conditions for the ruling of a legal sentence is that the descriptive part of the judgment shall conform to the evidence examined at the judicial proceedings. In drawing up this part, the court must fulfill the requirements of article 397 of the CPC.

      The descriptive part of the sentence must contain a description of the criminal act recognized by the court as proven, indicating the place, time, method of its commission, form of guilt, motives and consequences of the criminal offense. This description should be clear, concise. If a criminal offense is committed by a group of persons, a group of persons in a preliminary conspiracy, or an organized group, specific criminal acts committed by each of the defendants must be described.

      When drafting a sentence on multi-episode criminal offenses, it is necessary to observe the chronology, the sequence of events in their relationship. Episode descriptions may be numbered 1, 2, 3 and so on..

      The reasoning part reflects the attitude of the defendant to the accusation. The attitude of the defendant to the accusation must contain his specifically formulated position on the recognition of the charge in whole or in part, in which part of the charge or in what criminal qualification it admits guilt and in which part does not agree with the charge, or does not fully admit.

      The reasoning part also contains the testimony of the victim, witnesses, the content of the deposited testimony, examined at the court hearing, protocols of procedural actions, case materials. Reference to the records of proceedings and other materials should contain an indication of the volume and pages of the criminal case.

      n the same part, the application of regulatory legal acts, and if necessary, of international treaties ratified by the Republic of Kazakhstan, the provisions of which relate to the criminal case under consideration, shall be justified.

      It also provides an analysis of evidence, the court’s conclusions on the proof of the charges and the qualification of the act, the motives for which the court accepted some evidence and rejected others, an assessment of each argument of the defense and the charges, the justification of the punishment decisions and the type of recidivism, civil claim, evidence, distribution procedural costs and other matters, provided for in article 390 of the CPC in the same sequence. The reasoning part shall be the grounds for decisions cited in the operative part, and thus it must not contradict with it.

      17. In the reasoning part of the conviction, an assessment shall be made of the defendant's arguments, which he has cited in support of his position.

      In the event if the defendant change his testimony given by him during the pre-trial proceedings, the court should carefully examine all his testimony, find out the reasons for their change, together with other evidence, and provide objective assessment for them.

      It should be taken into account that the defendant’s refusal to testify shall not be the proof of his guilt. Non-recognition of guilt and refusal to give testimony bythe defendant should be regarded as a way of protection from the accusation and they should not be taken into account as circumstances that negatively characterize his personality.

      In accordance with sub-paragraph 9) of paragraph 3 article 77 of the Constitution, no one can be convicted solely on the basis of his own confession. In this regard, the courts should take into account that a plea of guilty to the defendant can be used as a basis for a conviction only if the guilt is confirmed by a combination of other evidence gathered in the case.

      18. By virtue of the presumption of innocence and in accordance with article 19 of the CPC a judgment of conviction cannot be based on assumptions and must be supported by a sufficient body of reliable evidence.

      The text of the sentence must contain a reasoned judgment on the petitions of the parties concerning additional evidence, their relevance, admissibility and reliability, if during the main court proceedings of these petitions the decision has not been taken as a separate decision.

      All arising versions should be investigated in the case. Existing contradictions between evidence shall be subject to clarification and evaluation. Irremovable doubts about the guilt of the defendant, as well as doubts arising from the application of criminal and criminal procedure laws, shall be interpreted in his favor.

      19. Citing evidence in the reasoning part of the sentence, the court should not limit itself to listing and citing their content, it shall be obliged to make a comprehensive analysis of them, to evaluate all the evidence, both incriminating and justifying the defendant, as confirming the findings of the court and contradicting these conclusions.

      When considering cases involving several defendants, or when the defendant is accused of committing several criminal offenses, the court should analyze the evidence against each defendant and each charge. When citing evidence, it is necessary to indicate what circumstances they confirm, what circumstances they disprove, why some of the evidence are found to be reliable, while others are rejected.

      When evaluating evidence, courts should be governed by the provisions, fixed in sub-paragraph 9) of paragraph 3 of article 77 of the Constitution, articles 112 and 125 of the CPC, and to take into account, that evidence obtained in violation of the law shall not have legal effect and therefore they cannot be the basis of the judgment of conviction, as well as used in providing evidence of any circumstance, specified in article 113 of the CPC. In the event that evidence obtained in violation of the law, the court must give reasons in the judgment its decision to exclude it from the body of evidence in the case, stating what has expressed the violation of the law.

      20. When considering criminal cases, the courts must observe the principle of the immediacy of legal proceedings. In accordance with article 331 of the CPC the sentence should be based only on the evidence that was investigated directly in the main court proceedings. The court shall not have the right to refer to the sentence in support of its findings on the evidence, if they have not been the subject of investigation at the court session with participation of the parties.

      Reading the testimony of the defendant, the victim, witnesses obtained during the pre-trial proceedings in the case, as well as reproduction of sound recordings, videotapes or filming attached to the interrogation protocol, their testimony and reference to them in the sentence shall be possible only in cases, provided for articles 368 and 372 of the CPC. The evidence contained in these testimonies can be used as a basis for the court’s findings only after they have been verified, thoroughly investigated and confirmed in the main court proceedings.

      Under truncated judicial procedures, the sentence may be based on the evidence obtained during the investigation and the inquest and not contested by the parties. If there is a dispute about the evidence obtained during the pre-trial investigation, they should be checked and investigated directly in court. At the same time, the court must decide on conducting the judicial investigation in full.

      21. When a victim, a witness who is a spouse or a close relative of the defendant, refuses to testify, and also if the defendant or the priest himself does not give evidence, the court shall be authorized to refer to the testimony given by these persons earlier, only if during the pretrial the proceedings, before interrogation, they have been explained the provisions contained in sub-paragraph 7) of paragraph 3 article 77 of the Constitution, in articles 28 and 78 of the CPC, according to which no one is obliged to testify against himself, the spouse (s) and close relatives, as well as against persons who confided to the priest during confession.

      22. Based on the fact that the trial of the case is carried out only in respect of the defendants, the court should not allow in the sentence any wording indicating the guilty of committing the criminal offense of other persons who are not brought to court.

      If individual participants in a criminal offense are exempt from criminal responsibility for the reasons provided by law, the court to establish the degree of participation of the defendant in the criminal offense, the qualification of his actions and other significant circumstances of the case may give in the sentence the information about the participation of such persons in the commission of the criminal offense with the obligatory indication of the grounds termination of proceedings.

      If in respect of some of the accused, the case is allocated in a separate proceeding, the sentence shall specify that the criminal offense of the defendants has been committed jointly with other persons, without mentioning their surnames.

      23. If the defendant is accused of committing several criminal offenses, qualified by different articles of the criminal law (parts of the articles), and the charge of some of them has not been confirmed, the court shall be obliged to give the reasons for recognizing the defendant guilty of some criminal offenses and excuses on charges of others and in the operative part of the sentence to formulate a relevant judgment on finding the defendant guilty on one of the articles and on acquittal on other articles of the criminal law.

      24. In the case when the defendant is accused of committing several criminal offenses that are qualified by one article of the criminal law (for example, several thefts or several episodes of continuing criminal activity), and his guilt in some of them has not been confirmed, the court in the reasoning part should draw a conclusion on recognition the charges in this part are unfounded with adduction of evidence, and indicate that the defendant is justified in certain episodes in the operative part.

      25. If the charge is not confirmed in part (if there is no proof or lack of qualifying signs), if this entails a change in the qualifications of the offense, the court in the justification part of the sentence shall formulate a conclusion that the charge was not justified in this part, and in the operative part - shall indicate the final decision on finding the defendant guilty proven criminal offense.

      In those cases where the failure to prove the charge in part does not entail a change in the qualifications of the offense (article and part of the article remain the same), then the court shall be sufficient in the reasoning part of the sentence with motivation to formulate a conclusion on the recognition of the charge in this part unreasonable.

      26. If the defendant has committed one criminal offense, which is erroneously qualified by several articles of criminal law, the court only needs to specify in the reasoning part of the sentence the exception of the erroneously imputed article (or articles), citing the corresponding reasons.

      27. If it is necessary to qualify a criminal offense under the article of the law, according to which the defendant has not been charged, the court should proceed from the fact that such a change in qualification is permissible only under the condition that the actions of the defendant, qualified under the new article of the law, are imputed to him; does not contain the signs of more serious criminal offense and is not significantly different in fact from the final prosecution, supported by the public prosecutor in the main court proceedings, and will not worsen the position of the defendant and will not violate his right to defense.

      At the same time, it should be taken into account that a more serious charge or different from the initial one may be brought to the defendant during the main trial by the prosecutor in accordance with part five of article 340 of the CPC by drawing up a new indictment.

      The petition of the victim to bring the defendant more serious or different from the initially served charge can be satisfied only if it is supported by the prosecutor.

      A charge shall be considered more serious when: a different rule of criminal law is applied (article, part of the article), the sanction of which provides for more severe punishment; the charge includes additional facts and episodes that are not imputed to the defendant, qualifying signs, aggravating circumstances, entailing a change in the qualification of the criminal offense to a law providing for more severe punishment, or increasing the amount of the charge, although not changing the legal assessment of the offense.

      Any other change in circumstances and information listed in clauses 1), 2), 3) 4) of the third part of article 299 of the CPC, entailing a violation of the defendant’s right to defense, should be considered a different charge from the initial one according to factual circumstances.

      28. If the earlier charge is subject to retraining for the article of the criminal law, providing for responsibility for criminal offenses, the cases in which are initiated only as a result of the complaint of the victim (listed in part two and three of article 32 of the CPC), the court, where there is the victim’s statement in the case or his oral appeal at the court hearing on bringing the defendant to criminal responsibility, may qualify the actions of the defendant under the specified articles of the criminal law and deliver a judgment of conviction.

      Iт the event if the victim doesn’t have a statement (complaint) about criminal proceedings against the defendant, or when he refused the charge at the judicial proceedings, or declared his reconciliation with the defendant, the court shall substantiate the conclusion that the defendant’s actions need to be qualified according to the abovementioned articles of the criminal law and shall terminate the proceedings on the basis of paragraph 5) of part one of article 35 and article 343 of the CPC.

      In the absence of a complaint of the victim in the case or in the event of the his refusal to prosecute the defendant, the criminal charge prosecuted in a private or private-public order, at a court hearing can be supported by the prosecutor only in the circumstances specified in part four of article 32 of the CPC. The consideration of the case in such circumstances, if there are grounds, shall be finished with a conviction sentence.

      29. Recognizing the defendant guilty of committing a criminal offense on the grounds to be assessed (for example, particular cruelty, obvious disrespect for society, a significant violation of rights, grave consequences and others), the court shall be obliged to bring the circumstances in the reasoning part of the sentence rested on the conclusion of existence of one or another qualifying attribute.

      30. The grounds for recognizing the recidivism of crimes established during the main trial shall be set out in the reasoning part. Type of the recidivism shall be subject to reflection in the operative part of the sentence.

      31. When drawing up a sentence in a multi-episode case, it shall be allowable to state the established circumstances of a criminal offense, taking into account the chronology of events and evidence supporting the court’s findings of guilt and legal assessment of the act, for each episode or criminal offense separately. At the same time, after analyzing the evidence and the qualification of the actions of the guilty persons according to episodes, the court should substantiate in the reasoning part a generalizing conclusion about the amount of the proven charge as a whole with respect to each defendant and about the final qualification of his actions.

      32. The limits of the main court proceedings are specified in article 340 of the CPC, it shall be carried out only against the defendant and to the extent of the charge for which he has been tried, unless it has been changed during the preliminary hearing or in the main court proceedings.

      If the public prosecutor changed the accusation and the victim did not insist on the former, the court, when making the decision, proceeds from the new accusation, which shall be finally formulated in the course of the judicial investigation or judicial debate.

      In the event of a total refusal by the public prosecutor and the victim of the prosecution, the proceedings shall be terminated by a reasoned decision.

      If the public prosecutor has refused the accusation, and the victim insists on the former accusation, the court shall exempt the prosecutor from further participation in the process and shall continue the consideration of the case involving a private prosecutor or his representative, depending on the established decision of the indictment or acquittal, according to which the defendant has been put on trial.

      In the event of a partial refusal by the public prosecutor and the victim of the prosecution, the court shall terminate the proceedings in this part by a separate decision, which shall be issued by the court at the same time as the sentence on the rest of the charges.

