Азаматтық істерді сот талқылауына дайындау туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулысы 2001 жылғы 13 желтоқсан N 21.

ХАБАРЛАНДЫРУ
Ескерту. Нормативтік қаулының тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 25.11.2016 № 9 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).
Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "АІЖК-нің" деген сөздер "АПК-нің" деген сөздермен ауыстырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 25.11.2016 № 9 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).
Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "процессуалдық" деген сөз "процестік" деген сөзбен ауыстырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.
Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "сот өндірісіне", "өндірісте", "өндіріске", "өндірісіне" деген сөздер тиісінше "соттың іс жүргізуіне", "іс жүргізуде", "іс жүргізуге", "іс жүргізуіне" деген сөздермен ауыстырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.
Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "талапкердің", "талапкерлер", "Талапкердің", "талапкерге", "талапкер", "талап арыздардың", "талап арыз беру", "талап арыздың", "талап арыздан", "талап арызды", "талап арыз мәлімдеу" деген сөздер тиісінше "талап қоюшының", "талап қоюшылар", "Талап қоюшының", "талап қоюшыға", "талап қоюшы", "талаптардың", "талап қою", "талап қоюдың", "талап қоюдан", "талап қоюды", "талап қоюды мәлімдеу" деген сөздермен ауыстырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

Азаматтық істерді соттың қарауына әзірлеу мәселелерін реттейтін процестік заңнама нормаларын сот практикасында біркелкі қолдану мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы қаулы етеді:

Ескерту. Кіріспеге өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 25.11.2016 № 9 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

1. Азаматтық істерді соттың қарауына әзірлеу бірінші және апелляциялық сатыдағы соттың іс жүргізу сатысындағы міндетті бөлігі болып табылады және ол тараптар ұсынған дәлелдемелер мен қолданылуға жататын материалдық құқық нормаларына сәйкес тараптардың заңды құқықтары мен міндеттерін, олар ұсынған дәлелдемелерді сот отырысында толық, жан-жақты және объективті түрде зерттеп, заңды және негізді сот актісін шығару үшін қажетті жағдайлар тудырады.

Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің (бұдан әрі — АПК) істі соттың қарауына әзірлеуді қамтамасыз ету жөніндегі 163-бабының екінші бөлігінде көрсетілген міндеттерді жүзеге асыру мақсатында судья талап қоюларды соттың іс жүргізуіне қабылдаған кезден бастап, сотқа берілген талап қоюлардың дәлелдемелермен негізделгендігі АПК-нің 148 және 149-баптарының талаптарына сәйкес келуін ескеруге міндетті.

Ескерту. 1-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.12.29 № 6 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 25.11.2016 № 9 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

2. АПК-нің 163-бабының бірінші бөлігіне сәйкес судья әр іс бойынша, оның ішінде соттылығы бойынша басқа соттардан келіп түскен істер бойынша да, сондай-ақ оңайлатылған (жазбаша) іс жүргізуден істі талап қою ісін жүргізу қағидалары бойынша жалпы тәртіппен қарауға көшу немесе АПК-нің 267-4-бабының екінші бөлігіне сәйкес оңайлатылған (жазбаша) іс жүргізу тәртібімен шығарылған сот шешімінің күшін жою кезінде істі соттың қарауына әзірлеу туралы ұйғарым шығаруы тиіс. Ұйғарымда, даудың санатын ескере отырып, оның сот отырысында уақытылы және дұрыс шешілуіне қажет болып табылатын нақты мерзімдер және әрекеттер көрсетілуі керек.

Іс бойынша шығарылған сот актісі апелляциялық немесе кассациялық тәртібінде бұзылып, іс бірінші сатыдағы соттың жаңадан қарауына қайтарылған жағдайда да, осындай ұйғарым шығарылуы тиіс.

АПК-нің 429-бабының бірінші бөлігіне сәйкес істі соттың қарауына әзірлеу туралы ұйғарымға шағым немесе наразылық келтіруге болмайды.

Істі сот талқылауына дайындау туралы ұйғарымды шығарғаннан кейін судья жауапкерді белгіленген мерзімде талап қоюшының мәлімдеген талаптарына жазбаша пікірді дәлелдерін негіздейтін дәлелдемелермен бірге беруді міндеттейді. Пікірге уәкілетті адам қол қоюға және талап қоюдың көшірмесін алған күннен бастап он жұмыс күнінен кешіктірмей сотқа ұсынылуға және АПК-нің 166-бабының талаптарына сәйкес болуға тиіс.

Апелляциялық сатыдағы судья АПК-нің 413 және 414-баптарының талаптарын ескере отырып, іс сотқа келіп түскен күннен бастап он жұмыс күні ішінде істі қарауға дайындау тәртібімен АПК-нің 165-бабында көзделген әрекеттерді өз бастамасы немесе іске қатысатын адамдардың өтінішхаты бойынша жүргізуге құқылы. Іс апелляциялық сатыдағы соттың жаңадан қарауына жіберіле отырып, бірінші және апелляциялық сатыдағы соттардың іс бойынша бұрын шығарған сот актілерінің күші кассациялық тәртібімен жойылған кезде де апелляциялық сатыдағы судья істі сотта қарауға әзірлеу туралы ұйғарым шығаруы мүмкін.

Ескерту. 2-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2011.12.30 № 5, 2012.12.29 № 6 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 25.11.2016 № 9 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 15.04.2021 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

3. АПК-нің 14-бабына сәйкес сотқа талап қойылған тілді сот ісін жүргізу тілі деп есептеген жөн. Алайда, егер істі сот талқылауына дайындау кезінде талап қоюшыдан не екі тараптан сот ісін жүргізу тілін өзгерту туралы жазбаша өтінішхат келіп түссе, судья істі сот отырысында талқылау жүзеге асырылатын сот ісін жүргізу тілі туралы ұйғарым шығарады.

Ескерту. 3-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

4. Судьялар азаматтық істерді соттың қарауына әзірлеген кезде АПК-нің 46-бабында көрсетілген процестік құқықтар мен міндеттерді, оның ішінде мәлімдеген талаптарын негіздейтін дәлелдемелер немесе оларға келтірілген қарсылықтарын ұсынуға міндетті және процестік міндеттерді орындамаудың құқықтық салдары туралы талап қоюшылар мен жауапкерлерге түсіндіруі тиіс.

