Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің жобасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 30 қыркүйектегі № 1011 қаулысы

Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің жобасы Қазақстан Республикасының Парламенті Мәжілісінің қарауына енгізілсін.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі С. Ахметов

Жоба

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
ҚЫЛМЫСТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУ КОДЕКСІ МАЗМҰНЫ ЖАЛПЫ БӨЛІМ 1-бөлiм. Негiзгi ережелер 1-тарау. Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу
заңнамасы

1-бап. Қылмыстық сот iсiн жүргiзу тәртiбiн айқындайтын заңнама
2-бап. Қылмыстық сот iсiн жүргiзуде басым күшi бар құқықтық нормаларды қолдану
3-бап. Қылмыстық iс жүргiзу заңының кеңiстiкте қолданылуы
4-бап. Қазақстан Республикасының аумағында шет мемлекеттiң қылмыстық iс жүргiзу құқығының қолданылуы
5-бап. Қылмыстық iс жүргiзу заңының уақыт тұрғысында қолданылуы
6-бап. Қылмыстық iс жүргiзу заңының шетелдiктер мен азаматтығы жоқ адамдарға қатысты қолданылуы
7-бап. Осы Кодекстегi кейбiр ұғымдардың түсiнiктемесi

2-тарау. Қылмыстық процестің міндеттері мен қағидаттары

8-бап. Қылмыстық процестің мiндеттерi
9-бап. Қылмыстық процестің қағидаттары және олардың мәнi
10-бап. Заңдылық
11-бап. Сот әдiлдiгiн тек соттың ғана жүзеге асыруы
12-бап. Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын сот арқылы қорғау
13-бап. Жеке адамның абыройы мен қадiр-қасиетiн құрметтеу
14-бап. Адамның жеке басына тиiспеушiлiк
15-бап. Қылмыстық iстер бойынша iс жүргiзу кезiнде азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау
16-бап. Жеке өмiрге қол сұқпаушылық. Хат жазысудың, телефон арқылы сөйлесудiң, почта, телеграф және өзге де хабарлардың құпиясы
17-бап. Тұрғын үйге қол сұқпаушылық
18-бап. Меншiкке қол сұқпаушылық
19-бап. Кiнәсiздiк презумпциясы
20-бап. Қайта соттауға және қылмыстық қудалауға жол берiлмеуi
21-бап. Сот әдiлдiгiн заң мен сот алдындағы теңдiк негiздерiнде жүзеге асыру
22-бап. Судьялардың тәуелсiздiгi
23-бап. Сот iсiн жүргiзудi тараптардың бәсекелестігі мен тең құқықтылығы негiзiнде жүзеге асыру
24-бап. Iстiң мән-жайын жан-жақты, толық және объективтi зерттеу
25-бап. Дәлелдемелердi iшкi сенiм бойынша бағалау
26-бап. Күдіктiнiң, айыпталушының қорғануға құқығын қамтамасыз ету
27-бап. Білікті заң көмегіне құқықты қамтамасыз ету
28-бап. Куәлiк айғақтар беру мiндетiнен босату
29-бап. Жариялылық
30-бап. Қылмыстық сот iсiн жүргiзу тiлi
31-бап. Iс жүргiзу әрекеттерi мен шешiмдерiне шағымдану бостандығы

3-тарау. Қылмыстық қудалау

32-бап. Жеке, жеке-жариялы және жариялы қудалау мен айыптау iстерi
33-бап. Коммерциялық немесе өзге де ұйымның мәлімдемесі бойынша қылмыстық жауапқа тарту
34-бап. Қылмыстық қудалауды жүзеге асырудың жалпы шарттары
35-бап. Іс бойынша іс жүргізуді болдырмайтын мән-жайлар
36-бап. Қылмыстық қудалауды жүзеге асырмауға мүмкiндiк беретiн мән-жайлар

4-тарау. Ақтау. Қылмыстық процесті жүргізетін органның
заңсыз іс-әрекетімен келтірілген зиянды өтеу

37-бап. Күдікті (айыпталушы) ретiнде тартылған адамды ақтау
38-бап. Қылмыстық процестi жүргiзетін органның заңсыз iс-әрекетiнiң нәтижесінде келтiрiлген зиянның өтелуiне құқығы бар адамдар
39-бап. Зиянды өтеттiру құқығы және талап қою мерзімі
40-бап. Мүлiктiк зиянды өтеу
41-бап. Моральдық зиянның зардаптарын жою
42-бап. Құқықтарды қуыным тәртiбiмен қалпына келтiру

5-тарау. Қылмыстық іс бойынша іс жүргізу

43-бап. Қылмыстық iстердi бiрiктiру
44-бап. Қылмыстық iстi бөлектеу
45-бап. Іс бойынша сот iсін жүргiзудi тоқтата тұру және сотқа дейінгі тергеу мерзімдерін үзу
46-бап. Қылмыстық iс бойынша iс жүргiзудi аяқтау
47-бап. Құпиялылықты сақтау

6-тарау. Iс жүргізу мерзімдері

48-бап. Мерзiмдердi есептеу
49-бап. Мерзiмдi сақтау және ұзарту
50-бап. Мерзiмдi өткiзiп алудың салдары және оны қалпына келтiру тәртiбi

2-бөлім. Қылмыстық процеске қатысатын мемлекеттік
органдар мен адамдар 7-тарау. Сот

51-бап. Сот
52-бап. Соттың құрамы
53-бап. Соттың өкілеттігі
54-бап. Судья
55-бап. Тергеу судьясының өкілеттігі
56-бап. Тергеу судьясының өкілеттігін жүзеге асырудың жалпы шарттары
57-бап. Iс бойынша төрағалық етушi

8-тарау. Қылмыстық қудалау функциясын жүзеге асыратын
мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар

58-бап. Прокурор
59-бап. Тергеу бөлiмiнiң бастығы
60-бап. Тергеушi
61-бап. Анықтау органы
62-бап. Анықтау органының бастығы
63-бап. Анықтаушы

9-тарау. Құқықтары мен мүдделерінің немесе өкілдік
құқықтар мен мүдделерді қорғап процеске қатысушылар

64-бап. Күдікті
65-бап. Айыпталушы
66-бап. Қорғаушы
67-бап. Қорғаушының мiндеттi қатысуы
68-бап. Қорғаушыны шақыру, тағайындау, ауыстыру, оның еңбегiне ақы төлеу
69-бап. Қорғаушыдан бас тарту
70-бап. Қорғаушының өкiлеттiгi
71-бап. Жәбiрленушi
72-бап. Жеке айыптаушы
73-бап. Азаматтық қуынушы
74-бап. Азаматтық жауапкер
75-бап. Кәмелетке толмаған күдіктінің, айыпталушының, сотталушының, сотталған адамның заңды өкiлдерi
76-бап. Жәбiрленушiнiң, азаматтық қуынушының және жеке айыптаушының өкiлдерi
77-бап. Азаматтық жауапкердiң өкiлдерi

10-тарау. Қылмыстық процеске қатысатын өзге де адамдар

78-бап. Куә
79-бап. Сарапшы
80-бап. Маман
81-бап. Аудармашы
82-бап. Куәгер
83-бап. Сот отырысының хатшысы
84-бап. Сот приставы
85-бап. Медиатор

11-тарау. Қылмыстық процеске қатысу мүмкіндігін
болдырмайтын мән-жайлар. Қарсылық білдіру

86-бап. Қарсылық бiлдiру және қылмыстық процеске қатысудан шеттету туралы өтiнiштер және қылмыстық процеске қатысудан босату
87-бап. Судьяға қарсылық бiлдiру
88-бап. Прокурорға қарсылық бiлдiру
89-бап. Тергеушi мен анықтаушыға қарсылық бiлдiру
90-бап. Куәгерге қарсылық бiлдiру
91-бап. Сот отырысының хатшысы мен сот приставына қарсылық бiлдiру
92-бап. Аудармашы мен маманға қарсылық бiлдiру
93-бап. Сарапшыға қарсылық бiлдiру
94-бап. Қорғаушыны, жәбiрленушiнiң (жеке айыптаушының), азаматтық қуынушының немесе азаматтық жауапкердiң өкiлiн қылмыстық iс бойынша iс жүргiзуге қатысудан шеттету

12-тарау. Қылмыстық процеске қатысатын адамдардың
қауіпсіздігін қамтамасыз ету

95-бап. Судьялардың, алқабилердiң, прокурорлардың, тергеушiлердiң, анықтаушылардың, қорғаушылардың, сарапшылардың, мамандардың, сот отырысы хатшыларының, сот приставтарының қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету
96-бап. Жәбірленушілердің, куәлардың, күдіктілердің, айыпталушылардың және қылмыстық процеске қатысатын басқа да адамдардың қауiпсiздiгi шараларын қолдану мiндетi
97-бап. Жәбiрленушiлердiң, куәлардың, күдіктілердің және қылмыстық процеске қатысатын басқа да адамдардың қауiпсiздiгi шаралары
98-бап. Сот талқылауына қатысатын адамдардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету

13-тарау. Өтінішхаттар. Қылмыстық іс бойынша іс
жүргізуді жүзеге асыратын мемлекеттік органдар мен
лауазымды адамдардың іс-әрекеттері мен шешімдеріне
шағымдану

99-бап. Қылмыстық процеске қатысушылардың өтiнiшхаттарын қараудың мiндеттiлiгi
100-бап. Органдар мен лауазымды адамдардың шешiмдерi мен іс әрекеттерiне шағымдану
101-бап. Ұсталған немесе күзетпен ұсталған адамдардың шағым жолдау тәртiбi
102-бап. Шағымдарды берудiң мерзiмдерi
103-бап. Шағым берiлуiне байланысты шешiмнiң орындалуын тоқтата тұру
104-бап. Шағымдарды қараудың жалпы тәртiбi
105-бап. Сотқа дейін тергеуді жүзеге асыратын адамдардың, прокурордың iс-әрекетi мен шешiмiне шағымдарды қарау тәртiбi
106-бап. Прокурордың, қылмыстық қудалау органдарының іс-әрекеттері (әрекетсіздігі) мен шешімдеріне жасалған шағымдарды сотта қарау тәртібі
107-бап. Тергеу судьясының қаулыларына шағымдану, наразылық білдіру
108-бап. Соттың үкіміне, қаулыларына шағым, наразылық

14-тарау. Қылмыстық процеске қатысатын адамдар туралы
қорытынды ережелер

109-бап. Процеске қатысушы деп тануды талап ету құқығы
110-бап. Сотқа дейінгі тергеуге қатысатын адамдарға құқықтары мен міндеттерін түсіндіру және оларды жүзеге асыру мүмкіндігін қамтамасыз ету міндеті

3-бөлім. Дәлелдемелер және дәлелдеу 15-тарау. Дәлелдемелер

111-бап. Дәлелдемелер ұғымы
112-бап. Дәлелдемелер ретiнде рұқсат етілмейтін нақты деректер
113-бап. Қылмыстық iс бойынша дәлелдеуге жататын мән-жайлар
114-бап. Дәлелдемелерсiз анықталатын мән-жайлар
115-бап. Күдіктiнiң, жәбiрленушiнiң, куәнiң айғақтары
116-бап. Сарапшының қорытындысы және айғақтары
117-бап. Маманның қорытындысы және айғақтары
118-бап. Заттай дәлелдемелер
119-бап. Iс жүргiзу әрекеттерiнiң хаттамалары
120-бап. Құжаттар

16-тарау. Дәлелдеу

121-бап. Дәлелдеу
122-бап. Дәлелдемелерді жинау
123-бап. Дәлелдемелердi бекiту
124-бап. Дәлелдемелердi зерттеу
125-бап. Дәлелдемелердi бағалау
126-бап. Дәлелдеу процесiндегi ғылыми-техникалық құралдар
127-бап. Преюдиция

4-бөлім. Iс жүргізудің мәжбүрлеу шаралары 17-тарау. Күдіктіні ұстау

128-бап. Ұстауға негiз
129-бап. Жеткізу
130-бап. Азаматтардың қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамдарды іс жүргізілмейтін ұстауға құқығы
131-бап. Қылмыстық құқық бұзушылық жасады деп күдік келтiрiлген адамды іс жүргізетінлік ұстау тәртiбi
132-бап. Ұсталған адамды жеке тiнту
133-бап. Қылмыстық құқық бұзушылық жасады деген күдік бойынша ұсталған адамды босатудың негiздерi
134-бап. Қылмыстық құқық бұзушылық жасады деген күдік бойынша ұсталғандарды күзетпен ұстау тәртiбi
135-бап. Күдіктінің туыстарына оның ұсталғандығы туралы хабарлау

18-тарау. Бұлтарпау шаралары

136-бап. Бұлтарпау шараларын қолдану үшiн негiздер
137-бап. Бұлтарпау шаралары және қосымша шектеулер
138-бап. Бұлтарпау шараларын таңдау және қосымша шектеулер белгілеу кезiнде ескерiлетiн мән-жайлар
139-бап. Күдіктінің әрекетін саралау туралы қаулы шығарылғанға дейін бұлтарпау шараларын қолдану
140-бап. Бұлтарпау шараларын қолдану тәртiбi
141-бап. Ешқайда кетпеу және өзін дұрыс ұстау туралы қолхат
142-бап. Жеке кепiл
143-бап. Әскери бөлiмше басшылығының әскери қызметшiлердi байқауы
144-бап. Кәмелетке толмағанды қарауына беру
145-бап. Кепiл
146-бап. Үй қамағына алу
147-бап. Күзетпен ұстау
148-бап. Тергеу судьясының күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасына санкция беру туралы өтінішхаттарды қарауы
149-бап. Бұлтартпау шарасы ретiнде күзетпен ұстау қолданылған күдіктілерді ұстау
150-бап. Бұлтартпау шарасы ретiнде күзетпен ұстау қолданылған күдіктілерді, айыпталушыларды және сотталушыларды ұсталғандар ұсталатын орындарда ұстау
151-бап. Күзетпен ұстау мерзiмдерi және оларды ұзарту тәртiбi
152-бап. Тергеу судьясының күзетпен ұстау мерзімін ұзарту туралы өтінішхатты қарауы және мерзімді есептеуі
153-бап. Бұлтартпау шарасының күшін жою немесе оны өзгерту
154-бап. Қамқоршылық жасауға құқық және мүлiктi қарау

19-тарау. Іс жүргізетінлік мәжбүрлеудің өзге де шаралары

155-бап. Іс жүргізетінлік мәжбүрлеудің өзге де шараларын қолдану үшін негіздер
156-бап. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамға және отқа келу туралы мiндеттеме
157-бап. Күштеп әкелу
158-бап. Қызметiнен уақытша шеттету
159-бап. Ақша өндiрiп алу
160-бап. Ақша өндіріп алудың қолданылу тәртібі
161-бап. Мүлiкке тыйым салу
162-бап. Мүлікке тыйым салу тәртібі
163-бап. Мүлікке тыйым салуға санкция беру тәртібі
164-бап. Мүлiкке тыйым салуға санкция беру не санкция беруден бас тарту туралы тергеу судьясының қаулысына наразылық білдіру және шағымдану
165-бап. Жақындауға тыйым салу

5-бөлім. Қылмыстық процестегі мүліктік мәселелер 20-тарау. Қылмыстық процестегі азаматтық қуыным

166-бап. Қылмыстық процесте қаралатын азаматтық қуынымдар
167-бап. Азаматтық қуыным
168-бап. Зиянды өтеудiң негiздемелерi, шарттары, көлемi және тәсілі туралы қағидаларды қолдану
169-бап. Қуыным арызын қайтару, қуыным арызынан бас тарту
170-бап. Азаматтық қуыным бойынша шешiмдер
171-бап. Азаматтық қуынымды қамтамасыз ету
172-бап. Сот үкiмiнің және қаулысының азаматтық қуыным бөлiгiнде орындалуы
173-бап. Қылмыстан жәбірленушілерге зиянды өтеу

21-тарау. Еңбекке ақы төлеу және қылмыстық іс бойынша
іс жүргізу барысындағы шеккен шығыстарды өтеу

174-бап. Заң көмегіне ақы төлеу
175-бап. Аудармашының, маманның, сарапшының орындаған жұмысы үшiн сыйақы алуы
176-бап. Қылмыстық сот iсiн жүргiзуге қатысқан адамдардың шеккен шығыстарын өтеу

22-тарау. Iс жүргізу шығындары 177-бап. Iс жүргізу шығындары

178-бап. Iс жүргiзу шығындарын өндіріп алу

ЕРЕКШЕ БӨЛІМ 6-бөлім. Қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі іс жүргізу 23-тарау. Сотқа дейінгі тергеудің басталуы

179-бап. Сотқа дейінгі тергеудің басталуы
180-бап. Сотқа дейінгі тергеуді бастау себептері
181-бап. Қылмыстық құқық бұзушылық туралы арыз, хабарлама
182-бап. Кiнәсiн мойындап келу
183-бап. Бұқаралық ақпарат құралдарында қылмыстық құқық бұзушылық туралы хабарлама
184-бап. Қылмыстық құқық бұзушылықтың анықталғаны туралы баянат
185-бап. Қылмыстық құқық бұзушылық туралы арыздар мен хабарламаларды қабылдаудың мiндеттiлiгi
186-бап. Қылмыстық құқық бұзушылық туралы тіркелген арызды тергелу реті бойынша беру

24-тарау. Сотқа дейінгі тергеу жүргізудің жалпы шарттары

187-бап. Тергелу реті
188-бап. Сотқа дейінгі тергеу жүргiзiлетiн жер
189-бап. Сотқа дейінгі тергеу нысандары
190-бап. Сотқа дейінгі жеделдетілген тергеу
191-бап. Анықтау нысанында және хаттамалық нысанда жүргізілетін сотқа дейінгі тергеу
192-бап. Сотқа дейiнгі тергеудің мерзімі
193-бап. Прокурордың сотқа дейінгі тергеу барысындағы өкiлеттiктерi
194-бап. Тергеу, жедел-тергеу тобының сотқа дейінгі тергеуді жүргiзуi
195-бап. Топ жетекшiсiнiң өкiлеттiктерi
196-бап. Анықтау органдарының алдын ала тергеу жүзеге асырылатын істер бойынша қызметi
197-бап. Тергеу әрекеттерiн жүргiзудiң жалпы қағидалары
198-бап. Сотқа дейінгі тергеу барысында шығарылатын қаулылар
199-бап. Тергеу әрекетiнiң хаттамасы
200-бап. Қылмыс жасауға және басқа да заң бұзушылықтарға ықпал еткен мән-жайларды жою жөнiндегi ұсыным
201-бап. Сотқа дейінгі тергеу деректерiн жария етуге жол бермеу

25-тарау. Адамды күдікті деп тану және күдіктінің
әрекетінің саралануын айқындау

202-бап. Адамды күдікті деп тану туралы жариялау
203-бап. Күдікті әрекетінің саралануын айқындау
204-бап. Күдіктінің әрекетін саралау туралы қаулы
205-бап. Күдіктінің келу мiндеттiлiгi
206-бап. Күдіктіге оның әрекетін саралау туралы қаулыны жария ету тәртібі
207-бап. Күдіктінің әрекетін саралауды өзгерту және толықтыру

26-тарау. Жауап алу және беттестіру

208-бап. Жауап алуға шақыру тәртiбi
209-бап. Жауап алу орны, уақыты мен ұзақтығы
210-бап. Жауап алуды жүргiзудiң жалпы қағидалары
211-бап. Қосымша (қайта) жауап алу
212-бап. Жауап алу хаттамасы
213-бап. Техникалық құралдарды пайдалана отырып, бейнебайланыс режимінде жауап алудың (қашықтықтан жауап алу) ерекшеліктері
214-бап. Куәдан және жәбiрленушiден жауап алудың ерекшелiктерi
215-бап. Кәмелетке толмаған куәдан немесе жәбiрленушiден жауап алу ерекшелiктерi
216-бап. Күдіктiден жауап алу ерекшеліктері
217-бап. Тергеу судьясының жәбірленушіден, куәдан жауап алу ерекшеліктері (айғақтарды депонирлеу)
218-бап. Беттестіру

27-тарау. Қарап тексеру

219-бап. Қарап тексеру
220-бап. Қарап тексеру жүргiзудiң жалпы қағидалары
221-бап. Заттай дәлелдемелердi қарап тексеру және сақтау
222-бап. Адам мәйiтiн қарап тексеру
223-бап. Куәландыру
224-бап. Қарап тексеру хаттамасы

28-тарау. Эксгумация

225-бап. Эксгумация жүргізу үшін негіздер
226-бап. Эксгумация туралы қаулыға санкция беру тәртібі
227-бап. Эксгумация жүргізу тәртібі
228-бап. Адам мәйiтін эксгумация жүргізілгеннен кейін жерлеу

29-тарау. Тану

229-бап. Тану үшiн көрсету
230-бап. Тану үшiн көрсету тәртiбi

30-тарау. Жасырын тергеу әрекеттері

231-бап. Жасырын тергеу әрекеттерінің түрлері
232-бап. Жасырын тергеу әрекеттерін жүргізу шарттары мен негіздері
233-бап. Жасырын тергеу әрекетін жүргізу туралы қаулы
234-бап. Жасырын тергеу әрекеттерін жүргізуге санкция беру
235-бап. Кейiнге қалдыруға болмайтын жағдайларда жасырын тергеу әрекеттерін жүргізу
236-бап. Жасырын тергеу әрекеттерін жүргізу мерзімдері
237-бап. Жасырын тергеу әрекеттерінің жүргізу нәтижелерін ұсыну
238-бап. Жасырын тергеу әрекетін жүргізу нәтижесінде алынған ақпаратты зерттеу және оны дәлелдемелер ретінде пайдалану
239-бап. Жасырын тергеу әрекеттерінің нәтижелерін бағалау және дәлелдеуде пайдалану
240-бап. Жасырын тергеу әрекеттерінің хаттамаларына қоса тіркелмеген материалдармен танысу
241-бап. Қылмыстық процесте ақпаратты қорғау жөніндегі іс-шаралар
242-бап. Адамды немесе орынды жасырын аудиобақылау және (немесе) бейнебақылау
243-бап. Электр (телекоммуникациялық) байланыс желілері арқылы берілетін ақпаратты жасырын бақылау, ұстап қалу және түсіріп алу
244-бап. Абоненттер және (немесе) абоненттік құрылғылар арасындағы қосылулар туралы ақпаратты жасырын алу
245-бап. Компьютерлерден, серверлерден және ақпаратты жинау, өңдеу, жинақтау және сақтауға арналған басқа да құрылғылардан ақпаратты жасырын түсіріп алу
246-бап. Почта және өзге де жөнелтілімдерді жасырын бақылау
247-бап. Орынға жасырын еніп кіру және (немесе) оны тексеру
248-бап. Адамды немесе орынды жасырын бақылау
249-бап. Жасырын бақыланатын жеткізілім
250-бап. Жасырын бақыланатын сатып алу
251-бап. Қылмыстық ортаға жасырын ену және (немесе) қылмыстық әрекетті имитациялау

31-тарау. Тінту және алу

252-бап. Тiнту
253-бап. Алу
254-бап. Тiнту мен алуды жүргiзу тәртiбi
255-бап. Жеке адамды тiнту
256-бап. Тiнту немесе алу хаттамасы

32-тарау. Айғақтарды оқиға болған жерде тексеру мен нақтылау Тергеу эксперименті

257-бап. Айғақтарды оқиға болған жерде тексеру мен нақтылау
258-бап. Тергеу экспериментi

33-тарау. Заттар мен құжаттарды ұсыну

259-бап. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамға заттар мен құжаттарды оларға иелік ететін адамдардың бастамасы бойынша ұсыну
260-бап. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның талап етуі бойынша заттар мен құжаттарды ұсыну
261-бап. Заттар мен құжаттарды ұсыну хаттамасы

34-тарау. Сараптама жүргізу үшін үлгілерді алу

262-бап. Үлгiлерді алудың негiздерi
263-бап. Үлгiлер алуға құқығы бар адамдар мен органдар
264-бап. Үлгілер алуға рұқсат етілетін адамдар
265-бап. Үлгiлер алу тәртiбi
266-бап. Дәрiгердiң немесе басқа маманның үлгiлерді алуы
267-бап. Үлгiлер алу кезiндегi жеке адамның құқықтарын қорғау
268-бап. Үлгiлер алу туралы қаулының орындалу мiндеттiлiгi
269-бап. Үлгiлер алу хаттамасы

35-тарау. Сот сараптамасы

270-бап. Сараптаманы тағайындау
271-бап. Сараптаманы мiндеттi түрде тағайындау
272-бап. Сараптама тағайындау тәртібі
273-бап. Сот сараптамасын жүргiзу тапсырылуы мүмкiн адамдар
274-бап. Күдіктінің, айыпталушының, жәбірленушінің, куәнің, қорғаушының және өкілдің сараптама тағайындау және жүргізу кезіндегі құқықтары
275-бап. Өздеріне қатысты сот сараптамасы жүргізілетін адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерінің кепілдігі
276-бап. Сот сараптамасы органының сараптама жүргізуі. Сот сараптамасы органы басшысының құқықтары мен міндеттері
277-бап. Сот сараптамасы органынан тыс сараптама жүргiзу
278-бап. Сот сараптамасын жүргізу кезінде процеске қатысушылардың қатысуы
279-бап. Сараптама жүргізу үшін медициналық ұйымға орналастыру
280-бап. Сараптама объектiлерi
281-бап. Жеке-және комиссиялық сараптама
282-бап. Кешендi сараптама
283-бап. Сарапшы қорытындысының мазмұны
284-бап. Қорытынды берудiң мүмкiн еместiгi туралы хабарлама
285-бап. Сарапшыдан және маманнан жауап алу
286-бап. Күдіктіге, айыпталушыға, жәбірленушіге сарапшының қорытындысын көрсету
287-бап. Қосымша және қайталама сараптамалар

36-тарау. Сотқа дейінгі тергеуді қысқарту және жаңарту,
күдіктіні, айыпталушыны іздестіруді жариялау, жоғалған
қылмыстық істерді қалпына келтіру

288-бап. Сотқа дейінгі тергеуді қысқарту туралы қаулы
289-бап. Сотқа дейін тергеуді жүзеге асыратын адамның сотқа дейінгі тергеу қысқартылғаннан кейінгі іс-әрекеттері
290-бап. Қысқартылған қылмыстық істі зерделеу нәтижелері бойынша прокурордың шешімі
291-бап. Қысқартылған сотқа дейінгі тергеуді немесе қылмыстық қудалауды жаңарту
292-бап. Күдіктіні, айыпталушыны іздестіруді жариялау
293-бап. Жоғалған қылмыстық iстi не оның материалдарын қалпына келтiру

37-тарау. Тергеу әрекеттерін жүргізуді аяқтау туралы
хабарлау және қылмыстық процеске қатысушыларды қылмыстық
істің материалдарымен таныстыру

294-бап. Тергеу әрекеттерінің аяқталғаны туралы хабарлау және қылмыстық істің материалдарымен танысу құқығын түсіндіру
295-бап. Жәбірленушіні, азаматтық қуынушыны, азаматтық жауапкерді және олардың өкілдерін іс материалдарымен таныстыру
296-бап. Күдікті мен оның қорғаушысын істің барлық материалдарымен таныстыру
297-бап. Қылмыстық істің материалдарымен танысу аяқталған соң мәлімделген өтінішхаттарды қарау және шешу тәртібі

38-тарау. Айыптау актісін жасау және қылмыстық істі
прокурорға жіберу

298-бап. Айыптау актісін жасау
299-бап. Айыптау актісінің мазмұны
300-бап. Айыптау актісін және қылмыстық істі прокурорға жіберу

39-тарау. Айыптау актісімен бірге келіп түскен қылмыстық
іс бойынша прокурордың шешімі

301-бап. Айыптау актісімен бірге келіп түскен қылмыстық істі зерделеу кезінде прокурор шешетін мәселелер
302-бап. Прокурордың айыптау актісімен бірге келіп түскен қылмыстық іс бойынша шешімі
303-бап. Прокурордың бұлтартпау шарасы туралы шешімі
304-бап. Айыптау актісін тапсыру
305-бап. Айыпталушыны сотқа беру және қылмыстық істі сотқа жіберу

7-бөлім. Бірінші сатыдағы сотта іс жүргізу 40-тарау. Қылмыстық істердің соттылығы

306-бап. Аудандық және оған теңестірілген соттың соттауына жататын қылмыстық істер
307-бап. Кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттың соттауына жататын қылмыстық істер
308-бап. Қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттың соттауына жататын қылмыстық істер
309-бап. Қылмыстық істердің қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық әскери соттардың және гарнизондардың әскери соттарының соттауына жатуы
310-бап. Облыстық және оған теңестірілген соттың соттауына жататын қылмыстық істер
311-бап. Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы істерді қарау
312-бап. Әскери соттың соттауына жататын істер
313-бап. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының соттауына жататын қылмыстық істер
314-бап. Қылмыстық iстердің аумақтық соттауына жатуы
315-бап. Қылмыстық істерді біріктіру кезінде соттылықты айқындау
316-бап. Iстi iс жүргiзуге қабылдаған соттың қылмыстық істi соттылығы бойынша беру
317-бап. Қылмыстық iстi соттауына жататын соттан басқа сотқа беру
318-бап. Соттылығы туралы дауларды шешу

41-тарау. Басты сот талқылауын тағайындау туралы мәселені
шешу және сот отырысына дайындық іс-әрекеттер

319-бап. Соттың келiп түскен қылмыстық iс бойынша iс-әрекетi
320-бап. Сотқа келiп түскен iс бойынша анықтауға жататын мәселелер
321-бап. Алдын ала тыңдауды өткiзу
322-бап. Басты сот талқылауын тағайындау
323-бап. Соттың істі прокурорға жіберуі
324-бап. Қылмыстық iс бойынша iс жүргiзудi тоқтата тұру
325-бап. Азаматтық қуынымды және мүлiктi тәркiлеудi қамтамасыз ету шаралары
326-бап. Қылмыстық iстi соттылығы бойынша жiберу
327-бап. Қылмыстық iстi қысқарту
328-бап. Тараптардың iс материалдарымен танысу мүмкiндiгiн қамтамасыз ету
329-бап. Құжаттардың көшiрмелерiн тапсыру
330-бап. Сот отырысына шақырту

42-тарау. Басты сот талқылауының жалпы шарттары

331-бап. Сот талқылауының тiкелей және ауызша болуы
332-бап. Iстi талқылау кезiнде сот құрамының өзгертiлмеуi
333-бап. Запастағы судья
334-бап. Төрағалық етушiнiң басты сот талқылауындағы өкiлеттiктері
335-бап. Сотталушының басты сот талқылауына қатысуы
336-бап. Қорғаушының басты сот талқылауына қатысуы
337-бап. Мемлекеттiк айыптаушының басты сот талқылауына қатысуы
338-бап. Жәбiрленушiнiң басты сот талқылауына қатысуы
339-бап. Азаматтық қуынушының немесе азаматтық жауапкердiң басты сот талқылауына қатысуы
340-бап. Басты сот талқылауының шегi
341-бап. Басты сот талқылауын кейiнге қалдыру және қылмыстық iстi тоқтата тұру
342-бап. Бұлтартпау шарасы туралы мәселенi шешу
343-бап. Басты сот талқылауында iстi қысқарту
344-бап. Басты сот талқылауында қаулы шығару тәртiбi
345-бап. Басты сот талқылауының тәртiбi
346-бап. Басты сот талқылауында тәртiптi қамтамасыз ету мақсатында қолданылатын шаралар
347-бап. Басты сот талқылауының хаттамасы
348-бап. Басты сот талқылауының хаттамасына ескертулер
349-бап. Басты сот талқылауының хаттамасына ескертулердi қарау

43-тарау. Басты сот талқылауының дайындық бөлігі

350-бап. Басты сот талқылауының ашылуы
351-бап. Басты сот талқылауына шақырылған адамдардың келуiн тексеру
352-бап. Аудармашыға оның құқықтары мен мiндеттерiн түсiндiру
353-бап. Аудармашыдан бас тарту туралы мәселенi шешу
354-бап. Куәларды сот отырысы залынан шығарып жіберу
355-бап. Сотталушының жеке басын және оған айыптау актісі көшiрмесiнiң уақтылы тапсырылғанын анықтау
356-бап. Сот құрамын, процеске басқа қатысушыларды жариялау
357-бап. Бас тартуды шешу тәртiбi
358-бап. Сотталушыға оның құқықтарын түсiндiру
359-бап. Жәбiрленушiге, жеке айыптаушыға, азаматтық қуынушыға және азаматтық жауапкерге олардың құқықтарын түсiндiру
360-бап. Сарапшыға оның құқықтары мен мiндеттерiн түсiндiру
361-бап. Маманға оның құқықтары мен мiндеттерiн түсiндiру
362-бап. Өтiнiшхаттарды мәлiмдеу және шешу
363-бап. Iске қатысушы адамдардың бiрi болмаған кезде істi тыңдау мүмкiндiгi туралы мәселенi шешу

44-тарау. Сот тергеуі

364-бап. Сот тергеуiнiң басталуы
365-бап. Сотталушының көзқарасын анықтау
366-бап. Дәлелдемелердi ұсыну және зерттеу тәртiбi
367-бап. Сотталушыдан жауап алу
368-бап. Сотталушының айғақтарын жария ету
369-бап. Жәбiрленушiден жауап алу
370-бап. Куәлардан жауап алу
371-бап. Кәмелетке толмаған жәбiрленушiден, куәдан жауап алу ерекшелiктерi
372-бап. Жәбiрленушi мен куәнiң айғақтарын жария ету
373-бап. Сот талқылауындағы сараптама
374-бап. Сарапшыдан жауап алу
375-бап. Заттай дәлелдемелердi қарап тексеру
376-бап. Тергеу әрекеттерiнiң хаттамалары мен құжаттарын жария ету
377-бап. Сотталушының, жәбiрленушiнiң, куәнiң айғақтарын, сондай-ақ хаттамалар мен құжаттарды жария етудiң тәртiбi
378-бап. Iс болған орынды және үй-жайды қарап тексеру
379-бап. Тану, куәландыру, айғақтарды тұрған жерiнде тексеру мен нақтылау, эксперимент жүргiзу, үлгiлер алу үшiн көрсету
380-бап. Дәлелдемелердi зерттеудi шектеу
381-бап. Сот тергеуiнiң аяқталуы
382-бап. Iстiң қысқартылған тәртiппен сотта талқылануы

45-тарау. Сот жарыссөзі және сотталушының соңғы сөзі

383-бап. Сот жарыссөзiнiң мазмұны мен тәртiбi
384-бап. Сотталушының соңғы сөзi
385-бап. Сот тергеуiн қайта бастау
386-бап. Соттың кеңесу бөлмесiне кетуi

46-тарау. Үкім шығару

387-бап. Қазақстан Республикасының атынан үкiм шығару
388-бап. Үкiмнiң заңдылығы мен негiздiлiгi
389-бап. Үкім шығару құпиясы
390-бап. Соттың үкiм шығару кезiнде шешетiн мәселелерi
391-бап. Сотталушының есi дұрыстығы туралы мәселенi шешу
392-бап. Үкiмдердiң түрлерi
393-бап. Айыптау үкiмi
394-бап. Ақтау үкiмi
395-бап. Үкiмдi жасау
396-бап. Үкiмнiң кiрiспе бөлiмi
397-бап. Айыптау үкiмiнiң сипаттамалы-дәлелдi бөлiгi
398-бап. Айыптау үкiмiнiң қарар бөлiгi
399-бап. Ақтау үкiмiнiң сипаттамалы-дәлелдi бөлiгi
400-бап. Ақтау үкiмiнiң қарар бөлiгi
401-бап. Үкiмнiң қарар бөлiгiнде шешілуге жататын өзге де мәселелер
402-бап. Үкiмдi жариялау
403-бап. Сотталушыны күзетпен ұстаудан босату
404-бап. Үкiмнің көшiрмесiн табыс ету
405-бап. Жеке қаулы
406-бап. Сот үкiм шығарумен бiр мезгiлде шешілетiн мәселелер

47-тарау. Жеке айыптау істері бойынша іс жүргізу ерекшеліктері

407-бап. Жеке айыптау iстерi бойынша iс жүргiзу тәртiбi
408-бап. Жеке айыптау ісін қозғау
409-бап. Судьяның жеке айыптау iсi бойынша сот талқылауы басталғанға дейiнгi iс-әрекеттерi
410-бап. Тараптардың бастамашылығы бойынша дәлелдемелердi табыс ету және жинау
411-бап. Жеке айыптау iсiн сот отырысында қарау
412-бап. Жеке айыптау iсi бойынша соттың шешiмi
413-бап. Жеке айыптау ісі бойынша iсті қысқарту

8-бөлім. Соттың үкімдері мен қаулыларын апелляциялық және
кассациялық тәртіппен қайта қарау 48-тарау. Заңды күшіне енбеген сот шешімдеріне
апелляциялық шағымдану, наразылық білдіру

414-бап. Үкімге (қаулыға) апелляциялық шағымдану, наразылық білдіру құқығы
415-бап. Апелляциялық тәртіппен қаралуға жататын сот актілері
416-бап. Заңды күшіне енбеген үкімдерге, қаулыларға берілген апелляциялық (жеке) шағымдарды, наразылықтарды қарайтын соттар
417-бап. Апелляциялық (жеке) шағымдар беру, наразылықтар білдіру тәртібі
418-бап. Үкімдерге (қаулыларға) апелляциялық шағымдану, наразылық бiлдiру мерзiмдерi
419-бап. Апелляциялық (жеке) шағым беруге, наразылық білдiруге арналған мерзiмдi қалпына келтiру тәртiбi
420-бап. Апелляциялық (жеке) шағым және наразылық білдіру туралы хабардар ету
421-бап. Апелляциялық (жеке) шағым берудің және наразылық білдірудің салдары
422-бап. Бiрiншi сатыдағы соттың қаулысына шағымдану, наразылық білдiру
423-бап. Апелляциялық (жеке) шағым, наразылық

49-тарау. Апелляциялық шағымдар, наразылықтар бойынша
істерді қарау

424-бап. Апелляциялық қараудың мәнi
425-бап. Iстi апелляциялық сатыда қарау мерзiмдерi
426-бап. Істі апелляциялық сатыда қараудың шегі
427-бап. Апелляциялық сатыдағы соттың отырысын дайындау
428-бап. Апелляциялық сатыдағы сот отырысын тағайындау
429-бап. Апелляциялық сатыда істі қарау тәртібі
430-бап. Апелляциялық сатының өкілеттігі
431-бап. Апелляциялық саты қабылдайтын шешімдер
432-бап. Апелляциялық сатының қылмыстық процесте азаматтық қуынымды қарауы
433-бап. Yкiмнiң күшiн жоюға немесе оны өзгертуге негiздер
434-бап. Сот тергеуiнiң бiржақтылығы немесе толық еместiгi
435-бап. Соттың үкiмде (қаулыда) айтылған тұжырымдарының iстiң нақты мән-жайына сәйкес келмеуi
436-бап. Қылмыстық iс жүргiзу заңының елеулi түрде бұзылуы
437-бап. Қылмыстық заңды дұрыс қолданбау
438-бап. Сот тағайындаған жазаның қылмыстық құқық бұзушылықтың ауырлығына және сотталған адамның жеке басына сәйкес келмеуі
439-бап. Істі қысқарта отырып айыптау үкімінің күшін жою
440-бап. Ақтау үкiмiнiң күшiн жою
441-бап. Жаңа үкім шығара отырып, үкімнің күшін жою
442-бап. Yкiмдi өзгерту
443-бап. Апелляциялық үкімнің, қаулының мазмұны
444-бап. Апелляциялық үкім, қаулы шығару және олардың заңды күшіне енуі
445-бап. Апелляциялық сатыдағы соттың үкімін, қаулысын орындауға кiрiсу
446-бап. Істі апелляциялық сатыда қайта қарау
447-бап. Алқабилердің қатысуымен шығарылған бастапқы үкiмнiң күшi жойылғаннан кейiн iстi бiрiншi саты бойынша қарау

50-тарау. Кассациялық шағымдар, наразылықтар бойынша істерді
қарау

448-бап. Соттың үкімдеріне, қаулыларына кассациялық тәртіппен шағымданудың, наразылық білдірудің жалпы шарттары
449-бап. Кассациялық қараудың нысанасы
450-бап. Кассациялық шағым немесе наразылық
451-бап. Істі кассациялық сатыда қарау мерзімдері
452-бап. Кассациялық сатыдағы сот отырысын тағайындау
453-бап. Кассациялық сатыдағы соттың өкілеттігі
454-бап. Кассациялық сатының істерді қарау тәртібі
455-бап. Кассациялық саты қабылдайтын шешімдер
456-бап. Апелляциялық саты үкімінің, қаулысының күшін жоюдың немесе оларды өзгертудің негіздері
457-бап. Қылмыстық заңның дұрыс қолданылмауы
458-бап. Қылмыстық іс жүргізу заңының елеулі түрде бұзылуы
459-бап. Үкімнің әділетсіздігі
460-бап. Істі қысқарта отырып айыптау үкімінің күшін жою
461-бап. Ақтау үкімінің күшін жою
462-бап. Істі жаңадан апелляциялық қарауға жібере отырып, үкімнің, апелляциялық қаулының күшін жою
463-бап. Yкімді өзгерту
464-бап. Кассациялық қаулының мазмұны
465-бап. Кассациялық қаулы шығару
466-бап. Кассациялық сатыдағы соттың қаулысын орындауға кірісу
467-бап. Істі кассациялық сатыда қайтадан қарау
468-бап. Апелляциялық қаулының, үкімнің күші жойылғаннан кейін істі апелляциялық сатыда қарау
469-бап. Істі жаңадан қарау кезіндегі жаза тағайындаудың шектері

9-бөлім. Сот шешімдерін орындау 51-тарау. Сот үкімдері мен қаулыларын орындау

470-бап. Үкімнің заңды күшіне енуі және оны орындауға кірісу
471-бап. Сот қаулысының заңды күшiне енуi және оны орындауға кiрiсу
472-бап. Соттың үкiмiн, қаулысын орындауға кiрiсу тәртiбi
473-бап. Үкiмдi орындауға кiрiсу туралы сотталған адамның туған-туысқандары мен азаматтық қуынушыға хабарлау
474-бап. Туыстарына сотталған адаммен жүздесуге рұқсат ету
475-бап. Үкiмнiң орындалуын кейiнге қалдыру
476-бап. Үкiмдi орындау кезiнде соттың қарауына жататын мәселелер
477-бап. Үкiмдi орындаумен байланысты мәселелердi шешетiн соттар
478-бап. Үкiмдi орындауға байланысты мәселелердi шешу тәртiбi
479-бап. Сотталғандықты алып тастау туралы өтiнiшхаттарды қарау
480-бап. Жазадан шартты түрде мерзімінен бұрын босату немесе жазаның өтелмеген бөлiгiн неғұрлым жеңiл жаза түрiмен ауыстыру туралы мәселелерді қарау
481-бап. Ауруы бойынша жазадан босату туралы өтінішхаттарды қарау
482-бап. Сотталған адамдардың шағымдарын қарау
483-бап. Судьяның қаулысына шағымдану және наразылық білдіру

10-бөлім. Соттың заңды күшіне енген шешімдерін қайта қарау
жөнінде іс жүргізу 52-тарау. Сот актілерін Қазақстан Республикасы Жоғарғы
Сотының сот қадағалауы тәртібімен қайта қарау

484-бап. Заңды күшіне енгеннен кейін сот қадағалауы тәртібімен қайта қаралуы мүмкін сот актілері
485-бап. Заңды күшіне енген сот үкімдері мен қаулыларын сот қадағалауы тәртібімен қайта қарау негіздері
486-бап. Соттардың заңды күшіне енген үкімдері мен қаулыларын сот қадағалауы тәртібімен қайта қарау туралы өтініш жасауға, соттардың заңды күшіне енген үкімдері мен қаулыларына наразылық білдіруге құқығы бар адамдар
487-бап. Заңды күшіне енген сот шешімдеріне сот қадағалауы тәртібімен шағымдану мерзімдері
488-бап. Заңды күшіне енген соттың үкімін, қаулысын қайта қарау туралы өтінішхат беру, наразылық білдіру тәртібі
489-бап. Өтінішхаттарды, наразылықты қарамай қайтару
490-бап. Заңды күшіне енген сот актілерін қайта қарау туралы өтінішхатты алдын ала қарау
491-бап. Өтінішхатты алдын ала қараудың нәтижелерi бойынша қабылданатын қаулылар
492-бап. Қадағалау сатысының сот отырысын тағайындау
493-бап. Сот үкiмiнiң, қаулысының орындалуын тоқтата тұру
494-бап. Істі қадағалау сатысында қараудың тәртібі, қадағалау сатысы сотының шешімдері
495-бап. Адвокаттың қадағалау сатысындағы сотқа міндетті түрде қатысуының негіздері
496-бап. Қадағалау сатысындағы сот қаулысының мазмұны
497-бап. Iстi соттың үкiмi мен қаулысының күшi жойылғаннан кейін қарау
498-бап. Соттың істі жаңадан қараған кезде шығарған үкімін және қаулысын қайта қарау туралы өтінішхат (наразылық) білдіру
499-бап. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысын тағайындау
500-бап. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты жалпы отырысының ұсынымды немесе наразылықты қарау тәртібі

53-тарау. Жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты
қылмыстық іс бойынша іс жүргізуді қайта қозғау

501-бап. Қылмыстық іс бойынша iс жүргiзудi қайта қозғаудың негiздерi
502-бап. Жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша қайта қарауға жататын қылмыстық iстер бойынша сот шешiмдерi
503-бап. Iс жүргiзудi қайта қозғаудың мерзiмдерi
504-бап. Жаңадан ашылған мән-жайларға орай iс жүргiзуді қозғау тәртібі
505-бап. Прокурордың тексеруді немесе тергеуді аяқтағаннан кейінгі іс-әрекеті
506-бап. Соттың жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты іс бойынша iс жүргiзуді қайта қозғау туралы өтінішхатты қарау тәртібі
507-бап. Соттың жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша сот актілерін қайта қарау туралы өтінішхаттарды қарау қорытындысы бойынша шығарған қаулысы
508-бап. Соттың жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша сот актілерін қайта қарау туралы прокурордың өтінішхатын қарау қорытындысы бойынша шығарған қаулысы
509-бап. Сот шешiмдерiнiң күшi жойылғаннан кейiн iс жүргiзу
510-бап. Жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша iстi қайта қозғау кезiндегi азаматтық қуыным

11-бөлім. Айрықша іс жүргізу 54-тарау. Есі дұрыс емес адамдарға медициналық
сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы істер бойынша
сот ісін жүргізу

511-бап. Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану бойынша iс жүргiзу үшін негiздер
512-бап. Дәлелдеуге жататын мән-жайлар
513-бап. Қауiпсiздiк шаралары
514-бап. Туыстарының, қорғаншыларының, қамқоршыларының қарауына беру
515-бап. Мамандандырылған медициналық ұйымға орналастыру
516-бап. Қылмыстық заңда тыйым салынған әрекеттi есi дұрыс емес күйде жасаған немесе қылмыс жасағаннан кейiн психикасының бұзылуымен ауырған адамға қатысты iстi бөлiп алу
517-бап. Өзiне қатысты медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы iс жүргiзiлетiн адамның құқықтары
18-бап. Заңды өкiлдiң қатысуы
519-бап. Қорғаушының қатысуы
520-бап. Алдын ала тергеудiң аяқталуы
521-бап. Сотта іс жүргізу
522-бап. Iс бойынша шешiм қабылдау кезiнде сот шешетiн мәселелер
523-бап. Сот қаулысы
524-бап. Соттың қаулысына шағымдану және наразылық білдіру
525-бап. Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қысқарту, өзгерту және мерзiмiн ұзарту
526-бап. Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шарасы қолданылған адамға қатысты қылмыстық iстi қайта жалғастыру

55-тарау. Қылмыстық теріс қылықтар туралы істер бойынша
іс жүргізудің ерекшеліктері

527-бап. Қылмыстық теріс қылықтар туралы істер бойынша іс жүргізудің тәртібі
528-бап. Сотқа дейінгі тергеудің хаттамалық нысаны
529-бап. Хаттама жасау тәртібі
530-бап. Хаттаманы сотқа жіберу тәртібі
531-бап. Қылмыстық теріс қылықтар туралы істі сотта қараудың тәртібі мен мерзімдері

56-тарау. Кәмелетке толмағандардың қылмыстары туралы істер
бойынша іс жүргізу

532-бап. Кәмелетке толмағандардың қылмыстық құқық бұзушылықтары туралы iстер бойынша iс жүргiзудiң тәртiбi
533-бап. Кәмелетке толмағандардың қылмыстық құқық бұзушылықтары туралы iстер бойынша анықталуға жататын мән-жайлар
534-бап. Кәмелетке толмағандардың iстерi бойынша жариялылықты шектеу
535-бап. Кәмелетке толмаған туралы iстi жеке iс жүргiзуге бөліп алу
536-бап. Кәмелетке толмаған күдiктiнi, айыпталушыны, сотталушыны шақырудың тәртiбi
537-бап. Кәмелетке толмаған күдiктiден, айыпталушыдан, сотталушыдан жауап алу
538-бап. Қорғаушының қатысуы
539-бап. Кәмелетке толмаған күдіктінің, айыпталушының заңды өкiлiнiң сотқа дейінгі іс жүргізуге қатысуы
540-бап. Педагог пен психологтың қатысуы
541-бап. Кәмелетке толмағанға кешендi психологиялық-психиатриялық және психологиялық сараптама жасау
542-бап. Кәмелетке толмағанды арнаулы мекемеге орналастыру
543-бап. Кәмелетке толмағандарды ұстау және оларға бұлтартпау шараларын қолдану
544-бап. Кәмелетке толмаған сотталушының заңды өкiлiнiң сот талқылауына қатысуы
545-бап. Кәмелетке толмаған сотталушыны сот отырысының залынан шығарып жіберу
546-бап. Кәмелетке толмағанның iсi бойынша үкiм шығару кезiнде сот шешетiн мәселелер
547-бап. Кәмелетке толмағанды тәрбиелiк ықпал етудiң мәжбүрлеу шараларын қолдана отырып жазадан босату

57-тарау. Қылмыстық қудалаудан артықшылықтары мен
иммунитеті бар адамдардың істері бойынша іс жүргізу
ерекшеліктері

548-бап. Қылмыстық қудалаудан артықшылықтары мен иммунитеті бар адамдардың істері бойынша іс жүргізу ерекшеліктерін қолдану шектері
549-бап. Қазақстан Республикасы Парламентiнiң депутатына қатысты сотқа дейінгі тергеу iсiн жүргiзу
550-бап. Қазақстан Республикасы Президенттігіне кандитатқа, Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттығына кандидатқа қатысты сотқа дейінгі тергеу ісін жүргiзу
551-бап. Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесiнiң Төрағасына немесе мүшесiне қатысты сотқа дейінгі тергеу iсiн жүргiзу
552-бап. Судьяға қатысты сотқа дейінгі тергеу ісін жүргізу
553-бап. Қазақстан Республикасының Бас Прокурорына қатысты сотқа дейінгі тергеу ісін жүргізу
554-бап. Қазақстан Республикасы Парламентінің депутатына, Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттығына кандидатқа, Қазақстан Республикасы Президенттігіне кандидатқа, Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің Төрағасына немесе мүшесіне, судьяға, Қазақстан Республикасының Бас Прокурорына қатысты қылмыстық істі соттың талқылауы
555-бап. Қылмыстық қудалаудан дипломатиялық иммунитетi бар адамдар
556-бап. Дипломатиялық иммунитеттi пайдаланушы адамдарды ұстау және күзетпен ұстау
557-бап. Айғақтар беруден дипломатиялық иммунитет
558-бап. Үй-жайлар мен құжаттардың дипломатиялық иммунитетi

12-бөлім. Қылмыстық сот ісін жүргізу саласындағы
халықаралық ынтымақтастық 58-тарау. Жалпы ережелер

559-бап. Құқықтық көмек көрсету тәртібімен жүргізілетін іс жүргізетінлік және өзге де іс-әрекеттер
560-бап. Өзара түсіністік қағидаты негізінде құқықтық немесе өзге де көмек көрсету
561-бап. Орталық органдар
562-бап. Құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салу
563-бап. Заттай дәлелдемелерді сақтау және беру
564-бап. Ресми құжаттардың жарамдылығы
565-бап. Шет мемлекеттің аумағынан алынған дәлелдемелердің жарамдылығы
566-бап. Құқықтық көмек көрсетуге байланысты шығыстар

59-тарау. Құқықтық көмек

567-бап. Құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салудың (тапсырманың) мазмұны мен нысаны
568-бап. Құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салуды (тапсырманы) қарау
569-бап. Құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салуды (тапсырманы) қарау нәтижелері туралы хабарлама
570-бап. Құпиялылық
571-бап. Құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салуды (тапсырманы) орындаудан бас тарту
572-бап. Құқықтық көмек көрсету туралы тапсырманы орындау тәртібі
573-бап. Арнайы рұқсат етуді қажет ететін іс жүргізу әрекеттері
574-бап. Сұрау салушы мемлекеттің құзыретті органдары өкілдерінің қатысуы
575-бап. Құжаттарды тапсыру
576-бап. Уақытша беру
577-бап. Қазақстан Республикасынан тыс жердегі адамды шақыру
578-бап. Бейнебайланыс жүргізу арқылы іс жүргізу әрекеттерін жүргізу
579-бап. Мүлікті іздестіру, оған тыйым салу және тәркілеу
580-бап. Бірлескен тергеу, жедел-тергеу топтарын құру және оның қызметі

60-тарау. Адамдарды ұстап беру (экстрадиция)

581-бап. Адамды ұстап беру (экстрадиция) туралы сұрау салуды жіберу
582-бап. Адамды ұстап беру (экстрадициялау) туралы құжаттарды дайындау және сұрау салуларды жіберу тәртібі
583-бап. Уақытша ұстап беру
584-бап. Ұстап берілген адамның қылмыстық жауаптылығының шегі
585-бап. Ұстап берілген адамға қатысты қылмыстық іс жүргізу нәтижелері туралы хабардар ету
86-бап. Күзетпен ұстау мерзімдерін есептеу
587-бап. Транзит және уақытша ұстап беру кезінде күзетпен ұстау
588-бап. Ұстап беру сұратылатын адамның құқықтары
589-бап. Қазақстан Республикасынан тыс жерде қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамды ұстау ерекшеліктері
590-бап. Адамды уақытша қамауда ұстау
591-бап. Экстрадициялық қамауға алу
592-бап. Адамды ұстап беруден (экстрадициялаудан) бас тарту
593-бап. Адамды ұстап беру (экстрадициялау) туралы сұрау салу бойынша шешім
594-бап. Адамды ұстап беру (экстрадициялау) туралы шешімге шағымдану тәртібі
595-бап. Шет мемлекетке беруді кейінге қалдыру және белгілі бір уақытқа ұстап беру
596-бап. Адамды беру
597-бап. Транзиттік тасымалдау

61-тарау. Қылмыстық қудалауды жалғастыру

598-бап. Қылмыстық іс жүргізуді шет мемлекеттің құзыретті органына беру тәртібі мен шарттары
599-бап. Қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы сұрау салудың (тапсырманың) мазмұны
600-бап. Шет мемлекеттерден қылмыстық іс жүргізуді қабылдау тәртібі мен шарттары
601-бап. Қылмыстық қудалауды жалғастырудан бас тарту
602-бап. Қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы сұрау салуды алғанға дейін адамды күзетпен ұстау

62-тарау. Шет мемлекеттер соттарының үкімдері мен
қаулыларын тану және орындау

603-бап. Қазақстан Республикасында танылатын шет мемлекеттер соттарының үкімдері мен қаулылары
604-бап. Жазасын өтеу үшін бас бостандығынан айырылған сотталған адамдарды не психикалық бұзылулардан зардап шегетін адамдарды өздері азаматы болып табылатын мемлекетте мәжбүрлеп емдеу жүргізу үшін беру негіздер
605-бап. Сотталған адамды немесе медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралары қолданылған адамды беру талаптары
606-бап. Сотталған адамды немесе медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралары қолданылған адамды беру туралы мәселені шешу тәртібі
607-бап. Берілген шет мемлекет азаматына қатысты сот үкімін өзгерту немесе күшін жою, медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдануды тоқтату немесе өзгерту туралы хабарлау
608-бап. Шет мемлекетке сотталған адамды немесе медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралары қолданылған адамды беруден бас тарту
609-бап. Қазақстан Республикасының азаматын жазасын өтеу немесе мәжбүрлеп емдеуді жүргізу үшiн қабылдау, сондай-ақ шет мемлекеттің сот үкімін немесе қаулысын тану және орындау туралы өтiнiшхатты қарау
610-бап. Соттың шет мемлекет сотының үкiмiн орындауға байланысты мәселелердi шешу тәртiбi
611-бап. Қабылданған адамдарға қатысты жазаны орындауды немесе мәжбүрлеп емдеуді ұйымдастыру
612-бап. Шет мемлекет соты үкімінің немесе қаулысының өзгеруі немесе күшін жоюы туралы хабарлама
613-бап. Халықаралық сот мекемелерінің үкімдерін тану және орындау

13-бөлім. Іс жүргізу келісімі жасалған істер бойынша
іс жүргізу 63-тарау. Іс жүргізу келісімі, оны жасаудың ерекше тәртібі

614-бап. Іс жүргізу келісімі жасалған кезде сотқа дейінгі тергеу
615-бап. Кінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы іс жүргізу келісімін жасауға арналған талаптар
616-бап. Кінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы іс жүргізу келісімін жасаудың салдары
617-бап. Кінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы іс жүргізу келісімін жасау туралы өтінішхатты қарау тәртібі
618-бап. Кінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы іс жүргізу келісімін жасау тәртібі
619-бап. Кінәні мойындау туралы мәміле нысанында іс жүргізу келісімін жасағаннан кейін қылмыстық іс бойынша прокурордың, тергеушінің, анықтаушының іс-әрекеті
620-бап. Ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімі
621-бап. Ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімін жасау тәртібі
622-бап. Ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімін соттың бекіту тәртібі
623-бап. Ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімі бойынша прокурордың және соттың іс-әрекеті

64-тарау. Қылмыстық істерді сотта келісу іс жүргізуінде
қарау

624-бап. Келісу іс жүргізуін қолдану үшін негіздер
625-бап. Сотқа дейінгі іс жүргізу сатысында жасалған іс жүргізу келісімімен келіп түскен іс бойынша судьяның әрекеттері
626-бап. Істі келісу іс жүргізуінде қарау кезінде сот отырысына қатысатын адамдар
627-бап. Келісу іс жүргізуіндегі сот талқылауының тәртібі мен мерзімдері
628-бап. Келісу іс жүргізуіндегі сот шешімі
629-бап. Келісу іс жүргізуінде қаралатын іс бойынша айыптау үкімінің құрылымы мен мазмұны
630-бап. Басты сот талқылауы барысында келісу іс жүргізуін қозғау
631-бап. Сотта жасалған іс жүргізу келісімінің құрылымы және мазмұны
632-бап. Сотта жасалған іс жүргізу келісімімен келіп түскен іс бойынша судьяның іс-әрекеттері

14-бөлiм. Алқабилердiң қатысуымен iстер бойынша iс жүргiзу 65-тарау. Жалпы ережелер

633-бап. Алқабилердiң қатысуымен iстер бойынша iс жүргiзу тәртiбi
634-бап. Алқабилердiң қатысуымен сотта қарауына жататын iстер
635-бап. Алқабилер қатысатын сот құрамы
636-бап. Алқабиге ықпал етуге жол бермеу
637-бап. Соттың iстi алқабилердiң қатысуымен қарауы туралы өтiнiшхат

66-тарау. Сот отырысын тағайындаудың ерекшелiктерi

638-бап. Алдын ала тыңдау өткізу
639-бап. Алдын ала тыңдау өткiзудiң ерекшелiктерi
640-бап. Алқабилердiң қатысуымен сот отырысын тағайындау кезiнде алдын ала тыңдау тәртiбiмен шығарылатын шешiмдердiң ерекшелiктерi
641-бап. Сот талқылауына қатысу үшiн алқабилерге кандидаттарды алдын ала кездейсоқ таңдаудың тәртiбi

67-тарау. Сот талқылауына қатысу үшiн алқабилерге
кандидаттарды iрiктеу

642-бап. Жалпы ережелер
643-бап. Төрағалық етушiнiң алқабилерге кандидаттарды iстi қарауға қатысудан босатуы
644-бап. Алқабилерге кандидаттардың өздiгiнен бас тартуы туралы мәселелердi шешу
645-бап. Алқабилерге кандидаттарға қарсылық бiлдiру туралы мәселелердi шешу
646-бап. Алқабилерге кандидаттардың дәлелсiз қарсылық бiлдiруі
647-бап. Жеребе тастау арқылы алқабилер алқасын құру
648-бап. Алқабилердiң сот талқылауына қатысуының жалпы шарттары
649-бап. Алқабилердiң ант қабылдауы

68-тарау. Алқабилердiң қатысуымен соттың iстi
талқылау ерекшелiктерi

650-бап. Алқабилердiң құқықтары, мiндеттерi және iстi қарауға байланысты iс-әрекеттерiндегi шектеулер
651-бап. Алқабилер қатысатын соттың құзыретi
652-бап. Алқабилер қатысатын сотта iстiң қысқартылуы
653-бап. Алқабилер қатысатын соттағы сот тергеуiнiң ерекшелiктерi
654-бап. Алқабилер қатысатын соттағы тараптардың жарыссөздерi
655-бап. Алқабилер қатысатын соттағы ескертпелер және сотталушының соңғы сөзi
656-бап. Алқабилер қатысатын соттың шешуiне жататын сұрақтардың қойылуы
657-бап. Алқабилер қатысатын соттың шешуiне жататын сұрақтардың мазмұны
658-бап. Алқабилер кеңесiнiң құпиясы
659-бап. Кеңесу бөлмесiнде кеңесу мен дауыс берудi жүргiзу тәртiбi
660-бап. Алқабилер қатысатын сот қабылдайтын шешiмдердiң түрлерi
661-бап. Үкiмнің қаулысы
662-бап. Сотталушының есi дұрыс емес екендiгiнiң анықталуына байланысты қылмыстық iстi қарауды қысқарту
663-бап. Сот отырысының хаттамасын жүргiзу ерекшелiктерi

69-тарау. Алқабилердiң қатысуымен қаралған iстер бойынша
заңды күшiне енбеген үкiмдердi, қаулыларды қайта қарау
жөнiндегi iс жүргiзу ерекшелiктерi

664-бап. Алқабилердiң қатысуымен сот шығарған, заңды күшiне енбеген үкiмдер мен қаулыларға шағымдану және наразылық білдiру
665-бап. Алқабилердiң қатысуымен сот қараған iстердi апелляциялық сатыда жүргiзу ерекшелiктерi
666-бап. Істі жаңа сот талқылауына жібере отырып алқабилердің қатысуымен үкімді жою

70-тарау. Алқабилердің қатысуымен қаралған істер бойынша
заңды күшіне енген үкімдерді, қаулыларды қайта қарау жөнінде
іс жүргізу ерекшеліктері

667-бап. Алқабилердің қатысуымен соттың заңды күшіне енген үкімдері мен қаулыларын кассациялық сатыдағы сотта қайта қарау
668-бап. Алқабилердің қатысуымен соттың заңды күшіне енген үкімдері мен қаулыларын қадағалау тәртібімен қайта қарау
669-бап. Алқабилердің қатысуымен соттың заңды күшіне енген үкімін, қаулысын қайта қарау кезінде сотталған адамның жағдайын нашарлатуға жол бермеу

15-бөлім. Үкім шығарылғанға дейін тәркілеу ісін жүргізу 71-тарау. Үкім шығарылғанға дейін заңсыз жолмен алынған
мүлікті тәркілеу туралы іс жүргізуді жүзеге асыру
тәртібі туралы

670-бап. Үкім шығарылғанға дейін заңсыз жолмен алынған мүлікті тәркілеу туралы іс жүргізуді қозғау
671-бап. Тәркілеу туралы сотқа дейінгі іс жүргізу
672-бап. Тәркілеу туралы іс жүргізуді соттың қарауы
673-бап. Тәркілеу бойынша іс жүргізуде соттың кеңесу бөлмесінде шешетін мәселелері
674-бап. Тәркілеу туралы іс жүргізудегі сот шешімі
675-бап. Тәркілеу туралы қаулыға шағымдану, наразылық білдіру

16-бөлім. Ауыспалы және қорытынды ережелер 72-тарау. Осы Кодекстің кейбір ережелерін қолданысқа енгізу

676-бап. Осы Кодекстің жекелеген нормаларын қолдану тәртібі

73-тарау. Қорытынды ережелер

677-бап. Осы Кодексті қолданысқа енгізу және кейбір заңнамалық актілердің күшін жою туралы

ЖАЛПЫ БӨЛІМ 1-бөлiм. Негiзгi ережелер 1-тарау. Қазақстан Республикасының қылмыстық
іс жүргізу заңнамасы

1-бап. Қылмыстық сот iсiн жүргiзу тәртiбiн айқындайтын заңнама
1. Қазақстан Республикасы аумағында қылмыстық сот iсiн жүргiзу тәртiбi Қазақстан Республикасының Конституциясымен, конституциялық заңдарымен, Қазақстан Республикасының Конституциясына және халықаралық құқықтың жалпы жұрт таныған қағидаттары мен нормаларына негiзделген Қазақстан Республикасының Қылмыстық iс жүргiзу кодексiмен айқындалады. Қылмыстық сот iсiн жүргiзу тәртiбiн реттейтiн өзге заңдардың ережелерi осы Кодекске енгiзiлуге тиiс.
2. Қазақстан Республикасының халықаралық шарттық және өзге де мiндеттемелерi, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесi мен Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қылмыстық сот iсiн жүргiзу тәртiбiн реттейтiн нормативтiк қаулылары қылмыстық iс жүргiзу құқығының құрамдас бөлiгi болып табылады.
Егер қылмыстық iс бойынша iс жүргiзу барысында азаматтық немесе әкiмшiлiк құқықтарға сәйкес шешiлуі тиiс мәселенi қарау қажеттiгi туындаса, ол азаматтық немесе әкiмшiлiк iс жүргiзу тәртiбiнде шешiледi.

2-бап. Қылмыстық сот iсiн жүргiзуде басым күшi бар құқықтық
нормаларды қолдану
1. Қазақстан Республикасы Конституциясының Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында жоғары заң күшi болады және ол тiкелей қолданылады. Осы Кодекс пен Қазақстан Республикасының Конституциясы қағидаларының арасында қайшылық болған жағдайда Конституцияның ережелерi қолданылады.
2. Осы Кодекс пен Қазақстан Республикасының конституциялық заңы қағидаларының арасында қайшылық болған жағдайда конституциялық заңның ережелерi қолданылады. Осы Кодекс пен өзге де заңдар қағидалары арасында қайшылық болған жағдайда осы Кодекстiң ережелерi қолданылады.
3. Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттардың осы Кодекстен басымдығы болады және халықаралық шартта оны қолдану үшiн заң шығару қажет екендiгi айтылған жағдайларды қоспағанда, тiкелей қолданылады.

3-бап. Қылмыстық iс жүргiзу заңының кеңiстiкте қолданылуы
1. Қазақстан Республикасының аумағында қылмыстық сот ісін жүргізу қылмыстық құқық бұзушылық жасалған жерге қарамастан осы Кодекске сәйкес жүргізіледі.
2. Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта осы Кодекстiң кеңiстiкте қолданылуының өзгеше қағидалары белгiленсе, халықаралық шарттың қағидалары қолданылады.

4-бап. Қазақстан Республикасының аумағында шет мемлекеттiң
қылмыстық iс жүргiзу құқығының қолданылуы
Қазақстан Республикасының аумағында шет мемлекеттiң тергеу органдары мен сотының немесе олардың тапсырмасы бойынша қылмыстық сот ісін жүргiзушi органның шет мемлекеттiң қылмыстық iс жүргiзу құқығын, егер ол Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта көзделсе, қолдануға болады.

5-бап. Қылмыстық iс жүргiзу заңының уақыт тұрғысында қолданылуы
1. Қылмыстық сот iсiн жүргiзу iс жүргiзу әрекетiн орындау, iс жүргiзу шешiмiн қабылдау кезіне дейiн күшiне енген қылмыстық iс жүргiзу заңына сәйкес жүзеге асырылады.
2. Жаңа мiндеттер жүктейтiн, процеске қатысушыларға тиесiлi құқықтардың күшiн жоятын немесе оларды кемiтетiн, оның пайдаланылуын қосымша шарттармен шектейтiн қылмыстық iс жүргiзу заңының керi күшi болмайды.
3. Дәлелдемелердiң жарамдылығы олар алынған кезде қолданылып жүрген заңға сәйкес айқындалады.

6-бап. Қылмыстық iс жүргiзу заңының шетелдiктер мен азаматтығы
жоқ адамдарға қатысты қолданылуы
1. Шетелдiктер мен азаматтығы жоқ адамдарға қатысты қылмыстық сот iсiн жүргiзу осы Кодекске сәйкес жүзеге асырылады.
2. Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында белгiленген дипломатиялық немесе өзге артықшылықтар мен иммунитеттерге ие адамдарға қатысты немесе олардың қатысуымен жүзеге асырылатын қылмыстық сот iсiн жүргiзудiң ерекшелiктерi осы Кодекстiң 57-тарауына сәйкес айқындалады.

7-бап. Осы Кодекстегi кейбiр ұғымдардың түсiнiктемесi
Осы Кодексте қамтылған ұғымдардың, егер заңда ерекше нұсқаулар болмаса, мынадай мағынасы бар:
1) «адамды беру (экстрадиция)» – қылмыстық жауаптылыққа тартуға немесе үкімді орындауға іздестіріліп жатқан адамды мемлекетке беру;
2) «айыптау тарабы» – қылмыстық қудалау органдары, сондай-ақ жәбiрленушi (жеке айыптаушы), азаматтық қуынушы, олардың заңды өкiлдерi мен өкiлдерi;
3) «алқаби» – соттың қылмыстық iсті осы Кодексте белгіленген тәртiпте қарауына қатысуға шақырылған және ант қабылдаған Қазақстан Республикасының азаматы;
4) «апелляциялық саты» – бiрiншi сатыдағы соттың заңды күшiне енбеген үкiмдерiне, қаулыларына апелляциялық шағымдар (наразылықтар) бойынша істі мәні бойынша қарайтын сот;
5) «арнаулы бiлiм» – адам кәсiби оқудың не практикалық қызметтің барысында алған, қылмыстық сот iсiн жүргiзу мiндеттерiн шешу үшiн пайдаланылатын қылмыстық процесте жалпы жұртқа белгiлi емес бiлiм;
6) «арнаулы ғылыми білім» – сот-сараптамалық зерттеулердің әдістемелерінде іске асырылған, мазмұны ғылыми білімді құрайтын арнаулы білім саласы;
7) «баспана» – бiр немесе бiрнеше адамның уақытша немесе тұрақты тұруына арналған үй-жай немесе құрылыс, оның iшiнде: меншiктi немесе жалға алынған пәтер, үй, саяжай үйi, мейманхана нөмiрi, каюта; көп пәтерлi үйлердi қоспағанда, оларға тiкелей жалғасатын тұрғын үйлердiң верандалары, террасалары, галереялары, балкондары, жертөлесi және шатыры, сондай-ақ өзен немесе теңiз кемесi;
8) «басты сот талқылауы» – бiрiншi сатыдағы соттың қылмыстық iстi мәнi бойынша қарауы;
9) «бiрiншi сатыдағы сот» – сотқа дейінгі тергеу аяқталғаннан кейін не жоғары тұрған сот сот актісінің күшін жойғаннан кейін не жеке айыптаушының шағымы бойынша түскен қылмыстық істің соттылығына сәйкес қарайтын аудандық және оған теңестірілген соттар (қалалық және мамандандырылған ауданаралық соттар);
10) «ғылыми-техникалық құралдар» – дәлелдемелердi анықтау, көрсету, алу және зерттеу үшiн заңды түрде қолданылатын аспаптар, арнаулы жабдықтар, материалдар;
11) «жақын туыстар» – ата-аналары, балалары, асырап алушылары, асырап алынғандар, бiрге туған және бiрге тумаған туыс аға-iнiлерi мен апа-сiңлiлерi, атасы, әжесi, немерелерi;
12) «жасырын тергеу әрекеті» – осы Кодексте көзделген жағдайларда сотқа дейін іс жүргізу барысында, мүдделеріне қатысты қылмыстық процеске тартылған адамдарға хабарламай, сотқа дейін тергеу органының қаулысы не тапсырмасы бойынша прокурордың санкциясы негізінде жүргізілетін іс жүргізу әрекеті;
13) «заңды өкiлдер» – күдіктiнiң, айыпталушының, жәбiрленушiнiң, азаматтық қуынушының ата-аналары, асырап алушылары, қорғаншылары, қамқоршылары, сондай-ақ күдіктiнi, айыпталушыны немесе жәбiрленушiнi қорғап немесе асырап отырған ұйымдар мен адамдардың өкiлдерi;
14) «кассациялық саты» – аудандық және оларға теңестірілген соттардың (солардың ішінде мамандандырылған, ауданаралық соттардың) үкімдеріне, қаулыларына, кассациялық шағымдар, тек қана олардың апелляциялық сатыда қаралғаннан кейін, сондай-ақ апелляциялық үкімдер және қаулылар бойынша істерді қарайтын сот;
15) «қадағалау сатысы» – заңды күшiне енген сот актілерiне өтінішхат, наразылық бойынша iстi қадағалау тәртiбiнде қарайтын Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының алқасы, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот Төрағасының ұсынымын немесе Қазақстан Республикасы Бас Прокурордың наразылығын қарайтын Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы;
16) «қаулы» – соттың үкiмнен басқа әртүрлi шешiмдерi; анықтаушының, тергеу органының, тергеушiнiң, прокурордың қылмыстық iс жүргізу барысында қабылданған шешiмдерi;
17) «қорғану тарапы» – күдіктi, айыпталушы, олардың заңды өкiлдерi, қорғаушы, азаматтық жауапкер және оның өкiлi;
18) «қорғау» – қылмыстық құқық бұзушылық жасады деп күдік келтiрiлген адамдардың құқықтары мен мүдделерiн қамтамасыз ету, күдікті (айыптауды) жоққа шығару немесе жеңiлдету, сондай-ақ заңсыз қылмыстық қудалауға ұшыраған адамдарды ақтау мақсатында қорғану тарапы жүзеге асыратын iс жүргiзу қызметi;
19) «қорытынды шешiм» – қылмыстық процесті жүргiзетін органның iс бойынша iс жүргiзудiң басталуын немесе жалғастырылуын болдырмайтын әртүрлi шешiмдерi;
20) «құзыретті орган» – осы Кодекстің 12-бөліміне сәйкес сұрау салумен (тапсырмамен) жүгінетін процесс жүргізетін немесе құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салудың (тапсырманың, өтініштің) орындалуын қамтамасыз ететін орган;
21) «құқықтық көмек» – бір мемлекеттің құзыретті органдарының екінші мемлекеттің құзыретті органдарының немесе халықаралық сот мекемелерінің тапсырмасы (өтініші) бойынша істі сотқа дейін тергеу, сот талқылауы немесе сот актісін орындау үшін қажетті іс жүргізу әрекеттерін жүргізуі;
22) «қылмыстық iс» – жасалды деп болжанған бiр немесе бiрнеше қылмыстық құқық бұзушылық бойынша қылмыстық қудалау органы және сот жүргiзетiн оқшауландырылған iс жүргiзу;
23) «қылмыстық қудалау органдары» – прокурор (мемлекеттiк айыптаушы), тергеушi, анықтау органы, анықтаушы;
24) «қылмыстық процесті жүргiзетін орган» – сот, сондай-ақ сотқа дейiнгі тергеу кезiнде прокурор, тергеушi, анықтау органы, анықтаушы;
25) «қылмыстық процеске қатысушылар» – қылмыстық қудалауды және сотта айыптауды қолдауды жүзеге асыратын органдар мен адамдар, сондай-ақ қылмыстық iс бойынша iс жүргiзу кезiнде өздерiнiң немесе өздерi бiлдiретiн құқықтар мен мүдделердi қорғайтын адамдар: прокурор (мемлекеттiк айыптаушы), тергеушi, анықтау органы, анықтаушы, күдіктi, айыпталушы, олардың заңды өкiлдерi, қорғаушы, азаматтық жауапкер, оның заңды өкiлi мен өкiлi, жәбiрленушi, жеке айыптаушы, азаматтық қуынушы, олардың заңды өкiлдерi мен өкiлдерi;
26) «қылмыстық процеске қатысушы өзге де адамдар» – сот отырысының хатшысы, аудармашы, куә, куәгер, сарапшы, маман, сот приставы, медиатор;
27) «мәлімдеуші» – сотқа немесе қылмыстық қудалау органдарына қылмыстық процесс тәртiбiнде өзiнiң нақты немесе болжалды құқығын немесе өзі өкілдік ететін адамның құқығын қорғау үшiн құқық бұзушылық туралы хабарлаған адам;
28) «нақты ұстау» – ұсталғанға қандай да бір іс жүргізу мәртебесінің берілуіне немесе өзге де формальды рәсімдердің орындалуына қарамастан, қозғалу бостандығын қоса алғанда, ұсталған адамның бас бостандығын минутқа дейінгі дәлдікпен айтарлықтай шектейтін, белгілі бір орында мәжбүрлеп ұстау, анықтау және тергеу орындарына мәжбүрлеп әкелу (басып алу, үй-жайға қамау, қандай да бір жерге баруға немесе орнында қалуға мәжбүрлеу және т.б.), сондай-ақ аталған шектеулер нақты болған жағдайда, ұсталған адамның бостандығын шектеу;
29) «орталық орган» – осы Кодексте көзделген тәртіпте мемлекет атынан шет мемлекеттің құзыретті органының немесе халықаралық сот мекемесінің сұрау салуын (тапсырмасын, өтінішін) қарауға және оның орындалуын ұйымдастыру мақсатында шаралар қолдануға немесе құзыретті органның құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салуын (тапсырмасын, өтінішін) шет мемлекетке жолдауға уәкілетті орган;
30) «өкiлдер» – заңның немесе келiсiмнiң күшiне орай жәбiрленушiнiң, азаматтық қуынушының, жеке айыптаушының, азаматтық жауапкердiң заңды мүдделерiн бiлдiруге уәкiлдiк берiлген адамдар;
31) «өтінішхат» – тараптың немесе мәлімдеушінің қылмыстық процесті жүргізетін органға жолданған іс жүргізетінлік әрекеттерді жүргізу немесе іс жүргізетінлік шешімді қабылдау туралы өтініші, ал қадағалау сатысында – қадағалау іс жүргізуін қозғау және заңды күшіне енген сот актісін қайта қарау туралы жолданым;
32) «прокуратура органының басшысы» – Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры, Қазақстан Республикасы Бас әскери прокуроры, Бас көлік прокуроры, Астана және Алматы қалаларының прокурорлары, облыс прокурорлары және олардың орынбасарлары, сондай-ақ өздерінің құзыреті шегінде әрекет ететін аудандардың, қалалардың прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар және олардың орынбасарлары;
33) «санкция» – қылмыстық қудалау органының сотқа дейінгі іс жүргізу барысында іс жүргізу әрекеттерін жасауына соттың рұқсат беруі не қылмыстық қудалау органы жасаған немесе қабылдаған іс жүргізу әрекетін немесе іс жүргізу шешімін прокурордың бекіту актісі;
34) «сот» – сот билiгi органы, Қазақстан Республикасының сот жүйесiне кiретiн, iстi алқалық немесе жеке дара қарайтын кез келген заңды түрде құрылған сот;
35) «сотқа дейінгі іс жүргізу» – қылмыстық іс сотқа дейінгі тергеу басталғаннан мәні бойынша қарау немесе іс бойынша іс жүргізуді тоқтату үшін сотқа жіберілгенге дейінгі іс жүргізу, сондай-ақ жеке айыптаушының және қорғау тарапының қылмыстық іс бойынша материалдар дайындауы;
36) «судья» – сот билiгiн жүргізетін; осы лауазымға заңда белгiленген тәртiпте тағайындалған немесе сайланған кәсiпқой судья (соттың төрағасы, сот алқасының төрағасы, тиiстi соттың судьясы);
37) «сұрау салушы тарап» – құзыретті органы сұрау салумен (тапсырмамен, өтінішпен) жүгінетін мемлекет немесе халықаралық сот мекемесі;
38) «сұрау салынатын тарап» – құзыретті органына сұрау салу (тапсырма, өтініш) жолданатын мемлекет;
39) «тараптар» – сот талқылауында жарыспалылык пен тең құқықтылық негiзiнде айыптауды (қылмыстық қудалауды) және айыптаудан қорғауды жүзеге асыратын органдар мен адамдар;
40) «тергеу судьясы» – сотқа дейінгі іс жүргізу барысында осы Кодексте көзделген өкілеттіктерді жүзеге асырушы бірінші сатыдағы сот судьясы;
41) «тергелу тиесілігі» – осы Кодексте белгiленген, белгiлi бiр қылмыстық құқық бұзушылықты тергеу сол немесе өзге қылмыстық қудалау органының құзыретiне жататын белгiлердiң жиынтығы;
42) «төрағалық етушi» – қылмыстық iстi алқалық қарау кезiнде төрағалық ететiн немесе істі жеке дара қарайтын судья;
43) «туыстар» – үлкен атасы мен үлкен әжесiне дейiн ортақ ата-бабалары бар туыстық байланыстағы адамдар;
44) «түнгi уақыт» – жергiлiктi уақыт бойынша сағат жиырма екiден алтыға дейiнгi уақыт аралығы;
45) «үкiм» – айыпталушының кiнәлiлiгi немесе кiнәсiздiгi және оған жаза қолдану немесе қолданбау туралы мәселе бойынша бiрiншi, апелляциялық сот шығарған сот шешiмi;
46) «хабар-ошарсыз жоғалған адам» – екі ай бойы жүргізілген жедел-іздестіру шараларымен тұрған жері анықталмаған адам;
47) «хаттама» – қылмыстық процесті жүргiзетін орган жасаған iс жүргiзу әрекетi көрсетiлетiн iс жүргiзу құжаты;
48) «шағым» – процеске қатысушылардың анықтау, алдын ала тергеу органдарының, прокурордың немесе соттың iс-әрекетiне өздерiнiң құзыретi шегiнде және осы Кодексте белгiленген тәртiппен енгiзiлген ден қою актiсi, сондай-ақ адамның қылмыстық қудалауды жеке немесе жеке-жария тәртіпте жүзеге асыру туралы талабы;
49) «наразылық» – прокурордың қылмыстық іс бойынша сот шешіміне өз құзыретi шегiнде және осы Кодексте белгiленген тәртiпте енгiзген ден қою актiсi;
50) «iс бойынша iс жүргiзу» – нақты қылмыстық iс бойынша сотқа дейінгі тергеу, сотта талқылау және сот үкiмiн (қаулысын) орындау барысында жүзеге асырылатын iс жүргiзу әрекеттерi мен шешiмдердiң жиынтығы;
51) «iс жүргiзу әрекеттерi» – осы Кодекске сәйкес қылмыстық сот iсiн жүргiзу барысында жүргiзiлетiн iс-әрекеттер;
52) «iс жүргiзу шешiмдерi» – қылмыстық процесті жүргiзушi органдардың қылмыстық іс бойынша іс жүргізуді жүзеге асыруға байланысты шығарған актiлері;
53) «іс жүргізу келісімі» – қылмыстық процестің кез келген сатысында прокурорлар мен күдіктінің, айыпталушының немесе сотталушының немесе сотталғанның арасында осы Кодексте көзделген тәртіпте және негіздер бойынша жасалатын келісім;
54) «іс жүргізетін прокурор» – прокуратура басшысымен осы Кодекске сәйкес қылмыстық іс бойынша заңдардың сақталуын қадағалау жүктелген прокурор;
55) «экстрадициялық тұтқындау» – шет мемлекетте іздеуде жүрген адамды ұстап беру (экстрадициялау) мақсатында оны тұтқындау түріндегі сот қолданатын, шет мемлекеттің құзыретті органының адамды күзетпен ұстау туралы шешімін орындау бойынша қамтамасыз етуші шара.

2-тарау. Қылмыстық процестің міндеттері мен қағидаттары

8-бап. Қылмыстық процестің мiндеттерi
1. Қылмыстық процестің мiндеттерi қылмыстық құқық бұзушылықты тез, толық ашу және жолын кесу, оларды жасаған адамдарды әшкерелеу және қылмыстық жауапқа тарту, әдiл сот талқылауы және қылмыстық заңды дұрыс қолдану, адамдарды, қоғамды және мемлекетті қылмыстық құқық бұзушылықтан қорғау болып табылады.
2. Қылмыстық iстер бойынша iс жүргiзудiң заңда белгiленген тәртiбi адамды және азаматты негiзсiз айыптау мен соттаудан, құқықтары мен бостандықтарын заңсыз шектеуден қорғауды, кiнәсiз адам заңсыз айыпталған немесе сотталған жағдайда оны дереу және толық ақтауды қамтамасыз етуге, сондай-ақ заңдылық пен құқық тәртiбiн нығайтуға, қылмыстық құқық бұзушылықтың алдын алуға, құқықты құрметтеу көзқарасын қалыптастыруға ықпал етуге тиiс.

9-бап. Қылмыстық процестің қағидаттары және олардың мәнi
1. Қылмыстық процесс қағидаттары қылмыстық процеске қатысушылардың құқықтары мен міндеттерін іске асырудың жалпы талаптарын және оның алдында тұрған міндеттердің шешілуін қамтамасыз ететін оның сатыларының, институттары мен нормаларының жүйесі мен мазмұнын айқындайтын қылмыстық процестің іргелі негіздері болып табылады.
2. Қылмыстық процестің қағидаттарын олардың сипаты мен мәніне қарай бұзу iс жүргізу әрекеттерін немесе шешімдерін заңсыз деп тануға, осындай iс жүргiзудiң барысында шығарылған шешiмдердiң күшін жоюға не осы тұрғыда жиналған материалдарды дәлелдеу күшi жоқ немесе іс бойынша іс жүргізілу жарамсыз деп тануға әкеп соғады.

10-бап. Заңдылық
1. Сот, прокурор, тергеуші, анықтау органы және анықтаушы қылмыстық істер бойынша іс жүргізу кезінде Қазақстан Республикасы Конституциясының, осы Кодекстің, осы Кодекстің 1-бабында көрсетілген өзге де нормативтік құқықтық актілердің талаптарын дәл сақтауға міндетті.
2. Соттардың адам мен азаматтың Қазақстан Республикасының Конституциясында бекітілген құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтiретiн заңдарды және өзге де нормативтiк құқықтық актiлердi қолдануға құқығы жоқ. Егер сот қолдануға жататын заң немесе өзге де нормативтiк құқықтық акт адам мен азаматтың Қазақстан Республикасы Конституциясында бекітілген құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтiредi деп тапса, ол iс бойынша iс жүргiзудi тоқтата тұруға және сол актiнi конституциялық емес деп тану туралы ұсыныспен Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңеске жүгiнуге мiндеттi.
3. Соттың, қылмыстық қудалау органдарының қылмыстық iстер бойынша iс жүргiзу кезiнде заңды бұзуына жол берiлмейдi және ол заңда белгiленген жауаптылыққа, заңсыз актiлердi жарамсыз деп тануға және олардың күшiн жоюға әкеп соғады.
4. Осы Кодекс нормаларының коллизиялы жағдайларында олардың қылмыстық процестің қағидаттарына сәйкес келетіндері қолданылуға тиіс, ал нормаларда тиісті регламенттеу болмаған кезде сот ісін жүргізу мәселесі қылмыстық процестің қағидаттары негізінде тікелей шешіледі.

11-бап. Сот әдiлдiгiн тек соттың ғана жүзеге асыруы
1. Қазақстан Республикасында қылмыстық iстер бойынша сот әдiлдiгiн тек соттар ғана жүзеге асырады. Сот өкiлеттiгiн кiмнiң болса да иемденуi заңда көзделген қылмыстық жауапқа әкеп соғады.
2. Соттың үкiмi бойынша және заңға сәйкес болмаса, ешкiм де қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны үшiн кiнәлi деп таныла алмайды, сондай-ақ қылмыстық жазаға тартыла алмайды.
3. Соттың құзыретi, оның заңды құқығының шегi, оның қылмыстық сот iсiн жүргiзудi жүзеге асыру тәртiбi заңмен айқындалады және оны өз бетiнше өзгертуге болмайды. Қылмыстық iстердi қарау үшiн қандай атаумен болса да төтенше немесе арнаулы соттар құруға жол берiлмейдi. Төтенше соттардың, сондай-ақ өзге де заңсыз құрылған соттардың үкiмдерi мен басқа да шешiмдерiнiң заңды күшi болмайды және атқарылуға жатпайды.
4. Өзі қарауына жатпайтын iс бойынша қылмыстық сот iсiн жүргiзудi жүзеге асырушы, өзiнiң өкiлеттiгiн асыра қолданған немесе осы Кодексте көзделген қылмыстық процесс қағидаттарын өзгедей бұзған соттың үкiмi мен басқа да шешiмдерi заңсыз болады және олардың күшi жойылуға тиiс.
5. Соттың қылмыстық iс бойынша үкiмi мен басқа да шешiмдерiн осы Кодексте көзделген тәртiпте тек тиiстi соттар ғана тексереді және қайта қарай алады.

12-бап. Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын
сот арқылы қорғау
1. Әркiмнiң өз құқықтары мен бостандықтарын сотта қорғауға құқығы бар.
2. Ешкiмге өзiнiң келiсiмiнсiз ол үшiн заңмен көзделген соттылығы өзгертiле алмайды.
3. Мемлекет заңда белгiленген жағдайлар мен тәртiпте әр адамға сот әдiлдiгiне қол жеткізуін және келтiрiлген залалдың өтелуiн қамтамасыз етедi.

13-бап. Жеке адамның абыройы мен қадiр-қасиетiн құрметтеу
1. Қылмыстық iс бойынша iс жүргiзу кезiнде қылмыстық процеске қатысушы адамның абыройын түсiретiн немесе қадiр-қасиетiн кемiтетiн шешiмдер мен iс-әрекеттерге тыйым салынады, адамның жеке өмiрi туралы мәлiметтердi, сонымен бiрдей осы Кодексте көзделмеген мақсаттар үшiн адам құпия сақтау қажет деп санайтын жеке сипаттағы мәлiметтердi жинауға, пайдалануға және таратуға жол берiлмейдi.
2. Қылмыстық процесті жүргiзушi органдардың заңсыз әрекеттерiнен адамға келтiрiлген моральдық зиян заңда белгiленген тәртiпте өтелуге тиiс.

