ИПС "Әділет"

Қазақстан Республикасы Экологиялық кодексінің 365-бабы 3-тармағының 1) тармақшасына, "Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы" Заңының 6-бабы 1-тармағының 1) тармақшасына сәйкес", Мақат аудандық мәслихаты ШЕШІМ ҚАБЫЛДАДЫ:

1. Осы шешімнің қосымшасына сәйкес Мақат ауданының 2024-2028 жылдарға арналған коммуналдық қалдықтарды басқару бағдарламасы бекітілсін.

2. Осы шешім оның алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Мәслихат төрағасы

А. Шаңғалаев

МАҚАТ АУДАНЫНЫҢ 2024-2028 ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН КОММУНАЛДЫҚ ҚАЛДЫҚТАРДЫ БАСҚАРУ ЖӨНІНДЕГІ БАҒДАРЛАМАСЫ МАЗМҰНЫ

ТЕРМИНДЕР ЖӘНЕ АНЫҚТАМАЛАР 4

БАҒДАРЛАМА ПАСПОРТЫ 6

КІРІСПЕ 7

1. МАҚАТ АУДАНЫНДАҒЫ КОММУНАЛДЫҚ ҚАЛДЫҚТАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ АҒЫМДЫҚ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ 8

1.1 Коммуналдық қалдықтарды басқару жүйесінің жалпы сипаттамасы 8

1.2 Коммуналдық қалдықтарды басқарудың қолданыстағы жүйесін бағалау (сипаттау) 10

1.3 Коммуналдық қалдықтарды басқару саласын дамыту бойынша іс-шаралар 11

1.4 Коммуналдық қалдықтарды басқару саласындағы күшті және әлсіз жақтарын, мүмкіндіктері мен қатерлерін талдау 12

2. МАҚСАТЫ, МІНДЕТТЕРІ ЖӘНЕ МАҚСАТТЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ 13

2.1 Бағдарламаның мақсаты және міндеттері 13

3. ҚОЙЫЛҒАН МАҚСАТ ПЕН МІНДЕТТЕРГЕ ЖЕТУ ЖОЛДАРЫНЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ 14

3.1. Коммуналдық қалдықтарды басқарудың қолданыстағы жүйесін экологиялық заңнама талаптарына сәйкестендіру 14

3.2. Қалдықтарды бөлек жинауды ендіру және контейнерлік алаңдарды санитарлық нормаларға келтіру 15

3.3 Коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату жүйесін дамыту 18

3.4 Мақат ауданындағы ТҚҚ полигонды жаңғырту 20

3.5. Тұрғындардың, мемлекеттік мекемелердің және басқа да заңды тұлғалардың хабардарлығын жоғарылату 22

4. ҚАЖЕТТІ РЕСУРСТАР 23

5. БАҒДАРЛАМАНЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ МОНИТОРИНГІ ................................... 24

6. БАҒДАРЛАМАНЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ БОЙЫНША ІС-ШАРАЛАР ЖОСПАРЫ 25

ТЕРМИНДЕР ЖӘНЕ АНЫҚТАМАЛАР

Биоыдырайтын қалдықтар - анаэробты немесе аэробты ыдырауға қабілетті қалдықтар, соның ішінде бау-бақша және саябақ қалдықтары, сондай-ақ тамақ өнеркәсібінің қалдықтарымен салыстырылатын тамақ қалдықтары, макулатура.

Қалдықтарды көму – қалдықтарды алу ниетінсіз, шектеусіз мерзім аралығында қауіпсіз сақтау үшін арнайы бекітілген орындарда жинау.

Коммуналдық қалдықтар – тұтыну қалдықтары, құрамына кіретіндер:

1) аралас қалдықтар және қағаз және картон, шыны, металл, пластмасса, органикалық қалдықтар, ағаш, тоқыма, қораптар, пайдаланылған электрлік және электрондық жабдықтар, батареялар мен аккумляторлар секілді үй шаруашылығында бөлек жиналған қалдықтар;

2) аралас қалдықтар және өзінің сипаты мен құрамы бойынша үй шаруашылығындағы қалдықтарға ұқсас болып келетін басқа көздерден бөлек жиналған қалдықтар.

Ірі көлемді қалдықтар – шаруашылық әрекет барысында (тұрмыстық техника, жиһаз және басқалары) өзінің тұтынушылық қасиетін жойған және өзінің көлемі бойынша тек мамандандырылған көлік құралдарымен ғана тасымалдау мүмкіндігі бар тұтыну қалдықтары.

Тұтыну қалдықтары – адамның тіршілігі барысында түзілген қалдықтар, толық немесе ішінара өзінің тұтынушылық қасиетін жойған өнімдер және (немесе) бұйымдар, олардың қораптары және басқа заттар немесе олардың қалдықтары, агрегатты күйіне қарамастан, пайдалану мерзімі немесе жарамдылық мерзімі өтіп кеткен, сонымен қатар, меншік иесі өз бетінше немесе құжат арқылы тұтыну қалдығы разрядына өткен қалдықтар.

Электрондық және электрлік жабдық қалдықтары – Жарамсыз немесе қолданыстан шыққан, қалдық қатарына жатқызылатын электрондық және электрлік жабдықтар, сонымен қатар, оның тораптары, бөліктері, бөлшектері.

Тамақ қалдықтары - тамақ өнімдерін өндіру және тұтыну нәтижесінде пайда болатын, тамақ өнеркәсібінде түзілетін қалдықтармен салыстырылатын қалдықтар.

Қалдықтарды көму полигондары -. қалдықтарды алу ниетінсіз, арнайы жабдықталған, экологиялық, құрылыс және санитарлық-эпидемиологиялық талаптарға сәйкес келетін орынға тұрақты орналастыру.

Қалдықтарды бөлек жинау - ары қарай мамандандырылған басқаруды жеңілдету мақсатында түрлері немесе топтары бойынша бөлек жиналған қалдықтар. .

Қалдықтарды жинау – жеке және заңды тұлғалардан мамандандырылған ұйымдарға ары қарай қайта қалпына келтіруге немесе жоюға бағыттау мақсатында қалдықтарды қабылдауды ұйымдастыру бойынша іс-әрекеттер.

Құрылыс қалдықтары - ғимараттарды, құрылыстарды, өнеркәсіптік нысандарды, жолдарды, инженерлік және басқа коммунакциялардың құрылысы немесе оларды бұзу, сұрыптау, қайта жабдықтау, жөндеу (соның ішінде капиталдық) барысында түзілетін қалдықтар.

Тұрмыстық қатты қалдықтар - қатты күйдегі коммуналдық қалдықтар.

Қалдықтарды тасымалдау – жинау, сұрыптау, қайта өңдеу, қалпына келтіру және (немесе) жою барысында түзілген, жинақталған қалдықтарды мамандандырылған көлік құралдары көмегі арқылы тасымалдаумен байланысты іс-әрекеттер.

Қалдықтар жою – термиялық, химиялық немесе биологиялық үдерістер нәтижесінде көлемі маңызды түрде төмендейтін және (немесе) қалдықтардың физикалық жай-күйі мен химиялық құрамы өзгеретін, бірақ өнім өндіру немесе энергия алу мақсатында қолданылмайтын қалдықтарды жою тәсілі.

Қалдықтарды басқару - қалдықтар түзілгеннен бастап, соңғы жойғанға дейінгі жүзеге асырылатын опеарциялар.

Тұрмыстық қатты қалдықтарды жинаудың орталықтандырылған жүйесі – меншік нысаны және іс-әрекет түріне қарамастан, тұрғын үйлерде және (немесе) жеке тұрған ғимараттарда (құрылыстарда) тұратын немесе өзінің іс-әрекетін жүзеге асыратын, сонымен қатар, меншік иелігінде контейнерлік алаңдары мен контейнерлері жоқ, немесе жалпы пайдаланылатын жерде тұрмыстық қатты қалдықтарды жинау және тасымалдау қызметін жүзеге асыру үшін контейнерлік алаңдары мен контейнерлері бар жеке және заңды тұлғаларды қамтамасыз ету мақсатында жергілікті атқарушы органмен ұйымдастырылатын жүйе.

БАҒДАРЛАМА ПАСПОРТЫ

Атауы	Мақат ауданының 2024-2028 жылдарға арналған коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі бағдарламасы
Әзірлеуге арналған негіздеме	Қазақстан Республикасының Экологиялық Кодексі. 2021 жылдың 2-қаңтарындағы № 400-VI ҚРЗ Жергілікті атқарушы органдарға коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі Бағдарламаны әзірлеу бойынша әдістемелік ұсынымдар, ҚР Экология және табиғи ресурстар министрлігінің 18.05.2023 ж. №154п бұйрығы.
Бағдарламаны әзірлеуге жауапты мемлекеттік орган	"Мақат ауданының тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, жолаушылар көлігі, автомобиль жолдары және тұрғын үй инспекциясы бөлімі" ММ
Бағдарлама мақсаты	Мақат ауданының коммуналдық қалдықтарды басқарудың қолданыстағы жүйесін экологиялық заңнама талаптарына сәйкестендіру және коммуналдық қалдықтарды жинау, сұрыптау, тасымалдау және көму бойынша инфрақұрылымды жаңғырту.
Бағдарлама міндеттері	1.Мақат ауданының коммуналдық қалдықтарды басқарудың қолданыстағы жүйесін экологиялық заңнама талаптарына сәйкестендіру. 2.Қалдықтарды бөлек жинауды енгізу 3. Коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату жүйесін дамыту 4.Мақат ауданындағы ТҚҚ полигонын жаңғырту. 5.Қалдықтарды бөлек жинауды қоса алғанда, жинау, кәдеге жарату және қайта өңдеудің дұрыс жүйесі туралы тұрғындардың хабардарлығын жоғарылату
Қаржыландыру көздері	Республикалық және жергілікті бюджет, инвесторлардың жеке қаржылары
Қаржыландыру көлемі	*Қаржыландыру көздерінің шығындар сомасы 2025-2027 жж арналған Атырау облысы бойынша қоршаған ортаны қорғау жөніндегі іс-шаралар жоспары шеңберінде Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қаржылық жылға республикалық және жергілікті бюджеттен бекіту және нақтылау ескере отырып, түзетулер енгізілетін болады.
Бағдарлама орындаушылары	Мақат ауданының әкімдігі, Мақат және Доссор кенттерінің әкімдіктері, Бәйгетөбе ауылдық округының әкімдігі, Мақат ауданының мәслихаты, қалдықтарды басқару саласындағы мамандандырылған ұйымдар, жергілікті тұрғындар және басқа да мүделлі тараптар.
Кезең	5 жыл: 2024 – 2028 жж

КІРІСПЕ

Мақат ауданы Атырау облысының шығысының шеткі аймағында орналасқан, Жылыой, Қызылқоға аудандарымен шектеседі және Атырау қаласына іргелес жатқан аудан. Атырау қаласынан Мақат ауданының орталығы Мақат кентіне дейін 130 км. Мақат ауданының құрамына 2 кент (Мақат және Доссор) және бір ауылдық округ (Бәйгетөбе) кіреді.

Мақат ауданының тұрғындарының саны 2023 жылдың 1 қаңтарындағы мәліметтер бойынша 29 635 адам.

Қазақстан Республикасында қалдықтарды басқару мәселелері өте өткір мәселелердің қатарына жатады. "Жасыл экономикаға" өту тұжырымдамасының шеңберіндегі басты бағыттардың бірі қалдықтарды басқару жүйесін қалыптастыру және жетілдіру боылп табылады. Тұжырымдаманың коммуналдық қалдықтарды басқару бөлігіндегі тиімділікті көрсететін мақсаттық индикаторлары – экологиялық және санитарлық талаптарға жауап беретін полигондармен тұрғындарды 100% қамту және 2030 жылға дейін қайта өңделген қалдықтардың үлесін 40% жеткізу қарастырылған. 2025 жылға дейін "Жасыл Қазақстан" атты ұлттық жоба да бекітілген. Ұлттық жобада келесі көрсеткіштер бекітілген: 2025 жылға дейін бөлек жинау мен қамту 80%, 2025 дейін қалдықтардың түзілу көлемінен ТҚҚ қайта өңдеу және кәдеге жарату үлесі - 34% арттыру қажет.

2021 жылдан 2025 жылдар аралығында Мақат ауданының даму бағдарламасына сәйкес негізгі мақсаттарының бірі өңірдегі экологиялық жағдайды жақсарту болып табылады. Осы бағдарлама шеңберінде тұрмыстық қатты қалдықтарды (ТҚҚ) қайта өңдеу және кәдеге жарату бойынша нақты көрсеткіштер, яғни 2025 жылға дейін 33% жеткізу көзделген. Көрсетілген кезеңде экологиялық талаптарға полигондарды сәйкестендеу бойынша іс-шаралар алдын-ала қарастырылған.

Коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі осы бағдарлама (ары қарай бағдарлама) ұлттық стратегиялық, бағдарламалық құжаттардағы бағыттарды, Мақат ауданының 2011-2025 жылдарға арналған даму бағдарламасын, сонымен қатар ауданның қазіргі жағдайын ескере отырып, Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексінің талаптарын орындау, коммуналдық қалдықтарды басқару саласындағы мемлекеттік саясатты жүзеге асыру мақсатында әзірленген.

Бағдарламаны әзірлеуде Мақат ауданының коммуналдық қалдықтарын басқарудың ағымдық жағдайын талдау арқылы мәселелер айқындалып, экологиялық заңнама талаптарына сәйкес коммуналдық қалдықтарды басқару жүйесін жаңғыртуға бағытталған шаралар кешені әзірленді.

1.МАҚАТ АУДАНЫНДАҒЫ КОММУНАЛДЫҚ ҚАЛДЫҚТАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ АҒЫМДЫҚ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ

1.1 Коммуналдық қалдықтарды басқару жүйесінің жалпы сипаттамасы

Мақат ауданында тұрмыстық қатты қалдықтардың (ТҚҚ) түзілу көлемі орташа есеппен жылына 9000 тн құрайды.

1-суретте Мақат ауданының соңғы үш жылындағы түзілген ТҚҚ көлемі туралы ақпараттар берілген.

РИС

1-сурет. Мақат ауданындағы 2020-2022 жж түзілген ТҚҚ көлемі

Мақат ауданында қалдықтарды бөлек жинау және қалдықтарды сұрыптау қуаттылығының болмауына байланысты, барлық коммуналдық қалдықтар көмуге жіберіледі.

Коммуналдық қалдықтардың түзілу және жинақталу нормалары

Мақат ауданында қалдықтардың түзілу және жинақталу нормалары бекітілмеген.

ТҚҚ морфологиясы

Мақат ауданының ТҚҚ морфологиялық құрамына зерттеулер жүргізілмеген.

Қазақстанның ауылдық жерлерінде ТҚҚ құрамын жүйелік түрде зерттеулер жүргізілмейді. Ірі қалаларға арналған ғылыми ұйымдар мен қауымдастықтар жүргізген әртүрлі зерттеулер мен талдаулар ғана бар.

Осындай зерттеулерге сәйкес, көптеген қалаларда коммуналдық қалдықтардың құрамындағы негізгі фракциялар болып мыналар табылады: биоыдырайтындар - 37-38% (тамақ) қалдықтары, 16-17% пластик қалдықтары, 11-12% қағаз және картон қалдықтары және т.б.

Ауылдық аудандардағы қалдықтардың морфологиялық құрамы қалалық жерлерден ерекшеленеді.

Ауылдық тұрғындардың тіршілігі барысында қалдықтардың әртүрлі түрлері түзіледі (пластик, қалайы ыдыстар, қағаз, картон, шыны, тамақ қалдықтары және т.б.). Дегенмен, олардың көлемі мен құрамы өзгерістерге ұшыраған. Мысалы, орталық газбен жылыту іске қосылған ауылдық жерлерде барлық қалдықтар қолданыстағы полигондарға жіберіледі. Қатты отын пайдаланылатын ауылды жерлерде қалдықтардың бірқатар түрлерін тұрғындардың өздері кәдеге жаратады (тұрмыстық пештерде жағылады, жануарларға жем-қор ретінде беріледі). Үй жағдайында кәдеге жаратылмайтын қалдықтар (қалайы ыдыс, шыны) ғана полигондарға шығарылады. Бұл факторлар ауылдық жерлерде қалдықтардың түзілу көлемі мен құрамына ықпал етеді.

ТҚҚ қайта өңдеу салаларын тиімді дамыту және ТҚҚ құрамына жүйелік талдау жүргізу үшін ауылдық тұрғылықты жерлерде ТҚҚ құрамына зерттеулер жүргізу қажет.

ТҚҚ жинау, тасымалдау, сұрыптау және көму тарифтері

Мақат ауданында ТҚҚ жинаудың, тасымалдаудың, сұрыптаудың және көмудің бекітілген тарифтері жоқ. ТҚҚ жинау және тасымалдау бойынша өңір тұрғындары алдыңғы тарифпен, яғни 2023 жылдың 5 мамырында күші жойылған аудан мәслихатының шешімімен шамамен 120 теңге төлейді.

Аудан тұрғындарының жалпы санынан тек тұрғындардың 15% ТҚҚ жинау және шығару тарифтерін төлейді.

2024-2028 жж арналған коммуналдық қалдықтардың түзілу көлемін болжау

2-кестеде соңғы үш жылдағы ТҚҚ нақты түзілу мәліметтері және Мақат ауданының 2028 жылға дейінгі жоспарланған қалдық саны келтірілген.

Мақат ауданының ТКШ мәліметтеріне сәйкес, соңғы жылдарда ТҚҚ өсу көлемі 27% құрайды. ЭТРМ ақпараты бойынша Қазақстан Республикасындағы коммуналдық қалдықтардың жыл сайынғы өсімі 5%.

1-кесте – 2028 жылға дейінгі Мақат ауданының коммуналдық қалдықтарының түзілуін болжау

атауы	Түзілген қалдықтардың нақты саны			ТҚҚ жоспарланған түзілу саны
жылдар	2020	2021	2022	2023	2024	2026	2028
ТҚҚ түзілуі, тоннамен	6 808	7 440	10 157	10 665	11 198	12 345	13 610

2-кестеде ТҚҚ жоспарланған түзілу көлемі ҚР ЭТРМ мәліметтері бойынша келтірілген. Есептеулер 2023 және 2024ж қалдық санын 5%-дық арттырумен келтірілген. Ал ары қарай арттыру екі жыл 5%.