Талап қоюшының не жауапкердің өтініші бойынша дәлелдемелер сұратуға жәрдемдесе отырып, судья істі сот талқылауына дайындаған кезде, ол дәлелдемелердің бір-бірінен артықшылығы туралы пікірін білдіруге қақысы жоқ.

Ескерту. 4-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 25.11.2016 № 9 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

5. Азаматтық-құқықтық қатынастардан туындаған даулар (жанжалдар) бойынша - осындай дауларды, бұған заңмен тыйым салынбаған жағдайларда, тараптардың жазбаша келісімімен төреліктің, "Астана" халықаралық қаржы орталығы сотының қарауына беру құқығы, осы процестік әрекетті жасау тәртібі және оның құқықтық салдарлары тараптарға түсіндірілуі тиіс. Алайда, тараптардың осындай құқықтары түсіндірілмегені туралы уәждері, азаматтық істің сот талқылауына тиісті түрде әзірленбеді деп саналмайды.

Соттың тараптарға татуласу келісімін, дауды (жанжалды) медиация немесе партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімдерді жасасу құқығын регламенттейтін АПК-нің 48-бабының бірінші бөлігіне сәйкес тараптардың осындай келісімдерді жасасу құқығын түсіндіргені жөн.

Ескерту. 5-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.12.29 № 6 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 25.11.2016 № 9 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 15.04.2021 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

6. Тараптар жазбаша түрде жасалған және олардың қолы қойылған татуласу келісімін, дауды (жанжалды) медиация немесе партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімдерді ұсынған кезде, судья АПК-нің 172-бабының талаптарына сәйкес АПК-нің 18-тарауында белгіленген қағидалар бойынша алдын ала сот отырысын өткізеді және 48-бабына, 168-бабының бірінші бөлігіне, 277-бабының 5), 6) тармақшаларына сәйкес оларды бекіту және іс бойынша іс жүргізуді тоқтату туралы ұйғарым шығаруға құқылы. АПК-нің 109 және 115-баптарының негізінде судья сот шығыстарын АПК-нің 176-бабы төртінші бөлігінің сот шығыстарын өзара өтелгенін тану негіздері туралы ережелерін ескере отырып, келісімдердің шарттарын негізге алып тараптардың арасында бөлуге міндетті. Сот татуласу келісімін, дауды (жанжалды) медиация немесе партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімдерді бекіткен кезде төленген мемлекеттік баж "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі)" Қазақстан Республикасының Кодексінде көзделген тәртіппен төлеушіге қайтарылуға тиіс.

Ескерту. 6-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 25.11.2016 № 9 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

7. Егер азаматтық істі сот талқылауына дайындау барысында сотқа тараптардың атынан олардың өкілдері қатысса, онда судья

АПК-нің 60-бабының бірінші бөлігінде аталған әр процестік әрекетті жасау үшін тиісті түрде ресімделген уәкілеттіліктерінің бар-жоғын тексеруге міндетті.

Ескерту. 7-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 25.11.2016 № 9 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

8. Егер істі сот талқылауына дайындау кезінде талап қоюшының сол немесе басқа жауапкерлерге мәлімделген талап қоюынан туындайтын басқа да талаптары, ал жауапкердің талап қоюшыға қарсы талаптары бар екені анықталса, онда судья АПК-нің 15-бабының төртінші бөлігіне сәйкес талап қоюшының қосымша талап ұсынуға, ал жауапкердің қарсы талап қоюға құқықтарын түсіндіреді, бұл ретте оларға аталған іс жүргізу әрекеттерін жасау немесе жасамау салдары туралы ескертілуге тиіс". АПК-нің 169-бабының бірінші бөлігінде және 153-бабының екінші бөлігінде көзделген жағдайларды қоспағанда, талап қоюшы қосымша талаптар қою, ал жауапкер қарсы талап қою құқығын АПК-нің 164-бабында көрсетілген істі сот талқылауына дайындау мерзімдерінің шектерінде жүзеге асыра алады. Бұл ретте қосымша талаптар, қарсы талап қою АПК-нің 164-бабында көрсетілген істі соттың қарауына әзірлеудің іс жүргізу мерзімінің өтуін тоқтатпайтынын және оны ұзарту үшін негіз болып табылмайтынын ескеру қажет. Талап қоюшының істі апелляциялық сатыда қарау сатысында осындай қосымша талаптар қою құкығы көзделмеген.

Жауапкердің қарсы талап қоюы АПК-нің 157-бабында көрсетілген талаптарға сәйкес келсе, оны талап қоюшының қойған талабымен бір іс жүргізуде қарау үшін қабылдайды. Егер талап қоюдың мазмұны АПК-нің 154-бабында көрсетілген талаптарға сәйкес келмесе, онда судья АПК-нің 152-бабының негізінде қарсы талап қоюды қайтару туралы ұйғарым шығарады.

Ескерту. 8-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2011.12.30 № 5, 2012.12.29 № 6 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 25.11.2016 № 9 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

9. Егер талаптардың сипаты, олардың өзара байланысы және ортақ дәлелдемелерінің болуы, олардың неғұрлым тез әрі дұрыс шешілуіне мүмкіндік беретін жағдайда ғана бірнеше талаптарды бір іс жүргізуге біріктіруге болады.

Талап қоюшының бір талап қоюда біріктіріп берген талаптарын, егер судья олардың жеке қаралуын қажет деп тапса, оларды ажыратып қарауына болады.

Бірнеше талаптардың біріктірілуі немесе олардың ажыратылуы судьяның бөлек ұйғарымымен ресімделуі тиіс, оған АПК-нің 429-бабына сәйкес апелляциялық тәртіпте шағымдануға, прокурордың өтінішхаты бойынша қайта қарауға болмайды.

Ескерту. 9-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 25.11.2016 № 9 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 20.04.2018 № 7 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

10. АПК-нің 163-бабында белгіленген сот талқылауына істерді дайындау міндетін орындай отырып, судья АПК-нің 165-бабында көзделген әрекеттерді жасайды. Егер талап қоюға пікірде қарсы талаптың болуы көрсетілсе, онда судья жауапкерге оны ұсыну тәртібін түсіндіреді. Талап қоюға пікірді ұсынбау істі қарау және шешу үшін кедергі болып табылмайды.