14-бап. Адамның жеке басына тиiспеушiлiк
1. Осы Кодексте белгiленген негiздер мен тәртiп бойынша болмаса, ешкiмдi де қылмыстық құқық бұзушылық жасады деген күдік бойынша ұстауға, күзетпен ұстауға немесе өзгеше түрде бас бостандығынан айыруға болмайды.
2. Осы Кодексте көзделген жағдайларда ғана және күзетпен қамауға алуға немесе үй қамағына алынған адамға сотқа шағымдану құқығын бере отырып, тек соттың санкциясымен ғана күзетпен ұстауға және үй қамағына алуға жол берiледi. Адам соттың санкциясынсыз жетпiс екi сағаттан аспайтын мерзiмге ғана ұсталуы мүмкiн. Күзетпен ұсталмаған адамды сот-психиатриялық және/немесе сот-медициналық сараптама жүргiзу үшiн медициналық ұйымға мәжбүрлеп орналастыруға соттың шешiмiмен ғана жол берiледi.
3. Әрбiр ұсталған адамға ұстаудың негiзi, сондай-ақ ол қылмыстық заңда көзделген қандай әрекетті жасады деп күдік келтiрiлгені туралы дереу хабарланады.
4. Сот, қылмыстық қудалау органдары, күзетпен ұстау орны әкімшілігінің, медициналық ұйымның басшысы заңсыз ұсталған немесе күзетпен ұсталған, немесе медициналық ұйымға заңсыз орналастырылған не заңда немесе үкiмде көзделгендегiден артық мерзiмге күзетпен ұсталған адамды дереу босатуға мiндеттi.
5. Қылмыстық процеске қатысушы адамдардың ешқайсысына күш қолдануға, қатал немесе адамның қадiр-қасиетiн түсiретiн әрекет жасауға, заңнамада белгіленген талаптарға сәйкес келмейтін жағдайларда ұстауға болмайды.
6. Ешкiмдi де адамның өмiрiне немесе денсаулығына қауiп төндіретін iс жүргiзу әрекеттерiне қатысуға тартуға болмайды. Адамның жеке басына тиiспеушiлiктi бұзатын iс жүргiзу әрекеттерi адамның не оның заңды өкiлiнiң еркiне қарсы осы Кодексте тiкелей көзделген жағдайлар мен тәртiп бойынша ғана жүргiзiлуi мүмкiн.
7. Адамды, сондай-ақ қылмыс жасады деген күдікпен ұсталған адамды қамауда ұстау оның өмiрi мен денсаулығына қауiп төндіретін жағдайларда жүзеге асырылуға тиiс.
8. Заңсыз бас бостандығынан айыру, өмiрi мен денсаулығына қауiптi жағдайда ұстау, оған қатал қарау салдарынан азаматқа келтiрiлген зиян осы Кодексте көзделген тәртiпте өтелуге тиiс.

15-бап. Қылмыстық iстер бойынша iс жүргiзу кезiнде азаматтардың
құқықтары мен бостандықтарын қорғау
1. Қылмыстық процесті жүргiзушi орган қылмыстық процеске қатысушы азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға, оларды жүзеге асыру үшiн жағдай жасауға, қылмыстық процеске қатысушылардың заңды талаптарын қанағаттандыруға уақытылы шаралар қолдануға мiндеттi.
2. Азаматқа қылмыстық iс бойынша iс жүргiзу кезiнде оның құқықтары мен бостандықтарының бұзылуы нәтижесінде келтiрiлген зиян осы Кодексте көзделген негiздер мен тәртiп бойынша өтелуге тиiс.
3. Жәбiрленушiнi, куәнi немесе қылмыстық процеске қатысушы өзге де адамдарды, сондай-ақ олардың отбасы мүшелерiн немесе өзге де жақын туыстарын өлтiрумен, күш қолданумен, мүлкiн жоюмен немесе бүлдiрумен, не өзге де заңға қарсы қауiптi әрекеттермен қорқытқандығына жеткiлiктi негiздер болған кезде қылмыстық процесті жүргiзушi орган өз құзыретi шегiнде бұл адамдардың өмiрiн, денсаулығын, абыройын, қадiр-қасиетiн және мүлкiн қорғауға заңда көзделген шараларды қолдануға мiндеттi.

16-бап. Жеке өмiрге қол сұқпаушылық. Хат жазысудың, телефон
арқылы сөйлесудiң, почта, телеграф және өзге де
хабарлардың құпиясы
1.Азаматтардың жеке өмiрi, жеке және отбасылық құпия заңның қорғауында болады. Әркiмнiң жеке салымдар мен жинақтардың, хат жазысудың, телефон арқылы сөйлесудiң, почта, телеграф және өзге де хабарлардың құпиясына құқығы бар.
2. Қылмыстық іс бойынша іс жүргізуді жүзеге асыру кезінде әркімге жеке (жеке және отбасылық) өміріне қол сұқпаушылық құқығы қамтамасыз етіледі. Бұл құқықты шектеуге заңда тікелей белгіленген жағдайларда және тәртіпте ғана жол беріледі.
3. Заңда көзделген жағдайлардан басқа, өзінің келісімінсіз адамның жеке өмірі туралы ақпарат жинауға, сақтауға, пайдалануға және таратуға ешкімнің құқығы жоқ.
4. Осы Кодексте көзделген тәртіпте алынған адамның жеке өмірі туралы ақпаратты қылмыстық процесс міндеттерін орындаудан басқаға пайдалануға болмайды.

17-бап. Тұрғын үйге қол сұқпаушылық
Тұрғын үйге қол сұғылмайды. Тұрғын үйге онда тұратын адамдардың еркiне қарсы кiруге, оны қарауға және тiнту жүргiзуге заңда белгiленген жағдайлар мен тәртiп бойынша ғана жол берiледi.

18-бап. Меншiкке қол сұқпаушылық
1. Меншiкке заңмен кепiлдiк берiледi. Ешкiмдi де соттың шешiмi болмайынша өз мүлкiнен айыруға болмайды.
2. Iс жүргiзу әрекеттерiнiң барысында адамдардың банктегi салымдарына және басқа да мүлiктерiне тыйым салу, сондай-ақ оны иеліктен алу осы Кодексте көзделген жағдайлар мен тәртiпте жүргiзiлуi мүмкiн.

19-бап. Кiнәсiздiк презумпциясы
1. Әр адам оның қылмыс жасағандығы үшiн кiнәлiлiгi осы Кодексте көзделген тәртiпте дәлелденгенге және соттың заңды күшiне енген үкiмiмен белгiленгенге дейiн кiнәсiз деп саналады.
2. Ешкiм де өзiнiң кiнәсiздiгiн дәлелдеуге мiндеттi емес.
3. Күдіктінің, айыпталушының, сотталушының кiнәлiлiгiне сейiлмеген күмән оның пайдасына түсiндiрiледi. Қылмыстық және қылмыстық iс жүргiзу заңын қолдану кезiнде пайда болған күмәндер де айыпталушының пайдасына шешiлуге тиiс.
4. Айыптау үкiмiн болжамдарға негiздеуге болмайды және ол рұқсат етілген және дәйекті дәлелдемелердiң жеткiлiктi жиынтығымен расталуға тиiс.

20-бап. Қайта соттауға және қылмыстық қудалауға жол берiлмеуi
Ешкiмдi де бір қылмыстық құқық бұзушылық үшін қайтадан қылмыстық жауаптылыққа тартуға болмайды.

21-бап. Сот әдiлдiгiн заң мен сот алдындағы теңдiк негiздерiнде
жүзеге асыру
1. Сот әдiлдiгi барша жұрттың заң мен сот алдында теңдiгi негiзiнде жүзеге асырылады.
2. Қылмыстық сот iсiн жүргiзу барысында ешкiмдi де шыққан тегi, әлеуметтiк, лауазымдық және мүлiктiк жағдайы, жынысы, нәсiлi, ұлты, тiлi, дiнге қатысы, сенiмдерi, тұрғылықты жерi бойынша немесе өзге де кез келген мән-жайлар бойынша қандай да болсын кемсiтушiлiкке ұшыратуға болмайды.
3. Қылмыстық қудалаудан артықшылықтары немесе иммунитетi бар адамдарға қатысты қылмыстық сот iсiн жүргiзудiң шарттары Қазақстан Республикасының Конституциясымен, осы Кодекспен, заңдармен және Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттармен айқындалады.

22-бап. Судьялардың тәуелсiздiгi
1. Судья сот әдiлдiгiн атқару кезiнде тәуелсiз болады және Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңға ғана бағынады.
2. Соттың сот әдiлдiгiн атқару жөнiндегi қызметiне қандай да болсын араласуға жол берiлмейдi және ол заң бойынша жауапқа тартылады. Нақты iстер бойынша судьялар есеп бермейдi.
3. Судьялар тәуелсiздiгiнiң кепiлдiгi Қазақстан Республикасының Конституциясымен және заңдармен белгiленген.

23-бап. Сот iсiн жүргiзудi тараптардың бәсекелестігі мен
тең құқықтылығы негiзiнде жүзеге асыру
1. Қылмыстық сот iсiн жүргiзу айыптау және қорғау тараптарының жарыспалылығы мен тең құқықтылығы қағидаттары негiзiнде жүзеге асырылады.
2. Қылмыстық қудалау, қорғау және соттың iстi шешуi бiр-бiрiнен бөлiнген және оларды әртүрлi органдар мен лауазымды адамдар жүзеге асырады.
3. Адамның қылмыстық құқық бұзушылықты жасауда кiнәлiлiгiн дәлелдеу және оның өзін қорғаудағы дәлелдерді теріске шығару мiндетi қылмыстық қудалау органдарына, ал сотта іс жүргізу кезінде мемлекеттік және жеке айыптаушыға жүктеледi.
4. Қорғаушы күдіктіні, айыпталушыны, сотталушыны, сотталғандығы ақталғанды қорғаудың заңда көзделген барлық құралдары мен тәсілдерін пайдалануға мiндеттi.
5. Сот қылмыстық қудалау органы болып табылмайды, айыптау немесе қорғау жағында болмайды және құқық мүдделерiнен басқа қандай да болсын мүдделердi бiлдiрмейдi.
6. Сот объективтiлiктi және бейтараптылықты сақтай отырып, тараптардың өз iс жүргiзу мiндеттерiн орындауы және өздерiне берiлген құқықтарын жүзеге асыруы үшiн қажеттi жағдайларды жасауға міндетті.
7. Қылмыстық процеске қатысушы тараптар тең құқықты, яғни оларға Қазақстан Республикасының Конституциясы мен осы Кодекске сәйкес өз позицияларын қорғауға бiрдей мүмкiндiк берілген. Сот iс жүргiзу шешiмiн зерттеуге қатысуы тараптардың әрқайсысына бiрдей негiзде қамтамасыз етiлген дәлелдемелерге ғана негiздейдi.
8. Тараптар қылмыстық сот iсiн жүргiзу барысында өзiнiң позициясын, оны дербес және сотқа, басқа да органдар мен адамдарға тәуелсiз қорғаудың тәсілдері мен құралдарын таңдайды. Сот тараптың өтiнiшi бойынша оған осы Кодексте көзделген тәртiпте қажеттi материалдарды алуға жәрдем көрсетедi.
9. Мемлекеттiк айыптаушы мен жеке айыптаушы белгiлi бiр адамды қылмыстық қудалауды жүзеге асыра алады немесе заңда көзделген жағдайларда қылмыстық қудалаудан бас тарта алады. Күдіктi, айыпталушы, сотталушы өзiнiң кiнәсiн мойындамауы немесе өзiн кiнәлiмiн деп мойындауы, жәбірленушімен бітімге келуі, іс жүргізетінлік келісімді медиация тәртібімен бітімгерлікке қол жеткізу туралы келісім жасауы мүмкін. Азаматтық қуынушы қуыным арыздан бас тартуға немесе азаматтық жауапкермен бейбiт келiсiм жасасуға құқылы. Азаматтық жауапкер қуыным арызды мойындауға немесе азаматтық қуынушымен бейбiт келiсiм жасасуға құқылы.
10. Сот тараптарға істің бiрiншi және апелляциялық саты бойынша қаралу құқығын қамтамасыз етедi; сотталушы және оның қорғаушысы және басқа да процеске қатысушылар кассациялық және қадағалау тәртібімен iстi қарау кезiнде, жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша іс жүргізуді жүзеге асыру және үкімді орындауға байланысты мәселелерді қарау кезінде жiберiледi. Сот әрбiр қылмыстық iстi қараған кезде айыптау тарапының мемлекеттiк не жеке айыптаушысы болуға тиiс. Сот iстi қарағанда тараптардың қатысуы мiндеттi болатын басқа да жағдайлар осы Кодексте айқындалады.

24-бап. Iстiң мән-жайын жан-жақты, толық және
объективтi зерттеу
1. Сот, прокурор, тергеушi, анықтаушы iстi дұрыс шешуге қажеттi және жеткiлiктi мән-жайларды жан-жақты толық және объективтi зерттеу үшiн заңда көзделген барлық шараларды қолдануға мiндеттi.
Бұл ретте сот істегі бар және ұсынылған дәлелдемелерді осы Кодексте көзделген тәсілдермен зерттейді. Соттың өз бастамасы бойынша сотқа дейінгі тергеу толымсыздығын жою мақсатында қосымша дәлелдемелер жинауға құқығы жоқ.
2. Қылмыстық қудалау органдары нақты деректердi айқындайды, солардың негiзiнде iс үшiн маңызы бар мән-жайлар анықталады.
3. Қылмыстық iстi қараушы сот объективтiлiк пен бейтараптылықты сақтай отырып, айыптау және қорғау тараптарына олардың iстiң мән-жайларын жан-жақты және толық зерттеу құқықтарын жүзеге асыруы үшiн қажеттi жағдай жасайды.
4. Осы Кодекстің 380-бабының екінші бөлігінде көзделген жағдайларды қоспағанда, сот істегі бар және сот отырысында тараптар ұсынған дәлелдемелерді зерттеудің қажеттілігі мен жеткіліктілігі мәселелері бойынша тараптардың пікірімен байланысты емес.
5. Күдіктіні, айыпталушыны, сотталушыны әшкерелейтiн де, ақтайтын да, сондай-ақ оның жауаптылығы мен жазасын жеңiлдететiн және ауырлататын мән-жайлар iс бойынша анықтауға жатады. Қылмыстық процесті жүргізетін орган күдіктінің (айыпталушының) кінәсіздігі немесе кінәлілік дәрежесінің аздығы туралы, сондай-ақ оларды ақтайтын не жауаптылығын жеңілдететін дәлелдемелердің бар екендігі туралы барлық мәлімдемелерді, сондай-ақ дәлелдемелер жинақтау және бекіту кезінде тергеудің рұқсат етілмеген әдістерінің қолданылғаны туралы мәлімдемелерді тексеруге тиіс.

25-бап. Дәлелдемелердi iшкi сенiм бойынша бағалау
1. Судья, прокурор, тергеушi, анықтаушы дәлелдемелердi қаралған дәлелдемелердiң жиынтығына негiзделген өздерiнiң iшкi сенiмi бойынша бағалайды, бұл орайда заң мен ар-ожданды басшылыққа алады.
Алқаби дәлелдемелердi қаралған дәлелдемелердiң жиынтығына негiзделген өзiнің iшкi сенімі бойынша бағалайды, бұл ретте ар-ожданды басшылыққа алады.
2. Ешқандай дәлелдеменiң күнi бұрын белгiленген күшi болмайды.

26-бап. Күдіктiнiң, айыпталушының қорғануға құқығын қамтамасыз
ету
1. Күдіктiнiң, айыпталушының қорғануға құқығы бар. Олар бұл құқығын осы Кодексте белгiленген тәртiпте жеке өзi де, қорғаушының, заңды өкiлiнiң көмегiмен де жүзеге асыра алады.
2. Қылмыстық процесті жүргiзушi орган күдіктiге, айыпталушыға олардың құқықтарын түсiндiруге және олардың айыптаудан заңда тыйым салынбаған барлық құралдармен қорғану мүмкiндiгiн қамтамасыз етуге, сондай-ақ олардың жеке және мүлiктiк құқықтарын қорғауға шаралар қолдануға мiндеттi.
3. Осы Кодексте көзделген жағдайларда қылмыстық процесті жүргiзушi орган күдіктi, айыпталушы қорғаушысының iске қатысуын қамтамасыз етуге мiндеттi.
4. Күдіктi, айыпталушы қорғаушысының және заңды өкiлiнiң қылмыстық сот iсiн жүргiзуге қатысуы күдіктiге, айыпталушыға тиесiлi құқықтарды кемiтпейдi.
5. Күдіктi, айыпталушы қылмыстық қудалау органдарына қандай да болсын материалдар беруге, оларға қандай да бiр жәрдем көрсетуге мәжбүр етiлмеуге тиiс.
6. Күдіктiнiң, айыпталушының онымен бiрлесiп қылмыстық құқық бұзушылық жасады деп айыпталған адамға қатысты қылмыстық iстi қарау кезiнде де өзiне тиесiлi қорғану құқығының барлық кепiлдiктерi сақталады.

27-бап. Білікті заң көмегіне құқықты қамтамасыз ету
1. Әр адамның қылмыстық процесс барысында осы Кодексте көзделген тәртіпте білікті заң көмегін алуға құқығы бар.
2. Заңда көзделген жағдайларда заң көмегі тегін көрсетіледі.

28-бап. Куәлiк айғақтар беру мiндетiнен босату
1. Ешкiм өзiне, жұбайына (зайыбына) және ауқымы осы Кодексте айқындалған жақын туыстарына қарсы айғақтар беруге мiндеттi емес.
2. Дiни қызметшiлер өздерiне iшкi сырын ашуға сенiм бiлдiрген адамдарға қарсы куәлiк беруге мiндеттi емес.
3. Осы баптың бiрiншi және екiншi бөлiктерiнде көзделген жағдайларда көрсетілген адамдар айғақтар беруден бас тартуға құқылы және ол үшiн қандай да болсын жауапқа тартуға болмайды.

29-бап. Жариялылық
1. Қылмыстық iстердi талқылау барлық соттар мен барлық сот сатыларында ашық жүргiзiледi. Сот талқылауының жариялылығын шектеуге ол мемлекеттік құпияларды қорғау мүдделеріне қайшы келгенде ғана рұқсат етіледі. Бұдан басқа, кәмелетке толмағандардың қылмыстары туралы істер бойынша, жыныстық қылмыстар туралы істер бойынша және басқа да істер бойынша іске қатысушы адамдардың жеке өмірі туралы мәліметтердің жария етілуін болдырмау мақсатында, сондай-ақ жәбірленуші, куә немесе іске қатысушы басқа да адамдар, сондай-ақ олардың отбасы мүшелері немесе жақын туыстары қауіпсіздігінің мүдделері осыны талап еткен жағдайларда соттың дәлелді қаулысы бойынша жабық сот талқылауына жол беріледі. Сондай-ақ, қылмыстық қудалауды жүзеге асыратын органның сот процесінің сотқа дейінгі сатысында сотта шешілетін іс-әрекеттері мен шешімдеріне шағымдар жабық сот отырысында қаралады.
2. Жабық отырыста істерді талқылау осы Кодексте белгіленген барлық қағидалар сақтала отырып жүзеге асырылады.
3. Барлық жағдайларда іс бойынша қабылданған сот үкімі мен қаулылар ашық жарияланады.

30-бап. Қылмыстық сот iсiн жүргiзу тiлi
1. Қазақстан Республикасында қылмыстық сот iсiн жүргiзу мемлекеттiк тiлде жүргiзiледi, ал қажет болған жағдайда сот iсiнде мемлекеттiк тiлмен бiрдей орыс тiлi немесе басқа да тiлдер қолданылады.
2. Қылмыстық процесті жүргізетін орган істі орыс тілінде немесе өзге тілдерде жүргізу қажет болған жағдайда сот ісін жүргізу тілін өзгерту туралы дәлелді қаулы шығарады.
3. Iс бойынша iс жүргiзiлген тiлдi бiлмейтiн немесе жеткiлiктi бiлмейтiн iске қатысушы адамдарға сотта өзiнiң ана тiлiнде немесе олар бiлетiн басқа тiлде өтiнiш жасау, түсiнiк және айғақтар беру, өтiнiш бiлдiру, шағым жасау, iстiң материалдарымен танысу, сотта сөйлеу; осы Кодексте белгiленген тәртiпте аудармашының қызметiн тегiн пайдалану құқығы түсiндiрiледi және қамтамасыз етiледi.
4. Қылмыстық сот iсiн жүргiзуге қатысушы адамдарға олар үшiн қажеттi iстiң басқа тiлде жазылған материалдарын қылмыстық сот iсiн жүргiзу тiлiне аудару тегiн қамтамасыз етiледi. Сот процесiне қатысушы адамдарға сотта айтылғандардың басқа тiлде болған бөлiгiнiң сот iсiн жүргiзу тiлiне аудармасы тегiн қамтамасыз етiледi.
5. Қылмыстық процесті жүргiзушi органдар процеске қатысушыларға осы Кодекске сәйкес оларға сот iсiн жүргiзу тiлiнде тапсырылуға тиiс құжаттарды тапсырады. Бұл ретте қылмыстық сот iсiн жүргiзу тiлiн бiлмейтiн адамдар үшiн сот iсiн жүргiзудiң осы адамдар таңдаған тiлiнде жазылған құжаттарының куәландырылған көшiрмесi қоса берiледi.

31-бап. Iс жүргiзу әрекеттерi мен шешiмдерiне шағымдану
бостандығы
1. Сот пен қылмыстық қудалау органының іс-әрекеттерi мен шешiмдерiне осы Кодексте белгiленген тәртiпте шағым жасалуы мүмкiн.
2. Әрбiр сотталған адамның осы Кодексте белгiленген тәртiпте үкiмдi жоғары тұрған сотқа қайта қаратуға құқығы бар.
3. Шағымды берген адамға зиян келетiн немесе оның мүдделерiн көздеп берiлген адамға зиян келетiн етiп қолдануға жол берiлмейдi.

3-тарау. Қылмыстық қудалау

32-бап. Жеке, жеке-жариялы және жариялы қудалау мен айыптау iстерi
1. Жасалған құқық бұзушылықтың сипатына және ауырлығына қарай қылмыстық қудалау мен сотта айыптау жеке, жеке-жариялы және жариялы түрде жүзеге асырылады.
2. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 108, 109, 110 (бірінші бөлігінде), 114 (үшінші және төртінші бөліктерінде), 123, 130, 131, 148, 150 (бірінші бөлігінде), 153, 198 (бірінші бөлігінде), 199 (бірінші бөлігінде), 317 баптарында (екінші бөлігінде), сондай-ақ осы баптың үшінші бөлігінде көзделген жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 154-бабында көзделген қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы iстер жеке айыптау iстерi болып есептеледі, іс бойынша іс жүргізу жәбiрленушiнiң шағымы бойынша басталады және оның айыпталушымен, сотталушымен бiтiмге келуіне орай қысқартылуға жатады.
3. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 115, 120 (бірінші бөлігінде), 121 (бірінші бөлігінде), 126 (бірінші бөлігінде), 138, 139, 144, 146, 149 (бірінші бөлігінде), 155, 156 (екінші бөлігінде), 158 (екінші бөлігінде), 159 (бірінші бөлігінде), 160, 187, 189 (бірінші және екінші бөліктерінде), 190 (бірінші бөлігінде), 195 (бірінші бөлігінде), 198 (екінші бөлігінде), 199 (екінші бөлігінде), 201 (бірінші бөлігінде), 202 (бірінші бөлігінде), 204, 205 (бірінші бөлігінде), 206 (бірінші бөлігінде), 207 (бірінші бөлігінде), 208 (бірінші бөлігінде), 209 (бірінші бөлігінде), 211 (бірінші бөлігінде), 218 (бірінші бөлігінде), 222, 245 (бірінші бөлігінде), 248, 249 (бірінші бөлігінде), 315 (бірінші және екінші бөліктерінде), 317 (екінші бөлігінде), 342 (екінші бөлігінде), 386 (бірінші бөлігінде) баптарында көзделген қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы iстер, сондай-ақ 154 (бірінші бөлігінде) бапта көзделген қылмыстық құқық бұзушылық, егер ол жұмысты қалпына келтіру туралы сот шешімін орындамаумен байланысты болса, жеке-жариялы айыптау iстері болып есептеледі, іс бойынша іс жүргізу жәбiрленушiнiң шағымы бойынша басталады және Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 69-бабында көзделген жағдайларда ғана жәбiрленушiнiң айыпталушымен, сотталушымен бiтiмге келуіне орай қысқартылады.
4. Прокурор, егер әрекет дәрменсіз немесе тәуелді күйде тұрған немесе басқа да себептермен өзіне тиесілі құқықтарды дербес пайдалануға қабілетсіз адамның мүдделерін қозғаса, жеке және жеке-жариялы айыптау іс бойынша не қоғамның немесе мемлекеттің мүдделерін қозғаса, жәбірленушінің шағымы болмаған кезде де жеке, жеке-жариялы іс бойынша іс жүргізуді бастайды.
5. Қылмыстық құқық бұзушылық туралы хабар сотқа дейінгі тергеудің бірыңғай тізілімінде тіркелгеннен және шұғыл тергеу іс-әрекеттері жүргізілгеннен кейін, жеке және жеке-жариялы айыптау істері бойынша іс жүргізу және тіркелген кезден бастап үш тәуліктен кешіктірмей жәбірленушінің шағымы болмаған кезде қудалау осы Кодекстің 35-бабы бірінші бөлігінің 5) тармағында көзделген негіздер бойынша қысқартылады.
6. Осы баптың екінші және үшінші бөліктерінде көрсетілгендерді қоспағанда, қылмыстық құқық бұзушылық туралы iстер жариялы айыптау iстерi болып есептеледі. Бұл iстер бойынша қылмыстық қудалау жәбiрленушiнiң шағым беруiне қарамастан жүзеге асырылады.

33-бап. Коммерциялық немесе өзге де ұйымның мәлімдемесі бойынша
қылмыстық жауапқа тарту
Егер Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 9-тарауында көзделген әрекет мемлекеттiк кәсiпорын болып табылмайтын коммерциялық немесе өзге ұйымның мүдделерiне ғана зиян келтiрсе және басқа ұйымдардың мүдделерiне, сондай-ақ азаматтардың, қоғамның немесе мемлекеттiң мүдделерiне зиян келтiрмесе, қылмыстық жауапқа тарту осы ұйым немесе уәкiлеттi орган басшысының мәлімдемесі немесе олардың келiсiмi бойынша жүзеге асырылады.
Ұйымның немесе уәкілетті органның басшысы адамды қылмыстық жауаптылыққа тарту туралы мәлімдемені қылмыстық процестің кез келген сатысында кері қайтарып алуға құқылы. Мәлімдемені кері қайтарып алу осы Кодекстің 35-бабы бірінші бөлігінің 5) тармағында көзделген негіздер бойынша іс бойынша іс жүргізуді қысқартуға әкеп соғады.

34-бап. Қылмыстық қудалауды жүзеге асырудың жалпы шарттары
1. Қылмыстық сот iсiн жүргiзу мiндеттерiн орындау мақсатында қылмыстық қудалау органы өз құзыретi шегiнде қылмыстық құқық бұзушылық белгiлерiн тапқан әрбiр жағдайда қылмыстық құқық бұзушылық оқиғасын белгiлеуге, қылмыстық құқық бұзушылық жасауға кiнәлi адамдарды әшкерелеуге, оларды жазалау үшін заңда көзделген барлық шараларды қолдануға, сонымен бiрге кiнәсiз адамдарды ақтау шараларын қолдануға мiндеттi.
2. Қылмыстық қудалау органы жәбiрленушiге сот әдiлдiгiне қол жеткiзуiн қамтамасыз етуге және қылмыстық құқық бұзушылық келтiрген зиянды өтеу шараларын қолдануға мiндеттi.
3. Қылмыстық қудалау органы қылмыстық процестегі өзiнiң өкiлеттiгiн қандай да болсын органдар мен лауазымды адамдарға тәуелсiз және осы Кодекстiң талаптарына қатаң сәйкес түрде жүзеге асырады.
4. Қылмыстық iс бойынша объективтi зерттеу жүргiзуге кедергi келтiру мақсатында қылмыстық қудалау органына қандай түрде болса да ықпал ету заңда белгiленген жауаптылыққа әкеп соғады.
5. Қылмыстық қудалау органының заңға сәйкес қойған талаптары барлық мемлекеттік органдардың, ұйымдардың, лауазымды адамдар мен азаматтардың орындауы үшін міндетті және белгіленген мерзімде, бірақ үш тәуліктен кешіктірмей орындалуға тиіс. Күдіктіні ұстау, күзетпен ұстау туралы шешім қабылдау қажет болған жағдайда қылмыстық қудалау органының талабы жиырма төрт сағат ішінде орындалуға тиіс. Көрсетілген талаптарды дәлелсіз себептермен орындамау заңда белгіленген жауаптылыққа әкеп соғады.

35-бап. Іс бойынша іс жүргізуді болдырмайтын мән-жайлар
1. Қылмыстық iс:
1) қылмыстық құқық бұзушылық оқиғасының болмауы;
2) әрекетте қылмыстық құқық бұзушылық құрамының болмауы;
3) егер ол жасалған әрекет үшiн жаза қолдануды жойса, рақымшылық ету актiсiнiң салдары;
4) қылмыстық жауапқа тартылу мерзiмінiң ескiруiне байланысты;
5) осы Кодекстің 32-бабының төртінші бөлiгiнде көзделген жағдайларды қоспағанда, осы Кодекстiң 32-бабының екiншi және үшінші бөлiктерiнде көзделген қылмыстық құқық бұзушылық туралы іс бойынша жәбірленуші шағымының болмауы, сондай-ақ осы Кодекстің 32-бабының төртінші бөлiгiнде көзделген жағдайларды қоспағанда, осы Кодекстiң 32-бабының екiншi бөлiгiнде көзделген қылмыстық құқық бұзушылық туралы iстер бойынша жеке айыптаушының айыптаудан бас тартуы не коммерциялық немесе өзге ұйым немесе уәкілетті орган басшысының адамды қылмыстық жауаптылыққа тарту туралы арызды кері қайтарып алуы;
6) егер жасаған әрекеті үшін қылмыстық жауаптылықты жоятын заң күшіне енген болса немесе Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңес заңды не өзге де нормативтік құқықтық актіні конституциялық емес деп таныған жағдайда;
7) өзі туралы белгілі бір айыптау бойынша соттың заңды күшiне енген үкiмi не қылмыстық қудалаудың мүмкiн еместiгiн белгiлейтiн соттың күшiн жоймаған қаулысы бар адамға қатысты;
8) осы күдік бойынша қылмыстық қудалау органының қылмыстық қудалаудан қысқарту туралы күшiн жоймаған қаулысы бар адамға қатысты;
9) iс бойынша іс жүргізу оған медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану үшiн қажет жағдайларды қоспағанда, қылмыстық заң тыйым салатын әрекеттi есi дұрыс емес жағдайда жасаған адамға қатысты;
10) қылмыстық қудалауға артықшылықтары немесе иммунитетi бар адамды қылмыстық жауаптылыққа тартуға уәкiлеттi органның немесе лауазымды адамның келiсiм беруден бас тартуына байланысты;
11) iс бойынша iс жүргiзу қайтыс болған адамды ақтау немесе iстi басқа адамдарға қатысты тергеу, сондай-ақ заңсыз жолмен табылған мүлікті, тәркіленуге жататын келтірілген зиянның өтелуін қамтамасыз ететін ақша қаражатын және өзге де құндылықтарды анықтау үшiн қажет жағдайларды қоспағанда, қайтыс болған адамға қатысты;
12) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң ережелерiне байланысты қылмыстық жауаптылықтан босатылуға жататын адамға қатысты қысқартылады.
2. Іс бойынша іс жүргізу қылмыстық құқық бұзушылық оқиғасының жоқтығы немесе қылмыстық құқық бұзушылық құрамының болмауы дәлелденген кезде де, егер қосымша дәлелдемелер жинау үшiн барлық мүмкiндiктер қолданылса, олардың болуы дәлелденбеген кезде де осы баптың бiрiншi бөлiгiнiң 1) және 2) тармақтарында көзделген негiздер бойынша қысқартылады.
3. Іс бойынша іс жүргізу осы баптың бірінші бөлігінің 2) тармағында көзделген негіз бойынша және күдіктінің (айыпталушының) зиян келтiруi заңды болып табылған не күдікті (айыпталушы) жасаған әрекет Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексiне сәйкес оның қылмыстылығы мен қылмыстық жауаптылығын болдырмайтын мән-жайларда жасалған жағдайларда қысқартылады.
4. Егер мәлімдеуші қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адам ретінде тікелей көрсеткен адам, қорғануға құқығы бар куә, күдікті, айыпталушы, сондай-ақ сотталушы немесе оның заңды өкілдері бұған қарсылық бiлдiрсе, осы баптың бiрiншi бөлiгiнiң 3), 4) және 11) тармақтарында көрсетiлген негiздер бойынша қылмыстық істі қысқартуға жол берiлмейдi. Бұл жағдайда іс бойынша iс жүргiзу жалғастырылады және оған негiздер болған кезде сотталған адамды жазадан не қылмыстық жауаптылықтан босату арқылы айыптау үкiмiнiң қаулысымен аяқталады.
Осы баптың бірінші бөлігінің 3), 4), 9), 10) және 11) тармақтарында көрсетілген негіздер бойынша қылмыстық істі қысқарту туралы шешім қабылдау үшін жәбірленушінің келісімі талап етілмейді.
Қылмыстық істі қысқарту бір мезгілде қылмыстық қудалауды қысқартуға әкеп соғады.
5. Әрекет жасаған сәтте заңға сәйкес қылмыстық жауаптылыққа тарту мүмкін болатын жасқа толмаған адамға қатысты қылмыстық iстi тоқтату туралы шешiм осы баптың бiрiншi бөлiгiнiң 2) тармағында көрсетілген негiз бойынша қабылдануға тиiс. Әрекет жасаған сәтте заңға сәйкес қылмыстық жауапқа тартылатын жасқа жетсе де, психикасының бұзылуына байланысты емес психикалық дамуы жағынан артта қалуы салдарынан өз әрекеттерiнiң (әрекетсiздiгiнiң) iс жүзiндегi сипаты мен қоғамдық қауiптiлiгiн толығымен түйсіне алмаған және оларды игере алмаған, кәмелетке толмаған адамға қатысты қылмыстық iстi қысқарту туралы шешiм дәл осы негiз бойынша қабылдануы тиiс.
6. Қылмыстық қудалау органы қылмыстық қудалауды болдырмайтын мән-жайларды анықтағанда сотқа дейiнгi iс жүргiзудiң кез келген сатысында қылмыстық iстi қысқарту туралы қаулы шығарады.
Прокурор істі басты сот талқылауында қарау басталғанға дейін оны осы бапта көзделген негіздер бойынша оны соттан кері қайтарып алуға құқылы. Прокурор істі соттан кері қайтарып алғаннан кейін оны қысқарту үшін ол бойынша жаңа сотқа дейінгі іс жүргізу өткізуге және сотқа қайта жіберуге жол берілмейді.
7. Сотта қылмыстық қудалауды болдырмайтын мән-жайларды анықтаған мемлекеттiк айыптаушы айыптаудан бас тарту туралы мәлiмдеуге мiндеттi. Мемлекеттiк айыптаушының айыптаудан бас тарту туралы мәлiмдемесi, егер жеке айыптаушы айыптауды қолдауын жалғастырса, қылмыстық iстi қараудың жалғастырылуына кедергi келтiрмейдi.
8. Қылмыстық қудалауды болдырмайтын мән-жайларды анықтағанда сот қылмыстық iстi қысқарту туралы мәселенi шешуге мiндеттi.
9. Қылмыстық қудалау органдары және соттар қылмыстық іс қысқартылған кезде, адамның іс-әрекеттерінде әкімшілік немесе тәртіптік (сыбайлас жемқорлық) құқық бұзушылық белгілері болғанда он тәулік ішінде құзыретті органдарға әкімшілік немесе тәртіптік жауапқа тарту туралы мәселені шешу үшін материалдар жіберуге міндетті.

36-бап. Қылмыстық қудалауды жүзеге асырмауға мүмкiндiк беретiн
мән-жайлар
1. Қылмыстық қудалау органы, сот Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 66 – 68 баптарында, 69-бабының екінші, үшінші бөліктерінде, 70, 71, 84-бабының бірінші бөлігінде, сондай-ақ 442 – 443, 445 – 449, 454-баптарының ескертулерінде көзделген жағдайларда, тиісті мән-жайлар болған кезде өз құзыреті шегінде адамды қылмыстық жауаптылықтан босата отырып, қылмыстық қудалауды қысқартуға құқылы. Осындай жағдайларда сот қылмыстық жауаптылықтан босата отырып, айыптау үкiмiн шығаруға да құқылы.
2. Сотта қылмыстық қудалауды жүзеге асырмауға мүмкiндiк беретiн мән-жайларды анықтаған мемлекеттiк айыптаушы айыпталушыны қылмыстық қудалаудан бас тартатындығы туралы мәлiмдеуге құқылы. Мемлекеттiк айыптаушы мәлiмдеген қылмыстық қудалаудан бас тарту жеке айыптаушыға қылмыстық iстiң материалдарын пайдалана отырып, айыпталушыны қылмыстық қудалауды жалғастыруына кедергi келтiрмейдi.
3. Қылмыстық iс қысқартылғанға дейiн күдіктіге, айыпталушыға iстi қысқартудың негiзi, оның құқықтық салдары және осы негiз бойынша оны қысқартуға қарсылық бiлдiру құқығы түсiндiрiлуге тиiс.
4. Қылмыстық iстiң қысқартылғандығы туралы жәбірленуші және оның өкілі хабардар етіледі, олар қаулыға жоғары тұрған сотқа немесе жоғары тұрған прокурорға шағымдануға құқылы.
5. Осы баптың бiрiншi бөлiгiнде көрсетiлген негiздер бойынша қылмыстық iстi қысқартуға, егер күдікті, айыпталушы оған қарсылық бiлдiрсе, жол берiлмейдi. Мұндай жағдайда iс бойынша iс жүргiзу әдеттегi тәртiппен жалғастырылады.

4-тарау. Ақтау. Қылмыстық процесті жүргізетін органның
заңсыз іс-әрекетімен келтірілген зиянды өтеу

37-бап. Күдікті (айыпталушы) ретiнде тартылған адамды ақтау
1. Сот бойынша ақталған адам, сол сияқты оған қатысты осы Кодекстiң 35-бабы бiрiншi бөлiгiнiң 1), 2), 5), 6), 7), 8) тармақтарында көзделген негiздер бойынша қылмыстық iстi қысқарту туралы соттың, қылмыстық қудалау органының қаулысы шығарылған күдікті (айыпталушы) ақталады, яғни құқықтары қалпына келтіріледі және Қазақстан Республикасының Конституциясы кепiлдiк берген құқықтары мен бостандықтарын қандай да бiр шектеуге болмайды.
2. Сот, қылмыстық қудалау органы осы баптың бiрiншi бөлiгiнде көрсетiлген адамды ақтау және оған қылмыстық процестi жүргiзушi органның заңсыз iс-әрекетiнiң нәтижесінде келтiрiлген зиянды өтеу бойынша заңда көзделген барлық шараларды қолдануға тиiс.

38-бап. Қылмыстық процестi жүргiзетiн органның заңсыз
iс-әрекетiнiң нәтижесінде келтiрiлген зиянның өтелуiне
құқығы бар адамдар
1. Адамға заңсыз ұстаудың, күзетпен ұстаудың, үйде қамауда ұстаудың, қызметiнен уақытша шеттетудiң, арнаулы медициналық ұйымға орналастырудың, соттаудың, медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолданудың нәтижесiнде келтiрiлген зиян қылмыстық процестi жүргiзушi органның кiнәсiне қарамастан толық көлемде республикалық бюджеттен өтеледi.
2. Қылмыстық процестi жүргiзушi органның заңсыз iс-әрекеттерiнiң нәтижесінде келтiрiлген зиянның өтелуіне мына:
1) осы Кодекстiң 37-бабының бiрiншi бөлiгiнде көрсетiлген адамдар;
2) егер осы Кодекстiң 32-бабының төртінші бөлiгiнде көзделген мән-жайлардың болмауына қарамастан, қылмыстық қудалауды болдырмайтын мән-жайлар анықталған сәттен бастап сотқа дейінгі тергеу тоқтатылмаса, осы Кодекстің 35-бабы бірінші бөлігінің 5) тармағында көзделген негіздер бойынша қылмыстық іс қысқартылуға тиіс адамдар;
3) өздеріне қатысты қылмыстық iс осы Кодекстiң 35-бабы бiрiншi бөлiгiнiң 3) және 4) тармақтарында көзделген негiздер бойынша қысқартылуға тиiс, бiрақ қылмыстық қудалауды болдырмайтын мән-жайлар анықталған сәттен бастап қысқартылмаған және мұндай адамдардың қылмыстық iстi қысқартуға келiскенiне қарамастан қылмыстық қудалау заңсыз жалғастырылған адамдар;
4) жасаған әрекетiнiң саралануы Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң оны жасағаны үшiн күдік келтiру немесе айыптау кезiнде осы Кодексте ұстауға немесе күзетпен ұстауға жол берiлмейтiн одан жеңiлiрек қылмыс үшiн жауаптылықты көздейтiн бабына өзгерген не осы бап бойынша неғұрлым жеңiл жаңа жаза тағайындалған немесе үкiмнен айыптаудың бөлiгi алып тасталған және осыған байланысты жазасы төмендетiлген жағдайда, сол сияқты медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шарасын немесе тәрбиелiк ықпал ету мәжбүрлеу шарасын қолдану туралы соттың заңсыз шешiмi бұзылған жағдайда қамауға алуға, бас бостандығынан айыруға сотталған, ұсталған немесе күзетпен ұсталған адам. Қамауға алудың немесе бас бостандығынан айырудың iс жүзiнде өтелген мерзiмi Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң кiнәлi адам жасаған әрекет жаңадан сараланған бабында көзделген қамауға алу немесе бас бостандығынан айыру түрiндегi жазаның ең жоғары мөлшерiнен асатын бөлiгiнде заңсыз өтелген болып есептеледі;
5) заңды негiзсiз тиiстi мерзiмiнен артық қамауда ұсталған, сол сияқты қылмыстық iс бойынша iс жүргiзу барысында iс жүргiзуге мәжбүр етудiң кез келген өзге де шараларына заңсыз ұшыраған адамдар құқылы.
3. Азамат қайтыс болған жағдайда зиянды өтеттiру құқығы белгiленген тәртiпте оның мұрагерлерiне, ал төленуi тоқтатыла тұрған зейнетақылар мен жәрдемақыларды алу бөлiгiнде отбасының асыраушысынан айрылу жағдайы бойынша жәрдемақымен қамтамасыз етiлетiн адамдар тобына жататын мүшелерiне ауысады.
4. Егер сотқа дейінгі тергеу және сот талқылауы барысында ерiктi түрде өзiне өзi жала жабу жолымен ақиқатты ашуға кедергi келтiргендiгi және сол арқылы осы баптың бiрiншi бөлiгiнде көрсетiлген зардаптардың пайда болуына жағдай жасағандығы дәлелденген адамға зиян өтелмейді.
5. Осы баптың қағидалары осы баптың екiншi бөлiгiнiң 3) тармағында көзделген мән-жайлар болмаған кезде адамға қатысты қолданылған iс жүргiзудiң мәжбүрлеу шаралары немесе қаулымен шығарылған айыптау үкiмi рақымшылық ету немесе кешiрiм жасау актiлерiнiң шығуына, мерзiмiнiң ескiруiне немесе қылмыстық жауаптылықты жоятын немесе жазаны жеңiлдететiн заңның қабылдануына байланысты бұзылған немесе өзгертiлген жағдайларға қолданылмайды.
6. Өзге мән-жайлар зиянды өтеттіруге негіз болып табылмайды.

39-бап. Зиянды өтеттiру құқығы және талап қою мерзімі
1. Қылмыстық процестi жүргiзушi орган адамды толық немесе iшiнара ақтау туралы шешiм қабылдай отырып, оның келтiрiлген зиянның өтелуiне құқығын да тануға тиiс. Ақтау үкiмiнiң немесе сотқа дейін тергеуді қысқарту туралы, өзге де заңсыз шешiмдердiң күшiн жою немесе өзгерту туралы қаулының көшiрмесi мүдделi адамға тапсырылады не почта арқылы жiберiледi. Сонымен бір мезгілде оған зиянның өтелу тәртiбi түсiндiрiлген хабарлама жолданады. Зиянның өтелуiне құқығы бар қайтыс болған адамның мұрагерлерiнiң, туыстарының немесе асырауындағылардың тұратын жерлерi туралы мәлiмет болмаған кезде хабарлама олар қылмыстық процестi жүргiзушi органға өтiнiш жасаған күннен бастап бес тәуліктен кешiктiрiлмей жолданады.
2. Осы Кодекстің 38-бабының екінші және үшінші бөліктерінде көрсетілген адамдар мүліктік зиянның толық көлемде өтелуіне, моральдық зиянның салдары жойылуына және еңбек, зейнетақы, баспана және өзге де құқықтары қалпына келтірілуіне құқылы. Соттың үкімі бойынша құрметті, әскери, арнаулы немесе өзге де атағынан, сыныптық шеннен, дипломатиялық дәрежеден, біліктілік сыныбынан, сондай-ақ мемлекеттік наградалардан айырылған адамдардың атағы, сыныптық шені, дипломатиялық дәрежесі, біліктілік сыныбы, мемлекеттік наградалары қалпына келтіріледі.
3. Қылмыстық процесті жүргізетін органның заңсыз іс-әрекеті келтірген зиянды өтеу туралы талапты осы Тарауда көзделген тәртіпте құқықтарды қалпына келтіру тәртібін түсіндіретін хабарлама алынған күннен бастап алты ай ішінде қоюға болады. Осы мерзім дәлелді себептермен өткізіп алынған болса, мүдделі адамдардың өтініші бойынша прокурор не сот оны қалпына келтіре алады.
4. Алты ай мерзім өткеннен кейін қылмыстық процесті жүргізетін органның заңсыз іс-әрекеттері келтірген зиянды өтеу туралы азаматтық және азаматтық іс жүргізу заңнамасында көзделген тәртіпте және мерзімде талап қоюға болады.

40-бап. Мүлiктiк зиянды өтеу
1. Осы Кодекстiң 38-бабының екiншi бөлiгiнде көрсетiлген адамдарға келтiрiлген мүлiктiк зиян:
1) жалақыны, зейнетақыны, жәрдемақыны, олар айырылған өзге де қаражаттар мен кiрiстердi;
2) соттың үкiмiнiң немесе өзге де шешiмiнiң негiзiнде заңсыз тәркiленген немесе мемлекеттiң кiрiсiне айналдырылған мүлiктi;
3) соттың заңсыз үкiмiн орындау үшiн өндiрiлiп алынған айыппұлдарды; сот шығындарын және адам заңсыз әрекеттерге байланысты төлеген өзге де сомаларды;
4) адам көрсетiлген заң көмегі үшiн төлеген сомаларды;
5) қылмыстық қудалау нәтижесінде келтiрiлген өзге де шығыстарды өтеудi қамтиды.
2. Осы Кодекстiң 38-бабының екiншi бөлiгiнде көрсетiлген адамдарды күзетпен ұстауға, қамауды немесе бас бостандығынан айыруды өтейтiн жерлерде ұстауға жұмсалған сомалар, бұл адамдарды қылмыстық қудалауға байланысты сот шығындары, сол сияқты олардың күзетпен ұсталуын, қамауға алынуын немесе бас бостандығынан айырылуын өтеуi уақытында қандай да бiр жұмыстарды орындағаны үшiн жалақысы қылмыстық процестi жүргiзушi органның заңсыз iс-әрекетiнiң нәтижесінде келтiрiлген зиянды өтеу төлемiне жататын сомадан шегерiле алмайды.
3. Зиянды өтеудiң тәртiбi туралы хабарламамен бiрге осы Кодекстiң 39-бабының бірінші бөлігінде көрсетiлген құжаттардың көшiрмесiн алған кезде осы Кодекстiң 38-бабының екiншi және үшiншi бөлiктерiнде көрсетiлген адамдар сотқа дейінгі тергеуді қысқарту, өзге де заңсыз шешiмдердiң күшiн жою немесе өзгерту туралы үкiм, қаулы шығарған органға мүлiктiк зиянды өтеу туралы талап қоюға құқылы. Егер iстi жоғары тұрған сот қысқартса немесе үкiмдi өзгертсе, зиянды өтеу туралы талап үкiмдi шығарған сотқа жолданады. Кәмелетке толмағанның атынан зиянды өтеу туралы талапты оның заңды өкiлi қоюға құқылы.
4. Осы баптың үшiншi бөлiгiнде көрсетілген орган өтiнiш түскен күннен бастап бiр айдан кешiктiрмей, қажет болған жағдайларда қаржы және әлеуметтiк қорғау органдарынан есеп сұрату арқылы зиянның мөлшерiн айқындайды, одан кейiн инфляцияны ескере отырып бұл зиянды өтеу үшін төлем жүргiзу туралы қаулы шығарады. Егер сот iстi апелляциялық, кассациялық немесе қадағалау тәртiбiнде қарау кезiнде қысқартса, көрсетiлген іс-әрекеттердi бiрiншi саты бойынша қараған сот судьясы сот талқылауын өткізбестен жеке-дара жүргiзедi.
Қаулыда: мүліктік зиянды өтеу негізі; оның ақша түріндегі есебі мен мөлшері; ақталушыға қайтаруға жататын мүлік; төлем жүргізуге немесе мүлікті қайтаруға міндетті орган; төлем жүргізу үшін қаулыны көрсетудің мерзімдері, қаулыға шағымданудың тәртібі мен мерзімдері көрсетілуге тиіс.
5. Зиянды өтеу туралы мәселе бойынша органның қаулысына осы Кодекстiң 105 және 106-баптарына сәйкес көзделген тәртiпте прокурорға немесе сотқа шағым жасалуы мүмкін. Сот қаулысына осы Кодекстiң 106-бабында немесе тиісінше 422-бабында көзделген тәртiпте жоғары тұрған сотқа шағым жасалуы мүмкін.
6. Заңды күшіне енгеннен кейін елтаңбалы мөрмен расталған қаулының көшiрмесi төлем жүргiзуге мiндеттi органдарға көрсету үшiн адамға тапсырылады немесе жолданады. Төлем төлеу жүргізу тәртiбiн Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.
Мүліктік зиянды өтеуге төлем жүргізу туралы органның немесе соттың қаулысы ол заңды күшіне енген күннен бастап үш жыл ішінде, ал осы Кодекстің 41-бабының үшінші бөлігінде көрсетілген өзге де құқықтарды қалпына келтіру – алты ай ішінде төлеуге көрсетілуі мүмкін.
7. Қылмыстық іс бойынша іс жүргізуді жүзеге асырған органдардың заңсыз іс-әрекеттерімен заңды тұлғаларға келтірілген зиянды өтеу туралы талап осы бапта көзделген тәртіпте қаралады және зиянды белгіленген көлемде мемлекет өтейді.

41-бап. Моральдық зиянның зардаптарын жою
1. Қылмыстық процестi жүргiзушi адамды ақтау туралы шешiм қабылдаған орган келтiрiлген зиян үшiн одан ресми түрде кешiрiм сұрауға мiндеттi.
2. Келтiрiлген моральдық зиян үшiн ақшалай өтемақы туралы талап қою азаматтық сот iсiн жүргiзу тәртiбiнде ұсынылады.
3. Егер адам заңсыз қылмыстық қудалауға ұшыратылып, ал қылмыстық қудалау, ұстау, күзетпен ұстау, қызметiнен уақытша шеттету, медициналық ұйымға мәжбүрлеп орналастыру, соттау және оған қатысты қолданылып, кейiннен заңсыз деп танылған басқа да iс-әрекеттер туралы мәлiметтер баспасөзде жарияланса, радио, теледидар немесе өзге де бұқаралық ақпарат құралдары арқылы таратылса, осы адамның талап етуi бойынша, ал ол қайтыс болған жағдайда оның туыстарының немесе оның құқықтарын қалпына келтіру туралы шешім қабылдаған қылмыстық процестi жүргiзушi органның талап етуi бойынша тиiстi бұқаралық ақпарат құралдары бiр айдың iшiнде ол туралы қажеттi хабарлама жасауға мiндеттi.
4. Осы Кодекстiң 38-бабының екiншi және үшiншi бөлiктерiнде көрсетiлген адамдардың талап етуi бойынша қылмыстық процестi жүргiзушi орган екi апта мерзiм iшiнде заңсыз шешiмдердiң күшi жойылғаны туралы оның жұмыс iстейтiн, оқитын, тұратын жерi бойынша жазбаша хабарлама жолдауға мiндеттi.

42-бап. Құқықтарды қуыным тәртiбiмен қалпына келтiру
Егер зиянды өтеу туралы талапты осы тарауда көзделген тәртіпте беру үшін алты ай мерзім өтіп кетсе және оны қалпына келтіруден бас тартылса, адам азаматтық сот iсiн жүргiзу тәртiбiнде сотқа жүгінуге құқылы.

5-тарау. Қылмыстық іс бойынша іс жүргізу

43-бап. Қылмыстық iстердi бiрiктiру
1. Бiр iс жүргiзуде бiр немесе бiрнеше қылмыстық құқық бұзушылықты бірге қатысумен жасаған адамдарға, бiрнеше құқық бұзушылық жасаған адамға, осы қылмыстарды күнi бұрын уәде бермей жасырғандығы немесе олар туралы айтпағандығы үшін күдікті (айыпты) адамға қатысты iстер бiрiктiрілуi мүмкiн.
2. Күдікті анықталмаған, бірақ бір адам немесе адамдар тобы бірнеше қылмыстық құқық бұзушылық жасады деп пайымдауға жеткілікті негіз болған жағдайда қылмыстық істерді біріктіруге рұқсат етіледі.
3. Қылмыстық істердi бiрiктiру қылмыстық процестi жүргiзушi органның қаулысы негiзiнде жүргізіледі. Қылмыстық қудалау органы шығарған қаулының көшiрмесi жиырма төрт сағаттың iшiнде прокурорға жіберіледі.
4. Мыналар:
1) әртүрлі адамдарға қатысты бірдей күдіктену, айыптау;
2) жеке айыптау ісі қарастырылған жағдайлардан басқа, бір-біріне қатысты қылмыстық құқық бұзушылық жасады деп айып тағылған адамдарға қатысты күдіктену, айыптау;
3) істің біреуі бойынша қылмыстық қудалауды жеке тәртіпте, ал екіншісі бойынша – жария тәртіпте жүзеге асыру;
4) бірлесіп қарау істі объективті қарауға кедергі жасайтын барлық басқа күдіктену, айыптау бір іс жүргізуге біріктірілмеуге тиіс.
5. Бiрнеше iс бiрiктiрiлген iс бойынша iс жүргiзу мерзiмi уақыты бойынша бiрiншi қылмыстық iс жүргізу басталған күннен бастап есептеледi. Егер бiрiктiрiлген iстердiң бiреуi бойынша бұлтартпау шарасы ретiнде күзетпен ұстау не үй қамағына алу қолданылса, тергеу мерзiмi аталған бұлтартпау шаралары қолданылған сотқа дейінгі тергеу басталған күннен бастап есептеледi.
6. Адамдарға қылмыстық процеске қатысушылар құқығы өздеріне қатысты бiрiктiрiлген iстер бойынша ғана тиесiлi болады.

44-бап. Қылмыстық iстi бөлектеу
1. Сот, қылмыстық қудалау органы қылмыстық iстен:
1) мемлекеттiк құпияларды қорғауға байланысты жабық сот талқылауы үшiн негiз оған қатысты болатын, бiрақ басқа күдіктілерге, айыпталушыларға қатысты емес жекелеген күдіктілерге немесе айыпталушыларға;
2) ересектермен бiрге қылмыстық жауаптылыққа тартылған кәмелетке толмаған күдіктіге немесе айыпталушыға;
3) қылмыстық жауаптылыққа тартуға жататын жекелеген анықталмаған тұлғаларға, сондай-ақ осы Кодекстің 45-бабында көзделген басқа жағдайларда;
4) прокурор іс жүргізу келісімін жасасқан күдіктіге, айыпталушыға, сотталушыға қатысты басқа қылмыстық iстi жеке жүргiзуге бөлектеуге құқылы.
2. Сотқа дейінгі тергеу немесе күзетпен ұстау мерзiмдерi аяқталуға жақын көп эпизодты қылмыстық iстi тергеу жағдайында тергеушi, анықтаушы, анықтау органы күдіктену бөлiгiнде тергеу объективті және жеткілікті жүргiзiлгендiгiн мойындай отырып, iстiң бiр бөлiгiн, егер ол iстiң қалған бөлiгiн тергеуге және қарауға кедергi жасамаса, сотқа жолдау үшiн жеке iс жүргiзуге бөлектеуге құқылы.
3. Егер қылмыстық iс бойынша тергелетін iске байланысты емес қылмыстық құқық бұзушылық белгiлерi бар iс-әрекеттер туралы мәлiмет алынса, ол туралы барлық материалдар осы Кодексте көзделген тәртiпте сотқа дейінгі жаңа тергеу бастау үшiн дереу бөлектелуге тиiс.
4. Қылмыстық iстердi бөлектеуге, егер ол iстi тергеу мен шешудiң объективтілігі мен жеткіліктілігіне әсер етпесе, рұқсат етiледi.
5. Iстi бөлектеу қылмыстық процестi жүргiзушi органның қаулысы негiзiнде жүзеге асырылады. Қылмыстық қудалау органы шығарған қаулының көшiрмесi жиырма төрт сағаттың iшiнде прокурорға жіберіледі. Қаулыға түпнұсқада немесе көшiрмесiнде бөлектенетiн материалдардың тiзбесi қоса берiлуге тиiс.
6. Бөлектелген iс бойынша iс жүргiзудiң мерзiмi қылмыстық құқық бұзушылық туралы мәлімдеме, хабарлама жаңа қылмыстық құқық бұзушылық жөніндегі Сотқа дейінгі тергеудің бірыңғай тізіліміне тіркелген күннен бастап есептеледi. Қалған жағдайларда мерзiм негiзгi қылмыстық iс бойынша сотқа дейінгі тергеу басталған кезден бастап есептеледi.

45-бап. Іс бойынша сот ісін жүргiзудi тоқтата тұру және сотқа
дейінгі тергеу мерзімдерін үзу
1. Қылмыстық iс бойынша iс жүргiзу:
1) айыпталушы соттан жасырынған не оның орналасқан жері басқа себептермен анықталмаған;
2) айыпталушыны, сотталушыны қылмыстық қудалау иммунитетiнен айыру не оны шетелдiк мемлекеттерге беру туралы мәселелердiң шешiлуiне байланысты сотталушының iске қатысуының нақты мүмкiндiктерi болмаған;
3) сотталған адамның жүйкесiнiң заңда көзделген тәртiпте куәландырылған уақытша бұзылуы немесе өзге де ауыр науқастанған;
4) сотталған адамның Қазақстан Республикасынан тысқары жерлерде болуы;
5) қылмыстық iс бойынша одан әрi iс жүргiзуге уақытша кедергi келтiретiн еңсерілмейтін күштің әрекетi;
6) егер бұл ретте басты сот талқылауын жалғастыру мүмкін болмаса, тиiстi сараптама жүргiзiлген;
7) осы Кодекстiң 58-тарауында көзделген тәртiпте құқықтық көмек алуға байланысты iс жүргiзу әрекеттерi орындалған;
8) ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімінің бекітілген талаптарын орындау үшін не қаралып отырған iспен және жаңа адамдарға қатысты iстi жеке қарау мүмкiн болмаса, басқа адамдарды қылмыстық жауаптылыққа тартуға және оларды сотқа беруге, қылмыстық істі прокурорға қайтарған;
9) сотталушының дәлелдемелердің заңсыз іс-қимылдар қолдана отырып алынғаны немесе оған қатал қарағаны туралы арызын сотта прокурордың қарауы және оның шешіміне шағымдануы, бұл ретте бас сот талқылауын жалғастыруға мүмкіндік болмаған жағдайда сот қаулысымен тоқтатыла тұрады.
2. Қылмыстық істі басқа қылмыстық іспен қосу және жаңа айыптау актісін жасау қажеттігіне орай, істі сотта талқылауды жалғастыруға мүмкін болмаған кезде, қаралып отырған iспен және жаңа адамдарға қатысты iстi жеке қарау мүмкiн болмаса, басқа адамдарды қылмыстық жауаптылыққа тартуға және оларды сотқа беруге, іс бойынша іс жүргізу қылмыстық істі қосқанға және жаңа айыптау актісін жасағанға дейін тоқтатыла тұрады.
3. Сот осы қылмыстық iсте қолдануға жататын, Қазақстан Республикасы Конституциясында бекітілген адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіретін заң немесе өзге де нормативтiк актiнi конституциялық емес деп тану туралы ұсыныспен Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесiне жүгінген жағдайда, сот іс бойынша іс жүргізуді толықтай немесе тиісті бөлігінде тоқтата тұруға міндетті.
Егер Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңес басқа соттың бастамасымен осы қылмыстық іс бойынша қолдануға жататын заңды немесе өзге де нормативтік актіні конституциялық емес деп тану туралы ұсынысты іс жүргізуге қабылдаса, сондай-ақ қорғау тараптарынан іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұру туралы тиісті өтініш келіп түскен жағдайда, сот іс бойынша іс жүргізуді толықтай немесе тиісті бөлігінде тоқтата тұруға міндетті.
4. Сотта қылмыстық iс бойынша iс жүргiзу, егер жеке айыптау iсi бойынша жеке айыптаушы оның ауыр науқас екендiгiне, Қазақстан Республикасынан тысқары жерлерде iссапарда болуына немесе азаматтық борышын орындауына байланысты сотта қылмыстық қудалауды жүзеге асыра алмаған жағдайда да сот қаулысымен толықтай немесе тиiстi бөлiгiнде тоқтатыла тұрады.
5. Қылмыстық iс бойынша iс жүргiзу оны тоқтатуға негiз болған жағдайлар жойылғанға дейiн тоқтатыла тұрады, ал сотта қарау мерзімі кідіртіле тұрады. Олар жойылған соң ол соттың қаулысымен жаңартылады.
6. Iс бойынша iс жүргiзудi тоқтата тұру немесе жаңарту туралы процеске қатысушыларға, оның ішінде қорғау тарапына хабарланады.
7. Тоқтатылып қойған iс, егер iс бойынша ескiру мерзiмiн үзу туралы мәлiмет болмаса, қылмыстық заңда белгiленген ескiру мерзiмiнiң аяқталуы бойынша қысқартылуға тиiс.
8. Сотқа дейін тергеу мерзімдері мынадай жағдайларда:
1) қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адам анықталмаған кезде;
2) күдікті (айыпталушы) Қазақстан Республикасынан тысқары жерлерде болған;
3) күдікті (айыпталушы) қылмыстық қудалау органдарынан жасырынғанда не оның тұратын жері өзге де себептермен анықталмағанда;
4) заңда көзделген тәртiпте куәландырылған күдіктінің (айыпталушының) жүйкесi уақытша бұзылған немесе өзге де ауыр науқастанған;
5) осы Кодекстiң 58-тарауында көзделген тәртiпте құқықтық көмек алуға байланысты iс жүргiзу әрекеттерi орындалмаған;
6) хабар-ошарсыз жоғалған адам табылмаған;
7) егер бұл ретте тергеуді жалғастыру мүмкін болмаса, тиісті сараптама өткізілген жағдайларда үзіледі.
9. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам осы баптың жетінші бөлігінде аталған негіздер бойынша сотқа дейінгі тергеу мерзімдерін үзген кезде іс жүргізу мерзімдерінің үзілгені туралы прокурорды жазбаша хабардар етеді.
10. Сотқа дейін тергеудің үзілген мерзімдері оларды үзуге негіз болған мән-жайлар жойылған сәттен бастап жаңартылады, ол туралы прокурор жазбаша хабардар етіледі.
Ескерпе: Қылмыстық iс бойынша одан әрi iс жүргiзуге кедергi келтiретiн еңсерілмейтін күштің әрекеті деп табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар түсiнілуі тиіс.

46-бап. Қылмыстық iс бойынша iс жүргiзудi аяқтау
Қылмыстық iс бойынша iс жүргiзу:
1) қылмыстық iс бойынша iс жүргiзу толық қысқартылғандығы туралы қаулының күшiне енуi бойынша;
2) үкiмнiң немесе iс бойынша басқа да түпкiлiктi шешiмнiң орындалуы бойынша – егер ол оны орындау жөнiнде арнаулы шаралар қабылдауды қажет етпесе;
3) үкiмнiң немесе iс бойынша басқа да түпкiлiктi шешiмнiң орындалғандығы туралы растау алынуы бойынша – егер ол оны орындау жөнiнде арнаулы шаралар қабылдауды қажет ететiн болса, аяқталады

47-бап. Құпиялылықты сақтау
1. Қылмыстық сот iсiн жүргiзу барысында осы Кодексте және басқа да заңнамада көзделген мемлекеттiк құпияларды және заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын, алынатын мәлiметтердi қорғау жөнiндегi шаралар қабылданады.
2. Қылмыстық процестi жүргiзушi орган мемлекеттiк және өзге де құпияларды құрайтын мәлiметтi хабарлауды немесе берудi ұсынған адамдар тиiстi құпияларды сақтау қажеттiгiне сiлтеме жасай отырып, көрсетiлген талапты орындаудан бас тарта алмайды, бiрақ одан қылмыстық iс бойынша iс жүргiзу үшiн көрсетiлген мәлiметтердi алудың қажеттiгiн растайтын, тиiстi iс жүргiзу әрекетінің хаттамасына енгiзуге жататын түсiндiрме алуға құқылы.
3. Қылмыстық процеске қатысушылардың мемлекеттiк құпияларды құрайтын мәлiметтермен танысу тәртiбi заңнамада айқындалады.
4. Егер сот алқабилердiң қатысуымен қарайтын қылмыстық iстiң материалдарында мемлекеттік құпияны құрайтын мәлiметтер болған жағдайда, облыстық және оған теңестiрілген соттың қызметін материалдық-техникалық және өзге де қамтамасыз етудi жүзеге асыратын уәкiлеттi мемлекеттік орган төрағалық етушінің жазбаша өкiмi бойынша алқабилерді мемлекеттік құпияларға Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртiпте рұқсат етудi ресiмдейдi.
5. Мемлекеттiк құпияларды құрайтын мәлiметтi қамтитын дәлелдемелер соттың жабық отырысында зерттеледi.
6. Өзге де құпияларды құрайтын мәлiметтi, сондай-ақ жеке өмiрiнiң iшкi сырын ашатын дәлелдемелер, аталған мәлiметтердiң жариялану қаупi төнген адамдардың сұрауы бойынша соттың жабық отырысында зерттелуi мүмкiн.
7. Жеке өмiрге тиіспеушілікті бұзудың, жеке немесе отбасылық құпияны жариялаудың нәтижесiнде адамға келтiрiлген зиян заңда көзделген тәртiпте өтелуге тиiс.
8. Анықтау және алдын ала тергеу деректерiнiң құпиялығын сақтау тәртiбi осы Кодекстiң 201-бабында айқындалады.
9. Процеске қатысушыларға тапсырылуға жататын, мемлекеттiк құпияларды немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын мәлiметтер бар iстен шығарылған iс олармен танысқаннан кейiн iспен бiрге сақталады және процеске қатысушыларға сот отырысы кезiнде тапсырылады.
10. Сот үкімдегі немесе қаулылардағы мемлекеттік құпияларды және заңмен қорғалатын өзге де құпияларды іс материалдарына сілтеме жасай отырып, олардың мазмұнын ашпайды.

6-тарау. Iс жүргізу мерзімдері

48-бап. Мерзiмдердi есептеу
1. Осы Кодексте белгiленген мерзiмдер сағаттармен, тәулiктермен, айлармен, жылдармен есептеледi.
2. Мерзiмдердi есептеу кезiнде мерзiмнiң өтуi басталатын сағат пен тәулiк есепке алынбайды. Бұл қағиданың күзетпен ұстау, үй қамағына алу және медициналық немесе арнаулы оқу-тәрбие мекелерінде ұстау кезiндегi мерзiмдердi есептеуге қатысы жоқ.
3. Мерзiмдi есептеу кезiнде оған жұмыс уақыты емес уақыт та кiредi.
4. Мерзiмдi тәулiкпен есептеу кезiнде мерзiм оның соңғы тәулiгiнiң жиырма төрт сағатында аяқталады. Мерзiмдi айлармен немесе жылдармен есептеу кезiнде мерзiм соңғы айдың соңғы күнiнде аяқталады. Егер мерзiмнiң аяқталуы жұмыс күнi емес (демалыс, мереке) күнге келсе, онда ұстау күзетпен ұстау, үй қамағына алу және медициналық немесе арнаулы оқу-тәрбие мекемесiнде болуы кезiндегi мерзiмін есептеу жағдайларын қоспағанда, одан кейiнгi бiрiншi жұмыс күнi мерзiмнiң соңғы күнi болып саналады.
5. Адамды қылмыстық құқық бұзушылық жасады деген күдiк бойынша ұстаған кезде мерзiм осы шара iс жүзiнде қолданылған сәттен (сағаттан, минуттан) бастап есептеледi. Күзетпен ұстау, үй қамағына алу және медициналық немесе арнаулы оқу-тәрбие мекелерінде болу мерзімдері мерзімнің бірінші тәулігіне кіреді.

49-бап. Мерзiмдi сақтау және ұзарту
1. Егер шағым, өтiнiш немесе өзге де құжат мерзiм аяқталғанға дейiн поштаға тапсырылса, оны қабылдауға уәкiлеттi адамға берiлсе немесе мәлiмделсе, ал күзетпен ұсталушы не медициналық ұйымға орналастырылған адамдар үшiн, егер шағым немесе өзге де құжат күзетпен ұстау орнының немесе медициналық ұйымның әкiмшiлiгiне мерзiм аяқталғанға дейiн тапсырылса, мерзiм өтiп кеткен болып саналмайды. Шағымды немесе өзге де құжатты поштаға тапсыру уақыты пошта штемпелi бойынша, ал оны қабылдауға уәкiлеттi адамға немесе күзетпен ұстау орнының немесе медициналық ұйымның әкiмшiлiгiне тапсыру уақыты бұл ұйымдар кеңсесiнiң немесе лауазымды адамдарының қойған белгiсi бойынша айқындалады.
2. Лауазымды адамдардың белгiленген мерзiмдi сақтауы iс жүргiзу құжаттарында тиiстi көрсетумен расталады. Қылмыстық сот iсiн жүргiзуге қатысушы адамдарға тапсырылуға жататын құжаттардың алынғандығы iске қоса тiгiлген олардың қолхатымен расталады.
3. Iс жүргiзу мерзiмдерi осы Кодексте белгiленген жағдайларда және тәртiпте ғана ұзартылуы мүмкін.

50-бап. Мерзiмдi өткiзiп алудың салдары және оны қалпына
келтiру тәртiбi
1. Қылмыстық процеске қатысушылардың мерзiм аяқталғаннан кейiн жасаған iс жүргiзу әрекетi жарамсыз болып саналады.
2. Дәлелдi себептермен өткiзiлiп алынған мерзiм, мүдделi адамның өтiнiшi бойынша, анықтаушының, тергеушiнiң, прокурордың немесе iс жүргiзiп отырған судьяның қаулысымен қалпына келтiрiлуi мүмкiн. Бұл ретте мерзiм, егер қылмыстық процестi жүргiзушi органның тиiстi шешiмiмен өзгеше көзделмесе, басқа адамдар емес, оны өткiзiп алған адам үшiн қалпына келтiрiледi.
3. Мүдделi адамның өтiнiшi бойынша белгiленген мерзiм өткiзiлiп алып шағым жасалған шешiмдi орындау өтiп кеткен мерзiмдi қалпына келтiру туралы мәселе шешiлгенге дейiн тоқтатыла тұруы мүмкiн.
4. Мерзiмдi қалпына келтiруден бас тартуға осы Кодексте белгiленген тәртiпте шағым (наразылық) жасалуы мүмкiн.

2-бөлім. Қылмыстық процеске қатысатын мемлекеттік
органдар мен адамдар 7-тарау. Сот

51-бап. Сот
1. Сот, сот билiгi органы бола отырып, қылмыстық iстер бойынша сот төрелігін жүзеге асырады.
2. Кез-келген қылмыстық iс соттың заңды, тәуелсiз, құзыреттi және бейтарап құрамымен ғана қаралады, мұны осы Кодексте белгiленген:
– нақты iстердiң соттылығын анықтау;
– нақты қылмыстық iстердi қарау үшiн соттың құрамын жасақтау;
– судьяларды бөлу;
– iстi шешу функциясын айыптау және қорғау функциясынан бөлектеу қағидаларын сақтаумен қамтамасыз етiледi.
3. Қазақстан Республикасында қылмыстық iстер бойынша сот төрелігін:
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты;
облыстық және оларға теңестiрiлген соттар, Әскери сот;
аудандық және оларға теңестірілген соттар;
қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттар, қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық әскери соттар, кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттар, горнизонның әскери соттары жүзеге асырады.

52-бап. Соттың құрамы
1. Бірінші сатыдағы соттарда қылмыстық істерді қарауды судья жеке-дара жүзеге асырады, ал соғыс уақытында немесе ұрыс жағдайында жасалған әскери қылмыстар және Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 99 (15 тармағының екінші бөлігі), 171 (төртінші бөлігі), 175, 177, 178, 184, 253 (төртінші бөлігі), 260 (бесінші бөлігі), 282 (төртінші бөлігі), 292 (төртінші бөлігі), 293 (төртінші бөлігі), 294 (төртінші бөлігі), баптарында көзделген қылмыстар туралы істерді қоспағанда, оларды жасағаны үшін қылмыстық заңмен өлім жазасы немесе өмір бойы бас бостандығынан айыру көзделген қылмыстар туралы істер бойынша қылмыстық істерді қарау айыпталушының өтініші бойынша бір судьяның және он алқабидің құрамында жүзеге асырылады.
2. Қылмыстық істерді апелляциялық тәртіпте қарауды судья жеке-дара, ал алқабилер қатысқан соттың үкімдеріне, қаулыларына шағымдарды, наразылықтарды қарау кезінде құрамында төраға және алқаның кемінде екі судьясы алқада жүзеге асырады.
Апелляциялық алқаның төрағасы іссапарда, демалыста болуына немесе ауырып қалуына байланысты болмаған кезде аталған істерді алқада қарау кезінде сот төрағасы апелляциялық алқа төрағасы міндетін атқару жүктеген алқа судьясы төрағалық етеді.
3. Кассациялық сатыда істерді қарауды облыстық және оған теңестірілген сот төрағасының төрағалық етуімен кемінде үш судья құрамындағы алқа жүзеге асырады.
Облыстық және оған теңестірілген сот төрағасы іссапарда, демалыста болған немесе науқасына байланысты болмаған кезде іс кассациялық сатыда қаралған кезде сот төрағасы осы міндетті атқаруды жүктеген касскациялық алқа судьясы төрағалық етеді.
4. Істі Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотында қарауды кемінде үш судья құрамындағы алқада жүзеге асырады.
5. Істерді жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша қараған кезде соттың құрамы осы Кодекстің 507-бабында көзделген қағидаларға сәйкес айқындалады.
6. Үкімді орындау кезінде туындайтын мәселелерді және есі дұрыс емес адамдарға медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы істерді қарауды тиісті соттың судьясы жеке-дара жүзеге асырады.
7. Істерді қарауға қатысуға кедергі болатын мән-жайларға байланысты бір алқа судьяларының саны істерді алқада қарауды қамтамасыз етуге жеткіліксіз болған жағдайларда, облыстық және оған теңестірілген сот төрағасы істі қарауға қатысуға басқа алқаның судьяларын тартуға құқылы.

53-бап. Соттың өкілеттігі
1. Сот билігінің органы ретіндегі соттың өкілеттігі заңда айқындалады.
2. Тек сот қана:
1) адамды қылмыстық құқық бұзушылық жасалуына кінәлі деп тануға және оған жаза тағайындауға, соның ішінде істі қысқартылған тәртіпте қарау арқылы;
2) адамға медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын не мәжбүрлеп тәрбиелік ықпал ету шараларын қолдануға;
3) төмен тұрған сот қабылдаған шешімнің күшін жоюға немесе оны өзгертуге;
4) ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімін бекітуге;
5) сот актілерін жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қарауға;
6) тергеушінің, анықтаушының, анықтау органының, прокурордың күдіктіге, айыпталушыға қатысты күзетпен қамауда ұстау, үй қамағында ұстау, экстрадициялық қамау түріндегі таңдаған бұлтартпау шараларына санкция беруге және олардың мерзімін ұзартуға;
7) күзетпен қамауда ұсталмаған адамды сот-психиатриялық және/немесе сот-медициналық сараптама жүргізу үшін медициналық ұйымға мәжбүрлеп орналастыруға, кәмелетке толмаған күдіктіні, айыпталушыны арнаулы балалар мекемесіне орналастыруға;
8) адам мәйітін эксгумациялауға санкция беруге, халықаралық іздеу жариялауға, мүлікке тыйым салуға құқылы.
3. Сот осы Кодексте көзделген жағдайларда және тәртіпте:
1) қылмыстық қудалау органының шешімдері мен іс-әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) жасалған шағымдарды қарайды;
2) прокурордың және қорғаушының өтініші бойынша куә мен жәбірленушінің айғақтарын сақтауға тапсыру депонирлейді;
3) ақшалай және әкімшілік жаза қолданады;
4) үкімді орындауға байланысты мәселелерді қарайды.
4. Егер істі сотта қарау кезінде қылмыстық құқық бұзушылық жасауға, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын бұзуға ықпал еткен мән-жайлар, сондай-ақ сотқа дейінгі тергеу барысында жол берілген басқа да заң бұзушылықтар анықталса, сот жеке қаулы шығарып, онда осы заңды бұзудың қажетті шаралар қабылдауды талап ететін мән-жайлары мен фактілеріне тиісті ұйымдардың немесе адамдардың назарын аударады. Егер сот мұны қажет деп тапса, басқа жағдайларда да жеке қаулы шығаруға құқылы.
5. Төмен тұрған соттың (судьяның) атына жеке қаулы шығарылмайды. Үкімді, қаулыны жоюға немесе өзгертуге әкеп соққан, төмен тұрған сот жол берген заң бұзушылықтар туралы жоғары тұрған сот сатысының сот актілерінде көрсетіледі. Әкімшілік немесе тәртіптік жауаптылыққа әкеп соғатын басқа да қылмыстық құқық бұзушылықтар не әрекеттер құрамын құрайтын әрекеттер жасау фактілері анықталған кезде сот заңда көзделген шараларды қабылдау үшін тиісті прокурордың атына жеке қаулы шығарады.
6. Заңда көзделген жағдайларда судьяның қаралып жатқан істер бойынша қаралатын іске жататын анықтау органдарының, жария етуге жатпайтын жедел-іздестіру қызметін ұйымдастыру туралы мәліметтерін қоспағанда, нақты жедел-іздестіру шаралары, ақпаратты алу көздері және тәсілдері туралы талап етуге және олармен танысуға құқылы.

54-бап. Судья
1. Өз құзыретi шегiнде iстi жеке-дара қарайтын, соттың отырысын дайындау не оның үкiмiнiң немесе басқа шешiмiнiң орындалуын қамтамасыз ету жөнiнде өкім жасау қызметiн жүзеге асыратын, осы Кодекстiң 53-бабының үшiншi бөлiгiнде көрсетiлген өтiнiштер мен шағымдарды шешетiн судьяға соттың өкiлеттiгi тиесiлi болады.
2. Iстi судьялар алқасының құрамында қарайтын судья iстi қарауға байланысты туындайтын барлық мәселелердi шешу кезiнде төрағалық етушiмен және басқа да судьялармен тең құқықтарды пайдаланады Судья қаралатын мәселелер бойынша басқа судьялардың пікірімен келіспеген кезде ол конвертке желімделіп, қылмыстық іске қосылатын өзінің ерекше пікірін жазбаша баяндауға құқылы. Конвертті ашуға және судьяның ерекше пікірімен танысуға істі қарау кезінде тек жоғары тұрған сотқа ғана жол беріледі.

55-бап. Тергеу судьясының өкілеттігі
1. Сотқа дейінгі іс жүргізу барысында тергеу судьясы осы Кодексте көзделген жағдайларда мынадай мәселелерді:
1) күзетпен ұстауға санкция беруді;
2) үй қамағына алу санкция беруді;
3) экстрадициялық қамауға санкция беруді;
4) күзетпен ұстауға, үй қамағына алуға, экстрадициялық қамау мерзімін ұзартуды;
5) кепіл болуды қолдануды;
6) мүлікке тыйым салуға санкция беруді;
7) күзетпен ұсталмайтын адамды сот-психиатриялық немесе сот-медициналық сараптама жүргізу үшін медициналық ұйымға мәжбүрлеп орналастыру, сонымен қатар қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекетті жасаған психикалық ауруға шалдыққан адамдарға қауіпсіздік шараларын қолдану кезінде, кәмелетке толмаған күдіктіні, айыпталушыны арнаулы балалар мекемесіне орналастыруды;
8) бұрын күзетпен ұстау қолданылмаған адамға қатысты психикалық сырқатқа шалдығу фактісі анықталған кезде, оны қатаң оқшаулау жағдайында ауруларды ұстауға лайықталған психиатриялық көмек көрсететін арнаулы медициналық ұйымға ауыстыруды;
9) мәйітті эксгумация жасауды;
10) күдіктіге, айыпталушыға халықаралық іздеу жариялауды қарайды.
2. Осы Кодексте көзделген жағдайда тергеу судьясы:
1) анықтаушының, анықтау органдарының, тергеушінің және прокурордың шешімдеріне және іс-әрекеттеріне (әрекетсіздік) жасалған шағымды қарайды;
2) үкім шығарылғанға дейін заңсыз жолмен алынған мүлікті тәркілеу туралы прокурордың өтінішін қарайды;
3) сотқа дейінгі іс жүргізу барысында жәбірленушінің және куәгердің айғақтарын сақтауға тапсыру;
4) сотқа дейінгі іс жүргізуде орындамаған немесе тиісті емес іс жүргізу міндеттерін орындаған адамдарға ақшалай өндіріп алу қолданылады;
5) прокурордың ұсынымымен қылмыстық іс бойынша іс жүргізу шығындарын өндіріп алу туралы мәселені қарайды;
6) мемлекеттік құпияны және заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын мәліметтерді қоспағанда, сұрау салуды орындаудан бас тартылған не ол бойынша үш тәулік ішінде шешім қабылданбаған жағдайда, қорғаушы ретінде қатысушы адвокаттың дәлелді өтініші бойынша тиісті заң көмегін көрсету және қорғануға құқығы бар күдіктінің, айыпталушының, куәгердің мүдделерін қорғауға кез келген мәліметтерді, құжаттарды, заттарды талап ету туралы мәселені қарайды;
7) егер қылмыстық қудалау органы осындай өтінішті қанағаттандырудан негізсіз бас тартса не ол бойынша үш тәулік ішінде шешім қабылдамаса, қорғаушы ретінде қатысушы адвокаттың дәлелді өтініші бойынша сараптама тағайындау және онымен іс жүргізу туралы мәселені қарайды;
8) қорғаушы ретінде қатысушы адвокаттың өтініші бойынша қылмыстық процесті жүргізетін органға айғақ беруі үшін келуін қамтамасыз ету қиындық тудыратын, бұрын өздері жауап алған куәні мәжбүрлеп әкелу туралы мәселені қарайды;
9) іс жүргізу келісімін бекітеді.
3. Тергеу судьясының шығарған қаулысына осы Кодекстің 107-бабы екінші бөлігіндегі тәртіпте шағым, наразылық жасалуы мүмкін.

56-бап. Тергеу судьясының өкілеттігін жүзеге асырудың жалпы
шарттары
1. Тергеу судьясы өз өкілеттілігін осы баптың қағидаларына және осы Кодекстің тиісті баптарында көзделген ерекшеліктерге сәйкес жүзеге асырады.
Тергеу судьясы (судьялары) бірінші сатыдағы сот судьяларының жиналысында осы сот судьяларының қатарынан сайланады, ал судьялардың саны бестен кем болғанда оны осы соттың төрағасы тағайындайды. Тергеу судьясы ауыстыру қажет болған кезде, ол қайта сайлануы немесе қайта тағайындалуы мүмкін.
2. Тергеу судьясы өз құзыретіне жататын мәселелерді сот отырысын өткізбей, жеке-дара қарайды. Заңды және дәлелді шешім шығару үшін маңызы бар мән-жайларды зерттеу қажет болса, тергеу судьясы тиісті адамдардың және прокурордың қатысуымен сот отырысын өткізу туралы қаулы етеді. Осы Кодекстің 55-бабының бірінші бөлігінің 1) – 6) тармақтарында, екінші бөлігінің 1) – 3), 6), 9) тармақтарында көрсетілген мәселелерді қарау кезінде сот отырысының өткізілуі міндетті. Сот отырысын өткізу міндетті болған жағдайларда сот отырысының уақыты мен орны туралы қорғау тарапы мен прокурорға алдын ала хабарланады. Тергеу судьясының өкімімен сот отырысы бейне байланыс режимінде жүргізілуі мүмкін. Сот отырысы барысында хаттама жүргізіледі.
3. Тергеу судьясы:
1) сотқа дейінгі іс жүргізу органынан қаралып жатқан мәселе бойынша қосымша ақпаратты талап етуге;
2) тиісті сотқа дейінгі іс жүргізудің барлық материалдарымен танысуға және оларды зерттеуге;
3) процеске қатысушыларды сот отырысына шақыруға және олардан қылмыстық іс бойынша қажетті ақпаратты алуға құқылы.
4. Тергеу судьясы осы Кодекске сәйкес істі мәні бойынша шешу кезінде сотта қараудың нысанасы болуы мүмкін мәселелерді алдын ала шешуге, істі тергеуге жіберу және тергеу іс-әрекеттерін жүргізу бағыты туралы нұсқау беруге, сотқа дейінгі іс жүргізуді жүзеге асыратын адамдардың, қадағалаушы прокурордың, сондай-ақ істі мәні бойынша қарайтын соттың орнына іс-әрекет жасауға және шешім қабылдауға тиісті емес.
5. Күдікті өзіне азаптау және басқа да заңсыз іс-әрекеттер қолданылғаны туралы арызданған кезде немесе онда күш қолданудың іздері болғанда тергеу судьясы қадағалаушы прокурорға аталған фактілерді дереу тексеруді жүзеге асыруды тапсыруға міндетті.

57-бап. Iс бойынша төрағалық етушi
1. Судьялар алқасының құрамында қылмыстық iстi қараған кезде соттың төрағасы, сот алқасының төрағасы не оған заңда көзделген тәртiпте уәкiлеттiк берiлген судьялардың бiреуi төрағалық етедi.
Iстi жеке-дара қараған судья төрағалық етушi болып есептеледі.
2. Төрағалық етушi сот отырысының барысына басшылық етедi, қылмыстық iстiң әдiл қаралуын және осы Кодекстiң басқа да талаптарының сақталуын, сондай-ақ сот отырысына қатысушы барлық адамдардың өздерiн тиiсiнше ұстауын қамтамасыз ету үшiн барлық шараларды қолданады.
3. Сот отырысына төрағалық етушiнiң өкiмдерi процеске барлық қатысушылар және сот залында отырған өзге де адамдар үшiн мiндеттi.

8-тарау. Қылмыстық қудалау функциясын жүзеге асыратын
мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар

58-бап. Прокурор
1. Прокурор – өз құзыретi шегiнде жедел iздестiру қызметiнің, анықтаудың, тергеудiң және сот шешiмдерiнiң заңдылығын қадағалауды, қылмыстық процестiң барлық сатыларында қылмыстық қудалауды жүзеге асыратын, сондай-ақ айыптау актісін, қылмыстық теріс қылық туралы хаттаманы, осы Кодекстің 35-бабының алтыншы бөлігінде аталған негіздер бойынша қылмыстық істі қысқарту туралы қаулыны бекітетін, осы Кодексте белгіленген өкілеттіктер шегінде іс-әрекет жасайтын: Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры, Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының бірінші орынбасары, орынбасарлары, олардың аға көмекшілері мен көмекшілері, Бас әскери және Бас көлік прокурорлары, Астана және Алматы қалаларының, облыстардың прокурорлары және олардың орынбасарлары, департаменттердің, басқармалардың және бөлімдердің бастықтары және олардың орынбасарлары, аға көмекшілер мен көмекшілер, басқармалар мен бөлімдердің аға прокурорлары және прокурорлары, аудандық, қалалық прокурорлар, және оларға теңестірілген прокурорлар, олардың орынбасарлары, аға прокурорлар мен прокурорлар. Соттың қылмыстық iстi қарауына қатысушы прокурор айыптауды қолдау арқылы мемлекеттiң мүддесiн бiлдiредi және мемлекеттiк айыптаушы болып табылады.
2. Прокурор күдіктіге, айыпталушыға, сотталушыға немесе оның iс-әрекетi үшiн мүлiктiк жауаптылықта болатын адамға:
1) өзiнiң дәрменсiз жағдайына, күдіктіге, айыпталушыға, сотталушыға тәуелдi болуына немесе өзге де себептер бойынша қуыным және оны қорғау құқығын өз бетiнше пайдалануға қабiлетсіз жәбiрленушiнiң;
2) мемлекеттiң мүдделерiн қорғап қуыным қоюға құқылы.
3. Прокурор өз қаулысымен істерді өзінің іс жүргізуіне қабылдауға және бұл ретте тергеуші өкілеттігін пайдалана отырып, тергеуді жеке өзі жүргізуге құқылы. Сотқа дейінгі тергеудің заңдылығын қадағалауды осыған уәкілеттік берілген прокурор жүзеге асырады.
4. Прокурордың сотқа дейiн тергеу және iстi соттың қарауы кезiндегi өкiлеттiгi осы Кодекстiң 187 (сегізінші және тоғызыншы бөліктері), 190 (бесінші бөлігі), 193, 301 – 305, 337, 414 (үшінші бөлігі), 484, 486-баптарына сәйкес айқындалады.
5. Прокурор өзiнiң iс жүргiзу өкiлеттiктерiн жүзеге асырған кезде тәуелсiз болады және заңға ғана бағынады.
6. Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры өз құзыретi шегiнде осы Кодекстің нормаларын қолдану мәселелерi жөнінде қылмыстық қудалау органдарының орындауы үшiн мiндеттi нормативтiк құқықтық актiлер қабылдайды.
Анықтауды және тергеудi жүзеге асыратын органдардың нормативтiк құқықтық актiлерi олардың құзыретi шегiнде, Қазақстан Республикасының Бас Прокурорымен келiсiле отырып қабылданады.

