Қазақстан Республикасында республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын бақылау жүйесін дамытудың тұжырымдамасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2001 жылғы 14 қыркүйек N 1208. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 19 қыркүйектегі N 1411 Қаулысымен

Ескерту. Қаулының күші жойылды - ҚР Үкіметінің 2009.09.19. N 1411 Қаулысымен.

Республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын бақылау жүйесін одан әрі дамытуды қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:
1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасында республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын бақылау жүйесін дамытудың тұжырымдамасы мақұлдансын. 2. Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі, Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті (келісім бойынша) тиісті шешімдерді әзірлеу және нормативтік құқықтық кесімдерді дайындау кезінде осы Тұжырымдаманың негізгі ережелерін басшылыққа алсын. 3. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап күшіне енеді. Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі Қазақстан Республикасында республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын бақылау жүйесін дамытудың тұжырымдамасы 1. Кiрiспе
Қазақстан Республикасында республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын бақылау жүйесiн дамытудың 2001-2005 жылдарға және келешекке арналған осы тұжырымдамасы (бұдан әрi - Тұжырымдама) республикалық және жергіліктi бюджеттердiң атқарылуын бақылауды жүзеге асыратын мемлекеттiк органдар қызметiнiң тиiмдiлiгiн арттыруды қамтамасыз ету мақсатында және Қазақстан Республикасының Президентi Н.Ә.Назарбаевтың сыртқы аудиттiң күштi қызметiн құру Есеп комитетiнiң өкiлеттiлiктерiн кеңейту, оны сапалық және сандық жағынан нығайту қажеттiгi туралы тапсырмасына сәйкес, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестiң 2001-2005 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы туралы" 2001 жылғы 5 қаңтардағы N 534 U010534_ Жарлығының және Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Экономика саласындағы құқық бұзушылықтарға қарсы күрестiң 2001-2003 жылдарға арналған тұжырымдамасы туралы" 2001 жылғы 2 ақпандағы N 201 N010201_ өкiмiнiң негiзiнде әзiрлендi.
Ұсынылып отырған Тұжырымдама республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын бақылау жүйесiн дамытудың негiзгi бағыттарын айқындайды.
Қаржы саласындағы мемлекеттiк бақылау жүйесiн жетiлдiру халықаралық талаптарға сәйкес, нормативтiк құқықтық кесiмдердi әзiрлеу мен бекiтудi, олар белгiлеген объектiлер мен құқықтық нормалардың қолданылу аясын бөлудi ескере отырып республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын бақылау ұғымын айқындаудың объективтiк қажеттiгiнен туындап отыр.
Сол сияқты қолданылып жүрген заңнамаларда қаржы саласындағы мемлекеттік бақылау органдарының арасында міндеттер мен өкілеттіктерді айқын шектеудің жоқтығы, осы органдардың бір-бірімен де және мемлекеттiк қаржы бақылау жүйесiнен тыс қызмет ететiн аудит институтымен де өзара iс-қимыл мәселелерiнде тиiстi айқындылықтың болмау жағдайлары мәселенiң өзектілігiн растай түседi.
Республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын бақылау жүйесiн одан әрi дамыту мемлекет пен елiмiздiң шаруашылық жүргiзушi субъектiлерiнiң қаржы-экономикалық қарым-қатынастары жүйесiндегi маңызды мәселелердiң шешiлуiне елеулi ықпал ете алады, сондай-ақ экономика саласындағы әртүрлi құқық бұзушылықпен нысаналы күрес жүргiзуге мүмкiндiк бередi.

2. Республикалық және жергілiктi бюджеттердің атқарылуын
бақылау жүйесiнің қазiргі жай-күйi мен дамуының проблемалары