Тараптар ұсынған жазбаша құжаттардың негізінде судья іс бойынша нақты мән-жайларды анықтайды. АПК-нің 165-бабында көрсетілген әрекеттердің тізбесі түпкілікті болып табылмайды, олардың көлемі мен мазмұны істердің нақты санатын қарау ерекшеліктеріне байланысты болады.

Ескерту. 10-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 25.11.2016 № 9 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

11. Істерді сот талқылауына дайындау нәтижелері бойынша АПК-нің 172-бабының талаптарына сәйкес алдын ала сот отырысы өткізіледі. Іс сот талқылауына жеткілікті дәрежеде дайындалмаған деп танылған жағдайда, судья тараптардан мәлімделген талаптарды негіздейтін немесе теріске шығаратын қосымша дәлелдемелердің болуын анықтайды, дәлелдемелерді талап етіп алдыруға көмектесу туралы өтінішхатты беру құқығын түсіндіреді, осындай әрекеттерді жүзеге асыру үшін мерзімдерді белгілейді, АПК-нің 164-бабының бірінші бөлігінде белгіленген негіздер болған кезде істі сот талқылауына дайындау мерзімін ұзартады. Алдын ала отырысты тағайындау туралы ұйғарым шығарылмайды. Істің күрделілігіне байланысты ерекше жағдайларда, судья істі дайындау мерзімін ұзарта алады және қажет болған жағдайда алдын ала сот отырысын қайта өткізуге құқылы.

Ескерту. 11-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 25.11.2016 № 9 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

12. АПК-нің 51-бабына сәйкес даудың мәнісі бойынша дербес талап мәлімдейтін үшінші тұлғалар істі соттың қарауына әзірлеу сатысында тараптардың не судьяның бастамашылығымен іске қатыса алмайды. Мұндай адамдар, егер қажет деп тапса, өз бастамасы бойынша талап қоюшыға не жауапкерге талап қою арқылы іске қатысуға құқылы.

Егер сот шешімі тараптардың біріне қатысты міндеттер мен құқықтарға әсер ететін жағдайда, жеке талап мәлімдемейтін үшінші тұлғалар судьяның немесе тараптардың бастамасымен процестің кез келген сатысында, соның ішінде істі сот қарауына дайындау сатысында іске қатысуға тартылады. Бұл адамдар АПК-нің 52-бабына сәйкес талап қоюдың негіздемесі мен мәнісін өзгерту, талап көлемін ұлғайту немесе азайту, талап қоюдан бас тарту, талап қоюды қабылдау, бітімгершілік келісімін, дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімді немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімді жасасу қарсы талап қоюды мәлімдеу, сот шешімін мәжбүрлеп орындату құқықтарын қоспағанда, тиісті тараптың процестік құқықтары мен міндеттеріне иеленуіне болады.

Егер сот іске қатысуға тартылмаған адамдардың құқықтары мен міндеттері туралы мәселені істі өзінің іс жүргізуіне қабылдау кезінде шешсе, сондай-ақ АПК-нің 52-бабы бойынша үшінші тұлғаларды тарту қажет болған өзге де жағдайларда, бірінші сатыдағы сот шешімінің күші кез келген жағдайда жойылуға тиіс екендігін регламенттейтін АПК-нің 427-бабы төртінші бөлігінің 4) тармақшасында көзделген негіздер бойынша бірінші сатыдағы сот шешімінің күші жойылған жағдайда, істі әзірлеу мақсатында апелляциялық сатыдағы сот заңдылық мүддесі үшін істі апелляциялық сатыда қарау сатысында үшінші тұлғаларды тартуға құқылы. Бұл ретте істі әзірлеу АПК-нің 413-бабында белгіленген шекте жүргізілуге тиіс.

Ескерту. 12-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2011.12.30 № 5, 2012.12.29 № 6 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 25.11.2016 № 9 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

13. Күші жойылды - ҚР Жоғарғы Сотының 2009 жылғы 12 қаңтардағы N 2 Нормативтік қаулысымен.

14. АПК-нің 54-бабына сәйкес мемлекеттің мүдделерін қозғайтын істер бойынша, қоғамдық мүдделерді немесе өздерін өз бетінше қорғай алмайтын азаматтарды қорғау талап етілгенде, сондай-ақ істі сот талқылауына дайындау кезінде прокурордың қатысу қажеттігін сот танығанда, прокурордың азаматтық сот ісін жүргізуге қатысуы міндетті болып табылады.

Заңға сәйкес прокурордың, мысалы:

заңға сәйкес келмейтін нормативтік құқықтық актіге прокурордың наразылығын қабылдамау туралы (АПК-нің 300-бабы);

адамды ата-ана құқықтарынан айыру туралы ("Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы" Қазақстан Республикасы Кодексінің 76-бабының 2-тармағы, сонымен қатар АПК-нің 54-бабының екінші бөлігінде көзделген жағдайларда) істерді соттардың қарауы кезінде сот отырысына қатысуы міндетті.

Сот прокурордың сот отырысына қатысуын, мысалы:

басқа адамдардың мүддесі үшін прокурордың талап қоюы бойынша қозғалған;

тараптарының бірі кәмелетке толмағандар, мүгедектігі бар адамдар, әрекеттері шектеулі азаматтар болып табылатын;

тараптары мемлекет немесе әкімшілік-аумақтық бірлік болып табылатын істерді қарау кезінде міндетті деп тануы мүмкін.

Прокурордың сот отырысына міндетті түрде қатысуы жөнінде істі сот талқылауына дайындау туралы ұйғарымда көрсетіледі.

Ескерту. 14-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

15. АПК-нің 56-бабына сәйкес іс бойынша қорытынды беру үшін, егер ондай қатысулары заңда көзделген болса, мемлекеттік органдар мен жергілікті атқару органдарының өкілдерін қатыстыру туралы мәселені соттардың шешкені жөн.

Ескерту. 15-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 25.11.2016 № 9 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

16. Іс соттың қарауына әзірлеу тәртібі бойынша сот АПК-нің 82-бабына сәйкес сараптама тағайындау туралы ұйғарым шығаруға құқылы. Сараптама тағайындау туралы мәселені шешкен кезде сот тиісті түрде талап қоюшының немесе жауапкердің сараптама тағайындау туралы өтінішін қараудың орны мен уақыты туралы хабардар етуі тиіс, алайда бұл адамдардың сотқа келмей қалуы сараптама тағайындау туралы өтінішті қарауға кедергі келтірмейді. Сот сотқа келген тараптарға олардың сарапшылар алдына қойылатын сұрақтардың тұжырымдамасын жасауға құқылы екендігін түсіндіреді, бірақ сарапшылардың алдына қойылуға тиіс сұрақтардың түпкілікті шеңберін судьяның өзі сараптама тағайындау туралы ұйғарымда көрсетеді.