59-бап. Тергеу бөлiмiнiң бастығы
1. Тергеу бөлiмiнiң бастығы – сотқа дейін тергеудi жүзеге асыратын органның тергеу бөлiмшесiнiң бастығы мен өз құзыретi шегiнде iс-әрекет жасайтын оның орынбасарлары.
2. Тергеу бөлiмiнiң бастығы:
1) тергеу ісін жүргізудің немесе жеделдетілген сотқа дейін тергеуді тергеушiге тапсыруға;
2) тергеушiнiң іс жүргiзуiндегi iстер бойынша дер кезінде тергеу iс-әрекеттерін жасауына, тергеушiнiң тергеу және күзетпен ұстау мерзiмдерiн сақтауына, прокурор нұсқауларының, басқа да тергеушiлер тапсырмаларының орындалуына бақылау жасауды жүзеге асыруға;
3) тергеу жүргiзудi бiрнеше тергеушiге тапсыруға;
4) тергеушiнi iс бойынша iс жүргiзуден шеттетуге;
5) қылмыстық істерді зерттеуге және олар бойынша нұсқаулар беруге;
6) өз құзыретi шегiнде өзiне бағынысты алдын ала тергеудi жүзеге асырушы органның бiр тергеу бөлiмшесiнен қылмыстық iстi алуға және алдын ала тергеудi жүзеге асырушы сол не өзге де өзiне бағынысты органның басқа тергеу бөлiмшесiне беруге;
7) қылмыстық iстердi айыптау актісімен бірге прокурорға жіберуге уәкілетті.
3. Тергеу бөлiмiнiң бастығы өз қаулысымен істі өзінің іс жүргізуіне алуға және бұл ретте тергеушiнiң өкiлеттiгiн пайдалана отырып, жеке-дара тергеу жүргiзуге құқылы.
4. Тергеу бөлiмi бастығының iс бойынша нұсқауы тергеушiнiң дербестiгiн, осы Кодекстiң 60-бабында белгiленген оның құқықтарын шектей алмайды. Нұсқауды орындау мiндеттi, бiрақ ол жөнiнде прокурорға шағымдануға болады. Тергеушiнiң тергеу бөлiмi бастығының iс-әрекетi жөнiнде прокурорға шағымдануы, күдікті әрекетінің сипаттамасы және күдік келтіру көлемін жіктеу, істі айыптау актісімен бірге прокурорға жіберу немесе қылмыстық істі қысқарту туралы нұсқауларды қоспағанда, олардың атқарылуын кiдiртпейдi.

60-бап. Тергеушi
1. Тергеушi – өз құзыретi шегiнде қылмыстық iс бойынша сотқа дейін тергеудi жүзеге асыруға уәкiлетті лауазымды адам: iшкi iстер органдарының тергеушiсi, ұлттық қауiпсiздiк органдарының тергеушiсi және қаржы полициясы органдарының тергеушiсi, сондай-ақ осы Кодексте көзделген жағдайларда – прокурор.
2. Тергеушi өз қаулысымен істі өзінің іс жүргізуіне алып, ол бойынша алдын ала тергеу жүргiзуге және осы Кодексте көзделген барлық тергеу іс-әрекетін орындауға құқылы.
3. Тергеуші істің мән-жайын жан-жақты, толық және объективтi зерттеу үшін барлық шараларды қолдануға, оның қылмыстық құқық бұзушылық жасағанын көрсететін оған қатысты жеткілікті дәлелдер жиналған адамды күдіктінің әрекеттерін саралау, осы Кодекске сәйкес оған бұлтартпау шараларын таңдау, қылмыстық құқық бұзушылықтың мән-жайлары баяндалған, жинақталған дәлелдер сипатталған айыптау актісін жасау арқылы қылмыстық қудалауды жүзеге асыруға міндетті.
Осы Кодексте көзделген жағдайларда іс жүргізу келісімін жасасуға мүмкіндік беретін мән-жайлар анықталғаны туралы прокурорды хабардар етеді.
4. Үкімнің азаматтық қуыным беру, басқа да мүліктік жазалар немесе ықтимал мүлікті тәркілеу бөлігінде орындалуын қамтамасыз ету мақсатында тергеуші күдіктінің немесе заң бойынша олардың іс-әрекеті үшін материалдық жауаптылықта болатын адамдардың мүлкін анықтау үшін шаралар қолдануға міндетті.
5. Қылмыстық істер бойынша тергеу ісін жүргізген кезде тергеуші қылмыстық жолмен табылған не қылмыстық жолмен табылған қаражатқа сатып алынған, басқа адамдардың меншігіне берілген мүлікті анықтау үшін де шаралар қолдануға міндетті.
6. Тергеушi анықтау органдарының кезек күттiрмейтiн тергеу іс-әрекеттерiн орындауын күтпей-ақ, кез келген сәтте өз қаулысымен iсті өзінің іс жүргiзуіне алып және оны тергеуге кiрiсуге құқылы.
7. Тергеушi, заңда прокурордың, соттың санкциясын немесе соттың шешімін алу көзделген жағдайларды қоспағанда, тергеудiң бағыты мен тергеу iс-әрекеттерiн жүргiзу туралы барлық шешiмдi дербес қабылдайды және олардың заңды және уақтылы атқарылуы үшiн толық жауапты болады. Тергеушiнiң қызметiне заңсыз араласу қылмыстық жауаптылыққа әкеп соқтырады.
8. Тергеушi тергеудегi iс бойынша прокурордың нұсқауларымен келiспеген жағдайда ол жөнiнде жоғары тұрған прокурорға шағымдануға құқылы.
9. Тергеушi өз тергеуiндегi iстер бойынша анықтау органдарының тергелiп жатқан iске қатысты жедел iздестiру материалдарымен танысуға, осы Кодексте белгіленген тәртіпте осы іске қосу үшін оларды сұратып алуға, анықтау органдарына жазбаша, атқару үшiн мiндеттi iздестiру және тергеу iс-әрекеттерiн жүргiзу туралы тапсырмалар мен нұсқаулар беруге және олардан тергеу iс-әрекеттерiн жүргiзуге жәрдемдесудi талап етуге құқығы бар.

61-бап. Анықтау органы
1. Қылмыстық құқық бұзушылықтың сипатына қарай анықтау органдарына:
1) заңда белгiленген құзыретiне сәйкес қылмыстық құқық бұзушылық белгiлерi мен оларды жасаған адамдарды табу, қылмыстық құқық бұзушылықтың алдын алу және бұлтартпау мақсатында қажеттi қылмыстық iс жүргiзу және жедел iздестiру шараларын қолдану;
2) алдын ала тергеу жүргiзілетін iстер бойынша осы Кодекстiң 196-бабында көзделген тәртiпте қылмыстық iс жүргiзу және жедел iздестiру әрекеттерiн орындау;
3) осы Кодекстiң 191-бабында көзделген тәртiпте алдын ала тергеу жүргiзу мiндеттi емес iстер бойынша анықтау;
4) осы Кодекстiң 190-бабында белгіленген сотқа дейін жеделдетілген тергеу жүргізуді жүзеге асыру;
5) қылмыстық теріс қылық бойынша хаттамалық нысанда сотқа дейін тергеу жүргізуді жүзеге асыру;
6) осы Кодекстің 189-бабының бесінші және алтыншы бөліктерінде көзделген жағдайларда алдын ала тергеу жүргізу жүктеледі.
2. Мыналар:
1) iшкi iстер органдары;
2) ұлттық қауiпсiздiк органдары;
3) сот актілерін орындау тәртібін бұзумен байланысты қылмыстық құқық бұзушылық туралы істер бойынша әділет органдары;
4) қаржы полициясы органдары;
5) контрабанда және кеден төлемдерiн төлеуден жалтару туралы iстер бойынша – кеден органдары;
6) Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерiнде, Қазақстан Республикасының басқа да әскерлерi мен әскери құралымдарында шақыру немесе келiсiмшарт бойынша әскери қызметiн өткеріп жүрген әскери қызметшiлер; әскери жиындардан өту кезiнде запастағы азаматтар; әскери бөлiмшелердiң, құрамалардың, мекемелердiң азаматтық персоналы өздерінің қызметтiк мiндеттерiн орындауына байланысты немесе осы бөлiмдердiң, құрамалардың және мекемелердiң орналасқан жерiнде жасаған барлық қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы iстер бойынша – әскери полиция органдары анықтау органдары;
Сондай-ақ арнаулы мемлекеттік органдардың қызметкерлері жасаған барлық қылмыстық құқық бұзушылық туралы істер бойынша – Ұлттық қауіпсіздік комитетінің әскери полиция органдары;
7) Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк шекарасы туралы заңнаманы бұзу туралы iстер бойынша, сондай-ақ Қазақстан Республикасының құрлықтық шельфiнде жасалған қылмыстық құқық бұзушылық туралы iстер бойынша – шекаралық қызмет органдары;
8) Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерiнде, Қазақстан Республикасының басқа да әскерлерi мен әскери құрамаларында шақыру немесе келiсiмшарт бойынша әскери қызметiн атқарып жүрген өздерiне бағынысты әскери қызметшiлер, сондай-ақ олар әскери жиындар өткеру кезiнде запастағы азаматтар жасаған барлық қылмыстық құқық бұзушылық туралы iстер бойынша; әскери бөлiмдердiң, құрамалардың, мекемелердiң азаматтық қызметкерлерi олардың өзiнiң қызметтiк мiндеттерiн атқаруына байланысты немесе осы бөлiмдердiң, құрамалардың және мекемелердiң орналасқан жерiнде жасаған қылмыстық құқық бұзушылық туралы iстер бойынша – әскери полиция органы болмаған жағдайда әскери бөлiмдердiң, құрамалардың командирлерi, әскери мекемелер мен гарнизондардың бастықтары;
9) өздерiнiң қызметкерлерi болған елдерде жасаған қылмыстық құқық бұзушылық туралы iстер бойынша – Қазақстан Республикасы дипломатиялық өкiлдiктерiнiң, консулдық мекемелерiнiң және өкiлеттi өкiлдiктерiнiң басшылары;
10) күзет іс-шаралары өткізілетін аймақта жасалған және тізбесі Заңда белгіленген күзетілетін адамдарға қарсы тікелей бағытталған қылмыстық құқық бұзушылық туралы істер бойынша – Қазақстан Республикасы Президентінің Күзет қызметі;
11) өртке байланысты барлық қылмыстық құқық бұзушылық туралы iстер бойынша – өртпен күресу қызметiнiң басқару органдары мен бөлiмшелерi анықтау органдары болып табылады.
3. Анықтау органының барлық қылмыстық құқық бұзушылық туралы iстер бойынша сотқа дейiн iс жүргiзу және кезек күттiрмейтiн тергеу қимылдарын орындау жөнiндегi құқықтары мен мiндеттерi сол сияқты алысқа жүзу сапарындағы теңiз кемелерiнiң капитандарына, геологиялық барлау партияларының осы баптың екiншi бөлiгiнде аталған анықтау органдарынан алыстығы басқа да мемлекеттiк ұйымдар мен олардың бөлiмшелерiнiң басшыларына да, көлiк қатынасы болмаған кезеңде жүктеледi.

62-бап. Анықтау органының бастығы
1. Осы Кодекстiң 190, 191-баптарында көзделген қылмыстық құқық бұзушылық туралы iстер бойынша сотқа дейiн тергеу барысында анықтау органы бастығының өкiлеттiгiне өз құзыретiнiң шегiнде Бас басқарманың (Департаменттiң), басқарманың, анықтау органы бөлімінің бастығы және олардың орынбасарлары ие болады.
2. Анықтау органының бастығы қылмыстық құқық бұзушылық белгiлерi мен оны жасаған адамдарды анықтау, қылмыстық құқық бұзушылықтардың алдын алу және бұлтартпау мақсатында қажеттi жедел iздестiру, қылмыстық iс жүргiзу, оның ішінде жасырын тергеу қимылдарын жүргізуді ұйымдастырады. Жедел-іздестіру іс-шараларының, жасырын тергеу іс-әрекеттерінің нәтижелерін сотқа дейінгі тергеу органына осы Кодексте белгіленген тәртіпте ұсынады.
3. Анықтау органының бастығы алдын ала тергеу органдары тергейтiн қылмыстық құқық бұзушылық туралы iстер бойынша:
1) кезек күттiрмейтiн тергеу іс-әрекеттерiн жүргiзудi қамтамасыз етедi;
2) прокурордың, тергеушiнiң тапсырмаларын, оның iшiнде жекелеген тергеу ісін және өзге де әрекеттер жүргiзу туралы және жәбiрленушiлердi, куәларды, қылмыстық сот iсiн жүргiзуге қатысушы басқа да адамдарды қорғау шараларын қолдану туралы тапсырмаларын орындауды ұйымдастырады;
3) соттың тапсырмаларын орындауды ұйымдастырады.
4. Сотқа дейiнгі тергеуді анықтау органдары жүзеге асыратын қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы iстер бойынша анықтау органының бастығы анықтаушылардың iс-әрекеттерiнiң уақтылылығына және заңдылығына бақылау жасайды және:
1) олардың iс жүргiзуiндегi iстердi тексеруге;
2) жекелеген тергеу және өзге де iс жүргiзу әрекеттерiн жүргiзу, күдіктінің әрекеттерін саралау, iстердi (материалдарды) бiр анықтаушыдан екiншiсiне беру туралы нұсқау беруге;
3) анықтауды бiрнеше анықтаушыға тапсыруға;
4) сотқа дейінгі тергеуді бастауға және бұл ретте iстi өзiнiң жүргiзуiне алып не жекелеген iс жүргiзу әрекеттерiн орындай отырып анықтауды жеке-дара жүргiзуге құқылы.
5. Анықтау органының бастығы мүлiкке тыйым салу туралы өтінішті қозғау туралы, халықаралық іздеу жариялау туралы, күзетпен ұсталмайтын күдіктіні, айыпталушыны стационарлық сот-медициналық немесе сот-психиатриялық сараптама жүргiзу үшiн медициналық ұйымға жiберу туралы, күдіктіге, айыпталушыға қатысты күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шараларын таңдау туралы, күзетпен ұстау мерзімін ұзарту туралы; күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шараларын өзгерту немесе оның күшін жою туралы; тінту жүргізу туралы; күдіктіні, айыпталушыны лауазымнан шеттету туралы; күдіктіні, айыпталушыны этаппен жөнелту туралы, күдіктіге, айыпталушыға іздеу жариялау туралы қаулыларды келіседі; айыптау актісін, қылмыстық теріс қылық туралы хаттаманы келіседі; қылмыстық құқық бұзушылық жасады деп күмән келтiрiлген адамдарды ұстау туралы хаттамаларды бекітеді; келісілген айыптау актісі және қылмыстық теріс қылық туралы хаттамасы бар қылмыстық істі прокурорға жібереді; қылмыстық құқық бұзушылық жасауға ықпал ететін мән-жайларды жою жөнiнде шаралар қолдануды қамтамасыз етедi.
Осы Кодексте көзделген жағдайларда іс жүргізу келісімін жасасуға мүмкіндік беретін мән-жайлардың анықталғаны туралы прокурорды хабардар етеді.
6. Анықтау органы бастығының іс бойынша нұсқаулары анықтаушының дербестiгiн, оның осы Кодекстiң 63-бабында белгiленген құқықтарын шектей алмайды. Нұсқау жазбаша нысанда берiледi және орындалуы мiндеттi, бiрақ ол жөнiнде прокурорға шағым жасалуы мүмкiн. Анықтаушының прокурорға анықтау органы бастығының iс-әрекетiне шағымдануы олардың орындалуын тоқтатпайды

63-бап. Анықтаушы
1. Анықтаушы – өз құзыретiнiң шегiнде iс бойынша сотқа дейiн iс жүргiзуді жүзеге асыруға уәкiлеттi лауазымды адам.
2. Анықтаушы, анықтау органының бастығы бекіткен қаулысымен істі іс жүргізуге қабылдап және осы Кодексте айқындалған нысандарда сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыруға, заңда оларды анықтау органы бастығының бекiтуi не келісуі, прокурордың, соттың, тергеу судьясының санкциялары немесе соттың шешiмi көзделген жағдайларды қоспағанда, тергеу мен басқа да iс жүргiзу әрекеттерiн жүргiзу туралы дербес шешiмдер қабылдауға құқылы.
3. Алдын ала тергеу жүргiзу мiндеттi емес iстер бойынша сотқа дейiн тергеу кезiнде анықтаушы осы Кодекстің 190, 191-баптарында көзделген алынып тасталатындарды қоспағанда, алдын ала тергеу жүргiзу үшiн осы Кодексте көзделген қағидаларды басшылыққа алады.
4. Анықтаушы, алдын ала тергеу жүргiзiлуi мiндеттi iстер бойынша анықтау органы бастығының тапсырмасы бойынша кезек күттірмейтін тергеу іс-әрекеттерiн жүргiзуге уәкілетті, ол туралы жиырма төрт сағаттан кешiктiрмей, прокурор мен алдын ала тергеу органын хабардар етуге мiндеттi.
5. Анықтаушы соттың, прокурордың, алдын ала тергеу органының және анықтау органының жекелеген тергеу іс-әрекеттерін жүргізу туралы, қылмыстық процеске қатысушы адамдардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету шараларын қолдану туралы тапсырмаларын орындауға міндетті. Үкімді азаматтық қуыным беру, басқа да мүліктік өндіріп алу немесе мүмкін болатын мүлікті тәркілеу бөлігінде орындауды қамтамасыз ету мақсатында анықтаушы күдіктінің немесе заң бойынша олардың әрекеті үшін материалдық жауаптылықта болатын адамдардың мүлкін анықтауға шара қолдануға міндетті.
6. Анықтау органы бастығының нұсқаулары анықтаушы үшiн мiндеттi. Анықтау органы бастығының қылмыстық iстер жөнiндегi нұсқауына прокурорға шағым жасалуы мүмкiн. Нұсқауларға шағым жасалуы, күдіктінің әрекетін саралау мен күдік көлемi, iстi айыптау актісімен бірге прокурорға жіберу немесе қылмыстық iстi қысқарту туралы нұсқауларды қоспағанда, олардың атқарылуын тоқтатпайды.

9-тарау. Құқықтары мен мүдделерінің немесе өкілдік ететін
құқықтар мен мүдделерді қорғап процеске қатысушылар

64-бап. Күдікті
1. Мыналар:
1) оған қатысты күдікті ретінде тану туралы қаулы шығарылған;
2) осы Кодекстің 131-бабы тәртібінде ұсталған;
3) оған қатысты күдіктінің әрекеттерін саралау туралы қаулы шығарылған;
4) қылмыстық теріс қылық жасады деген күдіктің болуына байланысты жауап алынған адам күдікті болып табылады.
2. Қылмыстық қудалау органы ұстау сәтінде, күдіктінің қатысуымен кез келген тергеу іс-әрекеттерін бастамас бұрын дереу күдіктіге осы Кодексте көзделген оның құқықтарын түсіндіруге міндетті, ол туралы ұстау хаттамасында, күдіктіден жауап алу хаттамасында және адамды күдікті деп тану және күдіктінің әрекеттерін саралау туралы қаулыларда белгі жасалады.
3. Күдікті ұсталған жағдайда ұстау туралы хаттама жасалған сәттен бастап жиырма төрт сағаттан кешiктiрiлмей, өзi таңдаған немесе тағайындалған қорғаушымен алғашқы жауап алуға дейiн оңаша және құпия жолығу құқығы қамтамасыз етiле отырып, одан жауап алынуға тиiс. Ұсталған күдікті телефон арқылы немесе өзге де тәсiлмен дереу өзiнiң тұрған жерiне немесе жұмыс орнына өзiнiң ұсталғандығы және ұсталып отырған жерi туралы хабарлауға құқылы.
Ұстау туралы хабарлама сотқа дейінгі тергеуге кедергі келтіреді деуге негіздер болған кезде, ұстауды жүзеге асырған қылмыстық қудалау органының лауазымды адамы ұсталған адамның кәмелетке толған отбасы мүшелеріне, жақын туыстарына хабарлауды дербес жасай алады. Мұндай хабарлама тез арада жасалуға тиіс.
4. Күдікті қылмыстық қудалау органына келуден жалтарған жағдайда әкелінгеннен кейін одан күдіктің мәні бойынша кідіріссіз, ал қалған жағдайларда қорғаушымен оңаша кездесу құқығын сақтай отырып, сотқа дейінгі тергеу аяқталғаннан кешіктірілмей жауап алынуға тиіс.
5. Күдіктіден оған қарсы қолда бар күдікке қатысты, сол сияқты іс бойынша маңызы бар оған белгілі өзге де мән-жайлар және дәлелдемелер жөнінде жауап алынуға тиіс.
6. Егер күдікті бірінші жауап алу басталғанға дейін өзінің айғақтар беруден бас тарту құқығын пайдаланбаса, ол оның айғақтары қылмыстық процесте, осы баптың сегізінші бөлігінде көзделген жағдайларды қоспағанда, соның ішінде кейіннен осы айғақтардан бас тартқан кезде де, дәлелдемелер ретінде оған пайдаланылуы мүмкін екендігі туралы ескертілуге тиіс.
7. Сотқа дейін тергеу органы күдікті негізсіз деп тапса, осы Кодексте белгіленген тәртіпте оған қатысты қолданылған іс жүргізу мәжбүрлеу шаралардың күшін жоюға дереу шаралар қабылдауға міндетті.
8. Күдікті мәртебесін алған немесе оларға қатысты сотқа дейінгі тергеу тоқтатылған кезден бастап, осы баптың бірінші бөлігінде аталған адамдардың күдікті жағдайында болуы тоқтатылады.
9. Күдікті:
1) ұстауды жүзеге асырған адамнан өзіне тиесілі құқықтар туралы дереу түсіндірме алуға;
2) өзіне не үшін күдік келтірілгенін білуге;
3) өз бетінше немесе өзінің туысқандары немесе сенім білдірген адамдары арқылы қорғаушы шақыруға құқылы. Егер қорғаушыны күдікті, оның туысқандары немесе сенім білдірген адамдары шақырмаған жағдайда қылмыстық қудалау органы осы Кодекстің 67-бабының үшінші бөлігінде көзделген тәртіпте оның қатысуын қамтамасыз етуге міндетті;
4) азаматтық қуыным ісі бойынша өтініш берілген жағдайда азаматтық жауапкер құқықтарын пайдалануға;
5) таңдаған немесе тағайындалған қорғаушысымен оның ішінде жауап алу басталғанға дейін оңаша және құпия кездесуге;
6) күдікті одан бас тартқан жағдайларды қоспағанда, қорғаушысы қатысып отырған кезде ғана түсініктеме мен айғақ беруге;
7) күдікті деп тану туралы, әрекетін саралау туралы қаулылардың көшірмелерін, ұстау хаттамасын, өтініш және таңдау және бұлтартпау шараларының мерзімдерін ұзарту туралы қаулыны қылмыстық істі тоқтату туралы қаулыны алуға;
8) айғақ беруден бас тартуға;
9) дәлелдемелер ұсынуға;
10) өтінішті, оның ішінде қауіпсіздік шараларын қолдану туралы және қарсылықты мәлімдеуге;
11) ана тілінде немесе өзі білетін тілде айғақ пен түсініктеме беруге;
12) аудармашының тегін көмегін пайдалануға;
13) қылмыстық қудалау органының рұқсатымен өзінің өтініші бойынша немесе қорғаушысының не заңды өкілінің өтініші бойынша жүргізілетін тергеу іс-әрекеттеріне қатысуға;
14) заңда көзделген жағдайларда, оның ішінде медиация тәртібінде жәбірленушімен татуласуға;
15) жазалау шарасы мен түрі туралы өз ұсыныстарын баяндай отырып, іс жүргізу келісімін жасасу туралы прокурорға өтініш білдіруге не оған келісімін білдіруге;
16) өзінің қатысуымен жүргізілген тергеу іс-әрекеттерінің хаттамаларымен танысуға және хаттамаларға ескертулер беруге;
17) тергеушінің, анықтаушының, прокурордың және соттың іс-әрекеттері (әрекетсіздігі) мен шешімдеріне шағым жасауға;
18) өзінің құқықтары мен заңды мүдделерін заңға қайшы келмейтін өзге де тәсілдермен қорғауға;
19) сараптама тағайындаған, жүргізген кезде, сондай-ақ сарапшы тұжырымдамасы оған ұсынылған кезде осы Кодекстің 274, 286-баптарында көзделген іс-әрекеттерді жүзеге асыруға;
20) осы Кодексте белгіленген тәртіпте тергеу аяқталғаннан кейін іс материалдарымен танысуға және одан кез-келген мәліметтерді жазып алуға, мемлекеттік құпияны құрайтын мәліметтерді қоспағанда, сондай-ақ техникалық құралдарды пайдалана отырып, одан көшірме түсіруге;
21) қылмыстық қудалауды қысқартуға қарсылық білдіруге;
22) жасырын тергеу іс-әрекеттеріне қатысты мәселелерді қоспағанда, қылмыстық процесті жүргізетін органның өзінің құқықтары мен заңды мүдделерін қозғайтын іс жүргізу шешімдерін қабылдағаны туралы дереу хабардар етуіне, сондай-ақ олардың көшірмелерін алуға;
23) өзіне қарсы куәден қосымша жауап алу туралы, өзі көрсеткен адамдарды куә ретінде шақыру және жауап алу, олармен беттестіру туралы өтінуге құқылы.
10. Күдіктiнiң қорғаушысының немесе заңды өкiлiнiң болуы күдiктiнiң қандай да болсын құқығын жою немесе шектеу үшiн негiз бола алмайды

65-бап. Айыпталушы
1. Өзiне қатысты:
1) прокурор айыптау актісін бекіткен;
2) прокурор қылмыстық теріс қылық туралы хаттаманы бекіткен және қылмыстық істі қылмыстық заңның тиісті бабы (баптары) бойынша сотқа жіберу туралы шешім қабылдаған;
3) сотқа дейінгі тергеу осы Кодекстің 619-бабының төртінші бөлігінде көзделген тәртіпте іс жүргізу келісімін жасаумен аяқтаған адам айыпталушы болып танылады.
2. Өзіне қатысты сот талқылауы тағайындалған, ал жеке айыптау істері бойынша оған қатысты шағымды сот өзінің іс жүргізуіне қабылдаған айыпталушы – сотталушы деп аталады.
3. Өзіне қатысты айыптау үкiмi шығарылған айыпталушы – сотталушы деп аталады.
4. Өзіне қатысты ақтау үкiмi шығарылған айыпталушы – ақталушы деп аталады.
5. Айыпталушы осы Кодекстің 64-бабының тоғызыншы бөлігінде көзделген құқықтарды пайдалануға, сондай-ақ:
1) өзінің не үшін айыпталғандығын білуге;
2) прокурор бекіткен айыптау актісінің көшірмесін, қылмыстық теріс қылық туралы хаттаманы алуға;
3) өзінің құқықтары мен заңды мүдделерін заңға қайшы келмейтін құралдармен және тәсілдермен қорғауға және қорғануға дайындалу үшін жеткілікті уақыт пен мүмкіндікке ие болуға;
4) іс бойынша азаматтық қуыным берілген жағдайда азаматтық жауапкер құқықтарын пайдалануға;
5) іс жүргізетін келісімін жасасу туралы өтініш жасауға немесе келісім білдіруге және іс жүргізетін келісімін жасасуға, іс жүргізетін келісімінің көшірмесін алуға;
6) осы Кодексте көзделген жағдайларда, қылмыстық істі алқабилердің қатысуымен соттың қарауы туралы өтініш жасауға құқылы.
6. Сотталушының:
1) осы Кодексте көзделген жағдайларда, қылмыстық істі алқабилердің қатысуымен соттың қарауы туралы өтініш жасауға;
2) бірінші және апелляциялық сатыдағы сотта істі соттың талқылауына қатысуға;
3) қорғау тарапының барлық құқықтарын, сондай-ақ соңғы сөз құқығын пайдалануға;
4) сот талқылауының кез келген сатысында ынтымақтастық туралы іс жүргізетін келісімін жасасу туралы өтініш жасауға және келісімін білдіруге және іс жүргізу келісімін жасасуға;
5) сот шешім қабылдау үшін кеңесу бөлмесіне кеткен кезге дейін жасалған іс жүргізу келісімінен бас тартуға;
6) жария сот талқылауын талап етуге;
7) істі ақталмайтын негіздер бойынша қысқартуға қарсылық білдіруге құқығы бар.
7. Сотталған немесе ақталған адамның:
1) сот отырысының хаттамасымен танысуға және оған ескертулер беруге;
2) соттың үкіміне, қаулысына, судьяның қаулысына шағым жасауға және шағым жасалған шешімдердің көшірмелерін алуға;
3) іс бойынша келтірілген шағымдар мен наразылықтар туралы білуге және оларға қарсылықтар беруге;
4) келтірілген шағымдар мен наразылықтардың сотта қаралуына қатысуға;
5) сотталған жағдайда ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімін жасасу туралы өтініш жасауға және келісімін білдіруге және іс жүргізетін келісімін жасасуға құқығы бар.

66-бап. Қорғаушы
1. Қорғаушы – заңда белгiленген тәртiпте күдіктi, айыпталушы, сотталушы, сотталған, ақталған адамның құқықтары мен мүдделерiн қорғауды жүзеге асыратын және оларға қылмыстық іс жүргізу бойынша заң көмегiн көрсететiн адам.
2. Қорғаушы ретiнде адвокат қатысады. Қорғаушы ретінде қылмыстық процеске адвокаттың қатысуы кезінде күдіктіні, айыпталушыны, сотталушыны, сотталған, ақталған адамды қорғауды сонымен қатар басқа оның жұбайы (зайыбы) немесе жақын туысы не қамқоршысы, қорғаншысы не күдіктіні, айыпталушыны, сотталушыны, сотталған адамды, ақталған адамды қорғаншылыққа немесе асырауына алған ұйымның өкілі жүзеге асыра алады. Шетелдiк адвокаттардың iске қорғаушылар ретiнде қатысуына, егер бұл Қазақстан Республикасының тиiстi мемлекетпен жасасқан халықаралық шартында өзара түсіністік негiзде көзделсе, заңнамада белгiленген тәртiпте жол берiледi.
3. Қорғаушы адам күдіктi, айыпталушы мәртебесін алған сәттен бастап, сондай-ақ қылмыстық процестің кез келген келесі сәтінде қылмыстық процеске қатысуға құқылы.
4. Бiр адам, егер күдіктiнiң, айыпталушының бiреуiнiң мүддесi екiншiсiнiң мүддесiне қайшы келетiн болса, олардың екеуiне бiрдей қорғаушы бола алмайды.
5. Адвокаттың осы Кодексте тікелей көзделген жағдайларды қоспағанда, өзiне қорғауға алған күдіктi немесе айыпталушы, сотталушы, сотталған, ақталған адамды қорғаудан бас тартуға құқығы жоқ.

67-бап. Қорғаушының мiндеттi қатысуы
1. Қорғаушының қылмыстық іс бойынша іс жүргізуге қатысуы, егер:
1) ол туралы күдiктi, айыпталушы, сотталушы, сотталған, ақталған адам өтiнiш жасаса;
2) күдiктi, айыпталушы, сотталушы, сотталған, ақталған адам кәмелет жасқа толмаса;
3) күдiктi, айыпталушы, сотталушы, сотталған, ақталған адам дене немесе психикалық кемiстiгiнен өзiнiң қорғану құқығын өз бетiнше жүзеге асыра алмаса;
4) күдiктi, айыпталушы, сотталушы, сотталған, ақталған адам сот iсi жүргiзiлетiн тiлдi бiлмесе;
5) адамға жазалау шарасы ретiнде он жылдан астам мерзiмге бас бостандығынан айыру, өмiр бойы бас бостандығынан айыру не өлiм жазасын тағайындауы мүмкiн болатын қылмысты жасағаны үшiн күдік келтірілсе;
6) күдіктіге, айыпталушыға, сотталушыға, сотталған, ақталған адамға бұлтартпау шарасы ретiнде күзетпен ұстау қолданса немесе оны мәжбүрлеп стационарлық сот-психиатриялық сараптамасына жiберiлсе;
7) күдіктi, айыпталушы, сотталушы, сотталған, ақталған адамдардың мүдделерi арасында қайшылық болып, олардың бiреуiнiң қорғаушысы болса;
8) қылмыстық процеске жәбiрленушiнiң (жеке айыпталушының) немесе азаматтық қуынушының өкiлi қатысса;
9) iс сотта қаралған кезде прокурор (мемлекеттік айыптаушы) қатысса;
10) күдікті, айыпталушы, сотталушы, сотталған, ақталған адам Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерде болса және қылмыстық қудалау органдарына немесе сотқа келуден жалтарса;
11) іс жүргізу келісімі туралы өтініш мәлімделген және ол жасалған кезде міндетті.
2. Қорғаушының қатысуы осы баптың бiрiншi бөлiгiнiң 1) – 6), 10) тармақтарында көзделген жағдайларда адам күдiктi, айыпталушы, сотталушы, сотталған, ақталған адам болып танылған кезден бастап, 7) тармағында көзделген жағдайларда күдiктi, айыпталушы, сотталушы, сотталған, ақталған адамдардың мүдделерiнiң арасындағы қайшылық анықталған кезден бастап, 8), 9) тармақтарда көзделген жағдайларда – іске жәбірленушінің өкілі, прокурор қатысқан сәттен бастап, 11) тармақта көзделген жағдайларда – күдiктi, айыпталушы, сотталушы, сотталған, ақталған адам іс жүргізу келісімін жасасу туралы өтінішін мәлімдеген сәттен бастап қамтамасыз етiледi.
3. Егер осы баптың бiрiншi бөлiгiнде көзделген мән-жайлар болған кезде қорғаушыны күдiктi, айыпталушы, сотталушы, сотталған, ақталған адамның өзi, олардың заңды өкiлдерi, сондай-ақ олардың тапсыруы бойынша басқа да адамдар шақырмаса, қылмыстық процестi жүргiзушi орган процестiң тиiстi сатысында қорғаушының қатысуын қамтамасыз етуге мiндеттi, бұл туралы олар адвокаттардың кәсiптiк ұйымы үшiн мiндеттi қаулы шығарады.

68-бап. Қорғаушыны шақыру, тағайындау, ауыстыру, оның еңбегiне
ақы төлеу
1. Қорғаушыны күдiктi, айыпталушы, сотталушы, сотталған, ақталған адам олардың заңды өкiлдерi, сондай-ақ күдiктi, айыпталушы, сотталушы, сотталған, ақталған адамның тапсырмасы бойынша немесе келiсiмiмен басқа да адамдар шақырады. Күдiктi, айыпталушы, сотталушы, сотталған, ақталған адам қорғану үшiн бiрнеше қорғаушыларды шақыруға құқылы.
2. Күдiктi, айыпталушы, сотталушы, сотталған, ақталған адамның сұрауы бойынша қорғаушының қатысуын қылмыстық процестi жүргiзушi орган қамтамасыз етедi.
3. Таңдалып алынған немесе тағайындалған қорғаушының ұзақ мерзiм (кемiнде бес тәулiк) iшiнде қатысуы мүмкiн болмайтын жағдайларда қылмыстық процестi жүргiзушi орган күдiктi, айыпталушы немесе сотталушы, сотталған, ақталған адамға басқа қорғаушы шақыруды ұсынуға немесе адвокаттардың кәсiптiк ұйымы немесе оның құрылымдық бөлiмшелерi арқылы қорғаушы тағайындауға шаралар қолдануға құқылы. Қылмыстық процестi жүргiзушi органның қорғаушы ретiнде белгiлi бiр адамды шақыруға ұсыныс жасауға құқығы жоқ.
4. Ұстау немесе күзетпен ұстау жағдайында, егер күдiктi, айыпталушы, сотталушы, сотталған, ақталған адам таңдаған қорғаушының келуi жиырма төрт сағаттың iшiнде мүмкiн болмаса, қылмыстық процесті жүргізетін орган күдiктi, айыпталушы немесе сотталушы, сотталған, ақталған адамға басқа қорғаушы шақыруды ұсынады, ал одан бас тартылған жағдайда адвокаттардың кәсiптiк ұйымы немесе оның құрылымдық бөлiмшелерi арқылы қорғаушыны тағайындауға шаралар қолданады.
5. Адвокатқа еңбекақы төлеу қолданылып жүрген заңнамаға сәйкес жүргiзiледi. Қылмыстық процестi жүргiзушi орган оған негiздер болған кезде күдiктi, айыпталушы, сотталушы, сотталған, ақталған адамды заң көмегіне ақы төлеуден толық немесе iшiнара босатуға міндетті. Бұл жағдайда еңбекке ақы төлеу мемлекеттiң есебiнен жүргiзiледi.
6. Адвокат сотқа дейінгі тергеу жүргiзуге немесе сотқа осы Кодекстiң 67-бабының үшiншi бөлiгiнде көзделген, клиентпен келiсiм жасаспастан тағайындау бойынша қатысқан жағдайда да адвокаттардың еңбегiне ақы төлеу жөнiндегi шығыстар мемлекеттiң есебiне жатқызылуы мүмкiн.
7. Егер қылмыстық iс бойынша iс жүргiзуге бiрнеше қорғаушы қатысқан жағдайда қорғаушының қатысуы қажеттi iс жүргiзу әрекетi тиiстi күдiктi, айыпталушы, сотталушы, сотталған, ақталған адамның қорғаушыларының түгел қатыспауынан заңсыз болып таныла алмайды.
8. Адвокат қорғаушы ретінде адвокат куәлігін және нақты істі жүргізуге оның өкілеттігін куәландыратын ордерді көрсетуі бойынша қылмыстық іске қатысуға жіберіледі. Осы Кодекстің 66-бабының екінші бөлігінде аталған басқа адамдар қорғаушы ретінде қылмыстық іске қатысуға олардың құқығын растайтын құжаттарды (неке туралы куәлігін, күдіктімен, айыпталушымен, сотталушымен, сотталған, ақталған адаммен туыстық қатынастарын растайтын құжатты, қорғаншылық және қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдардың шешімдерін) тапсырады

69-бап. Қорғаушыдан бас тарту
1. Күдіктi, айыпталушы, сотталушы адам іс бойынша іс жүргізудің кез келген сәтінде қорғаушыдан бас тартуға құқылы. Осындай бас тартуға қылмыстық іс бойынша іс жүргізуге қатысушы қорғаушының не осы Кодекстің 67-бабының үшінші бөлігінде белгіленген тәртіпте тағайындалған қорғаушының қатысуымен күдікті, айыпталушы, сотталушы адамның бастамасы бойынша ғана жол беріледі. Заң көмегіне ақы төлеу үшiн қаражаттың жоқтығы себептерінен қорғаушыдан бас тарту қабылданбайды. Бас тарту жазбаша нысанда ресiмделедi немесе тиiстi тергеу немесе сот іс-әрекетiнiң хаттамасында көрсетiледi.
2. Осы Кодекстiң 67-бабының бiрiншi бөлiгiнiң 2) – 4), 5) (жазалау шарасы ретiнде өлiм жазасы немесе өмір бойына бас бостандығынан айыру тағайындалуы мүмкiн қылмыстарды жасаған адамға күдік келтірілген кезде), 6) тармақтарында (күдіктіні стационарлық сот-психиатриялық сараптамасына мәжбүрлеп жiберу кезiнде) көзделген жағдайларда күдіктінің, айыпталушының қорғаушыдан бас тартуын қылмыстық процестi жүргiзушi органның қабылдауына болмайды.
3. Қорғаушыдан бас тарту адамды қорғаушының процеске қылмыстық іс бойынша іс жүргізуге қатысуына рұқсат ету туралы бұдан әрі өтiнiш жасау құқығынан айырмайды. Қорғаушының процеске қатысуы осы уақытқа дейiн тергеу немесе сот талқылауының барысында жасалған іс-әрекеттердi қайталауға әкеп соқтырмайды.

70-бап. Қорғаушының өкiлеттiгi
1. Қорғаушы күдіктi, айыпталушы айыптауды жоққа шығаратын немесе жауаптылығын жеңiлдететiн мән-жайларды анықтау мақсатында қорғаудың барлық заңды құралдары мен тәсiлдерiн пайдалануға және оларға қажетті білікті заң көмегін көрсетуге мiндеттi.
2. Қорғаушы қылмыстық іс бойынша іс жүргізуге қатысуға рұқсат етілген сәттен бастап:
1) күдіктімен, айыпталушымен олардың саны мен ұзақтығын шектеместен оңаша және құпия жолығуға;
2) заң көмегін көрсету үшін қажетті заттарды, құжаттарды және мәліметтерді жинауға және ұсынуға;
3) күдіктіден, айыпталушыдан жауап алу кезінде, сондай-ақ олардың қатысуымен немесе олардың өтініші не қорғаушының өзінің өтініші бойынша жүргізілетін өзге де тергеу және іс жүргізу әрекеттеріне қатысуға;
4) қарсылықтар білдіруге;
5) мемлекеттік құпияны құрайтын мәліметтерден және айыптау куәларының тізімін қоспағанда, ұстау хаттамасы мен бұлтартпау шарасын қолдану туралы қаулымен күдіктінің, айыпталушының немесе қорғаушының өзінің қатысуымен жүргізілген тергеу іс-әрекеттерінің хаттамаларымен, күдіктіге, айыпталушыға ұсынылған не ұсынылуға тиіс болатын құжаттармен, ал сотқа дейінгі тергеу аяқталғаннан кейін – істің барлық материалдарымен танысуға, одан кез келген мәліметті кез келген көлемде көшіріп алуға, күдіктіге күдікті деп тану туралы, күдіктінің әрекеттерін саралау туралы қаулы жария етілген кезде қатысуға;
6) өтінішті, оның ішінде қауіпсіздік шараларын қолдану туралы өтінішті мәлімдеуге;
7) кез келген сатыдағы сотта істі алдын ала тыңдауға, соттың талқылауына қатысуға, сот жарыс сөздерінде сөйлеуге, жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша істі жаңарту кезінде соттың отырысына қатысуға;
8) әрбір беттегі мәтіннің соңғы жолының астына және хаттаманың соңына өз қолын қоя отырып, ал сот отырысы хаттамасының бөлігімен танысқан кезде әрбір беттің соңына және осы бөліктің соңына қол қоя отырып, сот отырысының хаттамасымен танысуға және оған ескерту енгізуге;
9) оған және оның қорғауындағы адамға табыс етілуге тиіс іс жүргізу құжаттардың көшірмелерін алуға;
10) қылмыстық процесті жүргізетін адамның және қылмыстық процеске қатысушы өзге адамдардың заңсыз әрекеттеріне қарсылық білдіруге, бұл қарсылықтарды іс жүргізу құжаттарына енгізуді талап етуге;
11) анықтаушының, тергеушінің, прокурордың және соттың іс-әрекеттері мен шешімдеріне шағым енгізуге және оларды қарауға қатысуға;
12) заңға қайшы келмейтін кез келген басқа да қорғау құралдары мен тәсілдерін пайдалануға;
13) қылмыстық процесті жүргізетін органның қорғауындағы адамның қатысуымен іс жүргізу әрекеті өткізілетін уақыт пен орын туралы күні бұрын хабардар етілуге құқылы.
3. Іске қорғаушы ретінде қатысушы адвокат осы баптың екінші бөлігінде көзделген құқықтармен қатар:
1) куәгер мен жәбірленушінің айғақтарын сақтауға беру туралы тергеу судьясының алдында өтініш білдіруге;
2) мемлекеттік құпияларды және заңмен қорғалатын өзге де құпияларды құрайтын мәліметтерді қоспағанда, сұрау салуды орындаудан бас тартылған не ол бойынша үш тәулік ішінде шешім қабылданбаған жағдайда күдіктіге, айыпталушыға, куәгерге тиісінше заң көмегін көрсету және мүдделерін қорғау үшін қажет кез келген мәліметтерді, құжаттарды, заттарды талап ету туралы тергеу судьясының алдында өтініш білдіруге;
3) егер қылмыстық қудалау органы осындай өтінішті қанағаттандырудан негізсіз бас тартса не ол бойынша шешім үш тәулік ішінде қабылданбаса, сараптама тағайындау және жүргізу туралы тергеу судьясының алдында өтініш білдіруге;
4) айғақ беру үшін сотқа келуі қиын, бұрын өзі жауап алған куәгерді қылмыстық процесті жүргізетін органға мәжбүрлеп әкелуді қамтамасыз ету туралы тергеу судьясының алдында өтініш білдіруге құқылы;
4. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам жауап алуды аяқтағаннан кейін тергеу іс-әрекеттерін жүргізуге қатысушы қорғаушы жауап алынатын адамдарға сұрақтар қоюға құқылы. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам қорғаушының сұрақтарын қабылдамауына болады, бiрақ берiлген сұрақтардың бәрiн хаттамаға енгiзуге мiндеттi. Қорғаушы тергеу іс-әрекетiнiң хаттамасына оның жазбаларының дұрыстығы мен толықтығына орай жазбаша ескерту жасауға құқылы.
5. Қорғаушының: өзiнiң қорғауындағы адамның мүдделерiне қарсы қандай да болмасын іс-әрекет жасауға және оған тиесiлi құқықтарды жүзеге асыруына кедергi жасауға; қорғауындағы адамның айқындамасына қарамастан, оның қылмысқа қатысын және оны жасағанына кiнәлiлiгiн мойындауға, қорғауындағы адамның жәбiрленушiмен татуласқандығы туралы мәлiмдеуге; азаматтық қуынымды мойындауға; қорғауындағы адам берген шағымдар мен өтiнiштердi керi қайтарып алуға; заң көмегін көрсетуге өтiнiш бiлдiруге және оны жүзеге асыруына байланысты өзiне белгiлi болған мәлiметтердi жариялауға құқығы жоқ.
6. Қорғаушының осы Кодексте көзделген басқа да құқықтары бар және ол басқа да мiндеттердi көтереді.
11) анықтаушының, тергеушінің, прокурордың және соттың іс-әрекеттері мен шешімдеріне шағым енгізуге және оларды қарауға қатысуға;
12) заңға қайшы келмейтін кез келген басқа да қорғау құралдары мен тәсілдерін пайдалануға;
13) қылмыстық процесті жүргізетін органның қорғауындағы адамның қатысуымен іс жүргізу әрекетінің уақыты мен орны туралы алдын ала хабардар етілуге құқылы.
3. Іске қорғаушы ретінде қатысушы адвокат осы баптың екінші бөлігінде көзделген құқықтармен қатар:
1) куәгер мен жәбірленушінің айғақтарын сақтауға беру туралы тергеу судьясының алдында өтінішхат беруге;
2) мемлекеттік құпияларды және заңмен қорғалатын өзге де құпияларды құрайтын мәліметтерді қоспағанда, сұрау салуды орындаудан бас тартқан не ол бойынша үш тәулік ішінде шешім қабылданбаған жағдайда күдіктіге, айыпталушыға, куәгерге тиісінше заң көмегін көрсету және мүдделерін қорғау үшін қажетті кез келген мәліметтерді, құжаттарды, заттарды талап ету туралы тергеу судьясының алдында өтінішхат беруге;
3) егер қылмыстық қудалау органы осындай өтінішті қанағаттандырудан негізсіз бас тартса не ол бойынша үш тәулік ішінде шешім қабылданбаса, сараптама тағайындау және жүргізу туралы тергеу судьясының алдында өтінішхат беруге;
4) айғақ беру үшін келуі қиын, бұрын өзі жауап алған куәгерді қылмыстық процесті жүргізетін органға мәжбүрлеп әкелуді қамтамасыз ету туралы тергеу судьясының алдында өтінішхат беруге құқылы;
4. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам жауап алуды аяқтағаннан кейін тергеу іс-әрекеттерін жүргізуге қатысатын қорғаушы жауап алынатын адамдарға сұрақтар қоюға құқылы. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам қорғаушының сұрақтарын қабылдамауына болады, бiрақ берiлген сұрақтардың бәрiн хаттамаға енгiзуге мiндеттi. Қорғаушы тергеу іс-әрекетiнiң хаттамасына оның жазбаларының дұрыстығы мен толықтығына орай жазбаша ескерту жасауға құқылы.
5. Қорғаушының: өзiнiң қорғауындағы адамның мүдделерiне қарсы қандай да болмасын әрекет жасауға және оған тиесiлi құқықтарды жүзеге асыруына кедергi жасауға; қорғауындағы адамның ұстанымына қарамастан, оның қылмыстық құқық бұзушылыққа қатысын және оны жасағанына кiнәлiлiгiн мойындауға, қорғауындағы адамның жәбiрленушiмен татуласқандығы туралы мәлiмдеуге; азаматтық қуынымды мойындауға; қорғауындағы адам берген шағымдар мен өтiнiштердi керi қайтарып алуға; заң көмегін көрсетуге өтiнiш бiлдiруге және оны жүзеге асыруына байланысты өзiне белгiлi болған мәлiметтердi жариялауға құқығы жоқ.
6. Қорғаушының осы Кодексте көзделген сияқты басқа да құқықтары бар және ол басқа да мiндеттердi көтереді.

71-бап. Жәбiрленушi
1. Қылмыстық құқық бұзушылық өзіне тікелей моральдық, дене немесе мүлiктiк зиян келтiрілдi деп ұйғаруға негiзі бар адам қылмыстық процесте жәбiрленушi деп танылады.
2. Есi дұрыс емес адам жасаған, Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексiнде тыйым салынған әрекетпен оған зиян келтiрiлген жағдайларда да адам жәбiрленушi деп танылады.
3. Адам қылмыстық процесте тиісті қаулы шығарылғаннан кейін жәбірленуші деп танылады. Егер қылмыстық процесс барысында оның бұл жағдайда болуына негiздер жоқ екенi анықталса, қылмыстық процестi жүргiзушi орган өз қаулысымен адамның iске жәбiрленушi ретiнде қатысуын қысқартады.
4. Жәбiрленушiге қылмыстық процесте азаматтық қуынымға құқығы түсіндіріледі және қылмыстық құқық бұзушылықпен келтiрiлген мүлiктiк зиянды, сондай-ақ осы Кодексте белгiленген қағидалар бойынша өкiлге арналған шығындарды қоса есептегендегi, оның қылмыстық процеске қатысуына байланысты келтiрiлген шығындарды өтеу қамтамасыз етiледi.
5. Жәбiрленушiнiң өзiне келтiрiлген моральдық зиянды өтеу туралы қуынымы қылмыстық процесте қаралады. Егер мұндай қуынымды ол ұсынбаса не қараусыз қалдырса, онда жәбiрленушi оны азаматтық сот iсiн жүргiзу тәртiбiнде қоюға құқылы.
6. Жәбірленушінің:
1) келтірілген күдік пен айыптау туралы білуге;
2) ана тілінде немесе өзі білетін тілде айғақ беруге;
3) дәлелдемелер ұсынуға;
4) өтінішхатты және қарсылықты мәлімдеуге;
5) аудармашының тегін көмегін пайдалануға;
6) өкілінің болуына;
7) қылмыстық қудалау органы одан дәлелдеу құралы ретінде алып қойған немесе өзі берген мүлікті, сондай-ақ қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекетті жасаған адамнан алып қойылған өзіне тиесілі мүлікті алуға, өзіне тиесілі құжаттардың түпнұсқаларын алуға;
8) заңда көзделген жағдайларда күдіктімен, сотталушымен, оның ішінде медиация тәртібінде татуласуға;
9) өзінің қатысуымен жүргізілген тергеу іс-әрекеттерінің хаттамаларымен танысуға және оларға ескертулер беруге;
10) тергеушінің немесе анықтаушының рұқсатымен өз өтініші не өз өкілінің өтініші бойынша жүргізілетін тергеу іс-әрекеттеріне қатысуға;
11) сотқа дейінгі тергеу аяқталғаннан кейін істің барлық материалдарымен танысуға, мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтерді қоспағанда, одан кез келген көлемде және кез келген мәліметті көшіріп алуға;
12) оған және оның отбасы мүшелеріне қауіпсіздік шараларын беру туралы, күдіктіге қатысты жақындауға тыйым салуды қолдану туралы өтінішхатты мәлімдеуге;
13) оны жәбірленуші деп тану туралы немесе одан бас тарту туралы, сотқа дейінгі тергеуді қысқарту туралы қаулылардың көшірмелерін, айыптау актісінің көшірмесін, сондай-ақ бірінші, апелляциялық, кассациялық және қадағалау сатыларындағы сот үкімі мен қаулыларының көшірмелерін алуға;
14) бірінші, апелляциялық, кассациялық, қадағалау сатыларындағы сотта істі сот талқылауына қатысуға;
15) сот жарыссөздерінде сөйлеуге;
16) айыптауды, оның ішінде мемлекеттік айыптаушы айыптаудан бас тартқан жағдайда да қолдауға;
17) әрбір беттегі мәтіннің соңғы жолының астына және хаттаманың соңына өз қолын қоя отырып, ал сот отырысы хаттамасының бір бөлігімен танысқан кезде әрбір беттің соңына және осы бөліктің соңына қол қоя отырып сот отырысының хаттамасымен; ал сот отырысын дыбыс-бейне жазбаға түсіру қолданған жағдайда – хаттаманың соңына қол қоя отырып, хаттамаға ескертулер беруге;
18) қылмыстық процесті жүргізетін органның іс-әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағым беруге;
19) соттың үкімі мен қаулысына шағым жасауға;
20) іс бойынша әкелінген шағымдар мен наразылықтар туралы білуге және оларға қарсылық беруге, оларды қарауға қатысуға;
21) өздерінің құқықтары мен заңды мүдделерін заңға қайшы келмейтін өзге де тәсілдермен қорғауына;
22) қорғау тарапы кінәні мойындау туралы мәмілелер түріндегі іс жүргізу туралы іс жүргізетінлік келісім жасасу туралы өтініш берген жағдайда келісімнің шарттары мен салдары туралы білуге және оның келісіміне қарсылық білдіруге құқығы бар.
Осы Кодекстің 76-бабының екінші бөлігінде көзделген жағдайларда жәбірленушіге заң көмегі тегін көрсетіледі.
7. Жәбірленушінің, ал ол қайтыс болған жағдайда – оның құқықтық мирасқорларының аса ауыр қылмыспен келтірілген мүліктік зиян үшін, егер осындай қылмыс үшін сотталған адамның осы қылмыспен келтірілген залалды өтеу үшін жеткілікті мүлкі болмаса, бюджет қаражаты есебінен ақшалай өтемақы алуға құқығы бар. Мұндай жағдайда бюджет қаражаты есебінен ақшалай өтемақы төлеу туралы мәселені жәбірленушінің не оның құқықтық мирасқорының арызы бойынша үкімді шығарған сот шешеді. Егер залал жүз елу айлық есептік көрсеткіштен аспаса, көрсетілген жағдайларда жәбірленуші залалды толық көлемде өтетуге құқығы бар.
8. Жәбiрленушi: қылмыстық процестi жүргiзушi органның шақыруы бойынша келуге, iс бойынша барлық белгiлi мән-жайларды шынайы хабарлауға және қойылған сұрақтарға жауап беруге; өзiне iс бойынша белгiлi мән-жайлар туралы мәлiметтердi жария етпеуге; тергеу іс-әрекеттерiн жүргiзу кезiнде және сот отырысы уақытында белгiленген тәртiптi сақтауға мiндеттi.
9. Жәбiрленушi дәлелсiз себептермен шақыру бойынша келмеген кезде ол осы Кодекстiң 157-бабында көзделген тәртiпте мәжбүрлеп әкелуге ұшырауы және осы Кодекстің 160-бабының тәртібінде оған ақшалай жаза қолданылуы мүмкiн.
10. Жәбiрленушi айғақ беруден бас тартқаны үшiн және көрінеу жалған айғақ бергенi үшiн заңға сәйкес қылмыстық жауапқа тартылады.
11. Зардабы адамның қайтыс болуына әкеп соққан қылмыстар туралы істер бойынша жәбiрленушiнiң осы бапта көзделген құқықтарын қайтыс болған адамның жақын туыстары, жұбайы (зайыбы) жүзеге асырады. Егер жәбiрленушiнiң құқықтарын беруге қылмыстық құқық бұзушылық арқылы моральдық зиян келтiрiлген бiрнеше адам үмiткер болып отырса, олардың бәрi не олардың арасындағы келiсiм бойынша олардың бiреуi жәбiрленушi болып таныла алады.
12. Қылмыспен оған моральдық немесе мүліктік зиян келтірілген болса, заңды тұлға жәбірленуші болып танылуы мүмкін. Бұл жағдайда жәбірленушінің құқықтары мен міндеттерін заңды тұлғаның өкілі жүзеге асырады.

72-бап. Жеке айыптаушы
1. Жеке айыптау iсi бойынша сотқа шағым берген және сотта айыптауды қолдаушы адам, сондай-ақ мемлекеттiк айыптаушы айыптаудан бас тартқан жағдайда сотта айыптауды дербес қолдаушы, жариялы және жеке-жариялы айыптау iсi бойынша жәбiрленушi жеке айыптаушы болып табылады.
2. Жәбiрленушi кәмелетке толмаған немесе әрекет қабiлетi жоқ жағдайда өтiнiш, сұрау бiлдiрген немесе шағым берген оның заңды өкiлi жеке айыптаушы болып саналады.
3. Жеке айыптаушы жәбiрленушiнiң барлық құқықтарын пайдаланады және барлық мiндеттерiн алады, сондай-ақ осы Кодекстiң 411-бабының үшiншi және бесінші бөлiктерiнде көзделген құқықтарға ие болады.
4. Жеке айыптаушы оған тиесiлi құқықтарды пайдаланады және өзiне жүктелген мiндеттердi жеке немесе егер ол құқықтар мен мiндеттердiң сипатына сәйкес келсе, өкiл арқылы атқарады

73-бап. Азаматтық қуынушы
1. Қылмыстық құқық бұзушылықпен немесе есі дұрыс емес адамның әрекетімен келтірілген мүліктік немесе моральдық зиянды өтеу туралы талап қойған жеке және заңды тұлға азаматтық қуынушы болып танылады.
2. Азаматтық қуынушы өзi қойған қуынымды қолдау мақсатында:
1) күдіктің (айыптаудың) мәнiн бiлуге;
2) дәлелдемелердi ұсынуға;
3) қойылған қуыным бойынша түсiнiктеме беруге;
4) қылмыстық iске қосу үшiн материалдар ұсынуға;
5) өтiнiштер мен қарсылықтар мәлiмдеуге, ана тiлiнде немесе өзi бiлетiн тiлде айғақ пен түсiнiктеме беруге;
6) аудармашының тегiн көмегiн пайдалануға, өкiлi болуына;
7) өзiнiң қатысуымен жүргiзiлетiн тергеу іс-әрекеттерiнiң хаттамаларымен танысуға;
8) прокурордың, тергеушiнiң немесе анықтаушының рұқсатымен өзiнiң өтiнiшi бойынша немесе өкiлiнiң өтiнiшi бойынша жүргiзiлген тергеу іс-әрекеттерiне қатысуға;
9) тергеу аяқталғаннан кейiн азаматтық қуынымға қатысты iстiң материалдарымен танысуға және одан мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтерді қоспағанда, кез келген көлемде кез келген мәлiметтi көшiрiп алуға;
10) өзiнiң мүддесiн қозғайтын қабылданған шешiмдер туралы бiлуге және мәлiмделген азаматтық қуынымға қатысты iс жүргiзу шешiмдерiнiң көшiрмелерiн алуға;
11) кез келген сот сатысында азаматтық қуынымды қарауға қатысуға;
12) сот жарыссөздерiнде сөйлеуге;
13) сот отырысының хаттамасымен танысуға және оған ескертулер беруге;
14) қылмыстық процестi жүргiзушi органның іс-әрекеттерi мен шешiмдерiне шағым жасауға;
15) азаматтық қуынымға қатысты бөлiгiнде соттың үкiмi мен қаулыларына шағымдануға;
16) азаматтық қуыным бөлiгiнде iс бойынша жасалынған шағымдар мен наразылықтар туралы бiлуге және оларға қарсылық бiлдiруге;
17) мәлiмделген шағымдар мен наразылықтарды соттың қарауына қатысуға;
18) осы Кодекстiң 173-бабының бірiншi бөлiгiнде көзделген жағдайларда қылмыспен келтiрiлген залалға жәбірленушіге өтемақы төлеу қорының есебінен өтемақы алуға;
19) қауіпсіздік шараларын қолдану туралы мәлімдеуге құқығы бар.
3. Азаматтық қуынушының осы Кодекстiң 71-бабының сегiзiншi бөлiгiнде көзделгендей мiндеттерi болады.
4. Азаматтық қуынушының заңмен көзделген басқа да құқықтары бар және басқа да мiндеттерi болады.

74-бап. Азаматтық жауапкер
1. Қылмыстық iсте қуыным қойылған жеке немесе заңды тұлға азаматтық қуынушы деп танылады.
2. Азаматтық жауапкердің оған қойылған қуынымға байланысты өзiнiң мүдделерiн қорғау мақсатында:
1) күдік (айыптау) пен азаматтық қуынымның мәнiн бiлуге;
2) қуынымға қарсылық бiлдiруге, қарсы қуыным қоюға;
3) қойылған қуынымның мәнi бойынша түсiнiктеме және айғақ беруге;
4) өкiлi болуына;
5) қылмыстық iске қосу үшiн материалдар ұсынуға;
6) өтiнiштер мен қарсылықтар бiлдiруге;
7) тергеу аяқталғаннан кейiн iстiң азаматтық қуынымға қатысты материалдарымен танысуға және мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтерді қоспағанда, кез келген көлемде кез келген мәлiметтi көшiрiп алуға;
8) өзiнiң мүддесiн қозғайтын қабылданған шешiмдер туралы бiлуге және мәлiмделген азаматтық қуынымға қатысты iс жүргiзу шешiмдерiнiң көшiрмелерiн алуға;
9) кез келген сот сатысындағы азаматтық iстi қарауға қатысуға;
10) сот жарыссөздерiнде сөйлеуге, қылмыстық процестi жүргiзушi органның іс-әрекеттерi мен шешiмдерiне шағым әкелуге;
11) сот отырысының хаттамасымен танысуға және оған ескертулер беруге;
12) азаматтық қуынымға қатысты бөлiгiнде соттың үкiмi мен қаулысына шағымдануға;
13) азаматтық қуынымға қатысты бөлiгiнде iс бойынша келтiрiлген наразылықтар мен шағымдар туралы бiлуге және оларға қарсылық бiлдiруге;
14) мәлiмделген шағымдар мен наразылықтарды соттың қарауына қатысуға;
15) қауіпсіздік шараларын қолдану туралы мәлімдеуге құқығы бар.
3. Азаматтық жауапкердiң осы Кодекстiң 71-бабының сегізінші бөлiгiнде көзделгендей мiндеттерi болады.
4. Азаматтық жауапкердiң заңда көзделген басқа да құқықтары бар және басқа да мiндеттерi болады.

75-бап. Кәмелетке толмаған күдіктінің, айыпталушының,
сотталушының, сотталған адамның заңды өкiлдерi
1. Кәмелетке толмағандар немесе есі дұрыс еместігін жоққа шығаруға болмайтын, психикалық ауытқушылықтан зардап шегетін адамдар жасаған қылмыстық құқық бұзушылықтар бойынша iске қатысуға осы Кодексте көзделген тәртiпте олардың заңды өкiлдерi тартылады.
2. Егер сотқа дейінгі іс жүргізу немесе сот талқылауы осы Кодексте көзделген жағдайларда, күдікті, айыпталушы, сотталушы, сотталған адам жоқ кезде жүзеге асырылса, қылмыстық іске олардың заңды өкілдері қатыса алады.

76-бап. Жәбiрленушiнiң, азаматтық қуынушының және жеке
айыптаушының өкiлдерi
1. Қылмыстық процесте жәбiрленушiнiң, азаматтық қуынушының және жеке айыптаушының заңды мүдделерiн бiлдiруге заң күшiмен құқығы бар және қылмыстық процестi жүргiзушi органның қаулысымен iске қатысуға рұқсат етiлген адвокаттар мен өзге де адамдар жәбiрленушiнiң, азаматтық қуынушының және жеке айыптаушының өкiлдерi болуы мүмкiн.
2. Кәмелетке толмаған немесе өзінің дене немесе психикалық жағдайы бойынша өз құқықтары мен заңды мүдделерін өз бетінше қорғау мүмкіндігінен айырылған жәбірленушілердің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау үшін процеске міндетті түрде қатысуға олардың заңды өкілдері мен өкілдері тартылады.
Мұндай жағдайларда жәбірленушінің өкілі ретінде жәбірленуші не оның заңды өкілі таңдаған адвокатқа рұқсат беріледі. Егер жәбірленушінің өзі немесе оның заңды өкілі адвокат шақырмаған жағдайда, адвокаттардың кәсіби ұйымы немесе оның құрылымдық бөлімшелері үшін міндетті қаулы шығару арқылы қылмыстық процесті жүргізетін орган адвокаттың қатысуын қамтамасыз етеді. Қылмыстық процесті жүргізетін орган нақты адвокатты қорғаушы ретінде шақыруды ұсынуға беру құқылы емес.
Жәбірленушіде немесе оның заңды өкілінде қаражат болмаған жағдайда, адвокаттың еңбегіне ақы төлеу осы Кодексте белгіленген тәртіпте бюджет қаражаты есебінен жүргізіледі.
3. Жәбiрленушiнiң, азаматтық қуынушының және жеке айыптаушының заңды өкiлдерi мен өкiлдерiнiң өздерi өкiлi болып отырған жеке және заңды тұлғалар сияқты, осы Кодексте көзделген шектерде, iс жүргiзу құқығы болады.
4. Жәбiрленушi, азаматтық қуынушы, жеке айыптаушы өкiлiнiң өзi өкiлi болып отырған процеске қатысушының мүдделерiне қайшы қандай да болсын іс-әрекеттер жасауға құқығы жоқ.
5. Жәбiрленушiнiң, азаматтық қуынушының және жеке айыптаушының процеске өзiнiң қатысуы олардың осы iс бойынша өкiлге ие болу құқығын жоймайды.

77-бап. Азаматтық жауапкердiң өкiлдерi
1. Қылмыстық iс бойынша iс жүргiзуде азаматтық жауапкердiң заңды мүдделерiн бiлдiруге заң күшiмен құқығы бар және қылмыстық процестi жүргiзушi органның қаулысымен iске қатысуға рұқсат етiлген адвокаттар және өзге де адамдар азаматтық жауапкердiң өкiлдерi деп танылады.
2. Азаматтық іс жүргізу кодексіне сәйкес азаматтық жауапкер өкiлдерiнiң өздерi өкiлi болып отырған жеке және заңды тұлғалар сияқты iс жүргiзу құқығы болады.
3. Азаматтық жауапкер өкiлiнiң өзi өкiлi болып отырған процеске қатысушының мүдделерiне қайшы қандай да болмасын іс-әрекеттер жасауға құқығы жоқ.
4. Азаматтық жауапкердiң iске өзiнiң қатысуы олардың осы iс бойынша өкiлге ие болу құқығын жоймайды.

10-тарау. Қылмыстық процеске қатысатын өзге де адамдар

78-бап. Куә
1. Айғақ беру үшiн куә ретiнде iс үшiн маңызы бар қандай да болсын мән-жай белгiлi болуы мүмкiн кез келген адам шақырылуы және одан жауап алынуы мүмкiн.
Егер адамға жәбірленушінің рапортында (мәлімдемесінде) немесе өзге де іс жүргізу құжатында сотқа дейінгі тергеуді бастауға себебі тікелей көрсетілген, сондай-ақ басқа адамның оған қарсы айғағы болған жағдайда, ол қорғану құқығы бар куә мәртебесіне ие болады.
2. Мыналар:
1) қылмыстық iс бойынша iс жүргiзуге қатысуына байланысты, сондай-ақ сот шешiмiн шығару кезiнде туындаған мәселелердi кеңесу бөлмесiнде талқылау барысында өздерiне белгiлi болған iстiң мән-жайлары туралы – судья, алқаби;
2) аралық судьяның немесе төрешiнiң мiндеттерiн атқаруға байланысты өзiне белгiлi болған мән-жайлар туралы – аралық судья немесе төрешi;
3) қылмыстық iс бойынша өзiнiң мiндеттерiн орындауына байланысты өзiне белгiлi болған жағдайлар туралы – күдіктiнiң, айыпталушының, сотталушының қорғаушысы, сонымен бiрдей жәбiрленушiнiң, азаматтық қуынушының және азаматтық жауапкердiң өкiлi, сондай-ақ куәнің адвокаты;
4) оған iшкi сырын ашқаннан белгiлi болған мән-жайлар туралы – дiни қызметшi;
5) өзiнiң жасының толмауына не психикалық немесе дене кемiстiктерiне орай тергеу үшiн маңызы бар мән-жайларды дұрыс түсiнуге және олар туралы айғақ беруге қабiлетсiз адамдар;
6) заңда көзделген жағдайларды қоспағанда, медиацияны жүргізуге байланысты оған белгілі болған мән-жайлар туралы – медиатор куә ретiнде жауап алуға жатпайды;
7) ұлттық қауіпсіздікке қатер төндіретін жағдайларды қоспағанда, өз қызметін жүзеге асыруға байланысты өзіне белгілі болған мән-жайлар туралы ұлттық алдын алу тетігінің қатысушылары – өзіне белгілі болған мән-жайлар туралы куә ретінде жауап алуға жатпайды.
3. Куәнiң:
1) қылмыстық жазаланатын әрекет немесе әкiмшiлiк құқық бұзушылық жасағаны үшiн оның өзi, жұбайы (зайыбы) немесе жақын туыстары үшiн қудалауға әкеп соқтыратын айғақ беруден бас тартуға;
2) өзiнiң ана тiлiнде немесе өзi бiлетiн тiлде айғақ беруге;
3) аудармашының тегiн көмегiн пайдалануға;
4) одан жауап алуға қатысушы аудармашыдан бас тартуды мәлімдеуге;
5) жауап алу хаттамасына айғақтаманы өз қолымен жазуға;
6) анықтаушының, тергеушінің, прокурордың және соттың iс-әрекетiне шағым жасауға, өз құқықтары мен заңды мүдделерiне қатысты, оның ішінде қауіпсіздік шараларын қолдану туралы өтінішхатты мәлімдеуге құқығы бар.
Куә өзінің адвокатының қатысуымен айғақ беруге құқылы. Адвокаттың сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам белгілеген уақытта келмеуі куәдан адвокаттың қатысуынсыз оның келісімімен жауап алуды жүргізуге кедергі келтірмейді.
4. Қорғануға құқығы бар куә:
1) қылмыстық жазаланатын әрекет немесе әкiмшiлiк құқық бұзушылық жасағаны үшiн оның өзi, жұбайы (зайыбы) немесе жақын туыстарын қудалауға әкеп соқтыратын айғақ беруден бас тартуға;
2) дербес немесе өзінің туыстары арқылы адвокат шақыртуға;
3) жауап алу басталғанға дейін қорғаушы ретінде қатысушы өзі таңдаған адвокаттың қатысуымен айғақ беруге;
4) өзiнiң ана тiлiнде немесе өзi бiлетiн тiлде айғақ беруге;
5) аудармашының тегiн көмегiн пайдалануға;
6) одан жауап алуға қатысушы аудармашыдан бас тартуды мәлімдеуге;
7) жауап алу хаттамасына өз айғақтамасын өз қолымен жазуға;
8) жедел-іздестіру және жасырын тергеу әрекеттерінің материалдарын қоспағанда, осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген құжаттармен танысуға;
9) өзінің қатысуымен жүргізілген тергеу әрекеттерінің хаттамаларымен танысуға және оларға ескертулер беруге, дәлелдемелер ұсынуға;
10) құқықтары мен заңды мүдделеріне қатысты, оның ішінде сараптама жүргізу және қауіпсіздік шараларын қолдану туралы өтінішхатты мәлімдеуге;
11) қарсылық білдіруді мәлімдеуге;
12) өзіне қарсы куә болғандармен беттесуге;
13) анықтаушының, тергеушінің, прокурордың іс-әрекетіне шағым білдіруге құқылы.
5. Куә:
1) анықтаушының, тергеушінің, прокурордың және соттың шақыруы бойынша келуге;
2) іс бойынша барлық белгілі нәрселерді шындықпен хабарлауға және қойылған сұрақтарға жауап беруге;
3) егер ол туралы анықтаушы, тергеуші немесе прокурор өзіне ескерткен болса, іс бойынша өзіне белгілі мән-жайлар туралы мәліметтерді жарияламауға;
4) тергеу іс-әрекеттерін жүргізген кезде және сот отырысы уақытында белгіленген тәртіпті сақтауға міндетті.
Қорғану құқығы бар куә: соттың, прокурордың, сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адамның шақыруы бойынша келуге; тергеу іс-әрекеттерін жүргізген кезде және сот отырысы уақытында белгіленген тәртіпті сақтауға міндетті.
6. Куә, оның ішінде қорғану құқығы бар куә осы Кодекстiң 223, 271-баптарында көрсетiлген жағдайларды қоспағанда, сараптамаға немесе куәландырылуға тартылмайды.
7. Жалған айғақ бергенi үшiн және айғақ беруден бас тартқаны үшiн куә және басқа адамдарға қатысты жалған айғақ бергені үшін қорғану құқығы бар куә Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексiнде көзделген қылмыстық жауапқа тартылады. Айғақтар беруден жалтарғаны немесе қылмыстық процестi жүргiзушi органның шақыруы бойынша дәлелсiз себептермен келмегені үшін куәға, оның ішінде қорғану құқығы бар куәға осы Кодекстің 160-бабына сәйкес ақшалай жаза қолданылуы мүмкін.

79-бап. Сарапшы
1. Сарапшы ретінде арнаулы ғылыми білімі бар, іске мүдделі емес адам шақырылуы мүмкін. Сараптама жүргізу тапсырылуы мүмкін адамға қойылатын өзге де талаптар осы Кодекстің 273-бабының бірінші бөлігінде белгіленеді.
2. Сарапшыны шақыру, сараптама тағайындау және жүргізу осы Кодекстің 35-тарауында, сондай-ақ 373-бабында көзделген тәртіпте жүзеге асырылады.
3. Сарапшының:
1) сараптама мәнісіне қатысты материалдармен танысуға;
2) қорытынды беру үшін қажетті қосымша материалдарды өзіне беру туралы, сондай-ақ қауіпсіздік шараларын қолдану туралы өтінішхатты мәлімдеуге;
3) қылмыстық процесті жүргізетін органның рұқсатымен іс жүргізу әрекеттерін жүргізуге және сот отырысына қатысуға және оларға қатысушы адамдарға сараптама мәнісіне қатысты сұрақтар қоюға;
4) өзі қатысқан іс жүргізетінлік іс-әрекеттің хаттамасымен, сондай-ақ тиісті бөлігінде сот отырысының хаттамасымен танысуға және өзінің әрекеттері мен айғақтарының толық және дұрыс көрсетілуіне қатысты хаттамаларға енгізілуге тиісті ескертулер жасауға;
5) сараптама тағайындаған органның келісімі бойынша сот-сараптамалық зерттеу барысында анықталған, тергеу үшін маңызы бар, сот сараптамасын тағайындау туралы қаулыда қамтылған мәселелердің шегінен тыс мән-жайлар бойынша өз құзыреті шегінде қорытынды беруге;
6) ана тілінде немесе өзі білетін тілде қорытынды ұсынуға және айғақтар беруге; аудармашының тегін көмегін пайдалануға; аудармашыдан бас тартуды мәлімдеуге;
7) сараптама жүргізу кезінде қылмыстық процесті жүргізетін органның және іс бойынша іс жүргізуге қатысушы өзге де адамдардың өзінің құқықтарына нұқсан келтіретін шешімдері мен іс-әрекеттеріне шағым жасауға;
8) сараптама жүргізу кезінде келтірілген шығыстарға өтем және егер сот сараптамасын жүргізу өзінің лауазымдық міндеттерінің шеңберіне кірмейтін болса, орындалған жұмысы үшін сыйақы алуға құқығы бар.
4. Сарапшы:
1) қылмыстық процесті жүргізетін органды хабардар етпестен, процеске қатысушылармен сараптама жүргізуге байланысты мәселелер бойынша келіссөздер жүргізуге;
2) зерттеу үшін материалдарды дербес жинауға;
3) егер сараптама тағайындаған органның бұған арнайы рұқсаты болмаса, объектілерді толық немесе ішінара жоюға не олардың сыртқы түрін немесе негізгі қасиеттерін өзгертуге әкеліп соғуы мүмкін зерттеулер жүргізуге құқылы емес.
5. Сарапшы:
1) қылмыстық процесті жүргізетін органның шақыртуы бойынша келуге;
2) өзіне ұсынылған объектілерге жан-жақты, толық және объективті зерттеу жүргізуге, қойылған мәселелер бойынша негізделген және объективті жазбаша қорытынды беруге;
3) осы Кодекстің 284-бабында көзделген жағдайларда қорытынды беруден бас тартуға және қорытынды берудің мүмкін еместігі туралы дәлелді жазбаша хабарлама жасауға және оны қылмыстық процесті жүргізетін органға жіберуге;
4) жүргізілген зерттеуге және берілген қорытындыға байланысты мәселелер бойынша айғақтар беруге;
5) зерттеуге ұсынылған объектілердің сақталуын қамтамасыз етуге;
6) істің мән-жайы туралы мәліметтерді және сараптама жүргізуге байланысты өзіне белгілі болған өзге де мәліметтерді жария етпеуге;
7) сараптама тағайындаған органға сараптама жүргізуге байланысты шығыстардың сметасын және келтірілген шығыстар туралы есепті табыс етуге міндетті.
6. Сарапшы көрінеу жалған қорытынды бергені үшін заңда белгіленген қылмыстық жауаптылықта болады.
7. Сот сараптамасы органының қызметкері болып табылатын сарапшы өз қызметінің сипатына қарай өзінің құқықтарымен және міндеттерімен танысқан және жалған қорытынды бергені үшін қылмыстық жауаптылық туралы ескертілген деп есептеледі.

80-бап. Маман
1. Қылмыстық іс бойынша іс жүргізуге маман ретінде қатысу үшін қылмыстық процестің қатысушыларына өзінің арнайы құзыретіне жататын түсіндіру жолымен дәлелдерді жинауда, зерттеуде және бағалауда, сондай-ақ ғылыми-техникалық құралдарды қолдануда жәрдем көрсету үшін қажетті арнаулы білімі бар, іске мүдделі емес адам тартылуы мүмкін. Кәмелетке толмағандар қатысатын тергеуге және өзге де iс жүргiзу әрекеттерiне қатысушы педагог те, сондай-ақ оны сарапшы етiп тағайындаған жағдайларды қоспағанда, тергеу және өзге де iс жүргiзу процестерiне қатысушы дәрiгер де мамандар болып табылады.
2. Сотқа дейінгі іс жүргізуде зерттеу жүргізу және қорытынды алу қажет болған кезде Қазақстан Республикасы құқық қорғау немесе арнаулы мемлекеттік органы уәкілетті бөлімшесінің қызметкері маман ретінде тартылуы мүмкін.
3. Маманның:
1) зерттеу мәніне қатысты материалдармен танысуға;
2) өзіне қорытынды беру үшін қажет қосымша материалдар беру туралы өтініш жасауға;
3) өзiнiң шақырылу мақсатын бiлуге;
4) егер тиiстi арнаулы бiлiмi мен дағдысы болмаса, iс бойынша iс жүргiзуге қатысудан бас тартуға;
5) қылмыстық процестi жүргiзетін органның рұқсатымен тергеу немесе сот іс-әрекетiне қатысушыларға сұрақтар қоюға; олардың назарын дәлелдемелердi жинауға, зерттеу мен бағалауға жәрдемдесу және ғылыми-техникалық құралдарды қолдану, iстiң материалдарын зерттеу, сараптама тағайындау үшiн материалдарды дайындау кезiнде өзiнiң iс-әрекетiне байланысты мән-жайларға аударуға;
6) қылмыстық процесті жүргізетін органның тағайындауы бойынша, салыстырма зерттеулердi қоспағанда, сотты осы Кодекстiң 199-бабының тоғызыншы бөлiгiнде көзделген тәртiпте қылмыстық iске қосылатын хаттамада не ресми құжатта көрсету арқылы iстiң материалдарына объектiлердiң толық немесе iшiнара жойылуына не сыртқы түрiнің немесе негiзгi қасиеттерiнiң өзгеруiне әкеліп соқпайтын зерттеулер жүргiзуге. Қазақстан Республикасы құқық қорғау немесе арнаулы мемлекеттік органы уәкілетті бөлімшесінің маманы қылмыстық процесті жүргізетін органның рұқсатымен оның барысы мен нәтижесін осы Кодекстің 117-бабының талаптарына сәйкес ресімделген маманның қорытындысының нәтижелерін көрсете отырып, объектiлердiң iшiнара көлемде жойылуына әкелетін, осы объектілер бойынша сот-сараптамалық зерттеулер жүргізуді жоққа шығармайтын салыстырмалы зерттеулер жүргiзуге;
7) өзi қатысқан тергеу іс-әрекетiнiң хаттамасымен, сондай-ақ сот отырысы хаттамасының тиiстi бөлiгiмен танысуға және өзiнiң қатысуымен жүргiзiлген әрекеттердiң барысы мен нәтижелерiнiң көрсетiлуiнiң толықтығы мен дұрыстығына қатысты хаттамаға енгiзуге жататын мәлiмдемелер мен ескертулер жасауға;
8) қылмыстық процестi жүргiзетін органның iс-әрекетiне шағым жасауға;
9) аудармашының тегін көмегін пайдалануға; аудармашыдан бас тартуды мәлімдеуге;
10) қауіпсіздік шараларын қолдану туралы өтінішхатты мәлімдеуге;
11) өзiнiң тергеу немесе сот әрекеттерiне қатысуына байланысты өзiне келтiрiлген шығындарға өтем және егер iс бойынша iс жүргiзу оның қызметтiк мiндеттерiнiң шеңберiне кiрмейтiн болса, орындалған жұмыс үшiн сыйақы алуға құқығы бар.
4. Маман:
1) қылмыстық процесті жүргізетін органның рұқсатынсыз, зерттеу жүргізуге байланысты мәселелер бойынша процеске қатысушылармен келіссөздер жүргізуге;
2) зерттеу материалдарын дербес жинауға құқылы емес.
Аталған шектеулер осы баптың екінші бөлігінде көзделген адамдарға қолданылмайды.
5. Маман:
1) қылмыстық процесті жүргізетін органның шақыруы бойынша келуге;
2) дәлелдердi жинауға, зерттеу мен бағалауға жәрдем көрсету үшiн арнаулы бiлiмiн, дағдысын және ғылыми-техникалық құралдарды пайдалана отырып, тергеу әрекеттерiн жүргiзу мен сот талқылауына қатысуға;
3) өзi орындаған iс-әрекеттер жөнiнде түсiнiктеме беруге, ал осы баптың екінші бөлігінде көзделген жағдайда зерттеу жүргізуге және қорытынды беруге;
4) өзiне iске қатысуына байланысты белгiлi болған iстiң мән-жайлары туралы мәлiметтердi және өзге де мәлiметтердi жарияламауға;
5) тергеу әрекеттерiн жүргiзу кезiнде және сот отырысы уақытында тәртiп сақтауға;
6) зерттеуге ұсынылған объектілерінің сақталуын қамтамасыз етуге мiндеттi.
6. Өзiнiң мiндеттерiн орындаудан дәлелсіз себептермен бас тартқаны немесе жалтарғаны үшiн маманға осы Кодекстің 160-бабының тәртібінде ақшалай жаза қолданылуы мүмкін.
Көрінеу жалған қорытынды берген жағдайда маман заңда белгіленген қылмыстық жауапта болады.

81-бап. Аудармашы
1. Аударма жасау үшiн қажет тiлдi меңгерген және күдікті, айыпталушы, сотталушы; олардың қорғаушылары не жәбiрленушi, азаматтық қуынушы азаматтық жауапкер немесе олардың өкiлдерi, сондай-ақ куәлар және өзге де процеске қатысушылар iс бойынша iс жүргiзiлетiн тiлдi бiлмеген жағдайларда, сонымен бiрдей жазбаша құжаттарды аудару үшiн тергеу және сот іс-әрекеттерiне қатысуға тартылған iске мүдделi емес адам аудармашы ретiнде шақырылады.
2. Қылмыстық процестi жүргiзушi орган адамды аудармашы етiп тағайындау туралы қаулы шығарады.
3. Аудармашының:
1) аударманы жүзеге асыру кезiнде қатысушыларға аударманы нақтылау үшiн сұрақтар қоюға;
2) жүргiзуiне өзi қатысқан тергеу немесе өзге де iс жүргiзу іс-әрекеттерiнiң хаттамасымен, сондай-ақ тиiстi бөлiгiнде сот отырысының хаттамасымен танысуға және аударманың толықтығы мен дұрыстығына қатысты хаттамаға енгiзуге жататын ескертулер жасауға;
3) егер оның аудару үшiн қажеттi бiлiмi болмаса, iс бойынша iс жүргiзуге қатысудан бас тартуға;
4) қылмыстық процестi жүргiзушi органның iс-әрекетiне шағым жасауға;
5) тергеу және өзге де iс жүргiзу әрекетiне қатысуына байланысты өзiне келтiрiлген шығындарға өтем және егер iс бойынша iс жүргiзуге қатысу оның қызметтiк мiндетiнiң шеңберiне кiрмейтiн болса, орындалған жұмысы үшiн сыйақы алуға;
6) қауіпсіздік шараларын қолдану туралы өтінішті мәлімдеуге құқығы бар.
4. Аудармашы: қылмыстық процестi жүргiзушi органның шақыруы бойынша келуге; өзiне тапсырылған аударманы дәл және толық орындауға; оның қатысуымен жүргiзiлген тергеу іс-әрекетiнiң хаттамасында, сондай-ақ процеске қатысушыларға олардың ана тiлiндегi немесе олар бiлетiн тiлдегi аудармасында тапсырылатын iс жүргiзу құжаттарында аударманың дұрыстығын өзiнiң қолымен куәландыруға; аудармашы ретiнде тартылуына байланысты өзiне белгiлi болған iстiң жағдайы туралы мәлiметтердi немесе өзге де деректердi жарияламауға; тергеу іс-әрекеттерiн жүргiзу кезiнде және сот отырысы уақытында тәртiп сақтауға мiндеттi.
5. Дәлелсіз себептермен келуден немесе өзiнiң мiндетiн орындаудан бас тартқаны немесе жалтарғаны үшiн аудармашыға осы Кодекстің 160-бабында көзделген тәртіпте ақшалай жаза қолданылуы мүмкін. Көрінеу дұрыс аудармаған жағдайда аудармашы қылмыстық жауаптылыққа тартылады.
6. Осы баптың қағидалары iс бойынша iс жүргiзуге қатысу үшiн шақырылған, мылқау немесе саңырау адамдардың белгiлерiн түсiнетiн адамдарға қолданылады.

82-бап. Куәгер
1. Қылмыстық қудалау органы осы Кодексте көзделген жағдайда тергеу iс-әрекеттерiн жүргiзу фактiсiн, оның барысы мен нәтижелерiн куәландыру үшiн тартқан адамдар куәгерлер болып табылады.
2. Өздерiнiң қатысуымен болып жатқан iс-әрекеттердi толық және дұрыс қабылдауға қабiлеттi, iске мүдделi емес және қылмыстық қудалау органдарына тәуелсiз кәмелеттiк жастағы азаматтар, осы Кодекстің 90-бабының талаптарына сай оларға қарсылық білдірмеген жағдайларда куәгер бола алады.
3. Тергеу іс-әрекеттерiн жүргiзуге кемiнде екi куәгер қатысады.
4. Куәгердiң:
1) тергеу іс-әрекеттерiн жүргiзуге қатысуға;
2) тергеу іс-әрекетi жөнiнде хаттамаға енгiзуге жататын мәлiмдемелер мен ескертулер жасауға;
3) өзi қатысқан тергеу іс-әрекетiнің хаттамасымен танысуға;
4) қылмыстық қудалау органының іс-әрекетіне шағым жасауға;
5) қылмыстық iс бойынша iс жүргiзу кезiнде өзiне келтiрiлген шығындарға өтем алуға;
6) қауіпсіздік шараларын қолдану туралы өтінішті мәлімдеуге құқығы бар.
5. Куәгер:
1) қылмыстық қудалау органының шақыруы бойынша келуге; тергеу іс-әрекетiн жүргiзуге қатысуға;
2) осы iс-әрекеттiң жүргiзiлу фактiсiн, оның барысы мен нәтижелерiн тергеу іс-әрекеттерiнiң хаттамасында өзiнiң қолымен куәландыруға;
3) анықтаушының, тергеушiнiң, прокурордың рұқсатынсыз сот алдындағы тергеу материалдарын жарияламауға;
4) тергеу іс-әрекеттерiн жүргiзу кезiнде тәртiп сақтауға мiндеттi.
6. Дәлелдi себептерсiз келуден немесе өзiнiң мiндетiн орындаудан бас тартқаны немесе жалтарғаны үшiн куәгерге осы Кодекстің 160-бабында көзделген тәртіпте ақшалай жаза қолданылуы мүмкін.

83-бап. Сот отырысының хатшысы
1. Сот отырысының хаттамасын жүргiзетiн, сондай-ақ сот отырысынан дыбыс-бейне түсіруді қамтамасыз ететін қылмыстық iске мүдделi емес мемлекеттiк қызметшi сот отырысының хатшысы болып табылады.
2. Сот отырысының хатшысы:
1) өзi хаттамалауды қамтамасыз етуi қажеттi барлық уақытта сот отырысы залында болуға және сот отырысына төрағалық етушiнiң рұқсатынсыз кетпеуге;
2) хаттамада соттың iс-әрекетi мен шешiмiн, соттың отырысына қатысушы барлық адамдардың өтiнiштерiн, қарсылықтарын, айғақтарын, түсiнiктемелерiн, сондай-ақ сот отырысының хаттамасында көрсетуге жататын басқа да жағдайларды толық және дұрыс жазуға;
3) сот отырысының хаттамасын осы Кодексте белгiленген мерзiмде дайындауға;
4) төрағалық етушiнiң заңды өкiмiне бағынуға;
5) жабық сот отырысына қатысуына байланысты өзiне белгiлi болған мән-жайлар туралы мәлiметтердi жарияламауға мiндеттi.
3. Сот отырысының хатшысы сот отырысы хаттамасының толықтығы мен дұрыстығы үшiн тікелей жауап бередi.
4. Дұрыс емес не шындыққа сәйкес келмейтiн мәлiметтердi сот отырысының хаттамасына енгiзген жағдайда хатшы заңда көзделгендей жауапты болады.

84-бап. Сот приставы
1. Соттар қызметiнiң белгiленген тәртiбiн қамтамасыз ету жөнiндегi өзiне заңмен жүктелген мiндеттердi орындаушы лауазымды адам сот приставы болып табылады.
2. Сот приставы бас бостандығынан айырумен байланысты емес жазалардың атқарылуына бақылау жасауды қамтамасыз етедi, сот талқылауы кезiнде залдағы тәртiптi бақылап отырады, төрағалық етушiнiң өкiмiн орындайды және соттарда судьяларды, куәларды және басқа да процеске қатысушыларды қорғауды жүзеге асырады, оларды басқаның ықпалынан қорғайды, соттың iс жүргiзу әрекетiн жүргiзуiне жәрдемдеседi, сотқа келуден жалтарған адамдарды алып келудi жүзеге асырады, өзiне заңмен жүктелген басқа да өкiлеттiктердi жүзеге асырады.