Қазақстан Республикасында республикалық бюджеттiң атқарылуын бақылауды Есеп комитетi жүзеге асырады, ол 1996 жылы Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес Қазақстан Республикасының Президентiне тiкелей бағынатын және есеп беретiн тұрақты қызмет ететiн мемлекеттiк орган ретiнде құрылған.
Қазақстан Республикасының K951000_ Конституциясына, "Қазақстан Республикасының Президентi туралы" Конституциялық Z952733_ Заңына және бекiтiлген ережеге сәйкес Есеп комитетi белгiленген тәртiппен алынатын ақпаратты талдау және жүргiзiлетiн бақылау іс-шараларының негiзiнде Қазақстан Республикасының Президентiне комитет жұмысы туралы тоқсан сайынғы баяндамаларды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Парламентiне өзiнiң мазмұны мен сипаты бойынша Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң республикалық бюджеттiң атқарылуы туралы есебi жөнiндегi қорытынды болып табылатын комитеттiң жылдық есебiн берiп отырады. Есеп комитетiнiң жылдық есебi Қазақстан Республикасының Парламентi палаталарының бiрлескен отырысында бекiтiледi.
Жергiлiктi бюджеттер мен олардың атқарылуы туралы есептердiң бекітілуі, оның ішінде республикалық маңызы бар қаладағы (астанадағы) ауданды, кентті, ауылды (селоны), ауылдық (селолық) округті ұстауға арналған шығыстар сметасын бекіту "Қазақстан Республикасындағы жергiлiктi мемлекеттiк басқару туралы" Z010148_ Заңға сәйкес тиiстi жергiлiктi өкiлеттi органның (мәслихаттың) құзыретi болып табылады. Жергіліктi бюджеттiң атқарылуын бақылау үшiн мәслихат өзiнiң өкiлеттiк мерзiмiне тексеру комиссиясын сайлайды және оның мүшелерiнiң санын белгiлейді. Тексеру комиссиясының өкiлеттiктерi мен жұмыс iстеу тәртiбi мәслихаттың регламентiмен айқындалады.
Республикалық бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттiк мекемелердiң шығыстары сметаларының дұрыс жасалуы мен бекiтiлуiн, сондай-ақ бюджеттiк қаражаттың қазынашылық шешiмдерге сәйкес пайдаланылуын бақылауды Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгi мен аумақтық бөлiмшелерi жүзеге асырады. Ал жергiлiктi бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттiк мекемелердiң шығыстары сметаларының дұрыс жасалуы мен бекiтілуiн, сондай-ақ бюджеттiк қаражаттың пайдаланылуын қазынашылық рұқсат беруге сәйкес жергiлiктi атқарушы органдар, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгi және оның аумақтық бөлiмшелерi жүзеге асырады.
Республикалық және жергiлiктi бюджеттер қаражаттарының пайдаланылуына тексерулер жүргiзудiң тәртiбiн және кезеңділігiн Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгi белгiлейтiндiгiне қарамастан, оған оларды үйлестiру, әдiстемелерiн әзiрлеу мен енгiзу өкiлеттiлiктерi берілмеген, ал Есеп комитетiнiң осы "тәртiбi және мерзiмдiлiгi" айқындамасына қатысуы заңдарда тiптi көзделмеген де.
Есеп комитетi республикалық бюджеттiк бағдарламалардың әкiмшілерiнiң қызметiне оларға бюджеттен бөлiнген қаражатты мақсатты және тиiмдi пайдалану бөлiгiнде талдау жасайды және бақылайды, көрсетiлген бағдарламалар мен оларды құрастырушы ішкi бағдарламалардың экономикалық тиiмдiлiгi мен орындылығына баға бередi.
Жүргiзiлген тексерулердiң қорытындылары бойынша Есеп комитетi Қазақстан Республикасының Yкiметiне ұсынымдар, оның ішiнде нормативтік құқықтық базаны жетiлдiру жөнiндегі тиiстi ұсынымдарды жолдайды.
Есеп комитеті мен мәслихаттардың тексеру комиссиялары салық және өзге де мемлекеттік органдарының қызметіне олардың Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген түсімдердің республикалық және жергілікті бюджеттерге толығымен және уақытылы түсуін қамтамасыз ету бөлігінде бақылау жасайды. U962956_
Есеп комитетiнiң, мәслихаттардың тексеру комиссияларының тексерулерi мен талдауының мәнi қаржылық есеп берудiң ғана емес, сол сияқты, есеп берудiң басқа да тиiстi түрлерiнiң мәлiметтерi болып табылады, онсыз республикалық және жергіліктi бюджеттер қаражатының тиiмдiлiгiне және мақсатты пайдаланылуына баға беру мүмкiн емес.
Есеп комитетi мен мәслихаттардың тексеру комиссияларының мүшелерi тексерулердi тексерiлетiн мемлекеттiк органдар мен барлық меншiк түрiндегi ұйымдардың қаражаты есебiнен емес, комитет пен комиссияларды ұстауға бөлiнетiн бюджет қаражатының есебiнен жүргiзедi.
Республикалық бюджеттiң атқарылуын бақылау және Есеп комитетiнiң тексерулерi анағұрлым кешендi, жүйелi сипатқа ие. Iс жүзiнде Есеп комитетi мен мәслихаттардың тексеру комиссиялары өздерiнiң негiзгi мақсаттары мен мiндеттерiне бақылау iс-шараларын, зерттеулер мен талдау жүргiзу барысында, оның iшiнде ұлттық компаниялар мен мемлекеттiк капитал үлесiне ие басқа да шаруашылық жүргiзушi субъектiлер жөнiндегi аудиторлар мен аудиторлық ұйымдар жасаған аудиторлық тұжырымдарды талдау барысында қол жеткiзедi.
Есеп комитетi мен мәслихаттардың тексеру комиссияларының бұл функциялары мен мiндеттерiн iске асыру республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын сыртқы бақылау болып табылады.
Қазақстан Республикасында республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын ішкi бақылау жүйесiнiң аралас үлгiсi қалыптасты. Орталықтандырылған iшкi бақылауды Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгi жүзеге асырса, орталықтың қарамағынан шығарылған iшкi бақылауды кейбiр министрлiктердiң бақылау-тексеру қызметтерi жүргiзедi.
Бұл үлгiнiң негiзгi кемшiлiгi тәсiлдер мен әдiстемелердiң үйлестiрiлмеуiне байланысты бақылау объектiлерiндегi жағдайдың терең зерттелмеуi болып табылады, бұл, бақылау процесiнде бiр-бiрiн қайталау мен кемшiлiктердiң пайда болу мүмкiндiгiн туғызады. Осы үлгi қаржылық есептiлiктiң кейбiр элементтерiмен сәйкестiк бақылауын ғана жүзеге асыруға мүмкiндiк бередi, ал тиiмдiлiк бақылауы одан тысқары қалып отыр.
Республикалық және жергiліктi бюджеттердiң атқарылуын бақылау мынандай нысанда iске асырылады:
алдын ала бақылау мемлекеттiк органдардың, бюджет ақшасы есебiнен ұсталатын, демеуқаржылар мен несиелер алуға үмiткер, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң кепiлдiгiн алудың есебiнен ұсталатын мекемелер мен ұйымдардың республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң қаражатын пайдалануы жобаларын жасау және қарау сатысында жүзеге асырылады;
ағымдағы бақылау мемлекеттiк органдардың, мекемелер мен ұйымдардың республикалық және жергіліктi бюджеттердiң қаражатын пайдалану жөнiндегi қаржы операцияларын жүзеге асыру сатысында жүргiзiледi;
республикалық және жергіліктi бюджеттердiң қаражатын уақтылы, мақсатты және тиiмдi пайдалануына, сондай-ақ оларды пайдалану туралы есептердiң дұрыстығына кезектi бақылау мемлекеттiк органдардың, мекемелер мен ұйымдардың республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң қаражатымен қаржы операцияларын жасау қорытындылары бойынша жүзеге асырылады.
"Бюджет жүйесi туралы" Қазақстан Республикасы Z990357_ Заңында "бюджет процедурасы" ұғымы мемлекеттiк органдар мен лауазымды тұлғалардың бюджеттi әзiрлеу, қарау, бекiту, атқару, оның атқарылуын бақылау және бюджеттiң атқарылуы туралы есептi бекiту жөнiндегi заңнамамен регламенттелуi ретiнде айқындалған. Атқарылу мәселелерi, мысалға республикалық бюджеттiң атқарылуы аталмыш заңның тек бiр ғана бабында көрсетiлген, ал оның атқарылуын бақылау мәселелерi - баржоғы бiр сөйлеммен ғана келтiрiлген - "республикалық бюджеттiң атқарылуын бақылауды Республикалық бюджеттiң атқарылуын бақылау жөнiндегi есеп комитетi жүзеге асырады". Тиiстi заңнамалық нормалардың осындай жетiспеушiлiгi жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуы мен бақылауы мәселелерiнде де орын алған.
Республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын бақылауды жүзеге асыратын мемлекеттік органдардың өкілеттіктерін тиiстi регламенттеу үшiн "бюджеттің атқарылуы" ұғымын, дәлiрек айтқанда республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуы процесi қай жерден басталып, қай жерде аяқталатыны туралы мәселенi анықтап алу қажет. Қалыптасқан практика мен қолданылып жүрген заңнамалар қойылған сұраққа жауап бере алмайды.
Сонымен бiрге, қолданылып жүрген нормативтiк құқықтық кесiмдерде республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуына бақылау саласындағы Есеп комитетiнiң, мәслихаттардың тексеру комиссияларының және Қазақстан Республикасының Үкiметi уәкiлеттiк берген мемлекеттiк органдардың мiндеттерi мен функцияларының нақты шектелуi жоқ.
Бұдан басқа, салық-бюджеттiк қызмет практикасында да, ғылыми-теориялық зерттеулерде де республикалық және жергілiктi бюджеттердi талдау мәселелерi тыңғылықты, кешендi шешiмiн таппаған. Сондықтан да республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын сараптау, бағалау, талдау әдiстемелерi мен стандарттарын әзiрлеу және бекiту мәселесi кідiртпей шешудi талап етедi.
Қазiргi кездегi ұлттық корпорациялар мен мемлекеттiк капитал үлесiне ие басқа да шаруашылық жүргiзушi субъектiлерiнде мемлекеттiк қаржының пайдаланылуын жүйелi бақылаудың жоқтығы да республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын бақылау жүйесiн жетiлдiрудiң қажеттілiгiн негiздеудiң факторы болып табылады.
Бақылау органдарының мiндеттерiнiң өзiндiк ерекшелiгi бақылау iс-шараларын жүзеге асырудың нысандары мен түрлерiнiң ерекшелiктерiнде көрiнiс табады. Бақылау органының орны мен рөлiн айқындауда оның қаржылық бақылау нәтижелерiн көрсететiн кесiмiнiң мәртебесi елеулi маңызға ие. Кесiм мәртебесiнiң ерекшелiктерiнiң дәл баяндалуы ғана емес, олардың тиiстi нормативтiк құқықтық кесiмдерiнде нақты көрсетiлгенi де маңызды.
Республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын бақылаудың орын алып отырған ұйымдық және әдістемелік проблемаларын мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындардың, сол сияқты жеке меншік нысанындағы ұйымдардың әлі күнге дейін есепке алу мен есеп берудің халықаралық стандарттарына толық көшпегендігі де күрделендiре түседi. Бұл жағдайлар халықаралық қаржы практикасындағы жинақталған жалпыға ортақ қабылданған әдiстемелiк базаны пайдалануды тежейдi.
Қазақстан Республикасының Конституциясы мен қолданылып жүрген заңнамаларында Есеп комитетiнiң, мәслихаттың тексеру комиссиясының төрағасы мен мүшелерiн қызметке тағайындау институты ғана бар, Есеп комитетiнiң төрағасын қоспағанда, оларды қызметiнен босатуды регламенттейтiн тиiстi нормалар жоқ. Ал шет елдерде бақылау органдарының жетекшiлерi мен мүшелерiн қызметтен тайдырудың себептерiн мiндеттi түрде түсiндiру, олардың мәртебесi мен осы мәртебенiң құқықтық кепiлдiктерi бақылау органдары туралы заңнамаларда көзделген.
Республикалық және жергіліктi бюджеттердiң атқарылуын бақылау саласындағы кадрлардың біліктілігiн халықаралық талаптарды ескере отырып арттыру жөнiндегi жұмысты жүргiзу аса өзектi мәселе болып табылады.

