Қазақстан Республикасында бәсекелестiктi дамыту мен қорғаудың 2007-2009 жылдарға арналған бағдарламасын бекiту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 29 желтоқсандағы N 1308 Қаулысы

      Қазақстан Республикасының Үкiметi ҚАУЛЫ ЕТЕДI:

      1. Қоса берiліп отырған Қазақстан Республикасында бәсекелестiктi дамыту мен қорғаудың 2007-2009 жылдарға арналған бағдарламасы (бұдан әрi - Бағдарлама) бекiтiлсiн.

      2. Қазақстан Республикасының орталық атқарушы органдары мен өзге де ұйымдар Бағдарламада көзделген iс-шаралардың уақтылы орындалуын қамтамасыз етсiн және жыл сайын, 30 маусымға және 30 желтоқсанға қарай Қазақстан Республикасы Бәсекелестікті қорғау агенттігіне (Монополияға қарсы агенттікке) олардың орындалуы жөнiнде ақпарат ұсынсын.
       Ескерту. 2-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Үкіметінің 2008.05.05 N 413 Қаулысымен.

      3. Қазақстан Республикасы Бәсекелестікті қорғау агенттігі (Монополияға қарсы агенттік) жыл сайын, 10 шілдеге және 10 қаңтарға қарай Қазақстан Республикасының Үкiметiне және Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттiк жоспарлау министрлiгiне Бағдарламаның орындалу барысы туралы жиынтық ақпарат ұсынсын.
       Ескерту. 3-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Үкіметінің 2008.05.05 N 413 Қаулысымен.

      4. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Премьер-Министрiнiң орынбасары К.Қ.Мәсiмовке жүктелсiн.

      5. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгiзiледi.

      Қазақстан Республикасы
      Премьер-Министрiнiң
      міндетін атқарушы

Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 
2006 жылғы 29 желтоқсандағы    
N 1308 қаулысымен         
бекiтiлген             

  Қазақстан Республикасында бәсекелестiктi дамыту мен
қорғаудың 2007-2009 жылдарға арналған
бағдарламасы

Мазмұны

1.  Бағдарламаның паспорты
2.  Кiрiспе
3.  Қазақстанда бәсекелестiктi дамытудың қазiргi заманғы жай-күйiн және проблемаларын талдау
4.  Бағдарламаның мақсаты мен мiндеттерi
5.  Бағдарламаны іске асырудың негiзгі бағыттары мен тетiгi
5.1. Субъектiлердiң монополистiк тәртiбiн және мемлекеттiк органдардың бәсекелестiкке қарсы iс-әрекеттерiн болдырмау
5.2. Экономиканың барлық салаларында бәсекелестiк ортаны құру
5.3. Қазақстан Республикасының монополияға қарсы органының институционалдық қайта құрылуын жүргiзу, қолданыстағы монополияға қарсы заңнаманы бәсекелестiк құқықтың халықаралық стандарттарына сәйкес келтiру
5.4. Кәсiпкерлiктiң еркiндiгін және тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың қоғамдық жүйесiн нығайту, бәсекелестік мәдениетiн көтеру, халықаралық ынтымақтастықты дамыту
5.5. Монополияға қарсы органның кадрлық әлеуетiнiң тиiмдiлiгiн дамыту және жетiлдiру
5.6. Монополияға қарсы органның жұмысы қағидатының айқындығы мен ашықтығын қамтамасыз ету
6.  Қажеттi ресурстар және оларды қаржыландыру көздерi
7.  Бағдарламаны iске асырудан күтiлетiн нәтижелер
8.  Бағдарламаны iске асыру жөнiндегi iс-шаралар жоспары

1. Бағдарлама паспорты

Бағдарламаның атауы        Қазақстан Республикасында бәсекелестiктi
                           дамыту мен қорғаудың 2007-2009 жылдарға
                           арналған бағдарламасы

Бағдарламаны әзiрлеу       1. Қазақстан Республикасы Президентiнiң
үшін негiздеме             2006 жылғы 1 наурыздағы
                           "Қазақстанның әлемдегi бәсекеге барынша
                           қабiлеттi 50 елдiң қатарына кiру
                           стратегиясы" атты Қазақстан халқына
                           Жолдауы
                           2. Қазақстан Республикасы Президентiнiң
                           2006 жылғы 30 наурыздағы N 80 Жарлығымен
                           бекiтiлген Қазақстан Республикасы
                           Үкiметiнiң 2006-2008 жылдарға арналған
                           бағдарламасы,
                           3. "Қазақстан Республикасы Президентiнiң
                           2006 жылғы 1 наурыздағы Қазақстан халқына
                           Жолдауын iске асыру жөнiндегi
                           iс-шаралардың жалпыұлттық жоспарын
                           орындаудың желiлiк кестесi туралы"
                           Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2006
                           жылғы 31 наурыздағы N 222 қаулысы

Бағдарламаны әзiрлеуші     Қазақстан Республикасы Индустрия және
                           сауда министрлiгi

Бағдарламаның мақсаты      Тауарлар (жұмыстар, қызметтер) нарығының
                           тиiмдi жұмыс iстеуiне бағытталған қолайлы
                           жағдайлар жасау жолымен еркiн
                           бәсекелестiктi дамыту

Бағдарламаның мiндеттерi   Экономиканың барлық салаларында
                           бәсекелестiк ортаны құру субъектiлердiң
                           монополистiк тәртiбiн және мемлекеттiк
                           органдардың бәсекелестiкке қарсы
                           iс-әрекеттерiн болдырмау; Қазақстан
                           Республикасының монополияға қарсы
                           органының институционалдық қайта құрылуын
                           жүргiзу; қолданыстағы монополияға қарсы
                           заңнаманы бәсекелестiк құқықтың
                           халықаралық стандарттарына сәйкес
                           келтiру; кәсiпкерлiктiң еркiндiгiн және
                           тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың
                           қоғамдық жүйесiн дамыту, бәсекелестiк
                           мәдениетiн көтеру; монополияға қарсы
                           органның кадрлық әлеуетiнiң тиiмдiлiгiн
                           дамыту және көтеру; монополияға қарсы
                           органның жұмысы қағидатының айқындығы
                           мен ашықтығын қамтамасыз ету

Бағдарламаны iске асыру    2007-2009 жылдар
мерзiмдерi

Бағдарламаның қажеттi      2007 жылғы республикалық бюджет қаражаты
ресурстар және оларды      есебiнен 117 млн. теңге.
қаржыландыру көздерi

Бағдарламаны iске          Бағдарламаны iске асыру нәтижесiнде:
асырудан күтiлетiн         Қазақстан Республикасының бiрқатар
нәтижелер                  заңнамалық кесiмдерi әзiрленетiн және
                           қабылданатын болады;
                           монополияға қарсы органның тән емес
                           функцияларын жүйелендiру және беру
                           жөнiнде шаралар қабылданатын болады;
                           жаңа компаниялардың экономика
                           секторларына кiру үшiн тартымды және ашық
                           шарттарды құру мақсатында монополияға
                           қарсы заңнама реформаланатын болады;
                           iшкi бәсекелестiктi қарқынды ету жөнiнде
                           шаралар кешенi әзiрленетiн болады;
                           бәсекелестiк орта дамытылады және нарықты
                           монополияландыруды болдырмайды;
                           монополияға қарсы орган қызметiнiң сапасы
                           көтерiледi;
                           монополияға қарсы органның 150-гe жуық
                           мамандарының бiлiктiлігі арттырылады.

  2. Кiрiспе

      Қазақстан Республикасында бәсекелестiктi дамыту мен қорғаудың 2007-2009 жылдарға арналған бағдарламасын (бұдан әрi - Бағдарлама) әзiрлеудiң негiздемесi Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2006 жылғы 1 наурыздағы "Қазақстанның әлемдегi бәсекеге барынша қабiлеттi 50 елдiң қатарына кiру стратегиясы" атты Қазақстан халқына Жолдауы, Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2006 жылғы 30 наурыздағы N 80  Жарлығымен бекiтiлген Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2006-2008 жылдарға арналған бағдарламасы, "Қазақстанның әлемдегi бәсекеге барынша қабiлеттi 50 елдiң қатарына кiру стратегиясы" Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2006 жылғы 1 наурыздағы Қазақстан халқына Жолдауын iске асыру жөнiндегi iс-шаралардың жалпыұлттық жоспарын және Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2006-2008 жылдарға арналған бағдарламасын орындаудың желiлiк кестесiн iске асыру жөнiндегi iс-шаралар жоспары (94-т.), сондай-ақ Қазақстан Республикасының Премьер-Министрi Д. Ахметовте өткен "Қазақстан Республикасының әлеуметтiк-экономикалық дамуының 2006 жылғы бiрiншi тоқсандағы қорытындысы туралы" 2006 жылғы 25 сәуiрдегі мәжiлiсiнiң N 8 хаттамасы (1.5.3-тармақ) болып табылады.
      Тиiмдi нарықтық бәсекелестiк қазiргi заманғы экономикалық доктринада және көпшiлiк әлем елдерiнiң мемлекеттiк дамуының саясаттық тұжырымдамаларында экономиканың табысты дамып келе жатқан негiзi ретiнде қарастырылады. Бәсекелестiктi қорғау және бәсекеге қарсы iс-әрекеттерге тыйым салу мемлекеттiк экономикалық саясаттың ортасында тұрады және тиiстi құқықтық ресiмдеу алады.
      Iшкi, сондай-ақ жаhандық нарықтық бәсекелестiк нарықтардың тиiмдiлiгiне қол жеткiзудiң және еңбектi өнiмдiрудiң маңызды факторы болып табылады. Бұл жағдайларда нарықта сұранысқа ие, тауарлар (жұмыстар, қызметтер) өндiретiн компаниялар тиiмдi дамиды. Тауарларды алмастыруға арналған пайдалы ортаны қамтамсыз ету үшiн мемлекет тарапынан ең төмен тосқауылдар болуы тиiс.
      Тәуелсiздiктi алған және нарықтық қатынастарға өткен сәттен бастап Қазақстан Республикасының бәсекелестiк саласындағы саясаты мемлекеттiк реттеу жүйесiн реформалауда басты рөлдердiң бiрiн атқарады, өйткенi мемлекеттiк басқару жүйесi экономикалық және әлеуметтiк нормалардың сапасын талап етедi және заңдарды, оның iшiнде бәсекелестiктi қорғайтын заңдарды қолдануға себепшi болады.
      Қазақстанда тәуелсiздiктiң алғашқы қадамдарынан-ақ адал бәсекелестiктi мемлекеттiк қолдау және қорғау экономиканың нарықтық түрлендiрудiң басым бағыттарына жатқызылды.
      Қазақстан Республикасының Конституциясы әркiмнiң кәсiпкерлiк қызмет еркiндiгiне, өз мүлкiн кез келген заңды кәсiпкерлiк қызмет үшiн еркiн пайдалануға құқығы бары көзделген. Монополистiк қызмет заңмен реттеледi және шектеледi. Жосықсыз бәсекеге тыйым салынады.
      Монополияға қарсы реттеу жүйесi экономиканың дамуы мен қайта құрылуымен қатар жетiлдiрiледi. Монополияға қарсы саясаттың заңнамалық және институционалдық негіздерi жақсарып, монополияға қарсы орган қызметкерлерiнiң бiлiмi мен дайындықтары көтерiледi.
      Осы Бағдарламаны әзiрлеу тауар нарықтарында еркiн бәсекелестiктi дамыту, елдiң экономикасын мемлекеттiк реттеудегi, оның қызметiнiң тиiмдiлiгiн арттырудағы монополияға қарсы органның рөлiн күшейту, оның рөлi мен өкiлеттiктерiн жұртшылыққа түсiндiру, сондай-ақ заңнамалық базасын жетiлдiру үшiн тартымды және ашық жағдайларды құру қажеттiлiгiнде туындаған.

  3. Қазақстандағы бәсекелестiктi дамытудың қазiргi заманғы
жай-күйiн және проблемаларын талдау

       Ескерту. 3-бөлімге өзгерту енгізілді - ҚР Үкіметінің 2008.05.05 N 413, 2009.12.30 № 2305 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз) Қаулыларымен.