Сарапшылардың шешуіне ғылым, техника, өнер саласында арнайы білімдерді талап ететін мәселелер ғана қойылуы мүмкін.

Сараптама істі сот талқылауына дайындау кезінде және шешім шығарылғанға дейін істі қарау барысында дәлелдемелерді қамтамасыз ету тәртібімен тағайындалуы және жүргізілуі мүмкін. Іске қатысатын тұлғалар іс сот талқылауына тағайындалғанға дейін сараптаманың қорытындысымен танысуға тиіс.

Ескерту. 16-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.12.29 № 6 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 25.11.2016 № 9 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

17. Өздеріне қажетті дәлелдемелерді сотқа ұсыну соңынан мүмкін болмайды немесе қиындық келтіреді деп қауіптенуге негізі бар іске қатысушы тұлғалардың немесе олардың өкілдерінің арыздары бойынша сот АПК-нің 69, 70, 71-баптарына сәйкес дәлелдемелерді қамтамасыз ету шараларын қолданғаны дұрыс. Дәлелдемелерді қамтамасыз ету туралы арыз АПК-нің 70-бабының екінші бөлігінде көрсетілген талаптарға сәйкес келуі тиіс.

Оларды қамтамасыз ету жөніндегі шараларды істі іс жүргізуіне қабылдаған сот қолданады. Дәлелдемелерді қамтамасыз ету туралы шара қабылдау қажет болған жағдайда сот ұйғарымында тараптың өтініші бойынша қамтамасыз етіле алатын дәлелдемелерді көрсетеді (нақты куәгерлерден жауап алу, жазбаша немесе өзге дәлелдемелерді тексеру және т.б.).

Егер сот істі соттың қарауына әзірлеу барысында дәлелдемелерді қамтамасыз ету бойынша шара қабылдау үшін негіз жоқ деп тапса, онда ол жайында шаралар қабылдаудан бас тарту туралы дәлелді ұйғарым шығаруы қажет. Ұйғарымға апелляциялық сатыдағы сотқа жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкін, оның шешімі түпкілікті болып табылады және қайта қарауға жатпайды.

Істі соттың қарауына әзірлеу барысында Қазақстан Республикасының басқа ауданындағы немесе қаласындағы дәлелдемелерді қамтамасыз ету туралы өтінішті, сот сот тапсырмасы туралы ұйғарым шығару арқылы шешеді. Сот оны АПК-нің 75-бабында көрсетілген тәртіп бойынша орындайды.

Шетелдік мемлекеттегі дәлелдерді қамтамасыз ету немесе тараптардан дәлелдемелерді сұратуға көмек көрсету сот тапсырмасы туралы ұйғарым шығару арқылы жүргізіледі. Бұл ұйғарымды 1993 жылғы 22 қаңтарда Минск қаласында Қазақстан Республикасы бекіткен "Құқықтық көмек және азаматтық, отбасы және қылмыстық істер бойынша құқықтық қатынастар туралы конвенцияның" қағидаларына не Қазақстан Республикасының басқа шетелдік мемлекеттерімен бекіткен халықаралық келісімдеріне сәйкес шетелдік мемлекеттің тиісті соты орындайды.

Ескерту. 17-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.12.29 № 6 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 25.11.2016 № 9 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

18. АПК-нің 281-бабына сәйкес істі соттың қарауына әзірлеу кезінде жазбаша немесе заттай дәлелдемелерді қарау, сараптама тағайындау, бітімгершілік келісім шарттарын, дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімді дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімді, бекіту сияқты жеке процестік әрекеттер жасалған кезде жазбаша нысанда хаттама не сот отырысының аудио-, бейнежазбасы жүргізілген кезде қысқаша хаттама толтырылады. Бірінші сатыдағы сотта істі сот талқылауына дайындау барысында тараптың өтінішхаты бойынша не соттың бастамасымен, осы кезеңде даудың мәні бойынша шешім шығарылатын жағдайларды қоспағанда, хаттама толтырылады.

Ескерту. 18-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.12.29 № 6 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 25.11.2016 № 9 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 15.04.2021 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

19. Судья азаматтық істі сот талқылауына дайындауды, егер АПК-де және басқа заңдарда өзгеше белгіленбесе, талап қою соттың іс жүргізуіне қабылданған күннен бастап жиырма жұмыс күнінен кешіктірмей жүзеге асыруы тиіс.

Азаматты хабарсыз кетті деп тану немесе азаматты қайтыс болды деп жариялау туралы істер бойынша АПК-нің 319-бабының екінші бөлігін ескере отырып, істі сот талқылауына дайындау мерзімі бұқаралық ақпарат құралдарында (аудандық, облыстық, республикалық деңгейде, Интернет желісінде, телевидениеде) азаматты хабарсыз кетті деп тану немесе азаматты қайтыс болды деп жариялау жөнінде іс қозғалғаны туралы жарияланым берілгеннен кейін үш айды құрайды.

АПК-нің 164-бабында көрсетілген алименттерді өндіру туралы, жәбірленушілерге мертігуден немесе денсаулығына өзге де зақымнан келтірілген зиянды өтеу, сондай-ақ асыраушысынан айырылу жағдайлары бойынша және еңбек қатынастарынан туындайтын барлық талаптар бойынша істерді соттың қарауына әзірлеудің жиырма жұмыс күні мерзімі ұзартылуға жатпайды. Істердің басқа санаттары бойынша ерекше жағдайларда судьяның ұйғарымымен бұл мерзім күрделі істер бойынша ғана қосымша бір айға ұзартылуы мүмкін.

Судьяның істі соттың қарауына әзірлеу әрекеттерін жиырма жұмыс күні мерзімі ішінде немесе кейбір санаттары үшін заң актілерінде көрсетілген мерзім ішінде бітіруі мүмкін болмағанда, ол ерекше жағдай деп танылады.

Ескерту. 19-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.12.29 № 6 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 25.11.2016 № 9 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 15.04.2021 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

20. АПК-нің 168-бабының бірінші бөлігіне, 272, 273, 274-баптарына сәйкес заңның осы нормаларында көрсетілген мән-жайлар орын алып, олар жойылғанша, судья істі соттың қарауына әзірлеуді тоқтата тұру туралы ұйғарым шығарады.

АПК-нің 271-бабының талаптарына ұқсастық бойынша судья іске қатысушы адамдарға істі соттың қарауына әзірлеуді тоқтата тұру туралы ұйғарымның көшірмесін жібереді.

Істі сот талқылауына дайындауды тоқтата тұру туралы ұйғарымға АПК-нің 429-бабында көзделген тәртіппен жеке шағым берілуі, прокурордың өтінішхаты келтірілуі мүмкін.

Ескерту. 20-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 25.11.2016 № 9 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 20.04.2018 № 7 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

21. Іс жүргізуді тоқтата тұруды туғызған мән-жайлар жойылғаннан кейін іске қатысатын адамдардың арызы бойынша немесе соттың бастамасымен іс бойынша іс жүргізу қайта басталады. Іс жүргізу қайта басталған кезде сот іске қатысатын адамдарды азаматтық іс жүргізудің жалпы қағидалары бойынша хабардар етеді.

Іс бойынша іс жүргізуді қайта бастау негіздерін төрағалық етуші жария етеді және сот отырысының хаттамасында көрсетілуге жатады (хаттамалық ұйғарым).

Мұндайда, судьяның талап қоюды қабылдау және азаматтық істі қозғау туралы ұйғарымы шығарылған күннен бастап істі соттың қарауына әзірлеуді тоқтата тұру туралы ұйғарым шығарылғанға дейін өткен мерзім істі сот талқылауына дайындау мерзіміне кіреді.

Ескерту. 21-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 15.04.2021 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

22. АПК-нің 173-бабына сәйкес судья істі соттың қарауына әзірлеу туралы ұйғарымда көрсетілген барлық әрекеттерді орындағаннан кейін, іс сот талқылауына дайын деп есептеледі.

23. Төмендегі құжаттардың күші жойылды деп танылсын:

Қазақ КСР Жоғарғы Соты Пленумының 1986 жылғы 10 қазандағы "Азаматтық істерді соттың қарауына әзірлеу практикасы туралы" N 18 қаулысы;

Қазақ КСР Жоғарғы Соты Пленумының 1987 жылғы 2 қазандағы "Кейбір азаматтық істер жөніндегі Қазақ КСР Жоғарғы Соты Пленумының қаулыларына өзгерістер енгізу туралы" N 11 қаулысының 4-тармағы; Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1998 жылғы 15 мамырдағы "Азаматтық және азаматтық іс жүргізу заңдарын қолдану мәселелері бойынша Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының кейбір қаулыларына өзгерістер енгізу туралы" N 5 қаулысының 2-тармағы. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы Жалпы отырыстың хатшысы, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының судьясы.

24. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес, осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, сондай-ақ жалпыға бірдей міндетті болып табылады әрі ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Ескерту. 24-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.12.29 № 6 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

О подготовке гражданских дел к судебному разбирательству

Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 13 декабря 2001 года № 21.

Сноска. Заголовок на государственном языке изложен в новой редакции, текст на русском языке не меняется в соответствии с нормативным постановлением Верховного суда РК от 25.11.2016 № 9 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

ОБЪЯВЛЕНИЕ

Сноска. В преамбулу и по всему тексту внесены изменения на казахском языке, текст на русском языке не меняется в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

В целях единообразного применения в судебной практике норм процессуального законодательства, регулирующих вопросы подготовки гражданских дел к судебному разбирательству, пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан постановляет:

Сноска. Преамбула с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного суда РК от 25.11.2016 № 9 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

1. Подготовка гражданских дел к судебному разбирательству является обязательной частью стадии производства в суде первой и апелляционной инстанции и создает необходимые условия для полного, всестороннего и объективного исследования в судебном заседании представленных сторонами доказательств, действительных прав и обязанностей сторон, подлежащих применению норм материального права, вынесения законного и обоснованного судебного акта.

В целях реализации перечисленных в части второй статьи 163 Гражданского процессуального кодекса Республики Казахстан (далее по тексту – ГПК) задач по подготовке дела к судебному разбирательству судья обязан еще при принятии исков в производство суда неукоснительно соблюдать требования статей 148 и 149 ГПК об обосновании подаваемых в суд исков доказательствами.

Сноска. Пункт 1 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 29.12.2012 года № 6 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 25.11.2016 № 9 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

2. В соответствии с частью первой статьи 163 ГПК судья обязан по каждому делу в том числе и по делам, поступившим по подсудности из других судов, а также при переходе из упрощенного (письменного) производства к рассмотрению дела по правилам искового производства в общем порядке или отмены в соответствии с частью второй статьи 267-4 ГПК решения суда, вынесенного в порядке упрощенного (письменного) производства, вынести определение о подготовке дела к судебному разбирательству с указанием в нем конкретных сроков и действий, которые с учетом категории спора являются необходимыми для своевременного и правильного разрешения спора в судебном заседании.

Такое определение должно быть вынесено и в том случае, когда ранее вынесенный по делу судебный акт отменен в апелляционном или кассационном порядке с направлением дела на новое рассмотрение в суд первой инстанции.

Определение о подготовке дела к судебному разбирательству в соответствии с частью первой статьи 429 ГПК обжалованию или опротестованию не подлежит.

После вынесения определения о подготовке дела к судебному разбирательству судья обязывает ответчика представить в установленный срок письменный отзыв на заявленные истцом требования с приложением доказательств, обосновывающих доводы. Отзыв должен быть подписан уполномоченным лицом и представлен в суд не позднее десяти рабочих дней со дня получения копии иска и соответствовать требованиям статьи 166 ГПК.

С учетом требований статей 413 и 414 ГПК судья апелляционной инстанции в течение десяти рабочих дней со дня поступления дела в суд вправе по собственной инициативе или по ходатайству лиц, участвующих в деле, в порядке подготовки дела к рассмотрению произвести действия, предусмотренные статьей 165 ГПК. Определение о подготовке дела к судебному разбирательству может быть вынесено судьей апелляционной инстанции и тогда, когда ранее вынесенные по делу судебные акты судов первой или апелляционной инстанций отменены в кассационном порядке с направлением дела на новое рассмотрение в суд апелляционной инстанции.

Сноска. Пункт 2 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 30.12.2011 № 5(вводится в действие со дня официального опубликования); от 29.12.2012 года № 6 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 25.11.2016 № 9 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 15.04.2021 № 1 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

3. Согласно статье 14 ГПК языком судопроизводства следует считать язык, на котором в суд подан иск. Однако если при подготовке дела к судебному разбирательству от истца либо от обеих сторон поступит письменное ходатайство об изменении языка судопроизводства, то судья выносит определение о том языке судопроизводства, на котором будет осуществляться разбирательство дела в судебном заседании.

Сноска. Пункт 3 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 25.11.2016 № 9 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

4. Судьям при подготовке гражданских дел к судебному разбирательству надлежит разъяснять истцам и ответчикам предусмотренные статьей 46 ГПК процессуальные права и обязанности, в том числе обязанность по представлению доказательств в обоснование заявленных требований или возражений против них, а также правовые последствия неисполнения стороной этой процессуальной обязанности.

Оказывая по ходатайству истца или ответчика содействие в истребовании доказательств, судья при подготовке дела к судебному разбирательству не вправе высказывать суждения о преимуществах одних доказательств перед другими.

Сноска. Пункт 4 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного суда РК от 25.11.2016 № 9 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

5. По спорам (конфликтам), возникшим из гражданско-правовых отношений, сторонам надлежит разъяснять право на передачу таких споров по письменному соглашению сторон на рассмотрение арбитража, суда Международного финансового центра "Астана" в случаях, когда это не запрещено законом, порядок совершения этого процессуального действия и его правовые последствия. Однако доводы сторон о том, что это право не было разъяснено, не свидетельствует о ненадлежащей подготовке гражданского дела к судебному разбирательству.

Суду следует разъяснять сторонам право на заключение мирового соглашения, соглашений об урегулировании спора (конфликта) в порядке медиации или партисипативной процедуры в соответствии с частью первой статьи 48 ГПК, регламентирующей право сторон на заключение таких соглашений.

Сноска. Пункт 5 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 29.12.2012 года № 6 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 25.11.2016 № 9 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 15.04.2021 № 1 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

6. При представлении сторонами изложенных в письменном виде и ими подписанных мирового соглашения, соглашений об урегулировании спора (конфликта) в порядке медиации или партисипативной процедуры судья согласно требованиям статьи 172 ГПК проводит предварительное судебное заседание по правилам, установленным главой 18, и в соответствии со статьей 48, частью первой статьи 168, подпунктами 5), 6) статьи 277 ГПК вправе вынести определение об их утверждении и прекращении производства по делу. На основании статей 109 и 115 ГПК судья обязан распределить между сторонами судебные расходы, исходя из условий соглашений с учетом положений части четвертой статьи 176 ГПК об основаниях признания взаимно погашенными судебных расходов. При утверждении судом мирового соглашения, соглашений об урегулировании спора (конфликта) в порядке медиации или партисипативной процедуры уплаченная государственная пошлина подлежит возврату плательщику в порядке, предусмотренном Кодексом Республики Казахстан "О налогах и других обязательных платежах в бюджет (Налоговый кодекс).

Сноска. Пункт 6 в редакции нормативного постановления Верховного суда РК от 25.11.2016 № 9 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

7. Если при подготовке гражданского дела к судебному разбирательству интересы сторон в суде представляют их представители, то судья обязан проверить наличие у этих представителей надлежащим образом оформленных полномочий на совершение каждого из процессуальных действий, перечисленных в части первой статьи 60 ГПК.

Сноска. Пункт 7 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного суда РК от 25.11.2016 № 9 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

8. Если при подготовке дела к судебному разбирательству выяснится, что у истца имеются к тому же или другим ответчикам требования, вытекающие из поданного иска, а у ответчика имеются встречные требования к истцу, то судья должен разъяснить право как на предъявление истцом дополнительных требований, так и на предъявление ответчиком встречного иска, предупредив их о последствиях совершения или несовершения указанных процессуальных действий в соответствии с частью четвертой статьи 15 ГПК. Истец может реализовать право на предъявление дополнительных требований, а ответчик на предъявление встречного иска в пределах указанных статьей 164 ГПК сроков подготовки дела к судебному разбирательству, за исключением случаев, предусмотренных частью первой статьи 169 и частью второй статьи 153 ГПК. При этом следует иметь в виду, что предъявление дополнительных требований, встречного иска не прерывает течение процессуального срока подготовки дела, установленного статьей 164 ГПК, и не является основанием для его продления. Такое право на предъявление истцом дополнительных требований на стадии рассмотрения дела в апелляционной инстанции не предусмотрено.

Судья принимает от ответчика встречный иск для совместного рассмотрения в одном производстве с иском истца, если встречный иск отвечает требованиям, указанным в статье 154 ГПК. Если по своему содержанию иск не соответствует указанным в статье 154 ГПК требованиям, то судья на основании статьи 152 ГПК выносит определение о возвращении встречного иска.

Сноска. Пункт 8 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 30.12.2011 № 5(вводится в действие со дня официального опубликования); от 29.12.2012 года № 6 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 25.11.2016 № 9 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

9. Соединение нескольких требований в одно производство возможно только в тех случаях, когда по характеру требований в их взаимосвязи и наличию общих доказательств имеется возможность для более быстрого и правильного разрешения всех заявленных требований в одном производстве.

Разъединение нескольких требований, соединенных истцом в одном иске, возможно, если раздельное рассмотрение таких требований будет признано судьей необходимым.

Соединение нескольких требований или их разъединение должно быть оформлено судьей отдельным определением, которое в соответствии со статьей 429 ГПК обжалованию, пересмотру по ходатайству прокурора в апелляционном порядке не подлежит.

Сноска. Пункт 9 с изменениями, внесенным нормативными постановлениями Верховного суда РК от 25.11.2016 № 9 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 20.04.2018 № 7 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

10. Выполняя задачи подготовки дела к судебному разбирательству, установленные статьей 163 ГПК, судья производит действия, предусмотренные статьей 165 ГПК. Если в отзыве на иск указывается на наличие встречного требования, то судья разъясняет ответчику порядок его предъявления. Непредставление отзыва на иск не является препятствием к рассмотрению и разрешению дела.

На основании представленных сторонами письменных документов судья устанавливает фактические обстоятельства по делу. Перечень действий, указанный в статье 165 ГПК, не является исчерпывающим, их объем и содержание зависит от особенностей рассмотрения конкретной категории дел.

Сноска. Пункт 10 в редакции нормативного постановления Верховного суда РК от 25.11.2016 № 9 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

11. По результатам подготовки дела к судебному разбирательству в соответствии с требованиями статьи 172 ГПК проводится предварительное судебное заседание. В случае признания дела недостаточно подготовленным к судебному разбирательству, судья выясняет у сторон о наличии дополнительных доказательств в обоснование или опровержение заявленных требований, разъясняет право на заявление ходатайства об оказании содействия в истребовании доказательств, устанавливает сроки для осуществления таких действий, продлевает срок подготовки дела к судебному разбирательству при наличии оснований, установленных частью первой статьи 164 ГПК. О назначении предварительного заседания определение не выносится. В исключительных случаях, связанных со сложностью дела, судья может продлить срок подготовки дела и, при необходимости, вправе провести повторное предварительное судебное заседание.

Сноска. Пункт 11 в редакции нормативного постановления Верховного суда РК от 25.11.2016 № 9 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

12. В соответствии со статьей 51 ГПК третьи лица, заявляющие самостоятельные требования на предмет спора, не могут быть привлечены к участию в деле в стадии подготовки дела к судебному разбирательству ни по инициативе сторон, ни по инициативе суда. Эти лица вправе вступить в дело по своей инициативе путем предъявления иска к истцу или ответчику, если сочтут это необходимым.

Третьи лица, не заявляющие самостоятельных требований, привлекаются к участию в деле на стороне истца или ответчика по инициативе судьи или сторон на любой стадии процесса, в том числе на стадии подготовки дела к судебному разбирательству, если решение суда может повлиять на их права и обязанности по отношению к одной из сторон. Эти лица в соответствии со статьей 52 ГПК пользуются процессуальными правами и обязанностями соответствующей стороны, за исключением права на изменение основания и предмета иска, увеличения или уменьшения объема требований, отказа от иска, признания иска, заключения мирового соглашения, соглашения об урегулировании спора (конфликта) в порядке медиации либо соглашения об урегулировании спора в порядке партисипативной процедуры, предъявления встречного иска, требования принудительного исполнения решения суда.

В случае отмены решения суда первой инстанции по основаниям, предусмотренным подпунктом 4) части четвертой статьи 427 ГПК, регламентирующего, что решение суда первой инстанции подлежит отмене в любом случае, если суд разрешил вопрос о правах и обязанностях лиц, не привлеченных к участию в деле при принятии дела к своему производству, а также в иных случаях, когда разрешение вопроса о привлечении третьих лиц необходимо в силу статьи 52 ГПК, в целях подготовки дела суд апелляционной инстанции в интересах законности вправе привлечь третьих лиц на стадии рассмотрения дела в апелляционной инстанции. При этом подготовка дела должна проводиться в пределах, установленных статьей 413 ГПК.

Сноска. Пункт 12 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 30.12.2011 № 5(вводится в действие со дня официального опубликования); от 29.12.2012 года № 6 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 25.11.2016 № 9 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

13. Утратил силу - нормативным постановлением Верховного Суда РК от 12.01.2009 № 2 (порядок введения в действие см. п. 29 ).

14. В соответствии со статьей 54 ГПК участие прокурора в гражданском судопроизводстве обязательно по делам, затрагивающим интересы государства, когда требуется защита общественных интересов или граждан, которые самостоятельно не могут себя защищать, а также когда необходимость участия прокурора признана судом при подготовке дела к судебному разбирательству.

В соответствии с законом участие прокурора обязательно в судебном заседании при рассмотрении судами, например дел:

об отклонении протеста прокурора на не соответствующий закону нормативный правовой акт (статья 300 ГПК);

о лишении лица родительских прав (пункт 2 статьи 76 Кодекса Республики Казахстан "О браке (супружестве) и семье", а также в случаях, предусмотренных частью второй статьи 54 ГПК).

Судом может быть признано участие прокурора в судебном заседании обязательным при рассмотрении, например дел:

возбужденных по искам прокурора в интересах других лиц;

одной из сторон, в которых являются несовершеннолетние, лица с инвалидностью, ограниченно дееспособные граждане;

в которых стороной является государство или административно-территориальная единица.

Об обязательном участии прокурора в судебном заседании указывается в определении о подготовке дела к судебному разбирательству.

Сноска. Пункт 14 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 30.12.2011 № 5(вводится в действие со дня официального опубликования); от 29.12.2012 года № 6 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 25.11.2016 № 9 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 20.04.2018 № 7 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

15. В соответствии со статьей 56 ГПК судам рекомендуется решать вопрос о привлечении к участию в судебном заседании представителей государственных органов и органов местного самоуправления для дачи заключения по делу, когда такое участие предусмотрено законодательными актами.

Сноска. Пункт 15 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 29.12.2012 года № 6 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 25.11.2016 № 9 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

16. В порядке подготовки дела к судебному разбирательству суд вправе в соответствии со статьей 82 ГПК вынести определение о назначении экспертизы. При решении вопроса о назначении экспертизы суд обязан известить надлежащим образом стороны о времени и месте рассмотрения ходатайства истца или ответчика о назначении экспертизы, однако неявка этих лиц в суд не является препятствием к рассмотрению ходатайства о назначении экспертизы. Суд разъясняет сторонам, явившимся в суд, право на формулирование вопросов, которые следует поставить перед экспертами, однако окончательный круг вопросов, на которые надлежит ответить эксперту, указывается судьей в определении о назначении экспертизы.

На разрешение экспертов могут быть поставлены только те вопросы, которые требуют специальных познаний в области науки, техники, искусства.

Экспертиза может быть назначена и проведена в порядке обеспечения доказательств, при подготовке дела к судебному разбирательству и в ходе рассмотрения дела до вынесения решения. До назначения дела к судебному разбирательству с заключением экспертизы должны быть ознакомлены лица, участвующие в деле.

Сноска. Пункт 16 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 29.12.2012 года № 6 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 25.11.2016 № 9 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

17. По заявлению лиц, участвующих в деле, или их представителей, имеющих основания опасаться, что представление в суд необходимых для них доказательств может впоследствии стать невозможным или затруднительным, суд в соответствии со статьями 69, 70, 71 ГПК может принять меры по обеспечению таких доказательств. Заявление об обеспечении доказательств должно соответствовать требованиям, указанным в части второй статьи 70 ГПК.

Меры по их обеспечению принимаются судом, в производстве которого находится дело. Суд в определении указывает доказательства, которые по ходатайству стороны могут быть обеспечены при подготовке дела к судебному разбирательству (допрошены конкретные свидетели, произведен осмотр доказательств и т.д.).

Если при подготовке дела к судебному разбирательству суд не усмотрит оснований для принятия мер по обеспечению доказательств, то выносит мотивированное определение об отказе в принятии мер по обеспечению доказательств. На определение может быть подана частная жалоба, принесено ходатайство прокурором в суд апелляционной инстанции, решение которого является окончательным и пересмотру не подлежит.

При подготовке дела к судебному разбирательству ходатайство об обеспечении доказательств, находящихся в другом районе или городе Республики Казахстан, разрешается судьей путем вынесения определения о судебном поручении, которое исполняется в порядке, предусмотренном статьей 75 ГПК.

Обеспечение доказательств или оказание стороне содействия в истребовании доказательств, находящихся в иностранном государстве, производится судьей путем вынесения определения о судебном поручении. Это определение исполняется судом соответствующего иностранного государства в соответствии с положениями "Конвенции о правовой помощи и правовых отношениям по гражданским, семейным и уголовным делам", заключенной Республикой Казахстан 22 января 1993 года в городе Минске, либо в соответствии с положениями других заключенных и ратифицированных Республикой Казахстан международных договоров.

Сноска. Пункт 17 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 29.12.2012 года № 6 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 25.11.2016 № 9 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

18. В соответствии со статьей 281 ГПК при совершении в период подготовки дела к судебному разбирательству таких отдельных процессуальных действий, как осмотр письменных или вещественных доказательств, назначение экспертизы, утверждение условий мирового соглашения, соглашения об урегулировании спора (конфликта) в порядке медиации соглашения об урегулировании спора в порядке партисипативной процедуры, составляется протокол в письменной форме либо краткий протокол при ведении аудио-, видеозаписи судебного заседания. При подготовке дела к судебному разбирательству в суде первой инстанции протокол ведется по ходатайству стороны либо по инициативе суда, за исключением случаев, когда на этой стадии выносится решение по существу спора.

Сноска. Пункт 18 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 29.12.2012 года № 6 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 25.11.2016 № 9 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 15.04.2021 № 1 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

19. Подготовка гражданского дела к судебному разбирательству должна быть проведена судьей не позднее двадцати рабочих дней со дня принятия иска в производство суда, если иное не установлено ГПК и другими законами.

По делам о признании гражданина безвестно отсутствующим или объявлении гражданина умершим срок подготовки дела к судебному разбирательству с учетом части второй статьи 319 ГПК составляет три месяца после произведения публикации о возбуждении дела о признании гражданина безвестно отсутствующим или объявлении гражданина умершим в средствах массовой информации (районного, областного, республиканского уровня, в сети Интернет, на телевидении).

Указанный в статье 164 ГПК срок в двадцать рабочих дней для подготовки дел к судебному разбирательству по требованиям о взыскании алиментов, о возмещении потерпевшему вреда, причиненного увечьем или иным повреждением здоровья, а также по случаю потери кормильца и по всем требованиям, вытекающим из трудовых правоотношений, продлению не подлежит. По другим категориям дел в исключительных случаях этот срок может быть продлен дополнительно на один месяц по определению судьи только по делам особой сложности.

Под исключительными случаями надлежит понимать обстоятельства, по которым предусмотренные судьей действия по подготовке дела к судебному разбирательству не могли быть завершены в пределах срока в двадцать рабочих дней или срока, предусмотренного законодательными актами для некоторых категорий дел.

Сноска. Пункт 19 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 29.12.2012 года № 6 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 25.11.2016 № 9 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 15.04.2021 № 1 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

20. В соответствии с частью первой статьи 168, статьями 272, 273, 274 ГПК судья выносит определение о приостановлении подготовки дела к судебному разбирательству при наличии обстоятельств, перечисленных в названных нормах закона, до их устранения.

По аналогии со статьей 271 ГПК судья обязан участвующим в деле лицам направить копию определения о приостановлении подготовки дела к судебному разбирательству.

На определение о приостановлении подготовки дела к судебному разбирательству может быть подана частная жалоба, принесено ходатайство прокурора в порядке, предусмотренном статьей 429 ГПК.

Сноска. Пункт 20 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 25.11.2016 № 9 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 20.04.2018 № 7 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

21. Производство по делу возобновляется после устранения обстоятельств, вызвавших его приостановление, по заявлению лиц, участвующих в деле, или по инициативе суда. При возобновлении производства суд извещает лиц, участвующих в деле, по общим правилам гражданского судопроизводства.

Основания возобновления производства по делу оглашаются председательствующим и подлежат отражению в протоколе судебного заседания (протокольное определение).

При этом в срок подготовки дела к судебному разбирательству подлежит зачету срок, истекший со дня вынесения судьей определения о принятии иска и возбуждении гражданского дела до дня вынесения определения о приостановлении подготовки этого дела к судебному разбирательству.

Сноска. Пункт 21 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 15.04.2021 № 1 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

22. В соответствии со статьей 173 ГПК дело следует считать подготовленным к судебному разбирательству, если судьей выполнены все действия, указанные им в определении о подготовке дела к судебному разбирательству.

23. Признать утратившими силу:

постановление Пленума Верховного Суда Казахской ССР от 10 октября 1986 года № 18 "О практике подготовки гражданских дел к судебному разбирательству";

пункт 4 постановления Пленума Верховного Суда Казахской ССР от 2 октября 1987 года № 11 "О внесении изменений в некоторые постановления Пленума Верховного Суда Казахской ССР по гражданским делам"; подпункт 2) постановления Пленума Верховного Суда Республики Казахстан от 15 мая 1998 года № 5 "О внесении изменений в некоторые постановления Пленума Верховного Суда Республики Казахстан по вопросам применения гражданского и гражданского процессуального законодательства".

24. Согласно статье 4 Конституции Республики Казахстан, настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, а также является общеобязательным и вводится в действие со дня официального опубликования.

Сноска. Пункт 24 дополнен нормативным постановлением Верховного суда РК от 29.12.2012 года № 6 (вводится в действие со дня официального опубликования).

Председатель Верховного

Суда Республики Казахстан

Секретарь пленарного заседания,

судья Верховного Суда

Республики Казахстан