      In the event of a change in the prosecution, the court must have a new, reasoned wording of the prosecution in writing, submitted by the public prosecutor. The public prosecutor’s refusal of the accusation in whole or in part shall be submitted to the court also in writing with the reasons given.

      33. If the defendant is charged under several articles of the criminal law and the court during the main trial finds it necessary to dismiss the case on some of them, the judgment shall be stated in a separate court ruling, and the sentence shall state that the case on charging the defendant in committing other criminal offenses is terminated.

      34. Having resolved the issues of qualification of the acts of the defendant, the court in the reasoning part of the sentence with observance of the rules, specified in articles from 52 to 64, articles 81, 82, 83 of the Criminal Code, shall substantiate its conclusion on punishment of the defendant. In the case of convictions of several persons, the conclusion of the sentencing shall be formulated for each of them separately.

      35. When deciding a conviction, the court shall be obliged to consider a civil lawsuit filed in a criminal case, give the floor to the parties, give their opinion in the judgment and, with reference to the material law, adopt one of the decisions, provided for in article 170 of the CPC. If the claim is satisfied in full or in part, the sentence shall establish the term for the voluntary execution.

      If the court considers the case in relation to several defendants whose actions have caused material damage, the sentence with the reasons given will indicate whether a liability shall be collected in a joint or fractional form of civil liability.

      When it is impossible to make a detailed settlement of a civil suit and this circumstance does not affect the qualification of the criminal offense, the court shall for a civil claimant the right to satisfy a claim with giving motives and shall transfer the question of its amount for consideration in the procedure of civil proceedings.

      Considering the issue on acceptance of the renunciation of suit, the court shall verify whether these actions contravene the law, whether anyone’s rights and legally protected interests are violated. Therewith one should take into account that in accordance with part three of article 169 of the CPC the renunciation of suit shall be accepted by the court with delivering the order on termination of proceedings in the case in this part in any moment of the judicial proceedings but before withdrawal of judges to conference room for delivering the sentence.

      36. Based on the fact that when a civil action is brought in a criminal case, only the victim is exempt from paying the state duty, in cases where the claim is satisfied in full or in part, the court shall solve in the sentence the issues of collection of the state fee from the defendant (defendants) to the state’s income in full or in proportion to the satisfied part of the claim based on part one of article 117 of the Civil Procedural Code of the Republic of Kazakhstan.

      Then, the reasons of decisions on the future of physical evidence and procedural costs shall be cited, and the court proceeds from the requirements of part three of article 118, articles 177, 178 of the CPC.

      Compensation for some categories of victims, as provided for in Article 173 of the Criminal Procedure Code, shall be paid by the central authorized body for the execution of the budget on the basis of a decision of the criminal prosecution body in accordance with the provisions of the Law of the Republic of Kazakhstan dated January 10, 2018 No. 131-VI "On Victim Compensation Fund" (hereinafter referred to as the Law on the Fund). The decision on the recourse to the convict for the return of the money paid as compensation to the victim from the Victim Compensation Fund (hereinafter referred to as the Fund) for the recovery of the enforcement payments to the Fund and their amount shall also be reflected in the operative part of the conviction. The amount of forced payment shall be determined in the procedure provided for in Articles 98-1, 98-2 of the Criminal Code, the standards of which shall be enforced from July 1, 2018.

      Footnote. Paragraph 36 as amended with the regulatory resolution of the Supreme Court of the RK dated 11.12.2020 № 6 (shall be enforced from the day of its first publication).

      36-1. Enforcement of forced payment to the Fund by the court must be carried out in accordance with the standards of Articles 98-1 and 98-2 of the Criminal Code and the Fund Law.

      The collection of forced payment shall be mandatory when the court convicts each conviction and from each convicted person, including when committing a criminal offense by a group of persons.

      In case of a combination of criminal offenses, a forced payment corresponding to the category of the most serious criminal offense is recovered from the convicted person.

      When sentencing a combination of criminal offenses under the Rules of part six of Article 58 of the Criminal Code, the court must decide to recover a single forced payment for two sentences. If in the first sentence a person had convicted of the most serious criminal offense with the recovery of the corresponding forced payment, then by the last sentence the forced payment shall not be recovered again. If a person is convicted of the most serious criminal offense by the last sentence, then the amount of forced payment corresponding to this category of criminal offense shall be recovered, with the set-off of the payment recovered under the first sentence.

      The mandatory payment shall be collected by the court without any exceptions. The Criminal Law shall contain no grounds for exemption from payment of mandatory payment. The presence of the victim in the case, the presentation of a civil lawsuit or its absence, compensation for damage and other circumstances shall not be legal in order to recover the forced payment.

      Forced payment shall be made for criminal offenses committed after June 30, 2018.

      When determining the amount of forced payment, it should be based on the monthly calculation indicator in force at the time of the commission of the criminal act.

      If the court of first instance did not recover the compulsory payment from the convicted person at the time of the conviction, the court of appeal has the right to do so at the request (protest) of the prosecutor or the complaint of the victim.

      Footnote. Regulatory resolution as added with paragraph 36-1 according to the regulatory resolution of the Supreme Court of the RK dated 11.12.2020 № 6 (shall be enforced from the day of its first publication).

      37. Due to the fact that all parts of the sentence together constitute a logically coherent document, the operative part of the conviction must meet the requirements of article 398 of the CPC and result from introductory and descriptive parts. The issues to be resolved in the operative part shall be set out in the order in which they are listed in the law. The decision to convict the defendant in the operative part of the criminal law (article, part, paragraph) shall result from the wording of the charge specified in the descriptive-reasoning part of.

      In addition, in the operative part of the conviction shall indicate: the type and size of the main and additional punishment imposed on the convicted person for each criminal offense for which he was found guilty; and, in appropriate cases, on the basis of aggregate criminal offenses and aggregate sentences; the decision on the abolition or preservation of probation, conditional release; on depriving a convicted person of state awards, titles, class rank, diplomatic rank, qualification class, deprivation of citizenship of the Republic of Kazakhstan; about measure of restraint, about the beginning of the calculation of punishment; about pre-trial detention; the appointment of compulsory treatment and the establishment of guardianship over the convicted person; about the type of recidivism.

      If several persons are convicted under several articles of the criminal law, each of them shall be punished first for each criminal offense of which he was found guilty, then to each - by the totality of criminal offenses, if there are grounds - by the totality of sentences.

      When prescribing imprisonment as the punishment, the court shall indicate in the operative part of the sentence its term (number of years in words), the type of regime of the penitentiary system in which the convicted person should serve, the beginning of the term of calculation, the offset of the time of detention in the case. The procedure of serving the sentence (in the institutions of the penitentiary system of a certain type of regime) shall be indicated only after the prescription of the final punishment.

      38. When imposing a milder punishment than provided by law for this criminal offense, or non-application of the additional punishment provided for in the sanction of the article as mandatory, the resolution shall indicate that the punishment is imposed on the basis of article 55 of the Criminal Code. A person guilty of committing several criminal offenses shall be punished first using article 55 of the Criminal Code for one or for each of the criminal offenses committed, and then according to the rules of article 58 of the Criminal Code.

      39. Under conditional conviction, the court shall establish the probation control for the entire term of imprisonment, and for minors for a period of six months to one year. Probation control shall include the performance of obligations by the convicted person specified in part two of article 44 of the Criminal Code. When a person commits several criminal offenses, the decision that a sentence is imposed conditionally using article 63 of the Criminal Code shall be indicated after the prescription of the final punishment.

      40. Having concluded that it is necessary to release a convicted person from punishment provided for in law cases, the court, in the operative part of the conviction, shall find him guilty of committing a criminal offense, imposes a punishment, and then shall indicate the release from punishment with reference to the law.

      When deciding a conviction without sentencing in the operative part, the court shall indicate the decision on conviction, that the punishment is not assigned with reference to the law, and in relation to a minor - about the appointment of compulsory educational measures.

      The operative part of the conviction with the release of the person from criminal responsibility shall contain the decision on finding the defendant guilty of committing a criminal offense and on exempting him from criminal responsibility with reference to the law.

      When delivering the judgment of conviction with prescription of punishment and deferral of service in the operative part, the court shall find the defendant guilty of a criminal offense, shall impose a punishment and shall formulate a decision to defer the sentence with reference to the law.

      Recognizing the charge is not fully proven, the court, in the operative part of the conviction, apart from the decision on conviction for proven criminal offenses, shall formulate a decision on the justification for individual episodes of a criminal offense and articles of criminal law indicating the grounds.

      41. The operative part of the judgment of conviction should always contain a court decision on the preventive measure for the defendant before the sentence enters into legal force. It should be remembered that when a judgment of conviction is passed with exemption from criminal liability, without sentencing, with exemption from punishment, with sentencing to a punishment not related to imprisonment or imprisonment and other punishments conditionally, in the operative part the sentence should contain a decision on the immediate release of the defendant from custody.

      42. By imposing an additional penalty in the form of confiscation of property, the court in the operative part shall indicate the amount of property subject to confiscation. The procedure of confiscation is determined by the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated June 25, 2015 no. 4 "On some issues of prescribing the criminal punishment".

      43. When making a judgment on a civil suit, the court shall specify in the operative part of the sentence the decision on satisfying a civil claim in full or in part indicating the amount to be recovered, or recognizing the civil victim's right to satisfy the claim and refer the issue of its amount to civil proceedings, either to refuse to satisfy a civil action, or to leave a civil action without consideration, about the amount of the state duty to be collected from the defendant (s) in state revenue, on establishing a time limit for the voluntary execution of a sentence in a part of a civil suit.

      When satisfying a civil suit brought against several defendants, the court in the operative part shall indicate what amounts exactly and from whom are to be recovered, in joint or common procedures.

      44. The operative part of the judgment of conviction shall reflect the judgments of the court on the future of physical evidence and on the distribution of procedural costs. When formulating a decision on evidence, the court shall specifically specify which paragraphs are to be destroyed, which of them are transferred to the lawful owners or interested persons and institutions at their request, which are turned into state income, which remain in business. On the issue of procedural costs in the operative part of the sentence, it shall be indicated in what amount and to whom they are charged or accepted by the state.

      In the same part of the sentence, it is necessary to state the decision on the presence or absence of the need to continue the implementation of security measures in relation to the protected persons, the preservation of measures to secure a civil claim or confiscation of property, if any.

      It also shall explain the procedure and the terms of the appeal or the prosecutor’s application for a sentence.

      45. Issues of fostering of unaccompanied minor children, elderly parents, other dependents of both the sentenced to imprisonment and the victim, as well as the protection of their property and home shall not be resolved in the sentence, but in a separate decree issued simultaneously with the sentence.

      Questions about the amount of remuneration payable for the provision of legal assistance to the defender on purpose, the court shall resolve in a separate decision, issued simultaneously with the sentence or after its pronouncement on the statements of interested parties.

      46. The structure and content of the judgment of conviction delivered in the procedure of the writ proceedings must be in accordance with the requirements of article 629-5 of the CPC.

      47. The courts should pay attention to the fact that part two of article 394 of the CPC establishes the exhaustive list of the grounds for determination of the acquittal, which the court shall recognize and proclaim the innocence of the defendant in the criminal offense on the charge for which he has been brought to trial or on the charge amended by the prosecution during the preliminary hearing or in the main court proceedings.

      An acquittal in the absence of the event of criminal offense shall be prescribed in cases where the imputed defendant’s act have not been committed by the defendant, or when the specified consequences have been caused by the actions of the injured person, or regardless of someone’s will, for example, as a result of the forces of nature.

      An acquittal in the absence of the elements of criminal offense in the actions shall be delivered if: the act, although it has been committed by the defendant, but it is not criminalized according to the criminal law; what he has done only formally contains the signs of a criminal offense, but because of insignificance it does not constitute a public danger; there are no statutory conditions for recognizing the elements of criminal offense (repeated acts, non-occurrence of the consequences defined by law and others); the act has been committed in the state of necessary defense or extreme necessity; the person has voluntarily refused to commit a criminal offense and so on.

      If the fact of a socially dangerous act and its consequences is established, but the evidence presented and examined at the court session excludes or does not confirm the commission of the defendants, the court shall decide the acquittal due to the failure to prove the criminal offense.

      48. In case of detection of the circumstances specified in paragraphs 1) and 2) of part one of article 35 of the CPC (the absence of the event of a criminal offense, the absence of the elements of criminal offense in the act) during the preliminary hearing in the absence of a dispute, the court shall order to discontinue the proceedings on the basis of article 327 of the CPC. If the same circumstances are found in the main court proceedings, the court shall bring the proceedings to the end and shall deliver the acquittal.