3. Республикалық және жергiлiктi бюджеттердің атқарылуын
бақылау жүйесiн дамытудың негiзгi мiндеттерi

Тұжырымдама мынандай негiзгi мiндеттердi жүзеге асыруға бағытталған.
1. Республикалық және жергіліктi бюджеттердiң атқарылуының бақылау жүйесiн одан әрi дамыту олардың нормативтiк базасын, ең алдымен халықаралық нормаларға бейiмделген бақылаудың негiзгi қағидаттары мен стандарттарын жасақтауды мемлекеттік қалыптастыруды белгiлеу, сондай-ақ бақылаудың тұтас алғандағы тиiстi мәселелер жөнiндегi әдiстемелiк жұмыстарын ұйымдастыру.
2. Экономика саласындағы құқық бұзушылықпен күрес және мемлекет меншiгiндегi мүлiктi тиiмдi пайдалану үшiн республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуының бақылау жүйесiн жетiлдiру жолымен алдын алу шараларын қабылдау.
3. Бюджеттiк бағдарламалау әдiстерiнiң дамуы мен енгiзілуiн ескере отырып республикалық және жергілiктi бюджеттердiң атқарылуын бақылаудың бiрыңғай әдiстемелiк базасын жасау және ақпараттық жүйелерiн жетiлдiру.
4. Есеп комитетiнiң, мәслихаттардың тексеру комиссияларының және мемлекеттiк басқару органдарының республикалық және жергілiктi бюджеттердiң атқарылуын бақылау саласындағы ақпараттық жүйелерiн бiрiктiру.
5. Мемлекеттiк органдардың республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын бақылау жүйесiн жүзеге асырудағы өкiлеттiктерiн бiр-бiрiнiң қайталауын болдырмау және нақты жiктеу.
6. Барлық мемлекеттiк органдардың республикалық және жергiлiктi бюджеттердi атқару жөнiндегi қызметтерiнiң "ашықтығын", кең жариялылығын және жұртшылық пен барлық салық төлеушiлер үшiн ашықтығын қамтамасыз ету.
7. Республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуының бақылау жүйесiн сапалық және сандық тұрғыдан ресурстық қамтамасыз етудi жақсарту.

4. Республикалық және жергiлiктi бюджеттердің
атқарылуын бақылау жүйесiн жетiлдiру және дамыту.
Күтiлетiн нәтижелер

Республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуының бақылау жүйесiн дамытудың мәселелерiн шешудiң кешендi тәсiлi, оны халықаралық ережелерге сәйкес жетiлдiру ұлттық экономиканың дамуының, әртүрлi деңгейдегi мемлекеттiк органдар қызметiнiң қалыптасып жатқан ерекшелiктерiн ескере отырып және әлемдiк практикаға қайшы келмейтiн және оны байыта түсетiн әдiстердi, құрал-жабдықтарды және әдiстемелiк шешiмдердi сақтай отырып жинақталған отандық тәжiрибемен ұштасуы тиiс.
Әзірге Қазақстанда орныққан қаржылық және бюджеттік заңдар жоқ. Оның үстіне басқа бақылау-тексеру органдарының қолда бар әдістемелік жасалымдарын Есеп комитеті мен мәслихаттардың тексеру комиссиялары өздерiнiң мiндеттерi мен қызметтерінің ерекшелiктерiне байланысты толықтай қабылдай алмайды. Сондықтан да Есеп комитетiнiң, мәслихаттардың тексеру комиссияларының және Қазақстан Республикасының Үкiметi уәкiлеттiк берген мемлекеттiк органдардың талдау және бақылау шараларын жүргiзудiң баламалылық әдiстемелерi мен рәсiмдерiн әзiрлеу мәселесi өте шұғыл және ол таяу арада, оның iшiнде тиiстi заң нормалары арқылы шешiлуi тиiс.
Осыған сәйкес республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң қаражатын пайдаланушылардың барлығының қаржылық тәртiптi сақтауы, мемлекеттiк ресурстарды ысыраптайтын нормативтiк құқықтық кесiмдердiң кемiстiктерiн iздеу талаптары Есеп комитетi мен мәслихаттардың тексеру комиссияларының жұмысындағы маңызды басым бағыттарға айналады. Заңдылық өлшемiн iске асырудың ерекше мағынасы осы соңғысында жатыр. Мұны Есеп комитетi мен мәслихаттардың тексеру комиссиялары өздерiнiң мәртебелерiне сәйкес анағұрлым тиiмдi жүзеге асыра алады. Өйткенi Қазақстан Республикасының Yкiметi уәкiлеттiк берген органдар бақылау іс-шараларын тек қана қолданылып жүрген нормативтiк құқықтық кесiмдердiң шеңберiнде жүзеге асыра алады. Оларды қызықтыратын жарғылық және жарғыға қарсы iс-әрекет қана, ал заңдардағы "саңлауларда" жүзеге асырылатын жарғылық еместерi бақылаудан тыс қалып қояды, бұған жол бермеу керек.
Қазiргi уақытта Есеп комитетi республикалық бюджеттiң атқарылуына, оның iшiнде оның кiрiстерi мен шығыстарының көлемi, құрылымы және тағайындалған мақсаттары бойынша уақтылы атқарылуына бақылау жасайды және республикалық бюджет қаражаты есебiнен жабылатын шығыстарды жүзеге асыру ережелерiн айқындайтын немесе республикалық бюджеттi жасақтауға және атқаруға ықпал ететiн нормативтiк құқықтық кесiмдерге талдау жүргiзедi. Осыған байланысты бюджеттiң атқарылуы нәтижелерiне оның баға беруiнiң өлшемі, біріншіден, бюджетке кіріс келтіру резервтерін толық пайдалану, екіншіден, бюджет қаражаты шығыстарының орындылығы мен үнемділігі болуы тиіс.
Осы тұжырымдама қызметтің жаңа түрін - Есеп комитетіне сараптама-талдау жұмысын енгізуді көздейді, ол есеп-талдау тексерулерінің бірнеше түрлерін, оның iшiнде бюджеттiң атқарылуы процесiндегi қабылданатын шешiмдердiң негiзділігiн талдауды, бюджет ресурстарын пайдаланудың тиiмдiлігін және республикалық бюджеттiк бағдарламалардың әкiмшiлерiнiң қаржылық қызметiн тексерудi қамтуы тиiс.
Республикалық және жергілiктi бюджеттердiң атқарылуының бақылау жүйесiн дамыту республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң қаражатын уақтылы және мақсатты пайдаланылуын, сондай-ақ республикалық және коммунальдық меншiктегi мүлiктiң тиiмдi пайдаланылуын алдын ала, ағымдағы және одан кейiнгi бақылауды одан әрi нығайтуды және жетiлдiрудi талап етедi.
Алдағы бiрнеше және iшiнде министрлiктер, агенттiктер мен комитеттердiң көпшiлiгiнде iшкi бақылаудың күштi қызметтерiн құру жөнiндегi жұмысты ұйымдастыру қажет. Сонымен қатар, республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын iшкi бақылауын жүзеге асыруымен бiрге әдiстеме базасын әзiрлеу, енгiзу және оқыту бөлiгiнде орталық функциональдық рөлiн орындайтын Қазақстан Республикасының Yкiметi уәкiлеттiк берген мемлекеттiк органдарды заң жүзiнде бекiту қажет.
Сол кезде елде бақылаудың әдiстеме базасын, оны оқытудың орталықтануын сақтай отырып, ішкi бақылаудың аралас жүйесiнен орталықтың қарамағынан шығарылған жүйесiне өту мүмкiндiгi туады.
Бұл мемлекеттiк органдар басшыларының жауапкершiлiгiн едәуiр арттыра түседi, өйткенi олар Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Бухгалтерлiк есеп туралы" заң күшi бар Z952732_ Жарлығына сәйкес, iшкi бақылаудың ұйымдастырылуын және оның органдарының қызмет атқаруын қамтамасыз етедi.
Бақылауды жүргiзудiң негiзгi қағидаттарын қамтитын, бақылауға қойылатын талаптарды айқындайтын, мәнi тұрғысынан нормативтiк құжат болып табылатын республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын бақылаудың стандарттарына ерекше назар аударылатын болады. Мемлекеттiк бақылаудың сыртқы және iшкi болып бөлiнуiне байланысты, бақылаудың стандарттары да әртүрлi болады. Сондықтан, оларды әзiрлейтiн және бекiтетiн уәкiлеттi органдарды айқындау қажет.
Республикалық бюджеттiң атқарылуын сыртқы бақылау стандарттарын Есеп комитеті әзірлейді және бекітеді.
Жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын сыртқы бақылау стандарттарын, республикалық және жергiлiктi бюджеттердің iшкi бақылау стандарттарын Қазақстан Республикасының Yкiметi уәкiлеттiк берген мемлекеттiк орган әзiрлейдi, ал Есеп комитетi оларды бекiтедi.
Жоғарыда айтылғандар бюджеттiк бағдарламалау әдiстерiнiң енгiзiлуiн ескере отырып республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын бақылаудың бiрыңғай әдiстемелiк базасын жасаудың және ақпараттық жүйесiн жетілдiрудiң, Есеп комитетiнiң, мәслихаттардың тексеру комиссияларының және мемлекеттiк басқару органдарының республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын бақылау саласындағы ақпараттық жүйелерiн бiрiктiрудiң қажеттiгiн растай түседi.
Есеп комитетiнiң қолданылып жүрген өкілеттіліктерiн, мiндеттерi мен функцияларын, оның ішiнде сараптама-талдау жұмыстарын жүргiзу бөлігінде одан әрi ұлғайтуды, Есеп комитетi мен мәслихаттардың тексеру комиссияларының, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Үкiметi уәкiлеттiк берген мемлекеттiк органдардың өздерiнiң өкiлеттiктерi, құқықтары мен мiндеттерi шегiнде республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң тиiсiнше атқарылуын бақылаудың кешендi жүйесiн қамтамасыз етуiн көздей отырып "Республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын бақылау туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жобасын әзiрлеу дер кезiндегi шара болып табылады.
Мынандай ережелердi заңдастыру қажет.
1. Республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын бақылаудың объектiсi мен субъектiсiн нақты айқындау.
2. Қазақстан Республикасындағы республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын бақылайтын негiзгi органдарға Есеп комитетi, мәслихаттардың тексеру комиссиялары, Қазақстан Республикасының Yкiметi уәкiлеттiк берген мемлекеттiк органдар, әкiмияттар уәкiлеттiк берген мемлекеттiк органдар, мемлекеттiк органдардың ведомстволық бақылау қызметтерi жатқызылсын.
3. Республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын бақылау олардың түрлерi бойынша сыртқы және ішкi болып бөлiнедi.
Сыртқы бақылау - республикалық бюджеттiң Қазақстан Республикасының Yкiметi тарапынан атқарылуын және жергiлiктi бюджеттердiң жергiлiктi органдар тарапынан атқарылуын оларға қатысты тәуелсiз мемлекеттiк органдар тарапынан бақылау.
Iшкi бақылау - Қазақстан Республикасы Үкiметi және жергiлiктi атқарушы органдар жүзеге асыратын тиiсiнше республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын бақылау.
Республикалық бюджеттiң атқарылуын бақылау жөнiндегi есеп комитетi республикалық бюджеттiң атқарылуына сыртқы бақылауды жүзеге асырады және iшкi бақылау жүйесiн жетiлдiру жөнiндегi ұсыныстар жасайды.
Мәслихаттардың тексеру комиссиялары жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуына сыртқы бақылауды жүзеге асырады және iшкi бақылауды жетiлдiру жөнiндегi ұсынысты әзiрлейдi.
Қазақстан Республикасының Үкiметi уәкiлеттiк берген мемлекеттiк органдар республикалық бюджет қаражатын пайдалануға iшкi бақылауды жүзеге асырады және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуының сәйкестiгiн сыртқы бақылауды жүзеге асырады.
Әкiмияттар уәкiлеттiк берген мемлекеттiк органдар жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуына ішкi бақылауды жүзеге асырады.
Мемлекеттiк органдар мен мекемелердiң бюджет қаражатын мақсатты және тиiмдi пайдалануды ведомстволық бақылауы iшкi (әкiмшiлiк) бақылаудың бiр бөлiгi болып табылады.
4. Бақылаудың түрлерiн айқындау, атап айтқанда:
сәйкестiгiн бақылау - бақылау объектiлерi қызметiнiң республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуы туралы Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық кесiмдерiнiң талаптарымен сәйкес келтiру дәрежесiн бағалау;
қаржылық есебiн бақылау - бақылау объектiлерi беретiн қаржы есептерiнiң дәлдiгiн, негiздiлiгiн және уақыттылығын бағалау;
тиiмдiлiгiн бақылау - республикалық және жергiлiктi бюджеттер қаражатын пайдалану кезiнде бақылау объектiлерiнiң бюджеттiк заңнамада белгiленген бюджет бағдарламаларының мақсаттарын орындау дәрежесін бағалау.
5. Жұмыстағы қайталануды және қосарлануды болдырмау үшін республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын бақылайтын органдардың арасында функциялар мен өкiлеттiлiктердi айқын шектеудi көздеу.
Республикалық бюджеттiң атқарылуын бақылау кезiнде:
Есеп комитетi бақылаудың барлық үш түрiн жүзеге асырады. Қазақстан Республикасының Yкiметi уәкiлеттiк берген мемлекеттiк органдардан келетiн бақылау кесiмдерiн сараптайды және Қазақстан Республикасының Yкiметiне осы органдар жүзеге асыратын республикалық бюджеттiң атқарылуын бақылаудың тиiмдiлiгiн арттыру жөнiнде ұсынымдар жасайды. Осы негiзде Есеп комитетi қосымша бақылаулар жүргiзедi.
Қазақстан Республикасының Үкiметi уәкiлеттiк берген мемлекеттiк орган да бақылаудың үш түрi бойынша да ішкi бақылауды жүзеге асырады, мемлекеттiк мекемелердегi белгіленген ведомстволық бақылауға баға бередi және тексеру материалдарын Есеп комитетiне бередi.
Жергiлiктi бюджеттердi бақылау кезiнде:
мәслихаттардың тексеру комиссиялары сыртқы бақылау жасайды және әкiмияттар уәкiлеттiк берген мемлекеттiк органдар жүзеге асыратын iшкi бақылаудың тиiмдiлiгiне баға бередi;
Қазақстан Республикасының Yкiметi уәкiлеттiк берген мемлекеттiк орган сәйкестілігiне сыртқы бақылауды жүзеге асырады;
әкiмияттар уәкілеттiк берген мемлекеттiк органдар бақылаудың үш түрi бойынша iшкi бақылауды жүзеге асырады, мемлекеттiк мекемелер жүзеге асыратын iшкi бақылауларға баға бередi және тексеру материалдарын жергiлiктi өкiлеттi органдарға бередi.
Республикалық және жергiлiктi бюджеттердің атқарылуын бақылау үшiн мемлекеттiк органдарда ішкi бақылау қызметтерi құрылады.
Жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын сыртқы бақылау органдарының қызметiне әдiстемелiк жетекшіліктi Республикалық бюджеттiң атқарылуын бақылау жөнiндегi есеп комитетi жүзеге асырады.
Республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын ішкі бақылау органдарының қызметіне әдістемелік жетекшілікті Қазақстан Республикасы Үкіметінің уәкілеттік берген мемлекеттік органы жүзеге асырады.
Халықаралық және азиялық INTOSAL және ASOSAI жоғарғы аудиторлық институттар ұйымдарымен, сондай-ақ Қазақстан Республикасында мақсаттары мен мiндеттерi жақын ПРООН, Дүниежүзiлiк Банктiң және басқа да жобалар мен бағдарламаларды іске асырып жүрген халықаралық ұйымдармен байланыстарды ұлғайту және нығайту қажет. Бұл осы заманғы бақылау әдiстерiне, қажеттi ақпараттық ресурстарға жол ашуға, мемлекеттiк қаржы бақылау органдары қызметкерлерiн оқыту және бiлiктілiгiн көтеру және белгiлi бiр дәрежедегi олардың техникалық қайта жарақталуы мәселелерiн шешуге мүмкiндiк бередi.
Республикалық және жергілiктi бюджеттердiң атқарылуын бақылаудың мiндеттерi мен нәтижелерi туралы материалдар, әдiстемелiк, нормативтiк құқықтық және басқа да құжаттар жарияланған бюллетеньдердi жүйелi түрде шығарып отыруды ұйымдастыру қажет.
Алға қойылған мiндеттердiң ауқымдылығын ескере отырып республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын бақылауды жүзеге асыратын мемлекеттiк органдарды сапалық және сандық тұрғыдан одан әрi нығайту мәселелерiн жүргiзiлетiн жұмыстардың көлемiн, ауқымын және тереңдiгiн, тексерiлетiн объектiлердiң саны мен мерзiмдiлiгiн мұқият талдай отырып шешкен жөн.
Тұжырымдаманы іске асырудан күтiлетiн негiзгi нәтижелер ретiнде мыналарды бөлiп қарауға болады:
1. Қазақстан Республикасының республикалық және жергiлiктi бюджеттерiнiң атқарылуын бақылаудың нормативтiк құқықтық базасын жетiлдiру (2001 жылы Қазақстан Республикасының тиiстi Заңын және қажет болған жағдайда басқа да нормативтiк құқықтық кесiмдердi қабылдау).
2. 2003 жылға дейiн халықаралық тәжiрибелердi ескере отырып, көрсетiлген бақылау жүйесiн қажеттi әдiстемелiк жағынан қамтамасыз ету.
3. 2004 жылға дейін республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын бақылауды жүзеге асыратын мемлекеттік органдардың тиісті ақпараттық жүйелерін құру. 4. 2007 жылға дейін Ұлттық Банктiң, қазынашылықтың, салық және кеден қызметтерінің, зейнетақылық және әлеуметтік қамтамасыз етуінің және басқа да ведомстволардың қолда бар және енгізіліп жатқан ақпараттық жүйелері негізінде республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуы үшін жауап беретін мемлекеттік органдардың біріккен ақпараттық-телекоммуникациялық жүйесін құру және пайдалануға енгізу. Мамандар: Багарова Ж.А., Қасымбеков Б.А.

О Концепции развития системы контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов в Республике Казахстан

Постановление Правительства Республики Казахстан от 14 сентября 2001 года N 1208. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 19 сентября 2009 года № 1411

Сноска. Утратило силу постановлением Правительства РК от 19.09.2009 № 1411.

В целях обеспечения дальнейшего развития системы контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов Правительство Республики Казахстан постановляет:
1. Одобрить прилагаемую Концепцию развития системы контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов в Республике Казахстан.
2. Министерству финансов Республики Казахстан, Счетному комитету по контролю за исполнением республиканского бюджета (по согласованию) при выработке соответствующих решений и подготовке правовых актов руководствоваться основными положениями данной Концепции.
3. Настоящее постановление вступает в силу со дня подписания.
Премьер-Министр Республики Казахстан

Концепция развития системы контроля за
исполнением республиканского и местных
бюджетов в Республике Казахстан

1. Введение

Настоящая Концепция развития системы контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов в Республике Казахстан на 2001-2005 годы и на перспективу (далее - Концепция) разработана в целях обеспечения повышения эффективности деятельности государственных органов, осуществляющих контроль за исполнением республиканского и местных бюджетов, и в соответствии с указанием Президента Республики Казахстан Назарбаева Н.А. о необходимости создания мощной службы внешнего аудита, расширения полномочий Счетного комитета, укреплении его качественно и количественно, а также на основании Указа Президента Республики Казахстан от 5 января 2001 года N 534 U010534_ "О Государственной программе борьбы с коррупцией на 2001-2005 годы" и распоряжения Президента Республики Казахстан от 2 февраля 2001 года N 201 N010201_ "О Концепции борьбы с правонарушениями в сфере экономики на 2001-2003 годы".
Предлагаемая Концепция определяет основные направления развития системы контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов.
Совершенствование системы государственного контроля в области финансов продиктовано объективной необходимостью определения понятия контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов с учетом международных требований, разработки и утверждения нормативных правовых актов, выделения объектов и сферы действия правовых норм, определенных ими.
Актуальность вопроса также подтверждается и тем обстоятельством, что в действующем законодательстве отсутствует четкое разграничение задач и полномочий между государственными контрольными органами в области финансов, нет должной ясности как в вопросах взаимодействия этих органов между собой, так и с институтом аудита, функционирующего вне системы государственного финансового контроля.
Дальнейшее развитие системы контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов должно существенно повлиять на решение важных вопросов в системе финансово-экономических отношений государства и хозяйствующих субъектов страны, а также позволит вести целенаправленную борьбу с различными правонарушениями в сфере экономики.

2. Современное состояние и проблемы развития системы
контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов

В Республике Казахстан контроль за исполнением республиканского бюджета осуществляется Счетным комитетом, который был образован в 1996 году в соответствии с Конституцией Республики Казахстан, как постоянно действующий государственный орган, непосредственно подчиненный и подотчетный Президенту Республики Казахстан.
В соответствии с K951000_ Конституцией, Конституционным законом Республики Казахстан Z952733_ "О Президенте Республики Казахстан" и утвержденным положением Счетный комитет на основании анализа получаемой в установленном порядке информации и проводимых контрольных мероприятий представляет ежеквартальные доклады Президенту Республики Казахстан о работе комитета, а также годовой отчет комитета Парламенту Республики Казахстан, который по своему содержанию и характеру является заключением по отчету Правительства Республики Казахстан об исполнении республиканского бюджета. Годовой отчет Счетного комитета утверждается на совместном заседании палат Парламента Республики Казахстан.
Утверждение местных бюджетов и отчетов об их исполнении, в том числе утверждение сметы расходов на содержание района в городе республиканского значения (столице), поселка, аула (села), аульного (сельского) округа согласно Закону Z010148_ "О местном государственном управлении в Республике Казахстан" является компетенцией соответствующего местного представительного органа (маслихата). Для контроля за исполнением местного бюджета маслихат избирает на срок своих полномочий ревизионную комиссию и определяет число ее членов. Полномочия и порядок работы ревизионной комиссии определяются регламентом маслихата.
Министерством финансов Республики Казахстан и его территориальными подразделениями осуществляется контроль за правильностью составления и утверждения смет расходов государственных учреждений, финансируемых из республиканского бюджета, а также за использованием бюджетных средств в соответствии с казначейскими разрешениями. А контроль за правильностью составления и утверждения сметы расходов государственных учреждений, финансируемых из местного бюджета, а также за использованием бюджетных средств в соответствии с казначейскими разрешениями осуществляется местными исполнительными органами, Министерством финансов Республики Казахстан и его территориальными подразделениями.
Несмотря на то, что Министерство финансов Республики Казахстан определяет порядок и периодичность проведения ревизий и проверок использования средств республиканского и местных бюджетов, оно не наделено полномочиями по координации, разработке и внедрению методологии их проведения, а участие Счетного комитета в определении этого "порядка и периодичности" вообще законодательно не предусмотрено.
Счетный комитет анализирует и контролирует деятельность администраторов республиканских бюджетных программ в части целевого и эффективного использования выделенных им из бюджета средств, дает оценку экономической эффективности и целесообразности указанных программ и составляющих их подпрограмм.
По итогам проведенных проверок Счетный комитет направляет соответствующие рекомендации в Правительство Республики Казахстан, в том числе и по совершенствованию нормативной правовой базы.
Счетный комитет и ревизионные комиссии маслихатов осуществляют контроль деятельности налоговых и иных государственных органов в части обеспечения ими полного и своевременного зачисления в республиканский и местные бюджеты предусмотренных законодательством Республики Казахстан поступлений.
Предметом проверок и анализа Счетного комитета, ревизионных комиссий маслихатов являются не только данные финансовой отчетности, но и других соответствующих видов отчетности, без чего невозможно оценить эффективность и целевое использование средств республиканского и местных бюджетов.
Членами Счетного комитета и ревизионных комиссий маслихатов проверки проводятся не за счет средств проверяемых государственных органов и организаций всех форм собственности, а за счет бюджетных средств, выделяемых на содержание комитета и комиссий.
Контроль за исполнением республиканского бюджета и проверки Счетного комитета носят более комплексный, системный характер. По существу свои основные цели и задачи Счетный комитет и ревизионные комиссии маслихатов достигают в ходе проведения контрольных мероприятий, обследований и анализа, в т.ч. аудиторских заключений, составленных аудиторами или аудиторскими организациями, по национальным компаниям и другим хозяйствующим субъектам с долей государственного капитала.
Реализация этих функций и задач Счетного комитета и ревизионных комиссий маслихатов является внешним контролем за исполнением республиканского и местных бюджетов.
В Республике Казахстан сложилась смешанная модель системы внутреннего контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов. Существует как централизованный внутренний контроль, осуществляемый Министерством финансов Республики Казахстан, так и децентрализованный, который проводят контрольно-ревизионные службы некоторых министерств.
Основным недостатком этой модели является отсутствие глубокого изучения положения дел на объектах контроля из-за несогласованных подходов и методик, что порождает возможность появления дублирования и пробелов в процессе контроля. Модель позволяет осуществлять контроль только на соответствие с некоторыми элементами контроля финансовой отчетности, а контроль эффективности остается за ее пределами.
Контроль за исполнением республиканского и местных бюджетов осуществляется в следующих формах:
предварительный контроль осуществляется на стадии рассмотрения проекта использования средств утвержденных республиканского и местных бюджетов государственными органами, учреждениями и организациями, содержащимися за счет бюджетных денег, претендующих на получение субсидий и кредитов, а также получения гарантий Правительства Республики Казахстан;
текущий контроль проводится на стадии осуществления финансовых операций по использованию средств республиканского и местных бюджетов государственными органами, учреждениями и организациями;
последующий контроль за своевременным, целевым и эффективным использованием средств республиканского и местных бюджетов, а также за достоверностью отчетов об их использовании осуществляется по итогам совершения финансовых операций со средствами республиканского и местных бюджетов государственными органами, учреждениями и организациями.
Законом Республики Казахстан Z990357_ "О бюджетной системе" понятие "бюджетная процедура" определено как регламентированная законодательством деятельность государственных органов и должностных лиц по разработке, рассмотрению, утверждению, исполнению бюджета, контролю за его исполнением и утверждению отчета об исполнении бюджета. Между тем, вопросы исполнения, например, республиканского бюджета отражены лишь в одной статье упомянутого закона, а контроля за его исполнением - всего в одном предложении - "контроль за исполнением республиканского бюджета осуществляется Счетным комитетом по контролю за исполнением республиканского бюджета". Аналогичная недостаточность соответствующих законодательных норм имеет место в вопросах исполнения и контроля местных бюджетов.
Для соответствующей регламентации полномочий государственных органов, осуществляющих контроль за исполнением республиканского и местных бюджетов, необходимо определиться с понятием "исполнение бюджета", точнее с вопросом о том, где начинается и где заканчивается процесс исполнения республиканского и местных бюджетов. Сложившаяся практика и действующее законодательство не дают ответа на поставленный вопрос.
Вместе с тем, в действующих нормативных правовых актах нет четкого разграничения задач и функции Счетного комитета, ревизионных комиссий маслихатов и государственных органов, уполномоченных Правительством Республики Казахстан, в области контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов.
Кроме того, ни в практике налогово-бюджетной деятельности, ни в научно-теоретических исследованиях вопросы анализа республиканского и местных бюджетов цельного, комплексного решения не получили. Поэтому безотлагательного решения требует вопрос разработки и утверждения методик и стандартов экспертизы, оценки, анализа контроля исполнения республиканского и местных бюджетов.
Фактором обоснования необходимости совершенствования системы контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов также является отсутствие в настоящее время систематического контроля за использованием государственных финансов в национальных корпорациях и других хозяйствующих субъектах с долей государственного капитала.
Специфика задач контрольных органов проявляется в особенностях форм и типов осуществления контрольных мероприятий. В определении места и роли контролирующего органа существенное значение имеет статус его акта, отражающего результаты финансового контроля. Особенности статуса акта важно не только четко сформулировать, но и отразить в соответствующих нормативных правовых актах.
Существующие организационные и методические проблемы контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов осложняются и тем, что до сих пор государственные учреждения и предприятия, как и организации частной формы собственности, полностью не перешли на международные стандарты учета и отчетности. Эти обстоятельства сдерживают использование накопленной методической базы, общепринятой в международной финансовой практике.
Следует отметить, что в Конституции и действующем законодательстве Республики Казахстан присутствует только институт назначения на должность Председателя и членов Счетного комитета, ревизионной комиссии маслихата, нет соответствующих норм, регламентирующих их освобождение, за исключением Председателя Счетного комитета. Тогда как, в зарубежных странах законодательством о контрольных органах предусматривается обязательное объяснение причин отстранения от должности руководителя и членов контрольного органа, их статус и правовые гарантии этого статуса.
Особо актуальным является также проведение работы по повышению квалификации кадров в области контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов с учетом международных требований.

3. Основные задачи развития системы контроля за
исполнением республиканского и местных бюджетов

Концепция направлена на реализацию следующих основных задач.
1. Дальнейшее развитие системы контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов, установление государственного формирования их нормативной базы, в первую очередь основных принципов и стандартов контроля, адаптированных к международным нормам, а также организация методической работы по соответствующим вопросам контроля в целом.
2. Принятие превентивных мер для борьбы с правонарушениями в сфере экономики и эффективного использования имущества, находящегося в государственной собственности, путем совершенствования системы контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов.
3. Создание единой методической базы и совершенствование информационных систем контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов с учетом развития и внедрения методов бюджетного программирования.
4. Интегрирование информационных систем Счетного комитета, ревизионных комиссий маслихатов и государственных органов управления в области контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов.
5. Исключение дублирования и четкое разделение полномочий государственных органов в осуществлении системы контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов.
6. Обеспечение "прозрачности" деятельности всех государственных органов по исполнению республиканского и местных бюджетов, широкой гласности и открытости для общественности и всех налогоплательщиков.
7. Качественное и количественное улучшение ресурсного обеспечения системы контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов.

4. Совершенствование и развитие системы контроля
за исполнением республиканского и местных бюджетов.
Ожидаемые результаты

Комплексный подход решения вопросов развития системы контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов, совершенствования ее в соответствии с международными правилами должен сочетаться с использованием накопленного отечественного опыта с учетом деятельности государственных органов различного уровня и сохранением тех методов, инструментов и методологических решений, которые не только не противоречат мировой практике, но и обогащают ее.
В Казахстане пока нет устоявшегося финансового и бюджетного законодательства. К тому же существующие методические разработки других контрольно-ревизионных органов не могут быть полностью восприняты Счетным комитетом и ревизионными комиссиями маслихатов в силу особой специфики их задач и функций. Поэтому вопрос о разработке адекватных методик и процедур проведения Счетным комитетом, ревизионными комиссиями маслихатов и государственными органами, уполномоченными Правительством Республики Казахстан, аналитических и контрольных мероприятий стоит очень остро и он должен быть решен в ближайшее время, в том числе через нормы соответствующего закона.
В таких условиях в работе Счетного комитета и ревизионных комиссий маслихатов важнейшими приоритетами становятся требования для всех пользователей средств республиканского и местных бюджетов соблюдения финансовой дисциплины, поиск изъянов в нормативных правовых актах, благодаря которым утекают государственные ресурсы. В последнем заключается особый смысл реализации критерия законности. Счетный комитет и ревизионные комиссии маслихатов в силу своего статуса могут реализовать это с наибольшей эффективностью. Дело в том, что уполномоченные Правительством Республики Казахстан органы осуществляют контрольные мероприятия исключительно в рамках действующих нормативных правовых актов. Их интересует уставная и противоуставная деятельность, а та, которая и осуществляется в законодательных "дырах", остается за гранью контроля, что должно быть исключено.
В настоящее время Счетный комитет осуществляет контроль за исполнением республиканского бюджета, в том числе за своевременным исполнением его доходов и расходов по объемам, структуре и целевому назначению и проводит анализ нормативных правовых актов, определяющих правила осуществления расходов, покрываемых за счет средств республиканского бюджета, или влияющих на формирование и исполнение республиканского бюджета. В связи с этим, критерием его оценки результатов исполнения бюджета должно быть, во-первых, полное использование резервов по привлечению доходов в бюджет, во-вторых, целесообразность и экономичность расходования бюджетных средств.
Данная концепция предусматривает введение нового вида деятельности экспертно-аналитическую работу Счетного комитета, которая должна включать несколько видов счетно-аналитических проверок, в том числе анализ обоснованности принимаемых решений в процессе исполнения бюджета, эффективности использования бюджетных ресурсов и финансовой деятельности администраторов республиканских бюджетных программ, что потребует укрепления его качественно и количественно.
Развитие системы контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов требует дальнейшего укрепления и совершенствования предварительного, текущего и последующего контроля за своевременным и целевым использованием средств республиканского и местного бюджетов, а также за эффективным использованием имущества, находящегося в республиканской и коммунальной собственности.
В ближайшие несколько лет необходимо будет организовать работу по созданию в большинстве министерств, агентств, комитетов сильных служб внутреннего контроля. Одновременно необходимо законодательно утвердить уполномоченные Правительством Республики Казахстан государственные органы, осуществляющие внутренний контроль за исполнением республиканского и местных бюджетов с центральной функциональной ролью в части разработки, внедрения методической базы и обучения.
Тогда в стране появится возможность перехода от смешанной системы внутреннего контроля к децентрализованной при сохранении централизации методической базы, обучения и контроля гарантии качества.
Это значительно повысит ответственность руководителей государственных органов, так как согласно Указу Президента Республики Казахстан, имеющему силу Закона, Z952732_ "О бухгалтерском учете" они обеспечивают организацию внутреннего контроля и функционирование его органов.
Особое внимание будет уделено стандартам контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов, которые по своей сути являются нормативными документами, содержащими основные принципы проведения контроля, определяющие требования к контролю. В связи с разделением государственного контроля на внутренний и внешний стандарты контроля будут различными. Поэтому необходимо определить уполномоченные органы, ответственные за их разработку и утверждение.
Стандарты внешнего контроля за исполнением республиканского бюджета будут разрабатываться и утверждаться Счетным комитетом.
Стандарты внешнего контроля за исполнением местных бюджетов, внутреннего контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов будут разрабатываться уполномоченным Правительством Республики Казахстан государственным органом, а утверждаться Счетным комитетом.
Изложенное выше подтверждает необходимость создания единой методологической базы и совершенствования информационной системы контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов с учетом внедрения методов бюджетного программирования, интегрирования информационных систем Счетного комитета, ревизионных комиссий маслихатов и государственных органов управления в области контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов.
Своевременным является разработка проекта Закона Республики Казахстан "О контроле за исполнением республиканского и местных бюджетов", предусмотрев дальнейшее расширение действующих полномочий, задач и функций Счетного комитета, в том числе в части проведения экспертно-аналитической работы, обеспечения Счетным комитетом и ревизионными комиссиями маслихатов, а также государственными органами, уполномоченными Правительством Республики Казахстан, комплексной системы контроля за исполнением соответственно республиканского и местных бюджетов в пределах их полномочий, прав и обязанностей.
Законодательно необходимо закрепить следующие положения.
1. Четко определить объекты контроля исполнения республиканского и местных бюджетов.
2. К основным органам контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов в Республике Казахстан отнести: Счетный комитет, ревизионные комиссии маслихатов, уполномоченные Правительством Республики Казахстан государственные органы, уполномоченные акиматами государственные органы, службы ведомственного контроля государственных органов.
3. По видам контроль за исполнением республиканского и местных бюджетов подразделять на внешний и внутренний.
Внешний контроль - контроль за исполнением Правительством Республики Казахстан республиканского бюджета и местными исполнительными органами - местных бюджетов, осуществляемый независимыми по отношению к ним государственными органами.
Внутренний контроль - контроль за исполнением республиканского и местных бюджетов, осуществляемый соответственно Правительством Республики Казахстан и местными исполнительными органами.
Счетный комитет по контролю за исполнением республиканского бюджета осуществляет внешний контроль исполнения республиканского бюджета и разрабатывает предложения по совершенствованию системы внутреннего контроля.
Ревизионные комиссии маслихатов осуществляют внешний контроль за исполнением местных бюджетов и разрабатывают предложения по совершенствованию внутреннего контроля.
Уполномоченные Правительством Республики Казахстан государственные органы осуществляют внутренний контроль за использованием средств республиканского бюджета и внешний контроль на соответствие за исполнением местных бюджетов.
Уполномоченные акиматами государственные органы осуществляют внутренний контроль за исполнением местных бюджетов.
Ведомственный контроль государственных органов и учреждений за целевым и эффективным использованием бюджетных средств является частью внутреннего (административного) контроля.
4. Определить типы контроля, а именно:
контроль на соответствие - оценка степени соответствия деятельности объектов контроля требованиям нормативных правовых актов Республики Казахстан об исполнении республиканского и местных бюджетов;
контроль финансовой отчетности - оценка достоверности, обоснованности и своевременности предоставления финансовых отчетов объектами контроля;
контроль эффективности - оценка степени достижения установленных бюджетным законодательством целей бюджетных программ объектами контроля при использовании денег республиканского и местных бюджетов.
5. Для исключения дублирования и параллелизма в работе предусмотреть четкое разграничение функций и полномочий между органами контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов.
При контроле исполнения республиканского бюджета:
Счетный комитет осуществляет все три типа контроля. Анализирует акты контроля, представленные уполномоченными Правительством Республики Казахстан государственными органами, и дает рекомендации Правительству Республики Казахстан по повышению эффективности контроля за исполнением республиканского бюджета, осуществляемыми этими органами. На этом основании Счетный комитет производит дополнительный контроль.
Уполномоченный Правительством Республики Казахстан государственный орган также осуществляет внутренний контроль по всем трем типам контроля, дает оценку ведомственному контролю, установленному в государственных учреждениях и представляет материалы ревизий и проверок в Счетный комитет.
При контроле исполнения местных бюджетов:
ревизионные комиссии маслихатов осуществляют все три типа контроля и дают оценку эффективности внутреннего контроля, осуществляемого уполномоченными акиматами государственными органами;
уполномоченный Правительством Республики Казахстан государственный орган осуществляет внешний контроль на соответствие;
уполномоченные акиматами государственные органы осуществляют внутренний контроль по всем трем типам контроля, дают оценку внутреннему контролю, осуществляемому государственными учреждениями и представляют материалы ревизий и проверок в местные представительные органы.
Для контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов создаются службы внутреннего контроля в государственных органах.
Методологическое руководство деятельностью органов внешнего контроля за исполнением местных бюджетов осуществляет Счетный комитет по контролю за исполнением республиканского бюджета.
Методологическое руководство деятельностью органов внутреннего контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов осуществляет уполномоченный Правительством Республики Казахстан государственный орган.
Необходимо расширить и укрепить связи с международной и азиатской организациями высших аудиторских институтов - INTOSAI и АSОSАI, а также с международными организациями, осуществляющими в Республике Казахстан близкие целям и задачам проекты и программы - ПРООН, Всемирного Банка и другие. Это позволит обеспечить доступ к современным методам контроля, необходимым информационным ресурсам, решить вопросы обучения и повышения квалификации сотрудников органов государственного финансового контроля и, в определенной степени, их технического переоснащения.
Следует организовать регулярный выпуск бюллетеней с публикацией материалов о задачах и результатах контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов, методических, нормативно-правовых и других документов.
Учитывая масштабность поставленных задач, целесообразно решить вопросы дальнейшего качественного и количественного укрепления государственных органов, осуществляющих контроль за исполнением республиканского и местных бюджетов, исходя из тщательного анализа объема, масштабов и глубины проводимых работ, количества и периодичности проверяемых объектов.
В качестве основных ожидаемых результатов реализации Концепции можно выделить следующие:
1. Совершенствование нормативной правовой базы системы контроля за исполнением республиканского и местных бюджетов Республики Казахстан (принятие соответствующего Закона Республики Казахстан в 2001 году и, при необходимости, других нормативных правовых актов в последующем).
2. Разработка и введение в действие необходимого методологического и методического обеспечения системы указанного контроля с учетом международного опыта - до 2003 года.
3. Создание соответствующих информационных систем государственных органов, осуществляющих контроль за исполнением республиканского и местных бюджетов - до 2004 года.
4. На базе существующих и внедряемых информационных систем Национального Банка, казначейства, налоговой и таможенной служб, пенсионного и социального обеспечения и других ведомств создать и ввести в эксплуатацию интегрированную информационно-телекоммуникационную систему государственных органов, отвечающих за исполнение республиканского и местных бюджетов - до 2007 года.
(Специалисты: Склярова И.В., Умбетова А.М.)