85-бап. Медиатор
1. Тараптар заң талаптарына сәйкес медиацияны жүргізу үшін тартатын тәуелсіз жеке тұлға медиатор болып табылады.
2. Медиатор:
1) медиация тараптарына қылмыстық процесті жүргізетін орган беретін ақпаратпен танысуға;
2) медиация тараптары болып табылатын қылмыстық процеске қатысушылар туралы деректермен танысуға;
3) қылмыстық іс жүргізу заңына сәйкес кездесулердің саны мен ұзақтығын шектемей, медиация тараптары болып табылатын қылмыстық процеске қатысушылармен жеке және құпия кездесуге;
4) тараптарға медиация тәртібінде татуласуға қол жеткізу туралы келісім жасасуға жәрдемдесуге құқылы.
3. Медиатор:
1) медиация жасаған кезде медиация тараптарының келісімі бойынша ғана іс-әрекет жасауға;
2) медиация басталғанға дейін медиация тараптарына оның мақсаттарын, сондай-ақ олардың құқықтары мен міндеттерін түсіндіруге;
3) медиация рәсімін өткізуге байланысты өзіне белгілі болған мәліметтерді жарияламауға міндетті.
4. Медиатор тараптардың келісімімен медиация рәсімін қылмыстық құқық бұзушылық туралы арыз бен хабарлама тіркелген сәттен бастап және қылмыстық процестің кейінгі сатыларында, үкім заңды күшіне енгенге дейін жүзеге асыруға құқылы.

11-тарау. Қылмыстық процеске қатысу мүмкіндігін
болдырмайтын мән-жайлар. Қарсылық білдіру

86-бап. Қарсылық бiлдiру және қылмыстық процеске қатысудан шеттету туралы өтiнiштер және қылмыстық процеске қатысудан босату
1. Судья, прокурор, тергеушi, анықтаушы, қорғаушы, жәбiрленушiнiң (жеке айыптаушының), азаматтық қуынушының, азаматтық жауапкердiң өкiлi, куәгер, сот отырысының хатшысы, сот приставы, аудармашы, сарапшы, маман қылмыстық iс бойынша iс жүргiзуге өздерiнiң қатысуын жоққа шығаратын мән-жайлар болған кезде қылмыстық iс бойынша iс жүргiзуге қатысудан шеттелуге мiндеттi не оларға қылмыстық процеске қатысушылар қарсылық бiлдiретінін мәлiмдеуi тиiс.
2. Қылмыстық процестi жүргiзушi орган өз құзыретiнiң шегiнде iс бойынша iс жүргiзуден шеттету туралы мәлiмделген қарсылық бiлдiрулер мен өтiнiшхаттарды шешуге немесе бұл адамның қылмыстық процеске қатысуын болдырмайтын мән-жайлар анықталған кезде тиiстi қаулы шығару арқылы өз бастамашылығы бойынша оны iс жүргiзуге қатысудан шеттетуге құқылы. Егер басқа процеске қатысушыларға қатысты қарсылық бiлдiрулердi шешуге уәкiлеттi адамға қарсылық бiлдiрумен бiр уақытта процеске өзге де қатысушыларға қарсылық бiлдiру мәлiмделсе, онда бiрiншi кезекте осы адамға қарсылық бiлдiру туралы мәселе шешiледi.
3. Егер қылмыстық сот iсiн жүргiзуге бiр мезгiлде бiрнеше адамның қатысуы олардың туыстық қатынастарына немесе жеке байланыстың басқа да қатынастарына байланысты болдырылмайтын жағдайда қылмыстық iс бойынша iс жүргiзуден процеске қатысушы жағдайына басқалардан кейiнiрек ие болған адам шеттетiлуi тиiс. Егер туыстық немесе жеке байланыстың басқа да қатынастарымен байланысты адам соттың құрамында болса, қылмыстық iс бойынша іс жүргiзуден шеттетiлуге төрағалық етушi таңдаған адам жатады.
4. Қылмыстық iс бойынша iс жүргiзуге қатысуы осы Кодексте көзделген қандай да болсын мән-жайлармен болдырылмайтын сот отырысының хатшысын, сот приставын, аудармашыны, маманды, сарапшыны олардың сұрауы бойынша олардың өз iс жүргiзу функцияларын орындауына кедергі келтiретiн дәлелдi себептерiнiң болуына орай мұндай қатысудан қылмыстық процестi жүргiзушi орган босатады.

87-бап. Судьяға қарсылық бiлдiру
1. Егер ол:
1) осы Кодекске сәйкес қылмыстық iс соттылығына жатқызылған судья болып табылмаса;
2) осы қылмыстық іс бойынша тергеу судьясы ретінде қатысқан болса, тергеу судьясының қаулыларына шағымдарды, наразылықтарды қараған болса;
3) аталған iс бойынша жәбiрленушi, азаматтық қуынушы, азаматтық жауапкер болып табылса, куә ретiнде шақырылса не шақырылуы мүмкiн болса;
4) осы қылмыстық iс бойынша сарапшы, маман, аудармашы, куәгер, сот отырысының хатшысы, анықтаушы, тергеушi, прокурор, қорғаушы, күдіктінің, заңды өкiлi, жәбiрленушiнiң, азаматтық қуынушының немесе азаматтық жауапкердiң өкiлi ретiнде iс жүргiзуге қатысса;
5) жәбiрленушiнiң, азаматтық қуынушының, азаматтық жауапкердiң немесе олардың өкiлдерiнiң туысы, айыпталушының немесе оның заңды өкiлiнiң туысы, прокурордың, қорғаушының, тергеушiнiң немесе анықтаушының туысы немесе процеске қатысушылардың біреуіне сүйегі жақын болса;
6) егер судья жеке, тiкелей немесе жанама осы iске мүдделi деп санауға негiз беретiн өзге де мән-жайлар болса,судья iстi қарауға қатыса алмайды.
2. Қылмыстық iстi қарайтын соттың құрамына туыстық немесе жеке байланыстың басқа да қатынастарымен байланысқан өзара тәуелдi адамдар кiре алмайды.
3. Бiрiншi сатыдағы сотта қылмыстық iстi қарауға қатысқан судья бұл iстi апелляциялық, кассациялық сатыдағы сотта немесе қадағалау тәртiбiнде қарауға қатыса алмайды, сол сияқты өзінің қатысуымен шығарылған істі тоқтату туралы үкімнің немесе қаулының күшін жою жағдайында, бірінші сатыдағы сотта істі жаңадан қарауға қатыса алмайды.
4. Апелляциялық сатыдағы сотта iстi қарауға қатысқан судья өзінің қатысуымен қабылданған апелляциялық үкімнің, қаулының күші жойылғаннан кейін оны осы сатыда жаңадан қарау кезінде, сондай-ақ істі бірінші сатыда және кассациялық сатыда қарау кезінде қарауға қатыса алмайды.
5. Кассациялық сатыдағы сотта iстi қарауға қатысқан судья өзінің қатысуымен қабылданған қаулы күшін жойғаннан кейін бұл iстi бірінші, апелляциялық және кассациялық сатылардағы сотта қайта қарау кезінде қатыса алмайды.
6. Iстi алдыңғы сот сатыларында қарауға қатысқан судья сол iсті қадағалау сатысында қарауға қатыса алмайды. Істі қадағалау сатысында қарауға қатысқан судья осы істі төмен тұрған сот сатыларында қарауға қатыса алмайды.
Істі бірінші, апелляциялық, кассациялық және қадағалау сатыларында қарауға қатысқан судья осы істі жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша қарауға қатыса алмайды.
7. Қарсылық бiлдiру судьяның қылмыстық процестің кез келген сатысына қатысуы жоққа шығарылатын мән-жайлар туралы белгілі болғанда мәлімдеуі тиіс.
8. Судьяға қарсылық бiлдiру, сондай-ақ қарсылық бiлдiрiлуге жататын сот талқылауына қатысушылар туралы мәселенi қаулы шығару арқылы кеңесу бөлмесiнде сот шешедi.
9. Судьяға мәлiмделген қарсылық бiлдiрудi, қалған судьялар қарсылық бiлдiрiлген судьяның қатысуынсыз шешедi, ол, алайда судьялар кеңесу бөлмесiне кеткенге дейiн өзiне мәлiмделген қарсылық бiлдiру жөнiнде өзiнiң түсiнiктемесiн көпшiлiк алдында айтуға құқылы. Бiрнеше судьяға немесе соттың бүкiл құрамына мәлiмделген қарсылық бiлдiрудi толық құрамда көпшiлiк дауыспен сот шешедi. Дауыстар тең болған кезде судьяға қарсылық бiлдiрiлген болып саналады.
10. Бұлтартпау шараларын қолдану немесе тергеу іс-әрекеттерiн жүргiзу туралы өтiнiштi шешетiн тергеу судьясына мәлiмделген қарсылық бiлдiрудi осы тергеу судьясы қаулы шығара отырып жеке өзi шешедi. Iстi осы Кодекстiң 52-бабының бiрiншi бөлiгiне сәйкес қарайтын судьяға мәлiмделген жеке-дара қарсылық бiлдiрудi сол соттың төрағасы немесе осы соттың басқа судьясы, ал олар болмаған жағдайда жоғары тұрған соттың судьясы шешедi. Қарсылық бiлдiру туралы мәлiмдеме қанағаттандырылған жағдайда қылмыстық iс, шағым не өтiнiшхат белгiленген тәртiпте басқа судьяның iс жүргiзуiне берiледi.
11. Қарсылық бiлдiрудi қабылдамай тастау немесе қанағаттандыру туралы қаулы шағымдалуға (наразылық келтірілуге) жатпайды. Қаулымен келiспеушiлiк туралы уәждер апелляциялық, кассациялық немесе қадағалау шағымына енгiзiлуi мүмкiн.

88-бап. Прокурорға қарсылық бiлдiру
1. Прокурор осы Кодекстiң 87-бабында көзделген мән-жайлардың кез келгенi болған кезде қылмыстық iс бойынша iс жүргiзуге қатыса алмайды.
2. Прокурордың сотқа дейінгі тергеуге қатысуы, сонымен бiрге оның сотта айыптауды қолдауы оның осы қылмыстық iске одан әрi қатысуына кедергi болып табылмайды.
3. Сотқа дейiнгі тергеу кезiнде прокурорға қарсылық бiлдiру туралы мәселенi жоғары тұрған прокурор, ал сотта iс жүргiзу кезiнде – iстi қараушы сот шешедi.

89-бап. Тергеушi мен анықтаушыға қарсылық бiлдiру
1. Осы Кодекстiң 87-бабында көзделген негiздер болған кезде тергеушi мен анықтаушы iстi тергеуге қатыса алмайды.
2. Осы қылмыстық iс бойынша бұрын жүргiзiлген тергеуге прокурордың, тергеушiнің және анықтаушының тиiстi түрде қатысуы осы қылмыстық iс бойынша iс жүргiзуге олардың одан әрi қатысуын болдырмайтын жағдай болып табылмайды.
3. Тергеушіге немесе анықтаушыға қарсылық білдіру туралы мәселенi тергеу бөлімінің бастығы немесе анықтау органының бастығы не прокурор шешедi.

90-бап. Куәгерге қарсылық бiлдiру
1. Осы Кодекстiң 87-бабында және осы баптың екінші, үшінші және төртінші бөліктерінде көзделген мән-жайлардың кез келгенi болған кезде куәгер сотқа дейінгі iс жүргiзуге қатыса алмайды.
2. Қылмыстық процестi жүргiзушi органға жеке немесе қызметi бойынша кiрiптар болса, куәгер сотқа дейінгі iс жүргiзуге қатыса алмайды. Сонымен қатар құқық қорғау органдарының, соттардың қызметкерлері, арнаулы заң оқу орындарының оқушылары, сынақ бақылауындағы сотталғандар және басқа да қылмыстық істер бойынша қылмыстық жауаптылыққа тартылатын адамдар куәгер ретінде қатыса алмайды.
3. Куәгердiң тергеу іс-әрекеттерiн жүргiзуге оның алдында қатысуы, куәгерлердiң қандай да болсын бiреуiнiң қатысуы жүйелi сипат алған жағдайларды қоспағанда, басқа тергеу іс-әрекетiндегi осы қылмыстық iс бойынша iс жүргiзуге оның қатысуын болдырмайтын мән-жайлар болып табылмайды.
4. Куәгерге қарсылық бiлдiруді тергеу іс-әрекетiн жүргiзушi адам шешедi.
5. Өзінің іс жүргізуге қатысуын болдырмайтын мән-жайларды жасыруы және осы Кодекстің 86-бабының бірінші бөлігінде көзделген өздігінен шеттетілу міндетін орындамауы куәгерді осы Кодекстің 160-бабында көзделген тәртіпте жауаптылыққа әкеп соғады.

91-бап. Сот отырысының хатшысы мен сот приставына қарсылық
бiлдiру
1. Сот отырысының хатшысы мен сот приставы:
1) осы Кодекстiң 87-бабында көзделген мән-жайлардың кез келгенi болған кезде;
2) олардың құзыреттi еместiгi байқалса, қылмыстық iс бойынша iс жүргiзуге қатыса алмайды.
2. Адамның сот отырысына сот отырысының хатшысы немесе сот приставы ретiнде оның алдында қатысуы олардың сот отырысына тиiстi сапада одан әрi қатысуын болдырмайтын мән-жай болып табылмайды.
3. Сот отырысының хатшысы мен сот приставына қарсылық бiлдiру туралы мәселенi iстi қараушы сот шешедi.

92-бап. Аудармашы мен маманға қарсылық бiлдiру
1. Аудармашы мен маман:
1) осы Кодекстiң 87-бабында көзделген мән-жайлардың кез келгенi болған кезде;
2) егер олардың құзыреттi еместiгi байқалса, қылмыстық iс бойынша iс жүргiзуге қатыса алмайды.
2. Адамның аудармашы немесе маман ретiнде оның алдында қатысуы олардың сот отырысына тиiстi сапада одан әрi қатысуын болдырмайтын мән-жай болып табылмайды.
3. Аудармашы мен маманға қарсылық бiлдiруi туралы мәселенi қылмыстық процестi жүргiзушi орган шешедi.

93-бап. Сарапшыға қарсылық бiлдiру
1. Сарапшы:
1) осы Кодекстiң 87-бабында көзделген мән-жайлардың кез келгенi болған кезде;
2) егер ол анықтаушымен, тергеушiмен, прокурормен, судьямен, күдіктімен, олардың қорғаушыларымен, заңды өкiлдерiмен, жәбiрленушiмен азаматтық қуыныушымен, азаматтық жауапкермен немесе олардың өкiлдерiмен қызметтiк немесе өзге де бағынышты болса немесе болып отырса;
3) егер ол нәтижесi қылмыстық қудалауды бастау үшiн негiз болған тексеру немесе басқа да тексерiс іс-әрекеттерiн жүргiзсе;
4) егер оның құзыреттi еместiгi байқалса;
5) егер ол iске, осы Кодекстiң 219-бабына сәйкес сот медицинасы саласындағы дәрiгер-маман ретiнде адамның мәйiтiн қарауға қатысу жағдайларын қоспағанда, осы Кодекстің 222-бабына сәйкес маман ретiнде қатысса, қылмыстық iс бойынша iс жүргiзуге қатыса алмайды.
2. Тірі адамға, сондай-ақ мәйітке сараптама жүргізуге сараптама тағайындалғанға дейін тиісті адамға медициналық көмек көрсеткен дәрігер сарапшы ретінде қатыса алмайды.
3. Адамның осы іске сарапшы ретінде алдыңғы қатысуы, оның қатысуымен жүргізілген сараптамадан кейін ол қайталап тағайындалатын жағдайларды қоспағанда, іс бойынша сараптама жүргізуді оған тапсыруды болдырмайтын мән-жай болып табылмайды.
4. Сарапшыға қарсылық бiлдiру туралы мәселенi қылмыстық процестi жүргiзушi орган шешедi.

94-бап. Қорғаушыны, жәбiрленушiнiң (жеке айыптаушының),
азаматтық қуынушының немесе азаматтық жауапкердiң
өкiлiн қылмыстық iс бойынша iс жүргiзуге қатысудан
шеттету
1. Қорғаушы, сондай-ақ жәбiрленушiнiң (жеке айыптаушының), азаматтық қуынушының, азаматтық жауапкердiң өкiлi мына мән-жайлардың кез-келгенi болған кезде:
1) егер ол бұрын iске судья, прокурор, тергеушi, анықтаушы, сот отырысының хатшысы, сот приставы, куә, сарапшы, маман, аудармашы немесе куәгер ретiнде қатысса;
2) егер ол осы iстi тергеуге немесе соттың қарауына қатысқан немесе қатысатын лауазымды адаммен туыстық немесе жеке байланыстың басқа да қатынастарымен тәуелдi болса;
3) егер ол қорғалушымен немесе сенiм бiлдiрушiмен қарама-қарсы мүдделерi бар адамға заң көмегін көрсетiп жүрсе немесе бұрын көмек көрсеткен болса, сонымен бiрге мұндай адамдармен туыстық немесе жеке байланыстың өзге де қатынастарымен тәуелдi болса;
4) егер заңның күшiмен немесе соттың шешiмiмен қорғаушы немесе өкiл болуға оның құқығы жоқ болса, қылмыстық iс бойынша iс жүргiзуге қатыса алмайды.
2. Қорғаушыны, жәбiрленушiнiң (жеке айыптаушының), азаматтық қуынушының немесе азаматтық жауапкердi қатысудан шеттету туралы мәселенi сотқа дейінгі іс жүргізу кезінде – прокурор, ал сотта іс жүргізу кезінде істі қарайтын сот шешеді.

12-тарау. Қылмыстық процеске қатысатын адамдардың
қауіпсіздігін қамтамасыз ету

95-бап. Судьялардың, алқабилердiң, прокурорлардың,
тергеушiлердiң, анықтаушылардың, қорғаушылардың,
сарапшылардың, мамандардың, сот отырысы хатшыларының,
сот приставтарының қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету
1. Судья, тергеу судьясы, алқаби, прокурор, тергеушi, анықтаушы, қорғаушы, сарапшы, маман, сот отырысының хатшысы, сот приставы, сонымен бiрге олардың отбасы мүшелерi мен жақын туыстары мемлекеттiң қорғауында болады.
2. Осы баптың бiрiншi бөлiгiнде аталған адамдарға мемлекет заңда көзделген тәртiпте сотта қылмыстық iстердi немесе материалдарды қарауға байланысты олардың өмiрiне қауiп төнуден немесе өзге де күш қолданудан қауiпсiздендiру шараларын қолдануды қамтамасыз етедi.

96-бап. Жәбірленушілердің, куәлардың, күдіктілердің,
айыпталушылардың және қылмыстық процеске қатысатын
басқа да адамдардың қауiпсiздiгi шараларын қолдану
мiндетi
1. Қылмыстық процестi жүргiзушi орган, егер қылмыстық iс бойынша iс жүргiзуге байланысты оларға қатысты күш қолдануды немесе қылмыстық заңда тыйым салынған өзге де іс-әрекеттi жасаудың қаупi туралы дерек болса, күдіктінің, айыпталушының, жәбiрленушiнiң, куәнiң, қылмыстық процеске қатысушы басқа да адамдардың, сондай-ақ олардың отбасы мүшелерi мен жақын туыстарының қауiпсiздiгi шараларын қабылдауға мiндеттi.
Мәліметтерге қол жетімділікті шектеу түріндегі қауіпсіздік шарасы мемлекеттік құпияларды не іске қатысушы адамдар өмірінің құпия тұстары туралы мәліметтерді жариялаудан қорғау мақсатында қолданылуы мүмкін.
2. Күдіктінің, айыпталушының, сотталушының немесе іс жүргізетінлік келісім жасалған сотталған адамның, оның отбасы мүшелерiнің қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету қажет болған кезде аталған адамдардың келісімі бойынша осы Кодексте және заңдарда көзделген мемлекеттік қорғау және қауіпсіздік шаралары қабылданады.
3. Қылмыстық процестi жүргiзушi орган олардың ауызша (жазбаша) мәлiмдемесiнiң негiзiнде немесе өз бастамашылығы бойынша осы баптың бiрiншi және екінші бөлiктерінде аталған адамдардың қауiпсiздiгi шараларын қабылдап, ол туралы тиiстi қаулы шығарады.
4. Қылмыстық сот iсiн жүргiзуге қатысушы адамдардың, олардың отбасы мүшелерiнiң және жақын туыстарының олардың қауiпсiздiгi шараларын қабылдау туралы мәлiмдемелерiн қылмыстық процестi жүргiзушi орган оларды алған сәттен бастап жиырма төрт сағаттан кешiктiрмей қарайды. Мәлiмдеушiге тиiстi қаулының көшiрмесiн жiбере отырып, ол қабылданған шешiм туралы дереу хабардар етіледі.
5. Мәлiмдеушi өзiнiң қауiпсiздiгi шараларын қабылдау туралы өтiнiшхатын қанағаттандырудан бас тартылғанына прокурорға немесе сотқа шағымдануға құқылы.
6. Қауiпсiздiк шараларын қолданудан бас тарту, егер бұрын берiлген өтiнiштен көрiнiсiн таппаған мән-жайлар туындаса, аталған шараларды қолдану туралы қайта өтiнiш жасауға кедергi келтiрмейдi

97-бап. Жәбiрленушiлердiң, куәлардың, күдіктілердің және
қылмыстық процеске қатысатын басқа да адамдардың
қауiпсiздiгi шаралары
1. Куәлардың, күдіктілердің және қылмыстық сот iсiн жүргiзуге қатысушы басқа да адамдардың, олардың отбасы мүшелерiнiң және жақын туыстарының қауiпсiздiгi шараларын қамтамасыз ету мақсатында қылмыстық процесті жүргізетін орган:
1) зорлық-зомбылық немесе қылмыстық заңда тыйым салынған басқа да әрекеттер қаупi шыққан адамға оны қылмыстық жауаптылыққа тарту ықтималдығы туралы ресми ескерту жасайды;
2) қорғалатын адам туралы мәлiметтер алуға шек қояды;
3) оның жеке басының қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету туралы тапсырма береді;
4) күдіктіге, айыпталушыға қатысты қылмыстық процеске қатысушыларға қатысты зорлық-зомбылық қолдану (қолдануды ұйымдастыру) немесе өзге де қылмыстық әрекеттер жасау (жасауды ұйымдастыру) ықтималдығын болдырмайтын бұлтартпау шараларын таңдайды.
5) жақындауға тыйым салу түріндегі мәжбүрлеп іс жүргізу шарасын қолданады.
2. Қылмыстық процестi жүргiзушi орган шығарған ескерту адамға қолы қойғызылып хабарланады.
3. Қорғалатын адам туралы мәлiмет алуға шек қою қылмыстық процестің басынан бастап адамның өтініші бойынша қылмыстық iстiң материалдарынан оның анкеталық деректерi туралы мәлiметтердi алып, оны негiзгi iс жүргiзуден бөлек сақтаудан, бұл адамдардың бүркеншiк ат пайдалануынан тұрады. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам осы шараны қабылдау туралы қаулы шығарады, онда жеке адам туралы деректерді құпия сақтау туралы қабылданған шешімнің себептері жазылады, қорғалатын адамның оның қатысуымен жүргізілетін тергеу іс-әрекеттері хаттамаларында пайдаланылатын бүркеншік аты және қолтаңбасының үлгісі көрсетіледі. Қорғалатын адамның қатысуымен іс жүргізу әрекеттері қажет болған жағдайда оны тануды болдырмайтын жағдайларда жүргізіледі. Қаулы және негізгі іс жүргізуден бөлектелген материалдар мөрленген конвертке салынып, ол одан әрі қылмыстық істі тергеген органда сақталады және оның мазмұнымен сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамнан басқа прокурор және сот таныса алады.
4. Куәгерлердiң, күдіктілердің, айыпталушылардың, қылмыстық сот iсiн жүргiзуге қатысушы басқа да адамдардың және олардың жақындарының жеке қауiпсiздiгiн қамтамасыз етудiң тәртiбi заңда айқындалады.
5. Қауiпсiздiк шараларының қабылдануына қарамастан, қылмыстық қудалау органы бұған негiздер болған жағдайда жәбiрленушiге, куәға, айыпталушыға, қылмыстық сот iсiн жүргiзуге қатысушы басқа да адамдарға қатысты қылмыстық заңда тыйым салынған әрекеттер жасау қаупi анықталуына байланысты сотқа дейін тергеуді бастауға мiндеттi.
6. Қауiпсiздiк шаралары оны қолданудың қажеттiгi болмағанда қылмыстық процестi жүргiзушi органның дәлелдi қаулысымен тоқтатылады. Қорғалатын адамға оның қауiпсiздiгi шараларының тоқтатылғандығы немесе ол туралы деректердiң қылмыстық процеске қатысушы адамдарға ашылғандығы туралы дереу хабарлануға тиiс. Қылмыстық процесті жүргізетін органның қауіпсіздік шараларын тоқтату туралы шешіміне қорғалатын адамның сотқа немесе прокурорға шағым беруі шағым жасалған шешімнің атқарылуын тоқтата тұрады

98-бап. Сот талқылауына қатысатын адамдардың қауiпсiздiгiн
қамтамасыз ету
1. Сот талқылауына қатысушылардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету үшiн төрағалық етушi соттың жабық отырысын өткiзедi, сондай-ақ осы Кодекстiң 97-бабының бiрiншi, екiншi, үшiншi және төртiншi бөлiктерiнде көзделген шараларды қолданады.
2. Сот қорғалатын адамның, айыптау тарапының өтiнiшi бойынша, сондай-ақ адамның және оның жақындарының қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету мақсатында өз бастамашылығы бойынша куәдан:
1) қорғалатын адамның жеке басы туралы деректердi жарияламастан, бүркеншiк атты пайдалана отырып;
2) қалған қатысушылардың оны дауысы және сыртқы белгілері: акценті, жынысы, ұлты, жасы, бойы, дене бітімі, мүсіні, жүрісі бойынша тануы мүмкін болмайтын жағдайларда;
3) оны сот талқылауына басқа қатысушылардың көзiне көрсетпей, оның ішінде бейне байланыс арқылы да, жауап алу туралы қаулы шығаруға құқылы.
Судья негізгі іс жүргізуден бөлектелген қорғалатын адамның анкеталық деректерімен және жеке басын куәландыратын құжаттармен оларды жария етпестен, сот отырысының өзге қатысушыларына, оның ішінде сот отырысының хатшысына ұсынбастан және сот отырысының хаттамасында және/немесе сот актілерінде көрсетпестен танысу арқылы жауап алынатын адамның жеке басын жеке өзі куәландырады.
3. Төрағалық етуші:
1) бейне, дыбыс жазуды жүргізуге және жауап алуды түсіріп алудың өзге де әдістерін жүргізуге тыйым салуға;
2) адвокатты қоспағанда, сот отырысы залынан сотталушыны, қорғау тарапының өкілдерін шығарып жіберуге құқылы.
4. Сот процесіне қатысушылардың бiреуi болмағанда немесе олардың көзбен көрiп отыруынан тыс жауап алынған куәнiң көрсетуiн сотта төрағалық етушi ол куә туралы мәлiметтi көрсетпестен, оған барлық қатысушылар қатысып отырғанда хабарлайды.
5. Қажет болған жағдайларда сот процеске қатысушылардың және заңда көзделген өзге де адамдардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету жөнiнде басқа да шаралар қолданады.
6. Сот талқылауына қатысушылардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету туралы соттың қаулысын орындау қылмыстық қудалау органдарына, жазаны орындаушы мекемелер мен органдарға, сондай-ақ сот приставына жүктеледi.

13-тарау. Өтінішхаттар. Қылмыстық іс бойынша іс жүргізуді
жүзеге асыратын мемлекеттік органдар мен лауазымды
адамдардың іс-әрекеттері мен шешімдеріне шағымдану

99-бап. Қылмыстық процеске қатысушылардың өтiнiшхаттарын
қараудың мiндеттiлiгi
1. Қылмыстық процеске қатысушылар сотқа дейін тергеу жүргізуді жүзеге асыратын адамға, прокурорға, сотқа қылмыстық процесс барысында маңызы бар мән-жайларды анықтау; өтiнiшхат берген адамның немесе оларды ұсынған адамның құқықтары мен заңды мүдделерiн қамтамасыз ету үшiн iс жүргiзу әрекеттерiн жүргiзу немесе iс жүргiзу шешiмдерiн қабылдау туралы өтiнiшхатпен жүгіне алады.
2. Өтiнiшхат процестiң кез келген сатысында мәлiмделуi мүмкiн. Өтiнiшхат берген адам қандай мән-жайды анықтау үшiн iс-әрекет жүргiзудi немесе шешiм қабылдауды сұрайтындығын көрсетуге тиiс. Жазбаша өтiнiшхат iске тiгiледi, ауызша өтiнiшхат тергеу iс-әрекетiнiң немесе сот отырысының хаттамасына кiргiзiледi.
3. Өтiнiшхаттың қабылданбағандығы оны қылмыстық сот iсiн жүргiзудiң келесi кезеңдерiнде қайталап беруге немесе қылмыстық процестi жүргiзушi басқа органға беруге кедергi келтiрмейдi.
4. Өтiнiшхат ол мәлiмделгеннен кейiн тікелей қарауға және шешуге жатады. Өтiнiшхат бойынша шешiмдi дереу қабылдау мүмкiн болмаған жағдайларда ол мәлiмделген күннен бастап үш тәулiктен кешiктiрiлмей шешiлуге тиiс.
5. Егер ол iстiң мән-жайларын жан-жақты, толық және объективтi зерттеуге, процеске қатысушылардың немесе басқа да адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерiн қамтамасыз етуге жәрдемдесетiн болса, өтiнiшхат қанағаттандырылуы тиiс. Өзге жағдайларда өтiнiшхатты қанағаттандырудан бас тартылуы мүмкiн.
6. Қылмыстық процестi жүргiзушi орган өтiнiшхатты қанағаттандыру туралы не оны қанағаттандырудан толық немесе iшiнара бас тарту туралы дәлелдi қаулы шығарып, ол өтiнiшхат жасаған адамға жеткiзiледi. Өтiнiшхат жөнiндегi шешiмге осы Кодексте белгiленген шағым берудiң және оны қараудың жалпы қағидалары бойынша шағым жасалуы мүмкiн.

100-бап. Органдар мен лауазымды адамдардың шешiмдерi мен іс
әрекеттерiне шағымдану
1. Егер жүргiзiлген iс жүргiзу әрекетi олардың мүдделерiн қозғайтын болса, процеске қатысушылар, сондай-ақ азаматтар мен ұйымдар осы Кодексте белгiленген тәртiпте сотқа дейін тергеуді жүзеге асыратын адамның, прокурордың, соттың немесе судьяның шешiмдерi мен iс-әрекеттерiне шағымдануы мүмкiн.
2. Шағымдар қылмыстық iс бойынша заңмен уәкiлдiк берiлген, шағымдарды қарауға және олар бойынша шешiм қабылдауға сол мемлекеттiк органға немесе сол лауазымды адамға берiледi.
3. Шағымдар ауызша және жазбаша болуы мүмкiн. Ауызша шағымдар оны жасаушы мен шағымды қабылдап алушы лауазымды адам қол қоятын хаттамаға кiргiзiледi. Тиiстi лауазымды адамдардың қабылдауында азаматтар ауызша айтқан шағымдар жазбаша түрде ұсынылған шағымдармен ортақ негiзде шешiледi. Шағымға қосымша материалдар қоса тiркелуi мүмкiн.
4. Қылмыстық iс бойынша iс жүргiзiлетiн тiлдi бiлмейтiн адамға шағымды ана тiлiнде немесе өзi бiлетiн тiлде беру құқығы қамтамасыз етiледi.
5. Шағым берген адам оны қайтарып алуға құқылы. Күдікті айыпталушы қорғаушының шағымын қайтарып алуға құқылы; азаматтық қуынушы, жәбiрленушi (жеке айыптаушы), азаматтық жауапкер, заңды өкiлден өзгесі, өзiнiң өкiлiнiң шағымын қайтарып алуға құқылы. Күдіктінің немесе айыпталушының мүдделерiн көздеп берiлген шағым тек олардың келiсiмiмен ғана қайтарылып алынуы мүмкiн. Шағымды қайтарып алу, осы Кодексте тiкелей көзделген жағдайларды қоспағанда, осы Кодекстiң 102-бабында көрсетiлген мерзiмдер аяқталғанға дейiн оны қайтадан беруге кедергi келтiрмейдi.

101-бап. Ұсталған немесе күзетпен ұсталған адамдардың шағым
жолдау тәртiбi
1. Алдын ала қамауға алу орындарының әкiмшiлiгi қылмыстық процестi жүргiзушi органға қылмыс жасады деген күдік бойынша ұсталған немесе бұлтартпау шарасы ретiнде күзетпен ұсталған адамдардың оған жолданған шағымдарын дереу беруге мiндеттi.
2. Ұсталған немесе күзетпен ұсталған адамдардың тергеушiнiң, анықтаушының, анықтау органы бастығының iс-әрекетiне немесе шешiмдерiне шағымдарын қамауда ұстау орындарының әкiмшiлiгi дереу прокурорға, ал прокурордың iс-әрекетi мен шешiмдеріне шағымдарды – жоғары тұрған прокурорға беруге мiндеттi. Өзге шағымдарды қамауда ұстау орындарының әкiмшiлiгi ол келiп түскен кезден бастап бiр тәулiктен кешiктiрмей iсті жүргiзуші адамға немесе органға бередi.

102-бап. Шағымдарды берудiң мерзiмдерi
Анықтаушының, анықтау органының, тергеушiнiң, прокурордың, судьяның немесе соттың iс-әрекеттерi мен шешiмдерiне шағымдарды бүкіл сотқа дейінгі тергеу және сот талқылауы барысында беруге болады. Қылмыстық істі сотқа дейінгі кезеңде қысқарту туралы шешімге шағымдар қылмыстық қудалау органының тиісті қаулысы шығарылған не оны прокурор бекіткен кезден бастап бір жыл ішінде берілуі мүмкін. Бiрiншi, апелляциялық немесе кассациялық сатыдағы соттар шығарған сот актілеріне шағымдар осы Кодексте белгiленген мерзiмдерде берiледi.

103-бап. Шағым берiлуiне байланысты шешiмнiң орындалуын тоқтата
тұру
Осы Кодексте көзделген жағдайларда шағым беру шағым жасалған шешiмнiң орындалуын тоқтата тұрады. Өзге жағдайларда шағым түсiру, егер шағымды қараушы адам қажет деп тапса, шағым жасалған шешiмнiң орындалуын тоқтата тұруға әкеп соғуы мүмкiн.

104-бап. Шағымдарды қараудың жалпы тәртiбi
1. Шағымдарды қарауды iс-әрекетiне шағым жасалған анықтаушыға, тергеушiге, прокурорға немесе судьяға, сондай-ақ шағым жасалған шешiмдi бекiткен лауазымды адамға тапсыруға тыйым салынады.
2. Шағымды қарағанда прокурор немесе судья онда жазылған дәлелдердi тексеруге, қажет болған жағдайда қосымша материалдарды талап етуге, тиiстi лауазымды адамдардан, ұйымдардан және азаматтардан шағым жасалған iс-әрекеттер мен шешiмдерге қатысты түсiнiктеме алуға мiндеттi.
3. Шағымды қараушы прокурор немесе судья өз өкiлеттiгi шегiнде қылмыстық процеске қатысушылардың, сондай-ақ өзге де азаматтардың немесе ұйымдардың бұзылған құқықтары мен заңды мүдделерiн қалпына келтiруге дереу шара қолдануға мiндеттi.
4. Егер шағым жасалған заңсыз iс-әрекеттермен немесе шешiмдермен азаматқа моральдық, дене немесе мүлiктiк зиян келтiрiлсе, оған осы Кодекстiң 4-тарауында көзделген зиянның өтелуіне немесе жойылуына құқығы және сол құқықты жүзеге асырудың тәртiбi түсiндiрiлуге тиiс.

105-бап. Сотқа дейін тергеуді жүзеге асыратын адамдардың,
прокурордың iс-әрекетi мен шешiмiне шағымдарды қарау
тәртiбi
1. Сотқа дейін тергеуді жүзеге асыратын адамдардың iс-әрекетi мен шешiмiне шағымдар прокурорға берiледi. Прокурордың iс-әрекетi мен шешiмiне шағымдар жоғары тұрған прокурорға берiледi. Өзiнiң жеке iс-әрекетi мен шешiмiне шағым түскен лауазымды адам шағымды өзiнiң түсiнiктемесiмен бiрге дереу тиiстi прокурорға жіберуге мiндеттi. Егер лауазымды адам шағымды негiздi деп есептесе, онда ол шағым жасалған iс-әрекетiн тоқтатады немесе шағым жасалған шешiмнің күшін жояды, ол туралы прокурорға хабарлайды.
2. Прокурор шағымды алған кезден бастап оны жеті тәулiктiң iшiнде қарауға мiндеттi. Ұстау, тiнту, алу, мүлікке тыйым салу, күдікті деп тану, күдіктінің әрекеттерін саралау, лауазымынан шеттету кезiнде заңды бұзу, сондай-ақ қинау, зорлық-зомбылық жасау, қорқыту, не қорғану құқығын бұзу туралы шағымдар оларды алған кезден бастап үш тәулiктiң iшiнде қарауға жатады. Шағымды тексеру үшiн қосымша материалдар талап ету не өзге де шаралар қолдану қажет болатын ерекше жағдайларда, шағымды он бес тәулiкке дейiнгi мерзiмде, шағым берген адамға ол туралы хабарлай отырып, қарауға жол берiледi.
3. Шағымды қарау нәтижесiнде шағым жасалған шешiмнің күшін жойып немесе шешімді өзгертіп, шағымды толық немесе iшiнара қанағаттандыру туралы не шағымды қанағаттандырудан бас тарту туралы шешiм қабылдануы мүмкiн. Бұл ретте, егер бұрын шығарылған шешiм шағым берген адамның немесе мүддесіне орай шағым берiлген адамның жағдайын нашарлатуға әкеп соғатын болса, оны өзгертуге болмайды.
4. Шағым берген адам шағым бойынша қабылданған шешiм және одан әрi шағымданудың тәртiбi туралы хабардар етілуге тиіс. Шағымды қанағаттандырудан бас тарту дәлелденуге тиiс.

106-бап. Прокурордың, қылмыстық қудалау органдарының
іс-әрекеттері (әрекетсіздігі) мен шешімдеріне жасалған
шағымдарды сотта қарау тәртібі
1. Жеке басының құқықтары мен бостандықтарын прокурордың, тергеу және анықтау органдарының іс-әрекеті (әрекетсіздігі) және шешімі тікелей қозғайтын адам, қылмыстық құқық бұзушылық туралы өтінішті қабылдаудан бас тартуға сондай-ақ сотқа дейінгі тергеудің басталуында, тергеу мерзімдерін үзу, қылмыстық істі тоқтату, сот-медициналық сараптама жүргізу үшін медициналық ұйымға мәжбүрлеп орналастыру, тінтуді және (немесе) алуды жүргізу, өзге де іс-әрекеттерді (әрекетсіздіктерді) жасау және шешімдерді қабылдау кезінде, егер мұндай іс-әрекеттердің (әрекетсіздіктердің) және шешімдердің заңдылығын тексеруді сот талқылауы кезеңіне дейін кейінге қалдыру салдарынан адамның және азаматтың нұқсан келтірілген құқықтары мен бостандықтарын қалпына келтіру қиындайтын болса немесе оларды қалпына келтіру мүмкін болмайтын болса, заңның бұзылуы туралы шағыммен сотқа жүгіне алады. Шағымды осы баптың тәртібімен қарау кезінде осы Кодекске сәйкес қылмыстық істі мәні бойынша шешкен кезде сот қарауының нысанасы болып табылуы мүмкін мәселелерді алдын ала шешпеуге тиіс.
2. Сот шағымды қараған кезде істегі бар дәлелдемелерге баға бермей, арызданушы шағымында көрсеткен барлық мән-жайларды анықтаушының, тергеушінің, прокурордың тексерген-тексермегендігін анықтауға тиіс. Бұл ретте сот кінәнің дәлелденгені немесе дәлелденбегені, жиналған дәлелдемелердің жол беруге болатындығы немесе жол беруге болмайтындығы туралы қорытынды жасамай, іс бойынша шешім қабылдау үшін материалдық-құқықтық және іс жүргізетінлік негіздердің бар екендігін не жоқ екендігін тексеруге тиіс.
3. Сот тексеруінің шектері осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген іс-әрекеттерді (әрекетсіздіктерді) жасау және шешімдерді қабылдау кезінде заң нормаларының сақталуын анықтаумен шектелген.
4. Шағым түсірілуі шағым жасалып отырған іс-әрекеттің жүргізілуін және шағым жасалып отырған шешімнің орындалуын тоқтата тұрмайды.
5. Шағым қылмыстық процесті жүргізетін орган тұрған жердегі аудандық сотқа, адамның келіспеген шешіммен танысқан күнінен бастап он бес тәулік ішінде не прокурордың өз атына берілген шағымды қанағаттандырудан бас тартатыны туралы хабарламасы алынғаннан кейін дәл сол мерзімде немесе, егер прокурорға берілген шағымға жауап алынбаған болса, шағым берілгеннен кейін он бес тәулік өткен күннен бастап берілуі мүмкін.
6. Шағымды тергеу судьясы ол келіп түскен кезден бастап он тәулік ішінде жабық отырыста жеке-дара қарайды. Сот отырысының уақыты мен орны туралы прокурор, арыз беруші және шағым жасалатын әрекет (әрекетсіздік) және шешім тікелей мүдделерін қозғайтын өзге де адамдар хабардар етіледі. Тиісінше хабардар етілген адамдардың сот отырысына келмеуі шағымды қарауға кедергі болмайды. Іс-әрекетіне (әрекетсіздігіне) және шешіміне шағым жасалған лауазымды адамдар соттың сауал салуы бойынша мұндай іс-әрекеттерді (әрекетсіздікті) жасауға және шешімдерге негіз болған материалдарды сотқа үш тәулік ішінде табыс етуге міндетті.
7. Сот отырысы басталғанда тергеу судьясы қандай шағымның қаралуға жататынын хабарлайды, осыдан кейін, егер арыз беруші сот отырысына қатысып отырған болса, шағымды негіздейді, содан кейін басқа да келген адамдар тыңдалады, олар сотқа дәлелдемелер ұсынуға құқылы.
8. Шағымды қарау нәтижелері бойынша тергеу судьясы:
1) заңсыз деп танылған іс жүргізу шешімінің күшін жою туралы;
2) тиісті лауазымды адамның іс-әрекетін (әрекетсіздігін) заңсыз немесе негізсіз деп тану туралы және оның жол берілген бұзушылықты жоюға міндетті екені туралы;
3) прокурорға азаматтың немесе ұйымның құқықтары мен заңды мүдделерінің жол берілген бұзылуын жою міндетін жүктеу туралы;
4) шағымды қанағаттандырусыз қалдыру туралы қаулылардың бірін шығарады.

107-бап. Тергеу судьясының қаулыларына шағымдану, наразылық
білдіру
1. Сотқа дейін тергеу барысында күдікті, оның қорғаушысы, заңды өкілі, жәбірленуші, оның заңды өкілі, өкілі тергеу судьясының мынадай қаулысына:
1) күдіктіні күзетпен, экстрадициялық күзетпен ұстау, үй қамағына алуға, кепіл немесе күзетпен, үй қамағына алуға мерзімін ұзарту түріндегі бұлтартпау шарасына санкция беру туралы;
2) күдіктіні күзетпен, экстрадициялық күзетпен ұстау,үй қамағына алуға санкция беруден бас тарту немесе күзетпен, экстрадициялық күзетпен ұстау, үй қамағына алуға мерзімін ұзартудан бас тарту туралы;
3) санкция берілген бұлтартпау шарасының күшін жою немесе күшін жоюдан бас тарту туралы;
4) мүлікке тыйым салу не одан бас тарту туралы;
5) эксгумациялау не одан бас тарту туралы;
6) халықаралық іздестіру жариялау не одан бас тарту туралы;
7) сот-медициналық және/немесе сот-психиатриялық сараптама жүргізу үшін адамды медициналық ұйымға мәжбүрлеп орналастыру не сот-медициналық сараптама және/немесе сот-психиатриялық сараптама жүргізу үшін адамды медициналық ұйымға орналастырудан бас тарту туралы;
8) кепіл затты мемлекет кірісіне өндіріп алу немесе одан бас тарту туралы;
9) прокурордың, қылмыстық қудалау органының іс-әрекетіне (әрекетсіздігіне) және шешімдеріне шағымдарды қарау жөніндегі қаулыларына шағымдануға, ал прокурор наразылық білдіруге құқылы.
2. Тергеу судьясының қаулысына сол тергеу судьясы қаулы шығарған сот арқылы облыстық немесе оған теңестірілген сотқа апелляциялық тәртіппен шағым жасалуы, наразылық білдірілуі мүмкін. Шағымды, наразылықты қарау нәтижелері бойынша қабылданған шешім түпкілікті болып табылады.
Дәлелді себептермен өткізіліп жіберген мерзім мүдделі тұлғаның өтініші бойынша осы Кодекстың 50-бабына сәйкес қалпына келтірілуі мүмкін.
3. Шағым беру немесе наразылық келтіру осы баптың бірінші бөлігінің 1), 2), 7) тармақтарында көзделген мәселелер бойынша қаулыда көрсетілген шешімдердің орындалуын тоқтата тұрмайды.
4. Тергеу судьясының осы баптың қағидаларына сәйкес шығарылған қаулысына ол жария етілген кезден бастап үш тәулік ішінде осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген адамдар шағымдануы, сондай-ақ прокурор осы қаулыны шығарған судьяның соты арқылы облыстық және оған теңестірілген сотқа наразылық беруі мүмкін. Шағымдану мерзімі өткеннен кейін шағым, наразылық материалдары облыстық немесе оған теңестірілген сотқа жіберіліп, бұл туралы арыз берушіге, іс-әрекеті мен шешіміне шағым жасалған адамға және прокурорға хабар беріледі.
5. Облыстық немесе оған теңестірілген соттың судьясы осы баптың екінші және үшінші бөліктерінде көзделген қағидалар мен мерзімдерді сақтай отырып, шағым, наразылық сотқа келіп түскен кезден бастап үш тәуліктен кешіктірмей тергеу судьясы қаулысының заңдылығын және негізділігін тексеруді жүзеге асырады.
Шағымды, наразылықты қарау нәтижелері бойынша шығарылған облыстық немесе оған теңестірілген сот судьясының қаулысы жария етілген кезден бастап күшіне енеді.
6. Сот отырысына прокурор және күдіктінің қорғаушысы қатысады. Отырысқа күдікті, күдіктінің заңды өкілі, жәбірленуші, оның заңды өкілі және өкілі және шағым жасалған шешімде құқықтары мен мүдделері қозғалатын басқа да адамдар қатыса алады, шағымның, наразылықтың қаралатын уақыты туралы уақтылы хабарланған кезде олардың келмей қалуы соттың шағымды, наразылықты қарауына кедергі болмайды.
7. Сот тараптардың дәлелдерін тыңдап, ұсынылған материалдарды қара:
1) аудандық немесе оған теңестірілген соттың тергеу судьясының қаулысын өзгеріссіз қалдыру туралы;
2) тергеу судьясының қаулысын өзгерту туралы;
3) тергеу судьясының қаулысының күшін жою және жаңа қаулы шығару туралы дәлелді қаулылардың бірін шығарады.
8. Сот қаулысының көшірмесі сотқа дейінгі тергеу органына, сондай-ақ прокурорға, күдіктіге, қорғаушыға және адамды күзетпен ұстау орыны әкімшілігінің өкіліне жіберіледі және дереу орындалуға жатады.
9. Шет мемлекеттің аумағында қылмыс жасады деп айыпталған немесе сотталған адамды беру туралы шешімге шағым жасау және оның заңдылығы мен негізділігін соттың тексеруі осы Кодекстің 594-бабында көзделген тәртіппен жүзеге асырылады.

108-бап. Соттың үкіміне, қаулыларына шағым, наразылық
Бірінші сатыдағы соттардың үкіміне, қаулысына шағымдар, наразылықтар осы Кодекстің 48-тарауының қағидаларына сәйкес беріледі. Заңды күшіне енген сот шешімдерін қайта қарау туралы шағымдар, наразылықтар, өтініштер осы Кодекстің 50 және 52-тарауларының қағидаларына сәйкес беріледі.

14-тарау. Қылмыстық процеске қатысатын адамдар туралы қорытынды
ережелер

109-бап. Процеске қатысушы деп тануды талап ету құқығы
1. Қылмыстық процестiң қатысушысы болып табылмайтын адамдар осы Кодексте көзделген негiздер болған кезде, оларды жәбiрленушiлер, жеке айыптаушылар, олардың заңды өкiлдерi және өкiлдерi деп тануды талап етуге құқығы бар. Аталған адамдардың арыздарын (өтiнiштерiн) қылмыстық процестi жүргiзушi орган оларды алған кезден бастап үш тәулiктен кешiктiрмей қарауға тиiс. Қабылданған шешiм туралы арыз беруші дереу хабардар етіледі,оған тиiстi қаулының көшiрмесi жiберiледі.
2. Арыз беруші өз өтiнiшiн қанағаттандырудан бас тартылуына немесе оны шешудiң кейiнге қалдырылуына тиiстi қаулының көшiрмесiн алғаннан кейiн бес тәулiктiң iшiнде прокурорға, сотқа шағымдануға құқылы. Егер қаулының көшiрмесi шағым берiлген кезден бастап он тәулiктiң iшiнде алынбаса, арыз берушi оны процеске қатысушы деп тану туралы өтiнiшпен прокурорға, сотқа жүгiнуге құқылы.
Егер қайтыс болған немесе қылмыстық құқық бұзушылық нәтижесiнде өзiнiң еркiн саналы түрде бiлдiру қабiлетiн жоғалтқан адамның құқықтық мирасқоры болғысы келетін жақын туысы, жұбайы (зайыбы) өзiн жәбiрленушi деп тануды талап ете алады. Аталған өтiнiштi қылмыстық процестi жүргiзушi орган осы баптың бiрiншi бөлiгiнде көзделген тәртiппен қарайды.

110-бап. Сотқа дейінгі тергеуге қатысатын адамдарға құқықтары
мен мiндеттерiн түсiндiру және оларды жүзеге асыру
мүмкiндiгiн қамтамасыз ету мiндетi
1. Қылмыстық процеске қатысушы әрбiр адамның өз құқықтары мен мiндеттерiн, өзі таңдаған позицияның құқықтық салдарын бiлуге, сондай-ақ оның қатысуымен өтiп жатқан iс жүргiзу әрекеттерiнiң мәнін және оған танысу үшiн ұсынылған қылмыстық iс материалдарының мазмұны бойынша түсінік алуға құқығы бар.
2. Қылмыстық процестi жүргiзушi орган процеске қатысушы әрбiр адамға оған тиесiлi құқықтар мен оған жүктелген мiндеттердi түсiндiруге, осы Кодексте көзделген тәртiппен оларды жүзеге асыру мүмкiндiгiн қамтамасыз етуге тиiс. Қылмыстық процестi жүргiзушi орган адамның өтiнiшi бойынша оның құқықтары мен мiндеттерiн қайталап түсiндiруге мiндеттi.
3. Қылмыстық процестi жүргiзушi орган процеске қатысушыларға бас тартылу мәлiмделуi мүмкiн адамдардың тегiн және олар туралы басқа да қажеттi деректердi хабарлауға мiндеттi.
4. Қылмыстық процеске қатысушы жағдайына ие болған адамға оның қатысуымен iс жүргiзу әрекетi басталғанға дейiн және ол процеске қатысушы ретiнде қандай да бір позициясын бiлдiргенге дейiн оның құқықтары мен мiндеттерi мiндеттi түрде түсiндiрiледi. Сот отырысына келген процеске қатысушыға қылмыстық iс бойынша сотқа дейiнгi тергеу барысында оған тиесiлi құқықтары мен оған жүктелген мiндеттердiң түсiндiрiлген-түсiндiрiлмегенiне қарамастан оларға түсiндiруге мiндеттi.
5. Қылмыстық процестi жүргiзушi орган куәгердiң, аудармашының, маманның, сарапшының қатысуымен болатын әрбір iс жүргiзу әрекетi басталар алдында олардың мiндеттерi мен құқықтарын түсiндiруге мiндеттi. Куәнiң құқықтары мен мiндеттерiн қылмыстық тергеу органы одан бiрiншi рет жауап алар алдында түсіндіруге және сот отырысында қайталап түсiндiруге тиіс.

3-бөлім. Дәлелдемелер және дәлелдеу 15-тарау. Дәлелдемелер

111-бап. Дәлелдемелер ұғымы
1. Осы Кодексте айқындалған тәртiппен анықтау органы, анықтаушы, тергеушi, прокурор, сот Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексiнде көзделген әрекеттердiң бар-жоғын, күдіктінің, айыпталушының бұл әрекеттi жасаған-жасамағанын, оның кiнәлiлiгiн не кiнәлi еместiгiн, сондай-ақ iстi дұрыс шешу үшiн маңызы бар өзге де мән-жайларды анықтайтын,заңды түрде алынған iс жүзiндегi деректер қылмыстық iс бойынша дәлелдемелер болып табылады.
2. Қылмыстық iстi дұрыс шешу үшiн маңызы бар iс жүзiндегi деректер: күдіктінің, айыпталушының, жәбiрленушiнiң, куәнiң, сарапшының, маманның айғақтарымен; сарапшының, маманның қорытындыларымен; заттай дәлелдемелер мен іс жүргiзу әрекеттерiнiң хаттамаларымен және өзге де құжаттармен белгіленеді.

112-бап. Дәлелдемелер ретiнде рұқсат етілмейтін нақты деректер
1. Iс жүзiндегi деректер, егер олар осы Кодекстiң талаптары бұзыла отырып алынса, олар процеске қатысушылардың заңмен кепiлдiк берiлген құқықтарынан айыру немесе оларға қысым жасау жолымен немесе қылмыстық процестiң өзге де ережелерiн бұзу арқылы, сотқа дейінгі тергеу немесе сотта қарау кезiнде алынған iс жүзiндегi деректердiң дәйектілігіне ықпал етсе немесе ықпал етуі мүмкiн болса,оның iшiнде:
1) азаптау, зорлық-зомбылық, қорқыту, алдау, сол сияқты бiрге өзге де заңсыз iс-әрекеттер мен қатыгездікпен қарау арқылы;
2) қылмыстық процеске қатысушы адамдарға түсiндiрмеу, толық немесе дұрыс түсiндiрмеу салдарынан туындаған құқықтары мен міндеттеріне қатысты олардың жаңылысын пайдалану арқылы;
3) осы қылмыстық iс бойынша iс жүргiзудi жүзеге асыруға құқығы жоқ адамның iс жүргiзу әрекетiн жүргiзуiне байланысты;
4) бас тартылуға жататын адамның iс жүргiзу әрекетiне қатысуына байланысты;
5) iс жүргiзу әрекетiн жүргiзу тәртiбiн айтарлықтай бұзу арқылы;
6) белгiсiз көзден не сот отырысында анықтала алмайтын көзден;
7) дәлелдеу барысында осы заманғы ғылыми бiлiмге қайшы келетiн әдiстердi қолдану арқылы алынған дәлелдемелер ретiнде пайдалануға жол берiлмейдi деп танылуға тиiс.
2. қылмыстық процесте іс жүзiндегi деректердi дәлелдер ретiнде пайдалануға жол бермеуді, сондай-ақ оларды шектеп пайдалану мүмкiндiгiн анықтау органы, анықтаушы, тергеуші, прокурор немесе сот өз бастамасы бойынша немесе тараптардың өтiнiшi бойынша белгiлейдi. Анықтау органы, анықтаушы, тергеуші, прокурор немесе судья дәлелдемелерге жол бермеу туралы мәселені шеше отырып, әрбір жағдайда ол берілген бұзушылықтың нақты қалай көрініс тапқанын анықтауға және дәлелді шешім қабылдауға міндетті.
3. Егер күдіктінің, жәбiрленушiнiң және куәнiң айғақтарын, сарапшының, маманның қорытындысын, заттай дәлелдемелерді, тергеу және сот iс-әрекетiнiң хаттамаларын және өзге де құжаттарды, егер олар қылмыстық iс материалдарының тізіміне енгізілмесе, айыптау негiзiне жатқызуға болмайды. Куә ретiнде алдын ала жауап алу барысында күдіктінің берген айғақтарын дәлелдемелер ретiнде тануға және жұбайына (зайыбына) және жақын туыстарына қарсы қолдануға, сондай-ақ қорғалу құқығына ие куә ретінде жауап алуды қоспағанда, күдіктіні айыптау негiзiне жатқызуға болмайды.
4. Қылмыстық іс жүргізу заңын бұзу арқылы алынған дәлелдемелердің заңдық күшi жоқ деп танылады және айыптау негiзiне жатқызыла алмайды, сондай-ақ осы Кодекстiң 113-бабында көрсетілген кез келген мән-жайларды дәлелдеу кезiнде пайдаланыла алмайды.
5. Осы баптың бiрiншi бөлiгiнде көрсетілген бұзушылықтар арқылы алынған дәлелдемелер тиiстi бұзушылықтар және қылмыстық істі тергеу барысында оларға жол берген адамдардың кінәлілігі фактісінің дәлелдемесі ретінде пайдаланылуы мүмкiн.

113-бап. Қылмыстық iс бойынша дәлелдеуге жататын мән-жайлар
1. Қылмыстық iс бойынша:
1) оқиға және қылмыстық заңда көзделген қылмыстық құқық бұзушылық құрамының белгiлерi (оның жасалған уақыты, орны, тәсілі және басқа да мән-жайлары);
2) қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекеттi кiмнiң жасағаны;
3) адамның қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекеттi жасағаны үшін кiнәлiлiгi, оның кiнәсiнiң нысаны, жасалған әрекеттiң себептері, заңдық және iс жүзiндегi қателiктері;
4) күдікті, айыпталушы жауаптылығының дәрежесi мен сипатына әсер ететiн мән-жайлар;
5) күдіктінің, айыпталушының жеке басын сипаттайтын мән-жайлар;
6) жасалған қылмыстық құқық бұзушылықтың зардаптары;
7) қылмыстық құқық бұзушылықтан келтiрілген зиянның сипаты мен мөлшерi;
8) әрекеттiң қылмыстылығын жоққа шығаратын мән-жайлар;
9) қылмыстық жауаптылық пен жазадан босатуға әкеп соғатын мән-жайлар дәлелденуге жатады.
2. Кәмелетке толмағандардың жасаған қылмыстық құқық бұзушылықтары туралы iстер бойынша дәлелдеуге жататын қосымша мән-жайлар осы Кодекстiң 533-бабында, ал есі дұрыс емес адамдардың қоғамдық қауіпті әрекеттері туралы істер бойынша осы Кодекстің 512-бабында көрсетілген.
3. Басқа да мән-жайлармен қатар Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 49-бабына сәйкес тәркіленуге тиіс мүліктің заңсыз, оның ішінде қылмыстық құқық бұзушылық жасау нәтижесінде алынғанын немесе осы мүліктен түскен кіріс болып табылатынын не құқық бұзушылық үшін қару ретінде не экстремистік немесе террористік қызметті не қылмыстық топты қаржыландыру немесе өзгедей қамтамасыз ету үшін пайдаланылғанын немесе арналғанын растайтын мән-жайлар дәлелденуге жатады.
4. Қылмыстық құқық бұзушылық жасауға септігі тиген мән-жайлар да қылмыстық іс бойынша анықталуға жатады.

114-бап. Дәлелдемелерсiз анықталатын мән-жайлар
Мына мән-жайлар, егер тиiстi құқықтық рәсiмдер шеңберiнде:
1) жалпыға белгiлi фактiлер;
2) осы заманғы ғылымда, техникада, өнерде, кәсiпте жалпы жұрт қабылданған зерттеу әдiстерiнiң дұрыстығы;
3) заңды күшiне енген сот актісімен белгiленген мән-жайлар;
4) адамның заңды бiлуi;
5) адамның өз қызметтiк және кәсiби мiндеттерiн бiлуi;
6) арнаулы даярлығы немесе бiлiмі бар екендiгiн растайтын құжатты ұсынбаған және арнаулы даярлық немесе білім алған оқу орнын немесе басқа да мекеменi көрсетпеген адамда арнаулы даярлықтың немесе бiлiмнiң болмауы керiсiнше дәлелденбесе, дәлелдемелерсiз анықталған мән-жайлар болып есептеледі.

115-бап. Күдіктiнiң, жәбiрленушiнiң, куәнiң айғақтары
1. Күдіктiнiң, жәбiрленушiнiң, куәнiң айғақтары – бұл осы Кодекстiң 26-тарауында белгiленген тәртiппен олардың сотқа дейінгі тергеу барысында жауап алуда жазбаша немесе ауызша нысанда хабарлаған мәлiметтері.
2. Күдіктi өзiне қарсы күдік жөнiнде, сондай-ақ iс бойынша маңызы бар өзiне белгiлi өзге де мән-жайлар мен дәлелдемелер туралы айғақтар беруге құқылы.
3. Күдіктінің қылмыстық құқық бұзушылықты жасағанына орай өз кінәсін мойындауы оның кінәсі іс бойынша бар дәлелдемелердің жиынтығымен расталған кезде ғана айыптау негізіне жатқызылуы мүмкін.
4. Жәбiрленушiден iс бойынша дәлелдеуге жататын кез келген мән-жайлар туралы, сондай-ақ оның күдіктімен, басқа да жәбiрленушiлермен, куәлармен өзара қарым-қатынасы туралы жауап алынуы мүмкiн. Егер ол өзi хабардар болған жәйттің көзiн көрсете алмаса, жәбiрленушi хабарлаған мәлiмет дәлелдеме бола алмайды.
5. Куәдан кез келген iске қатысты мән-жайлар туралы, оның iшiнде күдіктінің, жәбiрленушiнiң жеке басы туралы, өзiнiң олармен және басқа да куәлармен қарым-қатынасы туралы жауап алынуы мүмкiн. Егер өзi хабардар болған жәйттің көзiн көрсете алмаса, куә хабарлаған мәлiмет дәлелдеме бола алмайды. Куә ретiнде жауап алуға жатпайтын адамдардың хабарлауы дәлел болып табылмайды.
6. Күдіктінің жеке басына сипаттама беретiн деректер туралы айғақтар айыптау негiзiне жатқызыла алмайды және жаза тағайындауға немесе жазадан босатуға байланысты мәселелердi шешу үшiн дәлелдемелер ретiнде ғана пайдаланылады.
7. Осы Кодексте белгiленген тәртiппен жауап алу кезiнде қылмыстық iс үшiн маңызы бар мән-жайларды дұрыс қабылдау немесе қайталап айту қабілетіне қабiлетсiз деп танылған адамның айғақтары дәлелдемелер болып табылмайды.
8. Құқық қорғау немесе арнаулы мемлекеттік органдарға құпия негізде жәрдемдесетін адамның тікелей қабылдаған іс жүзіндегі деректері оның келісімі бойынша куә, жәбірленуші, күдікті (айыпталушы) ретінде жауап алғаннан кейін дәлелдемелер ретінде пайдаланылуы мүмкін.
Қылмыстық топқа енгізілген адамдардың тікелей қабылдаған іс жүзіндегі деректері осы адамдардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органның лауазымды адамынан куә ретінде жауап алғаннан кейін дәлелдемелер ретінде пайдаланылуы мүмкін.

116-бап. Сарапшының қорытындысы және айғақтары
1. Сарапшының қорытындысы – осы Кодекстің талаптарына сәйкес ресімделген, сот-сараптамалық зерттеудің барысы мен нәтижелерін көрсететін құжат.
2. Сарапшының ауызша түсiнiктемесi ол бұрын берген қорытындыны түсiндiру бөлiгiнде ғана дәлелдемелер болып табылады.
3. Сарапшының қорытындысы қылмыстық процестi жүргiзушi орган үшiн мiндеттi болып табылмайды, алайда оның қорытындымен келiспеуi дәлелдi болуға тиiс.
4. Сарапшының айғақтары – қорытындыны алғаннан кейін оның берген қорытындысын түсіндіру немесе нақтылау мақсатында жүргізілген жауап алуда оның хабарлаған мәліметтері.

117-бап. Маманның қорытындысы және айғақтары
1. Маманның қорытындысы – осы баптың үшінші бөлігінің талаптарына сәйкес ресімделген және қылмыстық процесті жүргізетін адамның немесе тараптардың маманның алдына қойған мәселелер бойынша зерттеулердің мазмұны мен қорытындыларын бейнелейтін жазбаша түрде ұсынылған ресми құжат. Зерттеуді тағайындау, қорытынды берудің мүмкін еместігі туралы хабарлама дайындау тәртібі, зерттеуді тағайындау және жүргізу кезіндегі күдіктінің, жәбірленушінің, куәнің, қорғаушының және жәбірленуші өкілінің құқықтары, өздеріне қатысты зерттеу жүргізілетін адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерінің кепілдіктері, процеске қатысушылардың зерттеу жүргізілген кезде процеске келіп отыруы, зерттеу объектілері, күдіктіге, жәбірленушіге маманның қорытындысын ұсыну, зерттеу үшін үлгілер алудың негіздері мен тәртібі осы Кодекстің 34, 35-тарауларының тәртібімен маманның зерттеу жүргізу ерекшеліктерімен жүзеге асырылады.
2. Қажетті зерттеулерді жүргізгеннен кейін маман өз атынан жазбаша қорытынды жасап, оны өзінің қолтаңбасымен куәландырады.
Маманның Қазақстан Республикасының құқық қорғау немесе арнаулы мемлекеттік органының уәкілетті бөлімшесі қызметкерінің жасаған жазбаша қорытындысы аталған бөлімшенің мөрімен расталады.
3. Маманның қорытындысында: оның ресімделген күні, зерттеу жүргізілген мерзім мен орны; маманның қорытындысы,зерттеуді жүргізген маман туралы мәліметтер (тегі, аты, әкесінің аты, білімі, мамандығы, мамандығы бойынша жұмыс өтілі, ғылыми дәрежесі және ғылыми атағы, атқаратын қызметі) қоса берілетін тергеу іс-әрекеті хаттамасының деректемелері; көрінеу жалған қорытынды бергені үшін қылмыстық жауаптылық туралы өзінің ескертілгені туралы маманның қолтаңбасымен куәландырылған белгі; маманның алдына қойылған мәселелер; зерттеу объектілері; қолданылған әдістемелер көрсетіле отырып, зерттеулердің мазмұны мен нәтижелері; жүргізілген зерттеулердің нәтижелерін бағалау, маманның алдына қойылған мәселелер бойынша қорытындылардың негіздемесі мен тұжырымы көрсетілуге тиіс.
4. Маманның қорытындысын безендіретін, осы баптың екінші бөлігінде көзделген тәртіппен куәландырылған материалдар (фотокестелер, схемалар, графикалар, кестелер және басқа да материалдар) қорытындыға қоса беріледі және оның ажырамас бөлігі болып табылады. Сонымен қатар қорытындыға зерттеуден кейін қалған объектілер, оның ішінде үлгілер қоса берілуге тиіс.
5. Маманның ауызша түсіндірулері оның бұрын берілген қорытындысын түсіндіру бөлігінде ғана дәлелдемелер болып табылады.
6. Маманның айғақтары – қорытындыны алғаннан оның берген қорытындысын түсіндіру немесе нақтылау мақсатында кейін жүргізілген жауап алуда оның хабарлаған мәліметтері.
7. Маманның қорытындысы қылмыстық процестi жүргiзушi орган үшiн мiндеттi болып табылмайды, алайда оның қорытындымен келiспеуi дәлелдi болуға тиiс.

118-бап. Заттай дәлелдемелер
1. Егер қылмыстық құқық бұзушылық құралы болды деп ойлауға негiз болса немесе оларда қылмыстық құқық бұзушылықтың iздері сақталып қалса, немесе қылмыстық әрекеттiң объектiлерi болған болса, сондай-ақ қылмыстық құқық бұзушылықты табу, iстiң iс жүзiндегi мән-жайын анықтау, кiнәлiлердi табу, күдіктенуді не айыптауды теріске шығару немесе жауаптылықты жеңiлдету құралы болуы мүмкiн ақша мен өзге де құндылықтар, заттар мен құжаттар заттай дәлелдемелер деп танылады.
2. Осы Кодекстiң 221-бабының төртiншi бөлiгiнде көзделген жағдайларды қоспағанда, заттай дәлелдемелер қылмыстық процестi жүргiзушi органның қаулысымен iске қоса тiгiледi және үкiм немесе iстi қысқарту туралы қаулы заңды күшiне енгенге дейiн сонда болады. Заттай дәлелдемелердi қарап тексеру және сақтау тәртiбi осы Кодекстiң 221-бабымен айқындалады.
3. Қылмыстық істі қысқарту туралы шешім шығарылған немесе үкiм шығарған кезде заттай дәлелдемелер туралы мәселе шешiлуге тиiс. Бұл ретте:
1) қылмыстық құқық бұзушылық құралы сот тәртібімен тәркiленуге жатады немесе тиiстi мекемелерге белгiлi бiр адамдарға беріледi немесе жойылады;
2) ұстануға тыйым салынған немесе ұстануға шектеу қойылған заттар тиiстi мекемелерге берілуге жатады немесе жойылады;
3) құндылығы жоқ және пайдалануға келмейтiн заттар жойылуға жатады, ал мүдделi тұлғалар немесе мекемелер өтініш берген жағдайда оларға берiлуi мүмкiн;
4) қылмыстық жолмен жиналған ақша және өзге де құндылықтар, сондай-ақ заңсыз кәсiпкерлiк пен контрабандалық заттар соттың шешiмi бойынша мемлекеттiң кiрiсiне өндіріп алуға жатады; қалған заттар заңды иелерiне берiледi, ал иелері анықталмаған кезде мемлекеттiң меншiгiне өтеді. Бұл заттардың тиесiлiгi туралы дау туындаған жағдайда ол азаматтық сот iсiн жүргiзу тәртiбiмен шешілуге жатады;
5) заттай дәлелдемелер болып табылатын құжаттар соңғысының сақталуының бүкіл мерзiмi iшiнде іспен бiрге қалады не осы Кодекстiң 120-бабының үшiншi бөлiгiнде көрсетiлген тәртiппен мүдделi ұйымдарға немесе азаматтарға берiледi.
4. Соттың, прокуратура, қылмыстық қудалау және сот сараптамасы органдарының қылмыстық істер бойынша заттай дәлелдемелерді, құжаттарды алып қою, есепке алу, сақтау, беру және жою тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.

119-бап. Iс жүргiзу әрекеттерiнiң хаттамалары
1. Қылмыстық процестi жүргiзушi адам тiкелей қабылдаған мән-жайларды куәландыратын, осы Кодекстiң тиiстi ережелерiне сәйкес жасалған тергеу әрекеттері хаттамаларында қамтылған, сондай-ақ тергеу әрекеті барысында маман жүргізген қарап тексеру, куәландыру, алу, тiнту, ұстау, мүлiкке тыйым салу, хат-хабарларға тыйым салу, тануға ұсыну, үлгілерді алу, мәйiттi эксгумациялау, айғақтарды қылмыс болған жерді тексеру, құжаттарды беру, тергеу экспериментi кезінде, жасырын тергеу әрекеттері нәтижелерін зерттеу, заттай айғақтарды зерттеу кезінде анықталған, сондай-ақ сот отырысының сот әрекеттері мен олардың нәтижелерін бейнелейтін хаттамасында көрсетілген іс жүзіндегі деректер қылмыстық іс бойынша дәлелдемелер болып табылады.
2. Дәлелдемелер ретiнде қылмыстық құқық бұзушылық туралы, табыс етiлген заттар мен құжаттар туралы, айыбын мойындап келуi туралы ауызша арызды қабылдау кезінде жасалған хаттамаларда, адамдарға олардың құқықтары мен оларға жүктелген мiндеттердi түсiндiруде қамтылған iс жүзiндегi деректер пайдаланылуы мүмкiн.

120-бап. Құжаттар
1. Егер құжаттардағы ұйымдар, лауазымды адамдар және азаматтар баяндаған немесе куәландырған мәлiметтердiң қылмыстық iс үшiн маңызы бар болса, олар дәлелдемелер болып танылады.
2. «Жедел-iздестiру қызметi туралы» Қазақстан Республикасы Заңының талаптары сақтала отырып алынған, құқыққа қайшы іс-әрекеттер туралы іс жүзіндегі деректер тіркелген материалдар құжаттар болып табылады және қылмыстық процесте дәлелдемелер ретінде пайдаланылуы мүмкін.
3. Құжаттар жазбаша және өзге де нысанда тіркелген мәлiметтердi қамтуы мүмкiн. Құжаттарға, сонымен бiрге осы Кодекстiң 122-бабында көзделген тәртiппен алынған, талап етiлген немесе табыс етiлген түсiнiктемелер, түгендеулердің, тексерулердің актiлерi, анықтамалар, салықтық тексерулердің актілері, салық қызметі органдарының қорытындылары, сондай-ақ компьютерлiк ақпаратты қамтитын материалдар, фото– және кино түсірілімдер, дыбыс және бейне жазбалар да жатады.
4. Құжаттар iске қоса тігіледі және оны сақтаудың бүкiл мерзiмi ішінде сонда сақталады. Алып қойылған және iске қоса тігілген құжаттар ағымдағы есеп, есептілік үшiн және өзге де құқыққа сыйымды мақсаттарда талап етiлген жағдайда, олар заңды иесiне қайтарылуы немесе егер iс үшiн залалсыз болатын болса, уақытша пайдалануға берілуі не олардың көшiрмелерi берiлуi мүмкiн.
5. Құжаттардың осы Кодекстiң 118-бабында көрсетiлген белгiлерi болған жағдайларда олар заттай дәлелдемелер деп танылады.

16-тарау. Дәлелдеу

121-бап. Дәлелдеу
1. Дәлелдеу iстi заңды, негiзді және әдiл шешу үшiн маңызы бар мән-жайларды анықтау мақсатында дәлелдемелерді жинаудан, зерттеуден, бағалаудан және пайдаланудан тұрады.
2. Күдіктінің, айыпталушының қылмыстық жауаптылық негiздерiнің және кiнәсiнiң бар екенін дәлелдеу мiндетi айыптаушыда болады.

122-бап. Дәлелдемелерді жинау
1. Дәлелдемелерді жинау осы Кодексте көзделген іс жүргізу әрекеттерін жүргізу жолымен сотқа дейінгі тергеу және сот талқылауы процесінде жүргізіледі. Дәлелдемелерді жинау оларды табуды, бекітуді және алып қоюды қамтиды.
2. Қылмыстық процесті жүргізетін орган процеске қатысушылардың өтініштері немесе өз бастамашылығы бойынша өзінің іс жүргізуіндегі қылмыстық іс бойынша жауап алу, сарапшы немесе маман ретінде қорытынды беру үшін осы Кодексте белгіленген тәртіппен кез келген адамды шақыруға; осы Кодексте көзделген іс жүргізу әрекеттерін жүргізуге; коммерциялық, банктік және заңмен қорғалатын өзге де құпия болып табылатын мәліметтерді жария етуге Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде белгіленген тәртіпті сақтай отырып, ұйымдардан, олардың басшыларынан, лауазымды адамдардан, азаматтардан, сондай-ақ жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдардан іс үшін маңызы бар құжаттар мен заттарды табыс етуді талап етуге; уәкілетті органдар мен лауазымды адамдарынан ревизия және тексеру жүргізуді талап етуге құқылы. Сот өз бастамашылығымен дәлелдемелерді жинауға құқылы емес.
3. Осы Кодексте белгіленген тәртіппен сотқа дейінгі тергеуге немесе сот талқылауына қатысуға жіберілген қорғаушы, жәбірленушінің өкілі Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде белгіленген коммерциялық, банктік және заңмен қорғалатын өзге де құпия болып табылатын мәліметтерді жария етпеу туралы тәртіпті сақтай отырып, қорғауды жүзеге асыру үшін қажетті мәліметтерді:
1) ұйымдардан анықтамаларды, мінездемелерді, өзге де құжаттарды талап ету арқылы алуға құқылы.
Анықтамаларды, мінездемелерді және өзге де құжаттарды мемлекеттік органдардан, қоғамдық бірлестіктерден, сондай-ақ өзге де ұйымдардан қорғаушы, жәбірленушінің өкілі талап етуі мүмкін. Аталған заңды тұлғалар қорғаушыға, жәбірленушінің өкіліне олар сұратқан құжаттарды немесе олардың расталған көшірмелерін он тәулік ішінде беруге міндетті;
2) осы Кодекстің 272-бабының бесінші, тоғызыншы және оныншы бөліктеріне сәйкес шарттық негізде сот сараптамасы ісін жүргізуге бастамашылық жасау;
3) сараптама мекемесіне шарттық негізде тиісті сараптама жүргізу туралы сауал жіберу;
4) шарттық негізде маман тарту;
5) олардың келісімімен қылмыстық іске қатысты ақпаратты білуі ықтимал адамдарға сауал қою арқылы алуға құқылы.
Егер қорғаушы өзі жауап алған адамның қылмыстық процесті жүргізетін органға іс жүргізу немесе тергеу амалдарын жүргізу үшін келуін қамтамасыз етпесе, жауап дәйексіз болып есептеледі және іске қоса тігілмейді.
4. Дәлелдемелер ретінде қылмыстық іске қоса тіркеу үшін ауызша да, жазбаша да нысандағы мәліметтерді, сондай-ақ заттар мен құжаттарды күдікті, айыпталушы, қорғаушы, жеке айыптаушы, жәбірленуші, азаматтық қуынушы, азаматтық жауапкер және олардың өкілдері, сондай-ақ кез келген азаматтар мен ұйымдар ұсынуға құқылы.
Заттар мен құжаттар осы Кодекстің 125-бабының қағидалары бойынша бағалағаннан кейін қылмыстық іске қоса тігіледі, ол туралы осы Кодекстің 119-бабының екінші бөлігінің талаптарына сәйкес хаттама жасалады.
Қылмыстық процеске қатысушылардан және өзге де адамдардан заттар мен құжаттарды қабылдау осы Кодекстің 99-бабында белгіленген тәртіппен өтініш негізінде жүзеге асырылады.
5. Осы баптың үшінші бөлігі 1) тармағының талаптарын орындамау заңда белгіленген жауаптылыққа әкеп соғады.

123-бап. Дәлелдемелерді бекiту
1. Iс жүзiндегi деректер iс жүргiзу әрекеттерiнiң хаттамаларында көрсетiлгеннен кейiн ғана дәлелдемелер ретiнде пайдаланыла алады.
2. Сотқа дейінгі тергеу барысында хаттамаларды жүргiзу жауаптылығы анықтаушы мен тергеушiге, прокурорға, ал сотта – сот отырысының төрағалық етушiсi мен хатшысына жүктеледi.
3. Тергеу және сот әрекеттерiне қатысушыларға, сондай-ақ сот талқылауында тараптарға осы әрекеттердiң барысы мен нәтижелерi жазылған хаттамалармен танысу, хаттамаларға толықтырулар мен түзетулер енгiзу, осы iс-әрекеттердi жүргiзудiң тәртiбi мен шарттары жөнiнде ескертпелер мен қарсылықтар айту, хаттамадағы жазбаларға өз редакциясын ұсыну, анықтаушының, тергеушiнiң, прокурордың немесе соттың назарын iс үшiн маңызы болуы мүмкiн мән-жайларға аудару құқығы қамтамасыз етiлуге тиiс. Тергеу және сот iс-әрекеттерiне қатысушыларға олардың құқықтары түсiндiрiлгенi туралы хаттамаға белгi жасалады.
4. Ауызша айтылған толықтырулар, түзетулер, ескертпелер, қарсылықтар, өтініштер мен шағымдар хаттамаға енгiзiледi, ал жазбаша нысанда баяндалғандары хаттамаға қоса берiледi. Сызып тасталған немесе кіріктіріліп жазылған сөздер немесе басқа да түзетулер туралы хаттама соңындағы қолтаңбаның алдынан ескерту жасалады.
5. Тергеу әрекетiнiң хаттамасымен танысқан адамдар хаттаманың әрбір бетiндегi мәтiннiң соңғы жолының астына және оның соңына өзiнің қолын қояды. Сот отырысы хаттамасының бөлiгiмен танысқан кезде әрбір беттiң соңына және осы бөлiктiң соңына қол қойылады.
6. Анықтаушы, тергеушi, прокурор немесе сот ескертпелермен немесе қарсылықтармен келiспеген жағдайда ол туралы қаулы шығарады.
7. Процеске қатысушылардың қайсыбiрi немесе басқа да адамдар заңда көзделген жағдайларда тергеу iс-әрекетiнiң хаттамасына қол қоюдан бас тартқан кезде анықтаушы,тергеушi немесе прокурор ол туралы хаттамаға белгi жасайды және оны өзiнiң қолымен куәландырады.
8. Сот отырысының хаттамасында жазылған сот әрекетi туралы жазбаларға заңда көзделген жағдайларда қол қоюдан бас тартылса, ол хаттамада белгi жасалып, оны сот отырысына төрағалық етушi мен хатшы өз қолдарымен куәландырады.
9. Хаттамаға қол қоюдан бас тартқан адам бас тартуының себебiн түсiндiруге құқылы және бұл түсiніктеме хаттамаға енгiзiлуге тиiс.
10. Егер iс жүргiзу әрекетiне қатысушы өзiнiң дене бітімінің кемшiлiгiнiң салдарынан хаттаманы өзi оқи алмаса немесе оған қол қоя алмаса, онда оның келiсiмiмен оның қорғаушысы, өкiлi немесе ол адам сенетiн басқа азамат хаттаманы дауыстап оқиды және оған қол қояды, ол туралы хаттамада белгi жасалады.
11. Дәлелдемелердi бекiту үшiн хаттамалар жасаумен қатар дыбыс жазу, бейнежазба, киноға түсіру, фотоға түсiру, бейнелер, бедерлер, жоспарлар, схемалар дайындау және ақпаратты бейнелеудiң басқа да тәсілдері қолданылуы мүмкiн. Тергеу iс-әрекетiне немесе соттың талқылауына қатысушының дәлелдемелердi бекiтудiң көрсетiлген тәсілдерін қолданғаны туралы тиiсiнше тергеу iс-әрекетi хаттамасына немесе сот отырысының хаттамасына пайдаланылған ғылыми-техникалық құралдардың техникалық сипаттамасы келтiрiле отырып белгi жасалады.
12. Фонограммалар, бейнежазбалар, кинофильмдер, фотосуреттер, бейнелер, бедерлер, жоспарлар, схемалар, тергеу немесе сот iс-әрекетiнiң барысы мен нәтижелерiн басқа да бейнелеулер хаттамаға қоса берiледi. Әрбiр қосымшада оған қатысты тергеу немесе сот iс-әрекетiнiң атауы, орны, күнi көрсетiлген түсiндiрме жазба болуға тиiс. Бұл жазбаны iс бойынша сотқа дейiнгi iс жүргiзу барысында прокурор, анықтаушы немесе тергеушi және қажет болған жағдайларда, куәгерлер, ал сотта – сот отырысына төрағалық етушi мен хатшысы өз қолдарымен куәландырады.

124-бап. Дәлелдемелердi зерттеу
Iс бойынша жиналған дәлелдемелер жан-жақты және объективтi зерттелуге жатады. Зерттеу алынған дәлелдемені талдауды, оны басқа дәлелдемелермен салыстыруды, оларды тексеру үшін қосымша дәлелдемелер жинауды, дәлелдемелер алу көздерiн тексерудi қамтиды.

125-бап. Дәлелдемелердi бағалау
1. Әрбiр дәлелдеме қатыстылығы, жол берілуі, дәйектілігі, ал барлық жиналған дәлелдемелер жиынтығымен қылмыстық iстi шешу үшiн жеткiлiктiлiгi тұрғысынан бағалануы тиiс.
2. Дәлелдемелердi судья, прокурор, тергеушi, анықтаушы осы Кодекстiң 25-бабына сәйкес заң мен ар-ожданын басшылыққа ала отырып, дәлелдемелердi жиынтығымен жан-жақты, толық және объективтi қарауға негiзделген өздерiнiң iшкi нанымы бойынша бағалайды.
3. Егер, дәлелдеме, осы iс үшiн маңызы бар мән-жайдың бар екендiгi туралы қорытындыны растайтын, теріске шығаратын немесе күмән туғызатын iс жүзiндегi деректердi бiлдiретiн болса, iске қатысты деп танылады.
4. Егер дәлелдеме осы Кодексте белгiленген тәртiппен алынған болса, ол жол берілетін дәлелдеме деп танылады.
5. Егер, дәлелдеме, тексеру нәтижесiнде шындыққа сәйкес келетiндiгi анықталса, ол дәйекті деп танылады.
6. Егер дәлелдеуге жататын мән-жайлардың барлығы және әрқайсысы туралы ақиқатты даусыз белгiлейтiн iске қатысты жол берілген және дәйекті дәлелдемелер жиналса, дәлелдемелердiң жиынтығы қылмыстық iстi шешу үшiн жеткiлiктi деп танылады.

126-бап. Дәлелдеу процесiндегi ғылыми-техникалық құралдар
1. Қылмыстық іс бойынша дәлелдеу процесінде ғылыми-техникалық құралдарды қылмыстық процесті жүргізетін орган, сондай-ақ сарапшы және маман өздері осы Кодексте көзделген іс жүргізу міндеттерін атқаруы кезінде пайдалана алады.
2. Қылмыстық процестi жүргiзушi орган ғылыми-техникалық құралдарды пайдалану кезiнде жәрдем көрсету үшiн маманды тартуы мүмкiн.
3. Егер, ғылыми-техникалық құралдар:
1) заңда тiкелей көзделсе немесе оның нормалары мен принциптерiне қайшы келмесе;
2) ғылыми тұрғыдан негізді болса;
3) қылмыстық iс бойынша iс жүргiзудiң тиiмдiлiгiн қамтамасыз ететiн болса;
4) қауiпсiз болса, оларды қолдануға жол беруге болады деп танылады.
4. Қылмыстық процестi жүргiзушi органның ғылыми-техникалық құралдарды пайдалануы ғылыми-техникалық құралдардың деректерi, оларды пайдаланудың шарттары мен тәртiбi, бұл құралдар қолданылған объектiлер және оларды пайдаланудың нәтижелерi көрсетiле отырып, тиiстi iс жүргiзу әрекеттерiнiң хаттамаларында және сот отырысының хаттамасында көрсетiледi

127-бап. Преюдиция
1. Қылмыстық iс бойынша заңды күшiне енген үкім, сондай-ақ оны мәні бойынша шешетін соттың заңды күшiне енген басқа да шешiмдерi анықталған мән-жайларға да, олар туралы шығарылған адамның құқықтық бағалануына да қатысты барлық мемлекеттік органдар, ұйымдар және азаматтар үшiн мiндеттi. Бұл ереже жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша соттың үкімі мен басқа да шешiмдерiн кассациялық және қадағалау тәртiбімен тексеруге, олардың күшiн жоюға және оларды өзгертуге кедергi жасамайды.
2. Соттың азаматтық iс бойынша заңды күшiне енген шешiмi оқиғаның немесе әрекеттiң орын алған-алмағаны туралы мәселе жөнiнде ғана сотқа дейінгі тергеу немесе қылмыстық iс бойынша iс жүргiзу кезiнде қылмыстық процестi жүргiзушi орган үшiн мiндеттi және сотталушының кiнәлiлігі немесе кiнәсіздігі туралы қорытындыларды алдын ала шешпеуі тиiс.
3. Соттың қуыным арызын қанағаттандыру құқығын танитын заңды күшiне енген үкiмi сот үшiн осы бөлiгiнде оның азаматтық iсті қарауы кезiнде мiндеттi.
4. Қылмыстық қудалау органы қаулысының сот үшiн мiндеттi күшi болмайды.

4-бөлім. Iс жүргізудің мәжбүрлеу шаралары 17-тарау. Күдіктіні ұстау

128-бап. Ұстауға негiз
1. Қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны үшін күдіктіні ұстау – қылмыстық қудалау органының қылмыстың жолын кесу және күзетпен ұстау алу түрiндегi бұлтартпау шарасын қолдану туралы мәселенi шешу мақсатында немесе адамның бой тасалау не неғұрлым ауыр қылмыс жасауы мүмкін деп ойлауға негіздер болса, қылмыстық теріс қылық бойынша іс жүргізуді қамтамасыз ету үшін қолданатын iс жүргiзудің мәжбүрлеу шарасы.
2. Қылмыстық қудалау органының лауазымды адамы, бас бостандығынан айыру жазасы тағайындалуы мүмкін болатын мына негiздердiң бiрi болған:
1) адам қылмыс жасау кезiнде немесе тiкелей оны жасағаннан кейiн ұсталған;
2) көрген адамдар (куәлар), оның iшiнде жәбiрленушiлер қылмыс жасаған адам ретінде көрсетсе не ол адамды осы Кодекстiң 130-бабында көзделген тәртiппен ұстаған кезде;
3) адамда немесе оның, өзiнің үстіндегі немесе оның тұратын үйiндегі киiмiнде қылмыстың анық iзi табылған кезде;
4) жедел-iздестiру қызметiнiң заңға сәйкес алынған материалдарында аталған адамға қатысты ол жасаған немесе жасауға дайындап жатқан қылмыс туралы дәйекті деректер болған кезде бас бостандығынан айыру түрінде жаза қолданылуы мүмкін қылмыс жасады деген күдiкті адамды ұстауға құқылы.
3. Осы баптың екінші бөлігінің 1) тармағында көзделген негіздерді қоспағанда, адамдарды қылмыс жасады деген күдікпен ұстау кейінге қалдыруға болмайтын қажетті тергеу іс-әрекеттері жүргізілгеннен кейін жүзеге асырылады.
4. Адамның қылмыс жасағандығына күдіктенуге негiз беретiн өзге де деректер болған кезде ол адам бой тасалауға әрекет жасаған не оның тұрақты тұратын жерi болмаған, немесе күдіктінің жеке басы анықталмаған, немесе сотқа күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасына санкция беру туралы өтініш жіберілген жағдайда ғана ұсталады.
5. Қылмыстық құқық бұзушылық жасады деген күдік келтірілген адамды ұстау мерзімі нақты ұсталған кезден бастап есептеледі және жетпіс екі сағаттан аспауға тиіс.

129-бап. Жеткізу
1. Жеткізу – адамның қылмыстық құқық бұзушылыққа қатыстылығын анықтау мақсатында үш сағаттан аспайтын мерзімге қолданылатын іс жүргізудің мәжбүрлеу шарасы.
2. Адамның құқық бұзушылыққа қатыстылығы расталған жағдайда, қылмыстық қудалау органы осы Кодекстің 131-бабында көзделген тәртіппен ұстауды жүзеге асыруға құқылы, бұл ретте жеткізу мерзімі осы Кодекстің 131-бабының төртінші бөлігінде көзделген ұстаудың жалпы мерзіміне қосылады.
3. Жеткізу мерзімі аяқталған соң, бұдан әрі іс жүргізуге ұстау жағдайларын қоспағанда, адамға жеткізілгендігі туралы дереу анықтама беріледі.