      Қазiргi уақытта, нарықтағы тиiмдi бәсекелестiк салалардың көпшiлiгiнде өздігінен өзi дамымайды, мақсатты мемлекеттiк саясатқа орай дамиды. Бәсекелестiк саясатты тиiмдi жүргiзу осы саладағы арнайы заңнаманы әзiрлеудi, институционалдық құрылымды және құқық қолдану тәжiрибесiн жетiлдiрудi болжайды.
      Бәсекелестiкке жәрдемдесу саясаты мен экономикалық үдерiстердi монополияға қарсы реттеу Қазақстанның экономикалық дамуының басым бағыттарының қатарына кiрдi. Егер, қоғам оның артықшылықтары мен ондағы пайдалар туралы жеткiлiксiз құлағдар болса, бәсекелестiктi қорғау мен насихаттау мүмкiн емес.
      Соңғы жылдары экономикалық билiктiң шоғырлану және iрi көлденең бiрiккен құрылымдарды қалыптастыру, сондай-ақ нарықтағы компаниялардың келiсiлген iс-әрекеттерi, жосықсыз бәсекелестiк және монополиялық пайдаларды алу фактiлерi тұрақты сипат ала бастады. Бұл бәсекелестiк күрестiң ұлғаюына және осы саладағы білімдерiнiң нарықтық қатынастар субъектiлерiнде болмауына негiзделген.
      Нарықтың барлық қатысушылары үшiн тең жағдай жасауға және нарықтық күштердi дамыту пайдасына қоғамдық сананы қалыптастыруға жәрдемдесетiн бәсекелестiктi насихаттау және бiлiмдердi тарату - негiзгi мақсаты нарықтың барлық субъектiлерiне арналған тең құқықтық мүмкiндiктердi қамтамасыз ету болып табылатын монополияға қарсы саясаттың маңызды құрауыштары.
      Егер, мемлекет әлемдiк экономикада толыққанды әрiптес болу мақсатын қоятын болса, онда бiрiншi кезекте, ұлттық өнiмнiң бәсекелестiк қабiлетiн дамыту қажет. Қазiргі заманғы монополияға қарсы жүйесiз осы мiндеттi iс жүзiнде шешу мүмкiн емес.
      Қазақстан Республикасының Президентi Н.Ә. Назарбаев өзiнiң соңғы сөз сөйлеулерiнде Қазақстанның әлемдегi бәсекеге барынша қабiлеттi елу елдiң қатарына кiру жөнiндегi мiндеттердi қойды. Нарықтық экономиканың негiзгi қозғалтқышы ретiнде бәсекелестiктi дамыту осы қызметтегi басымдықтардың бiрi ретiнде белгiлендi; халықаралық бәсекелестiк құқықтың талаптарына жауап беруi тиiс монополияға қарсы заңнаманы жетiлдiру жөнiндегi мiндеттердi қойды.
      Республиканың iшкi бәсекелестiгiн дамыту үшiн монополияға қарсы заңнаманы және оны қолданудың құралдарын күшейту ғана емес, сонымен бiрге күштi монополиялық орган қажет.
      Қазiргi уақытта, республикада мiндетi мыналар арқылы тауар нарықтарында бәсекелестiктi дамыту болып табылатын Қазақстан Республикасы Бәсекелестікті қорғау агенттігі (Монополияға қарсы агенттік) осындай орган болып табылады:
      жосықсыз бәсекелестiктiң алдын алу;
      бәсекелестiкке қарсы iс-қимылдарды бақылау;
      тауар нарығында үстем (монополиялық) жағдайды терiс пайдалануға жол бермеудi бақылау;
      монополистiң монополиялық жоғары немесе төмен бағаларын белгiлеуiне жол бермеуiн бақылау;
      экономикалық шоғырлануды бақылау.
      Монополияға қарсы орган 2004 жылдың соңында Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша табиғи монополиялардың бәсекелестiктi қорғау жөнiндегi функцияларын тарифтік реттеу жөнiндегi функциялардан бөлiп алу нәтижесiнде құрылды. Республиканың монополияға қарсы органдарын алғаш құру кезiндегi сияқты бәсекелестiктi қорғау жөнiндегi функциялар табиғи монополияларды тарифтiк реттеуден тағы да институционалды тәуелсiз болып шықты, бұл халықаралық стандарттарға сәйкес келедi. Монополияға қарсы органдардың тарифтiк реттеуден осылайша бөлiнуi мен тәуелсiздiгi әлемнiң дамыған елдерiнiң көпшiлiгiне тән. Бұған қоса шет елдердiң монополияға қарсы органдарының негiзгi фукцияларының бiрi өзiнiң соңғы iс-әрекеттерiмен бәсекелестiктi шектеуге және монополистерге негiзделмеген тарифтi белгiлеуге жол бермеу мақсатында тарифтiк және салалық реттеулер қызметi үшiн бақылау болып табылады.
      Мәселен, 2006 жылғы 9 айда монополияға қарсы орган тауар нарықтарының 36 талдауын жүргiздi, нәтижесi бойынша экономикалық, ұйымдастырушылық және әкiмшiлiк шектеулер, нарықтық инфрақұрылымның дамымағандығы, экологиялық шектеулер анықталды.
      Жүргiзiлген талдаулар нәтижесiнде Тиiстi тауар нарығында үстем (монополиялық) жағдайға ие нарық субъектiлерiнiң мемлекеттiк тiзiлiмiне (бұдан әрi - Тiзiлiм) тиiстi өзгерiстер мен толықтырулар енгiзiледi, 2006 жылғы 1 қазандағы жағдай бойынша оның республикалық бөлiгiнде 61 нарық субъектiсi бар, оның iшiнде, отын-энергетикалық кешенi - 12; ауыл шаруашылығы және өнеркәсiп - 3; көлiк және байланыс - 26; мемлекеттiк кәсiпорындар - 13; мемлекеттiк мекеме - 1 және өзге де салалар - 6.
      Тiзiлiмнiң жергiлiктi бөлiгiнде 821 нарық субъектiсi бар, оның iшiнде: отын-энергетикалық кешенi - 235; ауыл шаруашылығы және өнеркәсiп - 140; көлiк және байланыс - 106; мемлекеттiк кәсiпорындар - 171; мемлекеттiк мекеме - 1 және өзге де салалар - 169.
      Компаниялар мен мемлекеттiк органдар жүзеге асыратын бәсекелестiкке қарсы әрекеттер нарықтық тетiктердiң жұмыс iстеуiн бұзуға әкелетiн экономикалық дамуға терiс әсер етедi.
      Кейбiр мемлекеттер осыған ұқсас әрекеттердiң алдын алу және жолын кесу мақсатында монополияға қарсы саясат шеңберiнде қабылданған арнайы заңдардың базасында құқықтық реттеудi жүзеге асырады.
      "Бәсеке және монополистiк қызметтi шектеу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы (бұдан әрi - Заң) бәсекелестiкке жол бермеуге немесе жоюға алып келетiн мемлекеттiк органдардың кесiмдерiне, iс-әрекеттерi мен келiсiмдерiне айрықша тыйым салуды енгiзедi. Аталған тыйым салу Қазақстан Республикасының бәрiне дерлiк мемлекеттiк органдарына, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарына, аталған органдардың өзге де функциялары мен құқықтары берiлген билiк органдары мен өкiлдiк билiк органдарын қоспағандағы ұйымдарға таралады.
      Егер, олар шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң дербестiгiн шектесе немесе жекелеген шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң және өзiнiң нәтижесi бiр мезгiлде бәсекелестiкке жол бермеу, шектеу, жою және шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң мүдделерiн қорғау болатын немесе болуы мүмкiн қызметiнiң кемсiтушiлiк жағдайын жасаса, аталған органдардың iс-әрекеттерi мен шешiмдерiне заңмен тыйым салынады және мемлекеттiк органдардың бәсекелестiкке қарсы iс-әрекеттерi болып табылады.
      Заң сондай-ақ мемлекеттiк органдардың нәтижесiнде бәсекелестiкке жол бермеу, шектеу немесе жою орын алған немесе орын алуы мүмкiн өзара не олардың және шаруашылық жүргiзушi субъектiнiң арасындағы келiсiмдерге немесе үйлестiрiлген iс-қимылдарға қатысуына тыйым салынады. Заңда бағаға әсер етуi, нарықтарды бөлуге немесе нарықтарға қолжетiмдiлiктi шектеуге не одан бәсекелестердi жоюға алып келуi мүмкiн нақты ұсыным бар, бiрақ тiзiм жеткiлiктi болып табылмайды.
      Мемлекеттік органдарға бәсекелестiктi шектеуге бағытталған кесiмдердi қабылдау мен iс-әрекеттер жасауға тыйым салу iс жүзiнде барлық дамыған елдердiң монополияға қарсы заңнамасына енгiзiлген.
      Салалық мемлекеттiк органдар реттелетiн салаларды дамыту мақсатында өздерi шығаратын кесiмдердiң бәсекелестiктi шектеу мүмкiндiгiн болжамайды, сөйтiп дамушы салалардағы бәсекелестiктi шектейтiн жағдайлар орын алған.
      Сонымен бiрге, нарықтағы бәсекелестiктiң жағдайларын бұрмалауға алып келетiн импорттық тарифтер мемлекеттiк органдардың тарапынан шетелдiк бәсекелестiктен ұлттық өнеркәсiптi қорғаудың дәстүрлi және кең пайдаланылатын құралы болып табылады. Кедендiк-тарифтiк шаралармен қатар тең емес бәсекелестiк шартын жасайтын мүдделi компанияларға мемлекеттiк органдардың көптеген рұқсаттарын берумен байланысты қорғаудың тарифтiк емес шаралары пайдаланылады.
      Импорттық квоталар - импортты сандық шектеу тарифтiк қорғаудың тәсiлдерiнiң бiрi болып табылады. Мемлекет квоталарды енгiзу кезiнде әкелуге рұқсат беретiн лицензиялардың шектелген санын бередi және лицензияланбайтын импортқа тыйым салады. Қазiргi уақытта, Дүниежүзiлiк Сауда Ұйымы (бұдан әрi - ДСҰ) ережесi ерекше келiсiлген жағдайларды қоспағанда, импорттық квоталарды қолдануға тыйым салады.
      Мыналар импорттық квоталарды қолданудың терiс салдарлары болып табылады: импортты шектеу, тауар тапшылығының туындауы және сәйкесiнше, нарықтағы, әсiресе, бәсекелесетiн отандық сала бар сұранысты дербес қанағаттандыра алмайтын бағаның өсуi.
      Соңғы жылдары демпингке қарсы және өтемақы шаралары сияқты нарықты қорғаудың тарифтiк емес шаралары кең қолдану тапты. Шетелдiк сарапшылар жүргiзген экономикалық талдау нәтижелерiне сәйкес нақты қазiргi демпинг пен субсидиялардың жағдайында экспорттаушы елдерде ғана емес, сонымен бiрге осы шараларды енгiзетiн елде де экономикалық шығындарға алып келедi.
      Қазақстан Республикасындағы тамыр-таныстық саясат сыртқы сауда саясатының бөлiгi болып табылады және тиiстi мемлекеттiк органдар iске асырады. Монополияға қарсы органның осы саясатты жүргiзуге әрекет ету мүмкiндiгi жоқ және сондықтан да ол қоғамның белгiлi бiр бөлiгiнiң мүддесiн көрсетедi және iшкi және халықаралық нарықтардағы қалыпты бәсекенiң шарттарын бұзады.
      Бәсекелестiктi бұзатын мемлекеттiк органдар әрекеттерiнiң басқа тобы шетелдiк бәсекемен тiкелей байланысты емес iшкi әрекет болып табылады. Олар бюджеттiк субсидиялар, өнеркәсiптiк немесе ғылыми-техникалық саясат шаралары, жекелеген салаларды, өңiрлердi, өндiрiстердi қолдау, жекелеген кәсiпорындар үшiн жеңiлдiктi немесе қызметтiң керiсiнше, кемсiтушiлiк жағдайлар жасау нысанында iске асырылуы мүмкiн. Iшкi әрекеттер, сыртқы әрекеттер сияқты жалпы және селекциялық сипатқа ие.
      Сыртқы шараларға қарағанда, ДСҰ ережелерiмен реттелетiн iшкi шектеу шаралары мемлекеттiң дәрiгейi болып қала бередi.
      Әлемнiң көптеген елдерiнде үкiмет экономиканың белгiлi бiр саласын, бiрiншi кезекте ауыл шаруашылығын қолдауға асығады. Үкiметтiк қолдауды қорғаныстық кешен, ғылыми-техникалық әзiрлемелер жиi пайдаланады. Көптеген елдердiң заңнамасы қоршаған ортаны қорғауды, ғылыми-техникалық әзiрлемелердi мемлекеттiк қолдауға, экономиканың жаңа салаларын дамытуға, дағдарысты салалардағы қайта құрылымдауға негiздемелi түрде жол бередi.
      Мемлекеттiк органдардың iшкi нарықтағы бәсекелестiктi ақтаусыз шектейтiн жағдай орын алады. Бұл жерде жалпы сипаттағы шаралар үкiметтiң өзi мемлекеттiк қолдауға лайықты салаларды немесе өндiрiстердi таңдағанда және оларға әрқалай жәрдем көрсеткенде өнеркәсiптiк немесе ғылыми-техникалық саясат шеңберiнде басты түрде алдын ала қабылданады.
      Селективтiк сипатқа ие мемлекеттер бәсекелестiкке анағұрлым қауiптi болып табылады. Мемлекеттiк билiк органдары белгiлi бiр кәсiпорындарға нарыққа енудiң әртүрлi тосқауылдар, компания қызметiнiң кемсiтушiлiк немесе керiсiнше, жеңiлдiктi шарттарды жасай отырып, негiзделмеген эксклюзивтiк құқық бере отырып немесе тиiмсiз кәсiпорындарды қолдай отырып, бәсекелестiкке елеулi залал келтiруi мүкiн.
      Қолданыстағы монополияға қарсы заңнамаға сәйкес мыналар:
      бәсекелестiкке қарсы келiсiм (келiсiлген iс-әрекеттер) - тараптардың бәсекенi шектеуге немесе жоюға, кәсiпкерлiк қызметте негiзсiз артықшылықтар алуға бағытталған кез келген шарттық қатынастары:
      тауарларды сатып алудың немесе өткiзудiң келiсiлген бағаларын не басқа жағдайларын белгiлеу (ұстап тұру);
      бағаны көтеру, төмендету немесе ұстап тұру не сауда-саттыққа қатысушылардың арасындағы өзге де келiсiмдер нәтижесiнде сауда-саттық қорытындыларын бұрмалау;
      тауар нарықтарын аумақтық белгісi, тауарлардың түр-түрi, оларды өткiзу немесе сатып алу көлемi бойынша, сатушылар немесе сатып алушылар тобы бойынша не басқа белгiлер бойынша бөлу;
      квоталауды қоса алғанда тауарларды өндiрудi не өткiзудi негiзсiз шектеу;
      белгiлi бiр сатушылармен не сатып алушылармен шарт жасасудан негiзсiз бас тарту;
      тауар нарығына кiрудi шектеуге немесе одан белгiлi бiр тауарлардың сатушылары немесе олардың сатып алушылары ретiнде нарықтың басқа субъектiлерiн ығыстыру;
      басқа субъектiлермен тең шарттарға кемсiтетiн жағдайлар қолдану;
      келiсiм-шарт жасаушы агенттердiң өзiнiң мазмұны бойынша немесе iскерлiк айналым дәстүрiне сай осы шарттардың нысанасына қатысы жоқ қосымша мiндеттемелер (қаржы қаражатын, өзге де мүлiктi, мүлiктiк құқықтарды берудi және басқаларын негiзсiз талап ету) қабылдауы талабымен шарттар жасасу нарықта үстем (монополиялық) жағдайға ие субъектiлердiң тыйым салынған iс-әрекеттерi болып табылады.
      Бұдан басқа, үстем (монополиялық) жағдайға ие нарық субъектiсiнiң тиiстi тауар нарығына кiрудi шектейтiн не бәсекенi шектейтiн, жоятын және (немесе) тұтынушылардың заңды мүдделерiне қысым жасайтын iс-әрекеттерiне, оның iшiнде:
      монополиялық жоғары (төмен) бағалар белгiлеу;
      субъектiлермен жасалған бiрдей келiсiмдерге объективтi негiзделмеген себептермен әртүрлi бағалар не әртүрлi шарттар қолдану;
      өзiнен сатып алынған тауарларды қайта сатуға аумақтық белгілер, сатып алушылар тобы, сатып алу шарттары, сондай-aқ саны, бағасы бойынша шектеулер белгiлеу;
      келiсiм жасауға нарық субъектiсiне өз мазмұны бойынша немесе iскерлiк айналым дәстүрiне сай осы келiсiмдердiң нысанасына қатысы жоқ қосымша мiндеттемелер қабылдату жолымен себеп табу не күштеп таңу;
      тиiстi тауарды өндiру немесе өткiзу мүмкiндiгi бола тұрып жекелеген сатып алушылармен шарт жасасудан негiзсiз бас тарту;
      тауарлар ұсынуды бәсекелестер өндiретiн не өткiзетiн тауарларды сатып алу кезiнде шектеулер қабылдаумен себептестiру;
      тұтынушылардың сұраныстары немесе тапсырыстары бар тауарларды өндiру немесе жеткiзу мүмкiндiгi бола тұрып, оларды өндiру көлемiн негiзсiз қысқарту немесе өндiрудi тоқтату;
      нормативтiк құқықтық кесiмдерде белгiленген баға белгiлеу тәртiбiн бұзу сияқты iс-әрекеттерiне тыйым салынады және олар жарамсыз деп танылады.
      Нарық субъектiлерiнiң өзiнiң үстем жағдайын терiс пайдалану мүмкiндiгiн немесе бәсекенi шектеудi болдырмау мақсатында монополияға қарсы органның мынадай мәмiлелердi жүзеге асыруға алдын ала келiсiмiн алу түрiнде көрiнетiн экономикалық шоғырлануға мемлекеттiк бақылауды монополияға қарсы орган жүзеге асырады:
      1) тиiстi тауар нарығындағы үлесi 35 пайыздан асатын нарық субъектiсiн құру;
      2) тиiстi тауар нарығындағы үстем (монополиялық) жағдайға ие нарық субъектiсiн қайта ұйымдастыру (қосу, бiрiктiру, қайта құру);
      3) тұлғаның (тұлғалар тобының) нар ық субъектiсiнiң жарғылық капиталындағы дауыс беретiн акцияларды (үлестердi, пайларды) иеленуi, сөйтiп осы субъектiде мұндай тұлғаның (тұлғалар тобының) аталған акциялардың (үлестердiң, пайлардың) 25 пайызына және одан астамына билiк етуге құқық алуы, егер осы иеленуге дейiн мұндай тұлға (тұлғалар тобы) аталған нарық субъектiсінің акцияларына (үлестерiне, пайларына) билiк етпесе немесе аталған нарық субъектiсiнiң жарғылық капиталындағы дауыс беретiн акциялардың (үлестердiң, пайлардың) 25 пайыздан кемiне билiк етсе;
      4) егер мәмiленiң мәнiн құрайтын мүлiктiң теңгерiмдiк құны мүлiктi иелiктен шығаратын немесе бiреуге беретiн нарық субъектiсiнiң негiзгi өндiрiстiк құрал-жабдықтары мен материалдық емес активтерi теңгерiмдiк құнының 10 пайызынан артық болса, нарық субъектiсiнiң (тұлғалар тобының) нарықтың басқа субъектiсiнiң негiзгi өндiрiстiк құрал-жабдықтары мен материалдық емес активтерiн меншiкке алуы, иеленуi және пайдалануы;
      5) нарық субъектiсiнiң бiр немесе бiрнеше мәмiлелер нәтижесiнде (оның iшiнде сенiмгерлiк басқару туралы шарт, бiрлескен қызмет туралы шарт, тапсырма шарты) немесе өзге де тәсiлмен нарық субъектiсiнiң кәсiпкерлiк қызметiн жүргiзу жағдайларын анықтауға не оның атқарушы органының функцияларын жүзеге асыруға мүмкiндiк беретiн құқықтар алуы;
      6) белгiлi бiр жеке тұлғалардың нарықтың екi және одан да көп субъектiлерiнiң атқарушы органдарында, директорлар кеңесiнде (байқаушы кеңестерiнде) қатысуы.
      Бұл ретте монополияға қарсы органның рұқсатынсыз жасалған экономикалық шоғырлану монополияға қарсы органның талабы бойынша жарамсыз деп танылуы мүмкiн. Заңға сәйкес монополияға қарсы орган тиiстi нарықтарда үстем (монополиялық) жағдайға ие нарық субъектiлерiн анықтау, сондай-ақ тауар нарығының жағдайын, ондағы бәсекелестiк деңгейiн зерделеу және монополистiк қызметтiң алдын алу, шектеу және жолын кесу жөнiндегi шараларды әзiрлеу мақсатында тауар нарықтарының талдауын жүргiзуге мiндеттi. Сонымен қатар, ол жыл сайын 1 маусымнан бастап Қазақстан Республикасының Үкiметiне жекелеген тауар нарықтарындағы бәсекелестiктiң және монополистiк қызметтi шектеу жөнiнде қабылданған шаралар туралы есеп беруге мiндеттi.