      49. The explanatory -reasoning part of the acquittal l must meet the requirements of article 399 of the CPC and contain the wording of the prosecution, supported by the prosecution in the judicial debate, a description of the circumstances of the case, as established by the court, evidence and their analysis, the reasons for which the court rejected the evidence underlying the prosecution, and summarizing the conclusion of the court that the prosecution did not find its confirmation.

      The use in the acquittal of the wording, calling into question the innocence of the acquitted, shall not be allowed.

      In case of delivery of an acquittal regarding a person accused of committing several criminal offenses qualified by one or several articles of criminal law, the court must formulate a conclusion on the recognition of the accusation unfounded for each article or episode of the charge indicating the grounds excuses.

      In the case of the delivery of an acquittal in respect of several persons, in the descriptive-reasoning part, the court must substantiate the conclusion of justification with indication of the grounds in respect of each with an analysis of the evidence.

      50. Delivering the acquittal, depending on the grounds of the acquittal, the court shall decide on a civil suit, bringing the reasons:

      refusing to satisfy a civil action if there is no event of a criminal offense or the commission of a defendant is not proven;

      leaving a civil lawsuit without consideration if the actions of the defendant lack criminal evidence.

      51. Explain to the courts that they are not a criminal offense and cannot entail criminal liability for the acts specified in part four of article 10, part four of article 19, article 23, parts one of articles 26, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, in the footnotes to articles 253 (paragraph 2), 366, 367 (paragraph 1), 375, 376, 378, 421, 432, 434 of the Criminal Code, as well as acts, committed by persons, specified in part one of article 16 of the Criminal Code or not attained the age, from which in accordance with article 15 of the Criminal Code the criminal liability begins.

      Upon detection of these circumstances, eliminating the criminal liability, the court shall decide an acquittal for the absence of the elements of criminal offense in the act, except for cases, provided for частью второй article 391 of the CPC.

      52. The issues resolved in the operative part of the acquittal shall be set out in the sequence provided for in articles 400 and 401 of the CPC.

      Outlining the operative part of the acquittal, the court after the word “sentenced” shall indicate the surname, name, patronymic of the defendant, criminal law (article, part, paragraph) for which he has been held criminally liable, the decision on his innocence specifying the grounds.

      When an acquittal is ordered against a person accused of committing several criminal offenses, qualified by one article of criminal law (for example, several thefts or episodes of continuing criminal offense), when the grounds for justification are different, the operative part shall specify which law grounds and in what criminal offenses he has been acquitted.

      53. The operative part of the acquittal must, in addition, contain decisions: on recognition of the right to compensation for harm caused by the unlawful actions of the bodies conducting the criminal process, in accordance with article 39 of the CPC; under a civil suit; on the abolition of preventive measures, measures to ensure the confiscation of property, as well as measures to ensure reparation, if such measures were taken; on the future of physical evidence on the basis of part three of article 118 of the CPC; on the distribution of procedural expenses according to the requirements article 178 of the CPC. In the case of abandoning a civil action without consideration of remedies it shall not be canceled.

      When deciding an acquittal due to the failure to prove the commission of a criminal offense, the court should specify in the operative part its decision to send the case to the prosecutor to take measures to identify the person who committed the criminal offense.

      54. The sentence in cases examined by jurors shall be delivered by the presiding judge in accordance with the procedure prescribed by chapter 68 of the CPC. At the same time, the content of the sentence must meet the requirements of article 658 of the CPC.

      55. To declare to be no longer in force:

      1) regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated August 15, 2002 no. 19 "On court sentence";

      2) regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated March 9 2006 no. 2 "On amendment to the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan no. 19 dated August 15, 2002 "On court sentence";

      3) regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated June 25, 2010 no. 17 "On amendments and supplements to the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan no. 19 dated August 15, 2002 "On court sentence". 

      56. In accordance with article 4 of the Constitution this regulatory resolution shall be included into the composition of the current law, shall be obligatory and shall come be put into effect from the day of the first official publication, with the exception of paragraph three of paragraph 4, which shall be put into effect from September 1, 2018.

      Chairman of the Supreme Court
      of the Republic of Kazakhstan Zh. Assanov
      Judge of the Supreme Court
      of the Republic of Kazakhstan,
      Secretary of the Plenary Session G. Almagambetova

Сот үкімі туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2018 жылғы 20 сәуірдегі № 4 нормативтік қаулысы.

      РҚАО-ның ескертпесі!
      Осы Қаулының қолданысқа енгізілу тәртібін 56-тармақтан қараңыз.

      Сот үкімі – қылмыстық іс бойынша бүкіл іс жүргізудің қорытындысы шығарылатын құқық қолданудың аса маңызды актісі болып табылады.

      Сот практикасын жетілдіру, орын алған кемшіліктерді жою және үкімдердің сапасын жақсарту мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы мынадай түсіндірмелер беруге қаулы етеді:

      1. Заңға сәйкес үкім – Қазақстан Республикасы Конституциясының (бұдан әрі – Конституция) 77-бабының 3-тармағында және Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің (бұдан әрі – ҚПК) 2-тарауында көрсетілген сот төрелігі қағидаттарын сақтай отырып, сотталушының кінәлілігі немесе кінәсіздігі және оған қатысты қылмыстық жазаны қолдану немесе қолданбау мәселесі бойынша бірінші және апелляциялық сатыдағы соттың сот отырысында қылмыстық іс бойынша Қазақстан Республикасының атынан шығарған шешімі.

      ҚПК-нің 431-бабы бірінші бөлігінің 4), 5) тармақтарында көзделген шешімдерді қабылдаған кезде апелляциялық саты бірінші сатыдағы сот үкімінің (қаулысының) күшін жою туралы шешім шығарады, одан кейін ҚПК-нің 46-тарауының талаптарын сақтай отырып, жаңа үкім шығарады.

      Үкім барлық мемлекеттік органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, заңды тұлғалардың, лауазымды адамдардың, азаматтардың бәріне бірдей міндетті және бұлжытпай орындауға жатады.

      Үкімнің мемлекеттің атынан шығарылуы, маңыздылығы судьялардан оның заңды және негізді болуы үшін ерекше жауапкершілік сезінуді талап етеді.

      2. Үкім, егер ол оның сотқа қарастылығы қағидалары сақталып, тараптарға дәлелдемелерді тең негізде зерттеуге мүмкіндік беру қамтамасыз етіле отырып, тараптардың жарыспалылығы мен тең құқықтылығы қағидатының негізінде сот талқылауын жүргізу туралы қылмыстық-процестік заңның талаптарына сәйкес, құқық нормалары дұрыс қолданыла отырып соттың заңды құрамымен шығарылса, заңды болып табылатынын соттардың ескергені жөн.

      Заң талаптары сақтала отырып жиналған және тікелей сот отырысында толық, объективті және жан-жақты зерттеліп, талданған әрі тиісті баға берілген дәлелдемелерге негізделген, сот түйіндері уәжделген үкім негізді болып табылады.

      3. Сот қабылдаған шешімдердің мазмұнын толық ашуға ықпал ететін үкімнің процестік нысаны мен мазмұнына қойылатын талаптарды регламенттейтін процестік нормаларды сақтау маңыздылығына соттардың назары аударылсын. Ол нысаны мен мазмұны бойынша ҚПК-нің 395, 396, 397, 398, 399, 400, 401-баптарының талаптарына сәйкес келуі тиіс.

      Үкімді дайындаған кезде заң техникасын және сот актілерін жасау параметрлері мәселелерін регламенттейтін сот жүйесінің ішкі құжаттарын басшылыққа алу қажет.

      4. Үкім сот ісін жүргізу тілінде, мағынасы бірдей сөздерді қайталамай, шұбатылған сөйлемдерсіз, анық, түсінікті түрде жазылуға тиіс. Үкім дәйекті түрде жазылады, ондағы әрбір жаңа жағдай алдыңғы жағдайдан туындап, онымен логикалық жағынан үйлесімді болуға тиіс. Қаралып жатқан іске қатысы жоқ оқиғаларды сипаттауға, анық емес тұжырымдарды, ресми құжаттарда қолданылмайтын қысқартулар мен сөздерді қолдануға жол берілмейді. Процеске қатысушылардың айғақтары үшінші жақта келтіріледі және қаралып отырған іске қатысты нақты мәліметтерді ғана қамтуы тиіс. Сот отырысы дыбыс-, бейнежазба құралдарымен жазылып алынған жағдайда, аталған адамнан жауап алу файлының нөмірі мен уақытын көрсету қажет.

      ҚПК-нің 395-бабының бесінші бөлігіне сәйкес үкімге түзетулер кеңесу бөлмесінде ғана енгізіледі, олар үкімнің тиісті бетінде айтылып, судьяның қолымен куәландырылуы тиіс. Үкім жарияланғаннан кейін оған қандай да болмасын түзетулер енгізуге жол берілмейді. Үкімдегі барлық мәселелер оны орындаған кезде қиындық тудырмайтындай болып шешілуге және жазылуға тиіс. Үкімнің толық мәтіні кеңесу бөлмесінде дайындалып, оған судья қол қояды, одан кейін ол істі талқылау аяқталған сол сот отырысында жарияланады. Үкімнің көшірмесі сотталғанға немесе ақталғанға, қорғаушы мен айыптаушыға ол жария етілгеннен кейін бес тәулік ішінде, ал көлемі ауқымды болған кезде – он бес тәуліктен кешіктірілмей табыс етілуге тиіс. Процестің басқа қатысушыларына үкімнің көшірмесі өтінішхат түскен сәттен бастап сол мерзімде табыс етіледі.

      РҚАО-ның ескертпесі!
      4-тармақтың үшінші абзацы 01.09.2018 бастап қолданысқа енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 7 нормативтік қаулысымен.

      Үкім жарияланғаннан кейін төрағалық етуші қабылданған шешімнің мәнін түсіндіреді, ол туралы сот отырсының хаттамасында белгі жасалады.

      Осы сот отырысында төрағалық етуші үкімге шағым беру мерзімі мен тәртібін, оны орындау тәртібін, үкімді орындамау салдарларын және КПК-нің 402-бабында көзделген өзге де мәселелерді түсіндіруге тиіс.

      Заңда белгіленген жазбаша нысанда жасалмаған және судья қол қоймаған ауызша түйіндерді жариялау сот үкімі болып табылмайды.

      5. Бір сот талқылауында әрбір іс бойынша сотталушылардың санына қарамастан тек бір ғана үкім шығарылатыны соттарға түсіндірілсін. Егер сотталушыға бірнеше қылмыстық құқық бұзушылық жасады деп айып тағылса, сот негіздер болған жағдайда айыптаудың кейбір эпизодтары бойынша ақтау, басқа эпизодтары бойынша соттау жөнінде үкім шығарады.

      Сот бірнеше адамға қатысты істі қарау барысында анықталған мән-жайларға сәйкес бір үкімде біреулерін ақтау жөнінде, енді біреулерін айыпты деп тану туралы шешім шығара алады.

      6. Егер сот қылмыстық құқық бұзушылық жасалғанын, осы қылмыстық құқық бұзушылықты сотталушы жасағанын, оны жасағаны үшін кінәлі екенін, кінәсі заң талаптары сақтала отырып жиналған дәлелдемелермен расталғанын даусыз анықтаса, айыптау үкімі шығарылады. Бұл ретте іс бойынша іс жүргізуді тоқтату үшін негіздер және істі прокурорға жіберуге ҚПК-нің 323-бабында көзделген негіздер болмауға тиіс. Егер сот кінәсіздік презумпциясын басшылыққа ала отырып, барлық дәлелдемелерді тікелей зерттеп, барлық сейілмеген күдіктерді тиісті құқықтық рәсімнің шеңберінде сотталушының пайдасына шеше отырып, ҚПК-нің 390-бабында көзделген барлық сұрақтарға жауап берген жағдайда ғана адамның қылмыстық құқық бұзушылық жасаудағы кінәсі дәлелденген деп танылады.

      7. Қылмыстық құқық бұзушылық жасаған кінәлі адамға қатысты сотталушы өтеуге тиіс қылмыстық жазаны тағайындау жөніндегі айыптау үкімі, егер ол жасалған қылмыстық құқық бұзушылық үшін жазалануға жатса және жазаны тағайындау мен өтеуге кедергі болмаған жағдайда шығарылады.

      8. Егер сот отырысында заңда көзделген мән-жайлар, атап айтқанда:

      егер үкімді шығарған кезде жасаған қылмыстық құқық бұзушылық үшін сотталушыға тағайындалған жазаны қолданудан немесе жазаны өтеуден босататын рақымшылық жасау актісі шығарылса;

      ҚК-нің 62-бабында белгіленген есепке алу қағидаларын ескере отырып, осы іс бойынша сотталушының қамауда болған уақыты сот тағайындаған жазаны сіңірсе, онда ҚПК-нің 393-бабының алтыншы бөлігіне сәйкес айыптау үкімімен қылмыстық жаза тағайындалып және оны өтеуден босатылады.

      Қылмыстық теріс қылық, онша ауыр емес немесе ауырлығы орташа қылмыс жасаған адамға қатысты айыптау үкімі төтенше мән-жайлардың салдарынан оның отбасы мүшелері үшiн аса ауыр зардапқа әкеп соққан жағдайда да қылмыстық жаза тағайындалып және оны өтеуден босатылып шығарылуы мүмкін (ҚК-нің 76-бабының бірінші бөлігі).

      Қылмыстық құқық бұзушылық жасағаннан кейін, бірақ сотқа айыптау актісімен келіп түскен іс бойынша үкім шығарылғанға дейін өзінің іс-әрекеттерінің (әрекетсіздігінің) іс жүзіндегі сипатын және қоғамдық қауіптілігін ұғыну мүмкіндігінен айырылған адамның психикасының бұзылуы ҚК-нің 75-бабының бірінші бөлігіне сәйкес қылмыстық құқық бұзушылық жасаған кінәлі адамның жазасын өтей алмайтын мән-жайлар болып табылады. Мұндай жағдайларда сот жаза тағайындап, оны өтеуден босату түрінде айыптау үкімін шығарады. Сонымен бірге сот ҚК-нің 93-бабында көзделген медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану қажеттілігі туралы мәселені шешеді.

      Қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекетті есі дұрыс емес адам жасаған болса немесе адам үкім шығарылғаннан кейін жазаның орындалуына мүмкіндік бермейтіндей психикалық ауруға шалдықса, онда сот ҚПК-нің 521-бабы бірінші бөлігінің негізінде қаулы шығарады.

      9. Соттың қылмыстық істі рақымшылық актісінің негізінде қысқартуы туралы мәселе ҚПК-нің 321-бабының бірінші бөлігіне сәйкес сотталушының қатысуымен алдын ала тыңдау өткізіліп қаралуға жатады. Осы ретте рақымшылық актісін қолдануға кедергі келтіретін мән-жайлар болмаған жағдайда, сот істі тоқтату туралы қаулы шығарады, онда істі тоқтатудың негіздері мен сотталушының рақымшылық актісін қолдануға келісімі көрсетіледі. Сотталушының келісімі деп сотталушының тағылған айыпты және мәлімделген азаматтық талапты толық мойындауы түсініледі. Істі тоқтату туралы қаулы ҚПК-нің 327-бабының талаптарына сәйкес келуі және азаматтық талапты өндіріп алу мәселелерін шешуі тиіс. Бұл ретте ҚПК-нің 170-бабы бірінші бөлігінің талаптары бойынша сот азаматтық талапты толық қанағаттандыруға тиіс. Сонымен қатар осы қаулыда сот заттай дәлелдемелер туралы мәселені ҚПК-нің 118-бабының үшінші бөлігінде белгіленген тәртіппен шешеді.

      Сотталушы өзін кінәлі емеспін деп есептеген немесе азаматтық талаппен келіспеген жағдайда, сот басты сот талқылауын тағайындайды және өткізеді, ал оған негіздер болған жағдайда кінәліге жаза тағайындалып және одан босату туралы айыптау үкімін шығарумен аяқталады.

      Егер сот тергеуі барысында рақымшылық актісін қолдану үшін кедергі келтіретін мән-жайлар анықталмаса, онда сот ҚПК-нің 343-бабына сәйкес істі рақымшылық актісіне байланысты тоқтатады.

      Қылмыстық жолмен жиналған ақшалар мен өзге де құндылықтар, заңсыз кәсіпкерліктің және контрабанданың нәрселері – заттай дәлелдемелер ретінде танылған қылмыстық істер бойынша рақымшылық актісін қолдану туралы мәселе басты сот талқылауында шешіледі, себебі бұл заттар ҚПК-нің 118-бабы үшінші бөлігінің 4) тармағына сәйкес соттың үкімі бойынша мемлекеттің кірісіне алынуға жатады.

      10. Сотталушының қайтыс болуы ҚПК-нің 35-бабы бірінші бөлігінің 11) тармағының және 327, 343-баптарының негізінде қаулы шығару жолымен сот ісін жүргізудің кез келген сатысында тоқтатылатыны соттарға түсіндірілсін. Қайтыс болған адамды ақтау немесе онымен бірге қылмыстық құқық бұзушылық жасаған басқа адамдарға қатысты істі қарау үшін тараптардың өтінішхаты болған кезде, сонымен қатар қылмыстық жолмен алынған мүлікті, тәркілеуге жататын немесе келтірілген зиянның өтелуін қамтамасыз ететін ақшалай қаражаттар мен өзге де құндылықтарды анықтау үшін іс жүргізу жалғасады және осыларға негіз болған жағдайда қайтыс болған адамға қатысты айыптау үкімі шығарылып аяқталады. Бұл ретте оны қылмыстық заңның тиісті бабы бойынша айыпты деп тану жөніндегі түйін жаза тағайындаусыз үкімнің қарар бөлігінде көрсетіледі.

      ҚК-нің 83-бабында көзделген негіздер болған кезде кәмелетке толмағанға қатысты айыптау үкімі қылмыстық жаза тағайындаусыз не қылмыстық жауаптылықтан босату арқылы шығарылады. Бұл ретте кәмелетке толмағанға қатысты тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шаралары қолданылуы мүмкін.

      11. ҚК-нің 71-бабында белгіленген қылмыстық жауаптылыққа тартудың ескіру мерзімдері өтіп кеткен жағдайда, іс жүргізу ҚПК-нің 35-бабы бірінші бөлігі 4) тармағының, 327 және 343-баптарының негізінде қаулы шығару жолымен алдын ала тыңдау немесе басты сот талқылауы кезінде тоқтатылатынын соттардың ескергендері жөн.

      Егер сотталушы істі аталған негіз бойынша тоқтатуға қарсы болса, онда іс жүргізу жалғасады және оған негіздер болған жағдайда айыптау үкімін шығарып, жасалған қылмыстық құқық бұзушылық үшін қылмыстық жауаптылықтан босатады.

      Басты сот талқылауында, мысалы, қылмыстық құқық бұзушылық қайта сараланған жағдайда, ескіру мерзімінің өтіп кеткені анықталған кезде сот айыптау үкімін шығарып, кінәлі адамды қылмыстық жауаптылықтан босатады.

      Өлім жазасы немесе өмір бойына бас бостандығынан айыру тағайындалуы мүмкін қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамға ескіру мерзімін қолдану туралы мәселені сот басты сот талқылауында ғана үкім шығару жолымен шешеді. Бұл ретте сот ескіру мерзімін қолдануға, айыптау үкімін шығаруға және адамды қылмыстық жауаптылықтан босатуға құқылы. Егер сот ескіру мерзімінің өтіп кетуіне байланысты адамды қылмыстық жауаптылықтан босатуға мүмкіндік жоқ деп тапса, онда ол ҚК-нің 71-бабының бесінші бөлігіне сәйкес айыптау үкімін жаза тағайындай отырып шығарады.

      12. Сот ҚПК-нің 36-бабының бірінші бөлігіне сәйкес іс бойынша іс жүргізуді қаулымен тоқтатуға не кінәлі адамның шын өкінуіне, жәбірленушімен татуласуына, оның ішінде медиация тәртібімен татуласуына және қоғамға қауіпті қолсұғушылықтан туындаған үрейлену, қорқу немесе сасқалақтау салдарынан қажеттi қорғаныс шегiнен шыққан кезде, кәмелетке толмағанның психикасының бұзылуына байланысты емес психикалық дамуы жағынан артта қалған кезде келтірілген зиянды қалпына келтірумен байланысты ақталмайтын негіздер бойынша, яғни ҚК-нің 65-бабының бірінші бөлігінде, 66, 67-баптарында, 68-бабының екінші және үшінші бөліктерінде, 83-бабының бірінші бөлігінде, 15-бабының үшінші бөлігінде көзделген жағдайларда және Қылмыстық кодекстің Жалпы бөлігінде тікелей көзделген қылмыстық жауаптылықтан босатудың басқа да ақталмайтын негіздері бойынша кінәлі адамды қылмыстық жауаптылықтан босата отырып айыптау үкімін шығаруға құқылы.

      ҚК-нің 125, 175, 253 (1-тармағы), 255, 261, 267, 287, 288, 296 (2-тармағы), 347, 367 (2-тармағы), 426, 442, 444, 445, 446, 447, 453-баптарының ескертпелерінде көрсетілген мән-жайлар да айыптау үкімін қылмыстық жауаптылықтан босата отырып шығаруға әкеп соқтыратын, ақталмайтын негіздерге жатады.

      Осы барлық жағдайларда, егер тараптардың арасында қылмыстық жауаптылықтан босатуға әкеп соқтыратын мән-жайлардың болуы туралы дау орын алмаса, іс бойынша іс жүргізу алдын ала тыңдау немесе басты сот талқылауы сатысында ҚПК-нің 35-бабы бірінші бөлігінің 12) тармағы, 36-бабы бірінші бөлігі, 327 және 343-баптарының негізінде қаулымен тоқтатылады.

      Аталған негіздер бойынша айыптау үкімі ҚПК-нің 393-бабының бесінші бөлігіне сәйкес басты сот талқылауы аяқталғаннан кейін ғана қылмыстық жауаптылықтан босата отырып шығарылады.

      13. ҚПК-нің 393-бабының сегізінші бөлігіне сәйкес жаза тағайындау және жазаны өтеуді кейінге қалдыру жөніндегі айыптау үкімі ҚК-нің 74-бабы бірінші бөлігінің негізінде, осы нормада белгіленген шектеулер ескеріле отырып, жүкті әйелдерге және жас балалары бар әйелдерге, жас балаларды бір өзі тәрбиелеп отырған еркектерге қатысты шығарылады.

      ҚК-нің 76-бабының екінші бөлігінің негізінде, осы нормада белгіленген шектеулер ескеріле отырып, ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасаған адамдарға қатысты жаза тағайындау және жазаны өтеуді кейінге қалдыру жөніндегі айыптау үкімі төтенше жағдайлар салдарынан оның отбасы мүшелеріне аса ауыр зардаптар төнген жағдайда шығарылады.

      Бұл ретте ҚК-нің 74-бабының бірінші бөлігінде немесе 76-бабының екінші бөлігінде көрсетілген негіздердің ең болмағанда біреуі орын алса, бұл жазаны өтеуді кейінге қалдыру туралы мәселені талқылауға және уәждерді келтіре отырып шешуге соттарды міндеттейтінін олардың ескергені жөн.

      14. Үкімнің кіріспе бөлігі ҚПК-нің 396-бабының талаптарына сәйкес келуі және ол Қазақстан Республикасының атынан шығарылатыны туралы көрсетіліп басталуы тиіс. Үкімнің шығарылған күні оның жарияланған күні, айы, жылы болып табылады. Шығарылған жері үкім қаралған және оған істі алқалы құрамда қараған кезде төрағалық етуші мен соттың құрамы қол қойған қала немесе өзге де елді мекен болып табылады.

      Сонымен бірге үкімнің осы бөлігінде үкім шығарған соттың толық және нақты атауы, лауазымдары көрсетілген сот құрамы, мемлекеттік айыптаушы, қорғаушы, сот отырысының хатшысы, аудармашы, процеске қатысушы өзге де адамдар, егер қатысқан болса, олардың өкілдері көрсетілуі тиіс. Үкімнің кіріспе бөлігінде аталған әр адамның тегі ғана емес, сонымен бірге аты-жөні көрсетілуі тиіс. ҚПК-нің 396-бабының 4) тармағында көрсетілген сотталушы жөніндегі барлық мәліметтер көрсетіледі. Бұл ретте сотталғанның аты, әкесінің аты, тегі туған жері, жылы, айы, күні оның жеке басын куәландыратын құжатқа сәйкес келуі тиіс. 

      Істің ашық немесе жабық отырыста қаралғаны, сот дыбыс-бейне жазбасын қолданғаны, жеделдетілген сотқа дейінгі тергеу тәртібімен аяқталған істің қаралғаны, оның қысқартылған тәртіппен, келісімдік тәртіппен, бұйрық арқылы іс жүргізу немесе жеке айыптау тәртібімен қаралғаны да осында көрсетіледі.

      15. Соттарға қылмыстық іс үшін маңызы бар сотталушының жеке басы туралы өзге де мәліметтерге жаза тағайындағанда, қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінің түрін белгілеген кезде, қылмыстың қайталану түрін анықтағанда, әрекетін саралағанда ескерілетін деректер жататыны түсіндірілсін. Оларға жойылмаған және алынып тасталмаған соттылықтары, рақымшылық жасау актісін қолдану, сотталушының мүгедектігі туралы және басқа да мәліметтер жатады. 

      Жойылмаған соттылығы туралы мәліметтер келтірілген кезде сотталған күні, қылмыстық заң, негізгі жазаның, сондай-ақ қосымша жазаның түрі мен мөлшері, жазаны бас бостандығынан айыру мекемелерінде өтеуі, жазадан босатудың негізі мен күні көрсетіледі. Сотталушыны бұрын соттаған соттың атауы, егер тағайындалған жаза өтелмесе және жаңа жаза қылмыстардың жиынтығы немесе үкімдердің жиынтығы бойынша тағайындалуы мүмкін болған жағдайда ғана көрсетіледі.

      Жойылған және алынып тасталған соттылықтар үкімнің кіріспе бөлігінде көрсетілмейді. Сотталушыға бұрын рақымшылық актісі қолданылған жағдайда және бұл мән-жай жаңадан қабылданған рақымшылық актісін қолдану туралы мәселені шешу үшін маңызды болған жағдайда осы мәліметтер көрсетіледі. Үкімнің кіріспе бөлігінде сотталушы айыпталып отырған және ол бойынша сотқа берілген қылмыстық құқық бұзушылықты көздейтін қылмыстық заң (бабы, бөлігі, тармағы) көрсетілуге тиіс. Алдын ала тыңдау немесе басты сот талқылауы барысында айыптау өзгертілген жағдайда, сотталушыға қай қылмыстар жасағаны үшін түпкілікті айыптың тағылғаны көрсетіледі.

      Ескерту. 15-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      16. Үкімнің сипаттау-уәждеу бөлігінің сот отырысында зерттелген дәлелдемелерге сәйкес келуі заңды үкім шығару шарттарының бірі болып табылады. Осы бөлікті әзірлеген кезде сот ҚПК-нің 397-бабының талаптарын орындауға міндетті.

      Үкімнің сипаттау бөлігінде сот дәлелденді деп тапқан қылмыстық әрекеттің сипаттамасын, ол жасалған жерді, уақытты, оны жасау тәсілін, айып нысанын, қылмыстық құқық бұзушылықтың уәждері мен салдарларын қамтуы тиіс. Егер қылмыстық құқық бұзушылықты адамдар тобы, алдын ала сөз байласқан адамдар тобы немесе ұйымдасқан топ жасаса, онда әр сотталушының нақты қылмыстық әрекеттері сипатталуға тиіс.

      Көп эпизодты қылмыстық құқық бұзушылықтар бойынша үкімді дайындаған кезде оқиғалардың хронологиясын, дәйектілігін өзара байланыста сақтау қажет. Эпизодтардың сипатталуын 1, 2, 3 және т.б. цифрлармен нөмірлеуге болады.

      Үкімнің уәждеу бөлігінде сотталушының тағылған айыпқа көзқарасы көрсетіледі. Сотталушының тағылған айыпқа көзқарасы оның нақты тұжырымдалған ұстанымын, айыпты толық немесе ішінара мойындайтынын, айыптың қай бөлігі немесе қандай қылмыстық-құқықтық саралау бойынша өзін кінәлі деп мойындайтынын және айыптың қай бөлігімен келіспейтінін не кінәні толық мойындамайтынын қамтуы тиіс.

      Сонымен қатар үкімнің уәждеу бөлігінде жәбірленушінің, куәлардың айғақтары, сот отырысында зерттелген сақтауға қойылған айғақтардың, процестік әрекеттер хаттамаларының, іс материалдарының мазмұны көрсетіледі. Процестік әрекеттердің хаттамаларына және өзге де материалдарға сілтемеде қылмыстық істің томдары мен беттері көрсетілуі тиіс.

      Нормативтік құқықтық актілердің, қажет болған жағдайда ережелері қаралып отырған қылмыстық іске қатысы бар Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттардың қолданылуы да осы бөлікте негізделеді.

      Осында дәлелдемелердің талдауы, соттың айыптың дәлелденгені және әрекеттің саралануы туралы түйіндері, соттың бір дәлелдемелерді қабылдау, екіншілерінен бас тарту уәждері, қорғау және айыптау тарабының әрбір дәлелін бағалау, қылмыстың қайталануының түрі және жаза туралы шешімдері азаматтық талап бойынша, заттай дәлелдемелер, процестік шығындарды бөлу туралы және ҚПК-нің 390-бабында көзделген өзге де мәселелер бойынша негіздеме сол бірізділікпен келтіріледі. Уәждеу бөлігі қарар бөлігінде жазылатын шешімдердің негіздемесі болып табылады, сондықтан ол оған қайшы келмеуге тиіс.

      17. Айыптау үкімінің уәждеу бөлігінде өзінің көзқарасын негіздеуге келтірген сотталушының дәлелдеріне берілген баға жазылады.

      Сотталушы сотқа дейінгі іс жүргізу кезінде іс бойынша берген айғақтарын өзгерткен жағдайда, сот оның барлық айғақтарын жан-жақты тексеріп, оларды өзгерту себебін анықтауы, оларға басқа дәлелдермен бірге объективті баға беруі тиіс.

      Мұндайда сотталушының айғақ беруден бас тартуы оның кінәлілігінің дәлелдемесі болып табылмайтынын ескерген жөн. Сотталушының кінәні мойындамауын және айғақ беруден бас тартуын өзіне тағылған айыптан қорғану тәсілі деп бағалаған жөн және бұл оның жеке басын жағымсыз тұрғыда сипаттайтын мән-жай ретінде қарастырылмауға тиіс.

      Конституцияның 77-бабы 3-тармағының 9) тармақшасына сәйкес ешкімді өз мойындауы негізінде ғана соттауға болмайды. Осыған байланысты сотталушының өз кінәсін мойындауы іс бойынша жиналған өзге дәлелдердің жиынтығымен кінәлілігі расталған жағдайда ғана айыптау үкімінің негізіне алынатынын соттардың ескергендері жөн.

      18. Кінәсіздік презумпциясына орай және ҚПК-нің 19-бабына сәйкес айыптау үкімін болжамдарға негіздеуге болмайды және ол анық дәлелдердің жеткілікті жиынтығымен расталуы тиіс.

      Үкімнің мәтіні қосымша дәлелдемелерге қатысты тараптардың өтінішхаттары, олардың қатыстылығы, жарамдылығы мен анықтығы жөнінде, егер басты сот талқылауында осы өтінішхаттар бойынша жеке қаулы ретінде шешім қабылданбаса, уәжді шешімді қамтуы тиіс.

      Іс бойынша туындаған барлық болжамдар зерттелуге тиіс. Дәлелдемелердің арасындағы қайшылықтар анықталуға әрі бағалануға жатады. Сотталушының кінәлілігі жөнінде сейілмеген күдік, сондай-ақ қылмыстық және қылмыстық-процестік заңдарды қолданған кезде туындайтын күмәндер оның пайдасына шешілуге тиіс.

      19. Үкімнің уәждеу бөлігінде дәлелдемелерді келтіре отырып, сот оларды атаумен және мазмұнын келтірумен ғана шектелмей, сонымен бірге оларды жан-жақты талдауға, сотталушыны кінәлайтын және ақтайтын, соттың түйіндерін бекітетін және осы түйіндерге қайшы келетін барлық дәлелдемелерге баға беруге міндетті.

      Бірнеше сотталушыға қатысты істі қараған кезде не сотталушы бірнеше қылмысты жасаған деп айыпталса, онда сот әр сотталушыға және әрбір айыптауға қатысты дәлелдемелерді талдауы қажет. Дәлелдемелерді келтіре отырып, олардың қандай мән-жайларды бекітетінін, қайсысын жоққа шығаратынын, қандай себеппен бір дәлелдемелер дұрыс деп танылып, екіншілері қабылданбайтынын көрсету қажет.

      Дәлелдемелерді бағалаған кезде соттардың Конституцияның 77-бабы 3-тармағының 9) тармақшасында, ҚПК-нің 112 және 125-баптарында бекітілген ережелерді басшылыққа алғаны және заңды бұза отырып алынған дәлелдемелердің заңды күшінің болмайтынын, сол себептен оларды айыптау үкімінің негізіне алуға, сондай-ақ ҚПК-нің 113-бабында көрсетілген кез келген мән-жайларды дәлелдеу кезінде қолдануға болмайтынын ескергендері жөн. Дәлелдемелер заңды бұзушылықпен алынған деп танылған жағдайда сот қандай заң бұзушылығы орын алғанын көрсетіп, оны іс жөніндегі дәлелдемелер жиынтығынан алып тастау туралы өз шешімін үкімде уәждеуге тиіс.

      20. Қылмыстық істерді қараған кезде соттар тікелей сот ісін жүргізу қағидатын сақтаулары қажет. ҚПК-нің 331-бабына сәйкес үкім тікелей басты сот талқылауында зерттелген дәлелдемелерге негізделуге тиіс. Егер дәлелдемелер сот отырысында тараптардың қатысуымен зерттелмеген болса, сот өз түйіндерін растау үшін үкімде оларға сілтеме жасауға құқылы емес.

      Сотталушының, жәбірленушінің, куәлардың сотқа дейінгі іс жүргізу барысында іс бойынша алынған айғақтарын жария етуге, сондай-ақ жауап алу хаттамасына қоса тіркелген олардың айғақтарының дыбыстық жазбасын, бейне жазбасын немесе киноға түсірілімдерді тыңдатып-көрсетуге және үкімде оларға сілтеме жасауға ҚПК-нің 368 және 372-баптарында көрсетілген жағдайларда ғана жол беріледі. Бұл айғақтардағы нақты деректер басты сот талқылауында тексеріліп, жан-жақты зерттеліп және расталғаннан кейін ғана сот түйіндерінің негізіне алынуы мүмкін.

      Сот тергеуі қысқартылған тәртіппен жүргізілсе, үкім тергеу және анықтау жүргізу барысында алынған және тараптар сотта дау айтпаған дәлелдемелерге негізделуі мүмкін. Сотқа дейінгі тексеру кезінде алынған дәлелдемелер туралы дау туындаған жағдайда, олар тікелей сот отырысында тексерілгені және зерттелгені жөн. Сот бұл ретте сот тергеуін толық көлемде жүргізу туралы қаулы шығаруға тиіс.

      21. Сотталушының жұбайы немесе жақын туысқаны болып табылатын жәбірленуші, куә айғақ беруден бас тартса, сондай-ақ сотталушының өзі немесе діни қызметші айғақ беруден бас тартса, соттың, егер іс бойынша сотқа дейінгі іс жүргізу барысында, жауап алар алдында оларға Конституцияның 77-бабы 3-тармағының 7) тармақшасындағы, ҚПК-нің 28 және 78-баптарындағы ешкімнің өзіне, жұбайына (зайыбына) және жақын туыстарына, сондай-ақ діни қызметші өзіне сеніп сырын ашқан адамдарға қарсы айғақтар беруге міндетті емес екені туралы ережелер түсіндірілген жағдайда ғана үкімде осы адамдардың бұрын берген айғақтарына сілтеме жасауына болады.

      22. Сотта істі талқылау сотталушыларға ғана қатысты жүргізілетінін ескере отырып, сот үкімде сотқа тартылмаған басқа адамдардың қылмыстық құқық бұзушылық жасаудағы кінәсін дәлелдейтін түйіндердің келтірілуіне жол бермеуге тиіс.

      Егер қылмыстық құқық бұзушылыққа қатысушылардың кейбіреулері заңда көрсетілген негіздер бойынша қылмыстық жауаптылықтан босатылса, сот сотталушының қылмыстық құқық бұзушылыққа қатысу дәрежесін, оның әрекеттерін саралау және істің өзге де маңызды мән-жайларын анықтау үшін үкімде іс бойынша іс жүргізуді тоқтату негіздерін міндетті түрде көрсете отырып, сол адамдардың қылмыстық құқық бұзушылық жасауға қатысуы туралы мәліметтерді келтіре алады.

      Егер кейбір айыпталушыларға қатысты іс жеке жүргізілуге бөлініп шығарылса, үкімде сотталушының қылмыстық құқық бұзушылықты басқа адамдармен бірігіп жасағаны олардың тегі ескерілмей көрсетіледі.

      23. Егер сотталушы қылмыстық заңның әр түрлі баптарымен (баптардың бөліктерімен) сараланатын бірнеше қылмыстық құқық бұзушылық жасаған деп айыпталса және олардың кейбіреулерін жасағаны жөніндегі айып расталмаса, онда сот үкімнің уәждеу бөлігінде сотталушыны кейбір қылмыстарды жасағаны үшін айыпты деп танудың және басқалары бойынша айыптан ақтаудың уәждерін келтіруге, ал үкімнің қарар бөлігінде сотталушыны қылмыстық заңның кейбір баптары бойынша айыпты деп тану және кейбір баптары бойынша ақтау туралы тиісті шешімді тұжырымдауға міндетті.

      24. Сотталушы қылмыстық заңның бір бабымен сараланатын бірнеше қылмыстық құқық бұзушылық (мысалы, бірнеше ұрлық немесе жалғасқан қылмыстық әрекеттің бірнеше эпизодтары) жасаған деп айыпталған жағдайда және кейбіреулері бойынша оның кінәсі расталмаса, сот үкімнің уәждеу бөлігінде дәлелдемелерді келтіре отырып, осы бөліктегі айыпты негізсіз деп тану туралы тұжырым жасағаны жөн, ал қарар бөлігінде сотталушыны жеке эпизодтар бойынша ақталғанын көрсетуі тиіс.

      25. Тағылған айыптаудың бөлігі дәлелденбеген жағдайда (саралаушы мән-жайлар дәлелденбесе немесе болмаса), егер бұл жасалған әрекеттің саралануын өзгертуге әкеліп соқтырса, сот үкімнің уәждеу бөлігінде айыптаудың осы бөлігін негізсіз деп тану туралы түйін жасап, қарар бөлігінде сотталушыны дәлелденген қылмыстық құқық бұзушылықты жасағаны үшін кінәлі деп тану туралы түпкілікті шешім қабылдайды.

      Тағылған айып бөлігінің дәлелденбеуі жасалған әрекеттің саралануын өзгертпесе (бап және баптың бөлігі бұрынғыдай қалса), онда соттың үкімнің уәждеу бөлігінде дәлелдемелерді келтіре отырып, айыптаудың сол бөлігін негізсіз деп тану туралы тұжырым жасауына жеткілікті болады.

      26. Егер сотталушы бір қылмыстық құқық бұзушылықты жасаса, алайда ол қылмыстық заңның бірнеше баптарымен қате сараланса, соттың үкімнің уәждеу бөлігінде тиісті уәждерді келтіре отырып, қате тағайындалған бапты (немесе баптарды) алып тастау туралы көрсетуі жеткілікті болады.

      27. Қылмыстық құқық бұзушылықты сотталушыға айып тағылмаған заңның бабы бойынша саралау қажет болған жағдайда, заңның жаңа бабы бойынша сараланған әрекеттер сотталушыға бұрын тағылып, неғұрлым ауыр қылмыстың белгілерін қамтымаған және нақты мән-жайлар бойынша басты сот талқылауында мемлекеттік айыптаушы қолдаған түпкілікті айыптан елеулі айырмашылықтары болмаған, ал айыптың өзгертілуі сотталушының жағдайын нашарлатпаған және оның қорғану құқығын бұзбаған жағдайда ғана қылмыстың саралануын осылай өзгертуге болатынын соттың ескергені жөн.

      Сонымен қатар, сотталушыға неғұрлым ауыр немесе алғашқысынан ерекше айыпты басты сот талқылауы барысында прокурор ҚПК-нің 340-бабының бесінші бөлігіне сәйкес жаңа айыптау актісін жасап тағуы мүмкін екенін ескерген жөн.

      Жәбірленушінің сотталушыға неғұрлым ауыр немесе бастапқыдан ерекшеленетін айыпты тағу туралы өтінішхаты оны прокурор қолдаған жағдайда ғана қанағаттандырылуға жатады.

      Санкциясы неғұрлым қатаң жазаны көздейтін қылмыстық заңның басқа нормасы (бабы, баптың бөлігі) қолданылған; жасалған әрекеттің заңдық бағасын өзгертпесе де айыптауға неғұрлым ауыр жазаны немесе айып көлемін ұлғайтуды көздейтін заңға қылмыстық құқық бұзушылықтың саралануын өзгертуге әкеп соқтыратын сотталушыға қосымша тағылмаған фактілер мен эпизодтар, саралау белгілері, жағдайын ауырлататын мән-жайлар енгізілген кезде айыптау неғұрлым ауыр деп есептеледі.

      Нақты мән-жайлар бойынша алғашқыдан ерекше айыптау деп сотталушының қорғану құқығын бұзуға алып келетін ҚПК-нің 299-бабы үшінші бөлігінің 1), 2), 3) 4) тармақтарында аталған мән-жайлар мен мәліметтердің кез келген өзгеруін есептеген жөн.

      28. Егер бұрын тағылған айып тек жәбірленушінің шағымымен ғана қозғалуға жататын істер бойынша қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін жауаптылықты көздейтін қылмыстық заңның бабына қайта саралануға жататын болса, (ҚПК-нің 32-бабының екінші және үшінші бөліктерінде көрсетілген), сот істе сотталушыны қылмыстық жауаптылыққа тарту туралы жәбірленушінің арызы немесе сот отырысында ауызша өтініші болған жағдайда, сотталушының әрекеттерін қылмыстық заңның аталған баптары бойынша саралап, айыптау үкімін шығара алады.

      Істе жәбірленушінің сотталушыны қылмыстық жауаптылыққа тарту туралы арызы (шағымы) болмаған жағдайда немесе ол сот отырысында айыптаудан бас тартса, немесе өзінің сотталушымен татуласқаны туралы мәлімдесе, онда сот сотталушының әрекеттерін қылмыстық заңның жоғарыда аталған баптары бойынша саралау қажеттігі туралы тұжырымды негіздеп, қаулымен ҚПК-нің 35-бабы бірінші бөлігінің 5) тармағының және 343-бабының негізінде іс жүргізуді тоқтатады.

      Істе жәбірленушінің шағымы болмаған жағдайда не ол сотталушыны қылмыстық қудалаудан бас тартса, онда прокурор жеке немесе жеке-жариялы тәртіппен қудаланатын қылмыстық құқық бұзушылықты жасағаны үшін айыптауды ҚПК-нің 32-бабының төртінші бөлігінде көрсетілген мән-жайлар болған жағдайда ғана сот отырысында қолдауы мүмкін. Осындай мән-жайларда істі қарау негіздері болған жағдайда іс айыптау үкімін шығарумен аяқталады.

      29. Сотталушының әрекетін бағалауға жататын белгілер бойынша (мысалы, аса қатыгездік, қоғамды көрінеу сыйламау, елеулі түрде құқықтарды бұзу, туындаған ауыр салдар және т.б.) қылмыстық құқық бұзушылықтар жасағаны үшін кінәлі деп тани отырып, сот үкімнің уәжді бөлігінде жасалған әрекетте сол немесе өзге саралау белгісінің болуы туралы қорытынды жасау үшін негіз болып табылатын мән-жайларды келтіруге міндетті.

      30. Басты сот талқылауында анықталған қылмыстардың қайталануын тану негіздері үкімнің уәждеу бөлігінде жазылады. Қайталану түрі үкімнің қарар бөлігінде көрсетілуге тиіс.

      31. Бірнеше эпизодтан тұратын іс бойынша үкім шығарған кезде соттың қылмыстық құқық бұзушылықтың белгіленген мән-жайларын әр эпизод немесе қылмыстық құқық бұзушылық бойынша кінәлілік және әрекеттің заңдық бағасы туралы соттың түйіндерін растайтын оқиғалар мен дәлелдердің ретін ескере отырып, жеке баяндауға мүмкіндігі бар. Бұл ретте соттың дәлелдемелерді талдағаннан кейін және эпизодтар бойынша айыптылардың әрекеттерін саралағаннан кейін үкімнің уәждеу бөлігінде әр сотталушыға қатысты дәлелденген айыптың көлемі туралы және оның әрекеттерін түпкілікті саралау туралы жинақталған түйінді жалпы негіздегені жөн.

      32. ҚПК-нің 340-бабында көрсетілген басты сот талқылауының шегі тек айыпкерге қатысты және егер ол алдын ала тыңдау немесе басты сот талқылауы барысында өзгертілмесе, сотқа берілген айыптаудың көлемінде ғана жүргізіледі.

      Егер мемлекеттік айыптаушы айыптауды өзгертсе және жәбірленуші бұрынғы айыптауды талап етпесе, онда сот шешім шығарған кезде сот тергеуі немесе сот жарыссөздері барысында түпкілікті тұжырымдалған жаңа айыптауды басшылыққа алады.

      Мемлекеттік айыптаушы және жәбірленуші айыптаудан толық бас тартқан жағдайда уәжді қаулы шығарылып, іс бойынша іс жүргізу тоқтатылады.

      Егер мемлекеттік айыптаушы айыптаудан бас тартып, жәбірленуші бұрынғы айыптауды талап етсе, онда сот прокурорды бұдан әрі процеске қатысудан босатып, жеке айыптаушының немесе оның өкілінің қатысуымен істі қарауды жалғастырады және сотталушы сотқа берілген айыптауды негізге ала отырып, анықталған мән-жайларға орай айыптау немесе ақтау үкімін шығарады.

      Мемлекеттік айыптаушы және жәбірленуші айыптаудан ішінара бас тартқан жағдайда сот бөлек қаулы шығару арқылы істің сол бөлігінде сот ісін жүргізуді тоқтатады. Бұл қаулы айыптаудың қалған бөлігі бойынша шығарылатын үкіммен бірге шығарылады.

      Айыптау өзгертілген жағдайда, сотта мемлекеттік айыптаушының жазбаша түрде ұсынған айыптаудың жаңа уәжді тұжырымдамасы болуға тиіс. Мемлекеттік айыптаушының айыптаудан толық не бір бөлігінен бас тартуы да сотқа уәждер келтіріліп, жазбаша түрде ұсынылуы қажет.

      33. Егер сотталушыға қылмыстық заңның бірнеше баптары бойынша айып тағылса және сот басты сот талқылауы кезінде олардың кейбіреулері бойынша істі тоқтату қажеттігі туралы түйін жасаса, онда бұл туралы шешім бөлек қаулыда баяндалады, ал үкімде сотталушыны басқа қылмыстық құқық бұзушылықтар бойынша айыптаудың тоқтатылғаны көрсетіледі.

      34. Сотталушының әрекеттерін саралау мәселесін шешкеннен кейін сот үкімнің уәждеу бөлігінде ҚК-нің 52-ден бастап 64-ті қоса алғандағы баптарында, 81, 82, 83-баптарында көрсетілген қағидаларды сақтай отырып, кінәліні жазалау жөнінде түйін жасайды. Бірнеше адам айыпталған жағдайда жаза тағайындау туралы түйін әрқайсысына қатысты жеке жасалады.

      35. Айыптау үкімін шығарған кезде сот қылмыстық істе мәлімделген азаматтық талапты қарауға, ол бойынша тараптарға сөз беруге, үкімде олардың пікірін келтіруге және материалдық заңға сілтеме жасай отырып, ҚПК-нің 170-бабында көрсетілген шешімдердің бірін қабылдауға міндетті. Қойылған талап толық не ішінара қанағаттандырылған жағдайда үкімде оны өз еркімен орындау үшін мерзім белгіленеді.

      Егер сот өз әрекеттерімен мүліктік зиян келтірген бірнеше сотталушыға қатысты істі қараса, онда үкімде дәлелдерін келтіре отырып, өндіріп алу азаматтық-құқықтық жауапкершіліктің ортақ немесе үлестік нысанында жүзеге асырылатынын көрсетеді.

      Азаматтық талап арыз бойынша жан-жақты есеп-қисап жүргізу мүмкін болмаған жағдайда және бұл мән-жай қылмыстық құқық бұзушылықты саралауға әсер етпесе, сот уәждерін көрсете отырып, азаматтық талапкердің талап арызды қанағаттандыруға құқығын танып, оның мөлшері жөніндегі мәселені азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарауға тапсырады.

      Талап арыздан бас тартуды қабылдау туралы мәселені шешкен кезде сот бұл әрекеттердің заңға қайшы келмейтінін, басқа адамдардың құқықтары мен заңмен қорғалатын мүдделерін бұзбайтынын тексереді. Бұл ретте ҚПК-нің 169-бабының үшінші бөлігіне сәйкес соттың талап арыздан бас тарту бойынша іс жүргізуді тоқтату туралы қаулыны сот талқылауының кез келген уақытында, бірақ үкім шығару үшін кеңесу бөлмесіне кеткенге дейін қабылдайтынын ескерген жөн.

      36. Қылмыстық іс бойынша азаматтық талап арыз берілген кезде мемлекеттік салықтан тек талапкер босатылатынын ескере отырып, сот талап арыз толық не ішінара қанағаттандырылған жағдайда, Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің 117-бабының бірінші бөлігінің негізінде жауапкерден (жауапкерлерден) мемлекет кірісіне толық не талап арыздың қанағаттандырылған бөлігіне қарай мемлекеттік бажды өндіру туралы мәселені шешеді.

      Осыдан кейін заттай дәлелдемелердің мәселесі және процестік шығындар туралы шешімдердің уәждері келтіріледі, бұл ретте сот ҚПК-нің 118-бабы үшінші бөлігінің, 177, 178-баптарының талаптарын басшылыққа алады.

      ҚПК-нің 173-бабында көзделген жәбірленушілердің кейбір санаттарына өтемақыны "Жәбірленушілерге өтемақы қоры туралы" Қазақстан Республикасының 2018 жылғы 10 қаңтардағы № 131-VI Заңының (бұдан әрі – Қор туралы заң) ережелеріне сәйкес қылмыстық қудалау органының шешімі негізінде бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті орган жүргізеді. Сотталушыға регрестік талаптар бойынша Жәбірленушілерге өтемақы қорынан (бұдан әрі - Қор) өтемақы ретінде төленген ақшаны қайтару туралы, Қорға мәжбүрлі төлемдерді өндіріп алу туралы шешім және олардың мөлшері де айыптау үкімінің қарар бөлігінде көрсетілуі тиіс. Мәжбүрлі төлем мөлшері нормалары 2018 жылғы 1 шілдеден бастап қолданысқа енгізілетін ҚК-нің 98-1, 98-2-баптарында көзделген тәртіппен айқындалады.

      Ескерту. 36-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      36-1. Сотталған адамдардан Қорға мәжбүрлі төлемді өндіріп алуды сот ҚК-нің 98-1 және 98-2-баптарының және Қор туралы заңның нормаларына сәйкес жүзеге асыруы тиіс.

      Мәжбүрлі төлемді өндіріп алу сот әрбір айыптау үкімін шығарған кезде және әрбір сотталған адамнан, оның ішінде адамдар тобы қылмыстық құқық бұзушылық жасаған кезде де міндетті болып табылады.

      Қылмыстық құқық бұзушылықтар жиынтығы кезінде сотталған адамнан неғұрлым ауыр қылмыстық құқық бұзушылықтың тиісті санатына сәйкес келетін мәжбүрлі төлем өндіріп алынады.

      ҚК-нің 58-бабының алтыншы бөлігінің қағидаларына сәйкес қылмыстық құқық бұзушылықтардың жиынтығы бойынша жаза тағайындаған кезде сот екі үкім бойынша бір мәжбүрлі төлем өндіру туралы шешім қабылдауы тиіс. Егер бірінші үкім бойынша адам неғұрлым ауыр қылмыстық құқық бұзушылық бойынша сотталып, одан тиісті мәжбүрлі төлем өндірілген болса, онда соңғы үкіммен мәжбүрлі төлем қайтадан өндірілмейді. Егер соңғы үкім бойынша адам неғұрлым ауыр қылмыстық құқық бұзушылық бойынша сотталатын болса, онда мәжбүрлі төлем сомасы сол қылмыстық құқық бұзушылық санатына сәйкес бірінші үкім бойынша өндірілген төлем есепке алына отырып өндіріледі.

      Мәжбүрлі төлем сот арқылы қандай да бір ерекшеліктерсіз өндіріп алынады. Қылмыстық заң мәжбүрлі төлемнен босату үшін негіздерді қамтымайды. Мәжбүрлі төлемді өндіріп алу үшін іс бойынша жәбірленушінің бар-жоғы, азаматтық талап қою, не оның жоқтығы, залалды өтеу және өзге де мән-жайлар құқықтық маңызға ие емес.

      Мәжбүрлі төлем 2018 жылғы 30 маусымнан кейін жасалған қылмыстық құқық бұзушылықтар бойынша жүргізіледі.

      Мәжбүрлі төлемнің мөлшерін анықтау кезінде қылмыстық әрекет жасалған кезде қолданылған айлық есептік көрсеткішті негізге алу керек.

      Егер бірінші сатыдағы сот айыптау үкімін шығару кезінде сотталған адамнан мәжбүрлі төлемді өндіріп алмаған жағдайда, апелляциялық сатыдағы сот оны прокурордың өтінішхаты (наразылығы) немесе жәбірленушінің шағымы бойынша өндіруге құқылы.

      Ескерту. Нормативтік қаулы 36-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      37. Үкімнің барлық бөліктері логикалық байланысты құжатты құрайтын болғандықтан, айыптау үкімінің қарар бөлігі ҚПК-нің 398-бабының талаптарына сәйкес келіп, кіріспе және сипаттау-уәждеу бөліктерінен туындауы тиіс. Үкімнің қарар бөлігінде шешілуге тиіс мәселелер заңда аталған тәртіппен баяндалады. Үкімнің қарар бөлігіндегі сотталушыны кінәлі деп тану туралы шешім қылмыстық заң (бап, бөлік, тармақ) көрсетіліп, сипаттау-уәждеу бөлігінде көрсетілген айыптау тұжырымдамасынан туындайды.

      Сонымен бірге, айыптау үкімінің қарар бөлігінде: сотталушы кінәлі деп танылған әр қылмыстық құқық бұзушылық үшін, ал тиісті жағдайларда қылмыстық құқық бұзушылықтың жиынтығы және үкімдердің жиынтығы бойынша тағайындалған негізгі және қосымша жазаның түрі мен мөлшері; шартты түрде сотталудың, шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың күшін жою немесе күшінде қалдыру туралы шешім; сотталушыны мемлекеттік наградаларынан, атақтарынан, сыныптық шенінен, дипломатиялық дәрежесінен, біліктілік сыныбынан айыру туралы; бұлтартпау шарасы туралы; жазаны есептеудің басталуы туралы; алдын ала қамауда болуын есепке алу туралы; мәжбүрлеп емдеуді тағайындау және сотталушыға қамқоршылық белгілеу туралы; қылмыстың қайталану түрі туралы көрсетілуі тиіс.

      Қылмыстық заңның бірнеше баптары бойынша бірнеше адам сотталған жағдайда олардың әрқайсысына алдымен кінәлі болып танылған әр қылмыстық құқық бұзушылық үшін, содан кейін әрқайсысына қылмыстық құқық бұзушылықтардың жиынтығы бойынша, негіздер болған жағдайда үкімдердің жиынтығы бойынша жаза тағайындалады.

      Жаза ретінде бас бостандығынан айыру тағайындалған кезде сот үкімнің қарар бөлігінде оның мерзімі (жылдар санын жазбаша жазып), сотталушы жазасын өтеуге тиіс мекеме режимінің түрі, оны есептеудің басталуы, қамауда болған уақытын есепке алу туралы көрсетуі тиіс. Бас бостандығынан айыруды өтеудің тәртібі (белгілі бір режимдегі қылмыстық-атқару жүйесінің мекемесінде) түпкілікті жаза тағайындалғаннан кейін ғана көрсетіледі.

      38. Осы қылмыстық құқық бұзушылық үшін заңда көзделген жазаға қарағанда неғұрлым жеңіл жаза тағайындалған жағдайда немесе баптың санкциясында міндетті ретінде көзделген қосымша жазаны қолданбаған жағдайда үкімнің қарар бөлігінде ҚК-нің 55-бабының негізінде жаза тағайындалғаны көрсетіледі. Бірнеше қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны үшін кінәлі адамға жаза: бір немесе жасаған әрбір қылмыстық құқық бұзушылығы үшін алдымен ҚК-нің 55-бабы қолданылып, ал одан кейін ҚК-нің 58-бабының ережелері бойынша тағайындалады.

      39. Шартты соттау қолданғанда сот пробациялық бақылауды бас бостандығынан айырудың барлық тағайындалған кезеңіне, ал кәмелетке толмағандарға алты айдан бір жылға дейінгі мерзімге белгілейді. Пробациялық бақылау ҚК-нің 44-бабының екінші бөлігінде көрсетілген міндеттерді сотталушының орындауын қамтиды. Бірнеше қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамға ҚК-нің 63-бабы негізінде, шартты жаза тағайындау туралы шешім тек оған түпкілікті жаза тағайындалғаннан кейін ғана көрсетіледі.

      40. Сотталушыны заңда көрсетілген жағдайларда жазадан босату қажеттілігі туралы түйін жасай отырып, сот айыптау үкімінің қарар бөлігінде оны қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны үшін кінәлі деп танып, жаза тағайындап, содан кейін заңға сілтеме жасай отырып, жазаны өтеуден босату туралы көрсетеді.

      Айыптау үкімін жаза тағайындаусыз шығарған кезде сот үкімнің қарар бөлігінде кінәлі деп тану туралы, заңға сілтеме жасап, жазаның тағайындалмайтыны туралы, ал кәмелетке толмағанға қатысты тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шараларын тағайындау туралы шешімді көрсетеді.

      Адамды қылмыстық жауаптылықтан босату жөніндегі айыптау үкімінің қарар бөлігінде сотталушыны қылмыстық құқық бұзушылық жасауда кінәлі деп тану туралы және заңға сілтеме жасап, оны қылмыстық жауаптылықтан босату туралы шешім қамтылады.

      Айыптау үкімін жазаны тағайындап және оның орындалуын кейінге қалдыра отырып шығарған кезде сот сотталушыны қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны үшін кінәлі деп таниды, жаза тағайындайды және заңға сілтеме жасап, жазаны өтеу мерзімін кейінге қалдыру туралы шешімді тұжырымдайды және кейінге қалдырудың уақытын көрсетеді.

      Айыптаудың толық дәлелденбегенін тани отырып, сот айыптау үкімінің қарар бөлігінде дәлелденген қылмыстық құқық бұзушылықтарды жасағаны үшін соттау туралы шешімнен басқа, қылмыстық құқық бұзушылықтың жекелеген эпизодтары және қылмыстық заңның баптары бойынша ақтау туралы шешімді негіздерін көрсете отырып тұжырымдайды.

      41. Айыптау үкімінің қарар бөлігінде үкім заңды күшіне енгенге дейін сотталушыға қатысты бұлтартпау шарасы туралы соттың шешімі әрқашанда қамтылуы тиіс. Бұл ретте қылмыстық жауаптылықтан босатып, жаза тағайындаусыз, жазадан босатып, бас бостандығынан айырумен байланысты емес жаза тағайындау немесе бас бостандығынан айыру және басқа да шартты жазалар тағайындау жөнінде айыптау үкімін шығарған кезде үкімнің қарар бөлігінде сотталушыны қамаудан дереу босату туралы шешім көрсетілуі тиіс екенін ескерген жөн.

      42. Мүлікті тәркілеу түріндегі қосымша жазаны тағайындау кезінде сот үкімнің қарар бөлігінде тәркіленуге жататын мүліктің көлемін көрсетеді. Тәркілеу тәртібі "Қылмыстық жаза тағайындаудың кейбір мәселелері туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2015 жылғы 25 маусымдағы № 4 нормативтік қаулысында айқындалған.

      43. Азаматтық талап бойынша шешім қабылдай отырып, сот үкімнің қарар бөлігінде өндірілуге жататын соманы көрсетіп, азаматтық талапты толық не ішінара қанағаттандыру не азаматтық талапкердің талапты қанағаттандыруға құқығын тану және оның мөлшері туралы мәселені азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарауға беру туралы не азаматтық талапты қанағаттандырудан бас тарту не азаматтық талапты қарамай қалдыру туралы, жауапкерден (жауапкерлерден) мемлекет кірісіне өндірілуге жататын мемлекеттік баждың мөлшері туралы, үкімді азаматтық талап бөлігінде өз еркімен орындау үшін мерзім белгілеу туралы шешімді көрсетеді.

      Бірнеше сотталушыларға қойылған азаматтық талапты қанағаттандырған кезде, сот үкімнің қарар бөлігінде қандай нақты сомалар және кімнен, ортақ немесе үлестік тәртіппен өндірілуге жататынын көрсетеді.

      44. Айыптау үкімінің қарар бөлігінде соттың заттай дәлелдемелердің тағдыры және процестік шығындарды бөлу туралы қабылдаған шешімдері көрсетіледі. Заттай дәлелдемелер туралы шешімді тұжырымдай отырып, сот заттардың қайсысы жойылуға, қайсысы заңды иелеріне немесе өтінішхаттары бойынша мүдделі адамдар мен мекемелерге тапсырылуға, қайсысы мемлекет кірісіне алынуға, қайсысы істе қалуға жататынын нақты көрсетеді. Процестік шығындар туралы мәселе бойынша үкімнің қарар бөлігінде олардың қандай мөлшерде және кімге жүктелетіні немесе мемлекет есебіне қабылданатыны көрсетіледі.

      Үкімнің осы бөлігінде қорғалатын адамдарға қатысты қауіпсіздік шараларын жүзеге асыруды жалғастыру қажеттігінің бар-жоғы, азаматтық талап қоюды немесе мүлікті тәркілеуді қамтамасыз ету жөніндегі шаралар қабылданған болса, оларды сақтау туралы шешімді көрсетуі қажет.

      Апелляциялық шағымданудың немесе прокурордың үкімге өтінішхат келтіруінің тәртібі мен мерзімдері де осында түсіндіріледі.

      45. Бас бостандығынан айыруға сотталғанның, сондай-ақ жәбірленушінің қараусыз қалған кәмелетке толмаған балаларына, қарт ата-аналарына, асырауындағы өзге адамдарға жағдай жасау мәселелері, сондай-ақ олардың мүлкі мен үйлерін қорғау мәселелері үкімде емес, үкіммен бірге шығарылатын жеке қаулыда шешіледі.

      Заңдық көмек көрсету үшін бөлінген қорғаушыларға төленетін ақының мөлшері туралы мәселелерді сот мүдделі адамдардың арыздары бойынша бөлек қаулымен шешіп, оны үкіммен бірге немесе үкімді жариялағаннан кейін шығарады.

      46. Бұйрық арқылы іс жүргізу тәртібімен шығарылған айыптау үкімінің құрылымы мен мазмұны ҚПК-нің 629-5-бабының талаптарына сәйкес келуге тиіс.

      47. ҚПК-нің 394-бабының екінші бөлігінде ақтау үкімін шығару негіздерінің түпкілікті тізбесі белгіленгенін соттардың ескергені жөн. Ол бойынша сотқа тапсырылған айыптау немесе айыптау тарапы алдын ала тыңдау немесе басты сот отырысы талқылауында өзгерткен айыптау бойынша сот сотталушыны қылмыстық құқық бұзушылық жасамағанын мойындай отырып кінәсіз деп таниды.

      Егер сотталушы өзіне тағылған әрекетті жасамаса не егер аталған зардаптар зиян келтірілген адамның әрекеттерінен туындаса, не ешкімнің еркіне байланысты емес, мысалы, табиғат күштерінің әрекеті салдарынан туындаған жағдайда, қылмыстық құқық бұзушылық оқиғасының болмауына байланысты ақтау үкімі шығарылады.

      Егер әрекетті сотталушы жасаса, бірақ ол қылмыстық заңмен қылмыстық әрекет болып танылмаса; ол жасаған әрекетте қылмыстық құқық бұзушылық белгілері тек формальды түрде орын алып, өзінің маңызы шамалы болуына байланысты қоғамға қауіп төндірмейтін болса; қылмыстық құқық бұзушылық құрамының болуын тану үшін заңда көзделген шарттар болмаса (әрекет бірнеше рет қайталанса, заңда көрсетілген салдарлардың белгілері орын алмаса және т.б.); әрекет қажетті қорғану немесе аса қажеттілік күйінде жасалса; адам қылмыстық құқық бұзушылықты жасаудан өз еркімен бас тартса және т.б. жағдайларда қылмыстық құқық бұзушылық құрамының болмауына байланысты ақтау үкімі шығарылады.

      Егер қоғамдық қауіпті әрекет және оның салдарларының фактісі анықталса, бірақ сот отырысында ұсынылған және зерделенген дәлелдемелер оларды сотталушының жасағанын жоққа шығарса немесе растамаса, сот қылмыстық құқық бұзушылық жасаудың дәлелденбеуіне байланысты ақтау үкімін шығарады.

      48. Алдын ала тыңдау кезінде ҚПК-нің 35-бабы бірінші бөлігінің 1) және 2) тармақтарында көрсетілген мән-жайлар анықталған жағдайда (қылмыстық құқық бұзушылық оқиғасының болмауы; іс-әрекетте қылмыстық құқық бұзушылық құрамының болмауы) сот дау болмаған кезде ҚПК-нің 327-бабының негізінде іс бойынша іс жүргізуді тоқтату туралы қаулы шығарады. Басты сот талқылауында нақ сол мән-жайлар анықталған жағдайда сот талқылауын соңына дейін жеткізіп, ақтау үкімін шығарады.

      49. Ақтау үкімінің сипаттау-уәждеу бөлігі ҚПК-нің 399-бабының талаптарына сәйкес келуі тиіс және сот жарыссөздері кезінде айыптау тарапынан қолдау тапқан айыптаудың тұжырымдамасын, істің мән-жайларының сипаттамасын, оларды сот қалай анықтағанын, дәлелдемелер мен олардың талдауын, айыптау негізіне алынған дәлелдемелерді соттың қабылдамау уәждерін және айыптаудың расталмағыны туралы соттың қорытынды түйінін қамтуы тиіс.

      Ақтау үкімінде ақталған адамның кінәсіздігіне күмән тудыратын тұжырымдамаларды қолдануға жол берілмейді.

      Қылмыстық заңның бір немесе бірнеше баптарымен сараланатын бірнеше қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны үшін айыпталған адамға қатысты ақтау үкімі шығарылған жағдайда сот үкімнің сипаттау-уәждеу бөлігінде уәждерді келтіре отырып, айыптаудың әр бабы немесе эпизоды бойынша тиісті ақтау негізін келтіре отырып, айыптауды негізсіз деп тану туралы түйін жасауы тиіс.

      Бірнеше адамға қатысты ақтау үкімі шығарылған жағдайда сот үкімнің сипаттау-уәждеу бөлігінде дәлелдемелердің талдауын келтіре отырып, әрқайсысына қатысты негіздерді көрсетіп, ақтау туралы түйінін негіздеуі тиіс.

      50. Сот ақтау үкімін шығара отырып, ақтаудың негіздеріне қарай азаматтық талап қою бойынша уәждерін келтіріп:

      қылмыстық құқық бұзушылық оқиғасы болмаса немесе оны сотталушының жасағаны дәлелденбесе, азаматтық талап қоюды қанағаттандырудан бас тарту туралы;

      сотталушының әрекетінде қылмыстық құқық бұзушылық құрамы болмаса, азаматтық талап арызды қарамай қалдыру туралы шешім қабылдайды.

      51. ҚК-нің 10-бабының төртінші бөлігінде, 19-бабының төртінші бөлігінде, 23-бабында, 26, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38-баптарының бірінші бөліктерінде, 253 (2-тармағы), 366, 367 (1-тармағы), 375, 376, 378, 421, 432, 434-баптарына ескертпелерде көрсетілген әрекеттер, сондай-ақ ҚК-нің 16-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген адамдар немесе ҚК-нің 15-бабына сәйкес қылмыстық жауаптылық басталатын жасқа толмаған адамдар жасаған әрекеттер қылмыстық құқық бұзушылық болып табылмайтыны және қылмыстық жауаптылыққа әкеліп соқтырмайтыны туралы соттарға түсіндірілсін.

      Қылмыстық жауаптылықты жоятын аталған мән-жайлар айқындалған жағдайда сот ҚПК-нің 391-бабының екінші бөлігінде көзделген жағдайларды қоспағанда, әрекетте қылмыстық құқық бұзушылық құрамының болмауына байланысты ақтау үкімін шығарады.

      52. Ақтау үкімінің қарар бөлігінде шешілетін мәселелер ҚПК-нің 400 және 401-баптарында көзделген тәртіп бойынша баяндалады.

      Ақтау үкімінің қарар бөлігін жазған кезде сот "үкім етті" деген сөзден кейін сотталушының атын, әкесінің атын, тегін қылмыстық жауаптылыққа тартылған қылмыстық заңды (бапты, бөлікті, тармақты), оны кінәсіз деп тану туралы және оны ақтау туралы шешімді негіздеп көрсетеді.

      Қылмыстық заңның бір бабымен сараланған бірнеше қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны (мысалы, бірнеше ұрлық немесе жалғасып жатқан қылмыстық құқық бұзушылықтың эпизодтары) үшін кінәлі деп танылған адамға қатысты ақтау үкімі шығарылып, олар бойынша ақтау негіздері әртүрлі болған жағдайда үкімнің қарар бөлігінде заңда көрсетілген қандай негіздер және жасаған қылмыстық құқық бұзушылықтың қайсысы бойынша ақталғаны көрсетіледі.

      53. Сонымен бірге, ақтау үкімінің қарар бөлігінде: ақталғанның ҚПК-нің 39-бабына сәйкес қылмыстық процесті жүргізуші органдарының заңсыз әрекеттерімен келтірілген зиянды өтеу құқығын тану туралы; азаматтық талап қою бойынша; бұлтартпау шараларының күшін жою туралы; егер мүлікті тәркілеуді қамтамасыз ету жөніндегі, сондай-ақ зиянды өтеуді қамтамасыз ету жөніндегі шаралар қабылданса, олардың күшін жою туралы; ҚПК-нің 118-бабының үшінші бөлігінің негізінде заттай дәлелдемелердің тағдыры туралы; ҚПК-нің 178-бабының талаптарына сәйкес процестік шығындарды бөлу туралы шешімдер қамтылуы тиіс. Азаматтық талап қою қаралмай қалған жағдайда оны қамтамасыз ету шараларының күші жойылмайды.

      Ақтау үкімі қылмыстық құқық бұзушылықтың жасалғаны дәлелденбегендіктен шығарылған жағдайда, сот үкімнің қарар бөлігінде қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамды анықтауға шаралар қолдану үшін істі прокурорға жіберу туралы шешімін көрсетуі тиіс.

      54. Алқабилердің қатысуымен қаралған істер бойынша үкімді ҚПК-нің 68-тарауында белгіленген тәртіппен төрағалық етуші шығарады. Бұл ретте, үкімнің мазмұны ҚПК-нің 658-бабының талаптарына сәйкес болуға тиіс.

      55. Мыналардың күші жойылды деп танылсын:

      1) "Сот үкімі туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2002 жылғы 15 тамыздағы № 19 нормативтік қаулысы;

      2) "Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының "Сот үкiмi туралы" 2002 жылғы 15 тамыздағы № 19 нормативтiк қаулысына өзгерiс енгiзу туралы" Қазақстан Республикасы Жоғары Сотының 2006 жылғы 9 наурыздағы № 2 нормативтік қаулысы;

      3) "Сот үкімі туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2002 жылғы 15 тамыздағы № 19 нормативтік қаулысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2010 жылғы 25 маусымдағы № 17 нормативтік қаулысы.

      56. Конституцияның 4-бабына сәйкес осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, жалпыға бірдей міндетті болып табылады және 2018 жылғы 1 қыркүйектен бастап қолданысқа енгізілетін 4-тармақтың үшінші абзацын қоспағанда, алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының Төрағасы
Ж.Асанов
      Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының судьясы,
жалпы отырыс хатшысы
Г.Әлмағамбетова