130-бап. Азаматтардың қылмыстық құқық бұзушылық жасаған
адамдарды іс жүргізілмейтін ұстауға құқығы
1. Қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамды, өзге де қол сұғушылық жасау мүмкiндiгiнiң жолын кесу мақсатында жәбiрленушiнi, сондай-ақ кез келген өзге де азаматты қылмыстық қудалау органына немесе өзге де мемлекеттік билік органына беру не жеткізу үшін оны ұстауға және жүріп-тұру еркіндігін шектеуге құқығы бар.
2. Осы баптың бiрiншi бөлiгiнде көзделген жағдайларда ұсталған адамға, ол қарсылық көрсеткен кезде, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 34-бабында көзделген шектерде дене күшi мен басқа да құралдар қолданыла алады. Егер ұсталған адамда қару немесе өзге де қауiптi заттар немесе қылмыстық iс үшiн маңызы бар заттар бар деп ойлауға негiз болса, оны ұстаған азамат ұсталған адамның киiмiн тексеруге және құқық қорғау органдарына немесе өзге де мемлекеттiк билік органдарына беру үшiн ондағы заттарды алып қоюға құқылы.

131-бап. Қылмыстық құқық бұзушылық жасады деп күдік келтірілген
адамды іс жүргізетінлік ұстау тәртiбi
1. Адамды қылмыстық құқық бұзушылық жасады деген күдікпен ұстаған кезде қылмыстық қудалау органының лауазымды адамы адамға қандай қылмыстық құқық бұзушылық жасады деген күдік бойынша ұсталғанын ауызша жариялайды, қорғаушы шақыру құқығын, үнсіздік сақтау құқығын және оның айтқандары сотта оған қарсы қолданылуы мүмкін екендігін түсіндіреді.
2. Осы Кодекстің 129-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген мерзімде анықтау органының лауазымды адамы, анықтаушы, тергеуші ұстау хаттамасын жасайды. Күдікті тиісті өтініш жасаған кезде оның денсаулығының жалпы жай-күйін және дене жарақаттарының бар-жоғын анықтау үшін дәрігердің куәландыруына жатады.
Ұстау хаттамасында:
1) күдіктінің тегі, аты, әкесінің аты;
2) күдіктіні кім ұстағаны, ұстау негіздері, себептері, орны, нақты ұстау және жеткізу уақыты (сағаты мен минутын көрсетіле отырып);
3) күдіктінің құқықтарын түсіндіру туралы мәліметтер,
4) жеке тінту нәтижелері,
5) ұсталған адамның денсаулық жағдайы туралы мәліметтер,
6) хаттама жасалған уақыт және орын, нақты ұсталған уақыты туралы мәліметтер көрсетіледі.
Хаттамаға оны жасаған лауазымды адам, күдікті және қатысқан жағдайда, қорғаушы қол қояды.
Медициналық куәландыру өткізілген жағдайда, хаттамаға оның қорытындысы қоса беріледі.
3. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам ұстау хаттамасы жасалған кезден бастап он екі сағаттың ішінде прокурорға жүргізілген ұстау туралы жазбаша хабарлауға міндетті.
4. Күдікті соттың санкциясынсыз жетпіс екі сағаттан аспайтын мерзімге ұсталуы мүмкін.

132-бап. Ұсталған адамды жеке тiнту
Ұстауды жүзеге асырған адам ұсталған адамда қару немесе қару ретінде пайдаланылуы мүмкін заттар не ұстауға тыйым салынған және дәлелдеуде пайдаланылуы мүмкін заттар бар не ол өзiнiң қылмыс жасағандығын айғақтайтын дәлелдемелерден құтылуға тырысады деп ойлауға негіз болған жағдайларда немесе өзге де қажеттi жағдайларда осы Кодекстiң 255-бабында көзделген қағидаларды сақтай отырып, ұсталған адамға дереу жеке тiнту жүргiзуге құқылы.

133-бап. Қылмыстық құқық бұзушылық жасады деген күдік бойынша
ұсталған адамды босатудың негiздерi
1. Қылмыстық құқық бұзушылық жасады деген күдікпен ұсталған адам, егер:
1) қылмыстық құқық бұзушылық жасады деген күдік расталмаса;
2) ұсталған адамға күзетпен ұстау түрiндегi бұлтартпау шарасын немесе қамауға алу не Қазақстан Республикасының шегінен тысқары жерге шығарып жіберу түріндегі жазаны қолдануға негiз болмаса;
3) ұстау осы Кодекстiң 131-бабының талаптарын айтарлықтай бұза отырып жүргiзiлген болса;
4) ұстау үшін заңды негіз болмаса, сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның немесе прокурордың қаулысы бойынша босатылуға жатады.
2. Егер ұсталған кезден бастап жетпiс екi сағаттың iшiнде ұсталған адамды ұстау орнының бастығына күдіктіні күзетпен ұстауға санкция берілгендігі туралы сот қаулысы келiп түспесе, ұсталған адамды ұстау орнының бастығы оны өзiнiң қаулысымен дереу босатады және ол туралы iсті жүргізіп жатқан адамға және прокурорға хабарлайды.
3. Осы баптың екінші бөлiгiнiң талаптарын орындамаған жағдайда ұсталған адамды ұстау орнының әкiмшiлiгiнiң басшысы заңда белгiленген жауаптылықта болады.
4. Ұсталған адам босатылған кезде оған оны кiм ұстағаны, ұстаудың жеткізудің негiзi, орны және уақыты, босатудың негiзi мен уақыты көрсетiлген анықтама берiледi.
5. Осы баптың бірінші бөлігінің 3) және 4) тармақтарында көзделген жағдайларда заңсыз ұстау барысында немесе одан кейін дереу ұсталған адамның қатысуымен жүргізілген тергеу іс-әрекеттері нәтижесінде алынған деректер дәлелдемелер ретінде жол беруге болмайтын деректер деп танылады.

134-бап. Қылмыстық құқық бұзушылық жасады деген күдік бойынша
ұсталғандарды күзетпен ұстау тәртiбi
Қылмыстық құқық бұзушылық жасады деген күдікпен ұсталғандар уақытша ұстау изоляторларында ұсталады. Қылмыстық құқық бұзушылық жасады деген күдікпен ұсталған әскери қызметшiлер мен жазасын бас бостандығынан айыру түрiнде өтеп жүрген адамдар тиiсiнше гаупвахталарда және Қазақстан Республикасы Ішкі істер Министрлiгiнiң бас бостандығынан айыру түрiндегi жазаны орындайтын қылмыстық-атқару жүйесiнiң мекемелерiнде де ұсталуы мүмкiн. Осы Кодекстiң 61-бабының екінші бөлігінің 9) тармағында және үшiншi бөлiгiнде көзделген жағдайларда қылмыстық құқық бұзушылық жасады деген күдікпен ұсталғандар анықтау органының бастығы айқындайтын арнайы бейiмделген үй-жайларда ұсталады. Қылмыстық құқық бұзушылық жасады деген күдікпен ұсталған адамдарды күзетпен ұстаудың тәртiбi мен шарттары заңнамамен айқындалады.

135-бап. Күдіктінің туыстарына оның ұсталғандығы туралы
хабарлау
1. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам он екi сағат iшiнде ұсталған күдіктінің отбасының кәмелетке толған мүшелерiнiң қайсыбiрiне, ал олар болмаған кезде – басқа туыстарына немесе жақын адамдарына күдіктiнiң ұсталғандығы және оның ұсталып отырған жері туралы хабарлауға немесе мұндай хабарлау мүмкiндiгiн күдіктінің өзiне беруге мiндеттi.
2. Егер ұсталған адам басқа мемлекеттiң азаматы болып табылса, онда Қазақстан Республикасы сыртқы істер Министрлігі мен Қазақстан Республикасы Бас прокуратураның бірлескен бұйрығымен белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасы сыртқы істер Министрлігі арқылы сол мемлекеттiң елшiлiгi, консулдығы немесе өзге де өкiлдiгi жиырма төрт сағат ішінде хабардар етiлуі тиiс.

18-тарау. Бұлтарпау шаралары

136-бап. Бұлтарпау шараларын қолдану үшiн негiздер
1. Күдікті, айыпталушы қылмыстық қудалау органдарынан немесе соттан бой тасалап жүр не iстi объективтi тергеуге немесе сотта талқылауға кедергі жасайды не қылмыстық әрекетпен айналысуды жалғастырады деп ойлауға жеткiлiктi негiздер болған кезде, сондай-ақ үкiмнiң орындалуын қамтамасыз ету үшiн қылмыстық процестi жүргiзушi орган өз өкiлеттiгi шегiнде ол адамға осы Кодекстiң 137-бабында көзделген бұлтартпау шараларының бiрiн қолдануға құқылы.
2. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 99 (екінші бөлігінің 15) тармағы), 171 (төртінші бөлігі), 175, 177, 178, 184, 253 (төртінші бөлігі), 260 (бесінші бөлігі), 282 (төртінші бөлігі), 292 (төртінші бөлігі), 293 (төртінші бөлігі), 294 (төртінші бөлігі)-баптарында көзделген қылмыстарды жасады деген күдікті, айыпталушы адамдарға жасалған қылмыстың ауырлығы себебімен ғана бұлтартпау шарасы ретінде күзетпен ұстау қолданылуы мүмкін.

137-бап. Бұлтарпау шаралары және қосымша шектеулер
1. Бұлтарпау шаралары:
1) ешқайда кетпеу және өзiн дұрыс ұстау туралы қолхат;
2) жеке кепiл;
3) әскери қызметшiнi әскери бөлiм басшылығының байқауына беру;
4) кәмелетке толмағанды қарауына беру;
5) кепiл;
6) үй қамағына алу;
7) күзетпен ұстау болып табылады.
2. Әскери қызметшiнi әскери бөлiм командованиесiнiң бақылауына беруді және күзетпен ұстауды қоспағанда, қажет болған жағдайда бұлтартпау шарасы қолданылған адамға қатысты электрондық ізге түсу құралдары қолданылуы мүмкін.
Бұлтартпау шарасын қолдану туралы қаулыда электрондық ізге түсу құралдарын қолдану және күдіктіге, айыпталушыға олардың мақсатын түсіндіру туралы белгі жасалады.
3. Электрондық ізге түсу құралдарын қолдануға оларды айналасындағылардың байқауынан тасалау шаралары қолданылған жағдайда жол беріледі, ол күдіктінің, айыпталушының баратын жерлері және оның жүріп-тұратын жолдары, сондай-ақ жасы, денсаулығының жай-күйі, отбасылық жағдайы мен өмір салты ескеріліп жүзеге асырылуға тиіс.
4. Электрондық ізге түсу құралдарын қолдану тәртібін, шарттары мен негіздерін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.

138-бап. Бұлтарпау шараларын таңдау және қосымша шектеулер
белгілеу кезiнде ескерiлетiн мән-жайлар
1. Бұлтарпау шарасын және оның дәл осы Кодекстің 136-бабында көрсетілген негіздерден басқа қайсысын қолдану қажеттiлігi туралы, сондай-ақ осы Кодекстің 137-бабының екінші бөлігінде көрсетілген қосымша шектеулерді белгілеу туралы мәселенi шешкен кезде жасалған қылмыстың ауырлығы, күдіктінің, айыпталушының жеке басы, оның жасы, отбасылық жағдайы, денсаулығының жай-күйі, шұғылданатын кәсібінің түрі, мүлiктiк жағдайы, тұрғылықты жерiнiң бар екендігі және басқа да мән-жайлар ескерiлуге тиiс.
2. Осы Кодекстің 136-бабының екінші бөлігінде көзделген жағдайларды қоспағанда, Осы Кодекстің 136-бабында тізбеленген негіздер жоқ болса, жасалған қылмыстың ауырлығы күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасын таңдау үшін жалғыз негіз бола алмайды.

139-бап. Күдіктінің әрекетін саралау туралы қаулы шығарылғанға
дейін бұлтарпау шараларын қолдану
1. Осы Кодекстiң 136-бабында көзделген негiздер болған ерекше жағдайларда және осы Кодекстің 138-бабында көрсетiлген мән-жайлар ескерiле отырып, күдіктінің әрекеттерін саралау туралы қаулы шығарылғанға дейін күдіктiге қатысты бұлтартпау шарасы қолданылуы мүмкiн. Бұл ретте бұлтартпау шарасы қолданылған кезден бастап он тәулiктен кешiктiрiлмей, ал Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 173, 179, 180, 184, 253 – 265 және 269-баптарында көзделген қылмыстардың ең болмағанда біреуі жасалған жағдайларда – отыз тәуліктен кешiктiрiлмей, ал егер күдiктi адам ұсталған, содан кейiн күзетпен ұстауға қамалған болса, – ұсталған кезден бастап дәл сондай мерзiмде күдіктiнің әрекеттерін саралау туралы қаулы жариялануы тиiс. Егер осы мерзiмде күдіктінің әрекетін саралау туралы қаулы шығарылмаса және жарияланбаса, бұлтартпау шарасының күші дереу жойылады.
2. Күдіктіге оның әрекетін саралау туралы қаулы жарияланған кезде оған бұлтартпау шарасы ретінде күзетпен ұстауды қолдану туралы мәселені сот осы Кодекстің 147-бабында көзделген тәртіппен қайтадан қарайды. Егер осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген мерзім аяқталғанға дейінгі жиырма төрт сағат ішінде күзетпен ұстау орнының бастығына соттың күдіктіні күзетпен қамауға санкция беру туралы қаулысы келіп түспесе, күзетпен ұстау орнының бастығы ол туралы қылмыстық істі жүргізіп жатқан органды немесе адамды, сондай-ақ прокурорды хабардар етуге міндетті. Егер осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген мерзім аяқталысымен бұлтартпау шарасының күшін жою немесе айыпталушыны күзетпен ұстауға соттың санкция бергені туралы тиісті шешім келіп түспесе, күзетпен ұстау орнының бастығы оны өзінің қаулысымен босатып, оның көшірмесін жиырма төрт сағаттың ішінде қылмыстық істі жүргізіп жатқан органға немесе адамға және прокурорға жібереді.
3. Осы баптың екiншi бөлiгiнің талаптары орындалмаған жағдайда күзетпен ұстау орны әкiмшiлiгiнiң басшысы заңмен белгiленген жауаптылықта болады.

140-бап. Бұлтарпау шараларын қолдану тәртiбi
1. Күдіктіге, айыпталушыға бiр мезгiлде екi және одан да көп бұлтартпау шараларын қолдануға болмайды.
2. Қылмыстық процестi жүргiзушi орган күдік келтірген, айыпталған адамның жасаған қылмысы және осы бұлтартпау шарасын қолданудың негіздері қамтылған бұлтартпау шарасын қолдану туралы қаулы шығарады. Өзіне қатысты қаулы шығарылған адамға оның көшірмесі тапсырылады және бiр мезгiлде оған осы Кодексте көзделген бұлтартпау шарасын қолдану туралы шешiмге шағымдану тәртiбi түсiндiрiледi.
Осы Кодекстің 139-бабында көзделгеннен басқа жағдайларда, күдіктінің әрекетін саралау туралы қаулы шығарылғаннан кейін ғана оған қатысты бұлтартпау шарасы қолданылады.
3. Күзетпен ұстауға байланысты емес бұлтартпау шарасын қолданған кезде күдіктінің, айыпталушының, сотталушының өздерінің дұрыс ұстауын қамтамасыз ету үшін оларға:
1) сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамға, прокурорға не сотқа олар белгілеген уақытта келу;
2) қылмыстық процесті жүргізетін органның рұқсатынсыз тұрғылықты немесе уақытша тұратын жерінен кетпеу;
3) қылмыстық процесті жүргізетін адамды, прокурорды тұрғылықты жерінің, жұмыс орнының өзгергені туралы хабардар ету;
4) белгілі бір адамдармен араласпау, және белгілі бір жерлерге бармау;
5) есірткіге немесе алкогольге тәуелділіктен емделу курсынан өту;
6) электрондық ізге түсу құралдарын өзімен бірге алып жүру міндеттерінің бірі немесе бірнешеуі жүктелуі мүмкін.
4. Алдын алу үшiн осы Кодекстiң 141, 142, 143, 144, 145 және 146-баптарында көзделген шаралар қолданылған күдікті, айыпталушы осы баптарда көзделген іс-әрекеттердi жасаған жағдайда оған неғұрлым қатаң бұлтартпау шарасы қолданылады, ол туралы күдіктіге, айыпталушыға тиiстi қаулының көшiрмесiн тапсыру кезiнде жариялануы тиiс. Осы Кодекстің 156-бабында көзделген іс жүргізудің мәжбүрлеу шарасын бұзған жағдайда күдіктіге, айыпталушыға бұлтартпау шараларының бірі таңдалады.

141-бап. Ешқайда кетпеу және өзін дұрыс ұстау туралы қолхат
1. Ешқайда кетпеу және өзін дұрыс ұстау туралы қолхат қылмыстық процесті жүргізетін органның күдіктіден, айыпталушыдан анықтаушының, тергеушінің немесе соттың рұқсатынсыз тұрақты немесе уақытша тұратын жерінен (елді мекеннен) кетіп қалмауы, сотта істі тергеуге және қарауға кедергі келтірмеуі, қылмыстық процесті жүргізетін органның шақыруы бойынша белгіленген мерзімде келуі жөнінде жазбаша міндеттеме алуынан тұрады.
2. Зорлық-зомбылық жасау немесе оны қолдану қатерін төндірумен байланысты қылмыс жасалған кезде қылмыстық процесті жүргізетін орган жәбірленушінің жазбаша арызы бойынша күдіктіге, айыпталушыға жәбірленушіні іздестіруге, оның өзіне түсуге, оған баруға, онымен ауызша, телефон арқылы сөйлесуге және өзге де тәсілдермен байланыс жасауға тыйым салынғандығы туралы жазбаша түрде ескертеді.

142-бап. Жеке кепiл
1. Жеке кепiлгерлік сенiмге ие болған адамдардың күдіктінің, айыпталушының өзiн дұрыс ұстауына және олардың қылмыстық процестi жүргiзушi органның шақыруы бойынша келуін жауапкершілігіне алатындығы туралы жазбаша мiндеттемесiнен тұрады. Кепiлдерлердің саны екеуден кем болмайды.
2. Бұлтартпау шарасы ретiнде жеке кепiлгерлікті таңдауға кепiлгердің жазбаша өтiнiшi және өзіне қатысты кепiлгерлік берiліп отырған адамның келiсiмi бойынша ғана жол берiледi.
3. Кепiлгер жеке кепілгерлік туралы қолхат береді, онда ол өзi кепiлгер болып отырған адамға қатысты күдіктің мәні, күдікті, айыпталушы алдын алу үшін осы бұлтартпау шарасы қолданылған әрекетті жасаған жағдайда кепілгердің өзінен ақша өндіріп алудан тұратын жауапкершілігі түсіндірілгендігін растайды.
4. Кепiлгер қылмыстық iс бойынша iс жүргiзудiң кез келген сәтiнде кепiлгерліктен бас тартуға құқылы. Бұл ретте бас тартылған кезден бастап қырық сегіз сағат ішінде күдіктіге, айыпталушыға қатысты осы Кодекстің 136-бабының бірінші бөлігінің талаптары ескеріле отырып, өзге бұлтартпау шарасы таңдалуға тиіс.
5. Күдікті, айыпталушы алдын алу үшiн жеке кепiлгерлік қолданылған әрекеттердi жасаған жағдайда, сот әрбiр кепiлгерден осы Кодекстiң 160-бабында көзделген тәртіппен ақшалай өндіріп алуы мүмкiн.

143-бап. Әскери бөлiмше басшылығының әскери қызметшiлердi
байқауы
1. Әскери бөлімшелер басшылығының әскери қызметшiлер немесе оқу жиынына шақырылған әскери мiндеттiлер болып табылатын күдіктілерді, айыпталушыларды байқауы Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерiнің, өзге де әскерлерінің және әскери құралымдарының жарғыларында көзделген және ол адамның өзін дұрыс ұстап жүруін және оның қылмыстық процестi жүргiзушi органның шақыруы бойынша келуiн қамтамасыз етуге қабілетті шараларды қолданудан тұрады.
2. Әскери бөлiмше басшылығына осы бұлтартпау шарасы таңдалған күдіктің мәнi туралы хабарланады. Әскери бөлiмше басшылығы осы бұлтартпау шарасын таңдаған органға байқау орнатылғаны туралы жазбаша хабарлайды.
3. Алдын алу үшін осы бұлтартпау шарасы таңдалған іс-әрекеттi күдікті, айыпталушы жасаған жағдайда әскери бөлiмше басшылығы ол туралы осы бұлтартпау шарасын таңдаған органға дереу хабарлауға мiндеттi.
4. Өздерiне жүктелген байқау жөнiндегi мiндеттердiң орындалмауына кiнәлi адамдар заңнамада көзделген тәртiптiк жауаптылықта болады.
5. Осы бұлтартпау шарасы қолданылған кезеңде күдіктіні, айыпталушыны жауынгерлік кезекшілікке, жауынгерлік немесе қарауыл қызметінде, гарнизон жасағының немесе бөлімшенің (бөлімнің) тәуліктік жасағының құрамында қызмет атқаруға жол берілмейді.

144-бап. Кәмелетке толмағанды қарауына беру
1. Кәмелетке толмағанды ата-анасының, қамқоршыларының, қорғаншыларының немесе басқа да сенiмге лайық адамдардың, сондай-ақ ол тұрып жатқан арнаулы мекеме әкiмшiлiгiнiң қарауына беру аталған адамдардың қайсы бiрiнiң кәмелетке толмағанның өзін дұрыс ұстауын және қылмыстық процестi жүргiзушi органның шақыруы бойынша келуiн қамтамасыз ету, сонымен бірге оның үйден тыс жерде болуын шектеу, қылмыстық процесті жүргізетін органның рұқсатынсыз басқа жерге кетуіне жол бермеу жөнінде жазбаша мiндеттеме қабылдауынан тұрады.
2. Кәмелетке толмағанды ата-анасының және басқа да адамдардың қарауына беру олардың жазбаша өтiнiшi бойынша ғана мүмкiн болады.
3. Қарауына қабылдау туралы қолхат алынған кезде ата-аналар, қамқоршылар, қорғаншылар, арнаулы мекемелер әкiмшiлiгiнің өкiлдерi кәмелетке толмаған жасады деп күдік келтірілген қылмыстың сипаты және қарауына алу жөнiндегi өздерiне қабылданған мiндеттерiн бұзған жағдайдағы олардың жауапкершілігі туралы хабардар етiледi.
4. Қарауына кәмелетке толмаған балалар берiлген адамдар өздері қабылдаған мiндеттемелерді орындамаған жағдайда оларға осы Кодекстiң 160-бабында көзделген тәртіппен ақшалай өндіріп алу жазасы қолданылуы мүмкін.

145-бап. Кепiл
1. Кепiл күдіктінің, айыпталушының өзiнің не басқа адамның соттың депозитiне күдіктінің, айыпталушының сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның, прокурордың немесе соттың шақыруы бойынша келуi жөнiндегi мiндеттерiн орындауын қамтамасыз ету үшін ақша қаражатын енгізуінен тұрады. Кепiл ретiнде басқа да құндылықтар, жылжитын және жылжымайтын мүлiк қабылдануы мүмкiн, оларға тыйым салынады. Кепiлдiң құндылығын және ауыртпалықтың жоқ екендігін дәлелдеу кепiлгерге жүктеледi. Аса ауыр қылмысты жасады деп күдік келтірілген адамдарға қатысты кепiл қолданылмайды.
2. Кепiл прокурордың санкциясымен не соттың, тергеу судьясының қаулысы бойынша ғана қолданылады.
3. Кепiлдiң мөлшерi күдіктің ауырлығы, күдіктінің, айыпталушының жеке басы, қылмыстық әрекеттің сипаты, кепіл берушінің мүліктік жағдайы ескеріле отырып айқындалады және: онша ауыр емес қылмыс жасады деп күдік келтірілген кезде – айлық есептiк көрсеткiштiң жүз еселенген мөлшерiнен; абайсызда жасалған ауырлығы орташа қылмыс жасады деп күдік келтірілген кезде – үш жүз еселенген айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiнен; ауырлығы орташа қасақана қылмыс жасады деп күдік келтірген кезде – бес жүз еселенген айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiнен; ауыр қылмыс жасады деп күдік келтірілген кезде – мың еселенген айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiнен кем болмауға тиіс.
4. Қамауға алынбаған күдікті, айыпталушы, сотталушы не күзетпен ұсталмайтын басқа адам кепіл түріндегі бұлтартпау шарасы таңдалған, қолданылған күннен бастап бес тәуліктен кешіктірмей тиісті шотқа қаражат салуға және растайтын құжатты сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамға, прокурорға, сотқа табыс етуге міндетті.
5. Кепіл ретінде басқа да құндылықтарды, жылжитын немесе жылжымайтын мүлікті ұсынған кезде кепіл беруші сол мерзімде оларды құқық белгілейтін құжаттармен бірге қылмыстық процесті жүргізетін органға табыс етуге міндетті.
Күдіктіге, ұсталған адамға осы Кодекстің 128-бабының тәртібімен кепіл түріндегі бұлтартпау шарасы қолданылған жағдайда кепіл іс жүзінде енгізілгенге дейін тергеу судьясы осы Кодекстің 148-бабы жетінші бөлігінің тәртібімен күзетпен ұстау және үйде қамап ұстау түріндегі бұлтартпау шарасын қолданады.
Бұрын таңдалған күзетпен ұстау немесе үйде қамап ұстау түріндегі бұлтартпау шараларын кепілмен ауыстырылған жағдайда күдікті, айыпталушы кепіл іс жүзінде енгізілгеннен кейін ғана күзетпен ұстаудан босатылады. Егер бұл кезде осы Кодексте көзделген күзетпен ұстау мерзімі өтіп кеткен болса, онда ол кепіл енгізілгенге дейін ұзартылады.
6. Кепіл түріндегі бұлтартпау шарасы қолданылған кезде күдіктіге, айыпталушыға оның міндеттері және оларды орындамаудың салдары, ал айыпталушы, күдікті болып табылмайтын кепіл берушіге – адамның қандай қылмыстық құқық бұзушылық жасады деп күдік келтірілетіні, айыпталатыны, жасаған әрекеті үшін заңда көзделген жазасы, күдіктінің, айыпталушының өзін дұрыс ұстауын қамтамасыз ету жөніндегі міндеттері және шақыру бойынша оның келуі, сондай-ақ осы міндеттерді орындамаудың салдары түсіндіріледі.
7. Кепiлдiң қабылданғандығы туралы хаттама жасалады, онда күдіктіге, айыпталушыға шақыру бойынша келу туралы міндеттерінің түсiндiрiлгендiгi, ал кепiл берушiге күдікті, айыпталушы шақыру бойынша келуден жалтарған жағдайда кепiл мемлекеттiң кiрiсiне өндіріп алынатыны туралы ескертiлгендiгi атап көрсетіледі. Хаттамаға осы бұлтартпау шарасын таңдаған лауазымды адам, күдікті, айыпталушы, сондай-ақ кепіл беруші, ол басқа адам болған жағдайда қол қояды. Хаттама және соттың депозитiне кепiлдің салынғандығы туралы құжат iс материалдарына тіркеледі, ал кепiл берушiге хаттаманың көшiрмесi тапсырылады.
8. Күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасы қолданылған адамға қатысты кепіл тергеу судьясының осы Кодекстің 148-бабы сегізінші бөлігінің тәртібімен шығарылған қаулысына сәйкес салынған жағдайда күзетпен ұстау орнының бастығы күдіктіге, айыпталушыға кепіл жөніндегі міндеттерін және оларды орындамау салдарын түсіндіруді жүзеге асырады.
9. Егер, күдікті, айыпталушы өзіне жүктелген міндеттерді бұзбаса, бірақ күдіктіге, айыпталушыға неғұрлым қатаң бұлтартпау шарасы қолданылса, үкім немесе қылмыстық іс бойынша іс жүргізуді қысқарту туралы қаулы шығарылса кепіл берушіге кепіл дереу қайтарылады.
Егер, күдікті, айыпталушы кепіл беруші болып табылған жағдайларда сот азаматтық қуыным, іс жүргізу шығындары және өзге де мүліктік өндіріп алу қажеттігі болған кезде кепіл тағдыры туралы мәселені қарай отырып, прокурордың өтініші бойынша кепіл затын не оның бір бөлігін өндіріп алу туралы шешім қабылдауға құқылы.
Күдікті, айыпталушы болып табылмайтын кепіл беруші салған кепіл затын өндіріп алу оның келісімімен ғана жүргізілуі мүмкін.
10. Күдікті, айыпталушы үшін кепіл салған адам күдіктінің, айыпталушының қылмыстық процесті жүргізетін органға келуі жөніндегі міндеттерді орындауын бұдан әрі қамтамасыз етуге жағдайы келмейтіндігі туралы жазбаша өтінішпен жүгінген жағдайда, егер күдікті, айыпталушы аталған міндеттерді бұзбаған болса, кепіл заты дереу қайтаруға жатады.
Қылмыстық істі түпкілікті шешетін үкім немесе қаулы шығарылған кезде тиісінше сот немесе қылмыстық қудалау органы бір мезгілде кепіл затының тағдырын шешеді.
11. Күдікті, айыпталушы кепілмен қамтамасыз етілген міндеттерді дәлелсіз себептермен орындамаған жағдайда прокурор тергеу судьясына кепілді мемлекет кірісіне өндіріп алу туралы өтінішті жібереді.
Сот тиісті шешім қабылдайды, оған кепіл беруші осы Кодектің 107-бабының тәртібімен жоғары тұрған сотқа шағымдана алады.
12. Кепіл заты қайтарылған кезде кепіл берушіден кепілдің сақталуын қамтамасыз етуге жұмсалған сома өндіріп алынады.
13. Қеплі қолдану тәртібі, сотқа дейінгі тергеуді жүргізуге уәкілетті органдардың бірлескен бұйрықпен айқындалады.

146-бап. Үй қамағына алу
1. Үй қамағы күдіктіні, айыпталушыны күзетпен ұстамай, бірақ осы Кодекстің 147-бабында көзделген тәртіппен судья белгілеген шектеулер қолданыла отырып, қоғамнан оқшаулау болып табылады.
2. Күдіктіге, айыпталушыға, сотталушыға қатысты үй қамағы қолданылған кезде бір немесе бірнеше шектеулер:
1) тұрғын үйден барлық уақытта немесе белгілі бір уақытта шығуға тыйым салу;
2) осы бөліктің алтыншы абзацында көзделген жағдайларды қоспағанда, телефонмен сөйлесуге, хат-хабар жіберуге және байланыс құралдарын пайдалануға тыйым салу;
3) белгілі бір адамдармен араласуға және кімді болса да үйінде қабылдауға тыйым салу;
4) электрондық бақылау құралдарын пайдалану және осы құралдарды өзімен бірге алып жүру міндетін жүктеу;
5) бақылау телефоны қоңырауларына немесе өзге де бақылау белгілеріне жауап беру, анықтау органына немесе күдіктінің, айыпталушының немесе сотталушының жүріс-тұрысына бақылауды жүзеге асыратын өзге де органға телефон шалу немесе белгілі бір уақытта келу міндетін жүктеу;
6) күдіктіге, айыпталушыға немесе оның тұрғын үйіне байқау орнату, сондай-ақ оның тұрғын үйіне немесе оған тұрғын үй ретінде берілген үй-жайға күзет қою;
7) күдіктінің, айыпталушының өзін дұрыс ұстауын және оқшаулануын қамтамасыз ететін өзге де шаралар қолданылуы мүмкін.
Қажет болған кезде күдіктінің, айыпталушының жүріс-тұрысын қадағалау орнатылады.
Қамауға алынған адамның тұрғын үйден шығуына белгіленген шектеулерді сақтауын қадағалауды жүзеге асырған кезде қылмыстық процесті жүргіз орган тәуліктің кез келген уақытында оның тұрғылықты жерінде болуын тексеруге құқылы. Тексеру күндізгі уақытта екі реттен артық және түнгі уақытта бір реттен артық жүргізілмейді. Лауазымды адамның күзетпен отырған адамның тұрғын үйінде болуына осы адамның және онымен бірге тұратын адамдардың келісімімен жол беріледі және ол отыз минуттан аспауға тиіс.
3. Соттың үй қамағы туралы қаулысында күдіктіге, айыпталушыға қолданылатын нақты шектеулер белгіленеді, сондай-ақ қадағалауды жүзеге асыратын орган немесе лауазымды адам көрсетiледi.
4. Үй қамағының мерзiмi, оны ұзарту тәртiбi осы Кодекстiң 151 және 549 – 553-баптарында белгiленген қағидалармен айқындалады.
5. Үй қамағын қолдану тәртібі, сотқа дейінгі тергеуді жүргізуге уәкілетті органдардың бірлескен бұйрықпен айқындалады.

147-бап. Күзетпен ұстау
1. Бұлтартпау шарасы ретінде күзетпен ұстау тек судьяның санкциясымен және заңмен кемінде бес жыл мерзімге бас бостандығынан айыру түріндегі жаза көзделген қылмысты жасады деген күдіктіге, айыпталушыға, сотталушыға қатысты ғана қолданылады. Ерекше жағдайларда, егер:
1) оның Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұрғылықты жері болмаса;
2) оның жеке басы анықталмаса;
3) ол бұрын таңдалған бұлтартпау шарасын бұзса;
4) ол қылмыстық қудалау органдарынан немесе соттан бой тасалауға тырысса немесе бой тасаласа;
5) ол ұйымдасқан топтың немесе қылмыстық қоғамдастықтың (қылмыстық ұйымның) құрамында қылмыс жасады деген күдік келтірілсе;
6) оның бұрын ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасағаны үшін сотталғандығы болса,
7) оның қылмыстық әректті жалғастырып жүргендігі туралы деректер бар болса, бұл бұлтартпау шарасы заңда кемінде бес жыл мерзімге бас бостандығынан айыру түріндегі жаза көзделген қылмысты жасады деген күдіктіге, айыпталушыға, сотталушыға қатысты қолданылуы мүмкін.
2. Бұлтартпау шарасы ретінде күзетпен ұстауды таңдау қажет болған кезде сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам осы Кодекстің 140-бабына сәйкес соттың алдында осы шараны қолдануға санкция беру туралы өтінішті қозғау жөнінде қаулы шығарады. Қаулыға өтініштің негізділігін растайтын, қылмыстық істің куәландырылған көшірмесі қоса беріледі.
Осы бұлтартпау шарасын таңдау туралы қаулы, соттың алдында оған қоса берілген барлық материалдармен оны қолдануға санкция беру туралы өтініш ұстау мерзімі аяқталғанға дейін он сегіз сағаттан кешіктірілмей прокурорға табыс етілуге тиіс.
3. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның өтінішін қолдау туралы, күзетпен ұстауға санкция беру туралы мәселені шешкен кезде прокурор күзетпен ұстау үшін негіздерді қамтитын барлық материалдармен танысуға міндетті және күдіктіден, айыпталушыдан жауап алуға құқылы. Прокурор табыс етілген барлық материалдарды зерделеп:
1) өтінішті қолдау және бұлтартпау шарасына санкция беру туралы мәселені шешу үшін материалдарды сотқа жіберу туралы;
2) өтінішті қолдаудан бас тарту және күзетпен ұстау түрінде бұлтартпау шарасын қолдануға негіздің болмауына байланысты күдіктіні күзетпен ұстаудан босату туралы;
3) өтінішті қолдаудан бас тарту және қылмысты жасады деген күдіктің расталмауына байланысты күдіктіні босату туралы шешімдердің бірін қабылдайды.
Күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасына санкция беру туралы өтінішті қолдаған жағдайда прокурор қылмыстық қудалау органының қаулысына келісімін білдіреді. Бас тартқан жағдайда прокурор дәлелді қаулы шығарады. Прокурор тергеу судьясына өзге бұлтартпау шарасына санкция беру туралы өтінішті жіберуге құқылы.
Күдіктіні күзетпен ұстауға санкция беру туралы өтінішті қолдаудан бас тарту және күзетпен ұстаудан босату туралы қаулы мүдделі адамдарға жіберіледі. Аталған қаулыға сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам не өзінің немесе білдіретін құқықтар мен мүдделерді қорғайтын процеске қатысушылар жоғары тұрған прокурорға осы Кодекстің 106-бабының тәртібімен шағымдана алады.
4. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның күзетпен ұстауға санкция беру туралы өтінішін қолдау туралы, күзетпен ұстауға санкция беру туралы прокурордың қаулысын, сондай-ақ оның негізділігін растайтын материалдарды прокурор ұстау мерзімі аяқталғанға дейін он екі сағаттан кешіктірмей тергеу судьясына беруге тиіс, ол туралы мүдделі тұлғалар хабардар етіледі.

148-бап. Тергеу судьясының күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау
шарасына санкция беру туралы өтінішхаттарды қарауы
1. Күзетпен ұстауға санкция беру құқығы аудандық және оған теңестірілген соттың тергеу судьясына, ал осы Кодекстің 107-бабы жетінші бөлігінің 2) тармағында көзделген жағдайларда – облыстық және оған теңестірілген соттың судьяларына тиесілі.
2. Тергеу судьясы осы Кодекстің 56-бабында белгіленген тәртіпті сақтай отырып, прокурордың, күдіктінің, айыпталушының, оның қорғаушысының қатысуымен сегіз сағат ішінде күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасына санкция беру туралы өтінішті қарайды. Сот отырысына заңды өкіл мен өкіл де қатысуға құқылы. Сот отырысының орны мен уақыты туралы сот уақтылы хабарлаған жағдайда процеске аталған қатысушылардың келмеуі сот отырысын өткізуге кедергі болмайды.
Сот отырысы барысында хаттама жүргізіледі.
3. Күзетпен ұстауға санкция беруге байланысты мәселелерді шешкен кезде тергеу судьясы аталған бұлтартпау шарасын таңдау кезінде ескерілетін мән-жайларға қатысты істің материалдарын зерттеумен шектеледі.
Қажет болған жағдайда судья қылмыстық істі талап етіп алдыртуға құқылы.
4. Күдікті, айыпталушы жоқ болған кезде тергеу судьясының күзетпен қамауға алу түріндегі бұлтартпау шарасына санкция беру туралы өтінішті қарау күдіктіні, айыпталушыны іздестіру жарияланған немесе ол Қазақстан Республикасынан шегінен тысқары жерде болған және сот отырысының уақыты мен орны туралы тиісінше хабарланған кезде қылмыстық процесті жүргізетін органға келуден жалтарған жағдайларда ғана жол беріледі. Ұсталған жағдайда күдікті, айыпталушы таңдалған бұлтартпау шарасын қолданудың негізділігін қарау үшін тергеу судьясына жеткізіледі.
5. Тергеу судьясы отырыстың басында қандай өтініштің қаралуға жататынын хабарлайды, сот отырысына келген адамдарға олардың құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді. Содан кейін прокурор күдіктіні күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасы ретінде таңдаудың қажеттігін негіздейді, бұдан соң күдікті, айыпталушы және сот отырысына келген басқа да адамдар тыңдалады.
Прокурордың күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасына санкция беру туралы өтінішін қарау барысында күдікті, айыпталушы және оның мүддесін қорғаушы үй қамағына алу немесе кепіл түріндегі бұлтартпау шараларын қолдану туралы өтініш жасауға құқылы.
6. Прокурор қажет болған жағдайда, тергеу судьясы күзетпен ұстауға санкция беруден бас тарту туралы қаулыны жария еткеннен кейін, өзі оған осы Кодекстің 107-бабында көзделген тәртіппен наразылық беруді орынсыз деп санаған жағдайда күдіктіге, айыпталушыға қатысты үй қамағына алу түріндегі бұлтартпау шарасын таңдау туралы өтінішті тікелей мәлімдей алады. Тергеу судьясы үй қамағына алуға, кепілге санкция беруден бас тарту туралы қаулы шығарған жағдайда прокурор оған осы Кодекстің 107-бабында белгіленген қағидалар бойынша наразылық білдіруге құқылы.
7. Тергеу судьясы айыпталушыны, күдіктіні күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасына санкция беру туралы өтінішті қарау нәтижесі бойынша күзетпен ұстауға санкция беру туралы не одан бас тарту туралы қаулы шығарады. Тергеу судьясы күдіктіні немесе айыпталушыны күзетпен ұстауға санкция беруден бас тартқан кезде үй қамағына алу түріндегі бұлтартпау шарасына санкция беруге не кепілді қолдануға құқылы.
8. Тергеу судьясы аса ауыр қылмыстар туралы істерді қоспағанда, күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасына санкция беру туралы қаулы шығарған кезде осы баптың тоғызыншы бөлігінде көзделгеннен басқа жағдайларда, күдіктінің, айыпталушының осы Кодекстің 140-бабының үшінші бөлігінде көзделген міндеттерді орындауын қамтамасыз ету үшін жеткілікті болатын кепіл мөлшерін айқындауға міндетті.
Тергеу судьясының, соттың қаулысында кепіл салынған жағдайда күдіктіге, айыпталушыға осы Кодекстің 140-бабында көзделген міндеттердің қайсысы жүктелетіндігі, оларды орындамаудың салдары, кепіл мөлшерін таңдау негізділігі, сондай-ақ оны қолдану мүмкіндігі көрсетіледі.
Күдікті, айыпталушы не басқа адам кепілді кез келген уақытта тергеу судьясының, соттың күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасына санкция беру туралы қаулысында белгіленген мөлшерде салуға құқылы.
9. Тергеу судьясы, сот күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасына санкция беру туралы қаулыны шығарған кезде:
1) адам жәбірленушінің өліміне әкеп соққан қылмыс жасаған деген күдік, айыптау;
2) адам қылмыстық топтың құрамында қылмыс, сондай-ақ өзге де террористік және/немесе экстремистік қылмыстар жасады деген күдік айыптау болған;
3) күдікті, айыпталушы іс жүргізуге кедергі жасайды немесе соттан не құғынудан жасырынады деп есептеуге жеткілікті негіздер бар болған;
4) күдікті, айыпталушы бұрын таңдалған кепіл түріндегі бұлтартпау шарасын бұзған жағдайларда кепіл белгілемейді.
10. Өзіне қатысты тергеу судьясының қаулысы шығарылған адамға ол дереу тапсырылады, сондай-ақ сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамға, прокурорға, жәбірленушіге және күдікті, айыпталушы отырған күзетпен ұстау орнының бастығына жіберіледі және дереу орындалуға жатады.
11. Күдіктіні, айыпталушыны күзетпен ұстауға санкция беру туралы не одан бас тарту туралы қаулыға осы Кодекстің 107-бабында көзделген тәртіппен шағым берілуі, наразылық білдірілуі мүмкін.
12. Аудандық немесе оған теңестірілген соттың күзетпен ұстауға санкция беруден бас тарту туралы қаулысының күші жойылған жағдайда облыстық немесе оған теңестірілген соттың айыпталушыны, күдіктіні күзетпен ұстауға санкция беру туралы мәселені қарауы осы Кодекстің 107-бабында көзделген тәртіппен жүзеге асырылады.
13. Тергеу судьясы, сот аталған бұлтартпау шарасына санкция беруден бас тарту туралы қаулы шығарғаннан кейін, сотқа нақ сол қылмыстық іс бойынша белгілі бір адамға қатысты күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасына санкция беру туралы өтінішпен күзетпен ұстау қажеттігін негіздейтін жаңа мән-жайлар туындаған кезде ғана қайтадан жүгінуге болады.
14. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам осы Кодекстің 135-бабында белгіленген тәртіппен бұлтартпау шарасы ретінде күзетпен ұстау қолданылғаны туралы күдіктінің туыстарына хабарлауға міндетті.

149-бап. Бұлтартпау шарасы ретiнде күзетпен ұстау қолданылған
күдіктілерді ұстау
Бұлтартпау шарасы ретiнде күзетпен ұстау қолданылған күдіктілер тергеу изоляторларында ұсталады. Оларды ұстау тәртiбi мен шарттары заңнамамен айқындалады.

150-бап. Бұлтартпау шарасы ретiнде күзетпен ұстау қолданылған
күдіктілерді, айыпталушыларды және сотталушыларды
ұсталғандар ұсталатын орындарда ұстау
1. Бұлтартпау шарасы ретiнде күзетпен ұстау қолданылған күдіктіні, айыпталушыны, сотталушыны тергеу изоляторларына жеткізу жердiң шалғайлығына немесе тиiстi қатынас жолдарының болмауына байланысты мүмкiн болмаған жағдайда немесе тергеу iс-әрекеттерiн жүргiзу немесе iстi сотта қарау қажеттігі туындаған жағдайда мұндай адамдар сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның прокурор не сот бекіткен қаулысымен отыз тәулiкке дейiн уақытша ұстау изоляторларында, ал әскери қызметшілер гаупвахтада ұсталуы мүмкін. Мұндай адамдарды күзетпен ұстаудың тәртiбi мен шарттары заңнамамен айқындалады.
2. Бұлтартпау шарасы ретiнде күзетпен ұстау қолданылған күдіктіні, айыпталушыны және сотталушыны тергеу іс-әрекеттерін жүргiзу үшiн бiр тергеу изоляторынан басқа тергеу изоляторына ауыстыру (этаппен айдау) прокурордың қаулысы бойынша не сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын тұлғаның прокурор бекіткен қаулысы бойынша жүзеге асырылады.

151-бап. Күзетпен ұстау мерзiмдерi және оларды ұзарту тәртiбi
1. Осы Кодексте көзделген ерекше жағдайларды қоспағанда, сотқа дейінгі тергеу кезінде күзетпен ұстау мерзімін екі айдан асыруға болмайды.
2. Тергеуді екі айға дейін мерзімде аяқтау мүмкін болмаған жағдайда және бұлтартпау шарасын өзгерту немесе оның күшін жою үшін негіздер болмаған кезде бұл мерзімді сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның аудандық (қалалық) және оған теңестірілген прокурормен келісілген дәлелді өтініші бойынша тергеу судьясы – үш айға дейін, ал тергеуді үш айға дейінгі мерзімде аяқтау мүмкін болмаған жағдайда және күдіктіні, айыпталушыны бұдан әрі күзетпен ұстау қажет болған кезде – сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның облыс прокурорымен және оған теңестірілген прокурорлармен және олардың орынбасарларымен келісілген дәлелді өтініші бойынша тергеу судьясы – тоғыз айға дейін ұзартуы мүмкін.
3. Күзетпен ұстауды тоғыз айдан астам, бірақ он екі айдан аспайтын мерзімге ұзартуды аудандық және оған теңестірілген соттың тергеу судьясы аса ауыр қылмыс жасады деген күдік келтірілген адамдарға қатысты істің ерекше күрделілігіне орай, тергеу бөлімі бастығының не қылмыстық iстi өз іс жүргізуіне қабылдаған прокурордың не тергеу, жедел-тергеу топтары басшысының облыс прокурорымен және оған теңестірілген прокурорлармен келісілген дәлелді өтініші бойынша жүзеге асырылуы мүмкін.
4. Аса ауыр қылмыстар, қылмыстық топтың құрамында қылмыстар, сондай-ақ өзге де террористік және/немесе экстремистік қылмыстар жасады деген күдік келтірілген адамдарға қатысты күзетпен ұстау мерзімін он екі айдан астам мерзімге, бірақ он сегіз айдан аспайтын мерзімге ұзартуға ерекше жағдайларда, қылмыстық қудалау органының орталық аппаратының тергеу бөлімшесі басшысының не қылмыстық iстi өз іс жүргізуіне қабылдаған прокурордың, тергеу, жедел-тергеу тобы басшысының облыс прокуроры және оған теңестірілген прокурор бекіткен және Қазақстан Республикасы Бас Прокурормен, оның орынбасарларымен келісілген дәлелді өтініші бойынша аудандық және оған теңестірілген соттың тергеу судьясы жол беріледі.
5. Күзетпен ұстау мерзімін одан әрі ұзартуға жол берілмейді, күзетпен ұсталып отырған күдікті, айыпталушы дереу босатылуға жатады.
6. Күзетпен ұстау мерзімін үш айға дейін ұзарту туралы өтініш келісу үшін аудандық (қалалық) прокурорға және оған теңестірілген өзге де прокурорларға күзетпен ұстау мерзімі аяқталғанға дейін он тәуліктен кешіктірілмей табыс етіледі және прокурор өтініш келіп түскен кезден бастап үш тәуліктен аспайтын мерзімде қарайды.
7. Күзетпен ұстау мерзімін үш айдан астам мерзімге ұзарту туралы өтініш келісім беру үшін прокурорға күзетпен ұстау мерзімі аяқталғанға дейін он бес тәуліктен кешіктірілмей табыс етіледі және прокурор өтініш келіп түскен кезден бастап бес тәуліктен аспайтын мерзімде қарайды.
8. Күзетпен ұстау мерзімін он екі айдан астам мерзімге ұзарту туралы өтініш келісу үшін прокурорға күзетпен ұстау мерзімі аяқталғанға дейін жиырма тәуліктен кешіктірілмей табыс етіледі және прокурор өтініш келіп түскен кезден бастап бес тәуліктен аспайтын мерзімде қарайды.
9. Күзетпен ұстау мерзімін ұзарту туралы өтінішті қарап, прокурор сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның қаулысына келісім білдіреді және оны күзетпен ұстау мерзімін ұзартудың негізділігін дәлелдейтін қылмыстық істің материалдарымен бірге тиісті сотқа дереу жібереді немесе келісім беруден дәлелді түрде бас тартады. Прокурор күзетпен ұстау мерзімін ұзарту туралы өтінішті қолдамаған жағдайда күдікті, айыпталушы күзетпен ұстау мерзімі аяқталғаннан кейін дереу босатылуға жатады.
10. Күзетпен ұстау мерзімін үш айға дейін ұзарту туралы өтініш сотқа – қамауға алу мерзімі аяқталғанға дейін жеті тәуліктен кешіктірілмей, күзетпен ұстау мерзімін үш айдан астам мерзімге ұзарту туралы өтініш он тәуліктен кешіктірілмей, күзетпен ұстау мерзімін он екі айдан астам мерзімге ұзарту туралы өтініш он бес тәуліктен кешіктірілмей табыс етіледі.

152-бап. Тергеу судьясының күзетпен ұстау мерзімін ұзарту
туралы өтінішхатты қарауы және мерзімді есептеуі
1. Күзетпен ұстау мерзімін ұзарту туралы өтініш тергеу судьясының жеке-дара қарауына жатады. Сот отырысына міндетті түрде прокурор қатысады. Отырысқа күдіктінің қорғаушысы да, заңды өкілі де, жәбірленуші де, оның заңды өкілі және өкілі де қатыса алады, өтінішті қарау уақыты туралы уақтылы хабарланған кезде олардың келмеуі оларды сотта қарауға кедергі болмайды.
Сот күзетпен ұстау мерзімін ұзарту туралы мәселені қарауға, өзіне қатысты сол өтініш берілген адамды қатыстыру қажет деп тануға және тергеуді жүзеге асыратын органға оны сот отырысына жеткізуді жүктеуге құқылы.
2. Судья отырыстың басында қандай өтініштің қаралуға жататынын хабарлайды, келген адамдарға олардың құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді, содан кейін енгізілген өтініш бойынша тараптардың күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасын сол қалпында қалдыру қажеттігіне қатысты уәждерін тыңдап:
1) күдіктіні, айыпталушыны күзетпен ұстау мерзімін ұзарту туралы өтінішті қанағаттандыру туралы;
2) күдіктіні, айыпталушыны күзетпен ұстау мерзімін ұзарту туралы өтінішті қанағаттандырудан бас тарту және бұлтартпау шарасының күшін жою немесе неғұрлым жеңілдеуіне өзгерту және оны күзетпен босату туралы қаулылардың бірін шығарады.
3. Күзетпен ұстау мерзімін ұзарту туралы өтініш келіп түскен күннен бастап үш тәуліктен аспайтын мерзімде қаралуға жатады.
4. Күзетпен ұстау орны әкімшілігінің басшысы кінәліні, айыпталушыны күзетпен ұстау мерзімі аяқталғанға дейін жиырма төрт сағаттан кешіктірмей қылмыстық істі жүргізіп жатқан органға немесе адамға, сондай-ақ прокурорға ол туралы хабарлауға міндетті. Егер күзетпен ұстаудың заңмен белгіленген мерзімі аяқталғанға дейін күдіктіні, айыптаушыны босату туралы оны күзетпен ұстау мерзімін ұзарту туралы тиісті шешім келіп түспесе, күзетпен ұстау орны әкімшілігінің басшысы оны өзінің қаулысымен босатып, оның көшірмесін жиырма төрт сағат ішінде қылмыстық істі жүргізіп жатқан органға немесе тұлғаға және прокурорға жолдайды.
5. Күзетпен ұстау орны әкімшілігінің басшысы осы баптың төртінші бөлігінің талаптарын орындамаған кезде заңда белгіленген жауаптылықта болады.
6. Күзетпен ұстау мерзімі күдікті күзетпен ұстауға алынған кезден бастап тергеу іс-әрекеті жүргізу аяқталғанға және қылмыстық іс материалдарымен танысу құқығы түсіндірілгенге дейін есептеледі. Адамды күдікті ретінде ұстау уақыты, соттың шешімі бойынша психиатриялық немесе өзге де медициналық ұйымда мәжбүрлі түрде болу уақыты күзетпен ұстау мерзіміне есептеледі.
Тергеу судьясы күдіктінің қылмыстық істің материалдарымен танысу кезеңінде күзетпен ұсталуына осы Кодекстің 149, 151-баптарында көзделген тәртіппен санкция береді және ұзартады. Күдіктінің, айыпталушының және оның қорғаушысының қылмыстық істің материалдарымен танысу уақыты осы Кодекстің 151-бабында көзделген күзетпен ұстау мерзіміне кірмейді.
7. Прокурор қылмыстық істі қосымша тергеу жүргізу үшін қайтарған жағдайда, күдіктіні күзетпен ұстаудың шекті мерзімі аяқталмаған болса, ал бұлтартпау шарасын өзгертуге негіздер болмаса, прокурордың дәлелді өтініші бойынша аудандық және оған теңестірілген соттың тергеу судьясы күзетпен ұстау мерзімін бір ай шегінде ұзарта алады.
Сот осы Кодексте көзделген негіздер бойынша қылмыстық істі прокурорға қайтарған кезде, егер айыпталушыны күзетпен ұстаудың шекті мерзімі аяқталмаған болса, ал бұлтартпау шарасын өзгертуге негіздер болмаса, сол сот күзетпен ұстау мерзімін істі прокурор алған кезден бастап бір ай шегінде ұзартады.
8. Күдікті, айыпталушы белгілі бір іс бойынша, сондай-ақ онымен біріктірілген немесе одан бөліп алынған қылмыстық іс бойынша қайталап күзетпен ұсталған жағдайда күзетпен ұстау мерзімі күзетпен ұсталған уақыт ескеріле отырып есептеледі.
9. Іздеудегі адамды шет мемлекет Қазақстан Республикасына берген жағдайда күзетпен ұстау мерзімі ол Қазақстан Республикасының аумағына келген күннен бастап есептеледі, ал адамды шет мемлекеттің аумағында экстрадициялық қамауға алу тәртібімен күзетпен ұстау уақыты жаза тағайындалған кезде жалпы күзетпен ұстау мерзіміне есептеледі.
10. Күдіктіні, айыпталушыны күзетпен ұстаудың осы бапта белгіленген мерзімін есептеу мен ұзарту тәртібі кассациялық немесе қадағалау кезеңінде іс жүргізудің нәтижесінде немесе бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны өтеп жатқан адамға қатысты жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша үкімнің күшін жою кезінде де қолданылады.

153-бап. Бұлтартпау шарасының күшін жою немесе оны өзгерту
1. Бұлтартпау шарасының қажеттігі болмай қалған кезде оның күші жойылады немесе осы Кодекстің 136 және 138-баптарында көзделген негіздер мен мән-жайлар өзгерген кезде қатаңдығы неғұрлым жеңіл немесе ауыр шараға өзгертіледі.
2. Бұлтартпау шарасының күшін жою немесе оны өзгерту қылмыстық процесті жүргізетін органның дәлелді қаулысы бойынша жүргізіледі.
3. Прокурор санкция берген, қолданған, қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі іс жүргізу барысында оның нұсқауы бойынша таңдалған бұлтартпау шарасы тек прокурордың келісімімен күші жойылуы немесе өзгертілуі мүмкін.
4. Қылмыстық қудалау органының бұлтартпау шарасын өзгерту немесе оның күшін жою туралы қаулысына шағымдану, наразылық білдіру осы Кодекстің 100 – 106-баптарында көзделген тәртіппен жүргізіледі.
5. Тергеу судьясы санкция берген күдіктіні, айыпталушыны күзетпен ұстау, үй қамағына алу түріндегі бұлтартпау шарасының күшін жою немесе оны өзгерту осы Кодекстің 145-бабының сегізінші бөлігінде көзделген жағдайларды қоспағанда, прокурордың келісімімен қылмыстық қудалау органының дәлелді қаулысы негізінде жүргізіледі.
6. Кепіл, күзетпен ұстау немесе үй қамауында ұстау түріндегі бұлтартпау шараларының күшін жою туралы қаулыға шағымдану осы Кодекстің 107-бабында көзделген тәртіппен жүргізіледі.

154-бап. Қамқоршылық жасауға құқық және мүлiктi қарау
1. Ата-анасының немесе асыраушысының күзетпен ұсталуының, сол сияқты сотқа дейін тергеуді жүргізетін адамның басқа да iс-әрекеттерiнiң нәтижесiнде қараусыз, күтусiз және күнкөрісі қаражатынсыз қалған кәмелетке толмағандардың, сондай-ақ еңбекке қабiлетсiз адамдардың қорғаншылық жасалуына құқығы бар, оны аталған лауазымды адам республикалық бюджет қаражаты есебiнен қамтамасыз етуге мiндеттi. Қылмыстық процестi жүргiзушi органның еңбекке қабiлетсiз адамдарды қарау, күту және мемлекеттiк әлеуметтiк көмек органдарына немесе медициналық ұйымға уақытша орналастыру жөнiндегi тапсырмасы қамқоршы және қорғаншы орган, сондай-ақ аталған ұйымдардың басшылары үшiн мiндеттi. Қылмыстық процестi жүргiзушi орган кәмелетке толмаған және еңбекке қабiлетсiз адамдарға қамқоршылық жасауды туыстарына олардың келiсiмiмен сенiп тапсыруға құқылы.
2. Күзетпен ұсталуының, сол сияқты қылмыстық процестi жүргiзушi органның басқа да iс-әрекеттерiнiң нәтижесiнде мүлкi қараусыз қалған адамның өз мүлкiнiң және өзіне тиесiлi жануарларының қаралуда болуына құқығы бар, оны аталған лауазымды адам оның өтiнiшi бойынша және оның есебiнен бұл адамға қамтамасыз етуге мiндеттi. Қылмыстық процестi жүргiзушi органның адамның мүлкi мен оған тиесiлi жануарлардың қаралуда болуын ұйымдастыру жөніндегі тапсырмасы тиiстi мемлекеттiк органдар мен ұйымдар үшiн мiндеттi.
3. Қылмыстық процестi жүргiзушi орган бұлтартпау шарасы ретiнде күзетпен ұстау қолданылған адамға немесе басқа да мүдделi адамға осы бапқа сәйкес қабылданған шаралар туралы кешiктiрмей хабарлайды.

19-тарау. Іс жүргізетінлік мәжбүрлеудің өзге де шаралары

155-бап. Іс жүргізетінлік мәжбүрлеудің өзге де шараларын
қолдану үшін негіздері
1. Қылмыстық процесті жүргізетін орган осы Кодексте көзделген қылмыстық істер бойынша тергеу, сот талқылауының тәртібін, сот үкімінің тиісті дәрежеде орындалуын қамтамасыз ету мақсатында күдіктіге, айыпталушыға осы Кодекстің 18-тарауында көзделген бұлтартпау шарасының орнына немесе солармен қатар өзге де іс жүргізетінлік мәжбүрлеу шараларын: келу, алып келу, қызметінен уақытша шеттету, мүлкіне тыйым салу, жақындауға тыйым салу туралы міндеттемелерін қолдануға құқылы.
2. Қылмыстық процесті жүргізетін орган осы Кодексте көзделген жағдайларда жәбірленушіге, куәға және іске қатысушы басқа да адамдарға іс жүргізудің мәжбүрлеу шараларын: келу, алып келу, ақша өндіріп алу туралы міндеттемені қолдануға құқылы.

156-бап. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамға және
сотқа келу туралы мiндеттеме
1. Күдіктіге, айыпталушыға бұлтартпау шарасын қолдану ұтымды болмаған кезде қылмыстық сот ісін жүргізудің қалыпты барысын қамтамасыз ету үшін қылмыстық қудалау органы немесе сот күдіктіден, айыпталушыдан шақыру бойынша қылмыстық қудалау органына немесе сотқа уақтылы келу туралы, ал тұрғылықты жерін өзгерткен жағдайда ол туралы дереу хабарлау туралы жазбаша міндеттеме алуға құқылы. Келу туралы міндеттеме алған кезде күдіктінің, айыпталушының оны орындамауының осы Кодекстің 140-бабының төртінші бөлігінде көзделген салдарлары туралы ескертіледі.
2. Қылмыстық қудалау органына не сотқа келу туралы жазбаша міндеттеме жәбірленушіден және куәдан да алынуы мүмкін.
3. Келу туралы міндеттеме орындалмаған кезде осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген адамдарға осы Кодекстің 160-бабының тәртібімен ақша өндіріп алу және бұлтартпау шарасы қолданылуы мүмкін.
4. Келу туралы міндеттемені орындамаған кезде осы баптың екінші бөлігінде аталған адамдарға осы Кодекстің 160-бабының тәртібімен ақша өндіріп алу қолданылуы мүмкін.

157-бап. Күштеп әкелу
1. Күдікті, айыпталушы, сотталушы, сондай-ақ куә, жәбiрленушi шақыру бойынша дәлелсіз себептермен келмеген жағдайда сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның, соттың дәлелдi қаулысы бойынша күштеп әкелуге (мәжбүрлеп әкелуге) ұшырауы мүмкін.
2. Шақырту туралы тиiсті түрде хабарланған адамның келмеуiнiң дәлелдi себептерi: адамның келу мүмкiндiгiнен айырған ауруы, жақын туыстарының қайтыс болуы, дүлей зілзала, адамды белгіленген уақытта келу мүмкiндiгiнен айыратын өзге де себептер танылады. Күдікті, айыпталушы, сотталушы, сондай-ақ куә және жәбiрленушi шақыру бойынша белгіленген мерзiмде келуге кедергi келтiретiн дәлелдi себептер туралы өздерiн шақырған органға хабарлауға мiндеттi.
3. Алып келу туралы қаулы күдіктіге, айыпталушыға, сондай-ақ куәға және жәбiрленушiге оның атқарылуы алдында жарияланады, бұл олардың қаулыға қол қоюымен куәландырылады.
4. Күштеп әкелуді түнгi уақытта жүргiзiлуге болмайды.
5. Он төрт жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандар, он сегiз жасқа толмаған адамдар олардың заңды өкiлдерiне хабарланбастан, жүктi әйелдер, сондай-ақ дәрiгердiң куәландыруына жататын денсаулық жағдайы бойынша өзiнiң болып жатқан орнынан кете алмайтын немесе кетпеуге тиiс науқас адамдар алып келуге жатпайды.
6. Алып келу туралы сот қаулысын – сот приставы немесе iшкi iстер органы; прокурордың, анықтаушының, тергеушiнiң қаулысын анықтау, алдын ала тергеу жүргiзетiн орган немесе iшкi iстер органы орындайды.

158-бап. Қызметiнен уақытша шеттету
1. Сотқа дейінгі тергеу органы прокурордың санкциясымен немесе сот, айыпталушы, сотталушы, сондай-ақ күдіктінің әрекетін саралау туралы қаулы шығарылғаннан кейін күдікті осы қызметте қала отырып, тергеуге және iстi сотта қарауға, қылмысымен келтiрiлген залалды өтеуге кедергi жасайды немесе осы қызметте болуымен байланысты қылмыстық әрекетпен айналысуды жалғастырады деп пайымдауға жеткiлiктi негiздер болған кезде қызметiнен шеттетуге құқылы.
2. Күдіктіні, айыпталушыны қызметiнен уақытша шеттету туралы қаулы оның жұмыс орны бойынша ұйым басшысына жiберiледi, ол оны алғаннан кейiнгi үш тәулiк iшiнде қаулыны орындауға және қызметiнен шеттету туралы шешiм қабылдаған адамға немесе органға ол туралы хабарлауға мiндеттi.
3. Қызметiнен шеттетiлген күдіктінің, айыпталушының, егер ол өзіне қатысты емес жағдайлар бойынша басқа қызметте iстей алмаса немесе басқа жұмысқа кiре алмаса, ең төменгі бір еңбекақы мөлшерiнен кем емес сомада ай сайынғы мемлекеттiк жәрдемақыға құқығы бар.
4. Қызметiнен уақытша шеттетудің күші судьяның немесе прокурордың қаулысымен, сондай-ақ бұл шараның қажеттiгі болмай қалған кезде сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның қаулысымен жойылады.

159-бап. Ақша өндіріп алу
Осы Кодекстiң 71, 78, 80, 81, 82, 90, 142, 144, 156 және 165-баптарында көзделген iс жүргiзу мiндеттерiн орындамағаны және сот отырысында тәртiп бұзғаны үшiн жәбiрленушiден, куәден, маманнан, аудармашыдан және өзге де адамдардан осы Кодекстің 160-бабында белгіленген тәртіппен ақша өндіріп алу қолданылуы мүмкін.

160-бап. Ақша өндіріп алудың қолданылу тәртібі
1. Осы Кодекстің 159-бабында аталған жағдайларда ақша өндіріп алуды сот қолданады.
2. Егер тиісті бұзушылыққа сот отырысы барысында жол берілсе, осы бұзушылық анықталған нақ сол сот отырысында сот жаза қолданылады, ол туралы сот қаулысы шығарылады.
3. Тиісті бұзушылыққа сотқа дейінгі іс жүргізу барысында жол берілген болса, онда сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам немесе прокурор бұзушылық туралы хаттама жасап, оны тергеу судьясына жібереді, ол оны сотқа келіп түскен кезден бастап үш тәуліктің ішінде қарайды. Сот отырысына ақша өндіріп алынатын адам шақыртылады. Бұзушылық жасаған адамның дәлелсіз себептермен келмей қалуы хаттаманы қарауға кедергі болмайды.
4. Судья хаттаманы қарау нәтижесі бойынша елу айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде ақша өндіріп алуды қолдану немесе оны қолданудан бас тарту туралы қаулы шығарады. Қаулының көшірмесі хаттаманы жасаған адамға және ақша өндіріп алу қолданылған адамға жіберіледі.
5. Сот ақша өндіріп алу қолданылған кезде қаулының орындалуын үш айға дейінгі мерзімге кейінге қалдыруға құқылы.

161-бап. Мүлiкке тыйым салу
1. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам үкiмдi азаматтық қуыным, басқа да мүлiктiк өндіріп алу немесе ықтимал мүлiктi тәркiлеу бөлiгiнде орындауды қамтамасыз ету мақсатында мүлікке тыйым салу шараларын қолдануға міндетті.
Азаматтық қуынымды қамтамасыз ету негіздері сот тергеуі кезеңінде туындаса, сот үкім заңды күшіне енгенге дейін оны қамтамасыз ету шараларын қолдануға құқылы.
Кейінге қалдыруды күттірмейтін жағдайларда сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам прокурордың келісімімен он күннен аспайтын мерзімге мүлікке билік етуге уақытша шектеу белгілеуге құқылы.
2. Мүлiкке тыйым салу оның меншiк иесiне немесе иеленушiсiне арналып оған билiк етуге, ал қажет болған жағдайларда бұл мүлiктi пайдалануға тыйым салудан не мүлiктi алып қоюдан және оны сақтауға беруден тұрады.
3. Тәркіленуге жататын мүлікті қарап тексеру және сақтау тәртібі осы Кодекстің 221-бабында айқындалады.
4. Күдіктінің, айыпталушының немесе олардың іс-әрекеті үшін заң бойынша материалдық жауаптылықта болатын, Қазақстан Республикасының қаржы ұйымдарының қызметін реттейтін заңдарында көзделген жағдайларда міндеттемелері қайта құрылымдауға жататын қаржы ұйымдарының кредиторлары болып табылатын адамдардың мүлкіне тыйым салу туралы азаматтық қуыным бөлігінде үкімді орындауды қамтамасыз ету шараларын қолдануға жол берілмейді.
5. Азаматтық қуынушы немесе прокурор қойған азаматтық қуынымды қамтамасыз ету үшін тыйым салынған мүлiктiң құны қуынымның бағасынан аспауға тиiс.
6. Бiрнеше күдіктілердің, айыпталушылардың немесе олардың іс-әрекетiне жауап беретiн адамдардың әрқайсысынан тыйым салуға жататын мүлiктiң үлесiн айқындау кезiнде күдіктіге, айыпталушыға таңылған қылмысты жасауға қатысу дәрежесi ескерiледi, алайда, егер басқаларда мүлік болмаса, азаматтық қуынымды қамтамасыз ету үшiн тиiстi адамдардың бiрiнiң мүлкiне толық мөлшерде тыйым салынуы да мүмкiн.
7. Бiрiншi қажеттiлiк заттары болып табылатын заттарға, сондай-ақ тізбесі заңнамамен айқындалатын өзге де заттарға тыйым салуға болмайды.
8. Егер басқа адамдардағы мүлік күдіктінің, айыпталушының қылмыстық іс-әрекеті нәтижесінде алынды не қылмыс жасау құралы ретінде немесе экстремизмді, терроризмді, ұйымдасқан топты, засыз қарулы құралымды, қылмыстық қоғамдастықты қаржыландыру үшін пайдаланылды не пайдаланылуға арналды деп ұйғаруға жеткілікті негіз болса, ол мүлікке де тыйым салынуы мүмкін.
Басқа адамдар күдіктінің, айыпталушының, сотталушының әрекеттерімен келтірілген зиян үшін заңға сәйкес материалдық жауаптылықты мойнына алған жағдайларда олардың мүлкіне де тыйым салынуы мүмкін.
9. Тыйым салынуға жататын мүлік жасырылуы немесе жоғалуы мүмкін деп ойлауға негіз болған жағдайда сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам соттың санкциясын алғанға дейін прокурорды және сотты жиырма төрт сағаттың ішінде хабардар ете отырып, мүлікпен мәмілелер және өзге де операциялар жасасуды тоқтата тұру туралы қаулы шығаруға құқылы.

162-бап. Мүлікке тыйым салу тәртібі
1. Мүлікке тыйым салу қажет болған кезде сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам сот алдында күдіктінің немесе заң бойынша олардың іс-әрекеті үшін материалдық жауаптылықты мойнына алатын адамдардың мүлкіне тыйым салу туралы өтінішті қозғау туралы қаулы шығарды.
Қаулыға өтініштің негізділігін растайтын, қылмыстық істің куәландырылған көшірмелері қоса беріледі.
Қаулыда қылмыстың қысқаша мазмұны, саралануы, күдікті, айыпталушы немесе есі дұрыс емес адамның қылмысы немесе Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексімен тыйым салынған әрекетімен келтірілген зиян үшін жауапты адам туралы деректер, қуыным болған кезде тыйым салу ұсынылатын мүліктің құны, оның тұрған жері және мүлікке тыйым салу қажеттілігі туралы қорытынды қамтылады.
2. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның мүлікке және оның материалдарына тыйым салу туралы өтінішті қозғау туралы қаулысы тыйым салынуға жататын мүлік анықталған кезден бастап қырық сегіз сағаттан кешіктірілмей прокурорға ұсынылуға тиіс.
3. Мүлікке тыйым салу туралы өтінішті қолдау туралы мәселені шешкен кезде прокурор мүлікке тыйым салу негіздерін қамтитын барлық материалдармен танысуға міндетті. Өтініш келіп түскеннен кейін алты сағат ішінде прокурор мүлікке тыйым салу туралы өтінішті қолдау және қаулы мен тиісті материалдарды сотқа жіберу туралы шешім қабылдайды немесе өтінішті қолдаудан бас тартады.
4. Мүлікке тыйым салу туралы өтінішті қолдаған жағдайда прокурор сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын тұлғаның қаулысымен келіседі, ал бас тартқан жағдайда дәлелді қаулы шығарады.
5. Мүлікке тыйым салу туралы өтінішті қолдаудан бас тарту туралы прокурордың қаулысына сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам жоғары тұрған прокурорға өзінің немесе өздеріне берілген құқықтары мен мүдделерін қорғайтын процеске қатысушылар осы Кодекстің 105-бабының тәртібімен шағымдана алады.

163-бап. Мүлікке тыйым салуға санкция беру тәртібі
1. Мүлікке тыйым салуға санкция беру құқығы аудандық және оған теңестірілген соттың тергеу судьясына, ал осы Кодекстің 107-бабы жетінші бөлігінің 3) тармағында көзделген жағдайларда – аудандық және оған теңестірілген соттың судьясына тиесілі.
2. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның мүлiкке тыйым салу туралы прокурор қолдаған өтінішті қозғау туралы қаулысы материалдар сотқа келіп түскен кезден бастап жиырма төрт сағат ішінде сотқа дейінгі тергеу жүргізілген жері бойынша не күдіктінің, айыпталушының мүліктері анықталған жері бойынша сот отырысында прокурордың қатысуымен аудандық және оған теңестірілген соттың тергеу судьясының жеке-дара қарауына жатады. Сот отырысына күдіктінің, айыпталушының қорғаушысы және мүлік құнын айқындайтын маман қатысуға құқылы. Процеске қатысушыларға сот отырысының орны мен уақыты туралы сот уақтылы хабарлаған жағдайда олардың сотқа келмей қалуы сот отырысын өткізуге кедергі болмайды.
Сот отырысы барысында хаттама жүргізіледі.
3. Тергеу судьясы отырыстың басында қандай өтініштің қаралуға жататынын хабарлайды, сот отырысына келген адамдарға олардың құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді. Содан кейін прокурор мүлікке тыйым салуға санкция беру қажеттігін негіздейді, содан кейін сот отырысына келген басқа да адамдар тыңдалады.
4. Тергеу судьясы мүлікке тыйым салуға санкция беру туралы өтінішті қарап, мүлікке тыйым салуға санкция беру не санкция беруден бас тарту туралы қаулы шығарады.
Мүліктің мүмкін болатын тәркіленуін қамтамасыз ету үшін мүлікке тыйым салу туралы мәселені шешу кезінде тергеу судьясы мүліктің күдіктіге, айыпталушыға тиесілі екенін немесе ол қылмыс жасау кезінде пайдаланғанын не қылмыс жасау арқылы алынғанын айғақтайтын нақты мән-жайларды көрсетуге тиіс.
Мүліктің қылмыстық жолмен алынғаны туралы дәйекті деректер бар болған, бірақ бұл мүлікті анықтау мүмкін болмаған кезде тергеу судьясы құны бойынша баламалы басқа мүлікке тыйым салуға құқылы.
5. Мүлiкке тыйым салу туралы қаулыда тыйым салуға жататын мүлiк, сотқа дейінгі iс жүргiзу барысында оның қаншалықты анықталғаны, сондай-ақ азаматтық қуынымды қамтамасыз етуде тыйым салу жеткiлiктi болатын мүлiктiң құны, іс бойынша қорытынды шешім қабылданғанға дейін мүлікті сақтау орны туралы мәлімет көрсетiлуге тиiс.
Қажет болған кезде мүлікке тыйым салу туралы қаулы орындалуы үшін тиісті уәкілетті органға жіберілуі мүмкін.
6. Тергеу судьясының мүлікке тыйым салу туралы қаулысы сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамға, күдіктіге немесе қылмыспен немесе есі дұрыс емес адамның Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінде тыйым салынған әрекетімен келтірілген зиян үшін жауаптылықты мойнына алатын адамға, сондай-ақ прокурорға, азаматтық қуынушыға, жәбірленушіге жіберіледі.
7. Iстi өзiнiң iс жүргiзуiне қабылдаған тергеу судьясының шешiмi бойынша мүлiкке тыйым салуды сот орындаушысы жүргiзедi.
8. Мүлiкке тыйым салу жүргiзiлгенi туралы сот орындаушысы тізім жасайды, оның көшірмесі мүлкіне тыйым салынған адамға тапсырылады, бұл туралы тиісінше белгі жасалады.
9. Мүлiкке тыйым салған кезде мүлiктiң құнын айқындайтын маман қатыса алады.
10. Мүліктің меншiк иесi немесе иеленушiсі қандай заттарға бiрiншi кезекте тыйым салу қажеттiгiн ұсынуға құқылы.
11. Тыйым салынған мүлiк алып қойылуы не тергеу судьясының қалауы бойынша жергiлiктi әкiмшiлiктiң, тұрғын үй-пайдалану ұйымының өкiлiне, осы мүлiктiң иеленушiсіне немесе өзге адамға сақтауға берiлуi мүмкiн, оларға мүлiктiң сақталуына жауапты екендігі ескертiлуге тиiс, бұл туралы қолхат алынады.
12. Банктердегi және кредиттік мекемелердегi шоттар мен салымдардағы ақша қаражаттарына және өзге де құндылықтарға тыйым салу кезiнде осы шот бойынша шығыс операциялары тыйым салынған қаражат шегiнде тоқтатылады.
13. Мүлікке тыйым салуға қажеттілік жойылған кезде бұл шараның күші жойылады. Сотқа дейінгі тергеу кезеңінде тергеу судьясы санкция берген мүлiкке тыйым салудың күшін жою қылмыстық қудалау органының дәлелді қаулысы негізінде прокурордың келісімімен жүргізіледі.

164-бап. Мүлiкке тыйым салуға санкция беру не санкция беруден
бас тарту туралы тергеу судьясының қаулысына наразылық
білдіру және шағымдану
1. Күдіктінің, айыпталушының, олардың әрекеттері үшін заң бойынша материалдық жауаптылықты мойнына алатын адамның мүлкіне тыйым салуға санкция беру немесе одан бас тарту туралы тергеу судьясының қаулысына осы Кодекстің 107-бабында көзделген тәртіппен шағым берілуі, сондай-ақ прокурор наразылық білдіруі мүмкін.
2. Аудандық немесе оған теңестірілген соттың тергеу судьясының мүлiкке тыйым салуға санкция беруден бас тарту туралы қаулысының күші жойылған жағдайда облыстық немесе оған теңестірілген соттың мүлiкке тыйым салуға санкция беру туралы мәселені қарауы осы Кодекстің 107-бабында көзделген тәртіппен жүзеге асырылады.

165-бап. Жақындауға тыйым салу
1. Жақындауға тыйым салу күдіктінің, айыпталушының жәбірленушіні және іске қатысушы өзге де адамдарды қорғау мақсатында олармен араласуды шектеуден тұрады.
2. Қылмыстық процесті жүргізетін адам күдіктінің, айыпталушының қорғалатын адамдарды іздестіруіне, қудалауына, оларға баруына, олармен ауызша, телефон арқылы сөйлесуіне және өзге де тәсілдермен байланыс жасауына тыйым салуға құқылы.
3. Жақындауға тыйым салу қылмыстық процесті жүргізетін органның прокурор санкция берген қаулысы негізінде немесе істі қарайтын соттың қаулысы бойынша қорғалуға жататын адамның өтінішімен қолданылады. Қаулыда іс жүргізетінлік мәжбүрлеудің осы шарасын қолданудың және жақындауға тыйым салу негіздері, сондай-ақ оның сақталуын бақылау жүктелетін орган көрсетіледі. Жақындауға тыйым салу туралы қаулының көшірмесі күдіктіге, айыпталушыға, қорғалатын адамға және бақылауды жүзеге асыратын органға беріледі.
4. Күдіктіге, айыпталушыға жақындауға тыйым салу бұзылған жағдайда оған осы Кодекстің 160-бабында көзделген тәртіпте ақшалай айып салынуы және бұлтартпау шарасы қолдануы мүмкін.

5-бөлім. Қылмыстық процестегі мүліктік мәселелер 20-тарау. Қылмыстық процестегі азаматтық қуыным

166-бап. Қылмыстық процесте қаралатын азаматтық қуынымдар
1. Қылмыстық процесте жеке және заңды тұлғалардың тікелей қылмыстық құқық бұзушылықтың немесе есi дұрыс емес адамның қоғамға қауiптi әрекетiмен келтiрiлген мүлiктiк және моральдық зиянды өтеу туралы, сондай-ақ жерлеуге, жәбірленушіні емдеуге кеткен шығыстарды, оған сақтандыру өтемі ретiнде төленген сомаларды, жәрдемақыны немесе зейнетақыны, сондай-ақ өкiлдiкке жұмсалған шығыстарды қоса алғанда анықтау, алдын ала тергеу iсiн жүргізуге және сотқа қатысуымен байланысты шыққан шығыстарды өтеу туралы азаматтық қуынымдар қаралады.
2. Қылмыстық iс бойынша қойылған азаматтық қуынымды дәлелдеу осы Кодексте белгiленген ережелер бойынша жүргiзiледi.
Егер азаматтық қуынымға байланысты туындаған құқықтық қатынастар осы Кодекспен реттелмесе, Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізу заңнамасының нормалары егер олар қылмыстық іс жүргізу қағидаларына қайшы келмесе, қолданылады.
3. Егер, осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген тұлғалар қылмыстық іс бойынша іс жүргізу барысында азаматтық қуыным бермесе немесе ол қойылғаннан кейін кері қайтарып алса немесе оны сот қараусыз қалдырса, олар оны азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен беруге құқылы. Қуынушының азаматтық қуынымды кері қайтарып алу туралы немесе оны қараусыз қалдыру туралы арызын сот осы Кодекске және азаматтық іс жүргізу заңнамасының нормаларына сәйкес шешеді.
4. Азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қабылданған азаматтық қуыным жөніндегі шешім қылмыстық сот ісін жүргізу барысында сол қуынымды сол адамдарға және сол негіздер бойынша беру үшін кедергі келтіретін негіз болып табылады.

167-бап. Азаматтық қуыным
1. Азаматтық қуыным қылмыстық құқық бұзушылықпен немесе есi дұрыс емес адамның әрекетiмен тікелей мүліктік немесе моральдық зиян келтірілген адам не оның өкiлi сотқа дейінгі тергеу басталған кезден бастап сот тергеуі аяқталғанға дейін қоюы мүмкін.
Осы Кодекстің 58-бабының екінші бөлігінде көзделген жағдайларда азаматтық қуынымды прокурор қоюға құқылы.
2. Азаматтық қуыным күдіктіге, айыпталушыға, сотталушыға немесе олардың іс-әрекетіне және есі дұрыс емес адамның іс-әрекетіне материалдық жауаптылықты мойнына алатын адамдарға қойылады.
Азаматтық қуыным берген адам азаматтық қуынушы деп, талап қойылған адам азаматтық жауапкер деп аталады. Аталған адамдар қылмыстық іс бойынша іс жүргізу барысында іс жүргізетінлік құқықтарды пайдаланады және азаматтық қуынушы мен тиісінше азаматтық жауапкерге қатысты осы Кодексте белгіленген іс жүргізетінлік міндеттерді мойнына алады.
Азаматтық қуынушы қылмыстық процестің кез келген кезеңінде азаматтық қуынымды өзіне қайтару туралы, ал сотта – оны қараусыз қалдыру туралы жазбаша мәлімдеуге құқылы. Азаматтық қуынушының аталған арыздарын қылмыстық процесті жүргізетін орган азаматтық сот ісін жүргізу нормаларына сәйкес қарайды. Азаматтық қуынымды қайтару немесе оның қуынымынан бас тартуын қабылдау адамдардың қылмыстық сот ісін жүргізудегі азаматтық қуынушы және тиісінше азаматтық жауапкер жағдайында болуын тоқтатуға әкеп соғады.
3. Қуынушы азаматтық қуыным берген кезде қылмыстық істе мемлекеттік баж төлеуден босатылады.
4. Азаматтық қуынымның соттылығы ол қойылған қылмыстық істің соттылығымен айқындалады және қылмыстық іспен бірге қаралады.
5. Азаматтық қуыным азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қаралатын қуынымдарға қойылатын талаптарға сәйкес жазбаша нысанда берiледi.
6. Күдікті адамның анықталмауы қылмыстық iсте азаматтық қуынымға кедергі болмайды.
7. Азаматтық қуыным негізін және қуыным мөлшерін нақтылау қажет болған кезде адам қуынымды толықтыруға құқылы.
8. Артықшылықтарының немесе қылмыстық қудалаудан иммунитетiнiң болуына байланысты күдікті деп тануға жатпайтын адамға азаматтық қуыным азаматтық сот iсiн жүргiзу тәртiбiмен қойылуы мүмкiн.

168-бап. Зиянды өтеудiң негiздемелерi, шарттары, көлемi және
тәсілі туралы қағидаларды қолдану
1. Қылмыстық iсте қойылған азаматтық қуынымды қарау кезiнде зиянды өтеу негiздемелерi, шарттары, көлемi мен тәсілі азаматтық, еңбек және басқа заңнама нормаларына сәйкес айқындалады.
2. Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарда көзделген жағдайларда, халықаралық құқықтың нормалары және шет мемлекеттердiң заңнамасы қолданылады.

169-бап. Қуыным арызын қайтару, қуыным арызынан бас тарту
1. Азаматтық қуынушы қылмыстық процестің кез келген кезеңінде азаматтық қуыным арызын қайтарып алуға құқылы. Қуыным арызын қайтарып алу туралы өтініш жазбаша түрде берiледі және қылмыстық iске қоса тiгіледі. Егер қуыным арызын қайтару туралы өтініш сот отырысында мәлімделсе, онда ол сот отырысының хаттамасына енгiзiледі.
Қуыным арызды қайтарып алу тиісті адамдардың азаматтық қуынушы және азаматтық жауапкердің жағдайында болуының тоқтатылуына әкеп соғады, бұл туралы қылмыстық процесті жүргізетін орган қаулы шығарады.
Жауапкер қуыным арызын мәні бойынша қарауды талап еткен жағдайда сот оны қайтаруды қабылдай алмайды.
2. Азаматтық қуынушының қылмыстық iс бойынша сотқа дейiн іс жүргiзу кезеңінде қуынымнан бас тарту туралы өтiнiшi жазбаша түрде берiледі және қылмыстық iс материалдарына қоса тiгіледі. Егер азаматтық қуынушының қуынымнан бас тартуы сот отырысында бiлдiрiлсе, онда ол сот отырысының хаттамасына енгiзiледі.
3. Сот қуынымнан бас тартуды сот талқылауының кез келген кезінде, бiрақ сот үкiм шығару үшiн кеңесу бөлмесiне кеткенге дейiн қабылдайды.
Сот қуынымнан бас тартуды қабылдағанға дейін азаматтық қуынушыға қуынымнан бас тартуды қабылдау ол бойынша іс жүргізудің қысқартылуына әкеп соғатынын және нақ осы тараптар арасындағы дау бойынша нақ осы мәнде және нақ осы негіздер бойынша, оның ішінде азаматтық сот ісін жүргізу тәртібінде сотқа қайта жүгінуді болдырмайтынын түсіндіруге міндетті.
4. Егер азаматтық қуынушының қуынымнан бас тарту әрекеті заңға қайшы болса немесе кімнің болса да құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін бұзатын болса, сот бұл әрекетті қабылдамайды.

170-бап. Азаматтық қуыным бойынша шешiмдер
1. Қылмыстық істе азаматтық қуынымды қарау нәтижесі бойынша сот:
1) азаматтық қуынымды толық немесе iшiнара қанағаттандыру туралы;
2) азаматтық қуынымды қанағаттандырудан бас тарту туралы;
3) азаматтық қуынушының қуынымын қанағаттандыру құқығын тану және оның мөлшерi туралы мәселенi азаматтық сот iсiн жүргiзу тәртiбiмен соттың қарауына беру туралы;
4) азаматтық қуынымнан бас тартуды қабылдау және ол бойынша іс жүргізуді қысқарту туралы;
5) азаматтық қуыным бойынша бітімгерлік келісімді немесе дауды медиация тәртібімен реттеу туралы келісімді бекіту және ол бойынша іс жүргізуді қысқарту туралы;
6) азаматтық қуынымды қараусыз қалдыру туралы шешімдердің бірін шығарады.
Іс жүргізуді осы Кодекстің 35-бабы бірінші бөлігінің 3), 4) тармақтарында көрсетілген негіздер бойынша қысқарту туралы қаулы шығарған кезде сот азаматтық қуынымды толық қанағаттандырады.
2. Айыптау үкiмiн шығарған немесе есі дұрыс емес адамға медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы қаулы шығарған кезде сот азаматтық қуынымды толық немесе iшiнара қанағаттандырады не оны қанағаттандырудан бас тартады.
3. Қылмыстық iстi талқылауды кейiнге қалдырмай азаматтық қуыным бойынша егжей-тегжейлі есептi жүргiзу мүмкiн болмаған кезде сот азаматтық қуынушының қуынымын қанағаттандыру құқығын тани алады және оның мөлшерi туралы мәселенi азаматтық сот iсiн жүргiзу тәртiбiмен соттың қарауына бере алады.
4. Ақтау үкімі қабылданған, сол сияқты есі дұрыс емес адамға медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану жөніндегі істі қысқарту туралы қаулы шығарылған кезде, егер қылмыстық құқық бұзушылық оқиғасы немесе Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексiнде тыйым салынған әрекет анықталмаса не сотталушының немесе өзіне қатысты медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы мәселе шешiлген адамның қылмыстық құқық бұзушылық немесе Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексiнде тыйым салынған әрекетті жасауға қатысқаны дәлелденбесе, сот азаматтық қуынымды қанағаттандырудан бас тартады.
5. Сот бітімгершілік келісімді бекіткен, медиация тәртібімен бітістіруге қол жеткізілген не азаматтық қуынымнан бас тартуды қабылдаған жағдайларда сот азаматтық қуыным бойынша іс жүргізуді қысқарту туралы шешім қабылдайды.
6. Сот қуынымы:
1) сотталушы қылмыстық құқық бұзушылық құрамы болмауына байланысты ақталған;
2) жасаған әрекеттiң сипатына және өзiнiң жай-күйiне қарай қоғам үшiн қауiп төндiрмейтiн және мәжбүрлеп емдеуге мұқтаж емес есі дұрыс емес адамға медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдануға негiздер болмауына байланысты iс қысқартылған;
3) іс осы Кодекстің 35-бабы бірінші бөлігінің 5), 7), 8) тармақтарында көрсетілген негіздер бойынша қысқартылған;
4) азаматтық қуынушы бұл туралы өтініш берген жағдайларда қарамай қалдырады.
Азаматтық қуынымды заңда көзделмеген өзге де негіздер бойынша қарамай қалдыруға жол берілмейді.