      Заңның жаңа редакциясына сәйкес үлесi тауар нарығында отыз бес және одан астам пайыздарды құрайтын нарық субъектiсiнiң жағдайы үстем (монополиялық) ретiнде танылады, егер:
      1) тиiстi тауар нарығында анағұрлым көп үлеске ие үш нарық субъектiсiнiң үлесiнен аспайтын жиынтық үлесi елу және одан астам пайыздарды құраса;
      2) тиiстi тауар нарығында анағұрлым көп үлеске ие төрт нарық субъектiсінің үлесiнен аспайтын жиынтық үлесi жетпiс және одан астам пайыздарды құраса;
      Бiрақ, үлесi тиiстi тауар нарығында он бес пайыздан аспайтын нарық субъектiсiнiң жағдайы үстем (монополиялық) ретiнде танылмады.
      Субъектiлер қызметiн талдаудың деректерiн жиынтықтау қарапайым пайдаланушылардың пакеттерiнiң көмегiмен қолмен енгiзiледi. Деректердiң жинақталуы мен сақталуы кейiннен оларды мұрағатқа тапсыра отырып, қағаз тасығыштарда жүргiзiледi. Тарифтердiң өзгеруiнiң серпiнiн ретроспективтi талдау үшiн ақпаратты екiншi қайтара сұрауға тура келедi. Қағаз жұмысының үлкен көлемi уәкiлеттi органның ұсынылған материалдарды жан-жақты қарау мүмкiндiгiн және ең бастысы қабылданған шешiмдердiң субъектiнiң өзiне және оның тұтынушыларының жағдайына әсер ету мүмкiндiгiн бағалауды шектейдi.
      Бұған қоса нарық субъектiлерi қолданыстағы монополияға қарсы заңнамаға сәйкес монополияға қарсы органға ай сайын қаржы-шаруашылық қызмет туралы есептi, ай сайын - кәсіпорынның акциялары (үлестерi, пайлары) мен өнiмдердiң монополиялық түрлерi: өндiрiстiң көлемдерi, босатылым бағасы және өндiрiстiң табыстылығы бойынша ақпараттарды сату мен беру туралы мәлiметтердi ұсынуға мiндеттi.
      Осы ақпарат сондай-ақ қағаз тасығыштарда ұсынылады, ол кейiннен мұрағатқа тапсырылады. Сондай-ақ Заңға сәйкес монополияға қарсы нарық субъектiлерi мен олардың бiрлестiктерiн құруға, қайта ұйымдастыруға, акцияларды (үлестердi, пайларды) мемлекеттiк бақылауды жүзеге асыратынын атап өткен жөн.
      Қазiргi кезде монополиялық саясатта институционалдық та және жүйелiк те проблемалардың бар болуына байланысты бәсекелестiк қабiлеттi дамыту саласында бiрқатар шешiлмеген мәселелер әлi де бар.
      Монополияға қарсы органның институционалдық әлсiздiгi осы органның қызметтерiн қолда бар монополиялар мен олардың монополиялық билiгiн тарату немесе қайта ұйымдастыру арқылы бәсекелестiк ортаны құрудың негiзгi мәселелерiне тоқталуға мүмкiндiк бермей, бағаларға бақылау жасаудың екiншi тұрлаусыз мәселелерiне шоғырландыруға әкеп соғады. Бүгiнде монополияға қарсы орган өзiнiң қадағалау функцияларын орындауға арналған өз қызметiн, бәсекелестiкке жол бермеу және жолын кесу жұмыстарын жандандырудың орынына тұтынушылардың жеке шағымдарын қарауға мәжбүр болып отыр.
      Бұған қоса монополияға қарсы органның монополияға қарсы заңнаманың талаптарын сақтауды тиiмдi бақылау және мемлекеттiк реттеу реформасына қатысты да, экономикада тұтастай алғанда да бәсекелестiктi қорғау мен насихаттау қабiлетiн төмендететiн бiрқатар ұйымдастырушылық және заң проблемалары да бар. Ұйымдастырушылық проблемалардың ең бастысы монополияға қарсы орган функцияларының аса кең спекторы болып табылады. Монополияға қарсы органның миссиясы нарықтық қызметтi құру мен реттеуге ауқымды белгiлi бiр жауапкершiлiктен бәсекелестiктi құру мен қорғауға нақты шоғырлану жағына ауысуы тиiс.
      Заңға сәйкес, Монополияға қарсы органның өкiлеттiгіне "Бәсекелестiк және монополиялық қызметтi шектеу туралы" Қазақстан Республикасының Заңын бұзуға жол берген тиiстi тауар нарығында үстем (монополиялық) жағдайға ие нарық субъектiлерiнiң баға белгiлеу мониторингiн жүзеге асыру және нарық субъектiлерiне кесiмдi бағаларды енгiзу жатады.
      Бұған қоса монополияға қарсы органға маңызды азық-түлiк тауарларына, мұнай өнiмдерiне бағаны тұрақтандыру мақсатында және бағаның мониторингiн жүргiзуге, маңызды азық-түлiк тауарларына арналған бағаны өзгертудi талдауға тағы басқаларды тапсыратын нормативтiк құқықтық кесiмдер қабылданады. Мемлекеттiң осындай функциялары өзiнiң маңызын жоғалтқан жоқ, бiрақ олар басқа органдармен жүзеге асырылуы тиiс.
      Қазiргi сәтте монополияға қарсы органның мiндеттерi мүлдем ауқымды және өз табиғаты бойынша әр қилы: жеке органдардың ешқайсысы да заңнаманың сақталуын бақылауға, қамтамасыз етуге, халықпен ақпараттық-бiлiм беру жұмысын жасауға жеткiлiктi көңiл бөлуге және осы жұмыс бағыттарының әрқайсысы бойынша саясатты әзiрлеуге жағдайы жоқ. Әр түрлi мiндеттер талдаудың әр түрлi түрлерi мен ақпараттардың әр түрлi көздерiн талап етедi, мемлекеттiк органдардың, фирмалардың, азаматтардың әр түрлi топтарымен ынтымақтастықты талап етедi.
      Бұған қоса әлемдiк тәжiрибеден алғанда монополияға қарсы орган атқарушы билiк органдарының жоғары сатылы лауазымында тәуелсiз орган болуы тиiс. Жүргiзiлген талдау көрсеткендей елдердiң көпшiлiгiнде монополияға қарсы органдар төрағалары мен орынбасарлары мемлекеттiк органдардың бiр де бiреуiнен тәуелсiз мәртебеге ие және белгiлi бiр мерзiмге тағайындалатын, кез келген дербес, тәуелсiз алқалы орган болып табылады.
      Қазақстан Республикасы монополияға қарсы саясат, жосықсыз бәсекемен күрес саласында халықаралық ұйымдармен және шетелдiк ведомстволармен белсендi ынтымақтасады.
      Халықаралық қызмет Қазақстан экономикасын әлемдiк экономикалық кеңiстiкке ықпалдасуға жәрдемдесуге; жалпы еуропалық экономикалық кеңiстiгiнiң тұжырымдамасын қалыптастыру үдерiсiне қатысуға; кәсiби халықаралық ұйымдарға қатысу арқылы қазақстандық мүдделердi қорғауға және практикаға алдыңғы қатарлы тәжiрибенi енгiзуге, Қазақстанның монополияға қарсы органдары мамандарының бiлiктiлiгiн арттыруға бағытталған.
      Қазiргi сәтте Қазақстан Республикасының монополияға қарсы органы Бiрыңғай Экономикалық Кеңiстiктi (бұдан әрi - БЭК) құру шеңберiндегi келiссөздердiң белсендi мүшесi болып табылады, оны құру идеясы 2003 жылғы 23 ақпанда айтылған Ресей, Қазақстан, Украина және Белоруссия Президенттерiнiң бiрлескен өтiнiшiнде ресми бекiтiлген, тараптар бiрлескен Жоғары деңгейдегi топты құрды және оның мiндетiн бекiткен болатын. Оның қорытындысы Ялта қаласында 2003 жылғы 19 қыркүйекте қол қойылған БЭК қалыптастыру туралы Келiсiм болды.
      БЭК қалыптастыру мақсаты қатысушы мемлекеттердiң экономикасын тұрақты және тиiмдi дамыту үшiн жағдай жасау және халықтың өмiрлiк деңгейiн арттыру болып табылады. Осы шеңберде монополияға қарсы орган БЭК құру туралы келiсiмге және Бәсеке саласындағы бiрыңғай ережелер туралы келiсiмге қатысушы мемлекеттерде бәсекелестiк саясатты жүзеге асырудың негізгi қағидаттары туралы келiсiмдi әзiрлеу, келiсу және күшiне енгiзу үшiн жауаптылық алады.
      Осы келiсiмдердiң жобалары бiрыңғай бәсекелестiк саясатты жылжытуда одан әрi ынтымақтастығы үшiн iргелi негiз болып табылады.
      Сондай-ақ Қазақстанның монополияға қарсы органы Еуразия экономикалық қоғамдастығының белсендi қатысушысы болып табылады.
      Халықаралық ынтымақтастықтың әрекетке қабiлеттi арнайы тетiгiнсiз тиiмдi бәсекелестiк саясаттың болуы мүмкiн емес, трансұлттық компаниялар және оның бiрлестiктерi тиiстi елдерден тыс жерлерде жүзеге асырылатын сол iс-әрекеттерi iшкi бәсекеге елеулi терiс ықпал етуi мүмкiн.
      1993 жылғы 24 желтоқсанда Ашхабад қаласында қол қойылған Келiсiлген монополияға қарсы саясатты жүргiзу туралы көп жақты шарт дәл осындай тетiк болды. Аталған Шарт шеңберiнде ТМД елдерінiң аумағында монополистiк қызметтi және жосықсыз бәсекелестiктi шектеудiң алдын алу және тоқтатудың құқықтық негiздерiн құру жөнiндегi тараптардың жалпы қызметтерiн үйлестiру, бәсекелестiк мәселелерi жөнiнде ұлттық заңнаманы әзiрлеуде және жетiлдiруде ықпалдасуы және монополияға қарсы саясат және бәсеке саласында нормативтiк-құқықтық, әдiстемелiк және басқа ақпараттар алмасуда ықпалдасуы негiзгi мiндеттерi болып табылатын Тәуелсiз Мемлекеттер Достастығына қатысушы елдердiң Монополияға қарсы саясат жөнiндегi мемлекетаралық кеңесi (МСМК) құрылды.
      Қазақстанның бәсекелестiктi дамыту мәселелерiмен айналысатын халықаралық ұйымдар жұмысына қатысуының маңызы зор, жеке елдер iшiнде ғана емес мемлекетаралық тең экономикалық қатынастарды реттеу құралы ретiнде бәсекелестiк саясаттың ролiн күшейтпейiнше, экономиканың тиiмдiлiгiн арттыру, халықаралық сауданы табысты дамыту және тауарлар мен қызметтердi тұтынушылардың жалпы экономикалық әл-ауқатын жақсарту мүмкiн емес.
      Халықаралық сауданың, шетелдiк инвестициялаудың жылдам дамуы, iрi трансұлттық қосулардың және трансұлттық корпорацияның (бұдан әрi - ТҮК) қызметтерiн кеңейту нәтижесiнде жүрiп жатқан экономикалық байланысты жаhандандыру кәсiпорындар бәсекелестігін көп жағдайда нарықтық шоғырлану дәрежесiне негiзделген барынша халықаралық сипатқа ие болуға ерiксiз алып келедi.
      Халықаралық бәсекелестiктi күшейту ұлттық нарықтар үшiн екi жақты рөл атқарады. Бiр жағынан, шетел компаниялары үшiн, олардың арасында ТҮК маңызды орын алатын ұлттық нарықтарды ашу компаниялардың өзiнiң құрылымын және өндiрiсiн ұтымды етуге, басқару стратегиялары мен жоспарларын жетiлдiруге, озық технологияларды белсендi пайдалануға мәжбүрлейдi. Шетел компаниялары үшiн ұлттық экономикаға қол жеткiзуге жол ашу жалпы алғанда экономикаға қолайлы ықпал ететiн осы нарықтардағы бәсекенiң жағдайларын жақсартады (немесе бәсеке үшін әлеуеттiк жағдайлар жасайды): сатушылардың ортасын кеңейтедi, ассортименттерiн көбейтедi, бәсекенiң нәтижесiнде бағасы төмендейдi. Ұлттық нарықтардағы ТҮК қызметi бәсекеге және экономикаға жиi оң ықпал етедi. Нарықта өз тауашасын алуға талпынатын жергiлiктi компаниялар бәсекелестiк артықшылықтар бар салаларда өз өнiмдерiнiң бәсекеге қабiлеттiлiгiн арттырады.
      Бүгiн, Трестерге қарсы заңнама саласындағы құзырет ақпараттар, бәсекелестiк нарықтар ойындарының аса жаңа теорияларын түсiнуге тең, бәсеке, монополия, монополиялық бәсекелестiк және олигополия туралы дәстүрлi экономикалық теорияларды жақсы бiлудi талап етедi. Бұл теориялар осы салада тиiстi саясатты талдау үшiн бастапқы тармақ болады.
      Сондай-ақ монополияға қарсы органның жиi қайта құрылуы кадрлардың кетуiне және бiлiктi мамандардың тапшылығына алып келетiнiн атап өту маңызды.
      Монополияға қарсы орган қызметкерлерiнiң бiлiмi мен кәсiби дайындығы әлемдiк стандарттар деңгейiне сәйкес болуы керек.
      Қолданыстағы жеке кәсiпкерлiк туралы заңнамада құқық қорғау органдары жеке кәсiпкерлiк субъектiсiнен де, мұндай ақпаратқа ие мемлекеттiк органдардан да қажеттi ақпаратты, оның iшiнде коммерциялық құпияны құрайтын ақпаратты сұратуға және алуға құқылы.
      Сонымен бiрге, тәжiрибе көрсеткендей экономикалық дамуға байланысты монополияға қарсы заңнама аясындағы бұзушылықтар барлық салаларда мемлекеттiң экономикалық дамуына елеулi әсер етедi.
      Аталған бұзушылықтардың жолын кесуде басқа мемлекеттiк органдардың ақпаратынсыз жәрдемдесу мүмкiн емес.
      Статистика жөнiндегi мемлекеттiк органдарды, министрлiктердi, салық және құқық қорғау органдарын қоса алғанда басқа мемлекеттiк органдардың қарамағындағы ақпараттар монополияға қарсы органға барлық уақытта бiрдей ұсыныла бермейдi. Бұл ретте, осы ақпарат монополияға қарсы органға тергеу жүргiзу және тауар нарықтарын талдау үшiн қажет. Барлық мемлекеттiк органдардың iскерлiк ақпараттардың құпиялылығына қатысты анық құқықтық нормалардың болмауынан нақты нарық субъектiсi туралы ақпаратты алу және беру күрделене түседi. Көптеген мемлекеттiк органдар мен олардың лауазымды залалдарды өтеу және осындай ақпараттарды жеткiлiктi қорғау болып табылатын нақты нормативтiк құқықтар туралы жалпы талаптарға сәйкес Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген жауаптылықты алады, жариялауға жауаптылығы туралы заңның ережесi ақпарат алмасуға кедергi келтiредi. Бұл проблема бұрыннан бар және Қазақстан Республикасының тиiстi заңнамалық кесiмдерiне қажеттi өзгертулер енгiзе отырып шешiлуi тиiс.
      Сондай-ақ басымдық монополияға қарсы органның жазбаша шешiмдерiне қол жетiмдiлiгiн арттыруға және ресми хабарлама мен ақпарат нақты iс-әрекеттердiң фактiсi немесе қабылданған шешiм туралы деректерден ғана тұрмай, олардың себептерi нақты түсiндiрiлуi тиiс. Бұл жұртшылықтың монополияға қарсы органның "Бәсеке және монополистiк қызметтi шектеу туралы" Қазақстан Республикасының Заңын түсiндiруде және қолдануда дұрыс көзқарасты қалыптастыруға мүмкiндiк бередi.
      Бұдан кейiн, жұртшылықты және iскер қоғамдастықты монополияға қарсы орган жүргiзген талдаудың сапалылығына және оның қызметтерiнiң себебiнiң бiрдейлiгiне сендiру үшiн айқындылық талап етiледi. Болмаған жағдайда, шешiмдер кездейсоқ болып көрiнуi мүмкiн немесе монополияға қарсы органның нақты ic-әрекеттерiнiң себептерi инвестицияларды тартуға және экономикалық өсуiн ұлғайтуға ықпал етпейтiн, сенiмдi болмау және сенiмсiздiк бiлдiру атмосферасын құра отырып, монополияға қарсы органның нақты iс-әрекеттерiне жатпайтын себептерi туралы ойлары дұрыс болып көрiнуi мүмкiн.
      Халықпен жүргiзiлетiн ақпараттық-бiлiм беру жұмысы мен бәсекелестiктi қорғау жеке функциялар ретiнде қаралатынына қарамастан олар тығыз байланыста және бәсекелестiктi жалпылама түсiну, мақсаты мен пайдасы жоқ жерде бәсекелестiктi тиiмдi қорғау және насихаттау мүмкiн eмec. Монополияға қарсы органның қызметi баспа беттерiнде жиi жарық көрсе де, бұл жарық көрулер қысқаша үрдiсте болады және қолданылған iс-әрекеттер немесе қабылданған шешiмдер туралы хабарламамен шектеледi.
      Республика бойынша Интернеттi тұтынудың төмен көлемдерi қалың жұртшылық үшiн ақпарат көзi болуда интернет-ресурстың қабiлетi шектеулi екендiгiн бiлдiредi. Монополияға қарсы орган өзiнiң "Монополист бюллетенi" журналын жариялайды. Қазiргi уақытта Қазақстан Республикасының монополияға қарсы заңнама және бәсекелестiк саясат мәселелерi жөнiндегi баптар мен талдамалы материалдар қамтылған оның бiрiншi нөмiрi жарық көрдi. Бiрақ, ақшалай қаражат тапшылығы шығару тиражын айтарлықтай шектейдi және бүгінгi күнi бюллетень басты түрде монополияға қарсы органның құрылымдық және аумақтық бөлiмшелерi мен басқа мемлекеттiк органдарға таратылады.
      Монополияға қарсы орган қызметiнiң ашықтығы оның тиiмдiлiгiн қамтамасыз етедi. Бұл ретте өз өкiлеттiгiн жүзеге асыру кезiнде монополияға қарсы орган алған коммерциялық, қызметтiк және заңмен қорғалатын өзге құпияны құрайтын мәлiметтер монополияға қарсы заңнамаға сәйкес жариялауға жатпайды. Осыған байланысты монополияға қарсы орган компаниялардың коммерциялық құпияларының құпиялылығын сақтайды.
      Бүкiләлемдiк экономикалық форумның баяндамаларындағы деректер бойынша әлемдегi 100-ден артық ел соңғы 10 жыл iшiндегi бәсекеге қабiлеттiлiгi көрсеткiшi бойынша АҚШ, Жапония, Германия, Швейцария дәстүрлi озық тұр, ал соңғы уақытта алдыңғы орындарға сондай-ақ Скандинавия елдерi мен Азияның жаңа индустриялды елдерi шықты. Қазақстан бұл рейтингте жоғарыда көрсетiлген елдерден бiршама артта қалуда.
      Сонымен бiрге, Қазақстанда бәсекеге қабiлеттiлiгiне ықпал ететiн факторларды, ұлттық бизнес ортасының елдiң өзектi бәсекелестiк қабiлетiне әсер етуiн бағалау мақсаты болып табылатын зерттеу жүргiзiлуде.
      Елдiң бәсекеге қабiлеттiлiгi Бәсекеге қабiлеттiлiгі туралы өзектi есеп беруде екi индекспен бағаланады:
      өсудiң бәсекеге қабiлеттiлiгi индексi;
      бизнестiң бәсекеге қабiлеттiлiгi индексi.
      Өсудiң бәсекеге қабiлеттiлiгi индексi орта мерзiмдi және ұзақ мерзiмдi болашақта экономиканың нық экономикалық өсуiне қол жеткiзу мүмкiндiгiн бағалау үшiн пайдаланылады. Бұл индекс экономикалық теорияға сәйкес макроэкономикалық факторларының әсер етуiн бағалайды және көптеген елдердiң саясаткерлерi мен экономистерiнiң тәжiрибесiнде экономиканың өсуi үшiн өте маңызды болып танылады.
      Бизнестiң бәсекеге қабiлеттiлiгi индексi ұлттық экономиканың ағымдағы өндiру деңгейiн айқындайтын микроэкономикалық факторларда байқалады, сонымен қатар өсудiң бәсекеге қабiлеттiлiгi индексiнiң болашағын көрсететiн макроэкономикалық факторды толықтырады. Тұрақты саяси, заңды және қоғамдық институттар, тиiмдi макроэкономикалық саясат өндiру және ұлттық гүлденуi үшiн әлеуетiн жасайды, бiрақ елдiң шынайы байлығы аса тиiмдi әдiстердi пайдалана отырып, тауарлар мен қызметтердi өндiретiн компаниялардың қабiлеттiлiгi микро-деңгейде жасалады.

  4. Бағдарламаның мақсаты мен мiндеттерi

      Тауарлар (жұмыстар, қызметтер) нарығының тиiмдi жұмыс iстеуiне бағытталған қолайлы шарттарды жасау жолымен еркiн бәсекелестiктi дамыту осы Бағдарламаның мақсаты болып табылады.
      Бағдарламаның мiндеттерi мыналар:
      экономиканың барлық салаларында бәсекелестiк ортаны құру;
      субъектiлердiң монополистiк тәртiбiн және мемлекеттiк органдардың бәсекелестiкке қарсы iс-әрекеттерiн болдырмау;
      Қазақстан Республикасының монополияға қарсы органның институционалдық қайта құрылуын жүргiзу;
      қолданыстағы монополияға қарсы заңнаманы бәсекелестiк құқықтық халықаралық стандарттарына сәйкес келтiру;
      кәсiпкерлiктiң еркiндiлiгiн және тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың қоғамдық жүйесiн дамыту, бәсекелестiк мәдениетiн көтеру;
      монополияға қарсы органның кадрлық әлеуетiнiң тиiмдiлiгiн дамыту және көтеру;
      монополияға қарсы органның жұмысы қағидатының айқындығы мен ашықтығын қамтамасыз ету болып табылады.

  5. Бағдарламаны iске асырудың негiзгi бағыттары мен тетiгi

  5.1. Субъектiлердiң монополистiк тәртiбiн және мемлекеттiк органдардың бәсекелестiкке қарсы iс-әрекеттерiн болдырмау

      Бағдарламаны iске асыру және бәсекелестiктiң мәнiн нақты түсiндiру мақсатында мемлекеттiк органдардың өкiлеттiгiне заңнамалық деңгейде бәсекелестiктi ынталандыру және бәсекелестiктi шектеулердi жою жөнiнде жеке функцияларды енгiзу туралы мәселенi қарау қажет.
      Монополияға қарсы органның мемлекеттiк көмек және оның көмек берумен байланысты билiк органдарымен үйлесiмдiлiгi туралы ақпаратқа қол жетiмдiлiгiн қамтамасыз ету қажет.
      Сондай-ақ, қорғау шаралары қазiргi уақытта сауда саясатының жалпыға бiрдей құралы болып табылады, монополияға қарсы орган қорғау шараларының мәселесi жөнiнде қабылданатын шешiмдерге қатысу үшiн қолданыстағы сауда заңнамасының iшiндегі бәсекелестiктi кепiлдендiру жүйесiн құра алады.
      Монополияға қарсы орган сыртқы экономикалық саясаттың әдiл, ашық сипатын қамтамасыз ету үшiн оны қалыптастыруға ғана емес, сонымен қатар оны iске асыруға да қатысуы тиiс. Iшкi нарықты импорттан қорғау шараларын енгiзу туралы мәселелердi қарастырған кезде монополияға қарсы органның пiкiрi ескерiлуi тиiс.
      Сыртқы экономикалық саясаттың әдiл сипатын қамтамасыз ету үшiн монополияға қарсы органның қорғау шараларын енгiзу туралы шешiмдердi әзiрлеуге қатысуы қажет.
      Бұл жұмыстағы монополияға қарсы органның басты мақсаты iшкi нарықтағы бәсеке шарттарының бұзылуына жол берместен өндiрушiлер мен тұтынушылардың мүдделерi теңгерiмiн қамтамасыз ететiндей қорғау шараларын енгiзу шарттарын қалыптастыру болып табылады. Қорғау шаралары ұлттық өндiрушiлердi шетелдiк бәсекенiң шарттарына оңалту кезеңiнде ғана әрекет етуi тиiс және лоббизм құралына айналмауы және жеке кәсiпорындарға арналған шаруашылық жүргізудiң жеңiлдiк шарттарын қалыптастыру үшiн база болып табылмауы тиiс.
      Монополияға қарсы органның қорғау шараларын енгiзу туралы шешiмдердi әзiрлеуге қатысу қажеттiлiгi сондай-ақ тұтынушылардың мүдделерiн қорғауға негiзделген. Тұтынушылар, қорғау шараларын енгiзу жағдайында бағаларды арттыру және ассортименттi шектеу нәтижелерiнде жоғалтуларға ұшырайды.

  5.2. Экономиканың барлық салаларында бәсекелестiк ортаны
құру

       Ескерту. 5-2-кіші бөлімге өзгерту енгізілді - ҚР Үкіметінің 2008.05.05 N 413 Қаулысымен.

      Тауар нарықтарындағы бәсекелестiктi дамытуды айқындаудың монополистердi анықтаудың негiзi тауар нарығын талдау болып табылады.
      Қазiргi сәтте, республиканың тауар нарықтарының зерттеуiн, ондағы бәсекелестiк ортаның жағдайын, оның iшiнде бәсекелестiктi дамыту дәрежесiн бағалау; тауар нарықтарының дамуын бағалау және бәсекелестiктi арттырудың маркетингтiк стратегиясын, сондай-ақ әлеуеттi бәсекелестер үшiн нарыққа "кiру" және "шығу" тосқауылдарының болуын немесе болмауын, олардың еңсерiлу дәрежесiн айқындау мақсатында жүргiзу қажеттiлiгi туындап отыр.
      Осыларға сүйенетiн болсақ, монополияға қарсы орган жүргiзген тауар нарықтарының талдаудың негізгі мiндеттерi мыналар болып табылады:
      1) республиканың тауар нарықтарын олардағы бәсекелiк ортаның жағдайын, бәсекелестiктi дамыту дәрежелерiн бағалау, сондай-ақ тауар нарықтарының дамуын бағалау және бәсекелестiктi арттырудың маркетингтiк стратегиясын айқындау мақсатында зерттеу;
      2) экономиканың әртүрлi салаларында бәсекелiк ортаның жағдайын сипаттайтын индикаторларды әзiрлеу;
      3) тауар нарықтарының шоғырлануын айқындау, олардағы бәсекелестiктi дамытудың тосқауылдарын айқындау;
      4) экономиканың әртүрлi салаларындағы бәсекелестiктi қорғауға бағытталған құралдарды әзiрлеу.
      Осы мiндеттерге сәйкес монополияға қарсы орган олардың акцияларының (үлестерiнiң, пайларының) сандық және пайыздық қатынастарын көрсете отырып, нарықта басым жағдайға ие субъектiлердiң құрылтайшылары туралы; олардың акцияларының (үлестерiнiң, пайларының) сандық және пайыздық қатынастарын көрсете отырып, акционерлердiң (үлесшiлердiң, пайшылардың) бұдан кейiнгi өзгерiстерi туралы ақпараттарды, нарық субъектiлерiнде болған қайта ұйымдастыру, тарату туралы деректердi; негiзгі өндiрiстiк құралдарының теңгерiстiк құнынан алғанда тiзiмдер мен пайызды көрсете отырып, мүлiктi иелiктен алу туралы мәлiметтердi, сенiмдi басқармада уақытша пайдалануда (жалға беруде) болуы туралы мәлiметтердi қамтитын ақпараттың ауқымды көлемiне ие болуы тиiс.
      Экономиканы монополияға қарсы реттеу жүйесiн жетiлдiру мақсатында монополияға қарсы орган белгiлi бiр тауар нарығында үстем (монополиялық) жағдайға ие нарық субъектiлерiнiң бiрыңғай электронды базасын жасау және енгiзу қажет.
      Ақпараттық база республикалық деңгейге жататын болады, бұл ретте монополияға қарсы органды, оның нарықта үстем жағдайға ие аумақтық бөлiмшелерi мен кәсiпорындарын қамту жоспарланып отыр.
      Тұтастай алғанда нарықта үстем жағдайға ие субъектiлердiң қызметiне мониторинг жүргiзу үшiн деректердiң ақпараттық базасын құру бақылаудың жеделдiгiн және тарифтiк саясатты реттеудiң негiздемелiгiн қамтамасыз етуге мүмкiндiк бередi, бұл кәсiпорындардың пайдаланушылық шығындарын азайтуды қамтамасыз етуi және өз кезегiнде мемлекеттiң шығындарын азайту есебiнен және жеңiлдiк қызметтердi ұсынудың сомасын азайту есебiнен халықтың кiрiстерiн арттыруға ықпал ететiн болады.
      Факторлардың қалың қатарын қамту мақсатында көптеген сыни факторларды өлшеуге және жасауға рұқсат беретiн жаңа жан-жақты бәсекеге қабiлеттi индекстер әзiрлендi. Аталған индекс елдiң өндiрiсi және бәсекеге қабiлеттiлiгiнiң өсуiнде әрқайсысының аса маңыздылығы бар мынадай тоғыз:
      институттар;
      инфрақұрылымдар;
      макроэкономика;
      денсаулық сақтау және бастауыш бiлiм;
      жоғары бiлiм және оқыту;
      нарықтың тиiмдiлiгi;
      технологиялар;
      бизнес жүйесi;
      инновациялардың айналасында құрылды.
      Бәсекеге қабiлеттiлiк индекстерiн айқындау басты функциялардың бiрi, ал мемлекет Басшысы қойған мiндеттердi iске асыру шеңберiнде Бүкiләлемдiк экономикалық форумда жыл сайын жасалатын дәреже туралы әлемдiк табельде Қазақстанның ұстанымын жақсарту мемлекеттiк органдар қызметтерiнiң басты мiндеттерi болуы тиiс.
      Мемлекет басшысы өзінің 2008 жылғы 6 ақпандағы "Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру - мемлекеттік саясаттың басты мақсаты" атты Қазақстан халқына Жолдауында Қазақстан Республикасының Үкіметі макроэкономикалық саясатының маңызды басымдықтарының бірі ретінде бәсекелестікті қорғау бойынша одан әрі жұмыстың айқындалғанын және елдегі кәсіпкерлік белсенділіктің өсуіне елеулі серпін беруі тиіс бәсекелестік туралы жаңа заңды қабылдаудың қажеттілігі белгіленгенін атап көрсетті.
      Өткен жылдары қабылданған монополияға қарсы заңнаманы жетілдіру жөніндегі дәйекті шаралар субъектілердің теріс монополистік мінез-құлқының алдын алуға ықпал етуге және жаңа компаниялардың және жұмыс істеп тұрған кәсіпорындар арасында салауатты бәсекелестіктің пайда болуына, қазақстандық экономиканың халықаралық қауымдастыққа жоспарлы ықпалдасуына ықпал ететін жағдай жасауға мүмкіндік берді.
      Халықаралық тәжірибе көрсеткендей, монополияға қарсы реттеу жүйесі экономиканың дамуы мен қайта құрылуынан қалмауы тиіс, әлемдік сауданың жаһандануын, экономикалық шекаралардың ашықтығын, сондай-ақ бизнес жүргізудің жаңа нысандарының пайда болуын ескеру қажет. Тез өзгеріп отырған әлеуметтік-экономикалық жағдайлар мен жаңа функционалдық қажеттіліктерге бейімделудің қажеттілігі негізінде монополияға қарсы заңнаманы одан әрі жетілдіру талап етіледі.
      Монополистік қызметке қарсы іс-қимыл мен бәсекелестікті қорғау процесінде монополияға қарсы орган экономикалық жағдай қалай өзгерсе, солайша бизнестің жаңа нысандарының пайда болуына, кәсіпкерлердің құқықтарын қорғауға жаңа талаптардың қойылуына қарай жаңа проблемалармен үнемі бетпе-бет келеді.
      Бәсекелестік туралы жаңа заңды әзірлеу тауар нарықтарында еркін бәсекелестіктің дамуы, бәсекелестікті шектеу мен нарыққа қатысушылардың ымыраласу фактілерін, экономика салаларын "жасырын" монополияландыруды болдырмаудың айқын тетіктерін анықтау, монополияға қарсы органның рөлі мен өкілеттіктерін күшейту, оның қызметінің тиімділігін арттыру үшін тартымды және айқын жағдай жасау қажеттілігінен туындайды.
      Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінің көпшілігі сол немесе өзге тауар нарығында қалыптасатын қоғамдық қатынастарды реттейді.
      Тауар нарықтарындағы бәсекелестікті дамыту дәрежесін бағалау, бәсекеге қабілеттілікті арттырудың маркетингтік стратегиясын, әлеуетті бәсекелестер үшін нарыққа "кіру"/"шығу" тосқауылдарының болуын (болмауын) және оларды еңсеру шараларын айқындау мақсатында оларға жүргізілген талдаулар бәсекелестік жеткіліксіз дамыған экономиканың салаларын анықтады.
      Осылайша, заңнамалық реттеу бәсекелестікке келеңсіз әсер ететін ережелерді жою мақсатында жетілдіру қажет экономиканың негізгі салалары.
      Қабылданатын нормативтік құқықтық актілер кәсіпкерлерге бизнесте жаңа мүмкіндіктер аша отырып, бәсекелестікті күшейтуге, экономикалық ресурстарды оңтайлы бөлу арқылы елдің экономикалық көрсеткіштерін жақсартуға, жоғары сапалы тауарлар мен қызметтерге төмен баға белгілеуге ықпал етуі тиіс.
      Нормативтік құқықтық актілерді монополияға қарсы заңнамаға сәйкес келтірудің маңызы зор, экономикалық қатынастарды реттеу құралы ретінде бәсекелестікті дамытпайынша, тауарлар мен қызметтерді тұтынушылардың жалпы экономикалық әл-ауқатын жақсарту мүмкін емес.

  5.3. Қазақстан Республикасының монополияға қарсы органның
институционалдық қайта құрылуын жүргiзу, қолданыстағы
монополияға қарсы заңнаманы бәсекелестiк құқықтың халықаралық
стандарттарына сәйкес келтiру

      Қолданыстағы монополияға қарсы заңнама монополияға қарсы нақты заңнама тексеруде монополияға қарсы органға сенiмдi рұқсат беру мен жеткiлiктi өкiлеттiктi ұсына алмайтын жағдайда. Монополияға қарсы органның жеке көзқарасы бойынша iстi қараудан бас тарту мүмкiндiгiнiң жоқтығы, кейбiр нормативтiк құқықтық актiлердiң шашыраңқы тұжырымдамасы бәсекелестiктiң жағдайына толығымен әсер етуi ықтимал iспен толтырылған үйлесiмде орындалмайтын орасан жұмыс көлемiн бередi.
      Монополияға қарсы орган мемлекеттiк билiктiң кәсiпкерлерi мен органдарының арасындағы, монополистер мен олардың тұтынушыларының арасындағы жеке дауларды, бәсекелестiктiң деңгейiн арттыра алмайтын және басқа ведомстволар үлкен тиiмдiлiкпен және нәтижелiлiгiмен орындалуы мүмкiн iс-әрекеттердi шешуге үлкен қаражат жұмсайды. Егер осы ұйымдастырушылық және заң проблемалары шешiлмейтiн болса, монополияға қарсы органға бәсекелестiктi шектеуге түйiндi проблемалар туындататын жағдайларда ден қоюдың тиiмдiлiгiн арттыру және мемлекеттiк реттеуден анықталған экономика салаларында туындаған заңнаманың талаптарын сақтауды қамтамасыз ету жөнiндегi мiндеттердi шешу қиынға соғатын болады.
      Монополияға қарсы органның тәуелсiздiгi туралы талаптар монополияға қарсы орган егер олар монополияға қарсы заңнаманы бұзатын болса, орталық және жергiлiктi мемлекеттiк органдарды бақылауы тиiс екендiгi фактiсiне негізделедi. Егер монополияға қарсы орган қандай да бiр жоғарыда аталған органдардың бағынысында болған жағдайда монополияға қарсы шараларды қолдану сайланбалы болады, бұл өз кезегiнде монополияға қарсы органның негiзгі мiндеттерiн бұрмалайды.
      Монополияға қарсы органның құқық қорғау органдарымен тең дәрежеде мемлекеттiк органдардың лауазымды адамдарының монополияға қарсы органға ақпарат бермеу не жалған ақпарат беру жауаптылығын қатайта отырып, мемлекеттiк органдардан ақпараттар алу құқығын заңнамалық деңгейде бекiту туралы мәселенi пысықтауды талап етедi.
      Мемлекеттiк органдардан мәртебесi мен тәуелсiздiгiн күшейту, штаттық санын объективтi түрде ұлғайту, материалдық базаны күшейту арқылы монополияға қарсы органның құрылымдық күшеюiн (институционалдық шара) жалғастыру қажет.
      Бұған қоса монополияға қарсы органның өкiлеттiгiн қайта бөлу үдерiсi қажет, бұл ретте тарифтiк реттеу функциялары мемлекеттiк билiктiң бiр немесе бiрнеше органдарға шығарылатын болады.
      Бұған қоса монополияға қарсы органға басқа мемлекеттiк органдарға тиесiлi емес қосымша функциялар, сондай-ақ монополияға қарсы органмен тарифтiк және тарифтiк емес реттеулерге қорғау шараларын енгізуге бағытталған мемлекеттi органдарды шешiмдерiн келiсу жөнiндегi функциялар берiлуi тиiс.

  5.4. Кәсiпкерлiктiң еркiндiлiгiн және тұтынушылардың
құқықтарын қорғаудың қоғамдық жүйесiн нығайту, бәсекелестiк
мәдениетiн көтеру, халықаралық ынтымақтастықты дамыту

      Қазақстан нарықтарын ашу, сауданы ырықтандыру, ел экономикасына үкiметтiң араласуын алып тастау немесе босбелбеулiк үдерiстерi iшкi нарықта халықаралық компаниялардың қызметтерiнен терiс салдарлардың пайда болуына тәуекелдiң артуымен ұласады, бәсекенi асыра пайдаланушылық мүмкiндiгi мен бұрмалануы бәсекелестiк саясатты жандандыру, заңнаманы нығайту, бәсекенi қорғау саласында екi және көп жақты ынтымақтастықты жақсарту және дамыту қажеттiгiнде негiзделген.
      Осыған байланысты, Қазақстан Еуропалық Одақ (ЕҚ), БҰҰ-ның сауда және даму мәселелерi жөнiндегі конференциясы (ЮНКТАД), Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы (ЭЫДҰ) сияқты халықаралық ұйымдармен ынтымақтастықта болуы қажет.

  5.5. Монополияға қарсы органның кадрлық әлеуетiнiң
тиiмдiлiгiн дамыту және жетiлдiру

      Монополияға қарсы органның кадрлық әлеуетiн дамыту үшiн оның қызметкерлерiн белсендi оқыту, монополияға қарсы құқық жөнiндегi бiлiктiлiгiн арттыру курстарынан өткiзу қажет. Таяу және алыс шет елдердiң монополияға қарсы ведомстволарымен тәжiрибе алмасу үшiн монополияға қарсы саясат мәселелерi жөнiнде мүмкiн болатын семинарлар, тренингтер жүргiзу қажет.
      Еңбек ресурстарын дайындау үшiн бiлiктiлiгi елдiң нақты экономикалық қажеттiлiгiне барабар мамандардың монополияға қарсы органға жоғары деңгейлi дайындықпен келуi үшiн қазақстандық жоғары оқу орындарында "Монополияға қарсы реттеу және бәсекелестiк саясат" пәнiн енгiзу туралы мәселенi қарау өте маңызды.
      Монополияға қарсы реттеу және бәсекелестiк саясат саласында жұмыс iстейтiн кадрлардың дамуына бағытталған негiзгi мемлекеттiк шаралар ретiнде:
      1) Қазақстанда бәсекелестiк саясатты жүзеге асыратын тиiстi сұраныстағы мамандықтар бойынша жоғарғы оқу орындарында жүйелiлiк оқытуды ұйымдастыру;
      2) менеджменттiң бiлiктiлiгiн арттыру, сондай-ақ қазiргi заманғы әдiстемелiк қабылдаулар мен қазiргi заманғы техникалық құралдарды, даму институттарының әлеуетiн пайдалана отырып интерактивтi режимде оқып үйретудi жүргiзу;
      3) жоғары оқу орындары мен жоғары оқу орындарынан кейiн оқып-үйрететiн, оның iшiнде шетелдерде қысқа мерзiмдi курстарды, семинарларды, жұмыс iстейтiн мамандардың бiлiктiлiгiн арттыруға арналған дөңгелек үстелдердi қамтитын кадрларды дайындаудың жүйесiн құруды;
      4) жоғары кәсiби кадрлар құрамын белсендi тарту және ұстап тұру және оның әлеуетiн дамытуды қамтамасыз етудi болжап отыр.

  5.6. Монополияға қарсы органның жұмысы қағидатының айқындығы
мен ашықтығын қамтамасыз ету

      Ескерту. 5.6-кіші бөлімге өзгерту енгізілді - ҚР Үкіметінің 2009.12.30 № 2305 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз) Қаулысымен.

      Бәсеке және монополияға қарсы заңнаманың ережелерi түсiндiрiле отырып, қалың оқырманға және iскер қоғамдастыққа арналған ақпараттық материалдарды дайындау және тарату бiрiншi кезектегi басымдықтары болуға тиiс. Бәсекелестiктi ынталандыру мен қорғауда және бұзушылықтарды анықтауда бәсекелестiк және монополияға қарсы заңдардың ережелерiнiң пайдалылығын жақсы түсiну азаматтар және iскер қоғамдастықтың монополияға қарсы органның белсендi әрiптес болуына мүмкiндiк бередi.
      Қазiргi уақытта өзектi заңдардың және заңға тәуелдi кесiмдер мәтiндерiнен, өз жұмыстары бағыттарының әр қайсысы бойынша оның қызметi туралы ақпараттардан тұратын монополияға қарсы органның өз интернет-ресурсын құру мәселесiн қарау қажет.
      Жеке меншiк интернет-ресурсы қалың жұртшылық үшiн монополияға қарсы органның қызметi туралы ақпараттың көзi болады.
      Сайтта жарияланатын материалдар бәсекенiң мақсаты мен пайдасының түсiндiрмесi қалың жұртшылыққа түсiнiктi, монополияға қарсы заңнаманың мазмұны қарапайым мазмұндалған, сондай-ақ монополияға қарсы органның жұмыс тәртiбiне және талаптарына түсiнiк беретiн материалдарды қамтуы тиiс.
      Интернет-ресурсында бәсекелестiктi қорғау және насихаттау үшiн мүмкiндiк беретiн монополияға қарсы орган жүргiзетiн жеке тауар нарықтарын талдау топтамаларын жариялау пайдалы жаңа кiрiспе болады.
      Монополияға қарсы орган:
      монополияға қарсы орган жүргiзетiн тексерудiң нәтижелерi;
      монополияға қарсы орган қызметтерiнiң қорытындылары туралы мерзiмдiк есептерi;
      халыққа бәсекелестiктiң артықшылықтарын түсiндiру;
      баспасөз парақтары және қызметкерлердiң сөйлеген сөздерi;
      монополияға қарсы заңнама және бәсекелестiк саясат мәселелерiне қатысты нормативтiк құқықтық кесiмдердi түсiндiру;
      монополияға қарсы органның аумақтық бөлiмшелерiнiң қызметтерi туралы ақпарат өз көрiнiсiн бұқаралық ақпараттар құралдарынан (бұдан әpі - БАҚ) және интернет-ресурстан тауып алуға тиiс.
      Осы ақпараттардың үнемi БАҚ-та және интернет-ресурста жарық көруi басқа мемлекеттiк органдарға, отандық және шетел компанияларына, тауар мен қызметтi тұтынушыларға монополияға қарсы органның құқық қолданудың нақты мәселелерiне деген көзқарасын жақсы түсiнуде, өз iс-әрекеттерiн соған сәйкес келтiруге мүмкiндiк бередi.
      Осыдан, жұмыстың айқын және ашық қағидаттарының артықшылығы мыналарға байланысты:
      қоғам және бизнес тарапынан назар аудару, сенiм бiлдiру және қолдау артады;
      монополияға қарсы заңнаманы бұзу саны қысқарады;
      бiлiктi кадрларды тарту қамтамасыз етiледi;
      сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасау үшiн мүмкiндiк төмендейдi;
      монополияға қарсы органның қызмет сапасы артады.

  6. Қажеттi ресурстар және оларды қаржыландыру көздерi

      Бағдарламаны қаржылық қамтамасыз ету республикалық бюджет қаражаты есебiнен жүзеге асырылады.
      Осы Бағдарламада көрсетiлген шараларды iске асыру үшiн республикалық бюджеттен 2007 жылы 117 млн. теңге бөлiнедi.
      Бұл ретте, республикалық бюджеттен қаржыландыру көлемi тиiстi жылдың бюджетiн қалыптастыру және нақтылау кезiнде белгiленген тәртiппен жыл сайын нақтыланып отырады.

  7. Бағдарламаны iске асырудан күтiлетiн нәтижелер

      Бағдарламаны iске асыру нәтижесiнде:
      Қазақстан Республикасының бiрқатар заңнамалық кесiмдерi әзiрленетiн және қабылданатын;
      монополияға қарсы органның тән емес функцияларын жүйелендiру және беру жөнiнде шаралар қолданылатын;
      жаңа компаниялардың экономика секторларына кiруi үшiн тартымды және ашық шарттарды құру мақсатында монополияға қарсы заңнама реформаланатын;
      iшкi бәсекелестiктi қарқындандыру жөнiнде шаралар кешенi әзiрленетiн болады;
      бәсекелестiк орта дамытылады және нарықты монополизациялауды болдырмайды;
      монополияға қарсы органның қызметiнiң сапасы көтерiледi;
      монополияға қарсы органның 150-гe жуық мамандарының бiлiктiлiгi арттырылады.

  8. Бағдарламаны iске асыру жөнiндегi iс-шаралар жоспары

       Ескерту. 8-бөлімге өзгерту енгізілді - ҚР Үкіметінің 2008.05.05 N 413, 2009.12.30 № 2305 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз) Қаулыларымен.

N

Іс-шараның
атауы

Аяқтау нысаны

Орындауға
жауапты

Орындау
мерзімі

Болжанатын
шығыстар
(мың
теңге)

Қаржыландыру
көздері

1

2

3

4

5

6

7

1

Дамыған елдер мен Қазақстанның бәсекелестiктi қорғау жөнiндегi заңнамасына салыстырмалы талдау жүргiзу

Қазақстан
Республикасының
Үкіметіне
ақпарат

ИСМ

2007
жылғы
10 шілде

Талап
етілмейді


2

Белгiлi бiр тауар нарығында үстем (монополиялық) жағдайға ие нарық субъектiлерiнiң бiрыңғай электрондық базасын құру және енгiзу туралы мәселенi пысықтау

РБК қарауына
ұсыныс енгізу

ИСМ

2007
жылғы
10 шілде

Талап
етілмейді


3

Нарыққа кiру және шығу тосқауылдарын және шоғырлану дәрежелерiн анықтау мақсатында тауар нарықтарына талдау жүргiзу

Қазақстан
Республикасының
Үкіметіне
ақпарат

ИСМ

2007
жылғы
10 шілде

117
млн.
теңге

2007
жылғы
республикалық
бюджет
қаражаты
есебінен

"Мемлекеттiк
органдар мен
монополияға
қарсы орган
арасында функциялар алмасу, сондай-ақ монополияға қарсы органға басқа да функциялар беру бөлiгiндегi бiрқатар заңнамалық кесiмдерге өзгерiстер енгiзу туралы" заңды әзiрлеу туралы ұсынысты Қазақстан Республикасы Yкiметi жанындағы
заң жобалау қызметi мәселелерi жөнiндегi ведомствоаралық комиссияның қарауына енгiзу

ВАК-тың
шешімі

БҚА

2008-
2009
жылдар

Талап
етілмейді


5

Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы хаттаманы мерзiмiнде орындамағаны үшiн өсiмақы есептеу тәртiбi бөлiгiнде "Қазақстан Республикасының Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы кодексiне өзгерiстер енгiзу туралы" заңды әзiрлеу туралы ұсынысты Қазақстан Республикасы Үкiметi жанындағы заң жобалау қызметi мәселелерi жөнiндегi ведомствоаралық комиссияның қарауына енгiзу

ВАК-тың
шешімі

БҚА

2008-
2009
жылдар

Талап
етілмейді


6

Мемлекеттiк органдармен адал бәсекелестiктi қолдау мақсатында тауар, оның iшiнде қаржы нарықтарының мониторингi жүйесiн ескере отырып, бәсекелестiк саясат мәселелерi жөнiнде өзара iс-әрекет тәртiбiн әзiрлеу

Бірлескен
бұйрық

БҚА
(жинақтау),
СА,
Қаржымині,
ЭМРМ,
ККМ,
ЭСЖҚҚКА
(келiсiм бойынша)

2008
жылғы
10 қаңтар

Талап
етілмейді


7

ДСҰ-ға кiрудi ескере отырып монополияға қарсы заңнаманы ДСҰ талаптарына кезең-кезеңiмен сәйкес келтiру жөнiндегi iс-шаралар жоспарын әзiрлеу

Бұйрық

БҚА

2007-
2009
жылдар

Талап
етілмейді


8

Монополияға қарсы органды институционалдық қайта құру туралы ұсынысты әкiмшiлiк реформа жүргiзу жөнiндегi жұмыс тобының қарауына енгiзу

Талдау жазбасы

ИСМ,
ЭБЖМ

2007
жылғы
наурыз

Талап
етілмейді


9

"Монополияға қарсы орган туралы" Қазақстан Республикасының Заң жобасын әзiрлеу туралы және заң жобалау жұмыстарының 2008 жылға арналған перспективалық жоспарына енгiзу туралы ұсынысты Қазақстан Республикасы Үкiметi жанындағы заң жобалау қызметi мәселелерi жөнiндегi ведомствоаралық комиссияның қарауына енгiзу

ВАК-тың
шешімі

БҚА
(жинақтау),
Әділетмині,
ЭБЖМ

2008
жыл

Талап
етілмейді


10

Монополияға қарсы органның интернет-ресурсын құру мәселесiн пысықтау

Қазақстан Республикасының Үкiметiне
ақпарат

ИСМ

2007
жылғы
10 шілде

Талап
етілмейді


11

Монополияға қарсы орган қызметкерлерiнiң бiлiктiлiгiн арттыру

Қазақстан Республикасының Үкiметiне
ақпарат

ИСМ

2007
жылғы
10 шілде

Талап
етілмейді


12

"Бәсеке және монополистiк қызметтi шектеу туралы" және "Жосықсыз бәсекелестiк туралы" заңдарын бiрiктiретiн (бiрiктiрiлген заң) Қазақстан Республикасының Заң жобасын әзiрлеу және оны заң жобалау жұмыстарының 2008 жылға арналған перспективалық
жоспарына енгiзу туралы ұсыныстарды Қазақстан Республикасы Yкiметi жанындағы заң жобалау қызметi мәселелерi жөнiндегi ведомствоаралық комиссияның қарауына енгiзу

ВАК-тың
шешімі

БҚА
(жинақтау),
Әділетмині

2008 жыл

Талап
етілмейді


13

Бәсекелестiктi арттыру жөнiндегi шараларды әзiрлеу мақсатында бәсекелестiк дамымаған экономиканың бiрiншi кезектегi салаларын айқындау

Қазақстан Республикасының Үкiметiне
ақпарат

ИСМ,
БҚА

2008-2009 жылдар, 10 қаңтарға және 10 шілдеге

Талап
етілмейді


14

"Бәсекелестік
туралы" Заңның
жобасын
Қазақстан
Республикасы
Парламентінің
Мәжілісіне
енгізу

Заң
жобасы

БҚА
(жинақ-
тау),
ТМРА,
ҚҚА,
АБА

2008
жылғы
қараша

Талап
етілмей-
ді


15

Бәсекелестікті
шектейтін ере-
желерді анық-
тау мен алып
тастау тұрғы-
сынан заңнама-
ға түгендеу
жүргізу

Қазақстан
Республи-
касының
Үкіметіне
ақпарат

БҚА
(жинақ-
тау),
Әділет-
мині,
ЭБЖМ

2009
жылғы
15 жел-
тоқсан

Талап
етілмей-
ді



Жиыны:




117 млн.
теңге
Республикалық
бюджет

Ескертпе: аббревиатуралардың толық жазылуы:
СА         - Қазақстан Республикасы Статистика агенттiгi;
ЭСЖҚҚКА    - Қазақстан Республикасы Экономикалық сыбайлас жемқорлық
             қылмысқа қарсы күрес агенттiгi (қаржы полициясы);
ИСМ        - Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда
             министрлiгi;
Қаржыминi  - Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгi;
ЭБЖМ       - Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттiк
             жоспарлау министрлiгi;
ЭМРМ       - Қазақстан Республикасы Энергетика және минералдық
             ресурстар министрлiгi;
ККМ        - Қазақстан Республикасы Көлiк және коммуникация
             министрлiгi;
Әдiлетминi - Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгi;
БҚА        - Қазақстан Республикасы Бәсекелестікті қорғау агенттігі
             (Монополияға қарсы агенттік);
ТМРА       - Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу
             агенттігі;
ҚҚА        - Қазақстан Республикасы Қаржы нарығы мен қаржы
             ұйымдарын реттеу және қадағалау агенттігі;
АБА        - Қазақстан Республикасы Ақпараттандыру және байланыс
             агенттігі.
       Ескерту. Ескертпеге өзгерту енгізілді - ҚР Үкіметінің 2008.05.05 N 413 Қаулысымен.

Об утверждении Программы развития и защиты конкуренции в Республике Казахстан на 2007-2009 годы

Постановление Правительства Республики Казахстан от 29 декабря 2006 года N 1308

      Правительство Республики Казахстан  ПОСТАНОВЛЯЕТ :

      1. Утвердить прилагаемую Программу развития и защиты конкуренции в Республике Казахстан на 2007-2009 годы (далее - Программа).

      2. Центральным исполнительным органам Республики Казахстан и иным организациям обеспечить своевременное исполнение мероприятий, предусмотренных Программой и ежегодно, к 30 июня и 30 декабря представлять в Агентство Республики Казахстан по защите конкуренции (Антимонопольное агентство) информацию по их исполнению.
       Сноска. Пункт 2 с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 05.05.2008  N 413 .

      3. Агентству Республики Казахстан по защите конкуренции (Антимонопольному агентству) ежегодно, к 10 июля и 10 января представлять в Правительство Республики Казахстан и Министерство экономики и бюджетного планирования Республики Казахстан сводную информацию о ходе выполнения Программы.
       Сноска. Пункт 3 с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 05.05.2008  N 413 .

      4. Контроль за исполнением настоящего постановления возложить на Заместителя Премьер-Министра Республики Казахстан Масимова К.К.

      5. Настоящее постановление вводится в действие со дня подписания.

       Исполняющий обязанности
      Премьер-Министра
      Республики Казахстан

Утверждена         
постановлением Правительства
Республики Казахстан   
от 29 декабря 2006 год N 1308

  Программа
развития и защиты конкуренции
в Республике Казахстан на 2007-2009 годы

Содержание

1.  Паспорт Программы
2.  Введение
3.  Анализ современного состояния и проблемы развития
   конкуренции в Казахстане
4.  Цель и задачи Программы
5.  Основные направления и механизм реализации Программы
5.1. Предотвращение монополистического поведения
     субъектов и антиконкурентных действий
     государственных органов
5.2. Создание конкурентной среды во всех отраслях экономики
5.3. Проведение институциональных преобразований
     антимонопольного органа Республики Казахстан,
     приведение действующего антимонопольного
     законодательства в соответствие с международными
     стандартами конкурентного права
5.4. Укрепление общественной системы защиты
     свободы предпринимательства и прав потребителей,
     повышение конкурентной культуры,
     развитие международного сотрудничества
5.5. Развитие и повышение эффективности кадрового
     потенциала антимонопольного органа
5.6. Обеспечение прозрачности и открытого принципа работы
     антимонопольного органа
6.  Необходимые ресурсы и источники финансирования
7.  Ожидаемые результаты от реализации Программы
8.  План мероприятий по реализации Программы

  1. Паспорт Программы

Наименование       Программа развития и защиты конкуренции
Программы          в Республике Казахстан на 2007-2009 годы

Основание          1.  Послание Президента Республики
для                Казахстан народу Казахстана
разработки         от 1 марта 2006 года "Стратегия вхождения        
Программы          Казахстана в число 50-ти наиболее
                   конкурентоспособных стран мира"
                   2. Программа Правительства Республики
                   Казахстан на 2006-2008 годы,
                   утвержденная  Указом Президента
                   Республики Казахстан от 30 марта 2006 года N 80
                   3.  Постановление Правительства Республики
                   Казахстан от 31 марта 2006 года N 222 "О
                   Сетевом графике исполнения
                   Общенационального плана мероприятий
                   по реализации Послания Президента
                   Республики Казахстан народу Казахстана от
                   1 марта 2006 года

Разработчик        Министерство индустрии и торговли
Программы          Республики Казахстан

Цель               Развитие свободной конкуренции путем создания
Программы          благоприятных условий, направленных на
                   эффективное функционирование рынка товаров
                   (работ, услуг)

Задачи             Создание конкурентной среды во всех отраслях
Программы          экономики; предотвращение монополистического
                   поведения субъектов и антиконкурентных
                   действий государственных органов; проведение
                   институциональных преобразований
                   антимонопольного органа Республики Казахстан,
                   приведение действующего антимонопольного
                   законодательства в соответствие с
                   международными стандартами конкурентного
                   права; укрепление общественной системы защиты
                   свободы предпринимательства и прав потребителей,
                   повышение конкурентной культуры; развитие и
                   повышение эффективности кадрового потенциала
                   антимонопольного органа; обеспечение прозрачности
                   и открытого принципа работы антимонопольного органа

Сроки              2007-2009 годы
реализации
Программы

Необходимые        117 млн. тенге за счет средств республиканского
ресурсы            бюджета 2007 года
и источники
финансирования
Программы

Ожидаемые          В результате реализации программы: будут
результаты         разработаны и приняты ряд законодательных
от реализации      актов Республики Казахстан; будут приняты
Программы          меры по систематизации и передаче
                   несвойственных функций антимонопольного
                   органа;
                   будет реформировано антимонопольное
                   законодательство с целью создания
                   привлекательных и прозрачных условий для
                   вхождения в сектора экономики новых компаний;
                   будет выработан комплекс мер по интенсификации
                   внутренней конкуренции;
                   произойдет развитие конкурентной среды и
                   предотвращение монополизации рынка;
                   повысится качество услуг антимонопольного органа;
                   повысят квалификацию около 150
                   специалистов антимонопольного органа.

  2. Введение

      Основанием для разработки Программы развития и защиты конкуренции в Республике Казахстан на 2007-2009 годы (далее - Программа) является Послание Президента Республики Казахстан народу Казахстана от 1 марта 2006 года " Стратегия вхождения Казахстана в число 50-ти наиболее конкурентоспособных стран мира",  Программа Правительства Республики Казахстан на 2006-2008 годы, утвержденная Указом Президента Республики Казахстан от 30 марта 2006 года N 80,  План мероприятий по реализации Сетевого графика исполнения мероприятий Общенационального плана по реализации Послания Президента Республики Казахстан народу Казахстана от 1 марта 2006 года "Стратегия вхождения Казахстана в число 50-ти наиболее конкурентоспособных стран мира" и Программы Правительства Республики Казахстан на 2006-2008 годы (пункт 94), а также протокол совещания у Премьер-Министра Республики Казахстан Ахметова Д.К. от 25 апреля 2006 года N 8 "Об итогах социально-экономического развития Республики Казахстан за первый квартал 2006 года" (пункт 1.5.3).
      Эффективная рыночная конкуренция рассматривается в современной экономической доктрине и политических концепциях государственного развития большинства стран мира как основа успешно развивающейся экономики. Защита конкуренции и пресечение антиконкурентных действий находятся в центре государственной экономической политики и получают надлежащее правовое оформление.
      Рыночная конкуренция, как внутренняя, так и глобальная, является важным фактором достижения эффективности рынков и, следовательно, производительности труда. В таких условиях эффективно развиваются компании, производящие товары (работы, услуги), пользующиеся спросом на рынке. Для обеспечения выгодной среды для обмена товаров, должны существовать минимальные преграды со стороны государства.
      С момента приобретения независимости и перехода на рыночные отношения политика Республики Казахстан в сфере конкуренции играет одну из главных ролей в реформировании системы государственного регулирования, поскольку система государственного управления диктует качество экономических и социальных норм и обуславливает применение законов, в том числе защищающих конкуренцию.
      В Казахстане с первых шагов независимости государственная поддержка и защита добросовестной конкуренции были отнесены к приоритетным направлениям рыночной трансформации экономики.
      Конституцией Республики Казахстан предусмотрено, что каждый имеет право на свободу предпринимательской деятельности, свободное использование своего имущества для любой законной предпринимательской деятельности. Монополистическая деятельность регулируется и ограничивается законом. Недобросовестная конкуренция запрещается.
      Система антимонопольного регулирования совершенствуется параллельно с развитием и преобразованием экономики. Улучшаются законодательная и институциональная основы антимонопольной политики, повышаются знания и подготовленность сотрудников антимонопольного органа.
      Разработка настоящей Программы вызвана необходимостью создания привлекательных и прозрачных условий для развития свободной конкуренции на товарных рынках, усиления роли антимонопольного органа в государственном регулировании экономики страны, повышения эффективности его деятельности, разъяснения общественности его роли и полномочий, а также совершенствования законодательной базы.

  3. Анализ современного состояния и
проблемы развития конкуренции в Казахстане

      Сноска. Раздел 3 с изменениями, внесенными постановлениями Правительства РК от 05.05.2008 N 413; от 30.12.2009 № 2305 (порядок введения в действие см. п. 2).

      В настоящее время эффективная конкуренция на рынках развивается в большинстве отраслей не сама по себе, а благодаря целенаправленной государственной политике. Эффективное проведение конкурентной политики предполагает разработку специального законодательства в этой области, совершенствование институциональных структур и правоприменительной практики.
      Политика содействия конкуренции и антимонопольное регулирование экономических процессов вошли в число приоритетных направлений экономического развития Казахстана. Защита и пропаганда конкуренции невозможны, если общество недостаточно осведомлено о ее преимуществах и тех выгодах, которые в ней заключаются.
      В последние годы факты концентрации экономической власти и формирование крупных вертикально интегрированных структур, а также согласованных действий компаний на рынке, недобросовестной конкуренции и извлечение монопольных выгод стали носить устойчивый характер. Это обусловлено, как нарастанием конкурентной борьбы, так и отсутствием у субъектов рыночных отношений знаний в этой сфере.
      Пропаганда конкуренции и распространение знаний, способствующих созданию равных условий для всех участников рынка и формирование общественного сознания в пользу развития рыночных сил - важнейшие элементы антимонопольной политики, основная цель которых обеспечить равные правовые возможности на конкурентном поле всем субъектам рынка.
      Если государство ставит перед собой цель стать полноценным партнером в мировой экономике, необходимо, в первую очередь, развивать конкурентоспособность национальной продукции. Без современной антимонопольной системы данную задачу решить практически невозможно.
      Президентом Республики Казахстан Назарбаевым Н.А. в последних выступлениях поставлена задача по вхождению Казахстана в число пятидесяти конкурентоспособных стран мира. Одним из приоритетов в данной деятельности отмечено развитие конкуренции, как основного двигателя рыночной экономики; поставлены задачи по совершенствованию антимонопольного законодательства, которое должно отвечать требованиям международного конкурентного права.
      Для развития внутренней конкуренции республики, необходимы не только усиление антимонопольного законодательства и инструментов его применения, но и сильный антимонопольный орган.
      В настоящее время в республике таким органом является Агентство Республики Казахстан по защите конкуренции (Антимонопольное агентство), задачей которого является развитие конкуренции на товарных рынках республики посредством:
      пресечения недобросовестной конкуренции;
      контроля за антиконкурентными действиями;
      контроля за недопущением злоупотребления доминирующим (монопольным) положением на товарном рынке;
      контроля за недопущением установления монополистом монопольно высоких или низких цен;
      контроля за экономической концентрацией.
      Антимонопольный орган создан по поручению Главы государства в конце 2004 года в результате разделения функции по тарифному регулированию естественной монополии от функции по защите конкуренции. Вновь, как и при первоначальном создании антимонопольных органов республики, функция по защите конкуренции институционально стала независимой от тарифного регулирования естественной монополии, что соответствует международным стандартам. Данное разделение и независимость антимонопольного органа от тарифного регулирования характерно для большинства развитых стран мира. Более того, одной из основных функций антимонопольных органов зарубежных стран является контроль за деятельностью тарифного и отраслевого регуляторов с целью недопущения последними своими действиями ограничения конкуренции и утверждения монополистам необоснованного тарифа.
      Так, за 9 месяцев 2006 года антимонопольным органом проведено 36 анализов товарных рынков, по результатам которых выявлены экономические, организационные и административные ограничения, неразвитость рыночной инфраструктуры, экологические ограничения.
      По результатам проведенных анализов вносятся соответствующие изменения и дополнения в Государственный реестр субъектов рынка, занимающих доминирующее (монопольное) положение на соответствующем товарном рынке (далее - Реестр), в республиканском разделе которого по состоянию на 1 октября 2006 года состоит 61 субъект рынка, в том числе:
      топливно-энергетический комплекс - 12; сельское хозяйство и промышленность - 3; транспорт и связь - 26; государственные предприятия - 13; государственное учреждение - 1 и иные отрасли - 6.
      В местных разделах Реестра находится 821 субъект рынка, в том числе:
      топливно-энергетический комплекс - 235; сельское хозяйство и промышленность - 140; транспорт и связь - 106; государственные предприятия - 171; иные отрасли - 169.
      Антиконкурентные действия, осуществляемые компаниями и государственными органами, оказывают негативное влияние на экономическое развитие, приводя к нарушению функционирования рыночных механизмов.
      В целях предупреждения и пересечения подобных действий некоторые государства осуществляют правовое регулирование на базе специально принятых законов в рамках антимонопольной политики.
      Закон Республики Казахстан "О конкуренции и ограничении монополистической деятельности" (далее - Закон) вводит особый запрет на акты, действия и соглашения государственных органов, приводящие к недопущению или устранению конкуренции. Указанный запрет распространяется на все без исключения государственные органы Республики Казахстан, органы местного самоуправления, иные наделенные функциями или правами указанных органов власти органы и организации, кроме органов представительной власти.
      Действия и решения указанных органов запрещены законом и являются антиконкурентными действиями государственных органов, если они ограничивают самостоятельность хозяйствующих субъектов или создают дискриминационные условия деятельности отдельных хозяйствующих субъектов, и одновременно имеют либо могут иметь своим результатом недопущение, ограничение, устранение конкуренции и ущемление интересов хозяйствующих субъектов.
      Закон также запрещает участие государственных органов в соглашениях или скоординированных действиях между собой либо между ними и хозяйствующим субъектом, в результате которых имеются или могут иметь место недопущение, ограничение или устранение конкуренции. В Законе имеется конкретное указание на соглашения, которые могут влиять на цены, приводить к разделу рынков, или ограничению доступа на рынок, или устранению с него конкурентов, но список не является исчерпывающим.
      Запрещение государственным органам принимать акты и совершать действия, направленные на ограничение конкуренции, включено в антимонопольное законодательство практически всех развитых стран.
      Имеют место случаи, когда отраслевые государственные органы с целью развития регулируемых отраслей, не прогнозируют возможное ограничение конкуренции издаваемыми ими актами, тем самым, ограничивая конкуренцию в развиваемых отраслях.
      Вместе с тем, традиционным и широко используемым средством защиты национальной промышленности от иностранной конкуренции со стороны государственных органов являются импортные тарифы, что приводит к искажению условий конкуренции на рынке. Наряду с таможенно-тарифными мерами используются нетарифные меры защиты, связанные с выдачей государственными органами всевозможных разрешений заинтересованным компаниям, что создает условия неравной конкуренции.
      Одним из способов нетарифной защиты являются импортные квоты - количественное ограничение импорта. При введении квот государство выдает ограниченное число лицензий, разрешающих ввоз, и запрещает нелицензированный импорт. В настоящее время правила Всемирной Торговой Организации (далее - ВТО) запрещают применение импортных квот, за исключением особо оговоренных случаев.
      Негативными последствиями применения импортных квот являются: ограничение импорта, возникновение товарного дефицита, и, как следствие, повышение цен на рынке, особенно когда конкурирующая отечественная отрасль не способна самостоятельно удовлетворить имеющийся спрос.
      В последние годы широкое применение получили такие нетарифные способы защиты рынка, как антидемпинговые и компенсационные меры. Согласно результатам экономического анализа, проведенного зарубежными экспертами, антидемпинговые и компенсационные меры, даже в случае реально существующих демпинга и субсидий, приводят к экономическим потерям не только в экспортирующих странах, но и стране, вводящей эти меры.
      Протекционистская политика в Республике Казахстан является частью внешнеторговой политики и реализуется соответствующими государственными органами. Антимонопольный орган не имеет возможности вмешиваться в проведение этой политики, и поэтому она часто отражает интересы лишь определенной части общества и нарушает условия нормальной конкуренции на внутреннем и международном рынках.
      Другой группой действий государственных органов, нарушающих конкуренцию, являются внутренние действия, не связанные напрямую с иностранной конкуренцией. Они могут реализовываться в форме бюджетных субсидий, мер промышленной или научно-технической политики, поддержки отдельных отраслей, регионов, производств, создания льготных, или наоборот, дискриминационных условий деятельности для отдельных предприятий. Внутренние действия, также как и внешние, имеют общий и селективный характер.
      В отличие от внешних мер, регулируемых правилами ВТО, внутренние ограничительные меры остаются прерогативой государства.
      В большинстве стран мира правительства прибегают к поддержке определенных отраслей экономики, в первую очередь, сельского хозяйства. Часто пользуются правительственной поддержкой оборонный комплекс, научно-технические разработки. Законодательство многих стран вполне обоснованно допускает государственную поддержку защиты окружающей среды, исследовательских разработок, развития новых отраслей экономики, реструктуризацию кризисных отраслей.
      Имеют место случаи, когда государственные органы неоправданно ограничивают конкуренцию на внутреннем рынке. Меры общего характера предпринимаются здесь главным образом в рамках промышленной или научно-технической политики, когда сами правительства выбирают отрасли или производства, достойные государственной поддержки, и оказывают им всяческое содействие.
      Более опасными для конкуренции являются внутренние действия государственных органов, носящие селективный характер. Органы государственной власти могут наносить серьезный ущерб конкуренции, создавая для определенных предприятий различные барьеры доступа на рынок, дискриминационные или, наоборот, льготные условия деятельности компаний, предоставляя необоснованные эксклюзивные права или поддерживая неэффективные предприятия.
      В соответствии с действующим антимонопольным законодательством, запрещенными действиями субъектов, занимающих доминирующее (монопольное) положение на рынке, являются:
      антиконкурентные соглашения (согласованные действия) - любые договорные отношения сторон, направленные на ограничение или устранение конкуренции, получение необоснованных преимуществ в предпринимательской деятельности;
      установление (поддержание) согласованных цен либо других условий приобретения или реализации товаров;
      искажение итогов торгов в результате повышения, снижения или поддержания цен либо иных соглашений между участниками торгов;
      раздел товарных рынков по территориальному признаку, ассортименту товаров, объему их реализации или приобретения, по кругу продавцов или покупателей либо по другим признакам;
      необоснованного ограничения производства либо реализации товаров, включая квотирование;
      необоснованного отказа от заключения договоров с определенными продавцами либо покупателями;
      ограничения доступа на товарный рынок или устранения с него других субъектов рынка в качестве продавцов определенных товаров или их покупателей;
      применения дискриминирующих условий к равнозначным договорам с другими субъектами;
      заключения договоров при условии принятия контрагентами дополнительных обязательств, которые по своему содержанию или согласно обычаям делового оборота не касаются предмета этих договоров (необоснованных требований передачи финансовых средств и иного имущества, имущественных прав и других).
      Кроме того, запрещаются и признаются недействительными действия субъекта рынка, занимающего доминирующее (монопольное) положение, ограничивающие доступ на соответствующий товарный рынок либо ограничивающие, устраняющие конкуренцию и (или) ущемляющие законные интересы потребителей (злоупотребление доминирующим (монопольным) положением), в том числе такие действия, как:
      установление монопольно высоких (низких) цен;
      применение разных цен либо разных условий к равнозначным соглашениям с субъектами без объективно оправданных на то причин;
      установление ограничений на перепродажу купленных у него товаров по территориальному признаку, кругу покупателей, условиям покупки, а также количеству, цене;
      обусловливание либо навязывание заключения соглашения путем принятия субъектом рынка дополнительных обязательств, которые по своему содержанию или согласно обычаям делового оборота не касаются предмета этих соглашений;
      необоснованный отказ от заключения договора с отдельными покупателями при наличии возможности производства или реализации соответствующего товара;
      обусловливание поставки товаров принятием ограничений при покупке товаров, произведенных либо реализуемых конкурентами;
      необоснованное сокращение объемов производства или прекращение производства товаров, на которые имеются спрос или заказы потребителей, при наличии возможности их производства или поставки;
      нарушение установленного нормативными правовыми актами порядка ценообразования.
      В целях предотвращения возможного злоупотребления субъектами рынка своим доминирующим положением или ограничения конкуренции антимонопольный орган осуществляет государственный контроль за экономической концентрацией, выражающийся в предварительном получении согласия антимонопольного органа на осуществление следующих сделок:
      1) создание субъекта рынка, доля которого на соответствующем товарном рынке будет превышать 35 процентов;
      2) реорганизация (слияние, присоединение, преобразование) субъекта рынка, занимающего доминирующее (монопольное) положение на соответствующем товарном рынке;
      3) приобретение лицом (группой лиц) голосующих акций (долей участия, паев) в уставном капитале субъекта рынка, при котором такое лицо (группа лиц) получает право распоряжаться 25 и более процентами указанных акций, если до приобретения такое лицо не распоряжалось акциями данного субъекта рынка или распоряжалось менее чем 25 процентами голосующих акций в уставном капитале указанного субъекта рынка;
      4) получение в собственность, владение и пользование субъектом рынка основных производственных средств или нематериальных активов другого субъекта рынка, если балансовая стоимость имущества, составляющего предмет сделки, превышает 10 процентов балансовой стоимости основных производственных средств и нематериальных активов субъекта рынка, отчуждающего или передающего имущества;
      5) приобретение субъектом рынка прав в результате одной или нескольких сделок (на основании договора о доверительном управлении, договора о совместной деятельности, договора поручения) или иным способом прав, позволяющих определять условия ведения субъектом рынка его предпринимательской деятельности либо осуществлять функции его исполнительного органа;
      6) участие одних и тех же физических лиц в исполнительных органах, советах директоров (наблюдательных советах) 2 и более субъектов.
      При этом, экономическая концентрация, совершенная без разрешения антимонопольного органа может быть признана судом недействительной по иску антимонопольного органа. В соответствии с Законом антимонопольный орган в целях выявления субъектов рынка, занимающих доминирующее (монопольное) положение на соответствующих товарных рынках, а также изучения состояния товарного рынка, уровня конкуренции на нем и разработки мер по предупреждению, ограничению и пресечению монополистической деятельности обязан проводить анализ товарных рынков. Также, он ежегодно не позднее 1 июня обязан направлять Правительству Республики Казахстан годовой отчет о состоянии конкуренции на отдельных товарных рынках и мерах, принимаемых по ограничению монополистической деятельности.
      Согласно новой редакции Закона доминирующим (монопольным) признается положение субъекта рынка, доля которого на соответствующем товарном рынке составляет тридцать пять и более процентов.
      Также доминирующим (монопольным) признается положение каждого из нескольких субъектов рынка, если:
      1) совокупная доля не более чем трех субъектов рынка, которым принадлежат наибольшие доли на соответствующем товарном рынке, составляет пятьдесят и более процентов;
      2) совокупная доля не более чем четырех субъектов рынка, которым принадлежат наибольшие доли на соответствующем товарном рынке, составляет семьдесят и более процентов.
      Однако не может быть признано доминирующим (монопольным) положение субъекта рынка, доля которого на соответствующем товарном рынке не превышает пятнадцати процентов.
      Свод данных анализа деятельности субъектов ведется вручную с помощью обычных пользовательских пакетов. Накопление и хранение данных происходит на бумажных носителях с последующей передачей в архив. Для ретроспективного анализа динамики изменения тарифов приходится повторно запрашивать информацию. Большой объем бумажной работы ограничивает возможность антимонопольного органа всесторонне рассмотреть представленные материалы и, самое главное, оценить возможность влияния принятых решений на состояние самого субъекта и его потребителей.
      Кроме того, согласно действующему антимонопольному законодательству субъекты рынка обязаны представлять ежемесячно в антимонопольный орган отчет о финансово-хозяйственной деятельности, ежемесячно - сведения о продаже и передаче в управление акций (долей, паев) предприятия и информацию по монопольным видам продукции: объемы производства, отпускные цены и доходность производства.
      Данная информация также представляется на бумажных носителях, с последующей передачей в архив. Также следует отметить, что согласно Закону антимонопольный орган осуществляет государственный контроль за созданием, реорганизацией, ликвидацией субъектов рынка и их объединений, приобретением акций (долей, паев).
      В настоящее время все еще остается ряд нерешенных вопросов в области развития конкуренции, ввиду наличия как институциональных, так и системных проблем в антимонопольной политике.
      Институциональная слабость антимонопольного органа приводит к концентрации деятельности этого органа на второстепенных вопросах контроля за ценами, не позволяя сосредоточиться на основных вопросах создания конкурентной среды посредством ликвидации или реорганизации существующих монополий и их монопольной власти. Так, сегодня антимонопольный орган вместо активизации своей деятельности на исполнении своей надзорной функций, работы над недопущением и пресечением ограничения конкуренции, вынужден рассматривать индивидуальные жалобы потребителей.
      Кроме того, существует ряд организационных и юридических проблем, которые снижают способность антимонопольного органа эффективно контролировать соблюдение требований антимонопольного законодательства и защищать и пропагандировать конкуренцию, как в отношении реформы государственного регулирования, так и в экономике в целом. Главной из организационных проблем является слишком широкий спектр функций антимонопольного органа. Миссия антимонопольного органа должна сместиться от широко определенной ответственности за создание и регулирование рыночной деятельности в сторону четкой сосредоточенности на создании и защите конкуренции.
      Согласно Закону к полномочиям антимонопольного органа отнесено осуществление мониторинга ценообразования субъектов рынка, занимающих доминирующее (монопольное) положение на соответствующем товарном рынке, и введение фиксированных цен субъектам рынка, допустившим нарушения Закона.
      Кроме того, принимаются нормативные правовые акты, поручающие антимонопольному органу, в целях стабилизации цен на важнейшие продовольственные товары, нефтепродукты и многое другое вести мониторинга цен, анализировать изменения цен на важнейшие продовольственные товары. Подобные функции государства не потеряли своей важности, но они должны осуществляться другими органами.
      Задачи антимонопольного органа в настоящий момент слишком широки и разнообразны по своей природе: никакой отдельный орган не в состоянии уделять достаточное внимание контролю, обеспечению соблюдения законодательства, информационно-образовательной работе с населением и разработке политики по каждому из этих направлений работы. Различные задачи требуют различных видов анализа и различных источников информации, требуют сотрудничества с различными группами государственных органов, фирм, граждан.
      Вместе с тем, исходя из мирового опыта, антимонопольный орган должен быть независимым органом в высшей иерархии органов исполнительной власти. Как показывает проведенный анализ, в большинстве стран антимонопольные органы являются самостоятельными, независимыми коллегиальными органами, председатель и заместители которых обладают статусом независимости ни от одного государственного органа, и назначаются на определенный срок.
      Республика Казахстан активно сотрудничает с международными организациями и зарубежными ведомствами в области антимонопольной политики, борьбы с недобросовестной конкуренцией.
      Международная деятельность направлена на содействие интеграции экономики Казахстана в мировое экономическое пространство; участие в процессе формирования концепции общего европейского экономического пространства; защиту казахстанских интересов посредством участия в профильных международных организациях и внедрение в практику передового зарубежного опыта, повышение квалификации специалистов антимонопольных органов Казахстана.
      В настоящий момент антимонопольный орган Республики Казахстан является активным членом переговоров в рамках создания Единого Экономического Пространства (далее - ЕЭП), идея создания которого получила официальное закрепление в озвученном 23 февраля 2003 года совместном заявлении Президентов России, Казахстана, Украины и Белоруссии: Стороны учредили совместную Группу высокого уровня и утвердили ее мандат. Итогом ее работы стало  Соглашение о формировании ЕЭП, которое было подписано 19 сентября 2003 года в г. Ялта.
      Целью формирования ЕЭП является создание условий для стабильного и эффективного развития экономик государств-участников и повышения уровня жизни населения. В данных рамках антимонопольный орган ответственен за разработку, согласование и вступление в силу Соглашения об основных принципах осуществления конкурентной политики в государствах-участниках Соглашения о формировании ЕЭП и Соглашения о единых правилах в области конкуренции.
      Проекты данных соглашений являются фундаментальной основой для дальнейшего сотрудничества в продвижении единой конкурентной политики.
      Также антимонопольный орган Казахстана является активным участником Евразийского экономического сообщества.
      Без дееспособного специального механизма международного сотрудничества эффективная конкурентная политика становится невозможной, поскольку значительное отрицательное влияние на внутреннюю конкуренцию могут иметь именно те действия, которые осуществляются за пределами соответствующих стран транснациональными компаниями и их объединениями.
      Именно таким механизмом и стал многосторонний  Договор о проведении согласованной антимонопольной политики, подписанный 24 декабря 1993 года в г. Ашхабаде. В рамках данного Договора образован Межгосударственный совет по антимонопольной политике (МСАП) стран - участниц СНГ, основными задачами которого является координация общей деятельности сторон по созданию правовых основ предупреждения ограничений и прекращения монополистической деятельности и недобросовестной конкуренции на территории стран СНГ, содействие в разработке и усовершенствовании национального законодательства по вопросам конкуренции и содействие сторонам в обмене нормативно-правовой, методической и другой информацией в области антимонопольной политики и конкуренции.
      Участие Казахстана в работе международных организаций, которые занимаются вопросами развития конкуренции, имеет важное значение, поскольку без усиления роли конкурентной политики, как средства регулирования экономических отношений не только внутри отдельных стран, но и на межгосударственном уровне, не представляются возможными повышение эффективности экономики, успешное развитие международной торговли и улучшение общего экономического благосостояния потребителей товаров и услуг.
      Глобализация экономических связей, происходящая в результате стремительного развития международной торговли, иностранного инвестирования, крупных транснациональных слияний и расширения деятельности транснациональных корпораций (далее - ТНК) неизбежно приводит к тому, что и конкуренция предприятий приобретает все более международный характер, во многом обусловленный степенью рыночной концентрации.
      Усиление международной конкуренции играет для национальных рынков двоякую роль. С одной стороны, открытие национальных рынков для иностранных компаний, среди которых значительное место принадлежит ТНК, заставляет компании рационализировать свою структуру и производство, совершенствовать управленческие стратегии и планирование, активнее использовать передовые технологии. Открытие доступа в национальную экономику для иностранных компаний в целом улучшает условия конкуренции (или создает потенциальные условия для конкуренции) на этих рынках, что оказывает благоприятное воздействие на экономику: расширяет круг продавцов, увеличивается ассортимент, в результате конкуренции снижаются цены. Деятельность ТНК на национальных рынках часто положительно влияет на конкуренцию и экономику. Стремясь занять свое место на рынке, местные компании повышают конкурентоспособность своей продукции в отраслях, где имеются конкурентные преимущества.
      Сегодня, компетентность в сфере конкурентного законодательства требует серьезного знания традиционных экономических теорий о конкуренции, монополии, монопольной конкуренции и олигополии, равно как и понимание более новых теорий информации, теорий игр конкурентных рынков. Эти теории служат исходным пунктом для анализа соответствующей политики в данной области.
      Важно также отметить, что частые реорганизации антимонопольного органа приводят к утечке кадров и дефициту квалифицированных специалистов.
      Образование и профессиональная подготовка сотрудников антимонопольного органа должна соответствовать уровню мировых стандартов.
      Действующим законодательством о частном предпринимательстве право запрашивать и получать необходимую информацию, в том числе составляющую коммерческую тайну, как от субъекта частного предпринимательства, так и от государственных органов, обладающих этой информацией, имеют только правоохранительные органы.
      Вместе с тем, практика показывает, что в связи с экономическим развитием практически во всех отраслях нарушения в области антимонопольного законодательства имеют существенное воздействие на экономическое развитие государства, кроме того, ущерб, причиненный такими нарушениями другим субъектам рынка порой достигает огромных размеров.
      Пресечение данных правонарушений невозможно без информационного содействия других государственных органов.
      Информация, имеющаяся в распоряжении других государственных органов, включая государственный орган по статистике, министерства, налоговые и правоохранительные органы, не всегда предоставляется в антимонопольный орган. При этом, данная информация необходима антимонопольному органу для проведения расследований и анализов товарных рынков. Получение и передача информации о конкретном субъекте рынка всеми государственными органами осложняется отсутствием четких правовых норм в отношении конфиденциальности деловой информации. Многие государственные органы и их должностные лица несут определенную законами Республики Казахстан ответственность, согласно общему требованию о компенсации убытков, нанесенных незаконным разглашением конфиденциальной информации (коммерческой тайны), и конкретных правовых норм в отношении того, что является достаточной защитой такой информации, положение закона об ответственности за разглашение препятствуют обмену информацией. Эта проблема существует давно и должна быть решена принятием необходимых изменений в соответствующие законодательные акты Республики Казахстан.
      Приоритет также должен быть отдан повышению доступности письменных решений антимонопольного органа и стремлению добиться, чтобы официальные извещения и информация содержали не только данные о самом факте конкретных действий или принятого решения, но и четкое разъяснение причин, стоящих за ними. Это позволит общественности сформировать правильное понимание подхода антимонопольного органа к трактовке и применению  Закона Республики Казахстан "О конкуренции и ограничении монополистической деятельности".
      Более того, прозрачность требуется для того, чтобы уверить общественность и деловое сообщество в качестве анализа, проводимого антимонопольным органом и адекватности мотивов его деятельности. В противном случае, решения могут казаться случайными, или намеки о ненадлежащих мотивах конкретных действий антимонопольного органа могут выглядеть достоверными, создавая атмосферу неуверенности и недоверия, что не способствует привлечению инвестиций и увеличению экономического роста.
      Несмотря на то, что информационно-образовательная работа с населением и защита конкуренции обычно рассматриваются как раздельные функции, они тесно связаны, и эффективная защита и пропаганда конкуренции невозможна там, где нет всеобщего понимания, целей и выгод конкуренции. Хотя деятельность антимонопольного органа Казахстана довольно часто освещается в прессе, это освещение имеет тенденцию быть кратким и часто ограничивается просто сообщением о предпринятом действии или принятом решении.
      Низкие объемы пользования Интернетом по республике означают, что способность интернет-ресурса служить источником информации для широкой общественности ограничена. Антимонопольный орган публикует собственный журнал "Бюллетень Монополиста". В настоящее время вышел его первый номер, который содержит статьи и аналитические материалы по вопросам антимонопольного законодательства и конкурентной политики Республики Казахстан. Однако, недостаток финансовых средств серьезно ограничивает тираж издания, и бюллетень сегодня распространяется, главным образом, по структурным и территориальным подразделениям антимонопольного органа и другим государственным органам.
      Прозрачность деятельности антимонопольного органа обеспечит ее эффективность. При этом необходимо учитывать, что сведения, составляющие коммерческую, служебную и иную охраняемую законом тайну, полученные антимонопольным органом при осуществлении своих полномочий, не подлежат разглашению в соответствии с антимонопольным законодательством. В связи с чем, антимонопольный орган соблюдает конфиденциальность коммерческих секретов компаний.
      По данным докладов Всемирного экономического форума, из более, чем 100 стран мира, которые периодически ранжируются по показателям конкурентоспособности, традиционно лидируют за последние 10-ти летия США, Япония, Германия, Швейцария, а в последнее время на передовые позиции вышли также Скандинавские страны и новые индустриальные страны Азии. Казахстан в этом рейтинге отстает от вышеуказанных стран.
      Вместе с тем, в Казахстане проводятся исследования, целью которых является оценка факторов, влияющих на конкурентоспособность, воздействие национальной бизнес-среды на глобальную конкурентоспособность страны.
      Конкурентоспособность страны в Глобальном отчете о конкурентоспособности оценивается двумя индексами:
      индекс конкурентоспособности роста;
      индекс конкурентоспособности бизнеса.
      Индекс конкурентоспособности роста используется для оценки возможностей экономики достичь устойчивого экономического роста в среднесрочной и долгосрочной перспективе. Этот индекс оценивает влияние макроэкономических факторов, которые в соответствии с экономической теорией и опытом политиков и экономистов большинства стран признаются критически важными для роста экономики.
      Индекс конкурентоспособности бизнеса фокусируется на микроэкономических факторах, определяющих текущий уровень производительности национальной экономики, тем самым, дополняя макроэкономический, отражающий перспективу индекс конкурентоспособности роста.
      Стабильные политические, юридические и общественные институты, эффективная макроэкономическая политика создают потенциал для производительности экономики и национального процветания, но реальное богатство страны создается на микроуровне - способности компаний производить товары и услуги, используя наиболее эффективные методы.

  4. Цель и задачи Программы

      Целью настоящей Программы является развитие свободной конкуренции путем создания благоприятных условий, направленных на эффективное функционирование рынка товаров (работ, услуг).
      Задачами Программы являются:
      создание конкурентной среды во всех отраслях экономики, предотвращение монополистического поведения субъектов и антиконкурентных действий государственных органов;
      проведение институциональных преобразований антимонопольного органа Республики Казахстан;
      приведение действующего антимонопольного законодательства в соответствие с международными стандартами конкурентного права;
      укрепление общественной системы защиты свободы предпринимательства и прав потребителей, повышение конкурентной культуры;
      развитие и повышение эффективности кадрового потенциала антимонопольного органа;
      обеспечение прозрачности и открытого принципа работы антимонопольного органа.

  5. Основные направления и механизм реализации Программы

  5.1. Предотвращение монополистического поведения субъектов и
антиконкурентных действий государственных органов

      В целях реализации Программы и четкого понимания значения конкуренции необходимо рассмотреть вопрос о включении в полномочия государственных органов на законодательном уровне отдельных функций по развитию и защите конкуренции.
      Необходимо обеспечить доступ антимонопольного органа к информации о государственной помощи и координацию его действий с другими органами власти, связанными с предоставлением помощи.
      Ввиду того, что защитные меры являются в настоящее время общепринятым инструментом торговой политики, антимонопольный орган может выстроить систему гарантий конкуренции внутри действующего законодательства, чтобы участвовать в принимаемых решениях по вопросу защитных мер.
      Для обеспечения справедливого, открытого характера внешнеэкономической политики антимонопольный орган должен участвовать не только в ее формировании, но и реализации. При рассмотрении вопросов о введении мер защиты внутреннего рынка от импорта, должно учитываться мнение антимонопольного органа.
      Для обеспечения справедливого характера внешнеэкономической политики необходимо участие антимонопольного органа в подготовке решений о введении защитных мер.
      Главной задачей антимонопольного органа в этой работе является формирование таких условий введения защитных мер, которые обеспечивали бы баланс интересов производителей и потребителей, не допуская ухудшения условий конкуренции на внутреннем рынке. Защитные меры должны действовать лишь на период адаптации национальных производителей к условиям иностранной конкуренции и не должны превращаться в орудие лоббизма и являться базой для формирования льготных условий хозяйствования для отдельных предприятий.
      Необходимость участия антимонопольного органа в подготовке решений о введении защитных мер также обусловлена защитой интересов потребителей. В случае введения защитных мер потребители несут потери в результате повышения цен и ограничения ассортимента.

  5.2. Создание конкурентной среды во всех отраслях экономики

       Сноска. Подраздел 5.2 с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 05.05.2008  N 413 .

      Основой определения развития конкуренции на товарных рынках и выявления монополистов является анализ товарного рынка.
      В настоящий момент существует необходимость проведения исследований товарных рынков республики с целью оценки состояния конкурентной среды на них, в том числе степени развитости конкуренции; оценки развития товарных рынков и определение маркетинговой стратегии повышения конкурентоспособности, а также наличие или отсутствие барьеров "входа" и "выхода" на рынок для потенциальных конкурентов, степень их преодолимости.
      Исходя из этого, основными задачами проводимого антимонопольным органом анализа товарных рынков являются:
      1) исследования товарных рынков республики с целью оценки состояния конкурентной среды на них, в том числе степени развитости конкуренции, а также оценки развития товарных рынков и определение маркетинговой стратегии повышения конкурентоспособности;
      2) разработка индикаторов, характеризующих состояние конкурентной среды в различных отраслях экономики;
      3) определение концентрации товарных рынков, определение барьеров развития конкуренции на них;
      4) разработка инструментариев, направленных на защиту конкуренции в различных отраслях экономики.
      В соответствии с данными задачами антимонопольный орган должен обладать большим объемом информации, включающей в себя информацию об учредителях субъектов, доминирующих на рынке, с указанием в количественном и процентном отношении их акций (долей, паев); о последующих изменениях акционеров (дольщиков, пайщиков) с указанием их акций (долей, паев) в количественном и процентном отношении; данные о произошедших реорганизациях, ликвидациях субъектов рынка; сведения об отчуждении имущества с указанием перечня и процента от балансовой стоимости основных производственных средств; сведения о нахождении во временном пользовании (аренде), в доверительном управлении.
      В целях совершенствования системы антимонопольного регулирования экономики антимонопольному органу необходимо создание и ведение единой электронной базы субъектов рынка, занимающих доминирующее (монопольное) положение на определенном товарном рынке.
      Информационная база будет относиться к республиканскому уровню, при этом планируется охватить антимонопольный орган, его территориальные подразделения и предприятия, занимающие доминирующее положение на рынке.
      В целом, создание информационной базы данных для мониторинга деятельности субъектов, доминирующих на рынке, позволит обеспечить оперативность контроля и обоснованность регулирования тарифной политики, что должно обеспечить уменьшение эксплуатационных затрат предприятий и это, в свою очередь, будет способствовать повышению доходов населения за счет уменьшения затрат государства и за счет уменьшения суммы предоставления льготных услуг.
      С целью охвата широкого ряда факторов разработан новый всесторонний индекс конкурентоспособности, позволяющий измерить и смоделировать многие критические факторы. Данный индекс построен вокруг девяти составляющих, каждая из которых имеет существенное значение в росте производительности и конкурентоспособности страны:
      институты;
      инфраструктура;
      макроэкономика;
      здравоохранение и начальное образование;
      высшее образование и обучение;
      эффективность рынка;
      технологии;
      система бизнеса;
      инновации.
      Определение индексов конкурентоспособности должно стать одной из главных функций, а улучшение позиций Казахстана в мировой табели о рангах, составляемой ежегодно Всемирным экономическим форумом в рамках реализации задачи, поставленной Главой государства, - главной задачей деятельности государственных органов.
      Глава государства в своем Послании народу Казахстана от 6 февраля 2008 года "Повышение благосостояния граждан Казахстана - главная цель государственной политики" отметил, что в качестве одного из важных приоритетов макроэкономической политики Правительства Республики Казахстан определена дальнейшая работа по защите конкуренции и обозначена необходимость принятия нового закона о конкуренции, который должен послужить серьезным толчком для роста предпринимательской активности в стране.
      Предпринятые в предыдущие годы последовательные меры по совершенствованию антимонопольного законодательства позволили способствовать предотвращению негативного монополистического поведения субъектов и создать обстановку, способствующую появлению новых компаний и здоровой конкуренции между существующими предприятиями, планомерной интеграции казахстанской экономики в международное сообщество.
      Как показывает международный опыт, система антимонопольного регулирования не должна отставать от развития и преобразования экономики, необходимо учитывать глобализацию мировой торговли, открытость экономических границ, а также появление новых форм ведения бизнеса. Исходя из необходимости адаптации к быстро изменяющимся социально-экономическим условиям и новым функциональным потребностям, требуется дальнейшее совершенствование антимонопольного законодательства.
      В процессе противодействия монополистической деятельности и защиты конкуренции антимонопольный орган постоянно сталкивается с новыми проблемами по мере того, как изменяется экономическая ситуация, появляются новые формы бизнеса, предъявляются новые требования к защите прав предпринимателей.
      Разработка нового закона о конкуренции вызвана необходимостью создания привлекательных и прозрачных условий для развития свободной конкуренции на товарных рынках, определения четких механизмов выявления фактов ограничения конкуренции и сговора между участниками рынка, предотвращения "скрытой" монополизации отраслей экономики, усиления роли и полномочий антимонопольного органа, повышения эффективности его деятельности.
      Большинство нормативных правовых актов Республики Казахстан регулируют общественные отношения, складывающиеся на том или ином товарном рынке.
      Проведенные анализы товарных рынков, имевшие своей целью оценку степени развитости на них конкуренции, определение маркетинговой стратегии повышения конкурентоспособности, наличия (отсутствия) барьеров "входа"/"выхода" на рынок для потенциальных конкурентов и меры их преодоления, выявили сферы экономики, где недостаточно развита конкуренция.
      Таким образом, это те основные отрасли экономики, законодательное регулирование которых необходимо совершенствовать с целью устранения из них положений, оказывающих негативное влияние на конкуренцию.
      Принимаемые нормативные правовые акты должны способствовать усилению конкуренции, открывая предпринимателям новые возможности в бизнесе, улучшать экономические показатели страны посредством оптимального распределения экономических ресурсов, влияния на установление низких цен на товары и услуги высокого качества.
      Приведение нормативных правовых актов в соответствие с антимонопольным законодательством имеет важное значение, поскольку без развития конкуренции, как средства регулирования экономических отношений, не представляется возможным улучшение общего экономического благосостояния потребителей товаров и услуг.

  5.3. Проведение институциональных преобразований
антимонопольного органа Республики Казахстан,
приведение действующего антимонопольного законодательства в
соответствие с международными стандартами конкурентного права

      Действующее антимонопольное законодательство не содержит надежных санкций и не в состоянии предоставить антимонопольному органу достаточных полномочий в расследовании. Отсутствие у антимонопольного органа возможности отказаться от рассмотрения дела по собственному усмотрению, расплывчатые формулировки некоторых нормативных правовых актов дают в сочетании невыполнимо огромные объемы работы, заполненные делами, которые не оказывают воздействие на условия конкуренции в целом.
      Антимонопольный орган расходует большие средства на разрешение индивидуальных споров между предпринимателями и органами государственной власти, между монополистами и их потребителями, на действия, которые не могут повысить уровень конкуренции и которые могли бы выполняться с большей эффективностью и результативностью другими ведомствами. Если данные организационные и юридические проблемы не будут решены, антимонопольному органу будет трудно повысить эффективность реагирования в случаях, создающих серьезные проблемы ограничения конкуренции, и решать задачи по обеспечению соблюдения требований законодательства, возникающие в отраслях экономики, выведенных из-под государственного регулирования.
      Требование о независимости антимонопольного органа обосновывается тем фактом, что антимонопольный орган должен контролировать как центральные, так и местные государственные органы, если они нарушают антимонопольное законодательство. В случае, если антимонопольный орган находится в подчинении какого-либо из вышеназванных органов, применение мер антимонопольного реагирования становится избирательным, что в свою очередь, искажает основные задачи антимонопольного органа.
      Требует проработки вопрос о закреплении на законодательном уровне права антимонопольного органа наравне с правоохранительными органами на получение информации у государственных органов, с ужесточением ответственности должностных лиц государственных органов за непредставление либо за представление антимонопольному органу ложной информации.
      Необходимо продолжить структурное укрепление антимонопольного органа (институциональная мера), посредством усиления статуса и независимости от государственных органов, объективного увеличения штатной численности, усиления материальной базы.
      Кроме того, необходим процесс перераспределения полномочий антимонопольного органа, при котором функции тарифного регулирования будут выведены одному или нескольким органам государственной власти.
      Вместе с этим, антимонопольному органу должны быть переданы дополнительные функции, несвойственные другим государственным органам, а также функции по согласованию с антимонопольным органом решений государственных органов, направленных на введение защитных мер тарифного и нетарифного регулирования.

  5.4. Укрепление общественной системы защиты свободы
предпринимательства и прав потребителей, повышение
конкурентной культуры, развитие международного сотрудничества

      Поскольку процессы открытия казахстанских рынков, либерализации торговли, снятия или послабления вмешательства правительства в экономику страны сопровождаются повышением риска появления отрицательных последствий от деятельности международных компаний на внутреннем рынке, возможных злоупотреблений и искажений конкуренции, обуславливается необходимость активизации конкурентной политики, укрепления законодательства, развития двух- и многостороннего сотрудничества в сфере защиты конкуренции.
      В связи с чем, Казахстану необходимо сотрудничество с такими международными организациями, как Европейский Союз (ЕС), Конференция ООН по вопросам торговли и развития (ЮНКТАД), Организация Экономического Сотрудничества и Развития (ОЭСР).

  5.5. Развитие и повышение эффективности
кадрового потенциала антимонопольного органа

      Для развития кадрового потенциала антимонопольного органа необходимо активное обучение его сотрудников, прохождение курсов повышения квалификации по антимонопольному праву. Для обмена опытом с антимонопольными ведомствами ближнего и дальнего зарубежья необходимо проводить всевозможные семинары, тренинги по вопросам антимонопольной политики.
      Для подготовки трудовых ресурсов, квалификация которых адекватна реальным экономическим потребностям страны, очень важно рассмотреть вопрос о введении в казахстанских вузах предмета "Антимонопольное регулирование и конкурентная политика" для того, чтобы в антимонопольный орган приходили специалисты с высоким уровнем подготовки. В качестве основных государственных мер, направленных на развитие кадров, занятых в сфере антимонопольного регулирования и конкурентной политики, предполагается:
      1) организация систематического обучения в вузах по специальностям, соответствующим потребностям осуществления в Казахстане конкурентной политики;
      2) повышение квалификации менеджмента, а также проведение обучения в интерактивном режиме с использованием современных методических приемов и современных технических средств, с использованием потенциала институтов развития;
      3) построение системы подготовки кадров, включающей в себя как вузовское и послевузовское обучение, в том числе и за рубежом, так и кратковременные курсы, семинары, круглые столы для повышения квалификации уже действующих специалистов;
      4) обеспечение привлечения и удержания высокопрофессионального кадрового состава и развития его потенциала.

  5.6. Обеспечение прозрачности и открытого принципа
работы антимонопольного органа

      Сноска. Подраздел 5.6 с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 30.12.2009 № 2305 (порядок введения в действие см. п. 2).

      Первоочередными приоритетами должны стать подготовка и распространение информационных материалов, предназначенных для широкого читателя и для делового сообщества, с объяснением конкуренции и положений антимонопольного законодательства. Лучшее понимание выгод конкуренции и положений антимонопольных законов позволит гражданам и деловому сообществу стать активными партнерами антимонопольного органа в стимулировании и защите конкуренции и выявлении нарушений.
      В настоящее время необходимо рассмотреть вопрос создания собственного интернет-ресурса антимонопольного органа, который бы содержал тексты актуальных законов и подзаконных актов, информацию о его деятельности по каждому из направлений своей работы.
      Собственный интернет-ресурс послужит источником информации о деятельности антимонопольного органа для широкой общественности.
      Материалы, публикуемые на сайте, должны будут содержать доступные широкой общественности объяснения целей и выгод конкуренции, простое изложение содержания антимонопольного законодательства, а также разъяснения порядка работы и требований антимонопольного органа.
      Полезным нововведением послужит опубликование на интернет-ресурсе подборки анализов отдельных товарных рынков, проводимых антимонопольным органом, что даст возможность для защиты и пропаганды конкуренции.
      Свое отражение в средствах массовой информации (далее - СМИ) и  интернет-ресурсе антимонопольного органа должны найти:
      результаты проводимых антимонопольным органом проверок;
      периодические отчеты об итогах деятельности антимонопольного органа;
      разъяснения населению преимуществ конкуренции;
      пресс-релизы и выступления сотрудников;
      разъяснения нормативных правовых актов, касающихся вопросов антимонопольного законодательства и конкурентной политики;
      информация о деятельности территориальных подразделений антимонопольного органа.
      Регулярное освещение данной информации в СМИ, интернет-ресурсе позволит другим государственным органам, отечественным и зарубежным компаниям, потребителям товаров и услуг лучше понять подходы антимонопольного органа к конкретным вопросам правоприменения и привести свои действия в соответствие с ними.
      Таким образом, преимущества прозрачного и открытого принципа работы заключаются в следующем:
      повышается внимание, доверие и поддержка со стороны общества и бизнеса;
      сокращается количество нарушений антимонопольного законодательства;
      обеспечивается привлечение квалифицированных кадров;
      снижается возможность для совершения коррупционных правонарушений;
      повышается качество услуг антимонопольного органа.

  6. Необходимые ресурсы и источники их финансирования

      Финансовое обеспечение программы будет осуществляться за счет средств республиканского бюджета.
      Для реализации мер, указанных в настоящей программе, из республиканского бюджета в 2007 году будет выделено 117 млн. тенге.

  7. Ожидаемые результаты от реализации Программы

      В результате реализации Программы будут:
      разработаны и приняты ряд законодательных актов Республики Казахстан;
      приняты меры по систематизации и передаче несвойственных функций антимонопольного органа;
      реформировано антимонопольное законодательство с целью создания привлекательных и прозрачных условий для вхождения в сектора экономики новых компаний;
      выработан комплекс мер по интенсификации внутренней конкуренции;
      произойдет развитие конкурентной среды и предотвращение монополизации рынка;
      повысится качество услуг антимонопольного органа;
      повысят квалификацию около 150 специалистов антимонопольного органа. 

  8. План мероприятий по реализации Программы

      Сноска. Раздел 8 с изменениями, внесенными постановлениями Правительства РК от 05.05.2008 N 413; от 30.12.2009 № 2305 (порядок введения в действие см. п. 2).

N

Наименование мероприятия Форма завер-
шения
Ответ-
ствен-
ный за
исполне-
ние
Срок
испол-
нения
Предпо-
лагаемые
расходы
(тыс.
тенге)
Источ-
ники
финан-
сирова-
ния

1

2

3

4

5

6

7

1

Проведение
сравнитель-
ного анализа
законодатель-
ства по защи-
те конкурен-
ции развитых
стран и
Казахстана

Информация
в Прави-
тельство
Республики
Казахстан

МИТ

10
июля
2007
года

Не
требуется


2

Проработка
вопроса о
создании и
ведении еди-
ной электрон-
ной базы
субъектов
рынка, зани-
мающих доми-
нирующее
(монопольное)
положение на
определенном
товарном
рынке

Внесение
предложе-
ния на
рассмотре-
ние РБК

МИТ

10
июля
2007
года

Не
требуется


3

Проведение
анализа товар-
ных рынков
с целью выяв-
ления барье-
ров входа и
выхода на
рынок и
степени
концентрации

Информация
в Прави-
тельство
Республики
Казахстан

МИТ

10
июля
2007
года

117 млн.
тенге

Средства
респу-
бликан-
ского
бюджета
2007
года

4

Внесение на
рассмотрение
Межведомствен-
ной комиссии
по вопросам
законопроект-
ной деятель-
ности при
Правительстве
Республики
Казахстан
предложения о
разработке
Закона
Республики
Казахстан "О
внесении
изменений и
дополнений в
некоторые
законодатель-
ные акты
Республики
Казахстан в
части обмена
функциями
между государ-
ственными
органами и
антимонополь-
ным органом,
а также
наделения
антимонополь-
ного органа
другими
функциями"

Решение
МВК

АЗК

2008-
2009
годы

Не
требуется


5

Внесение на
рассмотрение
Межведомствен-
ной комиссии
по вопросам
законопроект-
ной деятель-
ности при
Правительстве
Республики
Казахстан
предложения о
разработке
закона "О
внесении изме-
нений в Кодекс
Республики
Казахстан об
административ-
ных правона-
рушениях" в
части порядка
начисления
пени за неис-
полнение в
срок протокола
об администра-
тивном
правонарушении

Решение
МВК

АЗК

2008-
2009
годы

Не
требуется


6

Разработка
порядка взаи-
модействия с
государствен-
ными органами
по вопросам
конкурентной
политики с
учетом системы
мониторинга
товарных, в
том числе
финансовых
рынков с целью
поддержки
честной
конкуренции

Совместный
приказ

АЗК
(созыв),
АС, МФ,
МЭМР,
МТК,
АБЭКП
(по
согла-
сованию)

10
января
2008
года

Не
требуется


7

Разработка с
учетом
вступления в
ВТО Плана
мероприятий
по поэтапному
приведению
антимонополь-
ного законо-
дательства в
соответствие
с требованиями
ВТО

Приказ

АЗК

2007-
2009
годы

Не
требуется


8

Внесение на
рассмотрение
Рабочей группы
по проведению
административ-
ной реформы
предложений
об институцио-
нальных пре-
образованиях
антимонополь-
ного органа

Аналити-
ческая
записка

МИТ, МЭБП

март
2007
год

Не
требуется


9

Внесение на
рассмотрение
Межведомствен-
ной комиссии
по вопросам
законопроект-
ной деятель-
ности при
Правительстве
Республики
Казахстан
предложения о
разработке
проекта Закона
Республики
Казахстан "Об
Антимонополь-
ном органе" и
включение его
в перспектив-
ный план зако-
нопроектных
работ на 2008
год

Решение
МВК

АЗК
(созыв),
МЮ, МЭБП

2008
год

Не
требуется


10

Проработка
вопроса
создания
интернет-
ресурса
антимо-
нопольного
органа

Информация
в Прави-
тельство
Республики
Казахстан

МИТ

10
июля
2007
года

Не
требуется


11

Повышение
квалификации
работников
антимонополь-
ного органа

Информация
в Прави-
тельство
Республики
Казахстан

МИТ

10
июля
2007
года

Не
требуется


12

Внесение на
рассмотрение
Межведомствен-
ной комиссии
по вопросам
законопроект-
ной деятель-
ности при
Правительстве
Республики
Казахстан
предложения о
разработке
проекта Закона
Республики
Казахстан,
объединяющего
законы (консо-
лидированный
закон) "О
конкуренции и
ограничении
монополисти-
ческой дея-
тельности" и
"О недобросо-
вестной кон-
куренции" и
включении его
в перспек-
тивный план
законопроект-
ных работ на
2008 год

Решение
МВК

АЗК
(созыв),
МЮ

2008
год

Не
требуется


13

Определение
первоочередных
отраслей эко-
номики, в
которых не
развита конку-
ренция, в це-
лях выработки
мер по повы-
шению конку-
ренции

Информация
в Прави-
тельство
Республики
Казахстан

АЗК 

2008-
2009
годы,
к 10
января
и к 10
июля

Не
требуется


14

Внесение в
Мажилис
Парламента
Республики
Казахстан
проекта
Закона "О
конкуренции"

Проект
Закона

АЗК
(созыв),
АРЕМ,
АФН, АИС

Ноябрь
2008
года

Не
требуется


15

Проведение
инвентаризации
законодатель-
ства на
предмет
выявления и
исключения
положений,
ограничивающих
конкуренцию

Информация
в Прави-
тельство
Республики
Казахстан

АЗК
(созыв),
МЮ, МЭБП

15
декабря
2009
года

Не
требуется



ИТОГО:




117
млн.
тенге
Респу-
бликан-
ский
бюджет

Примечание: расшифровка аббревиатур:
АС    - Агентство Республики Казахстан по статистике
АБЭКП - Агентство Республики Казахстан по борьбе
        с экономической и коррупционной преступностью
        (финансовая полиция)
МИТ   - Министерство индустрии и торговли Республики
        Казахстан
МФ    - Министерство финансов Республики Казахстан
МЭБП  - Министерство экономики и бюджетного планирования
        Республики Казахстан
МЭМР  - Министерство энергетики и минеральных ресурсов
        Республики Казахстан
МТК   - Министерство транспорта и коммуникаций
        Республики Казахстан
МЮ    - Министерство юстиции Республики Казахстан
АЗК   - Агентство Республики Казахстан по защите конкуренции (Антимонопольное агентство)
АРЕМ  - Агентство Республики Казахстан по регулированию естественных монополий
АФН   - Агентство Республики Казахстан по регулированию и надзору финансового рынка и 
        финансовых организаций
АИС   - Агентство Республики Казахстан по информатизации и связи
       Сноска. Примечание с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 05.05.2008  N 413 .