2-сурет. 2028 жылға дейін ТҚҚ түзілу көлемін болжау

Мақат ауданының даму бағдарламасында бекітілген мақсаттық көрсеткіштерге жету үшін, ТҚҚ қайта өңдеу және кәдеге жарату үлесін арттыру бойынша экологиялық заңнама талаптарына сәйкес коммуналдық қалдықтарды басқарудың қолданыстағы жүйесін жақсарту керек. Бұл қалдықтарды бөлек жинауды, сұрыптау желілерінның құрылысы мен іске қосылуын, полигондарды жаңғыртуды және басқа да іс-шараларды қамтиды.

1.2 Коммуналдық қалдықтарды басқарудың қолданыстағы жүйесін бағалау (сипаттау)

ТҚҚ жинау және шығарумен қамту

Мақат ауданында ТҚҚ жинау және шығарумен санитарлық-тазалау жұмыстары шеңберінде "Тазалық-көгал" ЖШС айналысады. Жинау және шығарумен Мақат ауданы тұрғындары 100% қамтылған.

Мақат ауданында 71 контейнерлік алаңдар және 1066 контейнер бар. Жинау металдық контейнерлермен жүзеге асырылады.

Қалдықтарды бөлек жинау

Мақат ауданында қалдықтарды бөлек жинау жәәне қайталама ресурстарды қабылдайтын пункттер жоқ.

Қалдықтардың қауіпті түрлерін (ҚСБ, ЭҚ, медициналық) бөлек жинау

Мақат ауданында жеке тұлғаларда түзілетін құрамында сынабы бар шамдар (ҚСБҚ), электрлік және электрондық жабдықт қалдықтары (ЭЭЖҚ), медициналық қалдықтар секілді қауіпті құрамдас коммуналдық қалдықтарды жинау жүйесі жоқ. Қауіпті қалдықтардың барлық түрлері жалпы ағынмен қосыла, қоршаған ортаға зиян келтіретін үйінділерге келіп түседі.

Тасымалдау

Мақат ауданында коммуналдық қалдықтарды тасымалдаумен санитарлық -тазалау жұмыстарының келісім-шарты негізінде "Тазалық Көгал" ЖШС айналысады. Коммуналдық қалдықтарды шығару жексенбі күннен басқа, күн сайын жүзеге асырылады. Мақат кентінде коммуналдық қалдықтарды тасымалдау үшін 2 қоқыс таситын көлік, 1 трактор бар. Ал Доссорда – 2 қоқыс таситын көлік және 1 трактор, ал Бәйгетөбеде 1 қоқыс таситын көлік бар.

ҚР ЭК сәйкес (337 бап), қалдықтарды жинау, сұрыптау және тасымалдау, қауіпсіз қалдықтарды қалпына келтіру және жою бойынша кәсіпкерлік іс-әрекеттерді жүзеге асыратын немесе жоспарлайтын кәсіпкерлік субъектілері өз іс-әрекетінің (қызметінің) басталғандығы туралы ҚР ЭТРМ хабарлама жібереді. Қауіпсіз қалдықтарды жинау, сұрыптау және тасымалдау бойынша кәсіпкерлік субъектілерінің іс-әрекет түрі басталғандығы туралы хабарлама тізімінде Мақат ауданы бойынша "Тазалық Көгал" ЖШС жоқ.

ЭТРМ тізіліміне Мақат ауданы бойынша қауіпсіз қалдықтарды жинаумен, сұрыптаумен және тасымалдаумен айналысатын мына компаниялар қосылған: "Bostan Birlestik" ДК, "Искакова А.Ш." ДК, "Эко-ТехниксАктобе" ЖШС, "ZapKazService" ЖШС, "Дос-Кер Сервис" ЖШС.

Сұрыптау және қайта өңдеу

Мақат ауданында қоқыс сұрыптайтын желілер жоқ. Тұрғындардағы барлық коммуналдық қалдықтар бөлек жинаусыз және сұрыптаусыз Мақат ауданындағы ТҚҚ полигонына көміледі.

2025 жылға дейін Мақат ауданындағы полигон аумағына қоқыс сұрыптайтын желі құрылысы жоспарлануда, қуаттылығы 3500 тонна. Қазіргі уақытта ангар құрылысы бойынша жұмыстар жүргізілуде.

Көму

Бүгінде коммуналдық қалдықтардың барлығы Мақат ауданындағы ТҚҚ полигонында көміледі. Полигон қуаттылығы 36450 тонна.

Аудандағы полигон санын қысқарту мақсатында Доссор кентіндегі және Бәйгетөбе ауылдық округындағы полигондар жабылған.

Атырау облысы және Мақат ауданының даму жоспарына сәйкес Мақат ауданында ТҚҚ полигонын жаңғырту бойынша жұмыстар жүргізілуде.

1.3 Коммуналдық қалдықтарды басқару саласын дамыту бойынша іс-шаралар

2-кесте. Мақат ауданында 2020-2023 жж арналған қалдықтарды басқару шараларына шығындар

атауы	Нақты шығындар, теңге
атауы	2020	2021	2022	2023
Ангар құрылысына шығындар	-	-	29 008 000	24 808 000
Мамандандырылған техникалар, қоқыс шығаратын көліктер, тракторлар сатып алу шығындары	-	-	-	249 617 000
Санитарлық нормаларға контейнерлік алаңдарды сәйкестендіру жобалары				3 000 000
БАРЛЫҒЫ	-	-	29 008 000	252 617 000

1.4 Коммуналдық қалдықтарды басқару саласындағы күшті және әлсіз жақтарын, мүмкіндіктері мен қатерлерін талдау

Коммуналдық қалдықтарды басқаруға жүргізілген талдау барысында Мақат ауданында тұрғындардан коммуналдық қалдықтарды жинау және шығару 100% ұйымдастырылғандығы анықталды. Қажетті қоқыс шығаратын көлік, контейнерлер секілді инфрақұрылым бар, контейнерлік алаңдар ұйымдастырылған. Бірақ, ТҚҚ бөлек жинау жүйесі жоқ, сұрыптау желісі ендірілмеген, ТҚҚ түзілу нормалары және жинау, тасымалдау, сұрыптау және қайта өңдеу тарифтері бекітілмеген.

Бағдарлама шеңберінде экологиялық заңнама талаптарына коммуналдық қалдықтарды басқарудың қолданыстағы жүйесін сәйкестендіру қажет және Мақат ауданында коммуналдық қалдықтарды жинау, сұрыптау, тасымалдау және көму бойынша инфрақұрылымды жаңғырту керек.

3-кесте. Коммуналдық қалдықтарды басқару саласының күшті және әлсіз жақтарын, мүмкіндіктері мен қауіп-қатерлерін талдау

Күшті жақтары	Әлсіз жақтары
ТҚҚ жинау және шығарумен тұрғындарды 100% қамту Полигон санының қысқаруы. Мақат ауданы мен облыстың бағдарламалық құжаттарындағы қалдықтарды басқару бойынша мақсаттық көрсеткіштер мен индикаторлардың бар болуы. Полигонды жаңғыртуды жоспарлау. Сұрыптау желісінің құрылысын жоспарлау.	Қалдықтардың түзілуінің бекітілген нормасы жоқ. ТҚҚ жинау, тасымалдау және көмудің бекітілген тарифтерінің болмауы Бөлек жинаудың (картон мен қағаз, шыны қалдықтары) болмауы. ҚСБҚ, ЭЭЖҚ, медициналық қалдықтар секілді қауіпті компоненттерден тұратын коммуналдық қалдықтарды жинау жүйесінің болмауы.
Мүмкіндіктер	Қауіп-қатерлер
Көмуге жіберілетін қалдық үлесінің азайып, қайталама шикізатты алу көлемінің артуы. Қоршаған ортаға теріс әсерінің төмендеуі. Қайталама ресурстардың әртүрлі түрлерімен жұмыс жасау үшін, қондырғылардың кең ассортиментінің, қазіргі технологиялардың бар болуы.	Айналмалы экономикаға тартылатын қайталама ресурстар құнының жоғалуы. Метанды қоса алғанда, парникті газдарды бөлетін полигон бетіндегі органикалық қалдықтардың ыдырауы Су, топырақ бетінің ластануы Ірі көлемді және құрылыс қалдықтарын жинау және қайта өңдеудің дұрыс емес жүйесінің салдарының стихиялық үйінділердің түзілуі

2. МАҚСАТЫ, МІНДЕТТЕРІ ЖӘНЕ МАҚСАТТЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ

2.1 Бағдарламаның мақсаты және міндеттері

Бағдарлама мақсаты Мақат ауданындағы коммуналдық қалдықтарды басқарудың қолданыстағы жүйесін экологиялық заңнама талаптарына сәйкестендіру және коммуналдық қалдықтарды жинау, сұрыптау, тасымалдау жәәне көму бойынша инфрақұрылымды жаңғырту болып табылады.

Бағдарлама міндеттері:

1.Экологиялық заңнама талаптарына коммуналдық қалдықтарды басқарудың қолданыстағы жүйесін сәйкестендіру.

2. Бөлек жинауды ендіру және контейнерлік алаңдарды санитарлық нормаларға сәйкестендіру.

3. Коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату жүйесін дамыту.

4. Мақат ауданындағы ТҚҚ полигонын жаңғырту.

5.Бөлек жинауды қоса алғанда, тұрмыстық қатты қалдықтарды жинаудың, кәдеге жаратудың жне қайта өңдеудің дұрыс жүйесі туралы тұрғындардың хабардарлығын жоғарылату.

2.2 Бағдарламаның мақсаттық көрсеткіштері

Бағдарламаның қойылған мақсаты мен міндеттеріне жету үшін, мақсаттық көрсеткіштерді орындау қажет. Мақсаттық көрсеткіштер Қазақстан Республикасының "Жасыл экономикаға өту тұжырымдасына", "Жасыл Қазақстан" ұлттық жобасына, 2021-2025 жылдарға арналған Атырау облысының және Мақат ауданының даму бағдарламасына және ағымдық жағдайға жүргізілген талдауларға сәйкес әзірленген (6-кесте).

4-кесте. Қалдықтарды жинау, шығару, қайта өңдеу және көму жүйесін жетілдіруге арналған мақсаттық көрсеткіштер

р\н	Мақсаттық көрсеткіштер атауы		Мақсаттық көрсеткіштер мәндері
р\н	Мақсаттық көрсеткіштер атауы	2022 (ағым)	2024	2025	2026	2028
1	ТҚҚ жинау мен шығарумен тұрғындардың қамтылуы %	100	100	100	100	100
2	Коммуналдық қалдықтарды бөлек жинауды ендіру: - фракциялар бойынша, % - қалдықтардың жеке қауіпті түрлері бойынша (медициналық және сынабы бар, электрондық және тұрмыстық) %	0 0	70 100	80 100	90 100	100 100
3	Атырау облысы, Мақат ауданының ТҚҚ кәдеге жарату (түзілу көлемінен), %	0	30	33	35	37
4	Экологиялық және санитарлық нормаларға сәйкес полигон модернизациясы, бірл.	0	-	1	-	-

3. ҚОЙЫЛҒАН МАҚСАТ ПЕН МІНДЕТТЕРГЕ ЖЕТУ ЖОЛДАРЫНЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ

3.1. Коммуналдық қалдықтарды басқарудың қолданыстағы жүйесін экологиялық заңнама талаптарына сәйкестендіру

Коммуналдық қалдықтарды басқарудың қолданыстағы жүйесін экологиялық заңнама талаптарына сәйкестендіру үшін Мақат ауданында төмендегілер жүзеге асуы қажет:

- қалдықтардың түзілу және жинақталу нормаларын бекіту;

- тұрғындар үшін ТҚҚ жинауға, сұрыптауға және көмуге арналған тарифті бекіту;

- ТҚҚ жинау және тасымалдаумен айналысатын субъектілерді анықтау бойынша конкурс (тендер) жүргізу;

- тұрғындармен жариялық ұсыным келісіміне қол қоюға өту.

Қалдықтардың түзілу және жинақталу нормаларын есептеу. Тұрғындар үшін ТҚҚ жинау, тасымалдау, сұрыптау және көму тарифтерін бекіту

ЭК -тың 365 бабына (4 т) сәйкес, коммуналдық қалдықтардың түзілу және жинақталу нормаларын және ТҚҚ жинау, тасымалдау, сұрыптау және көму бойынша тұрғындарға арналған тарифтерін әзірлеп, жергілікті орган өкілдеріне бекітуге ұсыну қажет.

Коммуналдық қалдықтардың түзілу және жинақталу нормаларын есептеу Қазақстан Республикасының экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 1 қыркүйектегі №347 бұйрығы бойынша коммуналдық қалдықтардың түзілу және жинақталу нормаларын есептеудің үлгілік қағидаларына сәйкес жүзеге асырылады.

Тариф Қазақстан Республикасының экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 14 қыркүйектегі "Халық үшін қатты тұрмыстық қалдықтарды жинауға, тасымалдауға, сұрыптауға және көмуге арналған тарифті есептеу әдістемесін бекіту туралы" №377 бұйрығына сәйкес есептелетін болады.

ҚР заңнамалық актілерінде тарифтерді бекіту және қайта қарау мерзімдері реттелмеген.

2023 жылдың маусым айында ҚР ЭТРМ ҚР бәсекелесті дамыту және қорғау бойынша Агенттікпен бірлесе отырып, ТҚҚ басқару саласындағы бәсекелестікті дамыту жөніндегі жол картасын қабылдады, мұнда бизнес пен тұрғындар үшін әділетті тарифті қалыптастыру үшін, 2 жылда бір рет ТҚҚ жинау, тасымалдау, сұрыптау жәәне көму тарифтерін қайта қарастыру қажеттілігі ескерілді.

Мақат ауданы бойынша тарифтерді бекіту үшін, 2 жылда бір рет оларды қайта қарастыру қажет. Аудандағы инфляциялық үдерістерді және қазіргі жағдайды ескере отырып, тарифтерді бекіту және жүйелі қайта қарау ұсынылатын қызмет сапасына сәйкес келетін талаптарды бекітуге және мамандандырылған ұйымдардың іс-әрекетін теңдестіруге мүмкіндік береді.

Конкурс (тендер) жүргізу арқылы ТҚҚ жинау және тасымалдауды жүзеге асыратын субъектілерді анықтау

ҚР ЭК 367-бабына сәйкес, ТҚҚ жинау бойынша нарыққа қатысушыларды анықтау тікелей "Мемлекеттік сатып алулар" туралы ҚР Заңының 4-тарауына сәйкес конкурс (тендер) жүргізу арқылы жүзеге асырылады.

Нарық қатысушыларын анықтау бойынша конкурс (тендер) жүргізу барысында ЖАО ҚР ЭК сәйкес коммуналдық қалдықтарды басқару ережелерін және ТҚҚ жинайтын және шығаратын мамандандырылған ұйымдарға талаптарды бекіту қажет. Экологиялық заңнама талаптарына сәйкес, ТҚҚ жинау және тасымалдау бойынша конкурсқа қатысушыларға келесідей төменгі талаптар бекітілген:

1) ҚР ЭК 337-бабының талаптарына сәйкес, қалдықтарды басқару саласындағы кәсіпкерлік субъектілерінің рұқсаттар мен хабарламалардың мемлекеттік электрондық тізілімінде тіркеуде бар болуы;

2) экономикалық қызмет түрлерінің жалпы жіктеуіші бойынша 38110 "қауіпті емес қалдықтарды жинау", 38210 "Қауіпті емес қалдықтарды өңдеу және жою" жөніндегі сынып тармағының бар болуы;

3) жеке меншігінде спутниктік навигация жүйелерімен жабдықталған көлік құралдарының бар болуы және /немесе жалға алынуы;

4) жеке меншігінде көліктерді қоюға, сақтауға, оларға техникалық қызмет көрсетуге және жөндеуге арналған жылытылатын өндірістік орындарының бар болуы және немесе жалға алынуы;

5) коммуналдық қалдықтарды шығару бойынша қызмет көрсететін білікті басқарушы және техникалық мамандардың бар болуы және басқалары.

ТҚҚ жинау және шығару бойынша қызмет сапасын жоғарылату үшін, бәсекелестік негізде коммуналдық қалдықтарды басқарудың ұзақ мерзімдік келісіміне отыру қажет. Ұзақ мерзімдік келісімдер ТҚҚ жинау және шығарумен айналысатын субъектілердің жеке қаржылық құралдарын өз компанияларын дамытуға салуына мүмкіндік береді. Ұзақ мерзімдік келісімдерді орындау барысында алынған нәтижелерді талдау арқылы көрсетілген қызметтердің сапасын бағалауға болады. Келісім-шарт қорытындыларын 5 жылдан кем емес ішінде қарастыру маңызды болып саналады.

Тұрғындармен жариялық ұсыныс келісіміне отыру

ҚР ЭК 367-бабына сәйкес, тұрғын үйлерде тұратын жеке тұлғалар жариялық келісім негізінде орталықтандырылған жүйені пайдалануға және жергілікті уәкілетті органмен бекітілген тарифке сәйкес көрсетілген қызметтерге төлем төлеуге міндетті.

Мақат ауданында ТҚҚ жинауға және шығаруға жауапты компанияларды таңдағаннан кейін ауданның барлық тұрғындарын қамту үшін жариялық ұсыным келісімі тәжірибесін енгізу маңызды болып саналады. Жариялық ұсыным түріндегі келісім аудан әкімдігінің ресми сайтында және мамандандырылған компаниялардың веб-сайтында танысу үшін қолжетімді болады. Осындай келісім негізінде коммуналдық қызметтерді есептеу орталығының жүйесіне (КҚЕО) немесе басқа да тәсілдермен ТҚҚ жинау және шығару тарифтерін қосу арқылы төлем ақыны жинау жүзеге асырылады. Жариялық келісімді пайдалану ТҚҚ шығару бойынша қызметтерге ақы төлеу және жинау көлемін арттырады және тұрғындар үшін қолайлы болып табылады.

3.2. Қалдықтарды бөлек жинауды ендіру және контейнерлік алаңдарды санитарлық нормаларға келтіру

Осы бағыттарды жүзеге асыру үшін қажет:

- контейнерлік алаңдарды санитарлық-эпидемиологиялық талаптарға сәйкестендіру;

- ТҚҚ бөлек жинау үшін контейнерлерді сатып алу (құрғақ және ылғалды фракциялар);

- құрамында қауіпті заттары бар қалдықтарды бөлек жинау (ҚСБҚ; ЭЭЖҚ, медициналық қалдықтар);

- ІКҚ мен құрылыс қалдықтарына арналған орындарды дайындау.

Контейнерлік алаңдарды санитарлық-эпидемиологиялық талаптарға сәйкестендіру

Мақат ауданында ТҚҚ жинауға арналған 71 контейнерлік алаңдар бар. Дегенмен, бірқатар контейнерлік алаңдардің қатты жабындысы, қоршауы жоқ, бұл заңнама талаптарының сақталмағандығын көрсетеді.

"Өндіріс және тұтыну қалдықтарын жинауға, пайдалануға, қолдануға, залалсыздандыруға, тасымалдауға, сақтауға және көмуге қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" санитариялық қағидаларын бекіту туралы" санитарлық ержесіне сәйкес контейнерлік алаңдарды заңнама талаптарына сәйкестендіру керек.

Барлық контейнерлік алаңдарды қатты жабындымен қамтамасыз етіп, желдің әсерінен қалдықтардың таралуының алдын-алу үшін 1,5 м кем емес биіктікте үш жағынан қоршау керек. Контейнерлік алаңдар тұрғын және қоғамдық ғимараттардан 25 м қашықтықта орналасуы керек және көлік кіретін негізгі жолы болуы керек.

Қазіргі уақытта Мақат ауданында заңнама талаптарына контейнерлік алаңдарды сәйкестендіру бойынша жобалар әзірленуде. Осы жоба шеңберінде қажетті қаржылық құралдарды есептеу жүргізіледі және заңнама талаптарына сәйкестендіру үшін контейнерлік алаңдар саны анықталады. Қажетті есептеулер аяқталғаннан кейін санитарлық нормаларға контейнерлік алаңдарды келтіру бойынша шаралар қабылданатын болады. Жоба бойынша контейнерлік алаңдар санын 71 ден 115 ке көбейту жоспарланып отыр

ТҚҚ (құрғақ және ылғалды фракция) бөлек жинау үшін контейнерлерді сатып алу

Түзілу көздерінен қалдықтарды бөлек жинау экологиялық заңнаманың міндетті талабы болып табылады. Экологиялық заңдылыққа сәйкес (ҚР ЭК 321 б) қалдықтарды бөлек жинау келесі фракциялар бойынша жүзеге асырылады:

1) "құрғақ" фракция (қағаз, картон, металл, пластика және шыны);

2) "ылғалды" (немесе дымқыл) фракция (тамақ қалдықтары, органикалық және басқалар):

ҚР ЭГТРМ м.а. 2021 жылғы 2 желтоқсандағы №482 бұйрығына сәйкес жергілікті атқарушы органдар контейнерлік алаңдарда бөлек жинау үшін контейнерлердің (кем дегенде 2) қажетті санын орнатуды қамтамасыз ету керек және контейнерлер саны тұрғындар санымен, қалдықтардың жиналу санымен, оларды сақтау мерзімдері мен басқа да қажетті факторлармен анықталады.

Коммуналдық қалдықтарды басқару ережелеріне сәйкес, егер коммуналдық қалдықтар әр категория (фракциялар, түрлер) бойынша бөлек жиналатын болса, онда олардың өздерінің шығару кезеңділігі анықталады.

Бүгінде Мақат ауданында 70 контейнерлік алаң, 1066 қалдықтарды аралас жинауға арналған контейнерлер бар. Қалдықтарды бөлек жинауды ендіру үшін, барлық контейнерлік алаңдарға ТҚҚ бөлек жинауға арналған контейнерді сатып алу керек.

Қауіпті құрамдас коммуналдық қалдықтарды бөлек жинау және қалпына келтіруді ұйымдастыру.

Қауіпті құрамдас коммуналдық қалдықтар (электрондық және электрлік жабдықтар, құрамында сынабы бар қалдықтар, батарейкалар, аккумляторлар және басқа да қауіпті компоненттер) бөлек жинақталып, қайта қалпына келтірілуі үшін мамандандырылған кәсіпорындарға берілуі керек (ҚР ЭК 365 б).

Құрамында сынабы бар қалдықтар (ҚСБҚ)

ЖАО тұрғындардан ҚСБҚ жинау жүйесін ұйымдастыруы және мыналарды қамтамасыз етуі қажет:

– тұрғындарда пайда болатын құрамында сынабы бар қалдықтарды жинау үшін орнатылатын арнайы әмбебап контейнерлерді орнатуды және оларға қызмет көрсетуді бақылау;

– кондоминиум нысандарын басқару органдарының қызметін бақылау және ұйымдастыру, олар арнайы әмбебап контейнерлерді сақтау жөніндегі шараларды қамтамасыз етуге, контейнерге қызмет көрсететін мамандандырылған кәсіпорынмен өзара іс-қимылды жүзеге асыруға, оларға еркін қол жеткізуді қамтамасыз етуге, тұрғындармен түсіндіру жұмыстарын жүргізуге, контейнерге бөгде заттарды сақтауға, контейнерге бөгде жарнамаларды, хабарландыруларды және т. б. жапсыруға жол бермеуге міндетті;

- тұрғындар үшін үшін демеркуризациялау жөніндегі шаралар кешенін іске асыруға және құрамында сынабы бар қалдықтарға арналған контейнерлерді жөндеуге (ауыстыруға) мамандандырылған кәсіпорындардың жұмыстарын сатып алу үшін қаражат бөлу жолымен халық арасында пайдалануда болған құрамында сынабы бар энергия үнемдейтін шамдарды қайта өңдеуді ұйымдастыру.

ҚР ЭК, Қазақстан Республикасының "Мемлекеттік сатып алулар туралы Заңына (4-тарау) және коммуналдық қалдықтарды басқару ережелеріне (ҚР ЭГТРМ м.а. 2021 жылғы 28 желтоқсандағы №508 Бұйрығы) сәйкес тұрғындарға арналған демеркуризация және ҚСБҚ арналған контейнерлерді жөндеу (алмастыру) туралы кешенді шараларды жүзеге асыруға мамандандырылған кәсіпорындардың қызметтерін (жұмыстарын) алу үшін жергілікті атқарушы билік органдары конкурс (тендер) жүргізуі тиіс. ҚСБҚ жинау үшін арнайы әмбебап контейнерлер болмайды.

Электрондық және электрлік жабдықтар

ЖАО ақпараттық кампаниялармен, конкурстар және дәрістермен шектелмей, тұрғындарда түзілетін ЭЭЖҚ бөлек жинау үлесін арттыруға бағытталған шараларды қабылдау қажет.

Тұрғындардан қауіпті құрамдас коммуналдық қалдықтарды жинау жүйесін ұйымдастыру келесідей шараларды қамтиды:

Батареялар, электронды және электр жабдықтары сияқты қауіпті тұрмыстық қалдықтарды жинайтын стационарлық немесе жылжымалы пункттер/пункттер құру.

Қалдықтарды қабылдаудың ұйымдастырылған пункттері туралы халықты хабардар етуді және олармен қауіпсіз жұмыс істеуді насихаттауды қамтамасыз ету

Қалдықтарды жинауға және кәдеге жаратуға арналған шығыстардың бір бөлігін жабу мақсатында, өндірушінің кеңейтілген жауапкершілік операторының функцияларын жүзеге асыратын "Жасыл Даму" АҚ-мен ынтымақтастықты нығайту

ЭЭЖҚ жинау үшін қабылдаудың стационарлық пункттерін алдын-ала қарастыру қажет. Қабылдау пункті көрсетілген тауарларды таратуды жүзеге асыратын сауда нүктелерінде құрылуы мүмкін.

Қауіпті құрамдас коммуналдық қалдықтарды бөлек жинау және қайталама шикізат пункттерін құру бөлек жинау бойынша мақсаттық көрсеткіштерге жетуге мүмкіндік береді.

Заңды тұлғалардан қауіпті құрамдас коммуналдық қалдықтарды бөлек жинау және қайта қалпына келтіру

Қызметтің түріне қарамастан, заңды тұлғаларда пайда болатын қауіпті коммуналдық қалдықтарды бөлек жинап, мамандандырылған ұйымдарға (кәсіпорындар) қалпына келтіруге беруі тиіс (ҚР ЭК 365б).

Мақат ауданының барлық мемлекеттік мекемелері мен бюджеттік ұйымдары қауіпті қалдықтарды басқару жөніндегі қызметтерге келісім-шартқа отырады. Мақат және Доссор кентінің әкімдіктері, Бәйгетөбе ауыдық округінің әкімдіктері қауіпті қалдықтарды басқару жөніндегі қызметтерді көрсететін мамандандырылған кәсіпорындармен келісім-шартқа отыру қажеттілігі туралы аудандық заңды тұлғалармен және мемлекеттік мекеме, бюджеттік ұйымдармен профилактикалық жұмыс жүргізуі керек.

Тұрғындарда түзілетін ІКҚ мен құрылыс қалдықтарына арналған арнайы орындарды ұйымдастыру.

ЭТРМ м.а. 2021 жылғы 2 желтоқсандағы № 480 Бұйрығындағы қалдықтарды бөлек жинау талаптарының 19-тармағына сәйкес, ЖАО жеке тұлғалардан (тұрғындардан) түзілетін құрылыс және ірі көлемді қалдықтар үшін 12м2 кем емес аумақта арнайы жабындысымен қоршауы бар орынды ұйымдастыруы керек.

Жылжымайтын нысандардың құрылысын немесе жөндеу жұмыстарын жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалар ЭТРМ м.а., 2021 жылғы 2 желтоқсандағы № 482 Бұйрығының қалдықтарды бөлек жинау талаптарының 17 тармағына сәйкес, жергілікті атқарушы органдармен ұйымдастырылған арнайы орындарға құрылыс және ірікөлемді қалдықтарды өз бетінше шығаруды жүзеге асырады.

Мақат және Доссор кенттері, Бәйгетөбе ауылдық округінің әкімдігі тұрғындардан ІКҚ мен құрылыс қалдықтарын жинауға арналған арнайы ұйымдастырылған орынды анықтау керек.

Құрылыс қалдықтарын жинауда келесі тәсілдердің бірін қолдану керек: қапқа жинап, бортты немесе самосвал көлікке оларды тиеу; қалдықтарды бірінің үстіне бірін жинау арқылы бортты немесе самосвал машинасына тиеу.

3.3 Коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату жүйесін дамыту

Мақат ауданында ТҚҚ кәдеге жарату және қайта өңдеу жүйесін дамытуды мыналар арқылы жүзеге асыру керек:

- қоқыс сұрыптайтын желінің құрылысы және іске қосу;

- Атырау қаласының бизнес қауымдастығымен өзара байланысты күшейту; Атырауға қайталама шикізатты өңдеуге жіберу және престеу;

- қордаландыру әдісін қоса алғанда биоыдырайтын (органикалық, тамақ қалдықтары) коммуналдық қалдықтарды кәдеге жарату және қайта өңдеу;

- құрылыс қалдықтарын пайдалануды және қайта өңдеуді дамыту.

Мақат ауданындағы қоқыс сұрыптайтын желінің құрылысы және оны іске қосу

Атырау облысының 2021-2025 жылға арналған даму жоспарына сәйкес сұрыптау желісі бар ТҚҚ полигон құрылысы бойынша іс-шаралар жоспарланған.

Бүгінде Мақат ауданындағы ТҚҚ полигон аумағында ангар салынған. Сұрыптау желісінің құрылысы бойынша жұмыстарды және оның іске қосылуын жеделдету керек.

Сұрыптау желісінде қайта өңдеуге жатқызылатын материалдар бөліп алынып, ал қалғанын көмуге жібереді.

Қоқыс сұрыптайтын желілерде заңнама талаптарына сәйкес қағаз және картон, полиэтилен, тетрапак қалдықтары үшін гидравликалық пресс болуы керек. Ары қарай сұрыпталған қайталама шикізат мүдделі мамандандырылған ұйымдарға беріледі немесе технологиясы бар болса оператор өз өндірісінде пайдалануына болады.

Сұрыпталған шикізатты алты айға дейінгі мерзім ішінде уақытша сақтауға болады.

2021 жылдың 28 желтоқсанындағы ҚР ЭТРМ м.а. коммуналдық қалдықтарды басқару ережелерін бекіту туралы №508 Бұйрығына сәйкес, келесілерді сақтау қажет:

- қағаз және картон қалдықтарын жинау барысында оларға майлардың, органикалық ерітінділердің, бояулардың, эмульсияның, химиялық заттармен ластанулардың түсуінің алдын-алу;

Қағаз және картон жинақтауға арналған ғимаратты ылғал өткізбейтіндей және атмосфералық теріс әсерді болдырмайтындай етіп қамтамасыз ету керек;

- пластик қалдықтары оқшауланған еденде ашық ауада немесе жабық бөлмеде сақтау керек. Ашық аспан астында пластик қалдықтарын жинау барысында оқшаулағыш пленка көмегімен ластанулардың және басқа да ауа-райының қолайсыздығынан, рұсқатсыз кіруден сақтауды қамтамасыз етеді;

- жинақтауға арналған алаңда шыны ыдыстарының қалдықтарын (қышқылдар, сілтілер, тұздар, органикалық ерітінділер, боялулар, сырлар, құрылыс ертіінділері жне басқалары) ластайтын материалдар мен заттар болмауы керек.

Қағаз және картон, пластик пен шыны қалдықтары көліктің барлық түрімен тасымалдана береді. Шыны ыдыстарын тиеу, түсіру, тасымалдау барысында олардың сақталуын, механикалық әсерден қорғалуын қамтамасыз ету керек.

Атырау қаласының бизнес қауымдастығымен өзараб айланысты күшейту және қайталама шикізатты қайта өңдеуге беру

Мақат ауданында коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату жүйесін дамыту үшін Атырау қаласында және аудан аумағында іс- әрекетін жүзеге асыратын барлық кәсіпорындармен өзара байланысу қажет.

Жергілікті бизнес қауымдастық өкілдерінің қызығушылықтары мен мүдделерін анықтау қажет. Өңірдегі қалдықтарды дамыту және талқылау туралы ЖАО мен бизнес және басқа да мүдделі тараптармен өзара бірлесе жұмыс жасауы үшін әртүрлі кездесулер, дөңгелек үстелдер өткізу керек. ТҚҚ бөлек жинау және қайта өңдеуді дамытудағы әріптестік мәселелерін де қарастыру керек. ЖАО бизнестің бастамашылдығына қолдау көрсету қажет. Мысалы, контейнер қоюға, екінші шикізатты қабылдау пункттерін, бөлек жиналған ІКҚ және құрылыс қалдықтарын, биоыдырайтын қалдықтарды және басқаларын қайта өңдеу және кәдеге жарату бойынша қуаттылықты құруға жер учаскелерін ұсыну. Бұл өз кезегінде өңірдегі қалдықтарды бөлек жинаудың және қайта өңдеудің дамуына мүмкіндік береді.

Биоыдырайтын (органикалық, тамақ қалдықтары) коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату

Қазақстан Республикасының Экологиялық Кодексіне (365 бап) сәйкес ЖАО органикалық қалдықтарды бөлек жинау және оларды пайдалану арқылы экологиялық талаптардың сақталуын қамтамасыз етеді.

Коммуналдық қалдықтарды басқару ережелерінде (19т) аудандық, ауылдық, ауылдық округтің жергілікті атқарушы органдары тұрғындарға жеке тұрғын құрылысында (жеке сектор) органикалық қалдықтарды қордаландыру жөніндегі ақпараттық кампанияларды (хабарламаларды) жүргізуі қажет.

Қордаландыру бұл қалдықтарды қайта өңдеу технологиясы, яғни табиғи жолмен биоыдырауға негізделген. Осыған байланысты, қордаландыру органикалық тұрғыдан пайда болған қалдықтарды қайта өңдеуде кеңінен қолданылады. Бүгінде тағамдық қалдықтармен қатар, бөлінбеген қалдықтарды да қордаландыру технологиясы бар.

Органикалық қалдықтарды қордаландыру үй жағдайында да, орталықтандырылған жүйеде де жүзеге асады. Үй шаруашылығында қордаландыруда қарапайым қордалау шұңқырын немесе арнайы қордаландырғыш аппараттарды пайдалануға болады.

Қордаландыру: мал шаруашылығы қалдықтарын кәдеге жаратудың ең кең таралған әдісінің бірі қордаландыру. Малдың көңі және басқа органикалық қалдықтар қордаландырылып, сосын қайтадан ауыл шаруашылығы мен бау-бақша үшін тыңайтқыш ретінде пайдаланылады.

Биогаз: көң және жемқор қалдықтары секілді мал шаруашылығы қалдықтарынан биогаз өндіру. Биогазды жылыту, электрэнергиясын алу немесе тікелей асүйдегі газ пештеріне қосу арқылы энергия көзі ретінде пайдалануға болады.

Тыңайтқыш: малдардың көңі ауылшаруашылығы үшін табиғи тыңайтқыш. Ол топырақты қажетті тағамдық заттармен байытады.

Биогумус өндіру: Биогумус қордаландыруға қарағанда органикалық тыңайтқыштың тұрақты формасы. Ол топырақтың құрылымын жақсартып, ылғалды ұстайды.

Айта кету керек, мал шаруашылығындағы қалдықтарды тиімді басқару малдардың түрлеріне, ферманың аумағына, кәсіпкерлік субеъектісін дамытуды қолдау шараларына да байланысты. Ал қандай тәсілді қолдану керек, ол нақты жағдайлар мен қажеттіліктерді ескере отырып қабылдануы керек. Тұрғындарда түзілетін мал шаруашылығы қалдықтарының көлемі бойынша зерттеулерді жүргізу керек, мал шаруашылығы қалдықтарын қайта өңдеу және дамытуға қызығушылығын анықтау және мал шаруашылығы қалдықтарынан алынатын өнімге болжамдық сұранысты бағалау керек.

Мақат ауданындағы ТҚҚ полигонын жаңғырту үшін полигон модернизациясы барысында қордаландыру учаскесін алдын-ала қарастыру керек. Бөлек жиналған органикалық қалдықтар (органикалық, тамақ қалдықтары) арнайы жабдықталған алаңдарға шығарылады, мұнда қордаландыру үдерісі жүргізіледі. Осындай қордаландырудан кейін қалдықтарды ауыл шаруашылығы қажеттіліктерінде және\немесе қалдықтарды (үйінділер) уақытша сақтау орындарын рекультивациялауда пайдалануға болады.

Биоыдырайтын қалдықтардың үлкен бөлігі түзілетін мекемелер мен ұйымдарда (мысалы, мектептерде) қосалқы шаруашылықтар бар, сол жерде қордаландыруды жеке тәртіпте немесе Мақат ауданындағы ТҚҚ полигонының қордаландыру алаңына шығаруға болады.

Мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс пен ЖАО іс- әрекеті шеңберінде қордаландыруды пайдалану туралы заңды тұлғалар мен тұрғындарға кеңінен мәлімдемелік жұмыстарды жүргізу қажет.

Құрылыс қалдықтарын пайдалану және қайта өңдеуді дамыту

ҚР ЭК сәйкес құрылыс қалдықтарын көмуге тиым салынған. Дегенмен, құрылыс қалдықтарын көмуге тиым салу, оларды жинау және қайта өңдеу жүйесінің дамуына оң ықпал етпеді, керісінше рұқсаттсыз үйінділердің пайда болуына әкеліп соқтырды.

ЖАО заңнама талаптарына сәйкес тұрғындарда түзілетін ІКҚ мен құрылыс қалдықтарын жинауға арналған арнайы орындарды ұйымдастыруды қамтамасыз етеді. Бірақ, бүгіндегі басты мәселе қалдықтардың осы түрлерімен одан ары қарай қалай жұмыс жасау туралы шешімдердің болмауы.

Мақат ауданында құрылыс қалдықтарын қайта өңдеуді дамыту мақсатында оларды қайт өңдеу технологиясын ендіру ұсынылады. ЖАО ІКҚ мен құрылыс қалдықтарына арналған кенттер пен ауылдық округтерде арнайы орындарды құратын болады. Осы алаңдардағы бұл қалдықтар Мақат ауданындағы ТҚҚ полигон аумағына шығарылады. Полигонда арнайы ұсақтау қондырығысы бар ІКҚ мен құрылыс қалдықтарына арналған жер телімі қарастырылған. Ұсақталғаннан кейінгі алынған өнімді полигонның оқшаулағыш қабаты ретінде пайдалануға болады.

ІКҚ мен құрылыс қалдықтарын қайта өңдеудің негізгі әдісі механикалық қайта өңдеу, мұнда материалдарды ұсақтау жүргізіледі және оларды көлемі, типі және сапасы бойынша сұрыптау қарастырылады. Ұсақтау технологиясы материалдың гранулометрикалық құрамын өзгертуге мүмкіндік береді және топырақ үйінділерді салуға, бос орындарды толтыруға және пайдалануға арналған өнімдерді алуға мүмкіндік береді.

Мобилді ұсақтау қондырғылары құрылыс қалдықтарының соның ішінде құрылыс немесе жөндеу нысандарында тікелей пайдаланылатын көпкомпонентті әртүрлі түрлерін қайта өңдеуге мүмкіндік береді. Құрылыс қалдықтарын қайта өңдеу және қайталама пайдалану алғашқы ресурсты алмастыратын қайталама шикізат материалы ретінде пайдалануға мүмкіндік береді. Бұл жаңа материал өндіру үшін және өңдеу қажеттілігін азайта отырып, табиғи ресурстарды сақтауға мүмкіндік береді және қалдықтардың түзілу көлемін қысқартады.

Құрылыс қалдықтарын фракцияларға бөлу және ұсақтау өзінің функционалдық құрылымы жағынан әәлемдік тәжірибеде жиі пайдаланылады.

3.4 Мақат ауданындағы ТҚҚ полигонды жаңғырту

Полигон санын қысқарту және оларды экологиялық, санитарлық-эпидемиологиялық нормаларға сәйкестендіру мемлекеттің және соның ішінде Атырау облысының маңызды стратегиялық міндеттерінің бірі болып саналады.

Атырау облысында полигон санын едәуір қысқарту жұмыстары жоспарлануда. Облыста осы үдерісті оңтайландыру мақсатында ТҚҚ полигондарын 55-тен 17-ге азайту және қалған полигондарды заңнама талаптарына сәйкестендіру жоспарлануда.

Қазіргі уақытта Мақат ауданында коммуналдық қалдықтар аудандағы ТҚҚ полигонында көміледі. Доссор кенті мен Бәйгетөбе ауылдық округіндегі полигондар қысқарту мақсатында жабылған.

Атырау облысы және Мақат ауданының даму жоспарына сәйкес Мақат ауданындағы ТҚҚ полигонын жаңғырту бойынша жұмыстар жоспарлануда.

3- сурет Мақат ауданындағы ТҚҚ полигоны.

Тұрмыстық қатты қалдықтарды жаңғырту барысында барлық экологиялық және санитарлық нормаларды, сонымен қатар, ұлттық стандарттарды қатаң сақтау қажет (ҚР ЭК 350 б): Сұрыптау желісінің құрылысын жеделдетіп, ТҚҚ көму бойынша заңнамалық талаптардың сақталуын қамтамасыз ету керек.

ТҚҚ полигондарына талаптар бекітілген негізгі құжаттар:

ҚР ЭК – 25 тарау;

"Өндіріс және тұтыну қалдықтарын жинауға, пайдалануға, қолдануға, залалсыздандыруға, тасымалдауға, сақтауға және көмуге қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" санитариялық қағидаларын бекіту туралы" санитарлық ережесін бекіту туралы ҚР ДСМ 2020 жылғы 25 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы денсаулық сақтау министрінің м.а. № -331/2020 Бұйрығы.

ҚР СТ 3696-2020. Аз қуатты тұрмыстық қатты қалдықтарға арналған полигон. Талаптар.

ҚР СН. 1.04-15-2013 Тұрмыстық қатты қалдықтарға арналған полигон.

Қолданыстағы 3696-2020 СТ сәйкес, аз қуатты тұрмыстық қатты қалдықтарға арналған полигон – бұл қайта өңдеу (сұрыптау), қордаландыру және алу ниетінсіз қалдықтарды орналастыратын арнайы алаңдары бар, көмуге арналған шектеулі аумақ, бұған тәулігіне 50 тн-дан аз қалдық түседі. 3696-2020 СТ стандартына сәйкес көмілетін қалдық санын қысқарту мақсатында полигон операторы қалдықтардың фракцияларын қайта өңдеу үшін пайдалы элементтерін бөліп алу мақсатында АҚП аумағына келіп түскен қалдықтардың барлығына 100 % сұрыптауды ұйымдастыру керек.

Аз қуатты ТҚҚ полигон операторы биоыдырайтын қалдықтарды көму көлемін қысқарту жолымен полигондағы метанның түзілуін төмендету шараларын қабылдау қажет. Биоыдырайтын қалдықтар қордаландыру учаскелеріне жіберілуі керек.

ҚР ЭК (350 б) сәйкес полигон операторы олардың жіктелуі негізінде қалдықтарды қабылдаудың бірыңғай тәртібін әзірлеу керек.

Полигонда жұмыстарды ұйымдастыру полигон құрылысының жобасының құрамындағы әзірленетен полигонды пайдаланудың технологиялық сызбасымен анықталады және қауіпсіздік техникасы мен механикаландыру құралдарының жоғары өнімділігін, қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз етеді.

Қалдық полигонының жобасы полигонды жапқаннан кейінгі ластануды бақылау және қоршаған ортаға әсер ету мониторингін жүргізу, жерді рекультивациялау, оны жабу үшін тарату қорын құру алдын-ала қарастырылуы керек.

3.5. Тұрғындардың, мемлекеттік мекемелердің және басқа да заңды тұлғалардың хабардарлығын жоғарылату

ҚР ЭК сәйкес, аудан, кент, ауылдық округтерінің ЖАО коммуналдық қалдықтарды жинаудың, кәдеге жаратудың және қайта өңдеудің тиімді жүйесі туралы тұрғындардың хабардар ету бойынша ақпараттық кампанияларды жүргізеді .Ақпараттық кампаниялар мыналарды қамтиды:

-Қайталама ресурстарды (шикізатты) бөлек жинау;

-Коммуналдық қалдықтардың компоненттерін рұқсатсыз жағудың алдын-алу (қағаз, пластик, органикалық қалдықтар және басқалары);

-Жеке тұрғын құрылыс (жеке сектор) секторына органикалық қалдықтарды қордаландыруды ендіру.

Мақат ауданының әкімдігі, кенттер және ауылдық округ әкімдіктері коммерциялық емес ұйымдармен (КЕҰ) бірлесе отырып, коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі ақпараттық жұмыс жоспарын әзірлейді. Осы жоспар шеңберінде ақпараттандыру келесі аспектілерді қамтуы керек:

Қалдықтарды бөлек жинау: Қалдықтардың әртүрлі түрлерін қайта өңдеуді жеңілдету үшін және қоршаған ортаға теріс әсерлерін азайту үшін бөлек жинау қажеттілігі туралы тұрғындарға түсіндіру және оқыту.

Қалдықтарды рұқсатсыз жағуға тиым салу. Коммуналдық қалдықтарды рұсқатсыз жағуға тиым салатын заң мен нормативтердің сақталу маңыздылығын ескерту, себебі бұл ауаның ластануына және адамдардың денсаулығына кері әсер етеді.

Органикалық қалдықтарды қордаландыруды ендіру: Органикалық қалдықтарды қордаландыру тәжірибесін танымал ету қоқыс көлемін азайтып, ауыл шаруашылығы мен бау-бақшаға тыңайқтқыш ретінде пайдалануға мүмкіндік береді.

Ақпараттық жұмыс жоспары коммуналдық қалдықтарды басқарумен байланысты басқа да маңызды мәселелерді қамтиды ол жергілікті қажеттілік мен басымдықтарға тікелей байланысты.

Бұл жоспардың мақсаты – барлық адамдардың таза және салауатты ортасын қалыптастыру үшін, қалдықтармен жұмыс жасаудың экологиялық тұрақты әдістері туралы тұрғындарды оқыту және ақпараттануын қамтамасыз ету. Әкімдік тұрғындардың хабардарлығын арттыруда, ақпараттарды таратуда және қалдықтардың алдын-алу туралы бастамашылдарды қолдауға, сонымен қатар, сәйкес шараларды құруда маңызды рөл атқарады.

Ең алғашқы назар мүдделі тараптардың негізгі топтарына аударылатын болады:

• тұрғындар (жұмыс істейтін және жұмыс істемейтіндер (үй шаруасындағы әйелдер, зейнеткерлер, балалар);

• ұстаздар, еріктілер, белсенділер тобы және мемлекеттік емес ұйымдар.

• меммекемелер, ауруханалар, дүкендер және басқалар.

4. ҚАЖЕТТІ РЕСУРСТАР

Бағдарлама мен іс-шараны қаржыландыру мыналардың есебінен жүреді:

Республикалық және жергілікті бюджет

Жеке инвестициялар

ӨКМ қаржыларынан

халықаралық қаржылық экономикалық ұйымдар мен донор мемлекеттердің гранттары

екінші деңгейлі банк несиелері және Қазақстан Республикасының заңдылығында тиым салынбаған басқа да көздер.

ҚР ЭК 29 бабына сәйкес ұсынылған бағдарламаны жүзеге асыруға және болжамды табиғатты қорғау шараларын орындауға кеткен қаржылық шығындар бюджеттік құрал есебінен жүзеге асырылады деп жоспарлануда. Мұндай механизм бағдарламаны әзірлеу және бекіту жылдарында үш жыл ішінде жергілікті бюджетке түскен қоршаған ортаға теріс әсер ету төлемдерінен пайдалануға мүмкіндік береді.

Бағдарламаны жүзеге асыру бойынша ұсынылған шараларды Атырау облысының қоршаған ортаны қорғау іс-шаралар жоспарына ендіру жоспарлануда. Бұл жоспар әкімшілікпен 3 жылдық жобада әзірленеді, яғни ҚР ЭК 4 қосымшасында алдын-ала қарастырылған 2025-2027 жылдарға арналған қоршаған ортаны қорғау бойынша іс-шаралардың үлгілік тізбегі негізге алынады.

Қалдықтармен жұмыс істеу бойынша шараларға жатады:

- кез-келген қалдықтардың, соның ішінде иесіз қалдықтарды жинау, тасымалдау, зарарсыздандыру және қайта өңдеу бойынша технологияларды ендіру;

- зауыттар, цехтар, өндірістердің құрылысы, қайта жөндеу, қондырғыларды алу және пайдалану;

- қалдықтардың кез-келген түрлерін жинауға арналған полигондар;

- қалдықтарды жинау, тасымалдау, қайта өңдеу, сұрыптау, кәдеге жарату және көму;

- екінші материалдық ресурстарын жинау және қайта өңдеу;

- қалдықтардан пайдалы компоненттерді алумен байланысты шикізатты немесе дайын өнімді алу;

- қалдықтарды орналастыру және түзілу көлемін төмендетуге бағытталған технологиялық үдерістерді және жабдықтарды қайта жөндеу, жаңғырту.

5. БАҒДАРЛАМАНЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ МОНИТОРИНГІ

Коммуналдық қалдықтарды басқару бойынша бағдарламаның жүзеге асуын бақылау іс-шаралар жоспарының орындалу мониторингі негізінде коммуналдық қалдықтарды басқару саласындағы мемлекеттік саясатты жүзеге асыруға жауапты ЖАО басшының бірінші орынбасары тұрақты түрде жүзеге асырылады.

Бағдарлама мониторингі бағдарламаны жүзеге асыру туралы есепті қалыптастыру жолымен жүзеге асырылады. Есепте жүзеге асырылған шаралардың сипаттамасы, қол жеткізілген нәтижелер, оларды жүзеге асыруға бағытталған қаржы құралдарының нақты көлемі, сонымен қатар, есепті жылда жоспарланған іс-шаралардың орындалмау себептері, нтижелердің болмауы жазылады.

Мақат ауданының әкімдігі тұрғындар мен жұртшылықты ақпараттандыру мақсатында интернет ресурстарына бағдарламаны жүзеге асырудың есебін тіркейтін болады: ағымдық есепті жылдың 15 шілдесіне дейін, жарты жылда бір рет, аралық; және келесі жылдың 30 қаңтарына дейін.

Жылдық есеп алдыңғы жылдағы қорытындылар бойынша толтырылады.

6. БАҒДАРЛАМАНЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ БОЙЫНША ІС-ШАРАЛАР ЖОСПАРЫ

Мақсатқа қол жеткізу және міндеттердің орындалуы үшін бағдарламаны жүзеге асыру бойынша іс-шаралар ЖОСПАРЫ әзірленді, төменде келтірілген.

Іс-шаралар жоспары міндеттер мен көрсеткіштер бойынша топтастырылған, мерзімі мен жауапты тұлғалар көрсетілген. Іс-шаралар жоспары күтілетін нәтижелерге қол жеткізу мақсатымен бағдарламаға жауапты барлық орындаушылардың жұмыстарын үйлестіруді қамтамасыз етеді.

Бағдарламаға қосылған типтік техникалық және жобалық құжаттамаларды қоса алғанда, құрылысы бойынша іс-шараларда коммуналдық қалдықтарды басқару саласындағы іс-әрекеттердің экономикалық тиімділігін жоғарылату және энергияны үнемдеуді қамтамасыз ететін ең жақсы қол жетімді техникаларды пайдалануды қарастырады.

Іс-шаралар жоспарына түзетулер қажет жағдайда, яғни мониторинг нәтижелері бойынша негізделген ұсыныстар бар болған жағдайда енгізіледі. Мониторинг нәтижелері бойынша, қойылған мақсат, міндеттерге және мақсаттық көрсеткіштерге қол жеткізу мүмкін болмаған жағдайда басқа іс-шаралар анықталып, айқындалған мәселелік сұрақтар бойынша шешімдер қабылданады.

Мониторинг нәтижелері бойынша экономиканың нақты секторы бөлімі мынадай шешімдер шығарады:

1) бағдарламаның қойылған мақсаты мен міндеттеріне қол жеткізу мақсатында жоспарланған іс-шараларды (басқа шаралар анықтамасы) жүзеге асыру тиімділігін жоғарылату;

2) айқындалған мәселелік сұрақтар бойынша іс-шаралар қабылдау.

Бағдарламаға тапсырыс беруші ретінде "Мақат ауданының тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, жолаушылар көлігі, автомобиль жолдары және тұрғын үй инспекциясы бөлімі", мына қызметтерді жүзеге асырады:

1) Бағдарламаның барлық орындаушыларын үйлестіре отырып, Мақат ауданы аумағындағы коммуналдық қалдықтарды басқару саласындағы міндеттерді шешуге бірыңғай орталықтандырылған кешенді әдісті қалыптастырып, қамтамасыз етеді;

2) Атырау облысы әкімдігімен бюджеттік құрал есебінен бағдарламаны жүзеге асыруға қаржылық шығындар бойынша бірлесе жұмыс жасайды;

3) Бағдарламаның іс-шараларын жүзеге асыру мәселелері бойынша Мақат және Доссор кенттері мен Бәйгетөбе ауылдық округінің әкімдіктері өзара бірлесе жұмыс жасайды;

Бағдарламаның іс-шараларын жүзеге асыруға мониторинг жүргізеді, коммуналдық қалдықтарды басқару саласындағы мемлекеттік саясаты жүзеге асыруға жауапты ЖАО бірінші басшысының орынбасарына талқылау үшін нәтижелерді береді;

4) бағдарламаның шараларын жүзеге асыру шығындарына, мақсаттық көрсеткіштеріне, іс-шараларға түзетулерді жүзеге асырады, соның ішінде бағдарламаға сәйкес өзгерістер енгізу қажеттілігінің негіздемесімен келіп түскен ұсыныстар негізінде;

6) Бағдарламаны жүзеге асыру шараларын тексеру барысына қатысады;

7) Мақат ауданы әкімдігінің ресми сайтына бағдарламаны, бағдарламаның іс-шараларын жүзеге асыру туралы ақпараттарды тіркейді.

МАҚАТ АУДАНЫНЫҢ 2024-2028 ЖЖ АРНАЛҒАН КОММУНАЛДЫҚ ҚАЛДЫҚТАРДЫ БАСҚАРУ ЖӨНІНДЕГІ БАҒДАРЛАМАНЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ БОЙЫНША ІС-ШАРАЛАР ЖОСПАРЫ

№ р\н	Іс-шаралар атауы	Аяқталу нысаны	Орындалу мерзімі	Орындалуына жауаптылар	Қажетті шығындар, теңге *	Қаржыландыру көздері
1	2	3	4	5	6	7
1-міндет. Мақат ауданындағы коммуналдық қалдықтарды басқару жүйесін экологиялық заңнама талаптарына сәйкестендіру
1.1	Қалдықтардың түзілу және жинақталу нормаларын әзірлеу және бекіту	Мәслихат шешімі	2024	Мақат ауданының әкімдігі, Мәслихат	1 500 000	Жергілікті бюджет
1.2	ТҚҚ жинау, тасымалдау, қайта өңдеу және көму тарифтерін әзірлеу және бекіту	Мәслихат шешімі	2024	Мақат ауданының әкімдігі, Мәслихат	1 500 000	Жергілікті бюджет
1.3	ТҚҚ жинауға, тасымалдауға, көмуге тендер жүргізу	Мақат ауданы әкімдігінің шешімі	2025	Мақат ауданының әкімдігі	-	Талап етілмейді
1.4	Тендерді ұтып алушылармен ЖАО ұзақ мерзімдік келісім-шартқа отыру (кемі 10 жыл)	Қол қойылған келісім шарт	2025	Мақат ауданының әкімдігі, кент және а\о әкімдіктері	-	Талап етілмейді
1.5	Аудан әкімдігінің сайтында және мамандандырылған ұйым сайтында жариялық ұсыныс келісімін тіркеу	Сайтта тіркелген келісім шарт	2025	Мақат ауданының әкімдігі, мамандандырылған компания	-	Талап етілмейді
1.6	Тұрғындардың көзқарасын ескере отырып, ТҚҚ шығару кестесін әзірлеу және бекіту	Бекітілген кесте	2025	Кент және а\о әкімдіктері, мамандандырылған компания	-	Талап етілмейді
1.7	ТҚҚ жинау және шығарудың орталықтандырылған жүйесін пайдалану барысында конкурс (тендер) нәтижелері бойынша ЖАО анықталған мамандандырылған ұйымдармен ТҚҚ тасымалдаудың міндетті келісім қорытындысы бойынша тұрғын үйлер немесе жеке тұрған ғимараттарда іс әрекетін жүзеге асыратын ЗТ және ЖТ профилактикалық жұмыс	Аудан әкімдігіне ақпарат	2024-2025	Кент және а\о әкімдіктері КЕҰ	-	Талап етілмейді
1.8	Аудан әкімдігінің сайтында бекітілген бағдарламаны енгізу	Бағдарлама сайтқа енгізілді	2024	Мақат ауданының әкімдігі	-	Талап етілмейді
1.9	Бағдарламаны жүзеге асыру мониторингі	Мониторинг нәтижелері бойынша есептілік	Жылына 2 рет	Мақат ауданының әкімдігі	-	Талап етілмейді
2-міндет. Бөлек жинауды ендіру
2.1	Барлық контейнерлік алаңдарды заңнама талаптарына сәйкестендіру (115) *Заңнама талаптарына контейнерлік алаңдарды сәйкестендіру бойынша жоба жүзеге асырылып жатыр, сол жобаға сайкес қажетті шығындар есептеледі	Қабылдау-өткізу актісі	2024	Мақат ауданының әкімдігі	-	Жергілікті бюджет
2.2	ТҚҚ жинап алуға арналған контейнерлерді орналастыру (құрғақ және ылғалды фракциялар үшін)	Қабылдау-өткізу актісі	2026	Мақат ауданының әкімдігі	-	Жергілікті бюджет
2.3	Мақат ауданында ҚСБҚ арналған контейнерлерді орнату және қызмет көрсетуіне конкурстар жүргізу	Конкурс нәтижелері	2025	Мақат ауданының әкімдігі, кенттер және а\о әкімдіктері	2 000 000	Жергілікті бюджет
2.4	ІКҚ мен құрылыс қалдықтарына арналған кенттер мен ауылдық округтерде арнайы орындарды ұйымдастыру, 3 дн	Қабылдау-өткізу актісі	2026	Кенттер және а\о әкімдіктері	3 000 000	Жергілікті бюджет
2.5	Мамандандырылған ұйымдармен қауіпті құрамдас коммуналдық қалдықтарды бөлек жинау және беру бойынша меммекемелермен және заңды тұлғалармен профилактикалық жұмыс	есептілік	тұрақты	Мақат ауданының әкімдігі, кенттер және а\о әкімдіктері	-	Талап етілмейді
3-міндет. Коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату жүйесін дамыту
3.1	Мақат ауданындағы ТҚҚ полигондарының аумағында ТҚҚ сұрыптау желісінің құрылысы және іске қосылуы	Қабылдау-өткізу актісі	2025	Мақат ауданының әкімдігі	24 808 000 (бюджет ауданға 2023 жылы бөлінген)	Жергілікті бюджет
3.2	Пресс, 1 – бірл	Қабылдау-өткізу актісі	2026	Мақат ауданының әкімдігі, Сұрыптау желісін басқаратын компания	500 000	Республикалық бюджет, жергілікті бюджет
3.3	Қайта өңдеуге қайталама шикізатты жіберу үшін Атырау қ.,бизнес қауымдастығы өкілдерімен тығыз байланыс орнату	Ақпарат	тұрақты	Сұрыптау желісін басқаратын компания	-	Талап етілмейді
3.4	Қордаландырғыш қондырғыны сатып алу, полигонда қордаландыру жер телімін ұйымдастыру	Қабылдау-өткізу актісі	2024-2028	Аудан әкімдігі, полигонды пайдаланушы компания	7 500 000	Жергілікті бюджет
3.5	ІКҚ мен құрылыс қалдықтарын үшін ұсақтағыштарды сатып алу	Қабылдау-өткізу актісі	2028	Аудан әкімдігі, полигонды пайдаланушы компания	5 000 000	Жергілікті бюджет
4-міндет. Мақат ауданындағы ТҚҚ полигонын жаңғырту
4.1	Экологиялық шешім алу (қалдықтарды көму лимиттері)	Әсер етуге экологиялық рұқсат	2025	Аудан әкімдігі, Полигон операторы	-	Талап етілмейді
4.2	Қалдықтар жіктеуіші бойынша қабылдаудың бірыңғай процедурасын әзірлеу	Қалдықтарды қабылдау процедурасы	2024-2025	Полигон операторы	-	Талап етілмейді
4.3	Жабу үшін және жерді рекультивациялау үшін тарату қорын құру	Тарату қорының бар болуы	2024-2025	Полигон операторы	-	Талап етілмейді
5-міндет. Бөлек жинауды қоса алғанда, тұрмыстық қатты қалдықтарды жинаудың, кәдеге жаратудың жне қайта өңдеудің дұрыс жүйесі туралы тұрғындардың хабардарлығын жоғарылату
5.1	Коммуналдық қалдықтармен экологиялық қауіпсіз жұмыс істеуде тұрғындардың хабардарлығын жоғарылату мақсатында КЕҰ арасынан мемлекеттік әлеуметтік тапсырысты алуға конкурс жүргізу	КЕҰ-мен мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс туралы келісім-шарт	2024	Мақат ауданының әкімдігі, ішкі саясат бөлімі	1 500 000	Жергілікті бюджет
5.1		КЕҰ-мен мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс туралы келісім-шарт	2026	Мақат ауданының әкімдігі, ішкі саясат бөлімі	1 500 000	Жергілікті бюджет
5.2	Коммуналдық қалдықтармен экологиялық қауіпсіз жұмыс істеуде тұрғындардың хабардарлығын жоғарылату бойынша мемлекеттік әлеуметтік тапсырысты жүзеге асыру (ақпараттық материалдарды әзірлеу, атап айтқанда: тұрғындармен кездесу жүргізу, акциялар, сенбіліктер, дөңгелек үстелдер, мектеп оқушылары арасында еріктілер клубын құру, жергілікті БАҚ, әлеуметтік желілерде, жариялау, таныстыру визиттері және т.б. ) қосылған ақпараттық кампанияларды әзірлеу	Орындалған жұмыс актісі	2024 -2025	Мақат ауданының әкімдігі, ішкі саясат бөлімі	-	КЕҰ бөлінген жергілікті бюджет шеңберінде
5.2		Орындалған жұмыс актісі	2026-2028	Мақат ауданының әкімдігі, ішкі саясат бөлімі	-	КЕҰ бөлінген жергілікті бюджет шеңберінде

*Қажетті шығындар мен қаржыландыру көздері бойынша шығыстардың мөлшерлемелері тиісті қаржы жылына арналған республикалық және жергілікті бюджеттерді бекіту мен нақтылауды ескере отырып түзетілетін болады.

Коммуналдық қалдықтарды басқару бойынша бағдарламаның көрсеткіштерін анықтау әдістемесі

№	Мақсаттық көрсеткіштер атауы	Мақсаттық көрсеткіштерді қалыптастыру мерзімі және кезеңділігі	Негіздеу	Есептеу әдістемесін сипаттау
1	Бөлек жинауды қамту (тұрғын немесе қала): - фракция бойынша - қауіпті қалдық түрлері (медициналық және құрамында сынабы бар, ЭЭЖҚ)	Бағдарлама бекітілген күннен бастап бір жыл өткен соң	Көрсеткіш "Жасыл Қазақстан" ұлттық жобасына сәйкес келеді	Көрсеткіш қатты тұрмыстық қалдықтардың (пластик, картон және қағаз қалдықтары, шыны, металл банкілер) тоннадағы бөлек жиналған құрғақ үлесін тоннамен түзілген қатты тұрмыстық қалдықтардың (тұрмыстық қалдықтар) жалпы көлеміне бөлу арқылы қалыптасады, нәтиже пайыз түрінде көрсетіледі. Қауіпті қалдықтардың жеке түрлері бойынша көрсеткіш сондай-ақ бөлек жиналған қауіпті қалдықтардың (ҚСБҚ, ЭЭЖҚ және медициналық) көлемін қатты қалдықтардың морфологиялық құрамы бойынша нәтижені пайызбен көрсете отырып, қауіпті қалдықтардың түзілуінің жалпы болжамды көлеміне бөлу арқылы қалыптастырылады.
2	ТҚҚ қайта өңдеу және кәдеге жарату үлесі (түзілу көлемінен)	Бағдарлама бекітілген күннен бастап бір жыл өткен соң	Көрсеткіш ҚР "жасыл" экономикаға өту тұжырымдамасына және "Жасыл Қазақстан" ұлттық жобасына сәйкес келеді	Көрсеткіш қаладағы барлық қайта өңделген және қайта пайдаланылған ҚТҚ (тұрмыстық қалдықтардың қауіпті құрамдастарын қоса алғанда), бөлек жиналған, полигонда сұрыпталған және екінші немесе қайталама ресурстарды қоса алғанда, барлық пайда болған қатты қалдықтардың жалпы сомасына бөлу арқылы алынады. (коммуналдық қалдықтар), нәтиже пайызбен көрсетіледі.
3	Экологиялық талаптарға сәйкес ТҚҚ полигондарын жабу және рекультивациялау	Бағдарлама бекітілген күннен бастап бір жыл өткен соң	Көрсеткіш ҚР "Жасыл" экономикаға өту тұжырымдамасына сәйкес келеді.	Көрсеткіш нысан санын, яғни рекультивациялау және жою бойынша жұмыстардың аяқталғанын көрсетеді.

В соответствии с подпунктом 1) пункта 3 статьи 365 Экологического кодекса Республики Казахстан, подпунктом 1) пункта 1 статьи 6 Закона Республики Казахстан "О местном государственном управлении и самоуправлении в Республике Казахстан", Макатский районнный маслихат РЕШИЛ:

1. Утвердить Программу по управлению коммунальными отходами по Макатскому району на 2024-2028 годы согласно приложению к настоящему решению.

2. Настоящее решение вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Председатель маслихата

А. Шангалаев

ПРОГРАММА ПО УПРАВЛЕНИЮ КОММУНАЛЬНЫМИ ОТХОДАМИ МАКАТСКОГО РАЙОНА НА 2024-2028 ГОДЫ

Содержание

"Список сокращений и обозначений 3

ТЕРМИНЫ И ОПРЕДЕЛЕНИЯ 4

ПАСПОРТ ПРОГРАММЫ 6

ВВЕДЕНИЕ 7

1. АНАЛИЗ ТЕКУЩЕЙ СИТУАЦИИ УПРАВЛЕНИЯ КОММУНАЛЬНЫМИ ОТХОДАМИ В МАКАТСКОМ РАЙОНЕ 8

1.1 Общая характеристика системы управления коммунальными отходами 8

1.2 Оценка (описание) существующей системы управления коммунальными отходами 10

1.3 Мероприятия по развитию сферы управления коммунальными отходами 11

1.4 Анализ сильных и слабых сторон, возможностей и угроз в секторе управления коммунальными отходами 11

2. ЦЕЛИ, ЗАДАЧИ И ЦЕЛЕВЫЕ ПОКАЗАТЕЛИ 13

2.1 Цели и задачи Программы 13

3. ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ ПУТИ ДОСТИЖЕНИЯ ПОСТАВЛЕННЫХ ЦЕЛЕЙ И ЗАДАЧ 14

3.1. Приведение существующей системы управления коммунальными отходами требованиям экологического законодательства 14

3.2. Модернизации необходимой инфраструктуры для внедрения раздельного сбора и регулярного вывоза коммунальных отходов 15

3.3 Развитие системы переработки и утилизации коммунальных отходов 17

3.4 Модернизация полигона ТБО в Макатском районе 20

3.5. Повышение осведомленности населения, государственных учреждении и других юридических лиц 21

4. НЕОБХОДИМЫЕ РЕСУРСЫ 22

5. МОНИТОРИНГ РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММЫ 23

6. ПЛАН МЕРОПРИЯТЙ ПО РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММЫ 24

ТЕРМИНЫ И ОПРЕДЕЛЕНИЯ

Биоразлагаемые отходы - отходы, которые способны подвергаться анаэробному или аэробному разложению, в том числе садовые и парковые отходы, а также пищевые отходы, сопоставимые с отходами пищевой промышленности, макулатура.

Захоронение отходов – складирование отходов в местах, специально установленных для их безопасного хранения в течение неограниченного срока, без намерения их изъятия.

Коммунальные отходы - отходы потребления, включающие:

1) смешанные отходы и раздельно собранные отходы домашних хозяйств, включая, помимо прочего, бумагу и картон, стекло, металлы, пластмассы, органические отходы, древесину, текстиль, упаковку, использованные электрическое и электронное оборудование, батареи и аккумуляторы;

2) смешанные отходы и раздельно собранные отходы из других источников, если такие отходы по своему характеру и составу сходны с отходами домашних хозяйств.

Крупногабаритные отходы – отходы потребления и хозяйственной деятельности (бытовая техника, мебель и другое), утратившие свои потребительские свойства и по своим размерам исключающие возможность транспортировки на специализированных транспортных средствах.

Отходы потребления - отходы, образующиеся в результате жизнедеятельности человека, полностью или частично утратившие свои потребительские свойства продукты и (или) изделия, их упаковка и иные вещества или их остатки, срок годности либо эксплуатации которых истек независимо от их агрегатного состояния, а также от которых собственник самостоятельно физически избавился либо документально перевел в разряд отходов потребления.

Отходы электронного и электрического оборудования – отнесенное к отходам, непригодное или вышедшее из употребления электронное и электрическое оборудование, в том числе его узлы, части, детали.

Пищевые отходы - отходы, сопоставимые с отходами пищевой промышленности, образующиеся в результате производства и потребления продуктов питания.

Полигон захоронения отходов - специально оборудованное место постоянного размещения отходов без намерения их изъятия, соответствующее экологическим, строительным и санитарно-эпидемиологическим требованиям.

Раздельный сбор отходов - сбор отходов раздельно по видам или группам в целях упрощения дальнейшего специализированного управления ими.

Сбор отходов - деятельность по организованному приему отходов от физических и юридических лиц специализированными организациями в целях дальнейшего направления таких отходов на восстановление или удаление.

Строительные отходы - отходы, образующиеся в процессе сноса, разборки, реконструкции, ремонта (в том числе капитального) или строительства зданий, сооружений, промышленных объектов, дорог, инженерных и других коммуникаций.

Твердые бытовые отходы - коммунальные отходы в твердой форме.

Транспортировка отходов - деятельность, связанная с перемещением отходов с помощью специализированных транспортных средств между местами их образования, накопления в процессе сбора, сортировки, обработки, восстановления и (или) удаления.

Уничтожение отходов – способ удаления отходов путем термических, химических или биологических процессов, в результате применения которого существенно снижаются объем и (или) масса и изменяются физическое состояние и химический состав отходов, но который не имеет в качестве своей главной цели производство продукции или извлечение энергии.

Управление отходами - операции, осуществляемые в отношении отходов с момента их образования до окончательного удаления.

Централизованная система сбора твердых бытовых отходов– система, организуемая местными исполнительными органами в рамках обеспечения физических и юридических лиц независимо от форм собственности и вида деятельности, проживающих (находящихся) и (или) осуществляющих свою деятельность в жилых домах либо отдельно стоящих зданиях (сооружениях) и не имеющих на праве собственности контейнерных площадок и контейнеров, а также имеющих на праве собственности контейнерные площадки и контейнеры, расположенные на землях общего пользования, услугами по сбору, транспортировке твердых бытовых отходов.

ПАСПОРТ ПРОГРАММЫ

Наименование	Программа по управлению коммунальными отходами Макатского района на 2024-2028 гг.
Основание для разработки	Экологический кодекс Республики Казахстан от 2 января 2021 года № 400-VI ЗРК. Методические рекомендации местным исполнительным органам по разработке Программы по управлению коммунальными отходами, приказ №154п от 18.05.2023г. Министерства экологии и природных ресурсов РК.
Государственный орган, ответственный за разработку Программы	ГУ "Отдел жилищно-коммунального хозяйства, пассажирского транспорта, автомобильных дорог и жилищной инспекции Макатского района".
Цель Программы	Приведение действующей системы управления коммунальными отходами в соответствие с требованиями экологического законодательства и модернизация инфраструктуры по сбору, сортировке, транспортировке и захоронению коммунальных отходов в Макатском районе.
Задачи Программы	1. Приведение существующей системы управления коммунальными отходами в Макатском районе соответствие с требованиями экологического законодательства. 2. Внедрение раздельного сбора 3. Развитие системы переработки и утилизации коммунальных отходов. 4. Модернизация полигона ТБО в Макатском районе. 5. Повышение осведомленности населения о правильной системе сбора, утилизации и переработке твердых бытовых отходов, включая раздельный сбор.
Источник финансирования	Республиканский и местный бюджеты, частные средства инвесторов.
Объем финансирования	*Суммы расходов по источникам финансирования будут корректироваться с учетом утверждения и уточнения республиканского и местного бюджетов на соответствующий финансовый год в соответствии с законодательством Республики Казахстан в рамках Плана мероприятий по охране окружающей среды на 2025-2027 гг. Атырауской области.
Исполнители Программы	Акимат Макатского района, акиматы поселков Макат и Доссор, акимат сельского округа Байгетобе, Маслихат Макатского района, специализированные организации в сфере управления отходами, население и другие заинтересованные стороны.
Период	5 лет: 2024 – 2028 гг.

ВВЕДЕНИЕ

Макатский район расположен в восточной оконечности Атырауской области, граничит с Жылыойским, Кзылкогинским районами и примыкает к городу Атырау. Расстояние от города Атырау до районного центра Макатского района поселка Макат 130 км. В состав Макатского района входят 2 поселка (Макат и Доссор) и 1 сельский округ (Байгетобе).

Население Макатского района на 1 января 2023 года составляет в 29 635 человек.

Вопросам управления отходами в Республике Казахстан уделяется значительное внимание. В рамках Концепции перехода к "зеленой экономике", одним из главных направлений является, формирование и совершенствование системы управления отходами. Целевыми индикаторами Концепции, отражающими эффективность в части управления коммунальными отходами определены – покрытие населения вывозом ТБО до 100%, полигоны, отвечающие экологическим и санитарным требованиям, 100% и повышение доли переработанных отходов до 40% до 2030 года. Также до 2025 года утвержден национальный проект "Зеленый Казахстан". Установлены показатели национального проекта: охват раздельным сбором до 80% до 2025 года, доля переработки и утилизации ТБО от объема образования - 34% до 2025 года.

В соответствии с Программой развития Макатского района на период с 2021 по 2025 год, одной из основных целей является улучшение экологической обстановки в регионе. В рамках данной программы установлены конкретные показатели по переработке и утилизации твердых бытовых отходов (ТБО), которые должны достигнуть 33% к 2025 году. На указанный период предусмотрено мероприятие по приведению полигонов в соответствие с экологическими требованиями.

Настоящая Программа по управлению коммунальными отходами (далее – Программа) разработана с целью реализации государственной политики в области управления коммунальными отходами, исполнения требований Экологического Кодекса Республики Казахстан с учетом приоритетов национальных стратегических, программных документов, Программы развития Макатского района на 2021-2025 годы, также с учетом текущей ситуации района.

В ходе разработки Программы проведен анализ текущей ситуации управления коммунальными отходами в Макатском районе, выявлены проблемы и разработан комплекс мер, направленных на модернизацию системы управления коммунальными отходами в соответствии с требованиями экологического законодательства.

1. АНАЛИЗ ТЕКУЩЕЙ СИТУАЦИИ УПРАВЛЕНИЯ КОММУНАЛЬНЫМИ ОТХОДАМИ В МАКАТСКОМ РАЙОНЕ

1.1 Общая характеристика системы управления коммунальными отходами

Объем образования твердых бытовых отходов (ТБО) в Макатском районе составляет в среднем 9000 тонн ежегодно.

В рисунке 1 представлена информация об объеме образования ТБО за последние три года в Макатском районе.

Рисунок 1. Объемы образования ТБО за 2020-2022 гг. в Макатском районе, тонн

В связи с отсутствием в Макатском районе системы раздельного сбора и мощностей по сортировке отходов, все коммунальные отходы направляются на захоронение.

Нормы образования и накопления коммунальных отходов

Нормы образования и накопления коммунальных отходов в Макатском районе не утверждены.

Морфология ТБО

Исследования морфологического состава ТБО в Макатском районе не проводились.

Системные исследования состава ТБО в сельских населенных пунктах в Казахстане пока не проводятся. Имеются различные анализы и локальные исследования, проводившиеся научными организациями и ассоциациями для крупных городов.

Согласно таким исследованиям, во многих городах основной фракцией в составе коммунальных отходов являются биоразлагаемые 37-38% (пищевые) отходы, 16-17% отходы пластика, 11-12% отходы бумаги и картона и пр.

Морфологический состав отходов в сельских районах отличается от городской местности.

В процессе жизнедеятельности сельского населения образуются различные виды отходов (пластик, жестяная тара, бумага, картон, стекло, пищевые отходы и т.д.). Однако их состав и объем претерпевает изменения. К примеру, в сельских населенных пунктах, где есть центральное газовое отопление и не внедрен раздельный сбор и отсутствует сортировка, все отходы вывозятся на существующие полигоны. В населенных пунктах, где используется твердое топливо, некоторые виды отходов утилизируется населением самостоятельно (сжигание в бытовых печах, использование в виде корма для животных). Вывозятся лишь те отходы, которые не могут быть утилизированы в домашних условиях (жестяная тара, стекло). Данный фактор влияет на состав и объем образования отходов в сельской местности.

В сельских районах отличается морфологический состав отходов по сравнению с городскими местностями. Жизнедеятельность сельского населения также приводит к образованию разнообразных видов отходов, таких как пластик, жестяная тара, бумага, картон, стекло, пищевые отходы и другие. Однако этот состав и их объем подвержены изменениям. Например, в сельских населенных пунктах с центральным газовым отоплением, где отсутствует раздельный сбор и сортировка, все отходы направляются на существующие полигоны. В населенных пунктах, использующих твердое топливо, некоторые виды отходов утилизируются населением самостоятельно, как сжигание в бытовых печах или использование в качестве корма для животных. На вывоз отправляются лишь те отходы, которые невозможно утилизировать в домашних условиях, например, жестяная тара и стекло. Этот фактор оказывает влияние на состав и объем образования отходов в сельской местности.

Для эффективного развития отрасли переработки ТБО и внедрения технологии, необходимо проведения системных исследований состава ТБО в сельских населенных пунктах.

Тариф на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение ТБО

В Макатском районе отсутствует утвержденный тариф на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение ТБО. Население региона за услуги по сбору и транспортировке ТБО, тариф оплачивают по предыдущим ставкам, составляющим приблизительно 120 тенге, которые утратили силу решением Маслихата района от 5 мая 2023 года.

Из общей численности населения района только 15% жителей оплачивает тариф за сбор и вывоз ТБО.

Прогноз объемов образования коммунальных отходов на 2024-2028 гг.

В таблице 2 приведены данные фактического образования ТБО за последние 3 года и планируемое количество отходов до 2028 года в Макатском районе.

Согласно данным ЖКХ Макатского района рост объемов ТБО за последний год составляет 27%. По информации МЭПР ежегодный рост коммунальных отходов в Республике Казахстан составляет 5%.

Таблица 1 – Прогноз образования коммунальных отходов Макатского района до 2028 года

Наименование	Фактическое количество образованных отходов			Планируемое количество образования ТБО
Год	2020	2021	2022	2023	2024	2026	2028
Образование ТБО, тонн	6 808	7 440	10 157	10 665	11 198	12 345	13 610

В таблице 2 планируемое количество образования ТБО произведены по данным МЭПР РК. Расчеты произведены на 5%-е увеличение количества отходов в 2023 г. И 2024 г. И далее 5%-е увеличение каждые два года.

Рисунок 2. Прогноз объемов образования ТБО до 2028 г.

Для достижения целевых показателей, установленных в Программе развития Макатского района, по увеличению доли переработки и утилизации ТБО, необходимо улучшать существующую систему управления коммунальными отходами в соответствии с требованиями экологического законодательства. Это включает в себя внедрение раздельного сбора, строительство и запуск сортировочных линий, модернизацию полигона и другие мероприятия.

1.2 Оценка (описание) существующей системы управления коммунальными отходами

Охват сбором и вывозом ТБО

Сбором и вывозом ТБО в Макатском района в рамках договора по санитарно-очистным работам занимается ТОО "Тазалык Когал". Сбором и вывозом охвачены 100% жителей Макатского района.

В Макатском районе имеется 71 контейнерных площадок и 1066 контейнеров. Сбор осуществляется в металлических контейнерах.

Раздельный сбор отходов

В Макатском районе отсутствуют контейнеры для раздельного сбора отходов и пункты приема вторичного сырья.

Раздельный сбор опасных видов отходов (РСО, ЭО, медицинские)

В Макатском районе отсутствует система сбора опасных составляющих коммунальных отходов, таких как ртутьсодержащие лампы (далее РСО), отходы электронного и электрического оборудования (ОЭЭО), медицинских отходов, образующихся у физических лиц. Все виды опасных отходов в общем потоке попадают на свалки, нанося вред окружающей среде.

Транспортировка

Транспортировкой коммунальных отходов в Макатском районе занимается ТОО "Тазалык Когал" в рамках договора санитарно-очистных работ. Вывоз коммунальных отходов осуществляется ежедневно, кроме воскресенья. Для транспортировки коммунальных отходов в поселке Макат имеется 2 мусоровоза, 1 трактор. В поселке Доссор – 2 мусоровоза и 1 трактор, в сельском округе Байгетобе – 1 мусоровоз.

Согласно ЭК РК (статья 337) субъекты предпринимательства, планирующие или осуществляющие предпринимательскую деятельность по сбору, сортировке и транспортировке отходов, восстановлению и уничтожению неопасных отходов, должны подать уведомление о начале деятельности в МЭГПР РК. В перечне субъектов предпринимательства, которые подали уведомление о начале деятельности по сбору, сортировке и транспортировке неопасных отходов в Макатском районе не фигурирует ТОО "Тазалык Когал".

В реестр МЭПР включены следующие компаний, которые оказывают услуги по сбору, сортировке и транспортировке неопасных отходов в Макатском районе: ИП "Bostan Birlestik", ИП "Искакова А.Ш.", ТОО "Эко-ТехниксАктобе", TOO "ZapKazService" ТОО "Дос-Кер Сервис".

Сортировка и переработка

Мусоросортировочные линии в Макатском районе отсутствует. Все коммунальные отходы от населения без раздельного сбора и без сортировки захораниваются на полигоне ТБО в поселке Макат.

В Макатском районе до 2025 года планируется строительство мусоросортировочной линии на территории полигона ТБО. Планируемая мощность 3500 тонн. В настоящее время проведены работы по строительству ангара.

Захоронение

На данный момент все коммунальные отходы захораниваются на полигоне ТБО в Макатском районе. Мощность полигона 36450 тонн.

Два полигона в поселке Доссор и сельском округе Байгетобе в целях сокращения количества полигонов района были закрыты.

Согласно плану развития Атырауской области и Макатского района планируется работа по модернизации полигона ТБО в Макатском районе.

1.3 Мероприятия по развитию сферы управления коммунальными отходами

Таблица 2. Затраты на мероприятия по управлению отходами на 2020-2023 гг. в Макатском районе

Наименование	Фактические затраты, тенге
Наименование	2020	2021	2022	2023
Затраты на строительства анагара	-	-	29 008 000	24 808 000
Затраты на закуп специализированной техники, мусоровозы, трактор	-	-	-	249 617 000
Проект по привидению контейнерных площадок санитарным нормам				3 000 000
Санитарно-очистные работы			109 147 000
ИТОГО	-	-	138 155 000	252 617 000

1.4 Анализ сильных и слабых сторон, возможностей и угроз в секторе управления коммунальными отходами

В ходе проведенного анализа управления коммунальными отходами было выявлено, что в Макатском районе организован 100% сбор и вывоз коммунальных отходов от населения. Имеется необходимая инфраструктура, такие как мусоровозы, контейнеры, организованы контейнерные площадки. Выявлено, что отсутствует система раздельного сбора ТБО, не внедрена сортировочная линия, не утверждены нормы образования и тариф на сбор, транспортировку, сортировку и переработку ТБО.

В рамках Программы необходимо привести действующую систему управления коммунальными отходами в соответствие с требованиями экологического законодательства, и модернизировать инфраструктуры по раздельному сбору, сортировке, транспортировке и захоронению коммунальных отходов в Макатском районе.

Таблица 3. Анализ сильных и слабых сторон, возможностей и угроз в сфере управления коммунальными отходами

Сильные стороны	Слабые стороны
100% охват жителей сбором и вывозом ТБО. Сокращение количества полигонов. Наличие целевых показателей и индикаторов в программных документах области и Макатского района. Планирования модернизации полигона. Планирование строительства сортировочной линий.	Отсутствие утвержденных норм образования отходов. Отсутствие утвержденного тарифа на сбор, транспортировку и захоронение ТБО. Отсутствие раздельного сбора (пластик, стекло, отходы бумаги и картона). Отсутствие системы сбора опасных компонентов коммунальных отходов у населения, таких как РСО, ОЭЭО, а также медицинские отходы.
Возможности	Угрозы
Уменьшение доли отходов, поступающих на захоронение, увеличение объемов извлекаемого вторсырья. Снижение негативного воздействия на окружающую среду. Наличие современных технологий, широкого ассортимента установок для обращения с различными видами вторичного сырья.	Потеря ценных вторичных ресурсов, которые должны быть вовлечены в циркулярную экономику. Разложение органических отходов в теле полигона с выделением парниковых газов, в том числе метана Загрязнение поверхностных вод, почвы. Образование стихийных свалок вследствие не налаженной системы сбора и переработки строительных и крупногабаритных отходов

2. ЦЕЛИ, ЗАДАЧИ И ЦЕЛЕВЫЕ ПОКАЗАТЕЛИ

2.1 Цели и задачи Программы

Целью Программы является приведение действующей системы управления коммунальными отходами в соответствие с требованиями экологического законодательства и модернизация инфраструктуры по сбору, сортировке, транспортировке и захоронению коммунальных отходов в Макатском районе.

Задачи Программы:

1. Приведение существующей системы управления коммунальными отходами в соответствие с требованиями экологического законодательства.

2. Внедрение раздельного сбора и приведение контейнерных площадок санитарным нормам.

3. Развитие системы переработки и утилизации коммунальных отходов.

4. Модернизация полигона ТБО в Макатском районе.

5. Повышение осведомленности населения о правильной системе сбора, утилизации и переработке твердых бытовых отходов, включая раздельный сбор.

2.2 Целевые показатели Программы

Для достижения поставленной цели и задач Программы, необходимо выполнение целевых показателей. Целевые показатели установлены согласно Концепции по переходу Республики Казахстан к "зеленой экономике", Национальному проекту "Зеленый Казахстан", Программе развития Атырауской области и Макатского района на 2021-2025 гг. и проведенному анализу текущей ситуации. Целевые показатели направлены на улучшение экологической ситуации в регионе, совершенствование системы раздельного сбора, переработки и захоронения отходов в Макатском районе (таблица 6).

Таблица 4. Целевые показатели для совершенствования системы раздельного сбора, переработки и захоронения отходов

п/п	Наименование целевого показателя		Значение целевого показателя
п/п	Наименование целевого показателя	2022 (текущ. сит)	2024	2025	2026	2028
1	Охват сбором и вывозом ТБО населения %	100	100	100	100	100
2	Внедрение раздельного сбора коммунальных отходов: - по фракциям, % - отдельным опасным видам отходов (медицинских и ртутьсодержащих, электронной и бытовой техники), %	0 0 0	70 100	80 100	90 100	100 100
3	Доля переработки и утилизации ТБО Атырауская область, Макатский район (от объема образования), %	0	30	33	35	37
4	Модернизация полигона ТБО, соответствующего экологическим и санитарным нормам, ед.	0	-	1	-	-

3. ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ ПУТИ ДОСТИЖЕНИЯ ПОСТАВЛЕННЫХ ЦЕЛЕЙ И ЗАДАЧ

3.1. Приведение существующей системы управления коммунальными отходами требованиям экологического законодательства

Для приведения существующей системы управления коммунальными отходами требованиям экологического законодательства в Макатском районе необходимо:

- утвердить нормы образования и накопление отходов;

- утвердить тариф для населения на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение ТБО;

- провести конкурс (тендер) по определению субъектов по сбору и транспортировке ТБО;

- переход на заключение договоров публичной оферты с населением.

Расчет норм образования и накопления отходов. Утверждение тарифа для населения на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение ТБО

Согласно статье 365 (п.4) необходимо разработать и представить на утверждение местным представительным органам нормы образования и накопления коммунальных отходов и тарифы для населения на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение ТБО.

Расчет норм образования и накопления коммунальных отходов будет осуществляться согласно Типовым правила расчета норм образования и накопления коммунальных отходов, приказ Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 1 сентября 2021 года № 347.

Тариф будет рассчитываться согласно Методике расчета тарифа для населения на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение ТБО, приказ Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 14 сентября 2021 года № 377.

В законодательных актах РК не регламентированы сроки пересмотра и утверждения тарифов.

В июне 2023 года совместно с МЭПР РК и Агентством по защите и развитию конкуренции РК принята Дорожная карта по развитию конкуренции в сфере управления ТБО, где для формирования справедливого тарифа для бизнеса и населения необходимо пересматривать тариф на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение ТБО 1 раз в 2 года.

После утверждения тарифа для Макатского района, необходимо пересматривать их 1 раз в 2 года. Утверждение и своевременный пересмотр тарифов с учетом современных реалий и инфляционных процессов в районе позволит сбалансировать деятельность специализированных организаций и предъявлять соответствующие требования к качеству предоставляемых услуг.

Определение компаний по сбору и транспортировке ТБО посредством проведения конкурса (тендера)

Согласно ст. 367 ЭК РК определение участников рынка по сбору ТБО осуществляется посредством проведения конкурса (тендера) в соответствии с главой 4 Закона РК "О государственных закупках".

При проведении конкурса (тендера) по определению участников рынка, МИО устанавливать требования для специализированных организации по сбору и вывозу ТБО в соответствии с ЭК РК и Правилами управления коммунальными отходами. Согласно требованиям экологического законодательства, установлены следующие минимальные требования к участникам конкурса по сбору и транспортировке ТБО:

1) наличие регистрации в государственном электронном реестре разрешений и уведомлений, субъектов предпринимательства в сфере управления отходами в соответствии с требованиями статьи 337 Кодекса;

2) иметь подкласс 38110 "Сбор неопасных отходов", 38210 "Обработка и удаление неопасных отходов" по общему классификатору видов экономической деятельности;

3) наличие транспортных средств, оснащенных спутниковыми навигационными системами, в собственности и (или) в аренде;

4) наличие на праве собственности и/или аренды отапливаемых производственных помещений для стоянки, хранения, технического обслуживания и ремонта автотранспортных средств;

5) располагать квалифицированным управленческим и техническим персоналом для оказания услуг по вывозу коммунальных отходов и пр.

Для повышения качества услуг по сбору и вывозу ТБО необходимо заключение долгосрочных контрактов на управление коммунальными отходами на конкурентной основе. Долгосрочные контракты позволят субъектам по сбору и вывозу ТБО вкладывать собственные средства в развитие компаний. Путем анализа результатов, полученных в ходе выполнения долгосрочных контрактов, можно оценить качество оказанных услуг. Рассмотрение вариантов заключения контрактов продолжительностью не менее 10 лет представляется важным.

Заключение договоров публичной оферты с населением

Согласно статьи 337 ЭК РК физические лица, проживающие в жилых домах, обязаны пользоваться централизованной системой на основании публичных договоров и оплачивать услуги за транспортировку отходов согласно утвержденным местным представительным органом тарифам.

После определения субъекта по сбору и транспортировке ТБО в Макатском районе, необходимо внедрить практику заключения договора публичной оферты. Соглашение в форме публичной оферты будет доступно для ознакомления на веб-сайтах специализированных компаний и на официальном сайте акимата района. На основе таких договоров будет осуществляться сбор платы, путем включения тарифа на сбор и вывоз ТБО в систему расчетного центра коммунальных услуг (РЦКУ) или другим удобным способом. Использование публичных договоров повысит объем сбора и оплаты за услуги по вывозу ТБО и обеспечит удобство для населения.

3.2. Внедрение раздельного сбора и приведение контейнерных площадок санитарным нормам

Для реализации данного направления необходимо:

- приведение в соответствие санитарным-эпидемиологическим требованиям контейнерных площадок

- закуп контейнеров, для внедрения раздельного сбора ТБО (сухой и мокрые фракции);

- раздельный сбор опасных составляющих коммунальных отходов (РСО, ОЭЭО, медицинские отходы)

- организация мест для КГО и строительных отходов

Приведение контейнерных площадок в соответствие с санитарно-эпидемиологическим требованиям

В Макатском районе имеются 71 контейнерных площадок для сбора ТБО. Однако некоторые контейнерные площадки не имеют твердого покрытия и ограждения, не соответствуют не требованиям законодательства.

Согласно санитарным правилам "Санитарно-эпидемиологические требования к сбору, использованию, применению, обезвреживанию, транспортировке, хранению и захоронению отходов производства и потребления" необходимо контейнерные площадки привести в соответствие с требованиями законодательства.

Необходимо все контейнерные площадки обеспечить твердым покрытием и оградить с трех сторон на высоту, исключающую возможность распространения (разноса) отходов ветром, но не менее 1,5 м. Контейнерные площадки должны быть размещены на расстоянии не менее 25 м от жилых и общественных зданий и иметь подъездные пути для транспорта.

В настоящее время в Макатском районе ведется разработка проекта по приведению контейнерных площадок в соответствие с законодательством. В рамках данного проекта проводится расчет необходимых финансовых средств и определяется количество контейнерных площадок, необходимых для соответствия законодательным требованиям. После завершения необходимых расчетов будут предприняты меры по приведению контейнерных площадок в соответствие с санитарными нормами. Согласно данному проекту в Макатском районе планируют увеличить количество контейнерных площадок с 71 до 115.

Закуп контейнеров для ТБО, внедрение раздельного сбора (сухой и мокрые фракции)

Раздельный сбор отходов у источника образования является обязательным требованием экологического законодательства. Согласно ст. 321 ЭК РК раздельный сбор осуществляется по следующим фракциям:

1) "сухая" (бумага, картон, металл, пластик и стекло);

2) "мокрая" (пищевые отходы, органика и иное).

Для внедрения системы раздельного сбора отходов МИО обеспечивает (приказ и.о. МЭГПР РК от 2 декабря 2021 года № 482) установку необходимого количества контейнеров для раздельного сбора (не менее 2) на контейнерных площадках, что определяется исходя из численности населения, норм накопления отходов, сроков их хранения и других необходимых факторов.

Согласно Правилам управления коммунальными отходами установлено, если коммунальные отходы собираются раздельно, для каждой категории (фракции, вида) отходов определяется своя периодичность вывоза.

На данный момент в Макатском районе имеется 71 контейнерных площадок, установлено 1066 контейнеров для смешанного сбора отходов.

Для внедрения системы раздельного сбора необходимо закупить контейнеры для раздельного сбора ТБО на всех контейнерных площадках.

Организация раздельного сбора и восстановления опасных составляющих коммунальных отходов.

Опасные составляющие коммунальных отходов (электронное и электрическое оборудование, ртутьсодержащие отходы, батарейки, аккумуляторы, медицинские отходы и прочие опасные компоненты) должны собираться раздельно и передаваться на восстановление специализированным предприятиям (ст. 365 ЭК РК).

Ртутьсодержащие отходы (РСО)

Для организации системы сбора РСО у населения МИО осуществляют:

– контроль за установкой и обслуживанием специальных универсальных контейнеров, устанавливаемых для сбора РСО, образовывавшихся у населения;

– контроль и организацию деятельности органов управления объектом кондоминиума, которые обязаны обеспечивать меры по сохранности специальных универсальных контейнеров, осуществлять взаимодействие со специализированным предприятием, обслуживающим контейнеры, обеспечивать свободный доступ к ним, вести разъяснительную работу с жильцами, не допускать складирование в контейнер посторонних предметов, наклеивание на контейнер посторонних реклам, объявлений и т.д.;

– организацию переработки ртутьсодержащих энергосберегающих ламп, находившихся в употреблении у населения путем выделения средств для приобретения работ (услуг) специализированных предприятий на реализацию комплекса мер по демеркуризации для населения и на ремонт (замену) контейнеров для РСО.

В настоящее время в Макатском районе отсутствуют специальные универсальные контейнеры для сбора РСО. Приобретение работ (услуг) специализированных предприятий на реализацию комплекса мер по демеркуризации для населения и на ремонт (замену) контейнеров для РСО МИО должны проводить посредством конкурса (тендера) в соответствии с ЭК РК, Главой 4 Закона Республики Казахстан "О государственных закупках" и Правилами управления коммунальными отходами, приказ и.о. МЭГПР РК от 28 декабря 2021 года № 508.

Электронное и электрическое оборудование

МИО должны принимать меры, направленные на увеличение доли раздельного сбора ОЭЭО от населения, включая, но не ограничиваясь проведением информационных кампаний, конкурсов, лекций.

Для организации системы сбора опасных составляющих коммунальных отходов у населения необходимо принятие следующих мер:

Создание стационарных или передвижных пунктов/точек сбора опасных бытовых отходов, таких как батарейки, электронное и электрическое оборудование.

Обеспечение информирования населения об организованных пунктах приема отходов и пропаганды безопасного обращения с ними.

Укрепление сотрудничества с АО "Жасыл Даму", осуществляющим функции оператора расширенной ответственности производителя с целью покрытия части расходов на сбор и утилизацию отходов.

Для сбора ОЭЭО необходимо предусмотреть стационарные пункты приема. Пункты приема могут быть созданы в магазинах (отделах магазинов, торговых точках), осуществляющих реализацию указанных товаров.

Внедрение раздельного сбора опасных составляющих коммунальных отходов и создание пунктов вторичного сырья позволит достичь целевой показатель по раздельному сбору.

Раздельный сбор и восстановление опасных составляющих коммунальных отходов у госучреждений и юридических лиц

Опасные оставляющие коммунальных отходов, образующиеся у юридических лиц вне зависимости от вида деятельности, также должны собираться раздельно и передаваться на восстановление специализированными организациями (предприятиям) (ст. 365 ЭК РК).

Все государственные учреждения и бюджетные организации Макатского района должны будут заключить договоры на услуги по управлению с опасными отходами. Акимату поселков Макат и Доссор, акимату сельского округа Байгетобе необходимо провести профилактическую работу с юридическими лицами и государственными учреждениями о наличии договора на передачу опасных составляющих коммунальных отходов специализированным компаниям.

Организация специальных мест для сбора КГО и строительных отходов, образующихся у населения

Согласно пункту 19 Требовании к раздельному сбору отходов приказ и.о. МЭГПР от 2 декабря 2021 года № 482 МИО организуют место площадью не менее 12 м2 с покрытием и ограждением для строительных и крупногабаритных отходов, образующихся у физических лиц (жителей).

Физические и юридические лица, осуществляющие строительство или ремонт недвижимых объектов, согласно пункту 17 Требовании к раздельному сбору отходов приказ и.о. МЭГПР от 2 декабря 2021 года № 482 производят самостоятельный вывоз строительных и крупногабаритных отходов в специальные места, организованные местными исполнительными органами.

Акиматам поселков Макат и Доссор, сельского округа Байгетобе необходимо в дальнейшем определить специально организованные места для сбора КГО и строительных отходов от населения.

Сбор строительных отходов необходимо осуществлять, как правило, одним из следующих способов: сбор в мешки с последующей их загрузкой в бортовой или самосвальный автомобиль; складирование отходов навалом с последующей перегрузкой в бортовой или самосвальный автомобиль.

3.3 Развитие системы переработки и утилизации коммунальных отходов

Развитие системы переработки и утилизации ТБО в Макатском районе необходимо осуществить через:

- строительство и запуск мусоросортировочной линии

- усиление взаимодействия с бизнес сообществом города Атырау, прессование и отправка вторичного сырья на переработку в Атырау

- переработка и утилизация биоразлагаемых (органических, пищевых отходов) коммунальных отходов, в том числе путем компостирования

- развитие переработки и использования строительных отходов

Строительство и запуск мусоросортировочной линии в Макатском районе

Согласно Плану развития Атырауской области на 2021-2025 годы в Макатском районе запланирована мероприятие по строительству полигона ТБО с сортировочной линией.

На сегодняшний день на территории полигона ТБО в Макатском районе построен ангар. Необходимо ускорить работу по строительству и запуску сортировочной линий.

На линиях сортировки будет производится выделение материалов, подлежащих возможной переработке, и отделение их от тех, которые предназначены для захоронения.

Согласно требованиям законодательства мусоросортировочные линии должны включать в себя пресс гидравлический для отходов бумаги и картона, полиэтилена, тетрапак. В дальнейшем отсортированное вторичное сырье будет передаваться сторонним специализированным организациям либо использоваться в собственном производстве оператора при наличии технологии.

Отсортированное сырье можно хранить временно сроком до шести месяцев.

Согласно приказу и.о. МЭПР РК от 28 декабря 2021 года № 508 Об утверждении правил управления коммунальными отходами необходимо соблюдать следующее:

- при сборе отходов бумаги и картона нужно предотвратить попадание в них пластичных смазок, органических растворителей, жиров, лаков, красок, эмульсий, химических веществ и загрязнений;

помещения для накопления отходов бумаги и картона обеспечить влагонепроницаемостью и исключением атмосферного воздействия;

- отходы пластика следует хранить в крытых помещениях или на открытом воздухе на изолированном полу. При накоплении отходов пластика под открытым небом обеспечивается их защита от несанкционированного доступа, загрязнения или порчи вследствие погодных условий с помощью изолирующей пленки;

- на площадке для накопления не размещаются материалы и вещества, загрязняющие отходы стеклянной тары (кислоты, щелочи, соли, органические растворители, краски, лаки, строительные растворы и другие);

Отходы бумаги и картона, пластика и стекла транспортируют всеми видами транспорта. При транспортировке, погрузке и выгрузке отходов стеклянной тары следует принимать меры, обеспечивающие их сохранность, защиту от механических воздействий.

Усиление взаимодействия с бизнес сообществом города Атырау и отправка вторичного сырья на переработку

Для развития системы утилизации и переработки коммунальных отходов в Макатском районе необходимо усиление взаимодействия со всеми предприятиями, которые осуществляют деятельность на территории района и города Атырау.

Необходимо выявлять возможности и заинтересованность представителей местного бизнес сообщества. Проводить различные встречи, круглые столы по взаимодействию МИО и бизнеса, и других заинтересованных сторон для обсуждения и развития сферы управления отходами в регионе. Необходимо рассмотреть вопросы сотрудничества в развитии раздельного сбора и переработки ТБО. МИО должны оказать поддержку и содействие инициативам бизнеса. Например, предоставление земельных участков для установки контейнеров, пунктов приема вторичного сырья, создания мощностей по переработке и утилизации раздельно собранного вторичного сырья, КГО и строительных отходов, биоразлагаемых отходов и пр. Это в свою очередь дает возможность развивать раздельный сбор и переработку отходов в районе.

Переработка и утилизация биоразлагаемых (органических, пищевых отходов) коммунальных отходов, в т.ч. путҰм компостирования

Стимулирование раздельного сбора органических коммунальных отходов и их восстановления, в том числе путем компостирования находится в компетенции МИО районов (ст. 365 ЭК РК).

Также согласно п. 19 Правил управления коммунальными отходами МИО районов, сел, поселков, сельских округов проводят информационные компании для населения по внедрению компостирования органических отходов в секторе индивидуальной жилой застройки (частный сектор).

Компостирование представляет собой технологию переработки отходов, которая основана на их естественном биоразложении. По этой причине компостирование широко применяется для переработки отходов, имеющих органическое происхождение. Сегодня существуют технологии компостирования как пищевых отходов, так и для неразделенного потока.

Компостирование органических отходов может происходить как непосредственно в домашних хозяйствах, так и централизованно. Непосредственно в домашних хозяйствах компостирование происходит либо просто в компостных ямах, либо с применением специальных компостирующих аппаратов.

Компостирование: одним из наиболее распространенных методов утилизации отходов животноводства является компостирование. Животный навоз и другие органические материалы могут быть переработаны в компост, который затем может использоваться как удобрение для сельского хозяйства и садоводства.

Биогаз: отходы животноводства, такие как навоз и остатки корма, могут использоваться для производства биогаза. Биогаз можно использовать как источник энергии для отопления, генерации электроэнергии или даже для прямого использования в кухонных газовых плитах.

Удобрение: навоз животных можно использовать как натуральное удобрение для сельского хозяйства. Оно обогатит почву необходимыми питательными веществами.

Производство биогумуса: Биогумус является более стабильной формой органического удобрения, чем компост. Он способствует улучшению структуры почвы и удержанию влаги.

Необходимо отметить, что эффективное управление отходами животноводства зависит от того, какие животные содержатся, масштабов ферм и мер поддержки развития субъектов предпринимательства. Решение о том, какие методы использовать, следует принимать с учетом конкретных условий и потребностей. Необходимо провести исследования по объему отходов животноводства, образующихся у населения, выявить заинтересованность в развитии и переработке отходов животноводства и оценить предполагаемый спрос на продукцию, получаемую из отходов животноводства.

При модернизации полигона ТБО в Макатском районе необходимо предусмотреть участок компостирования. Раздельно собранные биоразлагаемые (органические, пищевые отходы) отходы будут вывозиться на специально оборудованную площадку, где и будет происходить закладка компоста. Впоследствии такой компост можно использовать для нужд сельского хозяйства и при рекультивации мест временного хранения отходов (свалок) и пр.

В организациях и учреждениях (например, в школах), где образуется достаточно большое количество биоразлагаемых отходов и имеется подсобное хозяйство, компостирование может производиться в индивидуальном порядке или вывозиться на участок компостирования на полигона ТБО в Макатском районе.

Также необходимо в рамках государственного социального заказа и деятельности МИО проводить широкую осведомительную работу среди населения и юридических лиц по применению компостирования.

Развитие переработки и использования строительных отходов

Согласно ст. 365 установлен запрет на захоронение строительных отходов. Однако, как известно, запрет на захоронение строительных отходов не поспособствовал должному развитию их сбора и переработки, а наоборот приводит к появлению несанкционированных свалок строительных отходов.

В соответствии с требованиями законодательства МИО обеспечивают организацию специальных мест для сбора КГО и строительных отходов, образующихся у населения. Однако основным проблемным вопросом на сегодняшний день является отсутствие решений по дальнейшему обращению с данными видами отходов.

В целях развития переработки строительных отходов в Макатском районе рекомендуется внедрить технологии по их переработке. МИО будут создавать специальные места в поселках и селе для строительных отходов и КГО. Данные отходы с этих площадок будут вывозиться на территорию полигона ТБО. На полигоне будет предусмотрен участок для КГО и строительных отходов со специальной дробильной установкой. После дробления, полученную продукцию, можно использовать как изоляционный слой на полигоне.

Основной метод переработки КГО и строительных отходов – это механическая переработка, которая включает раздробление материалов и их последующую сортировку на основе размера, типа и качества. Технология дробления позволяет изменять гранулометрический состав материала и получить продукцию для использования в строительстве дорог, земляных насыпей, заполнения пустот и т.д.

Мобильные дробильные установки позволяют переработать различные виды строительных отходов, в том числе многокомпонентные непосредственно на объекте строительства или ремонта. Переработка и повторное использование строительных отходов позволяет использовать вторичные сырьевые материалы в качестве замены первичным ресурсам. Это помогает сохранить природные ресурсы, уменьшая необходимость добычи и производства новых материалов и как следствие сокращение объемов образования отходов.