171-бап. Азаматтық қуынымды қамтамасыз ету
Азаматтық қуынушы азаматтық қуыным берген кезде қылмыстық қудалау органы оны қамтамасыз ету шараларын қолдануға міндетті. Егер мұндай шаралар қолданылмаған болса, сот басты сот талқылауына дайындалу кезінде осы Кодекстің 325-бабына сәйкес қылмыстық қудалау органын оларды қолдануға міндеттейді. Азаматтық қуыным сот талқылауы кезеңінде қойылған кезде сот азаматтық қуынымды қамтамасыз ету туралы қаулы шығарады.

172-бап. Сот үкiмiнiң және қаулысының азаматтық қуыным
бөлiгiнде орындалуы
Азаматтық қуынымды толық көлемде немесе ішінара қанағаттандыру туралы шешім қабылдаған кезде соттың үкімін, қаулысын азаматтық қуыным бөлігінде ерікті түрде орындау үшін сот мерзім белгілеуге құқылы, бұл ретте заңнамада көзделген орындауды кейінге қалдыру және мерзімін ұзарту қағидалары қолданылуы мүмкін. Сот актісін азаматтық қуыным бөлігінде мәжбүрлеп орындау атқарушылық іс жүргізу туралы заңнамада көзделген тәртіппен жүргізіледі.

173-бап. Қылмыстан жәбірленушілерге зиянды өтеу
Қылмыс салдарынан денсаулығына ауыр зиян келтірілген не қылмыспен Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің ережелеріне сәйкес белгіленген ірі не аса ірі нұқсан келтірілген жәбірленушілерге, ал олар қайтыс болған жағдайда олардың заңды құқық мирасқорларына жәбірленушілерге өтемақы төлеу қоры туралы заңнамада көзделген тәртіппен, мөлшерде және мерзімдерде мемлекеттік өтемақы төленеді.
Аталған өтемақы бітімгершілік келісім жасалған не тараптар бітістірілген жағдайда төленбейді.
Қылмыстық процесті жүргізетін органның қаулысымен жәбірленушілерге өтем үшін төленген өтемақы қаражатын өтеу міндетін сот үкіммен:
1) қылмыстық құқық бұзушылық жасаған жеке тұлғаға;
2) қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны үшін азаматтық заңнамаға сәйкес кінәлі деп танылған кәмелетке толмағанның заңды өкілдеріне, қорғаншыларына, қамқоршыларына;
3) жеке тұлғаның қылмыстық жаза қолданылатын әрекетімен келтірілген зиян үшін заңға сәйкес материалдық жауаптылықты мойындайтын заңды тұлғаға жүктейді.
4. Заңды күшіне енген айыптау үкімі, осы Кодекстің 35-бабы бірінші бөлігінің 3), 4), 12) тармақтарында, 36-бабының бірінші бөлігінде көзделген негіздер бойынша сотқа дейінгі тергеуді қысқарту туралы қаулы осы баптың үшінші бөлігінде көрсетілген адамдардан жәбірленушілерге өтем төлеу қорына төлем өндіріп алу үшін негіз болып табылады.
5. Егер адам бір мезгілде бірнеше қылмыс жасағаны үшін кінәлі деп танылса, төлем неғұрлым ауыр қылмыстық құқық бұзушылық ескеріле отырып есептеледі.

21-тарау. Еңбекке ақы төлеу және қылмыстық іс бойынша
іс жүргізу барысындағы шеккен шығыстарды өтеу

174-бап. Заң көмегіне ақы төлеу
1. Қылмыстық іс бойынша іс жүргізуге қатысушы адамдардың қорғаушысы мен өкілдерінің еңбегіне ақы төлеу Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүргiзiледi.
2. Осы Кодексте көзделген жағдайларда, адвокат сотқа дейінгі іс жүргізуге немесе сотқа клиентпен шарт жасасылмай, тағайындау бойынша қорғаушы не жәбірленушінің өкілі, жеке айыптаушы ретінде қатысқанда адвокаттардың еңбегіне ақы төлеу шығыстары бюджет қаражаты есебінен жүзеге асырылады.
3. Осы баптың екінші бөлігінде көзделген жағдайларда, қылмыстық процестi жүргiзетiн орган, күдіктiнi, айыпталушыны, сотталушыны егер негiз бар болса, заң көмегiне ақы төлеуден толық немесе iшiнара босатуға құқылы, бұл туралы дәлелді қаулы шығарады.

175-бап. Аудармашының, маманның, сарапшының орындаған жұмысы
үшiн сыйақы алуы
1. Қылмыстық iс бойынша iс жүргiзу кезiнде тиiстi жұмысты орындайтын аудармашы, маман, сарапшы:
1) егер жұмысты қызметтiк тапсырма тәртiбiмен орындаса – жұмыс iстеген жерінде жалақы;
2) егер орындалған жұмыс лауазымдық мiндеттерiнiң аясына кiрмесе және жұмыстан тыс уақытта орындалса – Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлеген мөлшерлемелер шегiнде республикалық бюджет қаражаты есебiнен сыйақы;
3) егер жұмысты аталған тараппен уағдаластық бойынша орындаса – тараппен жасалған шартта айқындалған мөлшерде сыйақы алады.
2. Осы баптың бiрiншi бөлiгiнiң 2) тармағында көзделген жағдайда, сыйақы аудармашы, маман, сарапшы шотты ұсынғаннан кейiн қылмыстық процестi жүргiзетін органның шығарған қаулысы негiзiнде төленеді.

176-бап. Қылмыстық сот iсiн жүргiзуге қатысқан адамдардың
шеккен шығыстарын өтеу
1. Қылмыстық сот ісін жүргізу тәртібімен жәбірленушінің, азаматтық қуынушының, олардың заңды өкілдерінің, қылмыстық процесті жүргізетін органның тағайындауы бойынша жәбірленушінің қорғаушысы немесе өкілі (жеке айыптаушы) ретінде заң көмегін көрсететін адвокаттардың, осы Кодекстің 67-бабының үшінші бөлігі мен 76-бабының екінші бөлігінде көзделген жағдайларда куәгерлердің, аудармашының, маманның, сарапшының, куәнің, сотқа шақырылған, бірақ алқабилер алқасының құрамына іріктеп алынбаған алқабиге кандидаттың мынадай шығыстары:
1) қылмыстық iстi жүргiзу органының шақыртуы бойынша келуге байланысты шығыстары:
– темiржол, су, автомобиль (таксидi қоспағанда) көлiгiмен және аталған жерде бар басқа да көлiк түрлерiмен жол жүру құны, ал қылмыстық процестi жүргiзушi органның келiсімiмен – әуе көлiгiмен жол жүру құны;
– қызметтiк iссапарларға ақы төлеу үшiн қабылданған нормалар бойынша, ұйым, жұмыс берушi шығындарды өтемейтiн болған жағдайда тұрғын үй-жайды жалдау құны;
2) бұл адамдар үшiн қылмыстық процестi жүргiзушi органның қуынуы бойынша тұрғылықты тұратын жерiнен тысқары жерде тұруы қажет болған кезде және тәулiктiк ақыны ұйым, жұмыс берушi өтемейтiн болған жағдайда – тәулiктiк ақы;
3) орташа жалақысын ұйым, жұмыс берушi сақтайтыннан басқа жағдайларда, қылмыстық процестi жүргiзушi органның қуынуы бойынша қылмыстық сот iсiн жүргiзуге қатысуға кеткен барлық уақыт үшiн орташа жалақы;
4) адамның қылмыстық процестi жүргiзушi органның қуынуы бойынша тергеу iсiне немесе басқа да iс жүргiзу әрекетiне қатысуы салдарынан сапасынан айырылған немесе жоғалған мүлiктi қалпына келтiруге немесе сатып алуға арналған шығыстарды бюджет қаражаты есебінен өтелуге жатады.
2. Мемлекеттiк органдар мен ұйымдар жәбiрленушiнiң, оның заңды өкiлiнiң, куәгерінiң, аудармашының, маманның, сарапшының, куәнің, сотқа шақырылған, бірақ алқабилер алқасының құрамына іріктеп алынбаған алқабиге кандидаттың қылмыстық процестi жүргiзетін органның қуынымы бойынша қылмыстық сот iсiн жүргiзуге қатысуға кеткен барлық уақыты iшiндегi орташа жалақысын сақтауға мiндеттi.
3. Маман мен сарапшыға оларға тиесiлi химиялық реактивтер мен тапсырылған жұмысты орындау кезiнде жұмсалған басқа да шығыс материалдарының құны да, сондай-ақ жұмысты орындау үшiн олардың құрал-жабдықты, коммуналдық қызметтерді пайдаланғаны және машина уақытын тұтынғаны үшiн төлеген ақысы өтеледi.
4. Осы баптың бiрiншi бөлiгiнде тізбеленген адамдардың қылмыстық iс бойынша iс жүргiзу кезiнде шеккен шығыстары олардың өтiнiшi бойынша қылмыстық процестi жүргiзушi орган қаулысының негiзiнде, заңнамада белгiленген мөлшерде өтелуге жатады. Аталған шығыстарды төлеу тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды. Аталған шығыстар осы баптың бiрiншi бөлiгiнде тізбеленген адамдарды тергеу iсiне қатысуға тартқан тараптың есебiнен не осы Кодексте көзделген басқа жағдайларда өтелуi де мүмкiн. Осы баптың бiрiншi бөлiгiнiң 1), 2) және 4) тармақтарында көзделген шығыстарды заңнамаға сәйкес қылмыстық процестi жүргiзушi орган өз бастамасымен өтелуi мүмкiн.

22-тарау. Iс жүргізу шығындары

177-бап. Iс жүргізу шығындары
Iс жүргізу шығындары:
1) куәларға, жәбiрленушiлерге және олардың өкiлдерiне, сарапшыларға, мамандарға, аудармашыларға, куәгерлерге осы Кодекстiң 174, 175-баптарының тәртiбiмен төленетiн сомалардан;
2) тұрақты жалақысы жоқ куәларға, жәбiрленушiлерге және олардың өкiлдерiне, куәгерлерге оларды кәдуілгі айналысып жүрген істерінен қол үздiргенi үшiн төленетiн сомалардан;
3) жұмыс iстейтiн және тұрақты жалақысы бар куәларға, жәбiрленушiлерге және олардың заңды өкiлдерiне, куәгерлерге олардың қылмыстық процестi жүргiзетін органға шақыртылуына байланысты кеткен барлық уақыты ішінде толық ала алмаған жалақысының орнын толтыру үшiн төленетiн сомалардан;
4) сарапшыларға, аудармашыларға, мамандарға олардың сотқа дейінгі тергеу барысында немесе сотта өз мiндеттерiн, қызметтiк тапсырма тәртiбiмен орындағаннан басқа жағдайларда орындағаны үшiн төленетiн сыйақыдан;
5) күдіктi немесе сотталушы заң көмегі көрсетілгені үшін ақы төлеуден босатылған не адвокат анықтауға, алдынала тергеуге немесе сотқа клиентпен келiсiм жасамай, тағайындау бойынша қатысқан жағдайда, қорғаушының заң көмегiн көрсеткенi үшiн төленетiн сомалардан;
6) заң көмегі көрсетілгені үшін жәбірленушінің өкілі (жеке айыптаушы) төлейтін сомалардан, оны төлеуден босатылған жағдайда;
7) заттай дәлелдемелердi сақтауға және жіберуге жұмсалған сомалардан;
8) сот сараптамасы органдарында сараптама жүргiзуге жұмсалған сомалардан;
9) тергеуден немесе соттан жасырынған күдіктіні, айыпталушыны, сотталушыны iздестiруге байланысты жұмсалған, Қазақстан Республикасы Үкіметі белгілеген тәртіпке сәйкес есептелген сомалардан;
10) күдіктіні, айыпталушыны, сотталушыны тергеушiге немесе сотқа ол дәлелсiз себептермен келмеген жағдайда алып келуге байланысты, сондай-ақ сотталушының дәлелсiз себептермен келмеуiне не оның сотқа масаң күйде келуiне байланысты сот талқылауын кейінге қалдыруға байланысты жұмсалған сомалардан;
11) қылмыстық iс бойынша iс жүргiзу кезiнде шеккен өзге де шығыстардан құралады.

178-бап. Iс жүргiзу шығындарын өндіріп алу
1. Iс жүргiзу шығындарын өндіріп алу туралы мәселені сот қылмыстық іс бойынша түпкілікті шешім шығарған кезде қарайды. Егер іс бойынша іс жүргізу қылмыстық процестің сотқа дейінгі кезеңінде аяқталса, тергеу судьясы іс жүргізу шығындарын өндіріп алу туралы мәселені прокурордың ұсынымы бойынша қарайды. Іс жүргізу шығындарын өтеуді сот күдіктіге, айыпталушыға жүктеуi мүмкiн немесе мемлекет есебiне қабылданады.
2. Сот іс жүргiзу шығындарын аудармашыға төленген сомаларды қоспағанда, сотталған адамнан өндіріп алуға құқылы. Iс жүргiзу шығындары сотталған, жазадан босатылған адамдарға да жүктелуі мүмкін.
3. Іске аудармашының қатысуына байланысты іс жүргiзу шығындары мемлекет есебіне қабылданады. Егер аудармашы өз функцияларын қызметтiк тапсырма тәртiбiнде орындаса, оның еңбегiне ақы төлеудi мемлекет аудармашы жұмыс iстейтiн ұйымға өтейдi.
4. Күдіктінің, айыпталушының, сотталушының қорғаушысы немесе жәбірленушінің өкілі (жеке айыптаушы) ретінде заң көмегін тегін көрсеткен адвокаттың іске қатысуына байланысты іс жүргізу шығындары осы Кодекстің 67-бабының үшінші бөлігінде және 76-бабының екінші бөлігінде көзделген жағдайларда, бюджет қаражаты есебіне қабылданады.
5. Сотталушы ақталған немесе іс осы Кодекстің 35-бабы бірінші бөлігінің 1), 2) тармақтарына сәйкес қысқартылған жағдайда, іс жүргізу шығындары мемлекет есебіне жатқызылады. Егер сотталушы iшiнара ғана ақталса, ол кiнәлi деп танылған айыптауға байланысты сот оны iс жүргізу шығындарын төлеуге мiндеттейдi.
6. Iс жүргiзу шығындары өндіріліп алынуға тиiс адам мүлiктiк жағынан дәрменсiз болған жағдайда,ол мемлекет есебiне қабылданады. Егер iс жүргiзу шығындарын төлеу сотталған адамның асырауындағы адамдардың материалдық жағдайына айтарлықтай әсер ететiн болса, сот сотталған адамды iс жүргiзу шығындарын төлеуден толық немесе iшiнара босатуға құқылы.
7. Iс бойынша бiрнеше сотталушыны кiнәлi деп тани отырып, сот iс жүргiзу шығындары олардың әрқайсысынан қандай мөлшерде өндірілуге тиiс екенiн белгiлейдi. Бұл ретте сот сотталған адамның кiнәсiнiң сипатын, қылмыстық құқық бұзушылық үшiн жауаптылық дәрежесiн және мүлiктiк жағдайын ескереді.
8. Сот кәмелетке толмағандардың қылмыстық құқық бұзушылықтары туралы iстер бойынша iс жүргiзу шығындарын төлеуді кәмелетке толмағандардың ата-аналарына немесе олардың орнындағы адамдарға жүктей алады.
9. Сотталушы жеке айыптау iсi бойынша ақталған кезде сот iс жүргiзу шығындарын шағымы бойынша iс жүргiзу басталған адамнан толық немесе iшiнара өндіріп алуға құқылы. Тараптардың бітістірілуіне байланысты iс қысқартылған кезде iс жүргiзу шығындары тараптардың бірінен өндіріліп алынады.
10. Күдікті, айыпталушы қайтыс болған жағдайда, оның мұрагерлері іс жүргiзу шығындарына байланысты міндеттемелер бойынша жауапты болмайды.
11. Iс жүргiзу шығындарын өндіріп алу құқығы соттың тиiстi шешiмi заңды күшiне енген күннен бастап үш жыл өткен соң мерзімді кезеңнің өтіп кетуіне байланысты тоқтатылады.
12. Іс жүргiзу шығындары туралы деректер болған жағдайда, осы баптың алтыншы бөлігінде көрсетілген жағдайды қоспағанда, қылмыстық қудалау органы iс жүргiзу шығындарын өндiріп алуды қамтамасыз ету шараларын қолдануға мiндеттi.

ЕРЕКШЕ БӨЛІМ 6-бөлім. Қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі іс жүргізу 23-тарау. Сотқа дейінгі тергеудің басталуы

179-бап. Сотқа дейінгі тергеудің басталуы
1. Қылмыстық құқық бұзушылық туралы арыздың, хабарламаның сотқа дейінгі тергеулердің бірыңғай тізілімінде тіркелуі немесе бірінші кезек күттірмейтін тергеу іс-әрекеті сотқа дейінгі тергеудің басталуы болып табылады. Сотқа дейінгі тергеудің басталуы туралы бір тәулік ішінде прокурор хабардар етіледі.
2. Осы Кодекстің 184-бабының бірінші бөлігінде көзделген жағдайларда прокурор, тергеуші, анықтаушы, анықтау органы қылмыстық құқық бұзушылық туралы арыз және хабарлама тіркелгенге дейін қылмыстық құқық бұзушылық іздерін анықтау мен бекіту жөнінде кезек күттірмейтін тергеу іс-әрекетін жүргізеді және іс жүргізудің мәжбүлеу: қарап тексеру, алу, куәландыру, жеткізу, жауап алу шараларын қолданады. Бір мезгілде олар қылмыстық құқық бұзушылық туралы арыздың және хабарламаның Сотқа дейінгі тергеудің бірыңғай тізіліміне тіркелуіне, оның ішінде байланыс құралдары пайдаланыла отырып тіркелуіне шара қолдануға міндетті.
3. Жеке айыптау істерін қоспағанда, қылмыстық құқық бұзушылық туралы барлық арыздар, хабарламалар бойынша сотқа дейінгі тергеу жүргізілуге міндетті.
4. Келіп түскен арызда, хабарламада әкімшілік құқық бұзушылық немесе тәртіптік теріс қылық белгілері туралы мәліметтер болған кезде өтініш ілеспе хатпен үш тәуліктің ішінде уәкілетті мемлекеттік органға немесе лауазымды адамға беріледі.
5. Келіп түскен арызда, хабарламада жеке тәртіппен жүзеге асырылатын қылмыстық қудалау мәліметтері болған кезде материалдар соттылығы бойынша тиісті сотқа жіберіледі.
6. Кезек күттірмейтін тергеу іс-әрекеттерін жүргізу арызды, хабарламаны осы баптың төртінші және бесінші бөліктерінде көзделген тәртіппен қарауға кедергі болмайды.

180-бап. Сотқа дейінгі тергеуді бастау себептері
1. Қылмыстық құқық бұзушылық белгілерін көрсететін жеткілікті деректер, іс бойынша іс жүргізуді болдырмайтын мән-жайлар болмаған кезде, атап айтқанда:
1) қылмыстық құқық бұзушылық немесе адамның хабар-ошарсыз жоғалып кеткені туралы жеке тұлғаның арызы не мемлекеттік органның лауазымды адамының немесе ұйымда басқару функцияларын атқаратын адамның хабарламасы;
2) кiнәсiн мойындап келу;
3) бұқаралық ақпарат құралдарындағы хабар;
4) қылмыстық қудалау органының лауазымды адамның дайындалып жатқан, жасалып жатқан немесе жасалған қылмыстық құқық бұзушылық туралы рапорты сотқа дейінгі тергеуді бастауға себеп болып табылады.
Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыруға себеп болған кезде анықтаушы, анықтау органы, тергеу бөлімінің бастығы, тергеуші, прокурор өз құзыреті шегінде және осы Кодексте белгіленген тәртіппен өз қаулысымен қылмыстық істі өзінің іс жүргізуіне қабылдайды.
2. Осы баптың бірінші бөлігінің 1) тармағында көзделген себеппен тергеліп жатқан іс бойынша хабар-ошарсыз жоғалып кеткен адамға қатысты қылмыстық құқық бұзушылық жасалған белгілерін көрсететін деректер анықталған жағдайда, әрекет Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің тиісті бабы бойынша сараланады.
3. Қылмыстық құқық бұзушылық туралы арыздар мен хабарламаларды қабылдау және тіркеу тәртібін, сондай-ақ Сотқа дейінгі тергеудің бірыңғай тізілімін жүргізу тәртібін Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры айқындайды.

181-бап. Қылмыстық құқық бұзушылық туралы арыз, хабарлама
1. Жеке адамның не мемлекеттік органның лауазымды адамының немесе ұйымда басқару функцияларын атқаратын адамның арызы ауызша, жазбаша, қағазға түсіріліп немесе электрондық форматта берілген болуы мүмкiн.
Жазбаша арызға оны берген адам қол қоюға тиiс.
Арыз иесіне көрінеу жалған хабар бергені үшін қылмыстық жауаптылық туралы ескертіледі, ол туралы арызға белгі жасалып, ол арыз иесінің қолтаңбасымен куәландырылады. Электрондық форматтағы арызға және ондағы көрінеу жалған хабар бергені үшін қылмыстық жауаптылық туралы белгіге электрондық цифрлық қолтаңба қойылады.
2. Сотқа дейінгі тергеу немесе сот талқылауы барысында жасалған қылмыстық құқық бұзушылық туралы ауызша арыз тиісінше тергеу іс-әрекетінің немесе сот отырысының хаттамасына енгізіледі. Өзге жағдайларда жеке хаттама жасалады. Хаттамада арыз иесі, оның тұрғылықты жері немесе жұмысы, сондай-ақ оны жеке басын куәландыратын құжаттар туралы мәліметтер қамтылуға тиіс. Хаттамаға арыз иесі және арызды қабылдаған лауазымды адам қол қояды.
3. Қылмыстық құқық бұзушылық туралы жасырын хабарлама сотқа дейінгі тергеуді бастауға себеп бола алмайды.

182-бап. Кiнәсiн мойындап келу
1. Кiнәсiн мойындап келу – қылмыстық құқық бұзушылық жасалғаны туралы және (немесе) оны жасаған адам туралы белгілі болмағанда, не кінәсін мойындап келген адамға, қылмыстық қудалау органына оның қылмыстық құқықбұзушылық жасауға қатысы мәлім болғаны туралы хабарсыз адамның, қылмыстық қудалау органына өзi жасаған немесе дайындап жатқан қылмыстық құқық бұзушылық туралы жеке өзі, ерiктi, жазбаша немесе ауызша хабарлауы.
2. Ауызша мәлiмдеме осы Кодекстің 181-бабының екінші бөлігінде белгіленген тәртіппен қабылданады және хаттамаға енгiзiледi.
3. Егер кiнәсiн мойындап келген кездегi мәлiмдемеде қылмысқа қатысушылар көрсетілсе, мәлiмдеушi көрінеу жалған сөз жеткізгені үшiн қылмыстық жауаптылық туралы ескертiледi.

183-бап. Бұқаралық ақпарат құралдарындағы қылмыстық құқық
бұзушылық туралы хабарлама
1. Бұқаралық ақпарат құралдарындағы хабарлама ол газетте немесе журналда жарияланғанда не радио, теледидар немесе телекоммуникациялық желілер арқылы таратылғанда, сотқа дейінгі тергеудің басталуына себеп бола алады.
2. Қылмыстық құқық бұзушылық туралы хабарламаны жариялаған немесе таратқан бұқаралық ақпарат құралдарында басқарушылық функцияларды орындайтын адамдар сотқа дейінгі тергеуді бастауға құқығы бар органның талабы бойынша жасалған хабарламаны растайтын қолда бар құжаттар мен өзге де материалдарды беруге, сондай-ақ адамның мәлiметтердi ақпарат көзiн құпия ұстау талабымен берген жағдайларды қоспағанда, бұл мәлiметтердi берген адамның атын атауға мiндеттi.

184-бап. Қылмыстық құқық бұзушылықтың анықталғаны туралы баянат
1. Қылмыстық құқық бұзушылық туралы мәліметтердің анықталуы мына жағдайларда:
1) өзiнiң қызметтiк мiндеттерiн атқару кезiнде анықтау органының қызметкерi, тергеушi, прокурор қылмыстық құқық бұзушылықтың куәлары болғанда не қылмыстық құқық бұзушылықтың iзiн немесе салдарын тікелей ол жасалғаннан кейiн анықтағанда;
2) қылмыстық қудалау органының лауазымды адамы, прокурор өз өкілеттіктерін жүзеге асыру кезiнде қылмыстық құқық бұзушылық туралы мәліметтерді алғанда, сотқа дейінгі тергеудің басталуына себеп болады.
2. Осы баптың бірінші бөлігінде көзделген жағдайларда, аталған адамдар қылмыстық құқық бұзушылық туралы мәліметтердің анықталғанын растайтын қолда бар құжаттарды және өзге де материалдарды қоса берумен қылмыстық құқық бұзушылықтың анықталғаны туралы рапорт жазады.
3. Қылмыстық құқық бұзушылықтың анықталғаны туралы рапорт тиісті мәліметтерді қамтитын соттың жеке қаулысы келіп түскен жағдайда жасалуы мүмкін.

185-бап. Қылмыстық құқық бұзушылық туралы арыздар мен
хабарламаларды қабылдаудың мiндеттiлiгi
1. Қылмыстық қудалау органы кез келген дайындалып жатқан, жасалған не жасалып жатқан қылмыстық құқық бұзушылық туралы арызды, хабарламаны қабылдауға және тiркеуге мiндетті. Арыз берушіге қылмыстық құқық бұзушылық туралы қабылданған арыздың немесе хабарламаның тіркелгені туралы құжат беріледі.
2. Қылмыстық құқық бұзушылық туралы арызды қабылдау мен тіркеуден және сотқа дейінгі тергеудің басталуына осы Кодекстің 180-бабының бірінші бөлігінде көзделген басқа да себептерден бас тартуға жол берілмейді және заңда белгіленген жауаптылыққа әкеп соғады, сондай-ақ осы Кодексте көзделген тәртіппен прокурорға не сотқа шағымдалуы мүмкін.
3. Сот қылмыстық, азаматтық істі талқылау кезінде қылмыстық құқық бұзушылық белгілерін анықтағанда, ол туралы жеке қаулымен прокурорға хабарлауға міндетті.

186-бап. Қылмыстық құқық бұзушылық туралы тіркелген арызды
тергелу реті бойынша беру
1. Қылмыстық құқық бұзушылық туралы тіркелген арыздар немесе хабарламалар:
1) қылмыстық құқық бұзушылық бұл ауданнан немесе облыстан тысқары жерде жасалғанда және сотқа дейінгі тергеуді жүргізу үшiн қылмыстық құқық бұзушылық жасалған жерде тергеу әрекеттерін жүргізу қажет болғанда;
2) қылмыстық іс бойынша тергеу жүргізу тек басқа қылмыстық қудалау органының тергеуіне жататын болғанда ғана, тергелу тиесілігі бойынша берілуге тиіс.
2. Арыздарды, хабарламаларды қолда бар материалдармен тергелу тиесілігі бойынша қылмыстық қудалау органының басшысы прокурор арқылы жібереді.
3. Осы баптың бірінші бөлігінің қағидалары кейінге қалдырылмайтын тергеу әрекеттерін жүргізу талап етілетін қылмыстық құқық бұзушылық туралы арыздар, хабарламалар келіп түскен жағдайларға қолданылмайды. Мұндай жағдайларда жиналған материалдар арыз, хабарлама тіркелген кезден бастап бес тәуліктің ішінде тергелу тиесілігі бойынша беру үшін прокурорға жіберіледі.
4. Арыздар, хабарламалар оқиға болған жерді, орынды немесе үй-жайды қарап тексеру кезінде анықталған не ұйымдар, лауазымды адамдар немесе азаматтар берген заттармен және құжаттармен тергелу тиесілігі бойынша беріледі.

24-тарау. Сотқа дейінгі тергеу жүргізудің жалпы шарттары

187-бап. Тергелу реті
1. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 161, 162, 163, 164, 165, 166, 167, 168, 169, 170, 171, 172, 173, 175, 176, 177, 178, 179, 180, 181, 184, 185, 186 (екінші бөлігінде), 253, 254, 255, 257, 264, 267, 271, 287 (екінші, үшінші және төртінші бөліктерінде жаппай қырып-жоятын қаруды, сол сияқты жаппай қырып-жоятын қару жасау кезінде пайдаланылуы мүмкін материалдарды немесе жабдықтарды ұрлауға не қорқытып алуға қатысты), 357, 370, 371, 372, 389 (екiншi бөлiгiнде), 394 (екiншi бөлiгiнде), 438 (бесінші бөлігінде), 439 (төртінші бөлігінде), 440 (төртінші бөлігінде), 442 (бесінші бөлігінде), 443 (төртінші бөлігінде), 444 (үшінші бөлігінде), 445, 446, 454 (үшінші бөлігінде), 455 (екінші бөлігінде), 456, 457, 458, 459 (екінші, үшінші, төртінші және бесінші бөліктерінде), 460 (төртінші бөлігінде)-баптарында көзделген құқық бұзушылық туралы қылмыстық iстер бойынша алдын ала тергеудi Ұлттық қауiпсiздiк комитетiнiң тергеушiлерi жүргiзедi. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 205 (үшінші бөлігінде), 206 (екінші және үшінші бөліктерінде), 207 (екінші және үшінші бөліктерінде), 208 (екінші және үшінші бөліктерінде), 209 (екінші және үшінші бөліктерінде), 210 (екінші және үшінші бөліктерінде) көзделген құқық бұзушылық туралы істер бойынша, егер олар ұлттық электрондық ақпараттық ресурстарға, ұлттық ақпараттық жүйелерге қатысты жасалса, алдын ала тергеуді ұлттық қауіпсіздік органы жүзеге асыруы мүмкін. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 438 (төртінші және жетінші бөліктерінде), 439 (үшінші бөлігінде), 440 (үшінші бөлігінде), 442 (төртінші бөлігінде), 443 (үшінші бөлігінде), 444 (екінші бөлігінде), 460 (үшінші бөлігінде)-баптарында көзделген құқық бұзушылық туралы істер бойынша, егер олар ұрыс жағдайында жасалса, алдын ала тергеудi Ұлттық қауiпсiздiк комитетiнiң тергеушiлерi жүргiзедi. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің өзге баптарында көзделген құқық бұзушылық туралы істер бойынша, егер оларды тергеу ұлттық қауіпсіздік органдарының тергеу тиесілігіне жатқызылған құқық бұзушылық туралы істер бойынша алдын ала тергеу жүргізумен тікелей байланысты болса және қылмыстық істі жеке іс жүргізуге бөлу мүмкін болмаса, алдын ала тергеуді ұлттық қауіпсіздік органы жүргізуі мүмкін.
2. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 99, 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106, 110 (екiншi бөлiгiнде), 116, 118 (үшінші бөлігінде), 120, 121, 122, 124, 125, 126 (екінші және үшінші бөліктерінде), 127, 128 (екінші, үшінші және төртінші бөліктерінде), 129, 132, 133 (екінші, үшінші және төртінші бөліктерінде), 134, 135, 141, 143 (екінші және үшінші бөліктерінде), 148 (екінші бөлігінде), 149, 150 (үшінші бөлігінде), 151 (екінші бөлігінде), 152, 156 (екінші бөлігінде), 157 (үшінші және төртінші бөліктерінде), 158, 159 (екінші бөлігінде), 188 (екінші, үшінші және төртінші бөліктерінде), 191 (екінші, үшінші және төртінші бөліктерінде), 192, 194 (екінші, үшінші және төртінші бөліктерінде), 196 (екінші және үшінші бөліктерінде), 200 (екінші, үшінші және төртінші бөліктерінде), 201 (екінші бөлігінде), 202 (екінші және үшінші бөліктерінде), 203, 205 (үшінші бөлігінде), 206 (екінші және үшінші бөліктерінде), 207 (екінші және үшінші бөліктерінде), 208 (екінші және үшінші бөліктерінде), 209 (екінші және үшінші бөліктерінде), 210 (екінші және үшінші бөліктерінде), 211 (екінші және үшінші бөліктерінде), 212 (екінші бөлігінде), 213 (екінші және үшінші бөліктерінде), 249, 250 (екінші бөлігінде), 258, 265, 268, 269, 270, 273, 274, 275, 276, 277, 278, 283 (екінші, үшінші және төртінші бөліктерінде), 284 (екінші және үшінші бөліктерінде), 286 (екінші бөлігінде), 287 (бірінші, үшінші және төртінші бөліктерінде), 289 (екінші, үшінші және төртінші бөліктерінде), 291 (төртінші бөлігінде), 292, 293, 294 (екінші, үшінші және төртінші бөліктерінде), 296 (үшінші және төртінші бөліктерінде), 297, 299, 300, 301 (екінші және үшінші бөліктерінде), 304 (екінші бөлігінде), 307, 309 (екінші бөлігінде), 310 (екінші бөлігінде), 313 (үшінші, төртінші, бесінші және алтыншы бөліктерінде), 315 (үшінші және төртінші бөліктерінде), 319 (екінші және үшінші бөліктерінде), 320, 321 (екінші және үшінші бөліктерінде), 322 (екінші және үшінші бөліктерінде), 323, 324 (екінші және үшінші бөліктерінде), 325, 326, 327 (бірінші бөлігінде), 328, 329, 330 (екінші және үшінші бөліктерінде), 331 (екінші және үшінші бөліктерінде), 333 (екінші, үшінші және төртінші бөліктерінде), 334, 337 (екінші бөлігінде), 339 (екінші және үшінші бөліктерінде), 341, 345 (үшінші және төртінші бөліктерінде), 346 (үшінші және төртінші бөліктерінде), 347 (екінші және үшінші бөліктерінде), 348 (екінші және үшінші бөліктерінде), 349, 350 (екінші, үшінші және төртінші бөліктерінде), 351 (екінші, үшінші және төртінші бөліктерінде), 352, 353 (екінші бөлігінде), 354 (бірінші бөлігінде), 355 (үшінші, төртінші және бесінші бөліктерінде), 356 (екінші, үшінші және төртінші бөліктерінде), 373 (екінші және үшінші бөліктерінде), 374, 376 (екінші бөлігінде), 377, 379 (екінші бөлігінде), 385, 386 (үшінші және төртінші бөліктерінде), 392 (екінші және үшінші бөліктерінде), 397 (үшінші бөлігінде), 399, 400 (екінші бөлігінде), 402 (бірінші бөлігінде), 403 (төртінші және бесінші бөліктерінде), 408, 426 (екінші бөлігінде), 428 (екінші және үшінші бөліктерінде), 430, 438 (төртінші және жетінші бөліктерінде), 439 (екінші және үшінші бөліктерінде), 440 (екінші және үшінші бөліктерінде), 441 (үшінші бөлігінде), 442 (төртінші бөлігінде), 443 (екінші және үшінші бөліктерінде), 444 (екінші бөлігінде), 447 (екінші бөлігінде), 450 (үшінші бөлігінде), 454 (екінші бөлігінде), 455 (бірінші бөлігінде), 460 (үшінші бөлігінде), 463 (екінші және үшінші бөліктерінде), 464 (үшінші және төртінші бөліктерінде), 465, 466, 467 (төртінші және бесінші бөліктерінде)-баптарында көзделген құқық бұзушылық туралы қылмыстық істер бойынша алдын ала тергеуді iшкi iстер органдарының тергеушiлерi жүргiзедi.
3. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 189 (үшінші бөліктің 2) тармағында), 190 (үшінші бөліктің 2) тармағында), 214 (екінші бөлігінде), 215 (екінші, үшінші және төртінші бөліктерінде), 216 (екінші және үшінші бөліктерінде), 218, 219, 220, 222, 223, 225 (екінші бөлігінде), 227 (екінші және үшінші бөліктерінде), 228, 229, 231 (екінші және үшінші бөліктерінде), 232, 233 (екінші және үшінші бөліктерінде), 234, 235, 236 (екінші бөлігінде), 237, 240 (бірінші бөлігінде), 241 (екінші бөлігінде), 242 (екінші және үшінші бөліктерінде), 244 (екінші бөлігінде), 245 (екінші және үшінші бөліктерінде), 246, 251, 252, 302, 358, 359, 361, 362, 363, 364, 365, 366, 367-баптарында көзделген құқық бұзушылық туралы қылмыстық істер бойынша алдын ала тергеуді қаржы полициясы органдарының тергеушілері жүргізеді. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 196 (екінші және үшінші бөліктерінде), 249-баптарында көзделген құқық бұзушылық туралы істер бойынша, егер оларды тергеу қаржы полициясы органдары тергеушілерінің тергеу тиесілігіндегі құқық бұзушылықтарды тергеумен тікелей байланысты болса және қылмыстық істі жеке іс жүргізуге бөлу мүмкін болмаса, алдын ала тергеуді қаржы полициясы органдарының тергеушілері жүргізуі мүмкін.
4. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 189 (екінші бөлігінде, үшінші бөліктің 1) тармағында, төртінші бөлігінде), 190 (екінші, үшінші және төртінші бөліктерінде), 193, 195 (екінші және үшінші бөліктерінде), 197 (екінші және үшінші бөліктерінде), 198 (үшінші бөлігінде), 199 (үшінші бөлігінде), 217, 248, 368, 407 (үшінші бөлігінде), 409, 411, 412, 413, 414 (бірінші, екінші және үшінші бөліктерінде), 415, 416, 417, 418, 419, 420, 421, 422, 423, 424, 425 (бірінші бөлігінде), 433, 435, 436 (үшінші және төртінші бөліктерінде) -баптарында көзделген құқық бұзушылық туралы қылмыстық істер бойынша алдын ала тергеуді сотқа дейінгі тергеуді бастаған ішкі істер немесе қаржы полициясы органы жүргізеді. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 146, 434-баптарында көзделген құқық бұзушылық туралы қылмыстық істер бойынша алдын ала тергеуді осы органның қызметкері болып табылмайтын адамға қатысты сотқа дейінгі тергеуді бастаған iшкi iстер немесе қаржы полициясы органдары жүргiзедi.
5. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 173, 181, 266, 279, 280, 281, 282 (екінші, үшінші және төртінші бөліктерінде), 402 (екінші және үшінші бөліктерінде), 403 (төртінші және бесінші бөліктерінде)-баптарында көзделген құқық бұзушылық туралы қылмыстық істер бойынша алдын ала тергеуді сотқа дейінгі тергеуді бастаған ішкі істер немесе ұлттық қауіпсіздік органдары жүргізеді.
6. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 259, 260, 261, 262, 263, 451, 452, 453-баптарында көзделген құқық бұзушылық туралы қылмыстық iстер бойынша алдын ала тергеудi сотқа дейінгі тергеуді бастаған ішкi iстер, ұлттық қауіпсiздiк немесе қаржы полициясы органдары жүргізедi.
7. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 256-бабында көзделген құқық бұзушылық туралы қылмыстық iстер бойынша алдын ала тергеудi сотқа дейінгі тергеуді бастаған ұлттық қауіпсiздiк немесе қаржы полициясы органдары жүргізедi.
8. Бұл iстiң өз тергеуiне жатпайтынын анықтағанда тергеушi сотқа дейінгі тергеу басталған кезден бастап бес тәулік ішінде кейiнге қалдырылмайтын тергеу әрекеттерін жүргiзуге, содан кейiн iстi тергелу тиесілігі бойынша жiберу үшiн прокурорға беруге мiндеттi.
9. Түрлi алдын ала тергеу органдарының тергеу тиесілігіне жататын, құқық бұзушылық жасады деп бiр немесе бiрнеше адамды айыптау жөніндегі істерді бір іс жүргізуге біріктірген кезде тергелу тиесілігін прокурор айқындайды.

188-бап. Сотқа дейінгі тергеу жүргiзiлетiн жер
1. Сотқа дейінгі тергеу қылмыс жасалған ауданда (облыста) жүргiзiледi.
2. Сотқа дейінгі тергеу жедел және толық болуы мақсатында қылмыстық құқық бұзушылық анықталған орын бойынша, сондай-ақ күдіктi немесе куәлардың көпшiлiгi тұрған жерде жүргiзiлуi мүмкiн.
3. Тергеу әрекеттерiн басқа ауданда (облыста) жүргiзу қажет болған жағдайда сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам оларды жеке өзi жүргiзуге не бұл iс-әрекеттердi жүргiзудi сол ауданның (облыстың) тергеушісіне немесе анықтау органына тапсыруға құқылы. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам жасырын тергеу әрекеттерін немесе iздестiру шараларын жүргiзудi сотқа дейінгі тергеу жүргізілетін жердегi немесе олардың жүргiзілу жеріндегi анықтау органына тапсыра алады. Тапсырма он тәулiктен аспайтын мерзiмде орындалуға тиiс.
4. Тергеушінің, прокурордың тергеу әрекеттерін жүргізу туралы тапсырмаларын орындаған кезде анықтау органының қызметкері тергеушінің өкілеттіктерін пайдаланады.

189-бап. Сотқа дейінгі тергеу нысандары
1. Сотқа дейінгі тергеу анықтау, алдын ала тергеу нысандарында және хаттамалық нысанда жүргізіледі.
2. Хаттамалық нысандағы істерді қоспағанда, сотқа дейінгі тергеу жеделдетілген тәртіппен аяқталуы мүмкін.
3. Онша ауыр емес және ауырлығы орташа қылмыстар, сондай-ақ ауыр қылмыстар бойынша, егер жиналған дәлелдемелермен қылмыс фактісі мен оны жасаған адам, оның өз кінәсін толық мойындағаны, келтірілген залал (зиян) мөлшерімен (сомасымен) келіскені анықталса, бұл жөнінде күдіктіні хабардар етумен және оған бұл шешімнің құқықтық салдарын түсіндірумен сотқа дейінгі жеделдетілген тергеу жүргізілуі мүмкін.
4. Анықтау нысанындағы сотқа дейінгі тергеуді осы Кодекстің 191-бабының екінші – он үшінші бөліктерінде көрсетілген қылмыстар бойынша қылмыстық қудалау органы жүргізеді.
5. Алдын ала тергеу нысанындағы сотқа дейінгі тергеу осы Кодекстің 32-бабының екінші бөлігінде көрсетілген қылмыстық құқық бұзушылық туралы істерді қоспағанда, осы Кодекстің 187-бабында көрсетілген қылмыстар бойынша, кәмелетке толмағандар немесе өзінің қорғану құқығын дене бітімі немесе психикалық кемістіктеріне байланысты өздері жүзеге асыра алмайтын адамдар жасаған барлық қылмыстар бойынша, сондай-ақ қылмыс жасады деп күдік келтірген адам белгісіз болған анықтау істері бойынша жүзеге асырылады.
6. Анықтау органының бастығы осы Кодекстің 192-бабының екінші бөлігінде белгіленген мерзімде істің мән-жайын жеткілікті және толық зерттелуін қамтамасыз ету мүмкін болмаған жағдайларда да алдын ала тергеуді тағайындауға құқылы.
7. Осы Кодекстің 191-бабының он жетінші – жиырма сегізінші бөліктерінде көзделген қылмыстық теріс қылықтар бойынша хаттамалық нысандағы сотқа дейінгі тергеуді қылмыстық қудалау органы жүргізеді.

190-бап. Сотқа дейінгі жеделдетілген тергеу
1. Сотқа дейінгі жеделдетілген тергеу он бес тәулік ішінде аяқталуға тиіс.
2. Сотқа дейінгі жеделдетілген тергеу кезінде сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам жасалған қылмыстың мән-жайларын анықтайды және күдіктінің оны жасауға қатысқанын растайтын дәлелдемелерді жинайды.
3. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам тек нәтижелері қылмыс іздерін және күдікті, айыпталушы кінәсінің өзге де дәлелдемелерін тиянақтайтын ғана тергеу және және өзге де іс жүргізу әрекеттерін жүргізуге құқылы.
4. Сотқа дейінгі жеделдетілген тергеу:
1) қылмыстардың жиынтығына қатысты, олардың ішінде біреуі ғана болсын аса ауыр болып табылған жағдайда;
2) сот ісі жүргізілетін тілді білмейтін адамдарға қатысты;
3) қылмыстық қудалаудан артықшылықтары мен иммунитетi бар адамдарға қатысты;
4) қылмысқа бірлесіп қатысушылардың біреуі болсын өз кінәсін мойындамаған жағдайда;
5) кәмелетке толмағандар немесе өзінің қорғану құқығын дене бітімі немесе психикалық кемістіктеріне байланысты өздері жүзеге асыра алмайтын адамдар жасаған қылмыстар бойынша қолданылмайды.
5. Прокурор сотқа дейінгі жеделдетілген тергеу аяқталғаннан кейін айыптау актісімен қылмыстық істі ала отырып, ол бойынша үш тәуліктен кешіктірмей мына әрекеттердің бірін жүргізеді:
1) айыптау актісін бекітеді және қылмыстық істі сотқа жібереді;
2) істі анықтау не алдын ала тергеу жүргізу үшін жібереді;
3) жекелеген күдіктілерге қатысты сотқа дейінгі тергеуді немесе қылмыстық қудалауды қысқарту туралы қаулы шығарады.

191-бап. Анықтау нысанында және хаттамалық нысанда жүргізілетін
сотқа дейінгі тергеу
1. Осы баптың екінші – он үшінші бөліктерінде көрсетілген құқық бұзушылық туралы істер бойынша алдын ала тергеу жүргізу міндетті емес және анықтау материалдары істі сотта қарау үшін негіз болып табылады.
2. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 107, 110 (бірінші бөлігінде), 112, 113, 114 (үшінші және төртінші бөліктерінде), 117 (екінші бөлігінде), 118 (екінші бөлігінде), 119 (екінші, үшінші және төртінші бөліктерінде), 126 (бірінші бөлігінде), 128 (бірінші бөлігінде), 136, 137 (екінші бөлігінде), 142, 143 (бірінші бөлігінде), 150 (екінші бөлігінде), 188 (бірінші бөлігінде), 191 (бірінші бөлігінде), 194 (бірінші бөлігінде), 200 (бірінші бөлігінде), 201 (бірінші бөлігінде), 207 (бірінші бөлігінде), 209(бірінші бөлігінде), 210 (бірінші бөлігінде), 212 (бірінші бөлігінде), 250 (бірінші бөлігінде), 284 (бірінші бөлігінде), 286 (бірінші бөлігінде), 294 (бірінші бөлігінде), 295, 296 (бірінші және екінші бөліктерінде), 298 (екінші бөлігінде), 303, 304 (бірінші бөлігінде), 305, 306, 308, 309 (бірінші бөлігінде), 310 (бірінші бөлігінде), 314, 315 (бірінші бөлігінде), 316 (екінші бөлігінде), 317 (екінші бөлігінде), 318 (екінші, үшінші, төртінші және бесінші бөліктерінде), 319 (бірінші бөлігінде), 335, 336 (төртінші бөлігінде), 337 (бірінші бөлігінде), 338 (екінші бөлігінде), 342 (екінші, үшінші және төртінші бөліктерінде), 343 (екінші, үшінші, төртінші және бесінші бөліктерінде), 344, 345 (екінші бөлігінде), 346 (екінші бөлігінде), 347 (бірінші бөлігінде), 355 (екінші бөлігінде), 369, 383, 384, 387 (екінші және үшінші бөліктерінде), 392 (бірінші бөлігінде), 396 (үшінші бөлігінде), 397 (бірінші және екінші бөліктерінде), 400 (бірінші бөлігінде), 407 (бірінші бөлігінде), 426 (бірінші бөлігінде), 427, 428 (бірінші бөлігінде), 429 (екінші бөлігінде), 432 (екінші бөлігінде)-баптарында көзделген құқық бұзушылық туралы iстер бойынша анықтауды ішкi iстер органдары жүргiзедi. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 188 (бірінші бөлігінде), 250 (бірінші бөлігінде), 286 (бірінші бөлігінде), 342 (екінші, үшінші және төртінші бөліктерінде), 345 (екінші бөлігінде), 347 (бірінші бөлігінде), 396 (үшінші бөлігінде)-баптарында көзделген құқық бұзушылық туралы істер бойынша анықтауды, егер олар күзет іс-шаралары өткізілетін аймақта жасалған және тізбесі Заңда белгіленген күзетілетін адамдарға қарсы тікелей бағытталған болса, Қазақстан Республикасы Президентінің Күзет қызметі жүргізе алады.
3. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 214 (бірінші бөлігінде), 215 (бірінші бөлігінде), 216 (бірінші бөлігінде), 230, 242 (бірінші бөлігінде), 245 (бірінші бөлігінде)-баптарында көзделген құқық бұзушылық туралы істер бойынша анықтауды қаржы полициясы органдары жүргізеді.
4. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 438 (үшінші бөлігінде), 440 (бірінші бөлігінде), 441 (екінші бөлігінде), 442 (екінші және үшінші бөліктерінде), 443 (бірінші бөлігінде), 447 (бірінші бөлігінде), 448 (екінші бөлігінде), 449 (екінші бөлігінде), 450 (екінші бөлігінде), 454 (бірінші бөлігінде), 460 (бірінші және екінші бөліктерінде), 462, 463 (бірінші бөлігінде), 464 (екінші бөлігінде), 467 (екінші және үшінші бөліктерінде)-баптарында көзделген құқық бұзушылық туралы iстер бойынша, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерiнде, Қазақстан Республикасының басқа да әскерлерi мен әскери құралымдарында әскери қызметтi шақыру немесе келiсiмшарт бойынша өткерiп жүрген әскери қызметшiлер; әскери жиындардан өтуі кезінде запастағы азаматтар; әскери бөлiмдердiң, құрамалардың, мекемелердiң азаматтық персоналы адамдарының өздерiнiң қызметтiк мiндеттерiн орындауына байланысты немесе осы бөлiмдердiң, құрамалардың және мекемелердiң орналасқан жерiнде жасаған осы бапта көрсетілген құқық бұзушылық туралы iстер бойынша анықтауды әскери полициясы органдары жүргiзедi.
5. Осы баптың төртінші бөлігінде көзделген құқық бұзушылық туралы істер бойынша, сондай-ақ арнаулы мемлекеттік органдардың қызметкерлері жасаған, алдын ала тергеу жүргізу міндетті емес, барлық өзге де құқық бұзушылықтар бойынша анықтауды Ұлттық қауіпсіздік комитетінің әскери полициясы органдары жүргізеді.
6. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 394-бабында (бiрiншi бөлiгiнде) көзделген құқық бұзушылық туралы iстер бойынша анықтауды Шекара қызметiнiң органдары жүргiзедi.
7. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 288-бабында көзделген құқық бұзушылық туралы iстер бойынша анықтауды Мемлекеттiк өртке қарсы қызмет органдары жүргiзедi.
8. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 189 (бірінші бөлігінде), 190 (бірінші бөлігінде)-баптарында көзделген құқық бұзушылық туралы iстер бойынша анықтауды сотқа дейінгі тергеуді бастаған ішкі істер немесе қаржы полициясы органы жүргізеді.
9. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексiнің 231-бабында (бiрiншi бөлiгiнде) көзделген құқық бұзушылық туралы iстер бойынша анықтауды сотқа дейінгі тергеуді бастаған қаржы полициясы органы немесе кеден органы жүргізеді.
10. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 204-бабында (екiншi бөлiгінде) көзделген құқық бұзушылық туралы істер бойынша анықтауды сотқа дейінгі тергеуді бастаған ішкі істер органы немесе мемлекеттік өртке қарсы қызмет органдары жүргізеді.
11. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнің 425 (екiншi бөлiгінде), 431-баптарында көзделген құқық бұзушылық туралы iстер бойынша анықтауды әділет органы жүргiзедi.
12. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 382-бабында (бірінші және екінші бөліктерінде) көзделген құқық бұзушылық туралы істер бойынша анықтауды, сотқа дейінгі тергеуді бастаған ішкі істер, қаржы полициясы органы немесе егер олар күзет іс-шаралары өткізілетін аймақта жасалған және тізбесі Заңда белгіленген күзетілетін адамдарға қарсы тікелей бағытталған болса, Қазақстан Республикасы Президентінің Күзет қызметі жүргізеді.
13. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 282-бабының бiрiншi бөлiгiнде көзделген құқық бұзушылық туралы iстер бойынша анықтауды сотқа дейінгі тергеуді бастаған iшкi iстер, қаржы полициясының органы немесе кеден органы жүргiзедi.
14. Осы бапта көрсетiлген құқық бұзушылық туралы iстер бойынша анықтау құқық бұзушылық жасады деп күдік келтірген адам белгiлi болған кезде жүргiзiледi.
15. Анықтау осы тараудың баптарында көзделген алып тастауларға орай осы Кодексте алдын ала тергеу үшiн белгiленген қағидалар бойынша жүргiзiледi.
16. Осы баптың он жетінші – жиырма сегізінші бөліктерінде көрсетілген қылмыстық теріс қылық туралы істер бойынша анықтау жүргізу міндетті емес және жиналған материалдар істі сотта қарау үшін негіз болып табылады.
17. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 111, 115, 117 (бірінші бөлігінде), 118 (бірінші бөлігінде), 119 (бірінші бөлігінде), 133 (бірінші бөлігінде), 137 (бірінші бөлігінде), 138, 140, 144, 145, 146, 151 (бірінші бөлігінде), 155, 156 (бірінші бөлігінде), 157 (бірінші және екінші бөліктерінде), 159 (бірінші бөлігінде), 160, 183, 187, 196 (бірінші бөлігінде), 202 (бірінші бөлігінде), 204 (бірінші бөлігінде), 272 (бірінші бөлігінде), 284 (төртінші бөлігінде), 285, 289 (бірінші бөлігінде), 290, 291 (бірінші, екінші және үшінші бөліктерінде), 298 (бірінші бөлігінде), 301 (бірінші бөлігінде), 311, 312, 313 (бірінші және екінші бөліктерінде), 315 (екiншi бөлiгінде), 316 (бірінші бөлігінде), 318 (бірінші бөлігінде), 321 (бірінші бөлігінде), 322 (бірінші бөлігінде), 324 (бірінші бөлігінде), 327 (екiншi бөлiгінде), 330 (бірінші бөлігінде), 331 (бірінші бөлігінде), 332, 336 (бірінші, екінші және үшінші бөліктерінде), 338 (бірінші бөлігінде), 339 (бірінші бөлігінде), 340, 343 (бірінші бөлігінде), 346 (бірінші бөлігінде), 351 (бірінші бөлігінде), 353 (бірінші бөлігінде), 354 (екiншi бөлiгінде), 355 (бірінші бөлігінде), 356 (бірінші бөлігінде), 373 (бірінші бөлігінде), 375, 376 (бірінші бөлігінде), 378, 379 (бірінші бөлігінде), 380, 381, 386 (бірінші және екінші бөліктерінде), 396 (бірінші бөлігінде), 388, 390, 391, 393, 395, 396 (бірінші және екінші бөліктерінде), 398, 401, 403 (бірінші, екінші және үшінші бөліктерінде), 404, 405, 406, 410, 429 (бірінші бөлігінде), 432 (бірінші бөлігінде), 437-баптарында көзделген қылмыстық теріс қылықтар бойынша хаттамалық нысандағы сотқа дейінгі тергеуді ішкi iстер органдары жүргiзедi.
18. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 221, 224, 225 (бірінші бөлігінде), 226, 227 (бірінші бөлігінде), 236 (бірінші бөлігінде), 238, 239, 240 (бірінші бөлігінде), 241 (бірінші бөлігінде), 243, 244 (бірінші бөлігінде), 247-баптарында көзделген қылмыстық теріс қылықтар бойынша хаттамалық нысандағы сотқа дейінгі тергеуді қаржы полициясы органдары жүргізеді. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 196-бабының бірінші бөлігінде көзделген қылмыстық теріс қылық туралы істер бойынша, егер оларды тергеу қаржы полициясы органдарының тергеу тиесілігіндегі істер бойынша сотқа дейінгі тергеумен тікелей байланысты болса және оны жеке іс жүргізуге бөлу мүмкін болмаса, хаттамалық нысандағы сотқа дейінгі тергеуді қаржы полициясы органдары жүргізуі мүмкін.
19. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 186 (бірінші бөлігінде), 459 (бірінші бөлігінде)-баптарында көзделген қылмыстық теріс қылықтар бойынша хаттамалық нысандағы сотқа дейінгі тергеуді ұлттық қауіпсіздік органдары жүргізеді.
20. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 195 (бірінші бөлігінде), 197 (бірінші бөлігінде), 198 (екінші бөлігінде), 199 (екінші бөлігінде), 360, 407 (екiншi бөлiгінде), 414 (төртінші бөлiгінде), 436 (бірінші бөлігінде)-баптарында көзделген қылмыстық теріс қылықтар бойынша хаттамалық нысандағы сотқа дейінгі тергеуді хаттама жасаған ішкі істер не қаржы полициясы органы жүргізеді.
21. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 438 (бірінші, екінші және алтыншы бөліктерінде), 439 (бірінші бөлігінде), 441 (бірінші бөлігінде), 442 (бірінші бөлігінде), 444 (бірінші бөлігінде), 448 (бірінші бөлігінде), 449 (бірінші бөлігінде), 450 (бірінші бөлігінде), 461, 464 (бірінші бөлігінде), 467 (бірінші бөлігінде)-баптарында көзделген қылмыстық теріс қылықтар бойынша хаттамалық нысандағы сотқа дейінгі тергеуді әскери полициясы органдары жүргізеді.
22. Осы баптың жиырма бірінші бөлігінде көзделген қылмыстық теріс қылықтар бойынша, сондай-ақ анықтау міндетті емес және жиналған материалдары істі сотта қарау үшін негіз болып табылатын, арнаулы мемлекеттік органдардың қызметкерлері жасаған барлық өзге де қылмыстық теріс қылықтар бойынша хаттамалық нысандағы сотқа дейінгі тергеуді Ұлттық қауіпсіздік комитетінің әскери полициясы органдары жүргізеді.
23. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 205 (бірінші және екінші бөліктерінде), 206 (бірінші бөлігінде), 208 (бірінші бөлігінде), 211 (бірінші бөлігінде), 213 (бірінші бөлігінде)-баптарында көзделген қылмыстық теріс қылықтар бойынша хаттамалық нысандағы сотқа дейінгі тергеуді хаттаманы жасаған ішкі істер, қаржы полициясы органы жүргізеді.
24. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 233-бабында (бірінші бөлігінде) көзделген қылмыстық теріс қылық бойынша хаттамалық нысандағы сотқа дейінгі тергеуді хаттаманы жасаған қаржы полициясы органы не кеден органы жүргізеді.
25. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 139-бабында көзделген қылмыстық теріс қылық бойынша хаттамалық нысандағы сотқа дейінгі тергеуді хаттаманы жасаған әділет органы жүргізеді. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 154-бабында (бірінші бөлігінде) көзделген қылмыстық теріс қылық бойынша хаттамалық нысандағы сотқа дейінгі тергеуді, егер ол соттың жұмыста қайта қалпына келтіру туралы шешімінің орындалмауымен байланысты болса, хаттаманы жасаған әділет органы жүргізеді.
26. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 283 (бірінші бөлігінде), 333 (бірінші бөлігінде), 342 (бірінші бөлігінде), 345 (бірінші бөлігінде), 350 (бірінші бөлігінде), 375 (бірінші бөлігінде), 376 (бірінші бөлігінде), 379 (бірінші бөлігінде), 387 (бірінші бөлігінде)-баптарында көзделген қылмыстық теріс қылық туралы істер бойынша хаттамалық нысандағы сотқа дейінгі тергеуді ішкі істер органы не егер олар күзету іс-шаралары өткізілетін аймақта жасалған және тізбесі Заңда белгіленген күзетілетін адамдарға қарсы тікелей бағытталған болса, Қазақстан Республикасы Президентінің Күзет қызметі жүргізеді.
27. 389-бапта (бірінші бөлігінде) көзделген қылмыстық теріс қылық туралы іс бойынша сотқа дейінгі тергеуді ішкі істер органы не шекара қызметінің органдары жүргізеді.
28. 382-бапта (үшінші бөлігінде) көзделген қылмыстық теріс қылық туралы іс бойынша сотқа дейінгі тергеуді хаттаманы жасаған ішкі істер, қаржы полициясы органы не егер олар күзету іс-шаралары өткізілетін аймақта жасалған және тізбесі Заңда белгіленген күзетілетін адамдарға қарсы тікелей бағытталған болса, Қазақстан Республикасы Президентінің Күзет қызметі жүргізеді.

192-бап. Сотқа дейiнгі тергеудің мерзімі
1. Сотқа дейiнгі тергеу қылмыстық істің күрделілігін, тергеу әрекеттерінің көлемін және істің мән-жайын зерттеудің жеткіліктілігін ескере отырып, орынды, бірақ Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде белгіленген қылмыстық қудалау мерзiмiнің өтуінен аспайтын мерзімде аяқталуға тиіс.
Қылмыстық сот ісін жүргізудің орынды мерзімін айқындаған кезде қылмыстық істің құқықтық және нақты күрделілігі, сотқа дейінгі іс жүргізуге қатысушылардың іс жүргізетінлік құқықтарын іске асыруы, сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның өз өкілеттіктерін сотқа дейінгі қудалауды уақытылы жүзеге асыру мақсатында іске асыру тәсілі сияқты мән-жайлар ескеріледі.
2. Сотқа дейінгі тергеу мерзімі арыз және хабарлама сотқа дейінгі тергеудің Бірыңғай тізілімінде тіркелген кезден бастап қылмыстық істі айыптау актісімен немесе істі медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы мәселені қарау үшін сотқа беру туралы қаулымен прокурорға жіберілген күнге дейін не іс бойынша іс жүргізуді қысқарту туралы қаулы шығарылған күнге дейін есептеледі.
Анықтау істері бойынша сотқа дейінгі тергеу бір айдан және алдын ала тергеу істері бойынша екі айдан аспауға тиіс.
3. Осы баптың екінші бөлігінде көрсетілген мерзімге қылмыстық процеске қатысушылардың осы Кодекстің 296-бабының тәртібімен қылмыстық істің материалдарымен танысу уақыты, сондай-ақ күдіктінің, жәбірленушінің шағымы бойынша қылмыстық істің сотта және прокуратурада болған уақыты, сондай-ақ істі бір органнан екінші органға берген уақыт кірмейді.
4. Осы баптың екінші бөлігінде белгіленген сотқа дейiнгі тергеу мерзімі тергеушінің, анықтау бөлімі бастығының дәлелді өтінішхаты бойынша:
– істің күрделілігіне байланысты аудандық және оған теңестірілген прокурор – орынды, бірақ үш айдан аспайтын мерзімге;
– істің ерекше күрделілігіне байланысты немесе қылмыстық істің материалдарын қылмыстық қудалауды жалғастыру үшін шет мемлекетке жіберу туралы мәселені шешу кезінде – облыс прокуроры және оған теңестірілген прокурор мен олардың орынбасарлары орынды, бірақ он екі айдан аспайтын мерзімге ұзартылуы мүмкін.
5. Сотқа дейiнгi тергеу мерзiмiн одан әрi ұзартуға тек ерекше жағдайларда iстiң күрделiлiгi ескерiле отырып жол берiледi және оны Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры, оның орынбасарлары орынды, бірақ осы баптың бірінші бөлігінде белгіленген мерзімнен аспайтын мерзімге жүзеге асыра алады.
6. Сотқа дейiнгi тергеудiң мерзiмiн ұзарту туралы қаулыны тергеу бөлімінің, анықтаудың бастығы, прокурор ауданның, облыстың прокурорына және оларға теңестiрiлген прокурорларға сотқа дейiнгi тергеу мерзiмi өткенге дейін – бес тәулiктен кешiктiрмей, Қазақстан Республикасы Бас Прокурорға, оның орынбасарларына – он тәулiктен кешiктiрмей ұсынуға мiндеттi.
7. Прокурор материалды қосымша тергеу үшін қайтарған кезде сотқа дейiнгi тергеу прокурор белгілеген, бірақ іс қылмыстық қудалауды жүзеге асыратын адамға келіп түскен кезден бастап бір айдан аспайтын мерзімде жүргізіледі. Мерзімді одан әрі ұзарту жалпы негіздерде және осы бапта көзделген тәртіппен жүргізіледі.
8. Күдікті, жәбірленуші тергеудің негізсіз созылуына шағымдануға және прокурорға қылмыстық қудалауды жүзеге асыратын адам сол мерзім ішінде істі тергеуді толық көлемінде аяқтауы қажет белгілі бір мерзімді белгілеу туралы өтінішхат білдіруге немесе осы Кодексте көзделген тәртіпте сотқа шағым беруге құқылы.

193-бап. Прокурордың сотқа дейінгі тергеу барысындағы
өкiлеттiктерi
1. Сотқа дейiнгi тергеуді жүргізу кезінде заңдардың сақталуына қадағалауды және қылмыстық қудалауды жүзеге асыра отырып, прокурор:
1) қылмыстық құқық бұзушылық туралы арызды тіркеуге, оны қылмыстық қудалау органына беруге не өзінің іс жүргізуіне қабылдауға және сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыруға;
2) қылмыстық құқық бұзушылық туралы арызды және бір қылмыстық қудалау органынан келіп түскен қолда бар материалдарды тергелу тиесілігі мен соттылығы бойынша беруге;
3) қылмыстық құқық бұзушылық туралы арыздарды және хабарламаларды қабылдау және тiркеу кезiнде заңдылықтың сақталуын тексеруге;
4) оқиға болған жерді қарап тексеруге қатысуға, сондай-ақ осы Кодексте көзделген өз өкілеттіктері шеңберінде басқа да іс-әрекеттерді жүзеге асыруға;
5) қандай да бір тергеу әрекеттерін жүргізу туралы нұсқаулар беруге;
6) осы Кодексте көзделген жағдайларда сотқа дейiнгі тергеуді жүзеге асыратын адамның іс-әрекеттеріне және шешімдеріне санкция беруге;
7) жекелеген тергеу әрекеттерін жүргiзуге қатысуға;
8) жасырын тергеу әрекеттерінің нәтижелерін сотқа дейiнгi тергеу материалдарына қоса тіркеу туралы жазбаша нұсқау беруге;
9) қылмыстық қудалаудан иммунитетi мен артықшылықтары бар адамдарды қол сұғылмаушылығынан айыруға және қылмыстық жауаптылыққа тартуға келісім алу үшін ұсыным енгізуге;
10) тексеру үшін қылмыстық қудалау органдарынан қылмыстық істерді, құжаттарды, материалдарды, соның ішінде жедел іздестіру шараларының және жасырын тергеу әрекеттерінің нәтижелерін алуға; тергеу мерзімі үзілген қылмыстық істерді одан әрі тергеу жүргізу үшін беруге;
11) тергеушiнiң, анықтаушының, анықтау органының заңсыз қаулыларының, сондай-ақ қылмыстық қудалау органы бастықтарының, төмен тұрған прокурордың қаулылары мен нұсқауларының күшiн жоюға;
12) қылмыстық iсті қосымша тергеу жүргізу үшін қайтаруға не сотқа дейінгі тергеуді толық көлемде немесе нақты адамдарға қатысты қысқартуға;
13) сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын органнан істі алуға және оны сотқа дейінгі тергеудің басқа органына беруге; айрықша жағдайларда тергеудің объективті және жеткілікті болуын қамтамасыз ету мақсатында қылмыстық қудалау органының жазбаша өтінішхаты бойынша не өз бастамашылығымен істі бір органнан екінші органға беруге не өзінің іс жүргізуіне қабылдауға және оны осы Кодексте белгіленген тергелу тиесілігіне қарамастан тергеуге;
14) тергеушінің, анықтаушының, анықтау органының, қылмыстық қудалау органдары басшыларының, сондай-ақ төмен тұрған прокурордың іс-әрекеттері мен шешімдеріне шағымдарды қарауға;
15) тергеушiнi, анықтаушыны заңдылықты бұзған кезінде сотқа дейінгі тергеуден шеттетуге;
16) тергеу мерзімдерін белгілеуге және оларды ұзартуға;
17) осы Кодексте тергеу судьясының құзыретіне жатқызылған сұрақтар қаралған кезінде қатысуға;
18) күзетпен ұсталған адамдарды заңнамада белгiленген ұстау тәртiбi мен жағдайларының сақталуын тексеруге;
19) айыптау актісін, қылмыстық теріс қылық туралы хаттаманы бекітуге, айыпталушыны сотқа беруге және қылмыстық істі мәні бойынша қарау үшін сотқа жіберуге;
20) сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның осы Кодексте көзделген негіздер бойынша сотқа дейінгі тергеуді қысқарту туралы қаулысын бекітуге;
21) нәтижелерін сот прокурордың өтінішхаты бойынша іс материалдарына қоса тіркейтін, сот қаулысы бойынша тергеу әрекеттерін жүргізуді ұйымдастыруға;
22) іс жүргізу келісіміне бастамашылық жасауға және оны жасауға;
23) осы Кодексте көзделген өзге де өкiлеттiктердi жүзеге асыруға уәкілетті.
2. Прокурордың сотқа дейінгі тергеу сатысындағы өкілеттіктерін шектеуді Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры айқындайды.
Прокуратура органы басшысының ерекше өкілеттіктеріне:
1) ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімін жасау;
2) тергеушінің, анықтаушының, анықтау органының заңсыз қаулыларының, сондай-ақ қылмыстық қудалау органы бастығының, төмен тұрған (бағынысты) прокурордың қаулылары мен нұсқауларының күшін жою; 3) сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамнан не органнан қылмыстық істі алып қою және оны сотқа дейінгі тергеуді жүргізу үшін басқа адамға не органға беру;
4) қылмыстық қудалаудан артықшылықтары бар адамдарды қол сұғылмаушылығынан айыруға және қылмыстық жауаптылыққа тартуға келісім алу үшін ұсыным енгізу;
5) қылмыстық істерді тергеу мерзімдерін ұзарту;
6) осы Кодексте көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асыру жатады.
3. Прокуратура басшысы қылмыстық іс бойынша осы баптың бірінші және екінші бөліктеріне сәйкес қадағалауды жүзеге асыратын прокурорды (іс жүргізу прокурорын) айқындайды.
Іс жүргізу прокуроры қылмыстық іс бойынша заңдардың сақталуына қадағалауды сотқа дейінгі тергеу басталған кезден бастап іс бойынша түпкілікті шешім қабылданғанға дейін жүзеге асырады. Іс жүргізу прокуроры ауыстырылмайды, бірақ Қазақстан Республикасы Бас Прокурордың нормативтік құқықтық актілерінде көзделген жағдайларда прокуратура басшысының шешімі бойынша басқа іс жүргізу прокурорымен ауыстырылуы мүмкін.
4. Прокурордың сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамға, қылмыстық қудалау органының бастығына осы Кодексте көзделген тәртіппен берген нұсқаулары міндетті болып табылады, бірақ жоғары тұрған прокурорға шағымдалуы мүмкін. Алынған нұсқауларға жоғары тұрған прокурорға шағымдану олардың орындалуын тоқтата тұрмайды.

194-бап. Тергеу, жедел-тергеу тобының сотқа дейінгі тергеуді
жүргізуі
1. Іс бойынша сотқа дейінгі тергеу ол күрделi немесе оның көлемі үлкен болған жағдайда тергеушiлер және анықтау органы қызметкерлерінің тобына (тергеу, жедел-тергеу тобына) тапсырылуы мүмкiн, бұл туралы қаулы шығарылады. Бұл туралы шешiмдi сотқа дейінгі тергеу органының бастығы қабылдауға құқылы. Қаулыда тергеу жүргiзу тапсырылған барлық тергеушiлер, анықтау органының қызметкерлері, оның iшiнде топ жетекшi – тергеушi көрсетiлуге тиiс.
Күдіктi, жәбiрленушi, азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер және олардың өкiлдерi тергеушiлер, анықтау органының қызметкерлері тобының тергеу туралы қаулысымен танысуға тиiс және оларға осы топ жетекшісінен, сондай-ақ топ құрамындағы кез келген тергеушiден, анықтау органы қызметкерінен бас тарту құқығы түсiндiрiледi.
2. Топқа сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын тергеушілер, анықтау органының қызметкерлері кіруi мүмкiн. Мұндай топты құру туралы шешiм прокурордың нұсқауы бойынша да, қылмыстық қудалау органдары бастықтарының бастамашылығы бойынша да қабылдануы мүмкiн. Мұндай шешiм осы баптың бiрiншi бөлiгiнде көрсетiлген талаптарды сақтай отырып шығарылатын бiрлескен қаулымен ресiмделедi.
3. Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры, оның орынбасары, облыстардың прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар айрықша жағдайларда тергеудің толық және объективті болмау фактілері анықталған кезде, істің күрделілігі мен маңыздылығына қарай прокурорлар, сондай-ақ сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын бір немесе бірнеше органның тергеушілері мен жедел қызметкерлері арасынан топ құра алады, бұл ретте прокурорды осы топтың жетекшісі етіп тағайындап, бұл шешімді өз қаулысымен ресімдейді.

195-бап. Топ жетекшiсiнiң өкiлеттiктерi
1. Топ жетекшiсi өз қаулысымен iсті өз іс жүргiзуiне қабылдайды, топ жұмысын ұйымдастырады, басқа тергеушiлер мен анықтау органдары қызметкерлерінің іс-әрекеттерiне басшылық жасайды.
2. Қылмыстық істі толығымен немесе оның бөлігін қысқарту, сотқа дейінгі тергеу материалдарын бiрiктiру және бөлу, сондай-ақ сот санкция беретін бұлтартпау шараларын қолдану және оларды ұзарту туралы шешiмдердi топ жетекшiсi ғана қабылдайды.
3. Тергеу нәтижелері осы Кодекске сәйкес топ жетекшісі қол қоятын іс жүргізу актісімен ресімделеді.
4. Топ жетекшiсi басқа тергеушiлер жүргiзетiн тергеу әрекеттеріне қатысуға, қылмыстық іс бойынша осы Кодексте белгіленген тәртіппен тергеу әрекеттерін жеке өзi жүргiзуге және шешімдер қабылдауға құқылы.
5. Жетекшi болып тағайындалған прокурор тергеушiнiң осы Кодексте көзделген барлық өкiлеттiктерiн пайдаланады.

196-бап. Анықтау органдарының алдын ала тергеу жүзеге
асырылатын iстер бойынша қызметi
1. Алдын ала тергеуді жүзеге асыру қажет болған қылмыс белгiлерi болған жағдайда анықтау органы сотқа дейінгі тергеуді бастауға және қылмыс iздерiн анықтау және бекiту бойынша кейінге қалдырылмайтын тергеу әрекеттерін: қарап тексеруді, тiнтудi, алуды, куәландыруды, күдіктілерді ұстау мен олардан жауап алуды, жәбiрленушiлер мен куәлардан жауап алуды және басқа да тергеу әрекеттерін жүргізуге құқылы. Анықтау органы анықталған қылмыстық құқық бұзушылық пен сотқа дейінгі тергеудің басталғаны туралы прокурорды дереу хабардар етеді.
2. Кейінге қалдырылмайтын тергеу әрекеттерін орындағаннан кейiн, бiрақ сотқа дейінгі тергеу басталған күннен бастап бес тәулiктен кешiктiрмей, анықтау органы тергелу тиесілігі туралы мәселелер болмаған кезде бұл туралы жиырма төрт сағаттың iшiнде прокурорды жазбаша хабардар ете отырып, iстi дәл сол органның тергеушiсіне беруге мiндеттi. Қалған жағдайларда қылмыстық іс прокурорға тергелу тиесілігін айқындау үшін беріледі.
3. Iстi тергеушiге бергеннен кейiн анықтау органы ол бойынша тергеу әрекеттерін және жедел iздестiру шараларын тек тергеушiнiң тапсырмасы бойынша ғана жүргiзе алады. Қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамды анықтау мүмкiн болмаған iстi тергеушiге берген жағдайда, тергеушiні нәтижелері туралы хабардар етумен анықтау органы қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамды анықтау үшiн iздестiру шараларын жүргiзуге мiндеттi.

197-бап. Тергеу әрекеттерін жүргiзудiң жалпы қағидалары
1. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам заңмен көзделген адамдарды тергеу әрекеттеріне қатысуға тарта отырып, олардың жеке басын анықтайды, оларға құқықтары мен мiндеттерiн, сондай-ақ тергеу әрекетін жүргiзудiң тәртiбiн түсiндiредi.
2. Кейінге қалдырылмайтын жағдайларды қоспағанда, тергеу әрекетін түнгi уақытта жүргiзуге жол берiлмейдi.
3. Тергеу әрекеттерін жүргiзу кезiнде техникалық құралдар қолданылуы және қылмыстық құқық бұзушылықтың iздерi мен заттай дәлелдемелердi анықтаудың, бекiту мен алудың ғылыми негiзделген тәсілдері пайдаланылуы мүмкiн.
4. Тергеу әрекеттерін жүргiзу кезiнде азаптаулар, күш қолдануға, қорқытуға және өзге де заңсыз шараларды қолдануға, қатыгез іс-әрекеттерге сол сияқты оған қатысушы адамдардың өмiрi мен денсаулығына қауiп туғызуға жол берiлмейдi.
5. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам тергеу әрекеттеріне қылмыстық қудалау органының басқа да қызметкерлерiн тартуға құқылы.
6. Осы Кодекстің 255-бабы үшінші бөлігінің 2) тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, 220-бабының он үшінші және он төртінші бөліктерінде, 252, 255-баптарында көзделген тергеу әрекеттерін жүргізу кезінде куәгерлерді тарту міндетті болады.
Қалған жағдайларда тергеу әрекеттерін жүргізу кезінде барысы мен нәтижелерін бекітетін техникалық құралдар міндетті түрде қолданылады.
Техникалық бекіту құралдары болмаған немесе оларды қолдану мүмкін болмаған жағдайда тергеу әрекеттерін жүргізу кезінде куәгерлер тартылады.
Барысы мен нәтижелерін бекітетін техникалық құралдарды қолдану тәртібін Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры тиісті мемлекеттік органдармен келісу бойынша айқындайды.

198-бап. Сотқа дейінгі тергеу барысында шығарылатын қаулылар
Сотқа дейінгі тергеу процесiнде осы Кодекске сәйкес қандай да бiр iс жүргiзу шешiмiн қабылдау кезiнде сотқа дейінгі тергеудi жүзеге асыратын адам қаулы шығарады, онда оның жасалған орны мен уақыты, тегі және лауазымы, қабылданатын шешiмнiң мәнi мен негiздерi, қаулының осы Кодекстiң қай баптарына негiзделiп шығарылғаны көрсетiледi.
Қаулының көшірмесі жиырма төрт сағаттың ішінде прокурорға жіберіледі.

199-бап. Тергеу әрекетінің хаттамасы
1. Тергеу әрекетінің хаттамасы тергеу әрекетiн жүргiзу барысында немесе тікелей ол аяқталғаннан кейiн жасалады.
2. Хаттама қолмен жазылуы, машинкамен не компьютермен басу тәсілі арқылы жасалуы мүмкiн. Хаттаманың толық болуын қамтамасыз ету үшiн стенографиялау, киноға түсiру, дыбыс және бейнежазба немесе өзге де техникалық құралдар қолданылуы мүмкiн. Стенографиялық жазба, дыбыс және бейнежазба материалдары немесе өзге ақпарат хаттамаға тіркеліп, жеткізгіш iспен бiрге сақталады.
3. Хаттамада: тергеу әрекетiн жүргiзу орны мен күнi; оның басталу және аяқталу уақыты минутына дейiн дәл; тергеу әрекетін жүргізген адамның лауазымы мен тегі, тергеу әрекетіне қатысқан әрбір адамның тегі, аты, әкесінің аты көрсетiледi.
Хаттамада iс жүргiзу әрекеттерi олардың болған ретiмен, оларды жүргiзу кезінде анықталған iс үшiн маңызы бар мән-жайлар, сондай-ақ тергеу әрекетін жүргiзуге қатысқан адамдардың мәлiмдемелерi жазылады.
4. Осы Кодекстің 97-бабы қолданылған жағдайда сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам тергеу әрекетінің хаттамасында жәбірленушінің жеке басы, оның өкілі, сондай-ақ куәлар (куәгерлер) туралы деректерді келтірмейді, қорғалатын адам өзі қатысатын тергеу әрекеттерінің хаттамаларында таңдайтын адамның бүркеншік аты мен қолтаңбасын қолданады.
5. Егер тергеу әрекетін жүргiзу кезiнде фотосуретке түсiру, киноға түсiру, дыбыс және бейнежазба немесе өзге де техникалық құралдар қолданылса не iздiң көшiрме бедерi мен таңбасы жасалса, сызбалар, схемалар, жоспарлар жасалса, онда хаттамада оны жүргiзу барысында қолданылған ғылыми-техникалық құралдар, оларды пайдалану талаптары мен тәртiбi, бұл құралдар қолданылған объектiлер және алынған нәтижелер көрсетiлуге тиiс. Хаттамада бұған қоса ғылыми-техникалық құралдарды қолданудың алдында бұл туралы тергеу әрекетін жүргiзуге қатысқан адамдардың хабардар етiлгенi көрсетiлуге тиiс.
6. Хаттама танысу үшiн тергеу әрекетін жүргiзуге қатысқан барлық адамдарға ұсынылады. Оларға хаттамаға енгiзiлуге тиiс ескертпелер жасау құқығы түсiндiрiледi. Хаттамаға енгiзiлген барлық ескертпелер, толықтырулар, түзетулер ескертiлуге және осы адамдардың қолтаңбаларымен куәландырылуға тиiс.
7. Хаттамаға оны жасаған лауазымды адам, жауап алынған адам, аудармашы, маман, куәгерлер және тергеу әрекетін жүргiзуге қатысқан барлық өзге де адамдар қол қояды. Тергеу әрекетінің хаттамасына қол қоюдан бас тартылған немесе қол қою мүмкiн болмаған жағдайда бұл фактiнi куәландыру осы Кодекстiң 123-бабының сегiзiншi және оныншы бөлiктерiне сәйкес жүргiзiледi.
8. Хаттамаға тергеу әрекетін жүргiзу кезiнде орындалған фотографиялық негативтер мен суреттер, кинотаспалар, диапозитивтер, фонограммалар, бейнежазба кассеталары, өзге ақпарат жеткізгіштер, сызбалар, жоспарлар, схемалар, iздiң көшiрме бедерлерi мен таңбалары қоса тiркеледi.
9. Егер тергеу әрекетін жүргiзу барысында маман өз зерттеу нәтижелерi бойынша ресми құжат жасаса, бұл құжат хаттамаға қоса тiркеледi, бұл туралы хаттамаға тиiстi жазба жасалады.

200-бап. Қылмыс жасауға және басқа да заң бұзушылықтарға ықпал
еткен мән-жайларды жою жөнiндегi ұсыным
1. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам қылмыстық iс бойынша iс жүргiзу кезiнде қылмыстық құқық бұзушылық жасауға ықпал еткен мән-жайларды анықтай отырып, тиiстi мемлекеттiк органдарға, ұйымдарға немесе онда басқарушылық функцияларды орындайтын адамдарға осы мән-жайларды немесе басқа да заң бұзушылықтарды жою жөнiндегі шаралар қолдану туралы ұсыным енгізуге құқылы.
2. Ұсынымдар қолданған шаралар туралы міндетті түрде хабардар етумен бір ай мерзімде қаралуға тиіс.

201-бап. Сотқа дейінгі тергеу деректерiн жария етуге жол
бермеу
1. Сотқа дейінгі тергеу деректерi жария етiлмеуге тиіс. Олар, егер бұл тергеу мүдделерiне қайшы келмесе және басқа адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерiн бұзуға байланысты болмаса, прокурордың рұқсатымен қандай көлемде жария ету мүмкiн деп танылса, сол көлемде жария етiлуi мүмкiн.
2. Сотқа дейінгі тергеуді жүргізетін адам қорғаушыға, куәларға, жәбiрленушiге, азаматтық талапкерге, азаматтық жауапкерге немесе олардың өкiлдерiне, сарапшыға, маманға, аудармашыға, куәгерлерге және тергеу әрекеттерiн жүргiзу кезiнде қатысқан басқа да адамдарға өзiнiң рұқсатынсыз iстегi мәлiметтердi жария етуге жол берiлмейтiнi туралы ескертедi, бұл туралы аталған адамдардан жауаптылық туралы ескертумен қолхат алынады.

25-тарау. Адамды күдікті деп тану және күдікті әрекетінің
саралануын айқындау

202-бап. Адамды күдікті деп тану туралы жариялау
1. Адамның қылмыс жасағанын көрсететін деректер болған кезде, соның ішінде 128-бабы екінші бөлігінің 1) – 4) тармақтарында көзделген мән-жайлар болған кезде сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам осы Кодекстің 139-бабын қолдану кезінде адамды күдікті деп тану туралы қаулы шығарады.
2. Адамды күдікті деп тану туралы қаулыда:
1) оның жасалған уақыты мен орны, қаулыны кім жасағаны; күдікті деп танылатын адамның тегі, аты және әкесінің аты, оның туған күні, айы, жылы және туған жері;
2) оны жасаған уақыты мен орны көрсетіле отырып, күдік келтірген адам жасаған қылмыстың қысқаша сипаттамасы;
3) осы қылмыс үшін жауаптылықты көздейтін қылмыстық заң (бап, бөлік, тармақ) көрсетілуге тиіс.
Кәсіби және қызметтік міндеттерін орындауға байланысты қылмыстар жасаған адвокатты, прокурорды, тергеушіні, анықтаушыны, тергеу бөлімінің бастығын, анықтау органының бастығын күдікті деп тану туралы қаулыны прокуратура басшысы бекітеді.
Адамды күдікті деп тану туралы қаулы сол адамға жарияланады. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам өзіне қатысты күдікті деп тану туралы қаулы шығарылған адамға бұл туралы қаулыда белгі жасап, күдіктінің құқықтарын түсіндіруге және оған сол қаулының көшірмесін тапсыруға міндетті.
3. Адамды күдікті деп тану туралы қаулының көшірмесі ол шығарылғаннан кейін жиырма төрт сағаттың ішінде прокурорға жіберіледі.

203-бап. Күдікті әрекетінің саралануын айқындау
1. Адамның қылмыс жасағаны туралы күдікті растайтын оған қатысты жеткілікті дәлелдемелер болған кезде прокурор, сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам күдіктінің әрекетін саралау туралы дәлелді қаулы шығарады.
Кәсіби және қызметтік міндеттерін орындауға байланысты қылмыстар жасаған адвокаттың, прокурордың, тергеушінің, анықтаушының, тергеу бөлімі бастығының, анықтау органы бастығының әрекетін саралау туралы қаулыны прокуратура басшысы бекітеді.
2. Прокурор, сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам күдіктінің әрекетін саралау туралы қаулы жарияланатын күн туралы хабарлайды және бір мезгілде оған қорғаушы шақыру не оның қатысуын қамтамасыз ету туралы өтініш жасау құқығын түсіндіреді.
3. Осы Кодекстің қағидаларына сәйкес қорғаушының қатысуы міндетті істер бойынша прокурор, сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам, егер қорғаушыны күдіктінің өзі, оның заңды өкілі не оның тапсырмасы немесе оның келісімі бойынша басқа да адамдар шақырмаған болса, оның келуін қамтамасыз ету бойынша шаралар қолданады.
4. Күдікті әрекетінің саралануын айқындаған кезде іс материалдарына, егер ол бұрын жасалмаған болса, прокурор, сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам куәландырған жеке басты куәландыратын құжаттың көшірмесі қоса тіркеледі.
5. Күдіктінің, айыпталушының жеке басын куәландыратын құжаты болмаған не жоғалған, оны жоғалтқан жағдайда, оны құжаттаудың тәртібі сотқа дейінгі тергеуді жүргізуге уәкілетті органдардың бірлесіп айқындалған бұйрықпен уәкілетті орган жүргізеді.

204-бап. Күдіктінің әрекетін саралау туралы қаулы
1. Күдіктінің әрекетін саралау туралы қаулыда:
1) оның жасалған уақыты мен орны, хаттаманы кім жасағаны; күдіктінің тегі, аты және әкесінің аты, туған күні, айы, жылы және туған жері;
2) оның жасалған уақыты мен орны, сондай-ақ осы Кодекстің 113-бабына сәйкес дәлелдеуге жататын өзге де мән-жайларды көрсете отырып, адам жасады деп күдік келтірген қылмыстың сипаттамасы;
3) адам жасады деп күдік келтірілген қылмыс үшін жауаптылықты көздейтін қылмыстық заң (бап, бөлік, тармақ) көрсетіледі.
2. Бірнеше қылмыс жасады деп күдік келтірген кезде күдіктінің әрекетін саралау туралы қаулыда қылмыстық заң баптарының (бөліктерінің, тармақтарының) әрқайсысы бойынша нақты қандай әрекеттер (әрекетсіздік) жасады деп күдік келтірілетіні көрсетілуге тиіс.
3. Күдіктінің әрекетін саралау туралы қаулының көшірмесі ол шығарылғаннан кейін жиырма төрт сағаттың ішінде прокурорға жіберіледі.

205-бап. Күдіктінің келу мiндеттiлiгi
1. Өзіне қатысты күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасы қолданылмаған күдікті жазбаша хабарлама-шақыру қағазы арқылы жауап алуға шақырылады. Хабарлама телефонограмма немесе жеделхат арқылы да берiлуi мүмкiн.
2. Шақыру қағазында кiм, қайда және кiмге шақырылатыны, келетiн күні мен сағаты, сондай-ақ келмей қалуының салдары көрсетiлуге тиiс.
3. Шақыру қағазы күдіктіден қолхат алып тапсырылады, ал ол уақытша болмаған жағдайда күдіктіге беру үшiн жауап алуға шақырылып отырған күдіктіге шақыру қағазын беруге мiндетті кәмелетке толған отбасы мүшесiне тапсырылады немесе тұрғын үй-пайдалану ұйымына немесе тұрғылықты жерi бойынша әкiмшiлiкке не жұмыс орны бойынша әкiмшiлiкке берiледi. Күдікті басқа да байланыс құралдарын пайдалану арқылы да шақырылуы мүмкін. Күдікті Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде болған және сотқа дейінгі тергеу органдарына келуден жалтарған жағдайларда, хабарлама республикалық бұқаралық ақпарат құралдарында, сондай-ақ жалпыға қол жетімді телекоммуникациялық желілерде, ал оның тұрып жатқан жері белгілі болған жағдайда, күдіктінің тұрып жатқан жері бойынша бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланады.
4. Өзіне қатысты күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасы қолданылмаған күдікті сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның шақыруы бойынша белгiленген мерзiмде келуге мiндетті.
5. Күдікті белгіленген мерзімде келмей қалу себептері туралы және дәлелді себептер болғанда сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамды хабардар етуге міндетті.
6. Дәлелсiз себептермен келмей қалған жағдайларда күдікті күштеп әкелінуі мүмкін.
7. Күзетпен ұсталған күдікті қамау орнының әкiмшiлiгi арқылы шақырылады және жеткізіледі.

206-бап. Күдіктіге оның әрекетін саралау туралы қаулыны жария
ету тәртібі
1. Күдіктінің әрекетін саралау туралы қаулы, егер қорғаушының қатысуы заң бойынша міндетті болса немесе бұл туралы күдікті өтініш білдірсе, қорғаушының қатысуымен және қаулы шығарылған кезден бастап жиырма төрт сағаттан кешіктірілмей жария етіледі. Күдікті немесе оның қорғаушысы келмей қалған жағдайда қаулы жиырма төрт сағат өткеннен кейін де жариялануы мүмкін.
2. Күштеп әкелінген күдіктіге қаулы ол күштеп әкелiнген күнi жарияланады. Бұл ретте сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам күдіктінің әрекетін саралау туралы қаулыны жариялау кезiнде қорғаушының қатысуы заң бойынша мiндеттi болған жағдайларда қорғаушының қатысуын қамтамасыз ету шараларын қолдануға тиiс.
3. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам күдіктінің жеке басын анықтағаннан кейін және қорғаушының қорғауды жүргiзу тапсырмасын тексергеннен кейiн күдіктіге және оның қорғаушысына күдіктінің әрекетін саралау туралы қаулыны жариялайды.
4. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам күдіктіге күдік келтірудің мәнiн түсiндiруге мiндеттi.
5. Осы баптың үшiншi және төртiншi бөлiктерiнде көрсетiлген iс-әрекеттердi орындау күдіктінің әрекетін саралау туралы қаулыны жариялау күнi мен сағаты көрсетіле отырып, күдіктінің, қорғаушының және тергеушiнiң қолтаңбаларымен куәландырылады.
6. Күдікті қол қоюдан бас тартқан жағдайда, сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырған адам және егер, күдіктінің әрекетін саралау туралы қаулыны жариялау кезінде қатысқан болса, қорғаушы күдіктінің әрекетін саралау туралы қаулыда күдіктіге қаулы мәтінінің жарияланғанын куәландырады.
7. Күдіктіге күдіктінің әрекетін саралау туралы қаулының көшiрмесi тапсырылады.
8. Күдікті Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде болған және қылмыстық қудалау органдарына келуден жалтарған жағдайда – сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам, ал қорғаушы келген жағдайда қорғаушы да, күдіктінің әрекетін саралау туралы қаулыда оның Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде болуына және сотқа дейінгі тергеу органдарына келуден жалтаруына байланысты күдікті жариялау мүмкін еместігін куәландырады.
Егер күдіктінің тұрып жатқан жері белгілі болса, қаулының көшірмесі оған байланыс құралдарын пайдалану арқылы, оның ішінде почта арқылы да жіберіледі. Қажет болған жағдайда сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам прокурордың келісімімен республикалық бұқаралық ақпарат құралдарында, күдіктінің тұрып жатқан жері бойынша бұқаралық ақпарат құралдарында, сондай-ақ жалпыға қол жетімді телекоммуникациялық желілерде күдіктінің әрекетін саралау туралы хабарламаны жариялауды ұйымдастыруға құқылы.

207-бап. Күдіктінің әрекетін саралауды өзгерту және толықтыру
1. Егер сотқа дейінгі тергеуді жүргізген кезде күдікті әрекетін саралауды өзгерту және толықтыру үшін негіздер туындаса, сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам осы Кодекстің 204-бабының талаптарын сақтай отырып, күдіктінің әрекетін саралау туралы жаңа қаулы жасауға және оны осы Кодекстің 205, 206-баптарында белгіленген тәртіппен күдіктіге жариялауға міндетті. Күдікті әрекетінің түпкілікті саралануы соңғы қаулының шығарылған күні бойынша айқындалады.
2. Алдын ала тергеу барысында жария етілген күдік қандай да бір бөлігінде расталмаса, тергеуші өзінің қаулысымен осы бөліктегі қылмыстық қудалауды қысқартады, бұл туралы қабылданған шешімнің көшірмесін табыс ете отырып, күдіктіні және процестің басқа да қатысушыларын хабардар етеді.

26-тарау. Жауап алу және беттестіру

208-бап. Жауап алуға шақыру тәртiбi
1. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырған адам куә, жәбiрленушi, күдіктiні жауап алуға шақыру қағазы арқылы шақырады.
Шақыру қағазында жауап алуға шақырылатын адамның тегі, аты, әкесінің аты, шақыратын адамның тегі, аты, әкесінің аты, лауазымы, жауап алуға келетін мекенжай мен уақыты бойынша шақыртылатыны, жауап алуға келетiн уақыт (күнi, сағаты), адвокат шақыру құқығы, сондай-ақ дәлелсiз себептермен келмеудiң салдары көрсетiледi.
Шақыру қағазы жауап алуға шақырылатын адамға одан қолхат алып тапсырылады не байланыс құралдарының көмегімен беріледі. Жауап алуға шақырылатын адам уақытша болмаған жағдайда, шақыру қағазы оның кәмелетке толған отбасы мүшесiне не жергiлiктi атқарушы органның өкiліне, оның жұмыс орны бойынша әкімшілікке немесе сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның тапсырмасы бойынша шақыру қағазын жауап алуға шақырылатын адамға беруге міндетті өзге адамдар мен ұйымдарға тапсырылады.
Жауап алынатын адам өзге байланыс құралдарын пайдалана отырып, шақырылуы мүмкiн.
Күзетпен ұсталған күдіктi жауап алуға ол күзетпен ұстау орнының әкiмшiлiгi арқылы шақырылады және жеткізіледі.
2. Жауап алуға шақырылатын адам белгіленген уақытта келуге не келмей қалу себептері туралы сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамды алдын ала хабардар етуге міндетті. Жауап алуға шақырылатын адам дәлелсіз себептермен келмеген жағдайда күштеп әкелінуі мүмкін не оған осы Кодексте көзделген өзге де іс жүргізетінлік мәжбүрлеу шаралары қолданылуы мүмкін.
3. Он сегіз жасқа толмаған адам жауап алуға оның заңды өкілдері арқылы, ал олар болмаған кезде қорғаншы және қамқоршы орган арқылы не оның жұмыс немесе оқу орны бойынша әкімшілігі арқылы шақырылады.
4. Әскери қызметші жауап алуға әскери бөлім командованиесі арқылы шақырылады.

209-бап. Жауап алу орны, уақыты мен ұзақтығы
1. Жауап алу алдын ала тергеу жерінде жүргiзiледi. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам қажет деп тапқан жағдайда жауап алуды жауап алынатын адам тұратын жерде жүргiзуге құқылы.
2. Жауап алу кейiнге қалдыруға болмайтын жағдайларды қоспағанда, күндiзгi уақытта жүргiзiледi.
3. Жауап алу үзiлiссiз төрт сағаттан артық жүргiзiлмеуге тиiс. Жауап алуды демалу мен ас iшуге арналған кемiнде бiр сағат үзiлiстен кейiн жалғастыруға жол беріледі, бұл ретте жауап алудың бiр күн iшiндегi жалпы ұзақтығы сегiз сағаттан аспауға тиiс. Медициналық айғақтар болған жағдайда жауап алудың ұзақтығы дәрiгердiң жазбаша қорытындысының негiзiнде белгiленедi.
4. Кәмелетке толмаған адамнан жауап алу тәуліктің күндізгі уақытында жүргізіледі және үзіліссіз екі сағаттан артық, жалпы алғанда күніне төрт сағаттан артық жүргiзiле алмайды. Кәмелетке толмаған адам қатты шаршаған жағдайда, жауап алу осындай кезең өткенге дейін үзілуі мүмкін.

210-бап. Жауап алуды жүргiзудiң жалпы қағидалары
1. Жауап алудың алдында сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам жауап алынатын адамның жеке басын анықтауға тиiс. Егер жауап алынатын адамның iс бойынша iс жүргiзiлiп отырған тiлдi білетін-білмейтіні күмән келтірсе, оның айғақтарды қай тiлде бергiсi келетiнi анықталады.
2. Жауап алуға шақырылған адамға одан кiм ретiнде, қандай қылмыстық iс бойынша жауап алынатыны хабарланады, осы Кодексте көзделген құқықтары мен мiндеттерi түсiндiрiледi, бұл туралы хаттамаға белгi қойылады.
Бір іс бойынша шақырылған адамдар басқа жауап алынатын адамдардан бөлек жауап береді. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам бір іс бойынша жауап алуға шақырылған адамдардың жауап алу басталғанға дейін бір-бірімен сөйлесе алмауы үшін шаралар қолданады.
3. Жауап алу жауап алынатын адамға iстің өзiне белгiлi болған мән-жайларын айтуды ұсынудан басталады. Егер жауап алынатын адам iске мүлде қатысы жоқ мән-жайлар туралы айтатын болса, оған бұл туралы ескертiлуге тиiс.
4. Еркiн баяндау аяқталғаннан кейiн жауап алынып отырған адамға айғақтарды нақтылауға және толықтыруға бағытталған сұрақтар қойылуы мүмкiн. Жетектеушi сұрақтар қоюға тыйым салынады.
5. Егер айғақтар цифрлық деректермен немесе есте сақтау қиын өзге де мәлiметтермен байланысты болса, жауап алынатын адам өзiнiң өтiнiшхаты бойынша немесе оның келiсiмiмен хаттамаға қоса тiркелуi мүмкiн құжаттар мен жазбаларды пайдалануға құқылы.
6. Егер жауап алу барысында жауап алынып отырған адамға заттай дәлелдемелер мен құжаттар көрсетілсе, басқа тергеу әрекеттерінің хаттамалары жария етілсе, аудио және (немесе) бейнежазба, киноға түсiру материалдары тыңдатылса, онда бұл туралы жауап алу хаттамасында тиісті жазба жасалады. Бұл ретте хаттамада жауап алынып отырған адамның оған көрсетілген дәлелдемелер, жария етілген хаттамалар, тыңдатылған тергеу әрекеттерінің аудио және бейнежазбалары, киноға түсiрілгендер бойынша берген айғақтары көрсетіледі.
7. Мылқау немесе саңырау куәдан, жәбiрленушiден, күдіктiден, айыпталушыдан жауап алу сурдоаударма дағдыларын игерген адамның қатысуымен жүзеге асырылады. Мұндай адамның жауап алуға қатысуы хаттамада көрсетiледi.
8. Жауап алынатын адамның психикалық немесе өзге ауыр науқасы болған кезде, одан жауап алу дәрiгердiң рұқсатымен және оның қатысуымен жүзеге асырылады.
9. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның шешімі бойынша, сондай-ақ күдіктінің, айыпталушының, куәнің немесе жәбірленушінің өтініші бойынша жауап алу кезінде аудиодыбыс және бейнежазба қолданылуы мүмкін. Мұндай аудиодыбыс пен бейнежазбаның қолданылғаны туралы жауап алынатын адам жауап алу басталғанға дейін хабарланады.
10. Аудиодыбыс және бейнежазба жауап алудың барысын толығымен көрсетуге және жауап алынатын адамдардың айғақтарын толық қамтуға тиiс. Жауап алудың бiр бөлiгiн аудиодыбыс және бейнежазбаға түсiруге, сондай-ақ сол жауап алудың барысында берiлген айғақтарды жазып алу үшiн арнайы қайталауға жол берiлмейдi.
11. Жауап алу аяқталғаннан кейiн аудиодыбыс және бейнежазба толығымен жауап алынып отырған адамға тыңдатылып көрсетіледі. Жауап алынып отырған адамның аудиодыбыс– және бейнежазбаға жасаған айғақтарын толықтырулары да фонограммаға және бейнеграммаға енгiзiледi. Аудиодыбыс және бейнежазба жауап алынатын адамның олардың дұрыстығын куәландыратын мәлiмдемесiмен аяқталады.
12. Жауап алу барысында аудиодыбыс және бейнежазба қолданылып алынған айғақтар жауап алу хаттамасына енгiзiледi. Жауап алу хаттамасы сондай-ақ аудиодыбыс және бейнежазба қолданылғаны және бұл туралы жауап алынып отырған адамға хабарланғаны туралы белгiнi; техникалық құралдар, аудиодыбыс және бейнежазба жағдайлары мен оны тоқтата тұру фактiлерi, тоқтатудың себептерi мен ұзақтығы туралы мәлiметтердi; жауап алынып отырған адамның аудиодыбыс және бейнежазбаны қолдану себебі жөнiндегi мәлiмдемесiн; жауап алынып отырған адамға аудиодыбыс және бейнежазбаның тыңдатылғаны туралы белгiнi; жауап алынып отырған адамның және сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның хаттаманың және аудиодыбыс және бейнежазбаның дұрыстығын куәландырғанын қамтуға тиiс. Дыбыс жазба мен бейне жазба iспен бiрге сақталады және сотқа дейінгі тергеу аяқталғаннан кейiн олар мөрмен бекiтiледi.

211-бап. Қосымша (қайта) жауап алу
Қосымша (қайта) жауап алу осы Кодекстің 210-бабында көзделген қағидаларды сақтай отырып, мынадай:
1) осы Кодектің 209-бабында көзделген жауап алу ұзақтығы жауап алынатын адамның істің өзіне белгілі болған барлық мән-жайлары туралы айғақтар беруге жеткіліксіз болған;
2) жауап алынған адам бұрын берген айғақтарын толықтыруға немесе өзгертуге ниет білдіргенде не тергелетін істің мән-жайлары бойынша өзінің бұрын берген айғақтарын нақтылау немесе толықтыру қажеттігі туындаған;
3) бұрын жауап алынған адамға іс үшін маңызды жаңа сұрақтар туындаған жағдайларда жүргізіледі.

212-бап. Жауап алу хаттамасы
1. Жауап алудың барысы мен нәтижелерi осы Кодекстiң 199-бабының талаптары сақтала отырып жасалған хаттамада көрсетiледi.
Айғақтар бiрiншi жақтан және мүмкiндiгiнше сөзбе-сөз жазылады. Сұрақтар мен олардың жауаптары жауап алу кезiндегi ретi бойынша жазылады. Хаттамада жауап алуға қатысқан адамдардың сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам қабылдамаған сұрақтары да немесе жауап алынып отырған адам жауап беруден бас тартқан сұрақтар да, оларды қабылдамаудың немесе олардан бас тартудың себептерi көрсетiле отырып, қамтылуға тиiс.
2. Бірінші жауап алу хаттамасында жауап алынып отырған адамның жеке басы туралы деректер, оның iшiнде: тегi, аты, әкесiнiң аты, туған күні мен жерi, азаматтығы, ұлты, бiлiмi; отбасылық жағдайы, жұмыс орны, қызмет түрi немесе лауазымы, тұрғылықты жерi, сондай-ақ осы Кодекстің 199-бабының төртінші бөлігінің қағидаларына сәйкес істің мән-жайлары бойынша қажетті болуы мүмкін басқа да мәлiметтер көрсетiледi.
Кейiнгi жауап алуларда жауап алынып отырған адамның жеке басы туралы деректердi, егер олар өзгермеген болса, оның тегін, атын, әкесінің атын көрсетумен шектелуге болады.
Күдіктiден жауап алу хаттамасында бұрын сотталғандығының бар-жоғы көрсетiледi.
3. Жауап алынып отырған адам схемалар, сызбалар, суреттер, диаграммалар жасай алады, олар хаттамаға қоса тiркеліп, онда бұл туралы белгi қойылады.
4. Хаттамада жауап алуға қатысқан барлық адамдар көрсетіледі. Олардың әрқайсысы хаттамаға, сондай-ақ оған жасалған барлық толықтырулар мен нақтылауларға қол қоюға тиіс.
5. Еркін әңгімелесуден кейін жауап алынып отырған адам өз айғақтарын өз қолымен жазуға құқылы. Жауап алынып отырған адам айғақтарын өз қолымен жазғаннан және оларға қол қойғаннан кейін сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам толықтырушы және нақтылаушы сұрақтар қоюы мүмкін.
6. Жауап алу аяқталғаннан кейiн хаттама оқып шығу үшiн жауап алынып отырған адамға ұсынылады не оның өтiнiшi бойынша дауыстап оқылады. Жауап алынып отырған адамның хаттамаға толықтыру мен нақтылау енгiзу туралы талабы мiндеттi түрде орындалуға тиіс.
7. Айғақтармен танысу фактiсi және олардың жазылуының дұрыстығын жауап алынып отырған адам хаттаманың соңында өз қолын қою арқылы куәландырады. Жауап алынып отырған адам сонымен қатар хаттаманың әрбiр бетiне де қол қояды. Жауап алынып отырған адам хаттамаға қол қоюдан бас тартқан жағдайда сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам бас тарту себептерiн анықтайды, оларды хаттамаға енгiзедi және хаттаманы өзiнің қолтаңбасымен куәландырады.
8. Егер жауап алынып отырған адам дене бітімі кемiстiгiне немесе өзге де себептердің салдарынан хаттамаға өзi қол қою мүмкіндігінен айырылса, оның өтiнiшi бойынша хаттамаға қорғаушы, жауап алынып отырған адам сенетiн өкiл немесе өзге адам қол қояды, бұл туралы хаттамада белгi қойылады.
9. Егер жауап алуға аудармашы не сурдоударма дағдыларын игерген адам қатысса, онда олар да хаттаманың әрбiр бетiне және тұтас хаттамаға қол қояды. Ол жауап алынатын адамның өз қолымен жазған айғақтарының аудармасына да қол қояды.

213-бап. Техникалық құралдарды пайдалана отырып, бейнебайланыс
режимінде жауап алудың (қашықтықтан жауап алу)
ерекшеліктері
1. Жәбірленушіден, куәдан техникалық құралдар пайдаланыла отырып, оны өзі аумағында болған не тұратын ауданның не облыстың сотқа дейінгі тергеу органына шақыру арқылы бейнебайланыс режимінде жауап алу (қашықтықтан жауап алу) жүргізілуі мүмкін. Қашықтықтан жауап алу барысында іс жүргізу әрекетіне қатысушылар тікелей трансляциядан жауап алынып жатқан адамның айғақтарын тікелей қабылдайды.
Қашықтықтан жауап алу:
1) адамның денсаулық жағдайы немесе басқа да дәлелді себептер бойынша қылмыстық істі тергеу жеріндегі (қарау) қылмыстық процесті жүргізетін органға тікелей келуі мүмкін болмайтын;
2) адамның қауіпсіздігін қамтамасыз ету қажет болатын;
3) жасы толмаған немесе кәмелетке толмаған куәдан, жәбірленушіден жауап алу жүргізілген;
4) осындай шараларды қолдану сотқа дейінгі тергеу мерзімінің сақталуын қамтамасыз ету қажет болған;
5) жауап алу қиындатылатын немесе артық шығындармен байланысты болатынына негіздер беретін себептер болған жағдайларда жүргізіледі.
2. Қашықтықтан жауап алуды жүргізу туралы шешімді сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам өз бастамашылығымен немесе тараптың немесе қылмыстық процеске басқа да қатысушылардың өтінішхаты бойынша немесе прокурордың нұсқауы бойынша, осы Кодекстің 188-бабының тәртібімен тапсырма жібере отырып, қабылдайды.
Қашықтықтан жауап алған кезде техникалық құралдар мен технологияларды пайдалану сурет пен дыбыстың тиісінше сапасын, сондай-ақ ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге тиіс.
3. Бейнебайланыс режимінде жүргізілетін тергеу әрекетінің барысы мен нәтижелері осы Кодекстің 199-бабының талаптарына сәйкес сотқа дейінгі тергеу органы жасайтын хаттамада көрсетіледі. Қашықтықтан жауап алу хаттамасында оның көмегімен тергеу әрекеті жүргізіліп қолданылған техникалық бейнежазба құралдары туралы белгі қойылады.
Жауап алынатын адамның хаттамаға толықтырулар мен нақтылаулар енгізу туралы талаптары міндетті орындалуға тиіс.
Хаттама оған қол қойылғаннан кейін істі тергеуді жүзеге асыратын адамға жіберіледі.
4. Қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында адамнан оның өтінішхаты бойынша оны тануды болдырмайтын сыртқы келбеті мен дауысы өзгертіле отырып, бейнебайланыс режимінде жауап алынуы мүмкін.

214-бап. Куәдан және жәбiрленушiден жауап алудың ерекшелiктерi
1. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын тұлға бір іс бойынша жауап алу үшін бірінші рет шақырылған куәлар, жәбірленушілер жауап алу басталғанға дейiн өзара сөйлеспейтiндей шаралар қолданады.
2. Жауап алу алдында сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам куәнiң, жәбiрленушiнiң күдіктiге қандай қатысы бар екенiн анықтайды, оларға iс жүргiзу құқықтары мен мiндеттерiн түсiндiредi, айғақтар беруден бас тартқаны үшiн қылмыстық жауаптылығы туралы ескертедi. Бұл ретте сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам куәнің, жәбiрленушiнің өзiнiң, жұбайының (зайыбының), жақын туыстарының, қылмыстық құқық бұзушылық жасағанын әшкерелейтін, сондай-ақ дiни қызметшiнің тәубе үстiнде оған (оларға) iшкi сырын сенiп ашқан адамдарға қарсы айғақтар беруден бас тартуға құқылы екенiн түсiндiруге мiндеттi. Бұл құқықты пайдаланбаған куә, жәбiрленушi көрiнеу жалған айғақтар бергенi үшiн қылмыстық жауаптылық туралы ескертiледі.
3. Егер куә жауап алуға заң көмегін көрсету үшін шақырылған адвокатпен бірге келсе, онда адвокат жауап алу кезінде қатысады. Жауап алу аяқталғаннан кейін адвокат ескертулер беруге және жауап алу хаттамасына енгізілуге тиіс жауап алудың мәні бойынша өтініш білдіруге құқылы.
4. Қалған жағдайда куә мен жәбiрленушiден жауап алу осы Кодекстiң 210-бабының қағидалары бойынша жүргiзiледi.

215-бап. Кәмелетке толмаған куәдан немесе жәбiрленушiден жауап
алу ерекшелiктерi
1. Он төрт жасқа дейiнгi кәмелетке толмаған куәдан немесе жәбiрленушiден жауап алуға қатысуы үшін, ал сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның қарауы бойынша он төрт жастан он сегiз жасқа дейiнгi куәдан немесе жәбірленушіден жауап алуға қатысуы үшін педагог және/немесе психолог шақырылады. Кәмелетке толмаған куәдан немесе жәбірленушіден жауап алу кезінде оның заңды өкiлдерi қатысуға құқылы.
2. Он алты жасқа дейінгі куәлар мен жәбiрленушiлерге айғақтар беруден бас тартқаны және көрiнеу жалған айғақтар бергенi үшiн жауаптылық туралы ескертілмейді. Осындай куәлар мен жәбiрленушiлерге іс жүргізу құқықтары мен міндеттерін түсіндіру кезінде оларға тек қана шындықты айту қажеттігі көрсетіледі. Кәмелетке толмаған куә мен жәбiрленушiге оның өзiнiң немесе жақын туыстарының қылмыстық құқық бұзушылық жасағанын әшкерелейтін айғақтар беруден бас тарту құқығы түсiндiріледі.
3. Осы баптың бiрiншi бөлiгiнде аталған жауап алуға қатысушы адамдарға хаттамаға енгiзiлуге тиiс жауап алынып отырған адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерiн бұзушылық туралы ескертпелер беру, сондай-ақ сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның рұқсатымен жауап алынып отырған адамға сұрақ қою құқығы түсiндiрiледi. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам қойылған сұрақты қабылдамауға құқылы, бірақ оны хаттамаға енгізуге және қабылдамаудың себебiн көрсетуге тиіс.

216-бап. Күдіктiден жауап алу ерекшеліктері
1. Жауап алудың алдында сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам күдіктіге оның қандай қылмыстық жазаланатын әрекетті жасады деп күдік келтіргенін хабарлайды, сондай-ақ айғақ беруден бас тарту құқығын қоса алғанда, оған осы Кодекстің 64-бабында көзделген құқықтарды түсіндіреді.
2. Күдіктіге оған келтірген күдіктің мәнін түсіндіре отырып, сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам күдіктінің қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны үшін өзін толық немесе ішінара кінәлі деп мойындайтынын не өз кінәсін мойындамайтынын анықтайды.
Күдіктінің жауап беруден бас тартуы оның өз кінәсін мойындамағаны ретінде бағаланады.
3. Жауап алу күдіктiге келтірген күдік жөнінде және iс үшiн маңызы бар барлық басқа мән-жайлар бойынша айғақтар беруiн ұсынудан басталады.
4. Осы Кодекстің 69-бабы екінші бөлігінің ережелерін ескере отырып, осы Кодекстің 67-бабында көзделген жағдайларда қорғаушының қатысуы міндетті.
5. Қалған жағдайларда күдіктiден жауап алу осы Кодекстің 210-бабының қағидалары бойынша жүргiзiледi.

217-бап. Тергеу судьясының жәбірленушіден, куәдан жауап алу
ерекшеліктері (айғақтарды депонирлеу)

1. Прокурор, күдікті немесе іске қорғаушы ретінде қатысатын оның адвокаты тергеу судьясының жәбірленуші, куә болып табылатын адамнан жауап алу туралы, егер сотқа дейінгі тергеу не сот отырысы барысында олардан неғұрлым кешірек жауап алу объективті себептерге (Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде тұрақты тұруы, шетелге шығуы, ауыр денсаулық жағдайы, қауіпсіздік шараларын қолдану), байланысты мүмкін болмаған жағдайда, сондай-ақ психикаға әсер етуді болдырмау үшін кәмелетке толмаған куәлар мен жәбірленушілерден кейіннен жауап алуды болдырмау мақсатында өтініш білдіруге құқылы.
Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам прокурордың алдына айғақтарды депонирлеу туралы өтінішхатты тергеу судьясына жіберу туралы мәселені қоюға құқылы. Өтінішке сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам жәбірленушінің, куәнің айғақтарын депонирлеу қажеттігін растайтын қылмыстық істің материалдарын қоса береді.
Ұсынылған материалдарды қарап, прокурор бір тәулік ішінде айғақтарды депонирлеу туралы өтінішхатты тергеу судьясына жіберу туралы мәселені шешеді.
2. Тергеу судьясы өтінішхатты ол алынған кезден бастап үш тәулік ішінде қарайды және оның нәтижелері бойынша өтінішхатты қанағаттандыру немесе оны қанағаттандырудан бас тарту туралы дәлелді қаулы шығарады. Өтінішхат қанағаттандырылған жағдайда тергеу судьясы алғаш мүмкіндік болған кезде жауап алу уақытын белгілейді, бұл туралы прокурорға, күдіктіге және іске қорғаушы ретінде қатысатын адвокатқа хабарлайды. Тергеу судьясының өтінішхатты қанағаттандырудан бас тартуына осы Кодекстің 107-бабында көзделген тәртіппен шағымдануға және наразылық білдіруге болады. Тергеу судьясының өтінішхатты қанағаттандырудан бас тартуы, айғақтарды депонирлеу туралы өтінішхатты сотқа жіберу негіздерінің болуын көрсететін мән-жайлар туындаған жағдайда, осы баптың бірінші бөлігінде аталған адамдардың қайта жүгінуіне кедергі келтірмейді.
3. Тергеу судьясының жәбірленуші мен куәдан жауап алуы олардың айғақтарын депонирлеу туралы өтініш білдірген адамдардың қатысуымен жүргізіледі. Егер күдіктінің жауап алуға қатысуы жәбірленушінің, куәнің қауіпсіздігіне қатер төндіретін болса, күдікті жауап алуға шақырылмайды. Айғақтарды депонирлеу кезінде сот отырысына қатысу үшін адамдардың келуін қамтамасыз ету тергеу судьясына өтініш берген адамдарға жүктеледі. Күдіктінің қорғаушысы адамды шақыру үшін тергеу судьясының алдына адамның жауап алуға келуін қамтамасыз етуге көмек көрсету туралы өтініш білдіруі мүмкін.
Шақыру қағазын алған күдіктінің келмей қалуы жауап алуды жүргізуге кедергі келтірмейді. Егер шақыруды алған прокурор немесе қорғаушы дәлелді себеп бойынша келмей қалса және сотқа бұл туралы алдын ала хабарлаған болса, жауап алу жүргізілмейді. Егер жауап алуды жүргізу туралы өтініш білдірген процеске қатысушы жауап алуға келмеген немесе одан жауап алу туралы өтініш білдірген адамды тергеу судьясына алып келмеген болса, онда жауап алу жүргізілмейді, бұл туралы судья қаулы шығарады.
4. Тергеу судьясының жауап алу мен жауап алу хаттамасын жүргізуі осы Кодекстің 347, 369, 370, 371-баптарының қағидаларын сақтай отырып, жүргізіледі.
5. Жауап алынатын адам айғақтарын тергеу судьясы депонирлеп тіркеген сот отырысының хаттамасына судья мен сот отырысының хатшысы қол қояды. Айғақтарды депонирлеу кезінде процеске қатысушылар сот отырысы хаттамасының көшірмесін алуға және оған өздерінің ескертулерін білдіруге құқылы, оларды тергеу судьясы дәл сол күні қарап олардың қабылданғаны немесе қабылдаудан бас тартылғаны туралы қаулы шығарады. Осыдан кейін сот отырысының хаттамасы, егер хаттамаға ескертулер жасалған болса, оған ескертулер және судьяның оларды қарау туралы қаулысы іс жүргізетін прокурорға қылмыстық іс материалдарға қосу үшін жіберіледі.

218-бап. Беттестіру
1. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам бұрын жауап алынған екi адам арасында, егер олардың айғақтарында елеулi қайшылықтар болса, осы қайшылықтардың себептерін анықтау үшiн беттестіру жүргізуге құқылы.
2. Осы Кодексте көзделген жағдайларда беттестiруге қорғаушы, педагог, дәрiгер, аудармашы және жауап алынып отырған адамның заңды өкiлi қатыса алады.
3. Беттестiруді бастау алдында беттестiрiлiп отырған адамдардың бiрiн-бiрi бiлетiн-бiлмейтiндiгi және олардың арасында қандай қарым-қатынас бар екенi анықталады. Куә мен жәбiрленушiге айғақтар беруден бас тартқаны, айғақтар беруден жалтарғаны және көрiнеу жалған айғақтар бергенi үшiн қылмыстық жауаптылығы туралы ескертiледi, сондай-ақ жауап алынатын адамдарға, өзiне, жұбайына (зайыбына) және өзiнiң жақын туыстарына қарсы, ал дiни қызметшiлерге – тәубе үстiнде оларға iшкi сырын сенiп ашқан адамдарға қарсы куәлiк етпеу құқығы түсiндiрiледi.
4. Беттестiруге шақырылған адамдарға анықтау үшiн беттестiру жүргiзiлiп отырған iстiң мән-жайлары туралы айғақтар беру кезек бойынша ұсынылады. Осыдан кейін сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам сұрақтар қояды. Беттестiруге шақырылған адамдар сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның рұқсатымен бiр-бiрiне сұрақтар қоя алады.
5. Беттестiру жүргізу кезiнде сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам iске қоса тіркелген заттай дәлелдемелер мен құжаттарды көрсетуге құқылы.
6. Беттестiруге қатысқан адамдардың алдыңғы жауап алудағы берген айғақтарын жариялауға олар беттестiруде айғақтар бергеннен кейiн және олар хаттамаға енгiзiлгеннен кейiн рұқсат етіледі.
7. Беттестiрудiң барысы мен нәтижелерi осы Кодекстiң 199-бабында көзделген қағидалар бойынша жасалатын хаттамада көрсетiледi.
8. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам беттестiруге қатысқан адамдарды хаттаманың мазмұнымен таныстырады. Жауап алынған адамдардың хаттамаға түзетулер мен толықтырулар енгiзудi талап етуге құқығы бар. Беттестiру хаттамасына сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам және жауап алынған адамдар қол қояды. Әрбiр жауап алынған адам өз айғақтарына және хаттаманың әрбiр бетiне қол қояды.

27-тарау. Қарап тексеру

219-бап. Қарап тексеру
Қылмыстық құқық бұзушылықтың iздерiн және өзге де материалдық объектiлердi табу және анықтау, сондай-ақ оқиғаның жағдайын және iс үшiн маңызы бар болған мән-жайларды анықтау мақсатында сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам жердi, үй-жайларды, заттарды, құжаттарды, көзi тiрi адамдарды, мәйiттердi, жануарларды қарап тексеруді жүргізеді. Қарап тексеруді жүзеге асыратын адамның нұсқаулары осы тергеу әрекетiне барлық қатысушылар үшiн мiндеттi.

220-бап. Қарап тексеру жүргiзудiң жалпы қағидалары
1. Қарап тексеру бұған қажеттiлiк пайда болған кезде, әдетте, кейiнге қалдырылмай жүргiзiледi.
2. Жасалған қылмыстық құқық бұзушылық туралы арыз немесе хабар ала отырып, сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам оқиға болған жерге дереу келуге және қарап тексеру жүргiзуге міндетті.
3. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам уақытылы келе алмаған жағдайда, қарап тексеруді анықтаушы немесе арыз немесе хабар келiп түскен анықтау органының өзге қызметкері жүргiзуге міндетті.
4. Анықтау органының қызметкерлерi қарап тексеру жүргiзу кезінде жәрдемдесуге және сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның тапсырмасы бойынша оқиға болған жердi күзету, көрген адамдарды анықтау, қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамдарды анықтап табу және ұстау, зардап шеккендердi көшiру, қаза болғандарды тасымалдау, жалғасып жатқан қылмыстық құқық бұзушылықтардың жолын кесу және қайталануының алдын алу және оқиғаның өзге зардаптарын жою жөнiндегi қажеттi іс-шараларды жүргiзуге мiндеттi.
5. Қарап тексеру оның барысы мен нәтижелерін бекітетін техникалық құралдарды қолданумен, ал осы баптың он екінші және он үшінші бөліктерінде көзделген жағдайда куәгерлердің қатысуымен жүргізіледі.
6. Қажет болған жағдайда қарап тексеру күдіктiнiң, жәбiрленушiнiң, куәнiң, сондай-ақ маманның қатысуымен жүргiзiледi.
7. Анықталып табылған iздердi және өзге де материалдық объектiлердi қарап тексеру тергеу әрекетi жүргiзiлетiн жерде жүзеге асырылады. Егер тексеріп қаруға ұзақ уақыт талап етілсе немесе қылмыс анықталған жерді қарап тексеру елеулi түрде қиындатылса, объектiлер ол жерден алып қойылып, буып-түйiлiп, мөрмен бекiтiлiп және бүлiнусіз қарап тексеруге ыңғайлы басқа жерге жеткiзiлуге тиiс.
8. Қарап тексеру кезiнде анықтап табылғанның және алып қойылғанның барлығы куәгерлерге, қарап тексерудің басқа да қатысушыларына көрсетiлуге тиiс, бұл туралы хаттамада белгi қойылады.
9. Іске қатысы бар объектiлер ғана алып қойылуға жатады. Алып қойылған объектiлер буып-түйiледi, мөрмен бекiтiледi және сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам мен куәгерлер тартылған кезде олардың қол қоюы арқылы расталады.
10. Қарап тексеруге қатысушы адамдар сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның назарын өз пiкiрлерiнше iстiң мән-жайларын анықтауға ықпал ететiн барлық мән-жайларға аударуға құқылы.
11. Қажет болған жағдайларда тексерiп қарау кезінде тексерілетін объектiлерге өлшеу жүргiзiлiп, олардың жоспарлары мен схемалары жасалады, сондай-ақ суретке түсiру және өзге құралдармен түсіріп алу жүргiзiледi, бұл туралы хаттамада белгi қойылып, оған көрсетілген материалдар қоса тiркеледі.
12. Адамды қарап тексеру оның киген киімдерін және денесінің ашық бөліктерін көзбен шолып тексеру, сырттай қарап тексеру нысанында жүргізіледі, оның барысы мен нәтижелері тергеу әрекетінің хаттамасында көрсетіледі.
13. Тұрғын үйдi қарап тексеру тек онда тұратын кәмелетке толған адамдардың келiсiмiмен немесе прокурордың санкциясымен ғана жүргiзiледi. Егер онда тұратын адамдар кәмелетке толмаған адамдар болса немесе психикалық немесе өзге ауыр науқастардан зардап шегетiнi белгiлi болса немесе қарап тексеруге қарсы болса, сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам прокурордың санкциясы алынуға тиiс мәжбүрлеп қарап тексеру туралы қаулы шығарады. Прокурор санкция беруден бас тартқан жағдайда қарап тексеру жүргiзiлмейдi.
14. Егер тұрғын үй оқиға орны болса және оны қарап тексеруді кейiнге қалдыруға болмаса, онда тұрғын үйдi қарап тексеру сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның қаулысы бойынша жүргiзiлуi мүмкiн, бiрақ кейiннен прокурорды оның заңдылығын тексеру үшiн жүргiзiлген қарап тексеру туралы бiр тәулiк мерзiмде хабардар етіледі. Көрсетілген хабарламаны алғаннан кейiн прокурор жүргізілген қарап тексерудің заңдылығын тексередi және оның заңды немесе заңсыз екенi туралы қаулы шығарады. Жүргізілген қарап тексерудің заңсыз екенi туралы шешiм қабылданса, оның нәтижелері iс бойынша дәлелдеме ретiнде жiберiле алмайды.
15. Тұрғын үйдi қарап тексеру кезiнде онда тұратын кәмелетке толған адамның қатысуы қамтамасыз етiлуге тиiс. Оның қатысуы мүмкiн болмаған жағдайда жергiлiктi атқарушы органның өкiлдерi шақырылады.
16. Ұйымдардың үй-жайлары мен аумағындағы қарап тексеру олардың әкiмшiлiгі өкiлдерiнiң қатысуымен жүргiзiледi.
17. Дипломатиялық өкiлдiктер орналасқан үй-жайлардағы, сол сияқты дипломатиялық өкiлдiктердiң мүшелерi мен олардың отбасылары тұратын үй-жайларды қарап тексеру тек дипломатиялық өкiлдiк басшысының немесе оның орнындағы адамның өтiнiшi бойынша немесе оның келiсiмiмен және оның қатысуымен жүргiзiледi. Дипломатиялық өкiлдiң келiсiмi Қазақстан Республикасы Сыртқы iстер Министрлiгi арқылы сұратылады. Қарап тексеру жүргiзiлген кезде прокурордың және Қазақстан Республикасы Сыртқы iстер Министрлiгi өкiлiнiң қатысуы мiндеттi.
18. Егер қандай да бiр себептер бойынша бiрiншi қарап тексеру кезінде объектiнiң бөлiктерi зерттелмеген болса, оларды қосымша қарап тексеру жүргiзiледі.
19. Дәл сол объектіні қайта қарап тексеру:
1) бірінші қарап тексеру жағдайлары объектіні тиімді қабылдау үшін қолайсыз болса;
2) егер бірінші қарап тексеруден кейін жаңа мәліметтер алынуы мүмкін болса;
3) егер бірінші қарап тексеру сапасыз жүргізілген болса өткізілуі мүмкін.

221-бап. Заттай дәлелдемелердi қарап тексеру және сақтау
1. Оқиға болған жердi, жерді немесе үй-жайды қарап тексеру кезiнде анықталып табылған, тiнту, шығарып алу, тергеу экспериментi немесе басқа тергеу әрекеттерiн жүргізу кезiнде алып қойылған не сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның талап етуi бойынша ұйымдар және азаматтар берген заттар осы Кодекстiң 220-бабының қағидалары бойынша қарап тексеруге жатады.
2. Көрсетілген заттар қарап тексергеннен кейiн осы Кодекстiң 118-бабының қағидаларына сәйкес заттай дәлелдемелер деп танылуы мүмкiн. Затты заттай дәлелдеме ретiнде тану және оның iске қоса тiркелуі туралы сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам қаулы шығарады. Осы қаулыда заттай дәлелдеменi iспен бiрге қалдыру немесе оны иесiне немесе өзге адамдарға немесе ұйымдарға сақтауға өткiзу туралы мәселе шешiлуге тиiс.
3. Егер заттарды ауқымды болуына немесе өзге де себептерге байланысты қылмыстық iспен бiрге сақтау мүмкін болмаса, олар суретке түсіру немесе бейнежазба құралдарымен түсiрiп алынуға, мүмкiндiгiнше мөрмен бекiтiлуге және тергеушi көрсеткен орында сақталуға тиiс. Iске заттай дәлелдеменің үлгiсi қоса тiркелуi мүмкiн. Заттай дәлелдеменің жатқан жерi туралы iсте тиiстi анықтама болуға тиiс.
Заттай дәлелдемелерді алу, сақтау, табыстау және жою тәртібін, сондай ақ тергеуді жүргізетін орган алып қойған ұлттық және шетел валютасындағы ақшалай қаражаттың сақталуын Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.
4. Тез бұзылуға ұшырайтын заттай дәлелдемелер, егер оларды иесiне қайтару мүмкін болмаса, жергілікті атқарушы орган айқындайтын тиiстi ұйымдарға мақсатына сай пайдалану үшін не алынған сомаларды сотқа дейінгі тергеуді жүргiзетін органның депозитiне сала отырып, өткізуге тапсырылады. Сақталуы елеулі материалдық шығынды талап ететiн заттай дәлелдемелер, егер иесiне тиісті түрде хабарланғаннан кейін алты ай өткен соң қайтарып берiлуi мүмкiн болмаса, ал иесі анықталмаған жағдайда – заттарды заттай дәлелдемелер деп таныған кезден бастап сол мерзімде осы Кодекстің 205-бабының үшінші бөлігінде көзделген талаптар сақтала отырып, алынған соманы сотқа дейінгі тергеуді жүргізетін органның депозитiне сала отырып, заңнамада белгiленген тәртiппен өткізіледі. Негiздер болған жағдайда пайдаланылған немесе өткізілген заттай дәлелдемелер иесіне сол сияқты және сондай сападағы заттармен қайтарылады немесе соңғысын сот шешімі бойынша мемлекеттік бюджет есебінен олардың құны төленедi.
Әрбір атауы (түрі) бойынша аса ірі мөлшерге жатқызудың белгіленген шегінен асатын мөлшердегі есірткі, психотроптық заттар сот сараптамасы жүргізілгеннен кейін, заттай дәлелдемелер деп танылып, іске үлгі ретінде қоса тіркелгендерді қоспағанда, прокурордың келісімімен қылмыстық қудалау органы қаулысының негізінде Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен жойылуға тиіс.
Оларды қылмыстық іске қоса тіркеу үшін сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам прокурормен келісілген тиісті қаулының негізінде маманның міндетті түрде қатысуымен және бейнежазбаны қолданып, алып қойылған есірткі, психотроптық заттардың жалпы көлемінен әрбір атауы (түрі) бойынша тиісті есірткі, психотроптық заттар үшін заңда белгіленген аса ірі мөлшерге тең шамасында үлгілер таңдап алуға тиіс.
5. Анықтау органы iстi сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамға, немесе бір анықтау органынан басқа анықтау органына не сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын бір адамнан екiншiсіне берген кезде, сол сияқты iс прокурорға және сотқа жiберiлген кезде заттай дәлелдемелер осы баптың үшiншi және төртiншi бөлiктерiнде көзделген жағдайларды қоспағанда, белгiленген тәртiпке сәйкес бiрге жөнелтiледi. Заттай дәлелдемелер буып-түйiлген және мөрмен бекiтiлген түрде оларды даралайтын белгiлерi көрсетiліп қамтылған тiзiмдемемен қоса берiледi.
6. Қылмыстық іс қысқартылған кезде заттай дәлелдемелердің және мұндай деп танылмаған заттардың жағдайы туралы мәселе осы Кодекстің 118-бабы үшінші бөлігінің қағидалары бойынша шешіледі.

222-бап. Адам мәйiтiн қарап тексеру
1. Адам мәйiтiн ол табылған жерде сыртынан қарап тексерудің жалпы ережелерін сақтай отырып және сот медицинасы саласындағы маман дәрiгердiң, ал оның қатысуы мүмкiн болмаған жағдайда – өзге дәрiгердiң мiндеттi түрде қатысуымен жүргiзiледi. Адам мәйiтiн қарап тексеру үшiн басқа да мамандар тартылуы мүмкiн.
2. Адам мәйiтiн қосымша немесе қайталап қарап тексерген жағдайда сот медицинасы саласындағы маман дәрiгердiң қатысуы мiндеттi.
3. Танылмаған адам мәйiтiн суретке түсiру, оған дактилоскопия жасау, сондай-ақ сараптамалық зерттеу жүргізу үшін үлгілер алу міндетті болып табылады.
4. Адам мәйiтiн сырттай қарап тексеру сот-медициналық сараптаманың жүргiзiлуiн алмастырмайды және жоққа шығармайды.
5. Мәйiттi қарап тексеру барысында азаматтардың қайтыс болған адамды тану туралы мәлiмдемелерi кейiннен мәлiмдеушiден куә ретiнде жауап алынып, сол тергеу әрекетінің хаттамасына енгiзiледі, бұл адам мәйiтін басқа адамдарға тану үшiн көрсетудi жоққа шығармайды.

223-бап. Куәландыру
1. Адам денесiндегi ерекше белгiлердi, қылмыстық құқық бұзушылық iздерiн, денсаулыққа келтiрілген зиянның белгiлерiн анықтап табу, мас болу жағдайын немесе iс үшiн маңызы бар өзге де қасиеттер мен белгiлердi анықтау үшiн, егер бұл үшiн сараптама жүргiзу талап етiлмесе, күдіктiге, жәбiрленушiге, куәға, арыз берушіге және арыз беруші қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адам ретінде тікелей көрсеткен адамға куәландыру жүргiзiлуi мүмкiн.
2. Куәландыру жүргiзу туралы сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам күдікті, айыпталушы үшін, сондай-ақ арыз беруші қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адам ретінде тікелей көрсеткен адам үшін міндетті болып табылатын қаулы шығарады.
Жәбiрленушiнi, куәнi, арыз берушіні мәжбүрлеп куәландыру прокурордың санкциясымен жүргiзiледi.
3. Куәландыруды сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам дәрiгердiң немесе басқа маманның қатысуымен жүргізеді.
4. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам егер куәландыруда адамның денесi жалаңаштандырылатын болса, онда жынысы басқа адамды куәландыру кезiнде қатыспайды. Бұл жағдайда куәландыруды сот медицинасы саласындағы маман немесе дәрiгер жүргiзедi.

224-бап. Қарап тексеру хаттамасы
1. Қарап тексерудің барысы мен нәтижелері тергеу әрекетін жүргізетін адам жасаған хаттамада осы Кодекстiң 199-бабының талаптарын сақтай отырып, көрсетіледі.
2. Хаттамада қарап тексеру кезiнде жүргізілген барлық іс-әрекеттер, сол сияқты қарап тексеру кезінде барлық анықталғандар ол жүргiзiлген ретпен және қарап тексеру кезiнде анықталғандар қандай күйiнде байқалса, сол күйiнде сипатталады. Хаттамада қарап тексеру кезiнде алып қойылған барлық объектiлер атап көрсетiледі және сипатталады.
3. Бұған қоса хаттамада: қарап тексеру қай уақытта, қандай ауа райы кезінде және жарықтың түсуi қандай болғанда жүргiзiлгенi; қандай техникалық құралдар қолданылғаны және қандай нәтижелер алынғаны; көрсетілген тергеу әрекетiн жүргiзуге кiмдер тартылғаны және олардың қалай қатысқаны; қандай объектiлер және қандай мөрмен бекiтiлгенi; қарап тексеруден кейiн iс үшiн маңызы бар заттардың қайда жiберiлгенi көрсетiлуге тиiс.

28-тарау. Эксгумация

225-бап. Эксгумация жүргізу үшін негіздер
1. Адамның мәйiтiн жерленген жерiнен қазып алу (эксгумация) егер мыналар:
1) адам мәйiтін қарап тексеру, оның iшiнде қосымша немесе қайталап қарап тексеру;
2) тану үшiн көрсету;
3) сараптамалық зерттеу үшін немесе сараптама үшін үшін үлгілер алу, сараптама жүргізу;
4) іс үшін маңызы бар өзге де мән-жайларды анықтау талап етiлгенде жүргізіледі.
2. Эксгумация сот санкция берген сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның дәлелді қаулысы негізінде жүргiзiледi. Эксгумация жүргізу туралы қайтыс болған адамның туыстарының біреуі хабардар етіледі.
Эксгумация туралы қаулы жерлеу орны әкiмшiлiгi үшiн мiндеттi болып табылады.

226-бап. Эксгумация туралы қаулыға санкция беру тәртібі
Эксгумация жүргізу қажет болған кезде сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның сот алдында эксгумация туралы өтінішхатты қозғау туралы қаулы шығарады және оны прокурорға жібереді.
Қаулыға эксгумация жүргізу қажеттігін растайтын қылмыстық іс материалдарының куәландырылған көшірмелері қоса беріледі.
2. Ұсынылған материалдарды қарап, прокурор өтінішхатты қолдау не оны қолдаудан бас тарту туралы дәлелді қаулы шығарады. Өтінішхатты қолдаған кезде прокурор шығарылған қаулы мен материалдарды сотқа жібереді.
Прокурордың өтінішхатты қолдаудан бас тартуы осындай өтінішхатпен қайталап жүгінуге кедергі келтірмейді.
3. Эксгумация жүргізуге санкция беру туралы өтінішхатты тергеу судьясы тараптардың қатысуынсыз материалдар сотқа түскен кезден бастап үш тәулік ішінде жеке-дара қарайды.
4. Өтінішхатты және ұсынылған іс материалдарын қарап, тергеу судьясы эксгумация жүргізуге санкция беру не санкция беруден бас тарту туралы қаулы шығарады. Қаулы прокурорға және эксгумация жүргізу туралы қаулы шығарған қылмыстық қудалау органына орындау үшін жіберіледі.
5. Эксгумация жүргізу немесе одан бас тарту туралы қаулыға осы Кодекстің 107-бабында көзделген тәртіппен шағым берілуі, наразылық білдіруі мүмкін.

227-бап. Эксгумация жүргізу тәртібі
1. Эксгумацияны жерленген жердiң әкімшілігі сот медицинасы саласындағы маманның қатысуымен жергілікті эпидемиологиялық қызметке алдын ала хабарлай отырып, жүргізеді.
Эксгумацияны жүргізген кезде эксгумация жүргізу туралы қаулы шығарған сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам қатысады.
2. Адам мәйiтін тану мен қарап тексеру, үлгiлер алу эксгумация жасалатын жерде жүргiзiлуi мүмкiн.
3. Эксгумациядан жүргізілгеннен кейiн адамның мәйiті өзге зерттеулердi жүргiзу үшiн медициналық ұйымға жеткiзiлуi мүмкiн.
4. Анықтау органдары сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамға эксгумация жүргiзуге жәрдемдесуге мiндеттi.
5. Эксгумация жүргізудің барысы мен нәтижелері осы Кодекстің 199-бабының талаптары сақтала отырып, жасалатын хаттамада көрсетіледі.
Хаттамада:
1) тергеу әрекетiн жүргiзу күнi, уақыты мен орны;
2) сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның тегі, аты, әкесінің аты және лауазымы;
3) эксгумация жүргізуге қатысқан сот медицинасы саласы маманының лауазымы, тегі, аты, әкесінің аты;
4) қайтыс болғанның қатысқан жақын туыстарының немесе заңды өкілдерінің тегі, аты, әкесінің аты, туған жылы, айы, күні, туған жері;
5) эксгумация жүргізуге қатысқан өзге де адамдар туралы мәліметтер;
6) суретке түсіру, аудиодыбыс- және киноға түсіру немесе өзге де жазып алушы техникалық құралдардың пайдаланылғаны туралы белгі;
7) жерленген адамның тегі, аты, әкесінің аты, қайтыс болған күні, және эксгумация жүргізу кезiнде анықталған ретпен барлық анықталғандар;
8) тергеу әрекетіне қатысушы адамдардың ескертпелері;
9) эксгумациядан кейін адам мәйіті жіберілген мекеме не іс үшін маңызы бар, осы тергеу әрекетін жүргізу кезінде анықталып табылған өзге де заттар көрсетіледі.
6. Эксгумация туралы хаттамаға тергеу әрекетінің барлық қатысушылары қол қояды. Егер хаттама бірнеше бетте жасалса, тергеу әрекетіне қатысушылар оның әрбір парағына қол қояды.
Егер эксгумация жүргізу кезінде суретке түсіру, бейне– және киноға түсіру немесе өзге де жазып алушы техникалық құралдар пайдаланылған болса, онда фотосуреттер, таспалар немесе өзге де ақпарат жеткізгіштер хаттамаға қоса беріледі.
7. Егер мәйітті тану, қарап тексеру, үлгілер алу басқа жерде жүргізілген болса, бұл туралы жеке хаттама жасалады.

228-бап. Адам мәйiтін эксгумация жүргізгеннен кейін жерлеу
Эксгумация жүргізгеннен кейін және кейiнгi iс жүргiзу әрекеттерiнен кейін адам мәйiтін жерлеудi қаулысы бойынша эксгумация жүргізілген адамның қатысуымен жерлеу орны әкiмшiлiгi жүргiзеді. Адам мәйiтін жерлеу туралы хаттама жасалады.

29-тарау. Тану

229-бап. Тану үшiн көрсету
1. Бұрын байқалған адаммен немесе объектiмен ұқсастықты немесе айырманы анықтау мақсатында сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам тану үшiн куәға, жәбiрленушiге, күдіктiге адамды немесе затты көрсете алады. Тану үшiн мәйiт те көрсетiлуi мүмкiн.
2. Танушы адамдардан тиiстi адамды немесе затты қандай жағдайда байқағаны туралы, қандай белгiлерi мен ерекшелiктерiне қарай тани алатыны туралы алдын ала жауап алынады.

230-бап. Тану үшiн көрсету тәртiбi
1. Танылуға тиiс адам танушы адамға жынысы бiр, сыртқы пiшiнi мен киiмiнде айқын айырмасы жоқ өзге адамдармен бiрге көрсетiледi. Тану үшiн көрсетiлетiн адамдардың жалпы саны кемiнде үш адам болуға тиіс. Бұл ереже адам мәйiтін тану үшін көрсетуге қолданылмайды.
2. Тергеу әрекетіне олардың арасында танылуға тиiс адам болған өзге адамдардың қатысуы тек олар ерiктi түрде келiскен кезде және танушы адам олармен бұрын таныс болмаған жағдайда ғана мүмкiн болады.
3. Әдетте мәйiт жеке-дара көрсетiледi. Апаттар туралы iстер бойынша және құрбан болғандардың саны айтарлықтай болған басқа да iстер бойынша мәйiтті тану үшiн көрсету жалпы қаза болғандармен бiрге жүргізілуі мүмкiн. Қажет болған жағдайларда сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның нұсқауы бойынша танушы адамға мәйiттi көрсетудің алдында маман мәйiтке грим жағады (киіндіреді). Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның жатқан жерiндегі адам мәйiтінің сақталуын қамтамасыз ету туралы нұсқауы тану үшiн көрсетуді жүргізу үшін қажеттi уақыт кезеңiнде орындалуға мiндетті.
4. Егер танушы адам куә немесе жәбiрленушi болса, оған тану үшін көрсетудің алдында айғақтар беруден бас тартқаны үшiн, көрiнеу жалған айғақтар бергенi үшiн қылмыстық жауаптылығы туралы ескертiледi, оған өзiне, жұбайына (зайыбына) және өзiнiң жақын туыстарына, ал дiни қызметшiге – тәубе үстiнде өзiне iшкi сырын сенiп ашқан адамдарға қарсы куәлiк етпеу құқығы түсiндiрiледi.
5. Тану үшін көрсетуді жүргiзудiң алдында сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам танылуға тиiс адамға өзге адамдардың арасында кез келген орынды таңдап алуын ұсынады, бұл хаттамада көрсетiледi.
6. Адамды тану үшін көрсету мүмкiн болмаған кезде тану үшін көрсету сыртқы пішіні танылуға тиіс адаммен мүмкіндігінше ұқсас, бір мезгілде кемінде үш басқа адамның фотосуреттерімен бірге көрсетілетін оның фотосуреті бойынша жүргізілуі мүмкін.
7. Зат кемiнде үш бiртектес зат тобында көрсетiледi. Затты тану үшін көрсету кезінде соған ұқсас объектiлердi таңдап алу мүмкiн болмаған немесе қиын болғанда тану үшiн көрсету жалғыз көрсетілген дана бойынша жүргiзiледi.
8. Танушы адамға өзi ол туралы айғақтар берген адамды немесе затты көрсету ұсынылады. Жетекшi сұрақтар қоюға жол берілмейді.
9. Егер танушы адам оған көрсетiлген адамдардың немесе заттардың бiрiн көрсетсе, оған бұл адамды немесе затты қандай белгiлерi немесе ерекшелiктерi бойынша танығанын түсiндiру ұсынылады.
10. Тану үшiн көрсету оның барысы мен нәтижелерін бекітетін техникалық құралдар қолданыла отырып жүргiзiледі.
11. Танушы адамның қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету мақсатында, сондай-ақ дауыс, сөйлеу, жүрiс ерекшелiктерi бойынша тану кезiнде адамды тану үшiн көрсету танылуға тиіс адамның танушы адамды көзбен шолып байқауын болдырмайтын жағдайларда жүргiзiлуi мүмкiн. Танушы адамға тану үшiн көрсетiлген адамдарды жеткiлiктi көзбен шолып байқау мүмкiндiгi қамтамасыз етiлуге тиiс.
12. Тану үшін көрсетiлген адамды сол белгiлерi бойынша танушы адамның қайталап тануы жүргiзiле алмайды.
13. Тану үшiн көрсету туралы осы Кодекстiң 199-бабының талаптары сақтала отырып, хаттама жасалады. Хаттамада танудың шарттары, барысы, нәтижелерi көрсетiледi және танушы адамның түсiнiктемелерi мүмкiндiгiнше сөзбе-сөз жазылады. Егер адамды тану үшiн көрсету танылуға тиiс адам танушы адамды көзбен шолып байқауын болдырмайтын жағдайда жүргiзiлсе, бұл да хаттамада көрсетiледi.

30-тарау. Жасырын тергеу әрекеттері

231-бап. Жасырын тергеу әрекеттерінің түрлері
1. Осы тараудың ережелеріне сәйкес мынадай жасырын әрекеттер:
1) адамды немесе орынды аудиобақылау және (немесе) бейнебақылау;
2) электр (телекоммуникациялық) желілері бойынша берілетін ақпаратты жасырын бақылау, ұстап қалу және түсіріп алу;
3) абоненттер және (немесе) абоненттік құрылғылар арасындағы қосылулар туралы туралы ақпаратты жасырын алу;
4) компьютерлерден, серверлерден және ақпаратты жинау, өңдеу, жинақтау және сақтауға арналған басқа да құрылғылардан ақпаратты жасырын түсіріп алу;
5) почта және өзге де жөнелтілімдерді жасырын бақылау;
6) жасырын өту және (немесе) жерді зерттеу;
7) адамды немесе орынды жасырын бақылау;
8) жасырын бақыланбалы жеткізілім;
10) қылмыстық ортаға жасырын ену және (немесе) қылмыстық әрекетті имитациялау жүзеге асырылады.

232-бап. Жасырын тергеу әрекеттерін жүргізу шарттары мен
негіздері
1. Егер ашық тергеу әрекеттері арқылы қылмыстық процесте дәлелдеуге жататын мән-жайларды анықтау мүмкін болмағанда, мүдделерін қозғайтын қылмыстық процеске тартылған адамдарға хабарламай, фактілер туралы мәліметтерді алу қажет болғанда, осы тарауда көзделген жасырын тергеу әрекеттері жүргізіледі.
2. Почта жөнелтілімдерін және өзге де жөнелтілімдерді жасырын бақылауды қоспағанда, жасырын тергеу әрекеттерін сотқа дейінгі тергеу органының тапсырмасы бойынша құқық қорғау немесе арнаулы мемлекеттік органының уәкілетті бөлімшесі жедел іздестіру қызметінің нысандары мен әдістерін пайдалана отырып, жүргізеді.
3. Осы Кодекстің 231-бабының 1) – 6) тармақтарында көзделген жасырын тергеу әрекеттері, тәртібі осы Кодекстің 234-бабында белгіленген прокурордың санкциясымен ғана жүргізіледі.
4. Жасырын тергеу әрекеттері:
1) оларды жасағаны үшін санкциясы бір жылдан және одан да жоғары мерзімге бас бостандығына айыруды көздейтін қылмыстар туралы істер бойынша;
2) қылмыстық топ дайындайтын және жасайтын қылмыстар бойынша жүргізіледі.
5. Осы баптың төртінші бөлігінде көзделген басқа қылмыстық құқық бұзушылықтарды анықтау, жолын кесу және ашу үшін осы Кодекстің 231-бабының 7) – 10) тармақтарында көзделген жасырын тергеу әрекеттері ғана жүргізілуі мүмкін.
6. Жекелеген адамдардың өміріне, денсаулығына, меншігіне қатер төнген жағдайда сотқа дейінгі тергеу органының қаулысы негізінде қаулы шығарылған кезден бастап жиырма төрт сағаттың ішінде прокурорды міндетті түрде хабардар ете отырып, осы Кодекстің 231-бабының 1) және 2) тармақтарында көзделген жасырын тергеу әрекеттерін жүргізуге рұқсат етіледі.
7. Егер үшінші тұлғаның іс үшін маңызы бар ақпаратты алатыны немесе беретіні туралы мәліметтер болса, үшінші тұлғаға қатысты жасырын тергеу әрекеті жүргізіледі.
8. Кәсіби көмекті жүзеге асыратын адвокаттарға қатысты олар қылмыс жасауға дайындалып жатыр немесе ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасады деп есептеуге негіздер болған жағдайларды қоспағанда, жасырын тергеу әрекеттерін жүргізуге тыйым салынады.
9. Осы Кодексте көзделмеген мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізу үшін жасырын тергеу әрекеттерін жүргізуге, сондай-ақ оларды жүргізу барысында алынған ақпаратты пайдалануға жол берілмейді.
10. Жасырын тергеу әрекеттерін жүргізу тәртібін Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры айқындайды.

233-бап. Жасырын тергеу әрекетін жүргізу туралы қаулы
1. Жасырын тергеу әрекетін жүргізу тапсырылған органның уәкілетті лауазымды адамы осы Кодекстің 198-бабында белгіленген талаптарға сәйкес келуге тиіс қаулы шығарады.
Қаулыда:
1) оның жасалған орны мен уақыты;
2) қаулы шығарған адамның лауазымы, тегі, аты, әкесінің аты;
3) қаулыға санкция беретін уәкілетті прокурордың тегі, аты, әкесінің аты мен лауазымы;
4) соның шеңберінде жасырын тергеу әрекеттерін жүргізу болжанып отырған қылмыстық істің нөмірі;
5) соның негізінде қаулы шығарылған осы Кодекстің баптары;
6) сотқа дейінгі іс жүргізу фабуласының қысқаша сипаттамасы;
7) жасырын тергеу әрекетін жүргізу қажеттігінің негіздемесі;
8) өзіне қатысты жасырын тергеу әрекетін жүргізу жоспарланып отырған адам, орын немесе зат туралы мәліметтер;
9) жасырын тергеу әрекетін жүргізу мерзімі;
10) жасырын тергеу әрекетін жүргізу тапсырылатын орган туралы мәліметтер қамтылуға тиіс.
2. Объектіге қатысты жасырын тергеу әрекеті жүргізілуге тиіс оның шарт белгісінің ашылуын болдырмау мақсатында қаулыда нақты сауалнамалық деректердің орнына бүркеншік атты көрсетуге жол беріледі. Сотқа дейінгі тергеу органы құпиялылық талаптарын сақтай отырып, сауалнамалық деректерді өзгерту туралы прокурормен келісілетін тиісті қаулы шығарады.

234-бап. Жасырын тергеу әрекеттерін жүргізуге санкция беру
1. Сотқа дейінгі тергеу органының қаулысы бойынша жасырын тергеу әрекеттерін жүргізуге санкцияны Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры және оның орынбасарлары, облыс прокурорлары және оған теңестірілген прокурорлар береді.
Санкция тек осы Кодексте белгіленген тәртіппен тіркелген қылмыстар туралы хабарлар мен арыздар бойынша ғана беріледі.
2. Жасырын тергеу әрекетін жүргізу туралы қаулы қол қойылғаннан кейін жиырма төрт сағаттың ішінде оның жүргізілу негізін растайтын материалдармен бірге уәкілетті прокурорға беріледі.
Прокурор қаулының заңдылығы мен негізділігін тексеріп, жиырма төрт сағаттың ішінде оған санкция беру немесе санкция беруден бас тарту туралы шешім қабылдауға міндетті.
Қосымша материалдарды сұрату қажет болған жағдайларда қаулыны белгіленген мерзімнен аса, бірақ жетпіс екі сағаттан аспайтын мерзімде қарауға жол беріледі.
Шығарылған қаулы негізсіз болған жағдайда, прокурор оған санкция беруден бас тартады, ол мұндай шешім қабылдаудың себептері көрсетіле отырып, қаулыны санкция бермей қайтару туралы ілеспе хат жазумен ресімделеді.
2. Тергеу әрекетін жүргізу нәтижелері туралы ол аяқталған күннен бастап екі тәуліктен кешіктірілмей оны жүргізуге санкция берген прокурор хабардар етіледі.

235-бап. Кейiнге қалдыруға болмайтын жағдайларда жасырын тергеу
әрекеттерін жүргізу
1. Кейiнге қалдыруға болмайтын жағдайларда, прокурорды жиырма төрт сағаттың ішінде хабардар ете отырып және кейіннен осы Кодекстің 234-бабының тәртібімен санкция ала отырып, осы Кодекстің 232-бабының үшінші бөлігінде көрсетілген жасырын тергеу әрекеттерін жүргізу жол беріледі.
2. Прокурор ұсынылған материалдарды зерделей отырып, жүргізілген жасырын тергеу әрекетінің кейінге қалдыруға болмайтынымен келіскен жағдайда, жасырын тергеу әрекетін жүргізу туралы қаулыға санкция береді, ал келіспеген жағдайда – оны қысқарту және алынған нәтижелерді дәлелдемелер ретінде пайдалануға жол берілмейтіні туралы қаулы шығарады.

236-бап. Жасырын тергеу әрекеттерін жүргізу мерзімдері
1. Санкция алынуға тиіс жасырын тергеу әрекеті отыз тәуліктен аспайтын мерзімде жүргізіледі.
2. Ұзарту қажет болған кезде, жүргізілу мерзімі өткенге дейін үш тәулік бұрын ұзарту туралы қаулы шығарылады, ол прокурордың санкциясы алынғаннан кейін уәкілетті органға орындау үшін жіберіледі.
3. Облыс прокуроры немесе оған теңестірілген прокурор жалпы жүргізу мерзімін алты айға дейін ұзартуы мүмкін. Іс-шараны жүргізуге алты айдан астам мерзімге санкция беру мәселесін тек Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры немесе оның орынбасарлары ғана шешеді.
4. Жасырын тергеу әрекеті тәуліктің кез келген уақытында және оның бүкіл жүргізілу мерзімі ішінде үздіксіз жүзеге асырылуы мүмкін.

237-бап. Жасырын тергеу әрекеттерін жүргізу нәтижелерін ұсыну
1. Іс-шара аяқталғаннан кейін оны жүргізу барысында алынған іс үшін маңызы бар барлық материалдар құпиялылықты сақтай отырып, ілеспе хат арқылы сотқа дейінгі тергеу органына беріледі.
2. Сотқа дейінгі тергеу органы кез келген уақытта құқық қорғау немесе арнаулы мемлекеттік органының уәкілетті бөлімшесінен ол жүргізіп жатқан іс-шараның нәтижелерін зерттеу, бағалау және тергеу материалдарына қоса тіркеу үшін сұратуға құқылы.

238-бап. Жасырын тергеу әрекетін жүргізу нәтижесінде алынған
ақпаратты зерттеу және оны дәлелдемелер ретінде
пайдалану
1. Жасырын тергеу әрекетін жүргізу нәтижелерін зерттеуді сотқа дейінгі тергеу органы осы Кодекстің 47, 124-баптарының талаптарын сақтай отырып, қажет болған кезде анықтау органының маманы мен қызметкерін тарта отырып, жүргізеді.
Зерттеу нәтижелері туралы осы Кодекстің 47 және 199-баптарында көзделген талаптары сақтала отырып, хаттама жасалады, онда жүргізілген жасырын тергеу әрекетінің нәтижелері көрсетіледі.
2. Тергеуге қатысы бар нақты деректер хаттамаға қоса тіркеледі.

239-бап. Жасырын тергеу әрекеттерінің нәтижелерін бағалау және
дәлелдеуде пайдалану
1. Жасырын тергеу әрекеттерінің нәтижелері осы Кодекстің 25, 125-баптарында көзделген қағидалары бойынша бағаланады.
2. Жасырын тергеу әрекеттерінің нәтижелерін зерттеу хаттамалары, дыбыс жазбалары мен бейнелердің жазбалары, фотосуреттер, техникалық құралдардың көмегімен бекітілген, басқа да нәтижелер, алып қойылған заттар мен құжаттар немесе олардың көшірмелері дәлелдеуде тергеу әрекеттерінің нәтижесінде дәлелдемелермен бірдей пайдаланылады.
3. Егер дәлелдеуде қандай да бір адамның құпия алынып бекітілген сөз сөйлеуі немесе әрекеттері пайдаланылса, ол адамнан бұл туралы міндетті түрде жауап алынуға тиіс. Адамның оған айтпастан алынған нақты деректермен танысуы кезінде, бұл адамға жүргізілген жасырын әрекет туралы олар қаншалықты сол адамға тікелей қатысты болса, сол шамада хабарланады және мемлекеттік және заңмен қорғалатын өзге де құпияны жария етуді болғызбайды.

240-бап. Жасырын тергеу әрекеттерінің хаттамаларына қоса
тіркелмеген материалдармен танысу

1. Сотқа дейінгі тергеу органы қылмыстық процесте дәлелдемелік маңызы жоқ деп таныған жасырын тергеу әрекеттерінің нәтижелері тергеу материалдарына қоса тіркелмейді және құқық қорғау немесе арнаулы мемлекеттік органның уәкілетті бөлімшесінде бөгде адамдардың олармен танысу мүмкіндігін болдырмайтын жағдайларда іс бойынша түпкілікті шешім шығарылғанға дейін сақталады, содан кейін тиісінше акт жасала отырып жойылады.
Сотқа дейінгі тергеу органы қылмыстық процесте дәлелдемелік маңызы жоқ деп таныған жасырын тергеу әрекеттерінің нәтижелері жойылатын күнге дейін екі ай бұрын бұл туралы тиісті прокурор хабардар етіледі.
2. Өзіне қатысты жасырын тергеу әрекеттері жүргізілген адамның тергеуге қоса тіркелмеген мәліметтермен мемлекеттік және заңмен қорғалатын өзге де құпияның жария болуын болдырмайтын шекте танысу туралы өтініш беруге құқығы бар.
3. Прокурор немесе судья арызды материалдардың қылмыстық процесте ықтимал маңызын және адам құқықтарының жол берілген шектеулерін ескере отырып бағалайды, егер бұл қылмыстық процеске тартылған қандай да бір адамның өміріне, денсаулығына немесе заңмен қорғалатын мүдделеріне елеулі қауіп төндіре алатын болса немесе егер ол үшінші тұлғаның жеке өмірінің құпиясын қозғайтын болса, бұл ретте прокурор іске қоса тіркелмеген материалдармен танысу мүмкіндігін қанағаттандырудан бас тартуға құқылы.
4. Іске қоса тіркелмеген материалдармен танысқаннан кейін адам оларды қылмыстық істің материалдарына қоса тіркеу туралы өтінішхат жасай алады. Өтінішхатты прокурор қарайды.
5. Сот талқылауы кезінде іске қоса тіркелмеген жасырын тергеу әрекеті материалдарымен танысу туралы мәлімделген өтінішхат бойынша шешімді осы істі қарайтын соттың дәл сол құрамы қабылдайды.

241-бап. Қылмыстық процесте ақпаратты қорғау жөніндегі
іс-шаралар
1. Жасырын тергеу әрекетін жүргізу фактісі туралы мәліметтер және оны жүргізу нәтижесінде алынған ақпарат аяқталғанға дейін құпия болып табылады, оларды жария еткені үшін лауазымды адамдар немесе оны жүргізуге тартылған адамдар заңда белгіленген жауаптылықты көтереді.
2. Жасырын тергеу әрекеттерін жүргізу әдістері, оларды жүргізетін адамдар, оның ішінде қызметін конспиративті нысанда немесе құпиялы негізде жүзеге асыратын адамдар туралы мәліметтер, мемлекеттік құпияны құрайды және жария етілмеуге тиіс.
3. Егер олар адамның жеке өмірінің құпиясын қозғайтын немесе өзге де заңмен қорғалатын жариялануы шектеулі ақпаратқа қатысты болса, сотқа дейінгі тергеу органы жасырын тергеу әрекеті негізінде алынған мәліметтердің таратылуын шектеу үшін заңмен қорғалатын барлық құралдарды пайдаланады.

242-бап. Адамды немесе орынды жасырын аудиобақылау және
(немесе) бейнебақылау
1. Адамды жасырын аудиобақылау және (немесе) бейнебақылау – бұл қажет болған кезде жасырын еніп кіру және (немесе) зерттеу арқылы бейне, аудиотехниканы не өзге арнайы техникалық құралдарды пайдаланумен, бір мезгілде оның мазмұнын материалдық жеткізгіште бекітумен жүргізілетін адамның сөз сөйлеуін және өзге де ақпаратты, сондай-ақ оның іс-әрекеттерін жасырын бақылау.
2. Орынды жасырын аудиобақылау және (немесе) бейнебақылау – бұл қажет болған кезде жасырын еніп кіру және (немесе) орынды зерттеу арқылы бейне, аудиотехниканы не өзге арнайы техникалық құралдарды пайдаланумен, бір мезгілде оның мазмұнын материалдық жеткізгіште бекітумен, нақты белгіленген жерде болып жатқан сөйлесулерді және басқа да дыбыстарды және (немесе) оқиғаларды жасырын бақылау.
3. Адамның немесе орынның жасырын аудиобақылауын және (немесе) бейнебақылауын жүргізуді қажет деп тапқанда сотқа дейінгі тергеу органы анықтау органына тиісті тапсырма береді.
4. Қылмысты анықтап табуға ерікті түрде жәрдем көрсетуге ниет білдірген адамға техникалық құралдарды беру кезінде, сондай-ақ осындай құралдарды кейіннен беру кезінде осы Кодекстің 199-бабында көзделген талаптарды сақтай отырып, хаттама жасалады.
Хаттама анықтау органы қызметкерінің және (немесе) сотқа дейінгі тергеуді жүргізетін адамның және техникалық құрал берілген адамдардың қолтаңбаларымен куәландырылады.
5. Адамды немесе орынды жасырын бақылау аяқталғаннан кейін уәкілетті орган сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамға негізі, басталу және аяқталу уақыты, жазбаның ұзақтығы көрсетілуге тиіс ілеспе хатпен бірге мөрмен бекітілген түрде іс үшін маңызы бар аудио, бейнежазбаларды береді.

243-бап. Электр (телекоммуникациялық) байланыс желілері арқылы
берілетін ақпаратты жасырын бақылау, ұстап қалу және
түсіріп алу
1. Электр (телекоммуникациялық) байланыс желілері арқылы берілетін ақпаратты жасырын бақылау – дыбыстық ақпаратты жеткізуге мүмкіндік беретін техникалық құралдарды және (немесе) компьютерлік бағдарламаларды қолданумен, қажет болған кезде жасырын еніп кіру және (немесе) зерттеу арқылы жүргізілетін, телефон немесе басқа құрылғылар арқылы берілетін дыбыстық ақпаратты жасырын тыңдау және (немесе) жазу.
Электр байланыс желілері арқылы берілетін ақпаратты жасырын ұстап қалу және түсіріп алу – сымды, радиооптикалық және басқа да электромагниттік жүйелер арқылы берілетін белгілерді, дабылдарды, дыбыстық ақпаратты, жазбаша мәтінді, суреттерді, бейнекөріністерді, дыбыстарды және басқа да ақпаратты ұстап қалу және түсіріп алу.
2. Электр (телекоммуникациялық) байланыс желілері арқылы берілетін ақпаратты бақылау, жасырын ұстап қалу және түсіріп алу қажет деп тапқанда сотқа дейінгі тергеу органы анықтау органына тиісті тапсырма береді.
3. Жасырын тергеу әрекетінің нәтижелері тиісті материалдық жеткізгіште бекітіледі, ол буып-түйіліп, мөрмен бекітіледі және жасырын тергеу әрекетін жүргізген уәкілетті органның лауазымды адамының қолтаңбасымен куәландырылады.
Материалдық жеткізгіш сотқа дейінгі тергеу органына беріледі.

244-бап. Абоненттер және (немесе) абоненттік құрылғылар
арасындағы қосылулар туралы ақпаратты жасырын алу
1. Абонентттер және (немесе) абоненттік құрылғылар арасындағы қосылулар туралы ақпарат алу – абонентттер және (немесе) абоненттік құрылғылар (пайдалану жабдықтары) арасындағы қосылулардың күні, уақыты, ұзақтығы туралы мәліметтерді алу.
2. Прокурордың санкциясын алғаннан кейін сотқа дейінгі тергеу органы қаулыны орындау үшін құқық қорғау немесе арнаулы мемлекеттік органның бөлімшесіне жібереді, оның қызметкері ақпаратты материалдық жеткізгіштің кез келгенінде бекітілген талап етілетін ақпаратты беруге міндетті.
Көрсетілген ақпарат оның берілген кезеңі және абоненттер және (немесе) абоненттік құрылғылардың нөмірлері көрсетілетін ілеспе хатпен бірге мөрмен бекітілген түрде ұсынылады.

245-бап. Компьютерлерден, серверлерден және ақпаратты жинау,
өңдеу, жинақтау және сақтауға арналған басқа да
құрылғылардан ақпаратты жасырын түсіріп алу
1. Компьютерлерден, серверлерден және ақпаратты жинау, өңдеу, жинақтау және сақтауға арналған басқа да құрылғылардан ақпаратты жасырын түсіріп алу – компьютерлерден, серверлерден және ақпарат жинауға, өңдеуге, жинақтауға және сақтауға арналған басқа да құрылғылардан ақпаратты арнайы техникалық құралдармен және (немесе) компьютерлік бағдарламалармен, қажет болған кезде жасырын еніп кіру және зерттеу арқылы жүргізілетін жасырын түсіріп алу.
2. Компьютерлерден, серверлерден және ақпаратты жинау, өңдеу, жинақтау және сақтауға арналған басқа да құрылғылардан ақпаратты жасырын алу қажет деп тапқанда сотқа дейінгі тергеу органы анықтау органына тиісті тапсырма береді.
3. Компьютерлерден, серверлерден және ақпаратты жинау, өңдеу, жинақтау және сақтауға арналған басқа да құрылғылардан ақпаратты жасырын алу нәтижелері тиісті материалдық жеткізгіште бекітіледі, ол буып-түйіліп, мөрмен бекітіледі, жасырын тергеу әрекетін жүргізген уәкілетті органның лауазымды адамының қолтаңбасымен куәландырылады.
Материалдық жеткізгіш сотқа дейінгі тергеу органына беріледі.

246-бап. Почта және өзге де жөнелтілімдерді жасырын бақылау
1. Хаттардың, жеделхаттардың, радиограммалардың, бандерольдардың, посылкалардың және басқа да почта жөнелтілімдерінің іс үшін маңызы бар мәліметтерді, құжаттарды және заттарды қамтуы мүмкін екендігінің жеткілікті негіздері болған кезде оларға қатысты жасырын бақылау жүзеге асырылуы мүмкін.
2. Почта және өзге де жөнелтілімдерді жасырын бақылау қажет деп тапқанда сотқа дейінгі тергеу органы дәлелді қаулы шығарады. Көрсетілген қаулы прокурорға ұсынылады және ол санкция берген жағдайда сотқа дейінгі тергеу органы орындау үшін почта мекемелеріне немесе жөнелтілімдер жеткізу бойынша қызметтерді көрсететін адамдарға жібереді.
3. Почта мекемелері немесе жөнелтілімдерді жеткізу бойынша қызметтерді көрсететін адамдар сотқа дейінгі тергеу органын өздерінің иелігінде бақылауға жататын почта және өзге де жөнелтілімнің болуы туралы кідіріссіз хабарлайды.
Сотқа дейінгі тергеу органы хабарламаны алған кезден бастап жиырма төрт сағаттың ішінде қажет болған кезде почта мекемесінің уәкілетті қызметкерінің немесе жөнелтілімдерді жеткізу бойынша қызметтерді көрсететін адамның қатысуымен жөнелтілімді қарап тексереді және (немесе) оның құрамымен танысады, оның құрамын бекітумен немесе онсыз, осы жөнелтілімді одан әрі жеткізу туралы шешім қабылдайды.
4. Почта және өзге де жөнелтілімді қарап тексерудің және (немесе) олармен танысудың әрбір жағдайында сотқа дейінгі тергеу органы осы Кодекстің 199-бабының талаптарын сақтай отырып, хаттама жасайды, онда іс-шараны жүргізуге қатысқан адамдардың деректері, қарап тексеруге және (немесе) таныстырылуға жатқызылған почта және өзге де жөнелтілімнің атауы және түрі, оның құрамын бекітумен немесе онсыз, жөнелтілімді одан әрі жеткізу туралы мәліметтер көрсетіледі.

247-бап. Орынға жасырын еніп кіру және (немесе) оны тексеру
1. Орынға жасырын еніп кіруді және (немесе) оны тексеруді уәкілетті орган тұрғын, қызметтік, өндірістік үй-жайларға, ғимаратқа, құрылысқа, қоймаға, көлік құралына немесе жер учаскесіне оларды тексеру үшін, сондай-ақ тергеу әрекеттерін дайындау және жүргізу үшін жүзеге асырады.
2. Осы іс-шара аяқталғаннан кейін уәкілетті орган сотқа дейінгі тергеу органына барлық алынған материалдарды толық көлемде мөрмен бекітілген түрде ілеспе хатпен бірге ұсынады.

248-бап. Адамды немесе орынды жасырын бақылау
1. Адамды немесе орынды жасырын бақылау, егер осы адамның тергеу жүргізіліп жатқан қылмысқа қатысы бар не оның дайындалып жатқан, жасалатын немесе жасалған қылмыс туралы мәліметтерге ие болған деп санауға жеткілікті негіздер бар болғанда, сондай-ақ егер бақыланатын орында болып жатқан немесе болуы болжанып отырған мән-жайлардың іс үшін маңызы бар болуы мүмкін жағдайда, қажет болған кезде сөз сөйлеу және өзге де дыбыстық ақпараттың аудиобақылауын және аудиожазбасын жүзеге асырусыз, бейне-фото бақылау техникалық құралдарын пайдаланумен жүзеге асырылады.
2. Адамды немесе орынды жасырын бақылауды жүзеге асыратын уәкілетті органның лауазымды адамы бақыланатын адаммен немесе орынмен байланыс жасаған өзге де адамдарға байланыс жасаған кезден бастап қырық сегіз сағат бойы жасырын бақылауды жүзеге асыруға құқылы.
3. Адамды немесе орынды жасырын бақылау нәтижесінде алынған заттар мен құжаттар қоса тіркелетін күн сайынғы есеп жасалады.
4. Осы іс-шара аяқталғаннан кейін уәкілетті орган сотқа дейінгі тергеу органына барлық алынған материалдарды толық көлемде мөрмен бекітілген түрде ілеспе хатпен бірге ұсынады.

249-бап. Жасырын бақыланатын жеткізілім
1. Жасырын бақыланатын жеткізілім еркін өткізуге тыйым салынған немесе айналымы заңмен шектелген, сондай-ақ қылмыстық қол сұғушылықтың объектілері немесе құралдары болып табылатын заттардың, заттектер мен өнімдердің жеткізілуіне, сатып алынуына, сатылуына, жылжуына бақылау орнату мақсатында жүзеге асырылады.
2. Қазақстан Республикасының аумағында бақыланатын жеткізілімді уәкілетті орган дербес не басқа да мемлекеттік органдармен өзара іс-қимыл арқылы жүзеге асырады.
3. Бірнеше мемлекеттің аумағында бақыланатын жеткізілімді уәкілетті орган шетел мемлекеттерінің уәкілетті құқық қорғау органдарымен бірлесіп жүзеге асырады.
4. Осы іс-шара аяқталғаннан кейін уәкілетті орган сотқа дейінгі тергеу органына барлық алынған материалдарды толық көлемде мөрмен бекітілген түрде ілеспе хатпен бірге ұсынады.

250-бап. Жасырын бақыланатын сатып алу
1. Жасырын бақыланатын сатып алу жалған мәміле жасау ахуалын туғызу жолымен жасалатын немесе жасалған қылмыс туралы нақты деректер алу мақсатында жүргізіледі.
Бұл ретте өзіне қатысты оның қылмысқа қатыстылығы бар деп санауға жеткілікті негіздер бар адамнан еркін өткізуге тыйым салынған немесе айналымы заңмен шектелген, сондай-ақ қылмыстық қол сұғушылықтың объектілері немесе құралдары болып табылатын заттар немесе заттектер ақылы түрде сатып алынады.
2. Уәкілетті органның қызметкеріне немесе жасырын тергеу әрекетіне қатысуға ерікті түрде ниет білдірген адам оның барысы мен нәтижелерін бекітудің техникалық және өзге де құралдарын, сондай-ақ еркін өткізуге тыйым салынған не айналымы заңмен шектелген немесе қылмыстық қол сұғушылықтың объектілері және (немесе) құралдары болып табылатын заттарды немесе заттектерді ақылы түрде сатып алу үшін беру туралы осы Кодекстің 199-бабына сәйкес жеке хаттамалар жасалады.
3. Уәкілетті органның қызметкерінен немесе жасырын тергеу әрекетіне қатысуға ерікті түрде ниет білдірген адамнан сатып алынған заттарды және заттектерді алу, сондай-ақ оларды қарап тексеру нәтижелері туралы осы Кодекстің 199 және 219-баптарының қағидаларына сәйкес хаттама жасалады.

251-бап. Қылмыстық ортаға жасырын ену және (немесе) қылмыстық
әрекетті имитациялау
1. Қылмыстық ортаға жасырын ену және (немесе) қылмыстық әрекетті имитациялау дайындалатын, жасалатын немесе жасалған қылмыстар туралы нақты деректер алу мақсатында қылмыстық ортаға енгізілген және (немесе) қылмыстық әрекетті имитациялаған адамның жазбаша келісімі бойынша жүзеге асырылады.
2. Қылмыстық ортаға енгізілген және (немесе) қылмыстық әрекетті имитациялаған адамға Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің ережелеріне сәйкес қажетті қорғану, қылмыс жасаған адамды ұстау, аса қажеттілік, негізді тәуекел ету жағдайларын қоспағанда, адамдардың өміріне, денсаулығына қауіп төндіруге байланысты іс-әрекет (әрекетсіздік) жасауға тыйым салынады.
3. Сотқа дейінгі тергеу органының келісімі бойынша уәкілетті орган қылмыстық ортаға енгізілген және (немесе) қылмыстық әрекетті имитациялау барысы туралы үнемі хабарлайды.
4. Осы іс-шара аяқталғаннан кейін уәкілетті орган сотқа дейін тергеу органына барлық материалдарды мөрмен бекітілген түрде ілеспе хатпен бірге ұсынады.

31-тарау. Тінту және алу

252-бап. Тiнту
1. Тiнту iс үшiн маңызы бар заттарды немесе құжаттарды, оның ішінде тыйым салуға жататын мүлікті анықтап табу және алып қою мақсатында жүргiзiледi.
2. Тiнту жүргiзуге көрсетілген заттардың немесе құжаттардың белгiлi бiр үй-жайда немесе өзге орында не нақты адамда болуы мүмкiн деп болжауға жеткiлiктi деректердiң болуы негiз болып табылады.
3. Тiнту iздестiрiлiп жатқан адамды және адам мәйiтін анықтап табу үшiн жүргiзiлуi мүмкiн.

253-бап. Алу
Алу, егер іс үшiн маңызы бар белгiлi бiр заттар мен құжаттардың қайда және кiмде екенi анық белгілі болса, оларды, сондай-ақ тәркіленуге жататын мүліктерді алып қою мақсатында жүргiзiледi.

254-бап. Тiнту мен алуды жүргiзу тәртiбi
1. Тiнту мен алуды сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам дәлелдi қаулы бойынша жүзеге асырады. Тiнту жүргiзу туралы, сондай-ақ мемлекеттiк құпияны немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны қамтитын құжаттарды алу туралы қаулыға прокурор немесе оның орынбасары санкция беруге тиiс.
2. Тұрғын үй-жайда онда тұрып жатқан адамдардың еркiнен тыс алу осы Кодекстiң 220-бабының он үшінші және он төртінші бөлiктерiнiң қағидалары бойынша жүргiзiледi.
3. Ерекше жағдайларда, iздестiрiлiп жатқан және алып қоюға жататын объекті оны анықтап табуды ұзаққа созудан жоғалуы, бүлiнуi немесе қылмыстық мақсатта пайдаланылуы мүмкiн болғанда не iздестiрiлiп жатқан адам жасырынуы мүмкiн болғанда тiнту және алу прокурордың санкциясынсыз, бiрақ кейiннен жүргiзiлген тiнту туралы жиырма төрт сағаттың iшiнде оған хабарлау арқылы жүргізілуі мүмкiн. Көрсетілген хабарламаны алғаннан кейiн прокурор жүргiзiлген тiнтудiң, алудың заңдылығын тексередi және оның заңды немесе заңсыз екенi туралы қаулы шығарады. Жүргiзiлген тiнтудiң, алудың заңсыз екенi туралы шешiм қабылданған жағдайда, бұл әрекет iс бойынша дәлелдеме ретiнде жіберіле алмайды.
4. Тiнту куәгерлердiң қатысуымен, ал қажет болған жағдайларда маманның және аудармашының қатысуымен жүргiзiледi.
Алу оның барысы мен нәтижелерін бекітетін техникалық құралдар міндетті түрде қолданыла отырып жүргізіледі, қажет болған кезде маман және аудармашы тартылуы мүмкін.
5. Тұрғын үй-жайларды, ұйымдардың үй-жайларын тiнту немесе алу осы Кодекстiң 220-бабының он бесінші және он алтыншы бөлiктерiнде көрсетілген адамдардың қатысуымен жүргiзiледi.
6. Дипломатиялық өкiлдiктер орналасқан үй-жайларды, сондай-ақ дипломатиялық өкiлдiктердiң мүшелерi мен олардың отбасылары тұрып жатқан үй-жайларды тiнту және алу осы Кодекстiң 220-бабының он жетінші бөлiгiнде белгiленген талаптар сақтала отырып жүргiзiледi.
7. Тiнту немесе алуды жүргiзуді бастау алдында сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам оларды жүргiзу туралы қаулыны көрсетуге мiндеттi.
8. Тiнтуге кiрiскенде сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам iс үшiн маңызды болуы мүмкiн, алынуға жататын заттар мен құжаттарды ерiктi түрде берудi ұсынады. Егер олар ерiктi түрде берiлсе және алынуға жататын заттар мен құжаттардың жасырылғанына күмәндануға негiздер болмаса, сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам одан әрi iздеу жүргiзбеуге құқылы.
Тауып алу үшін тінту жүргізілуі мүмкін заттар мен құжаттарды адамның өз еркімен бергені туралы міндетті түрде тінту хаттамасында көрсетіледі.
9. Егер жабық үй-жайлар мен қоймалардың иесi оларды ерiктi түрде ашудан бас тартса, тiнту жүргiзген кезде олар ашылуы мүмкiн. Бұл ретте есiк тиектерін және басқа да заттарды қажетінсiз бұзуға жол берiлмеуге тиiс.
10. Алуды жүргізу кезiнде сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам алынуға жататын заттар мен құжаттарды берудi ұсынады, ал бұдан бас тартылған жағдайда алуды мәжбүрлi түрде жүргiзедi.
11. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам тiнту мен алу кезiнде сол үй-жайда тұрып жатқан адамның немесе басқа адамдардың жеке өмiрiнiң анықталған мән-жайларының жарияланбауына шаралар қолдануға мiндеттi.
12. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам тiнту немесе алу жүргiзiлiп жатқан үй-жайда немесе орында болған адамдарға және осы үй-жайға немесе орынға келген адамдарға тiнту немесе алу аяқталғанға дейiн ол жерден кетуге, сондай-ақ бiр-бiрiмен немесе өзге адамдармен сөйлесуге тыйым салуға құқылы.
13. Тiнту мен алуды жүргiзу кезінде сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам iске қатысы бар болуы мүмкiн заттар мен құжаттарды алып қоюмен шектелуге тиiс. Айналымға тыйым салынған заттар мен құжаттар олардың iске қатыстылығына қарамастан алып қойылуға тиiс.
14. Тінту кезінде алып қойылатын заттар мен құжаттар куәгерлерге және басқа да қатысып отырған адамдарға көрсетiледi, тінту орнында буып-түйiледi, мөрмен бекiтiледi және куәгерлер мен оған қатысып отырған адамдардың қолтаңбаларымен куәландырылады.
15. Алу кезінде алып қойылатын заттар мен құжаттар қатысып отырған адамдарға көрсетiледi, алу орнында буып-түйiледi және мөрмен бекiтiледi және бұған қатысып отырған басқа адамдардың қол қоюымен куәландырылады.
16. Қажет болған жағдайларда тiнту жүргiзілген кезде фотосуретке түсіру, киноға түсiру және бейнежазба жүргiзiледi.

255-бап. Жеке адамды тiнту
1. Осы Кодекстiң 252-бабында көзделген негiздер болған кезде және 254-бабының талаптарын сақтай отырып, сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам тiнтiлетiн адамның денесiнен, оның киiмiнен заттар мен құжаттарды және ондағы заттарды анықтап табу және алып қою мақсатында жеке адамды тiнтуге құқылы.
2. Жеке адамды тiнтудi тiнтілетін адаммен жынысы бiр адам ғана және сол жыныстағы куәгерлер мен мамандардың қатысуымен жүргiзедi.
3. Жеке адамды тiнту арнайы қаулы шығарылмай және прокурордың санкциясынсыз мынадай жағдайларда, егер:
1) үй-жайдағы немесе тiнту жүргiзiлiп жатқан өзге орындағы адам iс үшiн маңызы бар болуы мүмкiн құжаттарды немесе заттарды өзінде жасырып отыр деп болжауға жеткiлiктi негiздер болса;
2) ол адам ұсталған немесе күзетпен қамауға алынған кезде жүргiзiледi. Бұл жағдайда жеке адамды тiнту куәгерлер болмағанда жүргiзiлуі мүмкін.

256-бап. Тiнту немесе алу хаттамасы
1. Тiнту немесе алу жүргiзетiн адам осы Кодекстiң 199-бабында көзделген талаптарды сақтай отырып, хаттама жасайды.
2. Хаттамада заттар немесе құжаттар қай жерде және қандай жағдайларда анықтап табылғаны, олардың ерiктi түрде берiлгенi немесе мәжбүрлі түрде алып қойылғаны көрсетiлуге тиiс. Барлық алып қойылған заттар хаттамада саны, мөлшерi, салмағы, даралайтын белгiлерi және мүмкiндiгiнше бағасы дәл көрсетiле отырып, тізбеленуге тиiс.
3. Егер тiнту немесе алу жүргiзген кезде алып қойылуға жататын заттарды немесе құжаттарды жою немесе жасыру әрекеттерi жасалған болса, бұл хаттамада қолданған шаралар көрсетiле отырып, жазылуға тиiс.
4. Тiнту немесе алу хаттамасының көшiрмесi олар жүргiзiлген адамға не оның кәмелетке толған отбасы мүшесiне, ал олар болмаған жағдайда тұрғын үй пайдалану ұйымының немесе жергiлiктi атқарушы органның өкiлiне одан қолхат алып тапсырылады. Егер тiнту немесе алу ұйымда жүргiзiлсе, онда хаттаманың көшiрмесi оның өкiлдерiне қолхат алып тапсырылады.

32-тарау. Айғақтарды оқиға болған жерде тексеру
мен нақтылау Тергеу эксперименті

257-бап. Айғақтарды оқиға болған жерде тексеру мен нақтылау
1. Жәбiрленушiнiң, куәнiң, күдіктiнiң тергелетiн оқиғамен байланысты жерде берген айғақтарын тексеру мен нақтылау:
1) айғақтардың растығын оларды болған оқиғаның жағдайымен салыстыру арқылы анықтау;
2) тексерiлетiн iс-әрекет жасалған маршрутты және орынды нақтылау;
3) жаңа нақтылы деректердi анықтау мақсатында жүргiзiледi.
2. Оқиға болған жерде айғақтарды тексеру мен нақтылау бұрын жауап алынған адам зерттелiп отырған оқиғаның жағдайы мен мән-жайларын оқиға болған жерде жаңғыртады; iс үшiн маңызы бар заттарды, құжаттарды, iздердi іздеп табады және көрсетеді; белгiлi бiр iс-қимылды бейнелеп көрсетеді; зерттелiп отырған оқиғада қайсы бір заттардың қандай рөл атқарғанын көрсетеді; оқиға болған жердегі жағдайдың өзгеруiне назар аударады; өзiнiң бұрынғы айғақтарын нақтылайды және айқындайды. Бұл іс-әрекеттерге сырттан қандай да бiр араласуға және жетектеушi сұрақтар қоюға жол берілмейді.
3. Оқиға болған жерде бiрнеше адамның айғақтарын бiр мезгілде тексеру мен нақтылауға жол берілмейді.
4. Айғақтарды тексеру мен нақтылау жауап алынып отырған адамға оның айғақтары тексерiлетiн бағыт пен орынды ерiктi түрде көрсетудi ұсынудан басталады. Айғақтар баяндалғаннан кейiн және iс-қимылдарды бейнелеп көрсеткеннен кейiн айғақтары тексерiлiп отырған адамға сұрақтар қойылуы мүмкiн. Бұл адам, сондай-ақ iске қатысушы өзге де адамдар жүргiзiлiп отырған тергеу әрекетiне байланысты өздерiнен қосымша жауап алуды талап етуге құқылы.
5. Оқиға болған жерде айғақтарды тексеру мен нақтылау барысында анықтап табылған, iс бойынша дәлелдемелік маңызы бар болуы мүмкін заттар мен құжаттар алып қойылып, буып-түйiледi және мөрмен бекiтiледi; оларды алып қою фактiсi хаттамада көрсетiледi.
6. Оқиға болған жерде айғақтарды тексеру мен нақтылау кезiнде өлшеу, суретке түсiру, дыбыс және бейнежазба, киноға түсiру жүргiзiледi, жоспарлар мен схемалар жасалады. Қажет болған жағдайларда оқиға болған жерді тексеру мен нақтылау кезінде маман қатысуға құқылы. Оқиға болған жерде айғақтарды тексеру мен нақтылау кезiнде дыбыс және бейнежазба құралдары міндетті түрде пайдаланады және осы Кодекстiң 210-бабында көрсетілген қағидалар бойынша жүргiзiледі.
7. Оқиға болған жерде айғақтарды тексеру мен нақтылаудың жүргiзiлгенi туралы осы Кодекстiң 199-бабының талаптары сақтала отырып, хаттама жасалады. Хаттамада оқиға болған жерде айғақтарды тексеру мен нақтылаудың талаптары, барысы мен нәтижелерi егжей-тегжейлi көрсетіледі.

258-бап. Тергеу экспериментi
1. Тергеу экспериментi iс үшiн маңызы бар мәлiметтердi зерттелiп отырған оқиғаның белгiлi бiр іс-әрекеттерiн, жағдайын, мән-жайларын жаңғырту және тәжiрибе жүргiзу арқылы тексеру мен нақтылау мақсатында жүргiзiледi. Эксперимент жүргiзу кезiнде, атап айтқанда, қандай да бiр фактiлердi қабылдау, белгілі бір іс-әрекеттердiң жасалу мүмкіндігін, қандай да бір оқиғаның болу ықтималдығы тексерiлуi, сондай-ақ болған оқиғаның ретi және iздердiң пайда болу тетiгi анықталуы мүмкiн.
2. Тергеу экспериментi оның барысы мен нәтижелерін бекітетін техникалық құралдар мiндеттi түрде қолданыла отырып жүргiзiледi. Қажет болған кезде тергеу экспериментiне өздерiнiң келiсiмi бойынша күдіктi, жәбiрленушi, куә, маман, сарапшы және тәжiрибелiк iс-қимылдарды жүргiзетiн адамдар тартылуы мүмкiн. Экспериментке қатысушыларға оның мақсаты мен жүргiзiлу тәртiбi түсiндiрiледі.
3. Тергеу экспериментiн, егер, бұл ретте оған қатысқан адамдардың өмiрi мен денсаулығына қауiпті болмағанда, олардың ар-намысына кемсітушілік көрсетілмегенде, оларға материалдық залал келтірілмегенде, жүргiзуге жол берiледi.
4. Тергеу экспериментi жаңғыртылып отырған оқиғалар немесе іс-әрекеттер болған жағдайларға барынша ұқсас жағдайларда жүргiзiледі.
5. Қажет болған жағдайларда тергеу экспериментiн жүргiзген кезде суретке түсiру, дыбыс және бейнежазба, киноға түсiру жүргiзiледi, басқа ғылыми-техникалық құралдар қолданылады, жоспарлар, схемалар, сызбалар жасалады.
6. Тергеу экспериментi жүргiзiлгенi туралы осы Кодекстiң 199-бабының талаптары сақтала отырып, хаттама жасалады. Хаттамада тергеу экспериментiнiң шарттары, барысы мен нәтижелерi егжей-тегжейлi баяндалады және мыналар: эксперимент қандай мақсатпен, қашан, қайда және қандай жағдайларда жүргiзiлгені; оқиғаның жағдайы мен мән-жайларын жаңғыртудың нақты неден көрiнгені; қандай іс-әрекеттер, қандай ретпен жүргiзiлгені, оны кiм және қанша рет жасағаны; қандай нәтижелер алынғаны көрсетiледi.

33-тарау. Заттар мен құжаттарды ұсыну

259-бап. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамға заттар
мен құжаттарды оларға иелік ететін адамдардың
бастамасы бойынша ұсыну
1. Тараптар, сондай-ақ өзге де адамдар, кәсіпорындардың, мекемелердің, ұйымдардың басшылары мен басқа да лауазымды адамдары сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамға, өздерінің пікірі бойынша іс үшін маңызы бар болуы мүмкін заттарды және құжаттарды беруге құқылы.
2. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам осы Кодекстің 220-бабының қағидалары бойынша ұсынылған затты, қарап тексеруді және егер заттың немесе құжаттың іс үшін маңызы бар болуы мүмкін деп болжауға негіздер бар болғанда, оны қабылдауға міндетті. Осы іс үшін маңызы жоқ, бірақ алып қойылған заттар, құжаттар да қабылдап алынуға тиіс.
Іс үшін маңызы жоқ және айналымнан алынбаған зат, құжат ұсынылған жағдайда, сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам қарап тексергеннен кейін затты тиесілігі бойынша дереу қайтарады.

260-бап. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның талап
етуі бойынша заттар мен құжаттарды ұсыну
1. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам тінту немесе алу жүргізбей-ақ кәсіпорынның, мекеменің, ұйымның басшысынан, сол сияқты азаматтардан тергеу іс-әрекеттерін жүргізу кезінде уақытша пайдалану үшін қажетті заттар мен құжаттарды беруді талап етуге құқылы. Мұндай заттар мен құжаттарға:
1) эксперимент жүргізу кезінде зерттелетін оқиғаның жағдайы мен шарттарын қалпына келтіруге арналған осыған ұқсас заттар немесе олардың макеттері;
2) тану үшін ұсынылған заттармен немесе құжатпен біртектес заттар;
3) егер сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам не оның тапсырмасы бойынша әрекет етуші маман, сарапшы немесе сарапшылық мекеме оларға иелік етпесе, тергеу іс-әрекеттерін не сараптамалық зерттеу жүргізу кезінде қолдануға арналған құрал-жабдықтар, құралдар, аспаптар, материалдар жатады.
Қажеттілігі өткеннен кейін бұл заттар құжатпен тиесілілігі бойынша қайтарылуға тиіс.
2. Кәсіпорындардың, мекемелердің, ұйымдардың басшылары және лауазымды тұлғалары сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адамның талабы бойынша өз құзыреті шектерінде құжаттамалық ревизия немесе қызметтік тексеру жүргізуге және ревизия немесе тексеру актісін барлық қосымшаларымен бірге белгіленген мерзімде беруге міндетті.
3. Ревизия немесе тексеру актісінде не өзге де құжатта белгіленген қағидалардан ауытқушылықтарды, олқылықтарды, қайшылықтарды және өзге де кемшіліктерді анықтай отырып, сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам құжаттағы атап өтілген қателерді жоюды талап етуге құқылы.

261-бап. Заттар мен құжаттарды ұсыну хаттамасы
Заттай дәлелдемелер ретінде маңызы болуы мүмкін заттар мен құжаттарды ұсыну туралы сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам осы Кодекстің 199-бабының қағидаларына сәйкес хаттама жасайды. Хаттамада сондай-ақ:
1) затты немесе құжатты берген адам туралы мәліметтер;
2) осы адамның затты немесе құжатты іске қосуы туралы өтінішхаты;
3) затты немесе құжатты қарап тексеру, ал егер ол почта арқылы берілген болса, онда ораманы қарап тексерудің барысы мен нәтижелері;
4) осы заттардың белгілері, қасиеттері, техникалық сипаттамалары, егер олардың іс үшін мәні болса, талап етілген заттар пайдаланылған іс жүргізу кезінде тергеу іс-әрекетінің хаттамасында көрсетіледі;
5) затты немесе құжатты сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адамға іс жүзінде беру не затты немесе құжатты берген адамға қайтарылғаны көрсетілуі тиіс.
2. Заттай дәлелдеме ретінде маңызы болуы мүмкін затты немесе құжатты берген адамға сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адамның қолымен куәландырылған хаттаманың көшірмесін береді.
3. Егер қабылданған зат немесе құжат почта арқылы келіп түскен болса, хаттаманың көшірмесі немесе оның үзінді көшірмесі жөнелтушіге жіберіледі, почталық түбіртек хаттамаға қоса беріледі. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам почта арқылы келіп түскен затты немесе құжатты іске қатысты емес деп есептеген және оны почта арқылы жөнелтушіге қайтарған жағдайда да, түбіртек хаттамаға қоса тігіледі.
4. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам ұсынылған затты немесе құжатты заттай дәлелдеме ретінде іске қосу туралы өтінішхатты қанағаттандырудан бас тарту туралы қаулы шығарады. Жазбаша дәлелдемелер ретінде ұсынылған ревизиялардың және басқа да қызметтік тексерулердің актілері арнайы ресімделмей-ақ іске қосып тігіледі.
5. Тергеу іс-әрекеттерін жүргізу кезінде уақытша пайдалану үшін сұратып алынған заттарды алу мен қайтару хаттамада көрсетіледі және затты берген адамның қолымен куәландырылады.

34-тарау. Сараптама жүргізу үшін үлгілерді алу

262-бап. Үлгiлерді алудың негiздерi
1. Қылмыстық процесті жүргізетін орган тiрi адамның, мәйiттiң, жануардың, өсімдіктің, бұйымның материалдың немесе заттың қасиеттерiн бейнелейтiн үлгiлерiн, егер оларды сараптамалық зерттеу сарапшының алдына қойылған мәселелерді шешу үшін қажет болғанда, алуға құқылы.
2. Үлгi ретiнде, атап айтқанда:
1) қан, ұрық, шаш, қиып алынған тырнақ, дененiң сыртқы бетiнiң микроскопиялық қорытындылары;
2) сiлекей, тер және басқа бөлiнiп шығатындар;
3) терi бедерiнiң iзi, тiстiң қалыбы;
4) қолжазба мәтiн, бұйымдар, адамның дағдысын бейнелейтiн басқа материалдар;
5) дауыс фонограммасы;
6) материалдардың, заттардың, шикiзаттың, дайын өнiмнiң сынамалары;
7) гильзалардың, оқтардың қару мен тетiк iздерiнiң үлгiлерi алынады.
3. Зерттеу процесінде сарапшы экспериментік үлгілерді дайындауы мүмкін, ол туралы қорытындыда хабарланады. Қылмыстық процесті жүргізетін орган осындай үлгілерді дайындау кезінде қатысуға құқылы, бұл өзі жасайтын хаттамада көрсетіледі.
Зерттеу жүргiзгеннен кейiн сарапшы үлгiлердi буып-түйiлген және мөрмен бекiтiлген күйiнде өзiнiң қорытындысына қоса береді.
4. Үлгiлер алу туралы дәлелдi қаулы шығарылады, онда: үлгiлердi алатын адам; үлгiлер алынатын адам (ұйым); нақты қандай үлгiлер қандай мөлшерде алынуға тиiс екенi; үлгiлердi алу үшiн адамның қашан және кiмге келуi керек екенi; үлгiлер алынғаннан кейiн қашан және кiмге ұсынылуға тиiс екенi көрсетiлуге тиiс.

263-бап. Үлгiлер алуға құқығы бар адамдар мен органдар
1. Егер де бұл үлгілер алынатын басқа жынысты адамның жалаңаштануына әкелмейтін және ерекше кәсіби машықтарды талап етпейтін болса, сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам жеке өзі, қажет болған кезде дәрігердің, өзге маманның қатысуымен үлгілерді алуға құқылы. Өзге жағдайларда үлгілер сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адамның тапсырмасымен дәрігер немесе маман алуы мүмкін.
2. Үлгілерді алу сараптамалық зерттеулердің бөлігі болып табылған жағдайларда оны сарапшы жүргізуі мүмкін.

264-бап. Үлгілер алуға рұқсат етілетін адамдар
1. Үлгiлер күдіктiден, айыпталушыдан, жәбiрленушiден, сондай-ақ медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану жөнiнде iс жүргiзiлiп отырған адамнан алынуы мүмкiн.
2. Оқиға болған жердегi немесе заттай дәлелдемелерде iздердi өзге адамның қалдыруы мүмкiн екенi туралы жеткiлiктi деректер болған кезде үлгiлер сол адамнан, бiрақ аталған iздер пайда болуы мүмкiн мән-жайлар туралы одан куә (жәбiрленушi) ретiнде жауап алғаннан кейiн ғана алынуы мүмкiн.

265-бап. Үлгiлер алу тәртiбi
1. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам адамды өзiне шақыртып немесе ол тұрған жерге келiп, оны үлгiлер алу туралы қаулымен немесе оған түскен сот қаулысымен қолын қойғыза отырып таныстырады, осы адамға, маманға өзінің құқықтары мен мiндеттерiн түсiндiредi, егер олар мәлімделген болса, бас тарту туралы мәселені шешеді. Бұдан кейін сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам немесе прокурор қажетті іс-әрекеттерді жасайды және сараптамалық зерттеу үшін үлгілер алады. Бұл ретте ауыртпайтын және адамның өмірі мен денсаулығы үшін қауіпті емес ғылыми-техникалық құралдарды пайдалануға болады.
2. Мәйіттен үлгілер алу, сондай-ақ шикізаттың, өнімнің, басқа материалдардың сынамаларын үлгілер ретінде алу тиісінше эксгумация, алу немесе тінту жүргiзу арқылы жүзеге асырылады.
3. Алынған үлгілер буып-түйiліп, бекітіледі және үлгілерді алған адамның қолымен куәландырады. Одан кейін сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам немесе прокурор оларды алынған үлгілер хаттамасымен бірге тиісті сарапшыға жібереді және оны алған адамның қолымен куәландырады.
Егер үлгілерді алу сот қаулысы бойынша жүзеге асырылса, онда осы қаулыны орындайтын тергеуші, анықтаушы немесе прокурор үлгілерді оларды алу хаттамасымен бірге сотқа жібереді. Сот тараптардың қатысуымен үлгілерді қарайды, олардың түпнұсқалылығы мен сақталғандығына көз жеткізеді, осыдан кейін үлгілерді осы қаулымен және оларды алу хаттамасымен бірге тиісті сарапшыға береді.

266-бап. Дәрiгердiң немесе басқа маманның үлгiлерді алуы
1. Қылмыстық процесті жүргізетін орган үлгi алынуға тиiстi адамды, сондай-ақ одан үлгіні алу туралы қаулыны дәрiгерге немесе басқа маманға жiбередi. Дәрiгерден, басқа маманнан бас тарту туралы мәселенi қаулы шығарған орган шешедi.
2. Дәрiгер немесе басқа маман қажеттi іс-әрекеттерді жасайды және сараптамалық зерттеу үшін үлгiлер алады. Бұл ретте ауыртпайтын және адамның өмірі мен денсаулығы үшін қауіпті емес ғылыми-техникалық құралдарды пайдалануға болады. Үлгiлер буып-түйiліп, мөр басылады, үлгілерді алған адамның қолымен куәландырылады және қылмыстық процесті жүргізетін органға жiберiледi.
3. Егер жануарлардан зерттеу үшін үлгілерді алу қажеттігі туындайтын болса, қылмыстық процесті жүргізетін орган тиісті қаулыны ветеринарға немесе басқа маманға жібереді.

267-бап. Үлгiлер алу кезiнде жеке адамның құқықтарын қорғау
Үлгiлерді алудың әдiстерi мен ғылыми-техникалық құралдары адамның өмiрi мен денсаулығына қауiпсiз болуға тиiс. Қатты ауырсыну сезімдерін туғызатын күрделi медициналық емшараларды немесе әдiстердi қолдануға бұған үлгiлер алынуға тиiстi адамның, ал егер ол кәмелетке толмаған болса немесе психикалық ауруға шалдыққан болса – оның заңды өкiлдерiнің жазбаша келiсiмімен ғана жол берiледі.

268-бап. Үлгiлер алу туралы қаулының орындалу мiндеттiлiгi
1. Күдіктіден, айыпталушыдан үлгiлер мәжбүрленiп алынуы мүмкiн.
2. Жәбiрленушi мен куәдан үлгiлер алу, күдікті, айыпталушы өзiн қылмыс жасады деп әшкерелейтiн осы іс-әрекеттің айғақтарын тексеруді табанды түрде талап еткенде, сондай-ақ жыныстық аурулар мен өзге де жұқпалы ауруларды диагностикалау үшiн, мұндай диагностика iс үшiн маңызы болғанда үлгiлер алу қажет болғаннан басқа жағдайларда, олардың келісімімен ғана алынуы мүмкiн.
3. Жәбiрленушiден, куәдан осы баптың екiншi бөлiгiнде аталған жағдайларда, сондай-ақ өтініш берушіден және өтініш беруші қылмыс жасаған деп тікелей көрсеткен адамнан үлгiлердi мәжбүрлеп алуға прокурордың санкциясымен немесе соттың шешiмi бойынша ғана жол берiледi.

269-бап. Үлгiлер алу хаттамасы
1. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам үлгiлердi алғаннан кейiн хаттама жасайды, онда үлгiлердi алу үшiн жасалған барлық іс-әрекеттері олардың жүргiзiлу ретiмен, бұл үшiн қолданылған ғылыми-зерттеу және басқа әдiстер мен рәсiмдер, сондай-ақ үлгiлердiң өзi сипатталады.
2. Егер үлгiлердi қылмыстық процесті жүргізетін органның тапсырмасы бойынша дәрiгер немесе басқа маман алса, онда ол бұл туралы ресми құжат жасайды, оған аталған iс-әрекетке қатысушылардың барлығы қол қояды және ол осы Кодекстiң 199-бабының тоғызыншы бөлiгiнде белгiленген тәртiппен қылмыстық iске қосып тiгу үшiн қылмыстық процесті жүргізетін органға бередi.
3. Үлгiлер буып-түйiлген және мөр басылған түрде хаттамаға қоса беріледі.

35-тарау. Сот сараптамасы

270-бап. Сараптаманы тағайындау
Сараптама сарапшы арнайы ғылыми бiлiмдер негiзiнде жүргiзетiн материалдарды зерттеудің нәтижесiнде iс үшiн маңызы бар мән-жайлар алынуы мүмкiн жағдайларда тағайындалады. Қылмыстық сот iсiн жүргiзуге қатысушы өзге адамдардың мұндай бiлiмiнiң болуы қылмыстық iстi жүргiзушi адамды тиiстi жағдайларда сарапшы тағайындау қажеттiгiнен босатпайды.

271-бап. Сараптаманы мiндеттi түрде тағайындау
1. Егер iс бойынша:
1) өлiмнiң себептерiн;
2) денсаулыққа келтiрiлген зиянның сипаты мен ауырлық дәрежесiн;
3) iс үшiн маңызды болып, бірақ жасы туралы құжаттар болмағанда немесе олар күмән туындатқан күдіктiнiң, айыпталушының, жәбiрленушiнiң жасын;
4) күдіктiнiң, айыпталушының есiнiң дұрыстығы немесе қылмыстық процесте өзінің құқықтары мен заңды мүдделерiн өз бетiнше қорғау қабiлетi жөнiнде күмән туындағанда олардың психикалық немесе тәнiнiң жай-күйiн;
5) жәбiрленушiнiң, куәнiң iс үшiн маңызы бар мән-жайларды дұрыс қабылдау және олар туралы айғақтар беру қабiлетiне күмән туындаған жағдайларда, олардың психикалық немесе тәнiнiң жай-күйiн анықтау қажет болғанда;
6) iстiң өзге дәлелдемелерімен дәйекті түрде анықталмайтын өзге де мән-жайларын анықтау қажет болғанда, сараптаманы тағайындау және жүргiзу мiндеттi болады.
2. Егер Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексiнде өлiм жазасы немесе өмір бойына бас бостандығынан айыру түрiндегi жаза көзделген қылмысты жасаған күдіктінің, айыпталушының психикалық жай-күйiне күмән туындаса, сот-психиатриялық сараптаманы тағайындау мен жүргiзу міндетті болады.
Ескертпе. Осы баптың бірінші бөлігінің 4) және 5) тармақтарында тізбеленген негіздер бойынша күдіктіге, жәбірленушіге, куәға амбулаториялық сот-психиатриялық сараптама тағайындалады және жүргiзіледі. Егер сарапшы стационарлық сот-психиатриялық сараптама жүргізбей және сынақтан өтушіні стационарлық тексеруге орналастырмай қорытынды беру мүмкін еместігі туралы хабарлаған жағдайда, осы Кодекстің 279-бабының тәртібімен қылмыстық іс бойынша стационарлық сот-психиатриялық сараптама тағайындалады.

272-бап. Сараптама тағайындау тәртібі
1. Қылмыстық процесті жүргізетін орган сараптама тағайындау қажет екендігін мойындай отырып, бұл туралы қаулы шығарады, онда: сараптама тағайындаған органның атауы, сараптаманы тағайындау уақыты, орны; сараптаманың түрі; сараптама тағайындау үшін негіздер; сараптамаға жіберілетін объектілер және олардың шығу тегі туралы ақпарат, сондай-ақ көрсетілген объектілерді зерттеу барысында толық немесе ішінара жою, олардың сыртқы түрін немесе негізгі қасиеттерін өзгерту мүмкіндігіне рұқсат; сот сараптамасы органының атауы және (немесе) сот сараптамасын жүргізу тапсырылған адамның тегі, аты, әкесінің аты көрсетіледі.
2. Қылмыстық процесті жүргізетін органның сараптама тағайындау туралы қаулысы ол жіберілген және өз құзыретіне жататын органдардың немесе адамдардың орындауы үшін міндетті.
3. Осы Кодекстің 271-бабы бірінші бөлігінің 2), 3) және 5) тармақтарында көзделген жағдайларды қоспағанда, жәбірленушіге, куәгерге қатысты сот сараптамасы олардың немесе олардың заңды өкілдерінің келісімімен жүргізіледі, бұл келісімдерді аталған адамдар жазбаша түрде береді.
4. Сараптама тағайындаған адам сот сараптамасының тағайындалғаны туралы қаулымен күдіктіні, айыпталушыны, оның қорғаушысын, жәбірленушіні, оның өкілін таныстырады және оларға осы Кодекстің 274-бабында көзделген құқықтарын түсіндіреді. Бұл туралы сараптама тағайындаған адам және қаулымен таныстырылған адамдар қол қоятын хаттама жасалады.
5. Сараптама өздерінің немесе олар өкілдік ететін құқықтар мен мүдделерді қорғайтын процеске қатысушылардың бастамасы бойынша тағайындалуы мүмкін. Өздерінің немесе олар өкілдік ететін құқықтар мен мүдделерді қорғайтын процеске қатысушылар қылмыстық процесті жүргізетін органға өз пікірі бойынша сарапшының қорытындысы берілуге тиіс мәселелерді жазбаша түрде ұсынады, зерттеу объектілерін көрсетеді, сондай-ақ сарапшы ретінде шақырылуы мүмкін адамды атайды. Оның шешілуіне ұсынылған мәселелер қылмыстық іске немесе сот сараптамасының нысанына жатпайтын жағдайларды қоспағанда, қылмыстық процесті жүргізетін органның сараптама тағайындаудан бас тартуға құқығы жоқ. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам өтінішхат келіп түскен кезден бастап үш тәуліктің ішінде өтінішхатты қанағаттандырудан бас тарту туралы дәлелді қаулы шығарады.
6. Тергеу судьясы осы Кодекстің 55-бабының екінші бөлігі 7) тармағының тәртібімен сараптама тағайындаған кезде сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам өз іс жүргізуіндегі бар қажетті заттарды, материалдарды сарапшының билігіне береді.
7. Қылмыстық процестегі сараптама осы Кодекстің 122-бабының үшінші бөлігі 3) тармағының тәртібімен сараптама қорытындысын беру туралы адвокаттың сұрау салуы негізінде қылмыстық процесті жүргізетін органынан зерттеу объектісін алдырту қажет болмаған жағдайларда жүргізіледі.
8. Сараптамалық қорытынды беру туралы адвокаттың сұрау салуын жолдау туралы осы баптың жетінші бөлігінің тәртібімен сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адамға бір мезгілде хабарланады, ол қажет болған кезде қосымша сұрақтарды сарапшыға жолдайды. Адвокаттың сұрау салуы негізінде берілген сарапшының қорытындысы екі данада жасалып, оның біреуі сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адамға жолданады.
9. Сараптама тағайындауға бастамашы болған процеске қатысушы сарапшылық зерттеу объектілері ретінде заттарды, құжаттарды ұсынуы мүмкін. Қылмыстық процесті жүргізетін орган оларды ондай құжаттар қатарынан дәлелді қаулымен алып тастауға құқылы.
10. Ұсынылған сұрақтарды қарап, қылмыстық процесті жүргізетін орган қылмыстық іске немесе сот сараптамасының нысанына қатысы жоқтарын алып тастайды, сарапшыдан бас тарту негіздерінің бар-жоғын анықтағаннан кейін осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген талаптарды сақтай отырып, сараптама тағайындау туралы қаулы шығарады.
11. Сараптаманы жүргізуге байланысты шығыстарды өтеу, сондай-ақ сарапшының еңбегіне ақы төлеу осы Кодекстің 21-тарауының қағидалары бойынша жүргізіледі. Қорғау тарапының өтінішхаты мен адвокаттық сұрау салуы бойынша сараптама жүргізілген жағдайларда шығыстарды өтеу оның мүддесі үшін жүргізілген адамға жүктеледі.
12. Осы баптың жетінші бөлігінде көзделген жағдайларды қоспағанда, қылмыстық процесті жүргізетін орган егер сараптама жүргізілгенде олардың қатысуы қажет деп танылса, сарапшыға күдіктіні, жәбірленушіні, айыпталушыны, куәні жеткізуді қамтамасыз етеді. Осы Кодекстің 55-бабы бірінші бөлігінің 7) тармағында көзделген жағдайларда сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам соттың алдында қамауда ұсталмаған адамды сот-психиатриялық және/немесе сот-медициналық сараптама жүргізу үшін медициналық ұйымға мәжбүрлеп орналастыру туралы өтінішхат енгізеді.

273-бап. Сот сараптамасын жүргiзу тапсырылуы мүмкiн адамдар
1. Сот сараптамасын жүргізу:
1) сот сараптамасы органдарының қызметкерлеріне;
2) лицензияның негізінде сот-сараптама қызметін жүзеге асырушы адамдарға;
3) заңда көзделген тәртіппен және шарттарда сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адамның және сот қаулысының негізінде біржолғы тәртіппен өзге де адамдарға тапсырылуы мүмкін.
2. Сараптама жүргiзу процеске қатысушылар ұсынған адамдардың бiрiне тапсырылуы мүмкiн.
3. Қылмыстық процесті жүргізетін органның, тергеу судьясының сараптама жүргiзу тапсырылған адамды шақыру туралы талабы аталған адам жұмыс iстейтiн ұйымның басшысы үшiн мiндеттi.

274-бап. Күдіктінің, айыпталуышының, жәбірленушінің, куәнің,
қорғаушының және өкілдің сараптама тағайындау және
жүргізу кезіндегі құқықтары
1. Сараптама тағайындау және оны жүргізу кезінде жәбірленушінің, күдіктінің, айыпталуышының, қорғаушының және жәбірленуші өкілінің:
1) сараптама жүргізілгенге дейін оның тағайындалғаны туралы қаулымен танысуға және өздеріне тиесілі құқықтарға түсіндірме алуға, бұл туралы хаттама жасалады;
2) сарапшыдан бас тартуды немесе сот сараптама органын сараптама жүргізуден шеттету туралы өтінішхатты мәлімдеуге;
3) олар көрсеткен адамдарды немесе нақты сот сараптамасы органдарының қызметкерлерін сарапшылар ретінде тағайындау, сондай-ақ сараптаманы сарапшылар комиссиясының жүргізуі туралы өтінішхат жасауға;
4) сарапшы алдында қосымша сұрақтар қою немесе қойылған сұрақтарды нақтылау туралы өтінішхат жасауға;
5) қылмыстық процесті жүргізетін органның рұқсатымен осы Кодекстің 278-бабында көзделген тәртіпте сараптама жүргізілген кезде қатысуға;
6) осы Кодекстің 284-бабында көзделген тәртіппен сарапшы қорытындысымен не қорытынды берудің мүмкін еместігі туралы хабарламамен танысуға құқығы бар.
2. Тізбеленген құқықтарға, куә, соның ішінде қорғануға құқығы бар, сараптама алынатын және егер оның психикалық жағдайы мүмкіндік берсе, оған қатысты мәжбүрлі медициналық сипаттағы шаралар қолдану жөнінде іс жүргізу жүргізілетін адам да осы құқықтарға ие болады.
3. Егер сараптама адамды күдікті деп танығанға дейін немесе күдіктінің әрекеттерін саралау туралы қаулы шығарылғанға дейін жүргізілген болса, қылмыстық қудалау органы оны сараптама тағайындау туралы қаулымен, сарапшының қорытындысымен таныстыруға және оған осы Кодекстің 286-бабында көзделген құқығын түсіндіруге міндетті.
4. Жәбірленушілер мен куәларға, сондай-ақ қылмыстық құқық бұзушылықтың жасалуынан зардап шеккен адамға және оған қатысты күдікті деп тану туралы мәселе шешіліп жатқан адамға сараптама олардың жазбаша келісімімен ғана жүргізіледі. Егер осы адамдар кәмелетке толмаған немесе сот әрекетке қабілетсіз деп танылған болса, сараптама жүргізуге жазбаша келісімді оның заңды өкілдері береді. Аталған қағида осы Кодекстің 271-бабында көзделген жағдайларда сараптама жүргізуге қолданылмайды.
5. Осы баптың бірінші және екінші бөліктерінде аталған адамдар мәлімдеген өтінішхаттар қанағаттандырылған жағдайда қылмыстық процесті жүргізетін орган сараптама тағайындау туралы өзінің қаулысын өзгертеді немесе толықтырады. Өтінішхаттарды қанағаттандырудан бас тартылған жағдайда ол дәлелді қаулы шығарып, оны өтінішхатты мәлімдеген адамға қол қойғыза отырып жария етеді.

275-бап. Өздеріне қатысты сот сараптамасы жүргізілетін
адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерінің кепілдігі
1. Тірі адамдарға сот сараптамасын жүргізу кезінде:
1) олардан мәліметтер алу мақсаттарында оларды заңмен кепілдік берілген құқықтарынан айыруға немесе оларға қысым жасауға (оның ішінде, алдау, азаптау, қатыгездік, зорлық-зомбылық, қорқыту және өзге де заңсыз шаралар қолдану арқылы);
2) аталған адамдарды медициналық технологияларды, фармакологиялық және дәрілік заттарды клиникалық зерттеулердің субъектілері ретінде пайдалануға;
3) хирургиялық араласуды көздейтін зерттеулердің әдістерін қолдануға тыйым салынады.
2. Сот сараптамасын тағайындаған орган өзіне қатысты сот сараптамасы жүргізілетін адамды баламалы, болуы мүмкін ауырсыну сезімдерін және жанама әсерлерді қоса алғанда, сот-сараптамалық зерттеулердің пайдаланылатын әдістері туралы оған қолжетімді нысанда хабардар етуге тиіс. Көрсетілген ақпарат сот сараптамасы жүргізілетін адамның өтінішхаты бойынша оның заңды өкіліне де беріледі.
3. Өзіне қатысты сот сараптамасы жүргізілетін адамға медициналық көмек заңда көзделген негіздер бойынша және тәртіппен ғана көрсетілуі мүмкін.
4. Медициналық ұйымға орналастырылған адамға шағымдар және өтінішхаттар жасауға мүмкіндік беріледі. Осы Кодексте көзделген тәртіппен берілген шағымдарды және өтінішхаттарды медициналық ұйымның әкімшілігі жиырма төрт сағат ішінде адресатқа жібереді және олар цензураға жатпайды.
5. Өзі келісім берген адамға қатысты жүргізілетін сот сараптамасы аталған адамның бастамасы бойынша оның кез келген сатысында тоқтатылуы мүмкін.

276-бап. Сот сараптамасы органының сараптама жүргізуі. Сот
сараптамасы органы басшысының құқықтары мен міндеттері
1. Сараптама сот сараптамасы органына тапсырылған кезде, қылмыстық процесті жүргізетін орган, тергеу судьясы сараптама тағайындау туралы қаулыны және қажетті материалдарды оның басшысына жібереді. Сараптаманы сот сараптамасы органының қаулыда көрсетілген қызметкері жүргізеді. Егер қаулыда нақты сарапшы көрсетілмесе, сарапшыны таңдауды сот сараптамасы органының басшысы жүзеге асырады, бұл туралы сараптама тағайындаған адамға үш күн мерзімде хабарлайды.
2. Сараптама жүргізу тергеу судьясының қаулысымен тағайындалған жағдайда қылмыстық процесті жүргізетін орган сот сараптамасы органының басшысына қажетті материалдарды, заттарды жолдайды.
3. Сараптама адвокаттың сұрау салуы бойынша жүргізілген жағдайда қажетті материалдарды адвокат ұсынады.
4. Сот сараптамасы органының басшысы:
1) егер: осы сот сараптамасы органында қажетті арнаулы ғылыми білімі бар сарапшы болмаса; осы сот сараптамасы органының материалдық-техникалық базасы мен жағдайлары сараптаманың нақты міндеттерін шешуге мүмкіндік бермесе; сот сарапшысының алдына қойылған мәселелер оның құзыретінің шегінен тыс болса; сараптама жүргізуге арналған материалдар осы Кодекстің талаптары бұзыла отырып ұсынылса, дәлелдерді көрсете отырып, сараптама тағайындаған органға сот сараптамасын тағайындау туралы қаулыны орындамастан және зерттеуге ұсынылған объектілерді қайтаруға;
2) сараптама тағайындаған адам алдында осы сот сараптамасы органында жұмыс істемейтін адамдарды, егер олардың арнаулы ғылыми білімі қорытынды беру үшін қажет болса, сот сарапшылары комиссиясының құрамына енгізу туралы өтінішхат жасауға құқылы.
Сот сараптамасы органы басшысының заңда көзделген өзге құқықтары да бар.
5. Сот сараптамасы органы басшысы:
1) сараптама жүргізу үшін қажетті объектілерді өз бетімен талап етіп алдыруға;
2) осы сот сараптамасы органының қызметкерлері болып табылмайтын адамдарды сараптама тағайындаған адамның келісімінсіз оны жүргізуге тартуға;
3) сарапшыға нақты сараптама бойынша қорытындылардың мазмұнын алдын ала шешетін нұсқаулар беруге құқылы емес.
6. Сот сараптамасы органының басшысы:
1) сот сараптамасын тағайындау туралы қаулыны және зерттеу объектілерін алысымен, осы Кодекстің 272-бабы бірінші бөлігінің талаптарын ескере отырып, осы сот сараптамасы органының нақты сарапшысына немесе сарапшылар комиссиясына жүргізуді тапсыруға;
2) сот сарапшысының тәуелсіздігі қағидатын бұзбастан, сот сараптамасын жүргізу мерзімінің сақталуына, сот сараптамасы объектілерінің сақталуына бақылауды қамтамасыз етуге;
3) сараптама жүргізуді ұйымдастыруға байланысты өзіне белгілі болған мәліметтерді жария етпеуге;
4) зерттеулер жүргізу үшін қажетті жағдайларды қамтамасыз етуге міндетті.

277-бап. Сот сараптамасы органынан тыс сараптама жүргiзу
1. Егер сараптама жүргізуді сот сараптамасы органының қызметкері болып табылмайтын адамға тапсыру көзделсе, қылмыстық процесті жүргізетін орган оны тағайындау туралы қаулы шығарылғанға дейін сараптама жасауды тапсырғалы отырған адамның жеке басына көз жеткізуге және сарапшыдан бас тартуға осы Кодекстің 93-бабында көзделген негіздердің бар-жоғын тексеруге тиіс.
2. Қылмыстық процесті жүргізетін орган сараптама тағайындау туралы қаулы шығарады, оны сарапшыға тапсырады, оған осы Кодекстiң 79-бабында көзделген құқықтар мен мiндеттердi түсiндiредi және көрiнеу жалған қорытынды бергенi үшiн қылмыстық жауаптылығы туралы ескертедi. Бұл іс-әрекеттердiң орындалғаны туралы қылмыстық процесті жүргізетін орган сарапшының қол қоюымен куәландырылатын сараптама тағайындау туралы хаттамада белгi жасайды. Сарапшы жасаған мәлiмдеме және оның өтiнiшхаттары да осылайша тіркеледі. Сарапшының өтiнiшхатын қабылдамау туралы сараптама тағайындаған адам дәлелдi қаулы шығарады.

278-бап. Сот сараптамасын жүргізу кезінде процеске
қатысушылардың қатысуы
1. Қылмыстық процесті жүргізетін орган сараптама жүргізу кезінде қатысуға, сарапшының жүргізіп жатқан іс-әрекеттеріне қатысты оның түсіндірмесін алуға құқылы. Сараптама жүргізу кезінде қылмыстық процесті жүргізетін органның қатысу фактісі сарапшының қорытындысында көрсетіледі.
2. Сараптама жүргізу кезінде өздерінің немесе өздері өкілдік ететін құқықтар мен мүдделерді қорғайтын процеске қатысушылар қылмыстық процесті жүргізетін органның рұқсатымен қатыса алады. Бұл жағдайда қылмыстық процесті жүргізетін органның қатысуы міндетті.
3. Қылмыстық сот ісін жүргізетін орган тиісті өтінішхатты қанағаттандыру кезінде, оны мәлімдеген адамға сараптаманың жүргізілетін орны мен уақыты хабарланады. Хабарланған адамның келмей қалуы сараптаманы жүргізуге кедергі келтірмейді.
4. Сот сараптамасын жүргізу кезінде процеске қатысып отырған қатысушылар зерттеулер барысына араласуға құқылы емес, бірақ сот сараптамасының мәнісіне қатысты түсініктемелер бере алады.
5. Егер сот сараптамасын жүргізу кезінде процеске қатысып отырған қатысушы сот сарапшысының қызметіне кедергі келтірсе, соңғысы зерттеуді тоқтата тұруға және қылмыстық процесті жүргізетін органның не сараптама тағайындаған адамның алдында аталған процеске қатысушыға сот сараптамасын жүргізу кезінде қатысуға берілген рұқсаттың күшін жою туралы өтінішхат жасауға құқылы.
6. Сот сарапшысының қорытынды жасауы кезінде, сондай-ақ, егер сот сараптамасын сот сарапшыларының комиссиясы жүргізсе, сот сарапшыларының кеңесуі және қорытындыларды тұжырымдау сатысында процеске қатысушылардың қатысуына жол берілмейді.
7. Сот психиатриялық және сот психологиялық-психиатриялық сараптаманың жүргізілуі құпия жағдайда жүзеге асырылады.
8. Адамды жалаңаштау арқылы сот-сараптамалық зерттеулерді жүргізу кезінде тек сол жыныстағы адамдар қатыса алады. Осы шектеу көрсетілген зерттеулерді жүргізуге қатысатын дәрігерлерге және басқа да медицина қызметкерлеріне қолданылмайды.

279-бап. Сараптама жүргізу үшін медициналық ұйымға орналастыру
1. Егер адамға қатысты сот сараптамасын жүргізу сот-сараптамалық зерттеулерді стационар жағдайында жүргізуді көздейтін болса, күдікті, жәбірленуші, куә сараптама тағайындау туралы қаулының негізінде медициналық ұйымға орналастырылуы мүмкін.
Осы Кодекстің 271-бабында көзделген жағдайларды қоспағанда жәбірленушіні, куәні медициналық ұйымға орналастыруға оның жазбаша келісімімен ғана жол беріледі.
Егер аталған адам кәмелетке толмаса немесе сот оны іс-әрекетке қабілетсіз деп таныса, жазбаша келісімді заңды өкілі береді. Заңды өкіл қарсылық білдірген немесе болмаған жағдайда жазбаша келісімді қорғаншылық және қамқоршылық органы береді.
2. Күзетпен ұсталмайтын күдіктіні, айыпталушыны, сондай-ақ жәбірленушіні, куәні сот-медициналық немесе сот-психиатриялық сараптама жүргізу үшін медициналық ұйымға жіберу осы Кодекстің 14-бабының екінші бөлігінде көзделген тәртіппен жүргізіледі.
3. Өздеріне қатысты сараптама жүргізілетін адамдарды медициналық ұйымда ұстау қағидалары Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау туралы заңнамасында айқындалады.
4. Стационарлық сот-психиатриялық сараптама жүргізу үшін күдіктіні медициналық ұйымға орналастыру кезінде оған күдіктінің әрекеттерін саралау туралы қаулы жария етілуге тиісті мерзім сарапшылар комиссиясының күдіктінің психикалық жай-күйі туралы қорытындысы алынғанға дейін кідіртіле тұрады.
5. Өзіне қатысты сот-медициналық немесе сот-психиатриялық сараптама жүргізілетін адамның медициналық ұйымда болуының жалпы мерзімі отыз тәулікке тең. Сот-сараптамалық зерттеулерді аяқтау мүмкін болмаған жағдайда, көрсетілген мерзім осы Кодекстің 14-бабы екінші бөлігінің талаптарына сәйкес сарапшының (сарапшылар комиссиясының) дәлелді өтінішхаты бойынша отыз тәулікке ұзартылуы мүмкін.
Өтінішхат сараптаманың жүргізілу мерзімінің аяқталуына дейін үш тәуліктен кешіктірілмей сотқа табыс етілуге және алған күннен бастап үш тәулік ішінде шешілуге тиіс. Сот мерзімді ұзартудан бас тартқан жағдайда, адам медициналық ұйымнан шығарылуға тиіс. Медициналық ұйымның басшысы мәлімделген өтінішхат пен оны соттың қарау нәтижелері туралы өзіне қатысты сараптама жүргізілетін адамға, оның қорғаушысына, заңды өкіліне, өкіліне, сондай-ақ қылмыстық процесті жүргізетін органға хабарлайды.
6. Медициналық ұйымда өзіне қатысты сот сараптамасы жүргізіліп жатқан адам, оның қорғаушысы, заңды өкілі, өкілі осы Кодексте көзделген тәртіппен оның жүргізілу мерзімін ұзарту туралы қаулыға шағым жасауға құқылы.

280-бап. Сараптама объектiлерi
1. Заттай дәлелдемелер, құжаттар, адамның денесi мен психикалық жай-күйі, мәйiттер, жануарлар, үлгiлер, сондай-ақ қылмыстық iс материалдарындағы сараптама мәнісіне жататын мәлiметтер сараптама объектiлерi болып табылады.
2. Сараптамалық зерттеу объектiлерiнiң дәйектілігі мен оларға жол берiлуiне сараптаманы тағайындаған орган кепiлдiк бередi.
3. Сараптамалық зерттеу объектiлерi, егер олардың көлемi мен қасиеттерi мүмкiндiк берсе, сарапшыға буып-түйiлген және мөр басылған түрде берiледi. Қалған жағдайларда сараптаманы тағайындаған адам сарапшыны зерттеу объектiлерi орналасқан жерге жеткiзудi, оларға кедергісіз қол жеткiзудi және зерттеу үшiн қажеттi жағдайларды қамтамасыз етуге тиiс.
4. Сот сараптамасы объектілерін пайдалану тәртібі Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленеді.
5. Сараптама жүргізу кезінде оның объектілері сараптама тағайындаған органның рұқсатымен зерттеулер жүргізу және қорытынды беру үшін қаншалықты кажет болса, сол шамада ғана бүлдірілуі немесе пайдаланылуы мүмкін.
Аталған рұқсат сот сараптамасын тағайындау туралы қаулыда немесе сот сарапшысының өтінішхатын қанағаттандыру туралы не оны қанағаттандырудан ішінара бас тарту туралы дәлелді қаулыда қамтылуға тиіс.

281-бап. Жеке және комиссиялық сараптама
1. Сараптаманы сарапшы жеке-дара не сарапшылар комиссиясы жүзеге асырады.
2. Комиссиялық сараптама күрделi сараптамалық зерттеулердi жүргiзу қажет болған жағдайларда тағайындалады және оны бiр мамандықтағы кемінде екі сарапшы жүргiзедi.
3. Ақыл-есiнiң дұрыстығы туралы мәселе бойынша сот-психиатриялық сараптама жүргiзу үшiн кемiнде үш сарапшы тағайындалады.
4. Комиссиялық сот сараптамасын жүргізу кезінде сот сарапшыларының әрқайсысы сот-сараптамалық зерттеуді толық көлемінде тәуелсіз және дербес жүргізеді. Сараптама комиссиясының мүшелерi алынған нәтижелердi бiрлесiп талдайды және ортақ пiкiрге келгенде қорытындыға не қорытынды берудiң мүмкiн еместiгi туралы хабарламаға қол қояды. Сарапшылар арасында келiспеушiлiк болған жағдайда олардың әрқайсысы немесе сарапшылардың бiр бөлiгi жеке қорытынды бередi не пiкiрi комиссияның басқа мүшелерiнiң қорытындыларына сәйкес келмеген сарапшы пiкiрiн қорытындыда жеке тұжырымдайды.
5. Қылмыстық процесті жүргізетін органның, тергеу судьясының комиссиялық сараптама жүргiзу туралы қаулысы сот сараптамасы органының басшысы үшiн мiндеттi болып табылады. Сот сараптамасы органының басшысы ұсынылған материалдар бойынша комиссиялық сараптама жүргiзу туралы өз бетiнше шешiм қабылдауға және оны жүргiзудi ұйымдастыруға құқылы.

282-бап. Кешендi сараптама
1. Кешендi сараптама iс үшiн маңызы бар мән-жайларды анықтау әртүрлi бiлiм салаларының негізінде зерттеу қажет болғанда тағайындалады және әртүрлі мамандықтағы сарапшылармен өз құзыреті шегінде жүргізіледі.
Кешендi сараптаманы бір сарапшы өзінің егер әртүрлi сараптамалық мамандықтар бойынша зерттеу жүргізуге құқығы болған жағдайда жүргізе алады.
2. Кешендi сараптаманың қорытындысында әрбiр сарапшының қандай зерттеудi, қандай көлемде жүргiзгенi және оның қандай қорытындыға келгенi көрсетiлуге тиiс. Әрбiр сарапшы қорытындының осы зерттеулер мазмұндалған бөлiгiне қол қояды.
3. Сарапшылардың әрқайсысы жүргізген зерттеулер нәтижелерінің негізінде олар анықтау үшін сараптама тағайындалған мән-жай туралы ортақ қорытынды (қорытындылар) тұжырымдайды. Ортақ қорытындыны (қорытындыларды) алынған нәтижелердi бағалауға құзыретi бар сарапшылар ғана тұжырымдап, қол қояды. Егер комиссияның түпкiлiктi тұжырымының немесе оның бiр бөлiгiнің негiзі сарапшылардың бiрi (жекелеген сарапшылар) анықтаған фактiлер болса, онда бұл туралы қорытындыда көрсетiлуге тиiс.
4. Сарапшылар арасында келiспеушiлiктер туындаған жағдайда зерттеулер нәтижелері осы Кодекстiң 281-бабының төртiншi бөлiгiне сәйкес ресімделеді.
5. Сот сараптамасы органына тапсырылған кешендi сараптама жүргiзудi ұйымдастыру оның басшысына жүктеледi. Сот сараптамасы органының басшысы сондай-ақ ұсынылған материалдар бойынша кешендi сараптама жүргiзу туралы өз бетiнше шешiм қабылдауға және оны жүргiзудi ұйымдастыруға құқылы.

283-бап. Сарапшы қорытындысының мазмұны
1. Қажеттi зерттеулер жүргiзiлгеннен кейiн оның нәтижелерiн есепке ала отырып, сарапшы (сарапшылар) өз атынан жазбаша қорытынды жасап, оны өзінің қолын қоюмен және жеке мөрi арқылы растап, сараптама тағайындаған тұлғаға жiбередi. Сараптаманы сот сараптамасы органы жүргiзген жағдайда сарапшының (сарапшылардың) қолы аталған органның мөрiмен расталады.
2. Сарапшының қорытындысында: оның ресімделген күні, сараптаманың жүргізілген мерзімдері және орны; сот сараптамасын жүргізу негіздері; сараптаманы тағайындаған орган туралы мәліметтер; сараптама жүргізу тапсырылған сот сараптамасы органы және (немесе) сарапшы (сарапшылар) туралы мәліметтер (тегі, аты, әкесінің аты, білімі, сарапшылық мамандығы, мамандығы бойынша жұмыс өтілі, ғылыми дәрежесі және ғылыми атағы, атқаратын лауазымы); көрінеу жалған қорытынды бергені үшін қылмыстық жауаптылық туралы өзінің ескертілгені туралы сарапшының (сарапшылардың) қолымен куәландырылған белгі; сот сарапшысының (сарапшылардың) алдына қойылған мәселелер; сараптама жүргізу кезінде процеске қатысқан қатысушылар туралы және олар берген түсіндірмелер туралы мәліметтер; зерттеу объектілері; олардың орамасының жағдайы, мөрмен бекітілгені, куәгерлердің қолтаңбаларымен расталғаны; пайдаланылған әдістемелер көрсетіле отырып, зерттеулердің мазмұны мен нәтижелері; жүргізілген зерттеулердің нәтижелерін бағалау, сарапшының (сарапшылардың) алдына қойылған мәселелер бойынша қорытындылардың негіздемесі мен тұжырымы көрсетілуге тиіс.
3. Егер зерттеу барысында осы Кодекстiң 284-бабында көрсетiлген мән-жайлар анықталса, қорытындыда қойылған сұрақтардың барлығына немесе олардың кейбiреуiне жауап берудiң мүмкiн болмауының негiздемесi қамтылуға тиiс.
4. Осы баптың бірінші бөлігінде көзделген тәртіппен куәландырылған, сарапшының қорытындысын көрнекі материалдар (фотокестелер, схемалар, графиктер, кестелер және басқа да материалдар) қорытындыға қоса беріледі және оның құрамдас бөлігі болып табылады. Сондай-ақ қорытындыға зерттеуден кейін қалған объектілер, оның ішінде үлгілер қоса берілуге тиіс.

284-бап. Қорытынды берудiң мүмкiн еместiгi туралы хабарлама
Егер сарапшының зерттеу жүргiзгенге дейiн оның алдына қойылған мәселелер өзiнiң арнайы білiмдерiнiң аясынан тыс екенiне немесе оған ұсынылған зерттеу объектілері не материалдары қорытынды беру үшiн жарамсыз немесе жеткiлiксiз екенiне және орындалуы мүмкiн емес екенiне не ғылым мен сот сараптамасы тәжiрибесiнiң жайы қойылған сұрақтарға жауап беруге мүмкiндiк бермейтiнiне көзi жетсе, ол қорытынды берудiң мүмкiн еместiгi туралы хабарлама жазып, оны сараптама тағайындаған адамға жiбередi.

285-бап. Сарапшыдан және маманнан жауап алу
1. Сарапшыдан немесе маманнан жауап алу:
1) сарапшының немесе маманның қорытындысына байланысты іс үшін елеулі мәні бар қосымша зерттеуді қажет етпейтін мәселелерді анықтау;
2) сарапшы, маман қолданған әдістерді және пайдаланған терминдерді нақтылау;
3) қорытындының құрамдас бөлігі болып табылмайтын, бірақ сарапшының немесе маманның сотқа дейінгі процеске қатысуына байланысты басқа да фактілер мен мән-жайлар туралы ақпарат алу;
4) сарапшының немесе маманның біліктілігін анықтау мақсатында жүргізіледі.
2. Сарапшы мен маманнан жауап алу осы Кодекстің 210-бабының қағидалары бойынша жүргізіледі.
3. Сарапшыдан, маманнан ол қорытынды бергенге дейін жауап алуға тыйым салынады.
4. Сарапшыдан сот-психиатриялық іс-жүргізуге, сондай-ақ тірі адамдарға қатысты сот-медициналық сараптамаға байланысты өзіне белгілі болған оның қорытындысына қатысы жоқ мән-жайлардың себептері бойынша жауап алынбайды.

286-бап. Күдіктіге, айыпталушыға, жәбірленушіге сарапшының
қорытындысын көрсету
1. Сарапшының қорытындысы немесе оның қорытынды берудің мүмкін еместігі туралы хабарламасы, сондай-ақ сарапшыдан жауап алу хаттамасы алдын ала тергеу аяқталғанға дейін күдіктіге, айыпталушыға, жәбірленушіге не осы Кодекстің 274-бабының бірінші және екінші бөліктерінде аталған өзге де адамдарға көрсетіледі, олар өз ескертулерін ұсынуға, сарапшының қорытындылары бойынша қарсылықтарын мәлімдеуге, сарапшыдан жауап алу, қосымша немесе қайталама сараптама, сондай-ақ жаңа сараптамалар тағайындау туралы өтінішхаттарын мәлімдеуге құқылы. Мұндай өтінішхат қанағаттандырылған немесе ол қабылданбаған жағдайда, қылмыстық қудалау органы тиісті қаулы шығарады, ол өтінішхатты мәлімдеген адамға одан қолхат алып хабарланады.
2. Осы баптың бiрiншi бөлiгiнде аталған адамдарды сарапшының қорытындысымен және одан жауап алудың хаттамасымен таныстыру туралы хаттама жасалады, онда жасалған мәлiмдемелер немесе қарсылық бiлдiрулер көрсетiледi.
3. Осы баптың қағидалары күдіктінің әрекеттерін саралау туралы қаулы немесе күдікті, жәбiрленушi деп тану туралы қаулы шығарылғанға дейiн сараптама жүргiзiлген жағдайларда да қолданылады.

287-бап. Қосымша және қайталама сараптамалар
1. Қосымша сараптама қорытындының анықтығы немесе толықтығы жеткіліксіз болған, сондай-ақ өткен зерттеуге байланысты қосымша мәселелерді шешу қажеттігі туындаған кезде тағайындалады.
2. Қосымша сараптама нақ сол не өзге сарапшыға тапсырылуы мүмкін.
3. Қайталама сараптама сарапшының алдыңғы қорытындысы жеткiлiктi түрде негiздi болмағанда не оның қорытындылары күмән туғызған не сараптаманы тағайындау мен жүргізу туралы iс жүргiзу нормалары елеулi түрде бұзылған жағдайларда дәл сол объектiлердi зерттеу және дәл сол мәселелердi шешу үшiн тағайындалады.
4. Қайталама сараптама тағайындау туралы қаулыда алдыңғы сараптаманың нәтижелерімен келіспеу себептері келтірілуге тиіс.
5. Қайталама сараптама жүргiзу сарапшылар комиссиясына тапсырылады. Алдыңғы сараптаманы жүргiзген сарапшылар қайталама сараптама жүргiзген кезде қатысып, комиссияға түсiнiктемелер бере алады, бiрақ ол сараптамалық зерттеуге және қорытынды жасауға қатыспайды.
6. Қосымша және қайталама сараптамалар жүргізу тапсырылған кезде сарапшыға (сарапшыларға) алдыңғы сараптамалардың қорытындылары берілуге тиіс.
7. Қосымша және қайталама сараптамалар осы Кодекстiң 270, 272 – 284-баптарының талаптары сақтала отырып тағайындалады және жүргiзiледi.
8. Екінші немесе реті бойынша келесі сараптама біреуі қосымша сараптамаға, ал өзгелері қайталама сараптауға жататын бірнеше негіздер бойынша тағайындалса, осындай сараптама қайталама сараптама жүргізу қағидалары бойынша жүргізіледі.

36-тарау. Сотқа дейінгі тергеуді қысқарту және жаңарту,
күдіктіні, айыпталушыны іздестіруді жариялау, жоғалған
қылмыстық істерді қалпына келтіру

288-бап. Сотқа дейінгі тергеуді қысқарту туралы қаулы
1.Сотқа дейінгі тергеуді қысқарту туралы дәлелді қаулы шығарылады.
2. Қаулының кіріспе бөлігінде оны жасау уақыты мен орны, қысқарту туралы шешім қабылдаған адамның тегі және лауазымы көрсетіледі.
3. Қаулының сипаттамалы-дәлелді бөлігінде қылмыстық құқық бұзушылық жасады деген күдік келтірілген адам туралы, күдіктің мәні, қылмыстық заңға сәйкес саралануы және қолданылған бұлтартпау шарасы көрсетіле отырып, қылмыстық істі тоқтатуға негіз болған мән-жайлар жазылады.
4. Қаулының қарар бөлігінде сотқа дейінгі тергеуді аяқтауға негіз болған осы Кодекстің бабына (бөлігіне, тармағына) сілтеме жасала отырып, істі қысқарту туралы шешім, сондай-ақ бұлтартпау, мүлікке тыйым салу, қызметінен уақытша шеттету, хат-хабарға тыйым салу, сөйлесулерді тыңдау мен жазу шарасының, іс жүргізу қатысушыларының құқықтарын шектейтін басқа да іс жүргізудің мәжбүрлеу, тергеу және іс жүргізу әрекеттері шараларының күшін жою туралы нұсқау, заттай дәлелдемелердің тағдыры туралы, сондай-ақ адамға қатысты қауіпсіздік шараларының күшін жою немесе оны одан әрі жүзеге асыру туралы шешім баяндалады.
5. Іс бойынша бірнеше күдікті, айыпталушы тартылып отырса, ал қысқартудың негізі барлық күдіктілерге, айыпталушыларға қатысты болмаса, қылмыстық қудалау тек жеке күдіктілерге, айыпталушыларға қатысты қысқартылады.
6. Осы Кодекстің 35-бабының бірінші бөлігінің 1) және 2) тармақшаларында және үшінші бөлігінде көзделген негіздер бойынша сотқа дейінгі тергеуді қысқартқан кезде оған қатысты осы шешім қабылданған адамның кінәлі еместігіне күмән келтіретін тұжырымдамаларды қаулыға қосуға жол берілмейді.

289-бап. Сотқа дейін тергеуді жүзеге асыратын адамның сотқа
дейінгі тергеу қысқартылғаннан кейінгі іс-әрекеттері
1. Қысқарту және қысқарту негіздері туралы күдікті, айыпталушы, оның қорғаушысы, заңды өкілі, жәбірленуші және оның өкілі, азаматтық қуынушы, азаматтық жауапкер және олардың өкілі, сондай-ақ сотқа дейінгі тергеу олардың арыздары бойынша басталған адам немесе ұйым хабардар етіледі.
2. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам сотқа дейін тергеуді осы Кодекстің 35-бабы бірінші бөлігінің 3) – 4), 9) – 12) тармақтарында және 36-бабында көзделген негіздер бойынша қысқарту туралы шешім қабылдаған жағдайда қылмыстық іс бекіту үшін прокурорға жіберіледі. Осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген адамдарды хабардар ету прокурор сотқа дейінгі тергеуді қысқарту туралы қаулыны бекіткеннен кейін жүргізіледі.
3. Осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген адамдарға істің материалдарымен танысу құқығы және қысқарту туралы қаулыға шағымдану тәртібі түсіндіріледі. Осы тұлғалардан келіп түскен өтініш бойынша оларға сотқа дейінгі тергеуді қысқарту туралы қаулының көшірмесі беріледі.
Іс материалдарымен танысу осы Кодекстің 296-бабының талаптарын сақтай отырып жүргізіледі.

290-бап. Қысқартылған қылмыстық істі зерделеу нәтижелері
бойынша прокурордың шешімі
Құқықтарды қалпына келтіруге және зиянды өтеуге әкелмейтін негіздер бойынша қысқартылған қылмыстық істі зерделеу нәтижелері бойынша прокурор келесі:
1) қылмыстық істі қысқарту туралы қаулыны бекіту туралы;
2) қылмыстық істі тоқтату туралы қаулыны жою туралы және оны қосымша тергеу жүргізуге жолдау;
3) қылмыстық істі осы Кодекстің 35, 36-баптарында көзделген өзге де негіздер бойынша қысқарту туралы шешімдердің бірін қабылдайды.

291-бап. Қысқартылған сотқа дейінгі тергеуді немесе қылмыстық
қудалауды жаңарту
1. Сотқа дейінгі тергеуді немесе қылмыстық қудалауды ол қысқартылғаннан кейін жаңарту прокурор не сот оны қысқарту туралы қаулының күшін жойғаннан кейін жүзеге асырылады.
2. Іс бойынша іс жүргізудің жаңартылғаны туралы күдікті, айыпталушы, олардың қорғаушылары, жәбірленуші және оның өкілі, азаматтық жауапкер немесе оның өкілдері, сондай-ақ олардың арызы бойынша сотқа дейінгі тергеу басталған адам немесе ұйым хабардар етіледі.
3. Сотқа дейінгі тергеу адамды қылмыстық жауаптылыққа тарту мерзімінің өтуі аяқталмаған жағдайда ғана жаңартылуы мүмкін.
4. Сотқа дейінгі тергеу осы баптың ережелеріне сәйкес жаңартылған жағдайда прокурор дәлелді қаулысымен күзетпен ұстауды немесе үйде қамап ұстауды қоспағанда, бұлтартпау шарасын таңдауға құқылы.
Прокурор күзетпен ұстау немесе үйде қамап ұстау түрінде бұлтартпау шарасын таңдау қажет деп тапқан жағдайларда ол сәйкесінше осы Кодекстің 146, 147, 153-баптарын басшылыққа алады.

292-бап. Күдіктіні, айыпталушыны іздестіруді жариялау
1. Күдіктіні, айыпталушыны іздеу оның орналасқан жерін анықтау, ұстау және сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы органның қарауына беру шараларын қолдануды көздейді.
Күдіктінің әрекеттерін саралау туралы қаулы шығарылғаннан кейін оған қатысты, сондай-ақ айыпталушыға қатысты іздеу жариялануы мүмкін.
Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам күдіктіге, айыпталушыға іздеу жариялау туралы қаулы шығарады, онда олардың жеке басы туралы белгілі болған барлық мәліметтер және іздестіру жүргізу негіздері көрсетіледі.
2. Осы Кодекстің 136-бабында көрсетілген негіздер болған кезде іздестіру жарияланған күдіктіге, айыпталушыға қатысты ол табылған жағдайда бұлтартпау шарасы таңдалуы мүмкін. Осы Кодекстің 147-бабында көзделген жағдайларда соттың санкциясы бойынша күзетпен ұстау түрінде бұлтартпау шарасы қолданылуы мүмкін.
Іздеудегі адамға қатысты бұлтарпау шарасының таңдалғаны туралы қаулы, сондай-ақ тиісті жағдайларда оған санкция беру туралы соттың қаулысы да ол іздеуді жүзеге асыратын органға жіберіледі.
3. Күдікті, айыпталушы анықталған жағдайда ол осы Кодекстің 131-бабында белгіленген тәртіппен ұсталуы мүмкін.
4. Халықаралық iздеу жариялау үшін негiздер болған кезде қылмыстық қудалау органы күдіктіге, айыпталушыға халықаралық iздеу жариялау туралы жеке қаулы шығарады.
Халықаралық iздеу жариялау туралы қаулыға санкция беру осы Кодексі 148- бабында көрсетілген тәртіппен жүргізіледі.

293-бап. Жоғалған қылмыстық iстi не оның материалдарын қалпына
келтiру
1. Жоғалған қылмыстық iстi не оның материалдарын қалпына келтiру – прокурордың, сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адамның қаулысы бойынша, ал қылмыстық iс немесе материалдар сот iсiн жүргiзу барысында жоғалған жағдайда орындау үшiн прокурорға жiберiлетiн сот шешiмi бойынша жүргiзiледi.
2. Қылмыстық iстi қалпына келтiру осы Кодексте белгiленген тәртiппен дәлелдемелер деп танылуы мүмкiн қылмыстық iс материалдарының сақталған көшiрмелерi бойынша не қылмыстық процестi жүргiзетiн органның iс жүргiзу әрекеттерiн жүргiзу жолымен жүргiзiледi.
3. Қылмыстық iстi қалпына келтiру кезiнде анықтау, алдын ала тергеу және күзетпен ұстау мерзiмдерi осы Кодекстiң 151, 192-баптарында белгiленген тәртiппен есептеледi.
4. Егер жоғалған қылмыстық iс бойынша күзетпен ұстаудың шектi мерзiмi өтіп кетсе, айыпталушы дереу босатылуға тиіс.

37-тарау. Тергеу әрекеттерін жүргізуді аяқтау туралы
хабарлау және қылмыстық процеске қатысушыларды
қылмыстық істің материалдарымен таныстыру

294-бап. Тергеу әрекеттерінің аяқталғаны туралы хабарлау және
қылмыстық істің материалдарымен танысу құқығын
түсіндіру
1. Қылмыстық іс бойынша барлық дәлелдеуді талап ететін мән-жайлардың анықталғанын мойындап, сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам осы Кодекстің 113-бабының талаптарына сәйкес күдіктіні, егер іске қатысса оның қорғаушысын, сондай-ақ жәбірленушіні, оның өкілін, азаматтық қуынушыны, азаматтық жауапкерді, олардың өкілдерін тергеу әрекеттерін жүргізудің аяқталғаны және қылмыстық істің айыптау актісімен бірге прокурорға жіберілгені туралы жазбаша түрде хабардар етеді.
Осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген адамдарды хабардар етумен бірмезгілде қылмыстық іс материалдарымен танысу, қосымша тергеу іс-әрекеттерін жасау не өзге де іс жүргізетінлік шешімдер қабылдау туралы өтінішхаттарды мәлімдеу құқықтары түсіндіріледі. Хабарламада танысу орны және олар қылмыстық іс материалдарымен таныса алатын мерзім қамтылады.
2. Процеске қатысушының қылмыстық іс материалдарымен танысқаны туралы сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам хаттама жасайды. Күдіктінің немесе оның қорғаушысының өтініші бойынша қылмыстық материалдармен танысу біруақытта жүргізілуі мүмкін, ол туралы бірыңғай хаттама жасалады.
Күдікті қылмыстық іс материалдарымен танысудан бас тартқан жағдайда ол туралы хаттамаға белгі қойылады.
Егер күдіктінің қорғаушысы, жәбірленуші, жәбірленушінің, азаматтық қуынушының, азаматтық жауапкердің өкілдері дәлелді себептермен белгіленген уақытта танысуға келе алмаса, сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам танысуды үш тәулікке дейінгі мерзімге кейінге қалдырады.
Осы мерзім ішінде күдіктің қорғаушысы немесе жәбірленушінің өкілі келмеген жағдайда сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам басқа қорғаушының немесе өкілдің келуі үшін шара қолданады.

295-бап. Жәбірленушіні, азаматтық қуынушыны, азаматтық
жауапкерді және олардың өкілдерін іс материалдарымен
таныстыру
1. Жәбірленуші немесе оның өкілі ауызша немесе жазбаша өтінішхат жасаған жағдайда, сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам оларды қалаған іс материалдарымен немесе оның бөлігімен таныстырады. Азаматтық қуынушы, азаматтық жауапкер және олардың өкілдері егер олар өтінішхат берген болса іс материалдарымен азаматтық қуынушыға қатысты бөлігінде танысады.
2. Танысу осы Кодекстің 296-бабында көзделген тәртіппен жүргізіледі.

296-бап. Күдікті мен оның қорғаушысын істің барлық
материалдарымен таныстыру
1. Осы кодекстің 295-бабының талаптарын орындай отырып, сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам тігілген, нөмірленген, іс парақтарының тізімдемесіне енгізілген және тергеу органының мөрімен куәландырылған айыптаулар тізімін қоспағанда, қылмыстық істің барлық материалдарын күдіктіге және оның қорғаушысына ұсынады. Күдіктінің немесе оның қорғаушысының өтініші бойынша танысу үшін заттай дәлелдемелер ұсынылады және егер тергеу іс-әрекеттерінің хаттамаларына қоса берілген болса фонограммалар, бейнежазбалар, кинофильмдер, слайдтар тыңдалып, көрсетіледі. Күдіктінің немесе оның қорғаушысының өтініші бойынша олар істің материалдарымен бірге немесе бөлек таныса алады.
2. Күдікті және қорғаушы іс материалдарымен танысу барысында, егер ол бірнеше томнан тұратын болса, олардың кез келгеніне қайта оралуға, кез келген мәліметтерді және кез келген көлемде көшіріп алуға, соның ішінде мемлекеттік құпияларды қамтитын мәліметтерді қоспағанда, техникалық құралдардың көмегімен құжаттардың көшірмесін түсіріп алуға құқылы. Мемлекеттік құпияларды немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын мәліметтері бар істің құжаттарынан үзінділер мен көшірмелер іспен бірге сақталады және күдіктіге не оның қорғаушысына сот отырысы уақытында беріледі.
3. Қорғаушы тарап сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адамның, прокурордың сұрау салуы бойынша кез келген заттай дәлелдемелерді немесе олардың бөліктерін, құжаттарды көшіріп алуға немесе өзгеше түрде көрсетілуге тиіс рұқсат пен мүмкіндікті беруге, егер қорғау тарапының сотта дәлелдемелер ретінде оларда мазмұндалған мәліметтерді пайдалануға ниеті болса, тұрғын үйге немесе иеліктен өзге де үй-жайларға кіруге рұқсат беруге міндетті.
4. Қылмыстық іс жүргізу тараптары қарама-қарсы тарапқа, ал жәбірленуші – прокурорға осындай материалдардың атауларын көрсете отырып, оларда тұрған және іске қосылмаған материалдарға өздерінің рұқсатын беру фактісін жазбаша растауға міндетті.
5. Жәбірленуші және азаматтық қуынушы, оның өкілі қорғау және айыптау тараптары ұсынған материалдармен азаматтық қуынымға қатысты бөлігінде таныса алады.
6. Күдікті мен қорғаушыға оларға істің барлық материалдарымен танысу үшін қажетті уақыт шектелмейді, Алайда, күдікті мен қорғаушы істің материалдарымен танысу уақытын көрінеу созбаласа, онда сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам прокурор бекіткен іс материалдарымен танысу үшін белгілі бір мерзімді белгілей отырып танысу кестесін жасауға құқылы.
7. Күдікті мен қорғаушы іс материалдарымен танысып болғаннан кейін сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам олардың өтінішхат бергісі келетіндігін және нақты не туралы, қандай арыз жасағылары келетіндігін анықтауға міндетті. Бұл ретте күдікті мен оның қорғаушысынан жауап алынған нақты куәлардан, сондай-ақ іске қатысушы сарапшыларды, мамандарды және куәгерлерді сот отырысында жауап алу және қорғану позициясын растау үшін шақыртқысы келетінін анықтау қажет.
8. Егер тараптар осы баппен белгіленген тәртіппен материалдармен танысуға бір-біріне мүмкіндік бермесе, соттың онда сақталған мәліметтерге дәлелдемелер ретінде жол беруге құқығы жоқ.

297-бап. Қылмыстық істің материалдарымен танысу аяқталған соң
мәлімделген өтінішхаттарды қарау және шешу тәртібі
1. Осы Кодекстің 294-бабында көрсетілген тұлғалардың қылмыстық іс материалдарымен танысуы аяқталғаннан кейін сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам қандай да бір өтінішхаттардың немесе өзге де мәлімдемелердің бар-жоқтығын айқындайды.
2. Күдіктінің, оның қорғаушысының, жәбірленушінің, оның заңды өкілінің, азаматтық қуынушының, азаматтық жауапкердің және оның өкілдерінің материалдармен танысқаннан кейін ауызша мәлімделген өтінішхаттары танысу туралы хаттамаға енгізіледі.
Процеске қатысушы өтінішхатты жазбаша түрде баяндайтыны туралы мәлімдеген жағдайларда оны дайындау үшін үш тәуліктен аспайтын қажетті уақыт ұсынылады, таныстыру туралы хаттамада бұл туралы белгі қойылады. Жазбаша өтінішхат іске қоса тіркеледі.
3. Өтінішхат осы Кодекстің 99-бабында белгіленген тәртіппен қарастырылады және шешіледі.
Осы Кодекстің 99-бабына сәйкес сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адамның іс бойынша маңызы бар мән-жайларды анықтау туралы өтінішхатты қанағаттандырудан бас тартуға құқығы жоқ. Мұндай жағдайларда сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам қосымша тергеу әрекеттерін жүргізу қажеттігін түсіне отырып, тергеу іс-әрекеттерін жүргізуді жаңарту және өтінішхатты қанағаттандыру туралы қаулы шығарады, бұл ретте процеске басқа қатысушылардың қылмыстық iс материалдарымен танысуының жалғасуы өтінішхаттарды шешуге және олар қанағаттандырылған жағдайда, тергеу iс-әрекеттерiн жүргiзуге бөгет болмайды.
4. Қосымша тергеу әрекеттерін жүргізгеннен кейін сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам, тергеу әрекеттерінің аяқталғаны туралы қайтадан жариялайды және қылмыстық іс материалдарымен бұрын танысқан процеске қатысушыларға қосымша тергеу іс-әрекеттерінің материалдарымен не олардың өтініші бойынша қылмыстық істің барлық материалдарымен танысу құқығын түсіндіреді.
5. Мәлімделген өтінішхаттарды қанағаттандырудан толық немесе ішінара бас тартылған жағдайда, сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам тиісті қаулы шығарады, бір тәулік ішінде оның көшірмесін өтінішхатты мәлімдеген тұлғаға жеке береді немесе оған байланыстың қол жетімді құралдары арқылы жібереді.
6. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адамның қылмыстық іс бойынша өтінішхатты қанағаттандырудан бас тартуына өтінішхатты қанағаттандырудан бас тарту туралы қаулының көшірмесі алынған кезден бастап үш тәулік ішінде прокурорға шағымдануға болады.
7. Прокурор арызды шешкенге дейiн қылмыстық iс сотқа жiберiлмеуге тиiс. Прокурордың өтінішхатты қанағаттандырудан бас тартуы осы өтінішхатты сотта мәлімдеуге кедергі болмайды.

38-тарау. Айыптау актісін жасау және қылмыстық істі
прокурорға жіберу

298-бап. Айыптау актісін жасау
1. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам процеске қатысушылар қылмыстық іс материалдарымен танысқаннан және олардың өтінішхаттарын шешкеннен кейін, айыптау актісін жасайды.
2. Егер адамға бірнеше қылмыстық құқық бұзушылық жасады деген күдік келтірілген болса, олардың әрқайсысын уақыт бойынша, басқалардан ерте жасалған қылмыстық құқық бұзушылықтан бастап сипаттау хронологиялық тәртіппен жүзеге асырылады.

299-бап. Айыптау актісінің мазмұны
1. Айыптау актісі кіріспе, сипаттамалы-дәлелді және қарар бөліктерінен тұрады.
2. Кіріспе бөлікте:
1) айыптау актісі жасалған уақыт және орын;
2) айыптау актісін жасаған адамның лауазымы, тегі, аты және әкесінің аты;
3) күдіктінің тегі, аты және әкесінің аты, туылған күні, айы, жылы және жері көрсетіледі.
Сипаттамалы-дәлелді бөлікте:
1) қылмыстық құқық бұзушылықтың жасалған уақыты, жері, оның тәсілдері, себептері, салдарлары, қылмыстың саралануы және өзге де мән-жайлар;
2) жәбірленуші, оған келтірілген зиянның сипаты мен көлемі туралы мәліметтер;
3) қылмыстық жолмен алынған мүлік туралы мәліметтер;
4) күдіктінің жауаптылығын ауырлататын және жеңілдететін мән-жайлар;
5) күдікті туралы мәліметтер (азаматтығы, отбасылық жағдайы, немен шұғылданатындығы, білімі, тұратын жері, соттылығының болуы), сипатталалатын өзге де деректер, оған қатысты таңдалған бұлтартпау шарасы;
6) адамды айыптау үшін негіз болып табылатын мән-жайларды растайтын дәлелдемелердің тізбесі;
7) алкоголдік, есірткі немесе өзге де тәуелділіктен емдеуді қолданудың алғышарттары болып табылатын мән-жайлар туралы мәліметтер баяндалады.
Айыптау актісінің қарар бөлігінде күдіктінің тегі, аты және әкесінің аты, оған жасады деп айып тағылып отырған әрекет сараланатын қылмыстық заңның нақты бабы, бөлігі және тармағы және айыптау актісін бекіту туралы мәселені шешу үшін қылмыстық істі прокуратураға жіберу және қылмыстық істі мәні бойынша қарау үшін сотқа жіберу туралы көрсетіледі.
Айыптау актісіне оны жасаған адам қол қояды.
3. Адам қылмыстық заңның әртүрлі баптарында, бөліктерінде немесе тармақтарында көзделген бірнеше қылмыстық құқық бұзушылықты жасады деп айыпталған кезде айыптау актісінде осы қылмыстық құқық бұзушылықтардың әрқайсысы жеке-жеке сараланып көрсетілуге тиіс.
Бір қылмысты жасады деп бірнеше адам айыпталған кезде айыптау актісінде күдіктінің әрқайсысына қатысты қылмыстардың саралануы көрсетіледі.
4. Айыптау актісіне сот отырысына шақырылуға жататын адамдардың тізімі қоса беріледі. Тізімде тегі, аты, әкесінің аты, оның іс жүргізетінлік жағдайы, тұрғылықты жері, оның айғақтары берілген қылмыстық іс томының және парағының нөміріне сілтеме көрсетіледі.
Тізім екі бөліктен: күдікті және қорғаушы атаған адамдардың тізімінен (қорғау тізімінен) және сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам жасаған тізімнен (айыптау тізімінен) тұруға тиіс.
Тізім мөрленген конвертке салынып, қылмыстық іске бірге тігіледі.
Айыптау актісіне сотқа дейінгі тергеу мерзімі, бұлтартпау шарасы, күдіктіні күзетпен ұстау мерзімі, заттай дәлелдемелердің болуы және оларды сақтау орны, азаматтық қуынымды қамтамасыз ету және сот үкімін орындау үшін қабылданған шаралар, айыпталушыдан өндіріп алынуға тиіс іс жүргізетінлік шығындар мен сомалар, мәлімделген қуыным көрсетілген анықтама қоса беріледі.

300-бап. Айыптау актісін және қылмыстық істі прокурорға жіберу
1. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам айыптау актісін жасағаннан кейін оны қылмыстық іспен бірге прокурорға жібереді.
2. Күдікті күзетпен ұстауда болған жағдайларда қылмыстық істің материалдарына оның жеке басын куәландыратын құжат қоса беріледі. Қалған жағдайларда сотқа дейінгі тергеуді жүргізетін адам куәландырған көшірме қоса тігіледі.
3. Шетелдік болып табылатын күдікті адамда оның жеке басын куәландыратын құжат болмаған жағдайда, материалдарға айрықша жағдайларда өзге құжат қоса берілуі мүмкін.
Ескертпе. Осы бапта:
1) Қазақстан Республикасы азаматының паспорты;
2) Қазақстан Республикасы азаматының жеке куәлігі;
3) шетелдіктің Қазақстан Республикасында тұруына берілетін ықтиярхат;
4) азаматтығы жоқ адамның куәлігі;
5) Қазақстан Республикасының дипломатиялық паспорты;
6) Қазақстан Республикасының қызметтік паспорты;
7) босқынның куәлігі;
8) теңізшінің жеке басының куәлігі;
9) шетелдік паспорт;
10) жүргізетіннің куәлігі;
11) қайтып оралуға куәлік;
12) жеке куәлік алуға жасы жетпеген адамның туу туралы куәлігі;
13) туу туралы актілік жазба;
14) әскери билет жеке басты куәландыратын құжаттар болып танылады.

39-тарау. Айыптау актісімен бірге келіп түскен қылмыстық
іс бойынша прокурордың шешімдері

301-бап. Айыптау актісімен бірге келіп түскен қылмыстық істі
зерделеу кезінде прокурор шешетін мәселелер
1. Прокурор айыптау актісімен бірге келіп түскен қылмыстық істі зерделейді және мыналарды:
1) әрекеттiң болғанын және бұл әрекетте қылмыстық құқық бұзушылық құрамының бар-жоғын;
2) iсте оны тоқтатуға әкелетiн мән-жайлардың бар-жоғын;
3) күдіктінің әрекетi дұрыс сараланғанын-сараланбағанын;
4) адамға тағылып отырған әрекет істе бар дәлелдемелермен расталған-расталмағанын;
5) анықталған қылмыстық жазалау әрекеттерінің барлығы бойынша адам күдікті деп танылған-танылмағанын;
6) олардың қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны туралы дәлелдемелер алынған іске қатысы бар барлық адамдарды қылмыстық жауаптылыққа тарту үшін шаралардың қабылданған-қабылданбағанын;
7) бұлтартпау шарасы дұрыс таңдалған-таңдалмағанын және оны өзгертуге не жоюға негіздердің бар-жоғын;
8) азаматтық қуынымды және мүлікті тәркілеу мүмкіндігін қамтамасыз ету шаралары қабылданған-қабылданбағанын;
9) сотқа дейінгі тергеу жүргізу кезінде қылмыстық іс жүргізу заңын елеулі бұзушылықтарға жол берілген-берілмегенін;
11) қылмыстық қудалау органы соттың оларды өндіріп алуын қамтамасыз ету үшін іс жүргізетінлік шығындардың сомаларын және өзге де сомаларды анықтау шараларын қабылдаған-қабылдамағанын;
12) іс жүргізетінлік келісім жасасу үшін негіздердің бар-жоғын тексереді.

302-бап. Прокурордың айыптау актісімен бірге келіп түскен
қылмыстық іс бойынша шешімі
1. Қылмыстық іс материалдарын зерделеу нәтижелері бойынша прокурор мынадай іс-әрекеттердің бірін жүргізеді:
1) айыптау актісін бекітеді;
2) жаңа айыптау актісін жасайды;
3) қылмысты істі қосымша тергеу жүргізу үшін сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адамға жібереді;
4) осы Кодекстің 35 және 36-баптарында көзделген негіздер бойынша қылмыстық істі толық көлемде немесе оның бөлігін қысқартады;
5) өз ұйғарымы немесе қорғаушы тараптың өтінішхаты бойынша іс жүргізу келісімін жасау туралы мәселені шешеді;
6) қорғау куәларының тiзiмiн қоспағанда, сотқа шақырылуға тиiстi адамдардың тiзiмiн толықтырады немесе қысқартады.
2. Осы баптың бірінші бөлігінде көзделген іс-әрекеттер прокурор:
1) жеделдетілген сотқа дейінгі тергеуде аяқталған қылмыстық істер бойынша – үш тәулік;
2) жалпы тәртіппен тергелген қылмыстық істер бойынша – он тәулік ішінде жүзеге асырады.

303-бап. Прокурордың бұлтартпау шарасы туралы шешімі
1. Кодекстің 302-бабының бірінші бөлігінде тізбеленген мәселелерді шешкен кезде прокурор дәлелді қаулымен күдіктіге қатысты бұрын таңдалған бұлтартпау шарасының күшін жоюға немесе өзгертуге не, егер ондайлар қолданылмаған болса, бұлтартпау шарасын таңдауға құқылы.
2. Егер прокурор бұлтартпау шарасының күшін жою, өзгерту не күзетпен ұстау немесе үйде қамауда ұстау түрінде таңдауды қажет деп ұйғарған жағдайларда ол тиісінше осы Кодекстің 146, 147, 153-баптарын басшылыққа алады.

304-бап. Айыптау актісін тапсыру
1. Прокурор айыптау актісінің айыпталушыға тапсырылуын қамтамасыз етеді.
2. Айыпталушы Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде болған және прокуратура органдарына келуден жалтарған жағдайларда, прокурор айыптау актісін айыпталушыға қол жетімді құралдары арқылы жіберіледі.
Қажет болған жағдайда прокурор қылмыстық істі сотқа жіберу туралы хабарды бұқаралық ақпарат құралдарында, сондай-ақ жалпыға бірдей қолжетімді телекоммуникациялық желілерде жариялауды ұйымдастырады.
3. Айыптау актісінің көшірмесі айыпталушының қорғаушысына, жәбірленушіге және оның заңды өкіліне тапсырылады не аталған адамдарға байланыстың қол жетімді құралдары арқылы жіберіледі.
4. Егер айыпталушы не жәбірленуші сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырған сот ісін жүргізудің таңдаған тілін білмесе, айыптау актісі олар білетін тілде тапсырылады.

305-бап. Айыпталушыны сотқа беру және қылмыстық істі сотқа
жіберу
1. Осы Кодекстің 304-бабында көзделген әрекеттерді жасаған соң прокурор өзінің қаулысымен айыпталушыны сотқа береді және қылмыстық iстi оның соттылығы бойынша сотқа жібереді.
2. