Өскемен қалалық мәслихатының 2023 жылғы 26 желтоқсандағы № 14/3-VIII "Өскемен қаласының 2024-2026 жылдарға арналған бюджеті туралы" шешіміне өзгерістер енгізу туралы

Жаңа

Шығыс Қазақстан облысы Өскемен қалалық мәслихатының 2024 жылғы 17 қазандағы № 26/2-VIII шешімі

      ЗҚАИ-ның ескертпесі!
      Осы шешімнің қолданысқа енгізілу тәртібін 2-тармақтан қараңыз.

      Өскемен қалалық мәслихаты ШЕШІМ ҚАБЫЛДАДЫ:

      1. Өскемен қалалық мәслихатының 2023 жылғы 26 желтоқсандағы № 14/3-VIII "Өскемен қаласының 2024-2026 жылдарға арналған бюджеті туралы" (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 191729 болып тіркелген) шешіміне келесі өзгерістер енгізілсін:

      1-тармақ жаңа редакцияда жазылсын:

      "1. 2024-2026 жылдарға арналған қаланың бюджеті 1, 2 және 3 қосымшаларға сәйкес тиісінше, соның ішінде 2024 жылға арналған келесі көлемдерде бекітілсін:

      1) кірістер – 120 072 386,0 мың теңге, соның ішінде:

      салықтық түсімдер – 65 742 924,2 мың теңге;

      салықтық емес түсімдер – 1 020 907,4 мың теңге;

      негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдер – 8 301 831,0 мың теңге;

      трансферттердің түсімдері – 45 006 723,4 мың теңге;

      2) шығындар – 117 159 296,6 мың теңге;

      3) таза бюджеттік кредиттеу – -329 386,0 мың теңге, соның ішінде:

      бюджеттік кредиттер – 0,0 мың теңге;

      бюджеттік кредиттерді өтеу – 329 386,0 мың теңге;

      4) қаржы активтерімен операциялар бойынша сальдо – 626 381,5 мың теңге, соның ішінде:

      қаржы активтерін сатып алу – 660 721,5 мың теңге;

      мемлекеттік қаржы активтерін сатудан түсетін түсімдер – 34 340,0 мың теңге;

      5) бюджет тапшылығы (профициті) – 2 616 093,9 мың теңге;

      6) бюджет тапшылығын қаржыландыру (профицитін пайдалану) – -2 616 093,9 мың теңге;

      қарыздар түсімі – 3 501 270,0 мың теңге;

      қарыздарды өтеу – 7 970 217,0 мың теңге;

      бюджет қаражатының пайдаланылатын қалдықтары – 1 852 853,1 мың теңге.";

      3-тармақ жаңа редакцияда жазылсын:

      "3. Өскемен қаласының 2024 жылға арналған жергілікті атқарушы органының резерві 916 105,3 мың теңге сомасында бекітілсін.";

      көрсетілген шешімнің 1-қосымшасы осы шешімнің қосымшасына сәйкес редакцияда жазылсын.

      2. Осы шешім 2024 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі.

      Өскемен қалалық мәслихатының төрағасы А. Светаш

  Өскемен қалалық мәслихатының
2024 жылғы 17 қазандағы
№ 26/2-VIII шешіміне
қосымша
  Өскемен қалалық мәслихатының
2023 жылғы 26 желтоқсандағы
№ 14/3-VIII шешіміне
1-қосымша

Өскемен қаласының 2024 жылға арналған бюджеті

Санаты

Барлық кірістер (мың теңге)


Сыныбы



Ішкі сыныбы




Атауы

1

2

3

4

5




I. КІРІСТЕР

120 072 386,0

1



Салықтық түсімдер

65 742 924,2


01


Табыс салығы

45 923 905,2



1

Корпоративтік табыс салығы

26 967 234,5



2

Жеке табыс салығы

18 956 670,7


03


Әлеуметтік салық

7 986 449,2



1

Әлеуметтік салық

7 986 449,2


04


Меншікке салынатын салықтар

8 062 667,6



1

Мүлікке салынатын салықтар

4 646 250,0



3

Жер салығы

610 491,0



4

Көлік құралдарына салынатын салық

2 805 926,6


05


Тауарларға, жұмыстарға және көрсетілетін қызметтерге салынатын iшкi салықтар

1 370 191,0



2

Акциздер

112 445,0



3

Табиғи және басқа да ресурстарды пайдаланғаны үшін түсетін түсімдер

210 000,0



4

Кәсіпкерлік және кәсіби қызметті жүргізгені үшін алынатын алымдар

1 047 746,0


08


Заңдық маңызы бар әрекеттерді жасағаны және (немесе) оған уәкілеттігі бар мемлекеттік органдар немесе лауазымды адамдар құжаттар бергені үшін алынатын міндетті төлемдер

2 399 711,2



1

Мемлекеттік баж

2 399 711,2

2



Салықтық емес түсімдер

1 020 907,4


01


Мемлекеттік меншіктен түсетін кірістер

143 365,6



4

Мемлекет меншігіндегі заңды тұлғалардағы қатысу үлесіне кірістер

4 000,0



5

Мемлекет меншігіндегі мүлікті жалға беруден түсетін кірістер

136 531,0



7

Мемлекеттік бюджеттен берілген кредиттер бойынша сыйақылар

2 834,6


04


Мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің бюджетінен (шығыстар сметасынан) қамтылатын және қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелер салатын айыппұлдар, өсімпұлдар, санкциялар, өндіріп алулар

3 068,8



1

Мұнай секторы ұйымдарынан және Жәбірленушілерге өтемақы қорына түсетін түсімдерді қоспағанда, мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің бюджетінен (шығыстар сметасынан) қамтылатын және қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелер салатын айыппұлдар, өсімпұлдар, санкциялар, өндіріп алулар

3 068,8


06


Басқа да салықтық емес түсімдер

874 473,0



1

Басқа да салықтық емес түсімдер

874 473,0

3



Негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдер

8 301 831,0


01


Мемлекеттік мекемелерге бекітілген мемлекеттік мүлікті сату

7 713 831,0



1

Мемлекеттік мекемелерге бекітілген мемлекеттік мүлікті сату

7 713 831,0


03


Жерді және материалдық емес активтерді сату

588 000,0



1

Жерді сату

288 000,0



2

Материалдық емес активтерді сату

300 000,0

4



Трансферттердің түсімдері

45 006 723,4


02


Мемлекеттік басқарудың жоғары тұрған органдарынан түсетін трансферттер

45 006 723,4



2

Облыстық бюджеттен түсетін трансферттер

45 006 723,4


Функционалдық топ

Барлық шығындар (мың теңге)


Бюджеттік бағдарламалардың әкімшісі



Бюджеттік бағдарлама




Атауы

1

2

3

4

5




II. ШЫҒЫНДАР

117 159 296,6

01



Жалпы сипаттағы мемлекеттiк қызметтер

3 047 544,2


112


Аудан (облыстық маңызы бар қала) мәслихатының аппараты

61 546,0



001

Аудан (облыстық маңызы бар қала) мәслихатының қызметін қамтамасыз ету жөніндегі қызметтер

60 503,0



005

Мәслихаттар депутаттары қызметінің тиімділігін арттыру

1 043,0


122


Аудан (облыстық маңызы бар қала) әкімінің аппараты

532 058,1



001

Аудан (облыстық маңызы бар қала) әкімінің қызметін қамтамасыз ету жөніндегі қызметтер

532 016,1



003

Мемлекеттік органның күрделі шығыстары

42,0


452


Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) қаржы бөлімі

527 504,4



001

Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) бюджетін орындау және коммуналдық меншігін басқару саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыру жөніндегі қызметтер

249 110,1



003

Салық салу мақсатында мүлікті бағалауды жүргізу

22 439,0



010

Жекешелендіру, коммуналдық меншікті басқару, жекешелендіруден кейінгі қызмет және осыған байланысты дауларды реттеу

1 707,6



018

Мемлекеттік органның күрделі шығыстары

254 247,7


453


Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) экономика және бюджеттік жоспарлау бөлімі

92 854,3



001

Экономикалық саясатты, мемлекеттік жоспарлау жүйесін қалыптастыру және дамыту саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыру жөніндегі қызметтер

90 981,3



061

Бюджеттік инвестициялар және мемлекеттік-жекешелік әріптестік, оның ішінде концессия мәселелері жөніндегі құжаттаманы сараптау және бағалау

1 873,0


454


Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) кәсіпкерлік және ауыл шаруашылығы бөлімі

83 699,9



001

Жергілікті деңгейде кәсіпкерлікті және ауыл шаруашылығын дамыту саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыру жөніндегі қызметтер

83 699,9


458


Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі

252 508,8



001

Жергілікті деңгейде тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыру жөніндегі қызметтер

252 508,8


467


Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) құрылыс бөлімі

1 260 386,9



040

Мемлекеттік органдардың объектілерін дамыту

1 260 386,9


486


Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жер қатынастары, сәулет және қала құрылысы бөлімі

236 985,8



001

Жергілікті деңгейде жер қатынастары, сәулет және қала құрылысын реттеу саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыру жөніндегі қызметтер

232 602,9



003

Мемлекеттік органның күрделі шығыстары

4 382,9

02



Қорғаныс

117 983,5


122


Аудан (облыстық маңызы бар қала) әкімінің аппараты

117 983,5



005

Жалпыға бірдей әскери міндетті атқару шеңберіндегі іс-шаралар

117 983,5

03



Қоғамдық тәртіп, қауіпсіздік, құқықтық, сот, қылмыстық-атқару қызметі

131 179,7


458


Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі

131 179,7



021

Елдi мекендерде жол қозғалысы қауiпсiздiгін қамтамасыз ету

131 179,7

06



Әлеуметтiк көмек және әлеуметтiк қамсыздандыру

4 307 498,4


451


Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөлімі

4 037 401,1



001

Жергілікті деңгейде халық үшін әлеуметтік бағдарламаларды жұмыспен қамтуды қамтамасыз етуді іске асыру саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыру жөніндегі қызметтер

175 750,3



004

Ауылдық жерлерде тұратын денсаулық сақтау, білім беру, әлеуметтік қамтамасыз ету, мәдениет, спорт және ветеринар мамандарына отын сатып алуға Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес әлеуметтік көмек көрсету

6 580,0



005

Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек

198 730,0



006

Тұрғын үйге көмек көрсету

3 077,0



007

Жергілікті өкілетті органдардың шешімі бойынша мұқтаж азаматтардың жекелеген топтарына әлеуметтік көмек

553 901,0



010

Үйден тәрбиеленіп оқытылатын мүгедектігі бар балаларды материалдық қамтамасыз ету

32 691,0



011

Жәрдемақыларды және басқа да әлеуметтік төлемдерді есептеу, төлеу мен жеткізу бойынша қызметтерге ақы төлеу

5 663,0



013

Белгіленген тұрғылықты жері жоқ тұлғаларды әлеуметтік бейімдеу

195 057,3



015

Зейнеткерлер мен мүгедектігі бар адамдарға әлеуметтiк қызмет көрсету аумақтық орталығы

831 541,8



017

Оңалтудың жеке бағдарламасына сәйкес мұқтаж мүгедектігі бар адамдарды протездік-ортопедиялық көмек, сурдотехникалық құралдар, тифлотехникалық құралдар, санаторий-курорттық емделу, мiндеттi гигиеналық құралдармен қамтамасыз ету, арнаулы жүрiп-тұру құралдары, жеке көмекшінің және есту бойынша мүгедектігі бар адамдарға қолмен көрсететiн тіл маманының қызметтері мен қамтамасыз ету

1 762 130,5



021

Мемлекеттік органның күрделі шығыстары

1 948,0



050

Қазақстан Республикасында мүгедектігі бар адамдардың құқықтарын қамтамасыз етуге және өмір сүру сапасын жақсарту

145 703,1



054

Үкіметтік емес ұйымдарда мемлекеттік әлеуметтік тапсырысты орналастыру

24 757,0



067

Ведомстволық бағыныстағы мемлекеттік мекемелер мен ұйымдардың күрделі шығыстары

2 371,1



094

Әлеуметтік көмек ретінде тұрғын үй сертификаттарын беру

97 500,0


458


Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі

270 097,3



068

Жергілікті өкілдік органдардың шешімі бойынша қалалық қоғамдық көлікте (таксиден басқа) жеңілдікпен, тегін жол жүру түрінде азаматтардың жекелеген санаттарын әлеуметтік қолдау

270 097,3

07



Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық

46 860 859,7


458


Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі

8 587 145,7



015

Елдi мекендердегі көшелердi жарықтандыру

3 015 807,0



016

Елдi мекендердiң санитариясын қамтамасыз ету

2 227,5



017

Жерлеу орындарын ұстау және туыстары жоқ адамдарды жерлеу

19 911,0



018

Елдi мекендердi абаттандыру және көгалдандыру

2 504 017,0



027

Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) коммуналдық меншігіндегі газ жүйелерін қолдануды ұйымдастыру

18 144,0



028

Коммуналдық шаруашылығын дамыту

402 666,2



029

Сумен жабдықтау және су бұру жүйелерін дамыту

2 453 152,0



048

Қаланы және елді мекендерді абаттандыруды дамыту

171 221,0


467


Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) құрылыс бөлімі

31 107 568,2



003

Коммуналдық тұрғын үй қорының тұрғын үйін жобалау және (немесе) салу, реконструкциялау

10 828 025,3



004

Инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымды жобалау, дамыту және (немесе) жайластыру

19 539 575,1



025

Инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымды сатып алу

11 028,8



098

Коммуналдық тұрғын үй қорының тұрғын үйлерін сатып алу

728 939,0


486


Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жер қатынастары, сәулет және қала құрылысы бөлімі

22 381,0



009

Мемлекет мұқтажы үшін жер учаскелерін алу

22 381,0


491


Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) тұрғын үй қатынастары бөлімі

7 143 764,8



001

Жергілікті деңгейде тұрғын үй қоры саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыру жөніндегі қызметтер

118 375,5



005

Мемлекеттік тұрғын үй қорын сақтауды ұйымдастыру

368 832,9



032

Ведомстволық бағыныстағы мемлекеттік мекемелер мен ұйымдардың күрделі шығыстары

163 615,0



059

Елді мекенге бірыңғай сәулеттік келбет беруге бағытталған, көппәтерлі тұрғын үйлердің қасбеттерін, шатырларын ағымдағы немесе күрделі жөндеу

940 457,4



098

Коммуналдық тұрғын үй қорының тұрғын үйлерін сатып алу

5 552 484,0

08



Мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңістiк

1 588 761,5


455


Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) мәдениет және тілдерді дамыту бөлімі

1 045 905,9



001

Жергілікті деңгейде тілдерді және мәдениетті дамыту саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыру жөніндегі қызметтер

35 602,0



003

Мәдени-демалыс жұмысын қолдау

635 098,9



006

Аудандық (қалалық) кiтапханалардың жұмыс iстеуi

371 586,0



007

Мемлекеттік тілді және Қазақстан халқының басқа да тілдерін дамыту

2 299,0



010

Мемлекеттік органның күрделі шығыстары

1 320,0


456


Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) ішкі саясат бөлімі

389 129,6



001

Жергілікті деңгейде ақпарат, мемлекеттілікті нығайту және азаматтардың әлеуметтік сенімділігін қалыптастыру саласында мемлекеттік саясатты іске асыру жөніндегі қызметтер

59 617,0



002

Мемлекеттік ақпараттық саясат жүргізу жөніндегі қызметтер

190 074,0



003

Жастар саясаты саласында іс-шараларды іске асыру

132 897,5



032

Ведомстволық бағыныстағы мемлекеттік мекемелерінің және ұйымдарының күрделі шығыстары

6 541,1


467


Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) құрылыс бөлімі

150,0



008

Cпорт объектілерін дамыту

150,0


804


Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) дене тәрбиесі, спорт және туризм бөлімі

153 576,0



001

Дене тәрбиесі, спорт және туризм саласында жергілікті деңгейде мемлекеттік саясатты іске асыру бойынша қызметтер

43 326,0



004

Туристік қызметті реттеу

6 345,0



005

Көпшілік спортты және ұлттық спорт түрлерін дамыту

6 996,0



006

Аудандық (облыстық маңызы бар қалалық) деңгейде спорт жарыстарын өткізу

70 162,0



007

Облыстық спорт жарыстарында түрлі спорт түрлері бойынша ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) құрама командалары мүшелерінің дайындығы және қатысуы

26 747,0

10



Ауыл, су, орман, балық шаруашылығы, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, қоршаған ортаны және жануарлар дүниесін қорғау, жер қатынастары

2 107,6


453


Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) экономика және бюджеттік жоспарлау бөлімі

1 107,6



099

Мамандарға әлеуметтік қолдау көрсету жөніндегі шараларды іске асыру

1 107,6


467


Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) құрылыс бөлімі

1 000,0



056

Жануарларға арналған баспаналар, уақытша ұстау пункттерін салу

1 000,0

11



Өнеркәсіп, сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі

276 955,2


467


Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) құрылыс бөлімі

186 630,7



001

Жергілікті деңгейде құрылыс саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыру жөніндегі қызметтер

146 303,0



017

Мемлекеттік органның күрделі шығыстары

40 327,7


486


Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жер қатынастары, сәулет және қала құрылысы бөлімі

90 324,5



004

Аудан аумағының қала құрылысын дамыту және елді мекендердің бас жоспарларының схемаларын әзірлеу

90 324,5

12



Көлiк және коммуникация

19 205 694,9


458


Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі

19 205 694,9



022

Көлік инфрақұрылымын дамыту

3 493 102,5



023

Автомобиль жолдарының жұмыс істеуін қамтамасыз ету

6 054 951,3



024

Кентiшiлiк (қалаiшiлiк), қала маңындағы ауданiшiлiк қоғамдық жолаушылар тасымалдарын ұйымдастыру

305 551,0



037

Әлеуметтік маңызы бар қалалық (ауылдық), қала маңындағы және ауданішілік қатынастар бойынша жолаушылар тасымалдарын субсидиялау

5 520 092,9



045

Аудандық маңызы бар автомобиль жолдарын және елді-мекендердің көшелерін күрделі және орташа жөндеу

3 831 997,2

13



Басқалар

942 211,3


452


Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) қаржы бөлімі

916 105,3



012

Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жергілікті атқарушы органының резерві

916 105,3


454


Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) кәсіпкерлік және ауыл шаруашылығы бөлімі

26 106,0



006

Кәсіпкерлік қызметті қолдау

26 106,0

14



Борышқа қызмет көрсету

1 079 481,0


452


Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) қаржы бөлімі

1 079 481,0



013

Жергілікті атқарушы органдардың облыстық бюджеттен қарыздар бойынша сыйақылар мен өзге де төлемдерді төлеу бойынша борышына қызмет көрсету

1 079 481,0

15



Трансферттер

39 599 019,6


452


Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) қаржы бөлімі

39 599 019,6



006

Пайдаланылмаған (толық пайдаланылмаған) нысаналы трансферттерді қайтару

681 338,7



024

Заңнаманы өзгертуге байланысты жоғары тұрған бюджеттің шығындарын өтеуге төменгі тұрған бюджеттен ағымдағы нысаналы трансферттер

38 917 674,8



054

Қазақстан Республикасының Ұлттық қорынан берілетін нысаналы трансферт есебінен республикалық бюджеттен бөлінген пайдаланылмаған (түгел пайдаланылмаған) нысаналы трансферттердің сомасын қайтару

6,1




III. ТАЗА БЮДЖЕТТІК КРЕДИТТЕУ

-329 386,0




Бюджеттік кредиттер

0,0

5



Бюджеттік кредиттерді өтеу

329 386,0




IV. ҚАРЖЫ АКТИВТЕРІМЕН ОПЕРАЦИЯЛАР БОЙЫНША САЛЬДО

626 381,5

4



Қаржы активтерін сатып алу

660 721,5


458


Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі

660 721,5



065

Заңды тұлғалардың жарғылық капиталын қалыптастыру немесе ұлғайту

660 721,5

6



Мемлекеттің қаржы активтерін сатудан түсетін түсімдер

34 340,0




V. БЮДЖЕТ ТАПШЫЛЫҒЫ (ПРОФИЦИТІ)

2 616 093,9




VI. БЮДЖЕТ ТАПШЫЛЫҒЫН ҚАРЖЫЛАНДЫРУ (ПРОФИЦИТІН ПАЙДАЛАНУ)

-2 616 093,9

7



Қарыздар түсімдері

3 501 270,0


01


Мемлекеттік ішкі қарыздар

3 501 270,0



2

Қарыз алу келісім-шарттары

3 501 270,0

16



Қарыздарды өтеу

7 970 217,0


452


Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) қаржы бөлімі

7 970 217,0



008

Жергілікті атқарушы органның жоғары тұрған бюджет алдындағы борышын өтеу

7 970 217,0

8



Бюджет қаражатының пайдаланылатын қалдықтары

1 852 853,1


01


Бюджет қаражаты қалдықтары

1 852 853,1



1

Бюджет қаражатының бос қалдықтары

1 852 853,1


Егер Сіз беттен қате тапсаңыз, тінтуірмен сөзді немесе фразаны белгілеңіз және Ctrl+Enter пернелер тіркесін басыңыз

 

бет бойынша іздеу

Іздеу үшін жолды енгізіңіз

Кеңес: браузерде бет бойынша енгізілген іздеу бар, ол жылдамырақ жұмыс істейді. Көбінесе, ctrl-F пернелері қолданылады