Дробление и разделение строительных отходов на фракции строительных отходов, из-за своей функциональности широко используются в мировой практике.

3.4 Модернизация полигона ТБО в Макатском районе

Уменьшение количества полигонов и соответствие их экологическим, строительным и санитарно-эпидемиологическим нормам является важной стратегической задачей государства, в том числе Атырауской области.

В Атырауской области планируется работа по значительному сокращению числа полигонов. С целью оптимизации этого процесса в области планируется уменьшить количество полигонов ТБО с 55 до 17 и привести оставшиеся полигоны в соответствие с требованиями законодательства.

На данный момент коммунальные отходы захораниваются на полигоне ТБО в Макатском районе. Два полигона в поселке Доссор и сельского округа Байгетобе в целях сокращения количества полигонов района уже закрыты.

Рисунок 3. Полигон ТБО Макатского района

Согласно плану развития Атырауской области и Макатского района планируется работа по модернизации полигона ТБО.

При модернизации полигона твердых бытовых отходов (ТБО) необходимо строго соблюдать все экологические и санитарные нормы, а также национальных стандартов (ст. 350 ЭК РК). Необходимо ускорить строительство сортировочной линии, и обеспечить соблюдение требований законодательства по захоронению ТБО.

Основные документами, в которых установлены требования для полигонов ТБО:

Экологический кодекс РК – Глава 25;

Приказ и.о. Министра здравоохранения Республики Казахстан от 25 декабря 2020 года № ҚР ДСМ-331/2020 Об утверждении Санитарных правил "Санитарно-эпидемиологические требования к сбору, использованию, применению, обезвреживанию, транспортировке, хранению и захоронению отходов производства и потребления";

СТ РК 3696-2020. Полигоны для твердо-бытовых отходов малой мощности. Требования.

СН РК 1.04-15-2013 Полигоны для твердых бытовых отходов.

Согласно действующему СТ 3696-2020 Полигоны для твердо-бытовых отходов малой мощности -это ограниченная территория, на которую поступает менее 50 тонн отходов в сутки для захоронения, имеющая специальные площадки переработки (сортировки), компостирования и размещения отходов без намерения изъятия. Согласно СТ 3696-2020 с целью сокращения количества захораниваемых отходов оператор полигона обязан организовать работу по 100 % сортировке всех поступающих отходов с выделением полезных для дальнейшей переработки фракций.

Оператор полигона ТБО должен принять меры по уменьшению образования метана на полигоне путем сокращения объемов захоронения биоразлагаемых отходов. Биоразлагаемые отходы должны быть направлены на участок компостирования.

Согласно ЭК РК (статья 350) оператор полигона должен разработать унифицированную процедуру приема отходов на основе их классификации.

Организация работ на полигоне определяется технологической схемой эксплуатации полигона, разрабатываемой в составе проекта строительства полигона, и должна обеспечивать охрану окружающей среды, максимальную производительность средств механизации и технику безопасности.

Проектом полигона отходов должно быть предусмотрено создание ликвидационного фонда для его закрытия, рекультивации земель, ведения мониторинга воздействия на окружающую среду и контроля загрязнения после закрытия полигона. Ликвидационный фонд формируется оператором полигона.

3.5. Повышение осведомленности населения, государственных учреждений и других юридических лиц

Согласно ст. 365 МИО районов, сел, поселков, сельских округов проводят информационные кампании для населения по осведомлению о рациональной системе сбора, утилизации и переработки коммунальных отходов, включая

- раздельный сбор вторичных ресурсов (сырья);

- предотвращение несанкционированного сжигания компонентов коммунальных отходов (бумага, пластик, органические отходы и другое);

- внедрения компостирования органических отходов в секторе индивидуальной жилой застройки (частный сектор).

Акимат Макатского района, а также акиматы поселков и сельского округа в сотрудничестве с некоммерческими организациями (НПО) разработают план информационной работы с общественностью по управлению коммунальными отходами. В рамках этого плана будет проводиться информирование о следующих аспектах:

Раздельный сбор отходов: обучение и объяснение жителям необходимости раздельного сбора различных видов отходов, чтобы упростить их переработку и уменьшить негативное воздействие на окружающую среду.

Запрет на несанкционированное сжигание отходов: Подчеркивание важности соблюдения законов и нормативов, запрещающих несанкционированное сжигание коммунальных отходов, так как это может привести к загрязнению воздуха и здоровью жителей.

Внедрение компостирования органических отходов: Популяризация практики компостирования органических отходов, чтобы снизить объем мусора и создать удобрения для сельского хозяйства и садоводства.

План информационной работы также может включать в себя другие важные вопросы, связанные с управлением коммунальными отходами, в зависимости от местных потребностей и приоритетов.

Цель этого плана - обеспечить информирование и обучение жителей правильным и экологически устойчивым методам обращения с отходами, чтобы создать более чистую и здоровую среду для всех. Акимат будет играть ключевую роль в повышении осведомленности населения, распространении информации и поддержке инициатив по предотвращению отходов, а также в создании соответствующих условий.

Первоочередное внимание будет сосредоточено на ключевых группах заинтересованной общественности:

• население (работающее и неработающее (домохозяйки, пенсионеры, дети);

• учителя, волонтеры, группы активистов и негосударственные организации.

• госучреждения, больницы, магазины и пр.

4. НЕОБХОДИМЫЕ РЕСУРСЫ

Финансирование Программы и мероприятий может быть за счет:

республиканского и местного бюджета,

частных инвестиций,

средства РОП,

средства международных финансовых организаций,

кредитов банков второго уровня и других источников, не запрещенных законодательством Республики Казахстан.

Финансовые затраты на реализацию представленной Программы и выполнение намеченных природоохранных мероприятий планируется осуществлять согласно статье 29 ЭК РК за счет бюджетных средств. Данный механизм позволяет использовать средства в объеме не менее суммы платы за негативное воздействие на окружающую среду, поступивших в местный бюджет в течение трех лет, предшествовавших году разработки и утверждения данного плана мероприятий.

Предлагаемые мероприятия по реализации Программы планируется включить в План мероприятий по охране окружающей среды Атырауской области, которая разрабатывается акиматом области на трехлетнюю перспективу, исходя из типового перечня мероприятий по охране окружающей среды, предусмотренного приложением 4 к ЭК РК на 2025-2027 гг.

К мероприятиям по обращению с отходами относятся:

- внедрение технологий по сбору, транспортировке, обезвреживанию, использованию и переработке любых видов отходов, в том числе бесхозяйных;

- строительство, реконструкция заводов, цехов и производств, приобретение и эксплуатация установок:

полигонов для складирования любых видов отходов;

по сбору, транспортировке, переработке, сортировке, утилизации и захоронению отходов;

по сбору и переработке вторичных материальных ресурсов;

по получению сырья или готовой продукции, связанных с извлечением полезных компонентов из отходов;

- реконструкция, модернизация оборудования и технологических процессов, направленных на минимизацию объемов образования и размещения отходов.

5. МОНИТОРИНГ РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММЫ

Контроль за реализацией Программы по управлению коммунальными отходами осуществляется на постоянной основе заместителем первого руководителя МИО, ответственного за реализацию государственной политики в области управления коммунальными отходами на основе мониторинга выполнения плана мероприятий.

Мониторинг Программы осуществляется путем формирования отчета о реализации Программы. В отчете излагается описание реализованных мероприятий, достигнутые результаты, фактические объемы финансовых средств, направленных на их реализацию, а также причины невыполнения мероприятий и отсутствия результатов, запланированных на отчетный период.

В целях информирования населения и общественности на Интернет-ресурсе акимата Макатского района будут размещаться отчеты о реализации Программы. Промежуточный, раз в полгода до 15 июля текущего отчетного и годовой до 30 января следующего года. Годовой отчет формируется по итогам предыдущего года.

6. ПЛАН МЕРОПРИЯТИЙ ПО РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММЫ

Для достижения целей и выполнения задач разработан ПЛАН мероприятий по реализации Программы, который приведен в ниже.

План мероприятий сгруппирован по задачам и показателями, указаны сроки и ответственные исполнители. План мероприятий обеспечивает комплексный подход и координацию работ всех ответственных исполнителей Программы с целью достижения ожидаемых результатов.

Мероприятия по строительству, включая разработку типовой технической и проектной документации, включенные в Программу, должны предусматривать использование наилучших доступных техник, обеспечивающих энергосбережение и повышение энергетической эффективности деятельности в сфере управления коммунальными отходами.

Корректировка Плана мероприятий осуществляется по мере необходимости, при наличии обоснованных предложений по результатам мониторинга. По результатам мониторинга, в случае обнаружившейся невозможности достижения поставленных целей, задач и целевых показателей определяются иные мероприятия и принимаются меры по выявленным проблемным вопросам.

По результатам мониторинга Отдел реального сектора экономики выносит решения, нацеленные на:

1) повышение эффективности реализации запланированных мероприятий (определению иных мероприятий) в целях достижения установленных целей и задач Программ;

2) принятие мер по выявленным проблемным вопросам.

Отдел "Жилищно-коммунального хозяйства, пассажирского транспорта, автомобильных дорог и жилищной инспекции Макатского района", как заказчик Программы осуществляет следующие функции:

1) формирует и обеспечивает единый централизованный комплексный подход к решению задач в сфере управления коммунальными отходами на территории Макатского района, координируя действия всех исполнителей Программы;

2) взаимодействует с Акиматом Атырауской области по финансовым затратам на реализацию Программы за счет бюджетных средств;

3) осуществляет взаимодействие с акиматом поселков Макат и Доссор, сельского округа Байгетобе по вопросам реализации мероприятий Программы;

4) осуществляет мониторинг реализации мероприятий Программы, выносит результаты мониторинга для обсуждения заместителю первого руководителя МИО, ответственного за реализацию государственной политики в области управления коммунальными отходами;

5) осуществляет корректировку мероприятий, целевых показателей, затрат на реализацию мероприятий Программы, в том числе на основании поступивших предложений с обоснованием необходимости внесения соответствующих изменений в Программу;

6) участвует в проверках хода реализации мероприятий Программы;

7) размещает Программу, а также информацию о ходе реализации мероприятий Программы на официальном сайте акимата Макатского района.

ПЛАН МЕРОПРИЯТИЙ по реализации Программы по управлению коммунальными отходами Макатского района на 2024-2028 гг.

№ п/п	Наименование мероприятия	Форма завершения	Срок исполнения	Ответственные за исполнение	Необходимые затраты, тенге	Источники финансирования
1	2	3	4	5	6	7
Задача 1. Приведение существующей системы управления коммунальными отходами в соответствие с требованиями экологического законодательства
1.1	Разработка и утверждение норм образования и накопления отходов	Решение Маслихата	2024	Акимат Макатского района, Маслихат	1 500 000	Местный бюджет
1.2	Разработка и утверждение тарифа на сбор транспортировку, переработку и захоронение ТБО	Решение Маслихата	2024	Акимат Макатского района, Маслихат	1 500 000	Местный бюджет
1.3	Проведение тендера на сбор и транспортировку, захоронение ТБО	Решение акимата Макатского района	2025	Акимат Макатского района	-	Не требуется
1.4	Заключение долгосрочных контрактов МИО с победителями тендеров (мин.10 лет)	Договор подписан	2025	Акимат Макатского района, акиматы поселков и с/о	-	Не требуется
1.5	Размещение договора публичной оферты на сайте специализированной организации и на сайте акимата района	Договор размещен на сайте	2025	Акимат Макатского района, специализированная компания	-	Не требуется
1.6	Разработка и утверждение графика вывоза ТБО	График утвержден	2025	Акиматы поселков и с/о, специализированная компания	-	Не требуется
1.7	Профилактическая работа с ЮЛ и ИП, осуществляющие деятельность в жилых домах или отдельно стоящих зданиях по обязательному заключению договора на транспортировку ТБО, со специализированными организациями, определенными МИО по результатам конкурса (тендера) при пользовании централизованной системой сбора и вывоза ТБО	Информация в акимат района	2024-2025	Акиматы поселков и с/о НПО	-	Не требуется
1.8	Мониторинг реализации Программы	Отчет по результатам мониторинга	2 раза в год	Акимат Макатского района	-	Не требуется
1.9	Размещение утвержденной Программы и отчетов по ее реализации на Интернет-ресурсе сайта акимата района	Размещение ПУО, 2 раза в год размещение отчета на сайте	постоянно	Акимат Макатского района	-	Не требуется
Задача 2. Внедрение раздельного сбора
2.1	Приведение в соответствие с требованиями законодательства все контейнерные площадки *Реализуется проект по приведению контейнерных площадок требованиям законодательства, рассчитываются необходимые затраты	Акт-приема передачи	2024	Акимат Макатского района	*-	Местный бюджет
2.2	Установка контейнеров для раздельного сбора ТБО (сухая и мокрая фракции)	Акт-приема передачи	2024	Акимат Макатского района	-	Местный бюджет
2.3	Проведение конкурса на установление и обслуживание контейнеров для РСО в Макатском районе	Результаты конкурса	2025	Акиматы поселков и с/о	2 000 000	Местный бюджет
2.4	Организация специальных мест в поселках и в селе для КГО и строительных отходов, 3 ед.	Акт приема-передачи	2026	Акиматы поселков и села	3 000 000	Местный бюджет
2.5	Профилактическая работа с госучреждениями и юридическими лицами по раздельному сбору и передаче опасных составляющих коммунальных отходов специализированным организациям	Отчет	постоянно	Акиматы поселков и села	-	Не требуется
Задача 3. Развитие системы переработки и утилизации коммунальных отходов
3.1	Строительство и запуск сортировочной линий на территории полигона ТБО Макат	Акт-приема передачи	2025	Акимат Макатского района	24 808 000 (бюджет уже выделен району в 2023 году)	Местный бюджет
3.2	Пресс, 1 – ед.	Акт- приема передачи	2026	Акимат Макатского района, компания управляющая сортировочной линией	500 000	Республиканский бюджет, местный бюджет
3.3	Усиление взаимодействия с представителями бизнес сообщества г. Атырау для отправки вторичного сырья на переработку	Информация	постоянно	Компания управляющая сортировочной линией	-	Не требуется
3.4	Организация участка компостирования на полигоне, закуп компостной установки	Акт приема-передачи	2024-2028	Акимат района, Оператор полигона	7 500 000	Местный бюджет
3.5	Закуп дробилки для КГО и строительных отходов	Акт приема-передачи	2028	Акимат района, компания, Оператор полигона	5 000 000	Местный бюджет
Задача 4. Модернизация полигона ТБО в Макатском районе
4.1	Получение экологического разрешения (лимиты захоронения отходов)	Экологическое разрешение на воздействие	2025	Акимат района, Оператор полигона	-	Не требуется
4.2	Разработка унифицированной процедуры приема отходов на основе их классификации.	Процедура приема отходов	2024-2025	Оператор полигона	-	Не требуется
4.3	Создание ликвидационного фонда для его закрытия, рекультивации земель	Наличие ликвидационного фонда	2024-2025	Оператор полигона	-	Не требуется
Задача 5. Повышение осведомленности населения о правильной системе сбора, утилизации и переработке твердых бытовых отходов, включая раздельный сбор.
5.1	Проведение конкурса на получение государственного социального заказа серди НПО по повышению осведомленности населения экологически безопасному обращению с коммунальными отходами	Договор о государственном социальном заказе с НПО	2024	Акимат Макатского района, отдел внутренней политики	1 500 000	местный бюджет
5.1		Договор о государственном социальном заказе с НПО	2026	Акимат Макатского района, отдел внутренней политики	1 500 000	местный бюджет
5.2	Реализация государственного социального заказа по повышению осведомленности населения экологически безопасному обращению с коммунальными отходами (разработка информационной кампании, включающий разработку информационных материалов, проведение встреч с населением, акции, субботников, круглых столов, создание волонтерских клубов среди школьников, публикации в местных СМИ, соц. сетях, ознакомительные визиты и др.)	Акт выполненных работ	2024 -2025	Акимат Макатского района, отдел внутренней политики	-	В рамках местного бюджета, выделенного НПО
5.2		Акт выполненных работ	2026-2028	Акимат Макатского района, отдел внутренней политики	-	В рамках местного бюджета, выделенного НПО

*Необходимые затраты и суммы расходов по источникам финансирования будут корректироваться с учетом утверждения и уточнений республиканского и местного бюджетов на соответствующий финансовый год в соответствии с законодательством Республики Казахстан

Методика определения показателей Программы по управлению коммунальными отходами

№	Наименование целевого показателя	Периодичность и сроки формирования целевых показателей	Обоснование	Описание методики расчетов
1	Охват раздельным сбором (населения или города): - по фракциям - отдельным опасным видам отходов (медицинских и ртутьсодержащих, ОЭЭО)	По истечению одного года с момента утверждения Программы	Показатель соответствует Национальному проекту "Зеленый Казахстан".	Показатель формируется путем деления количества раздельно собранной сухой фракции ТБО (пластик, картон и отходы бумаги, стекло, металлические банки) в тоннах на обще количество образования ТБО (коммунальных отходов) в тоннах, выражая результат в процентах. Показатель по отдельным опасным видам отходов также формируется путем деления количества раздельно собранных опасных отходов (РСО, ОЭЭО и медицинские), на общий расчетный объем образования опасных отходов исходя из морфологического состава ТБО , выражая результат в процентах.
2	Доля переработки и утилизации ТБО (от объема образования)	По истечению одного года с момента утверждения Программы.	Показатель соответствует Концепции по переходу РК к "зеленой" экономике и Национального проекта "Жасыл Казахстан".	Показатель получают путем деления количества всех переработанных и вторично использованных твердых бытовых отходов города (включая опасные составляющие коммунальных отходов), в том числе раздельно собранных отходов, отсортированных на полигоне и вторичных ресурсов, на общее количество всех образовавшихся ТБО (коммунальных отходов) в районе, выражая результат в процентах.
3	Соответствии полигона ТБО с экологическими требованиями	По истечению одного года с момента утверждения Программы.	Показатель соответствует Концепции по переходу РК к "зеленой" экономике	Показатель предполагает соответствие полигона ТБО требованиям законодательства.

Мақат ауданының 2024-2028 жылдарға арналған коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндгі бағдарламасын бекіту туралы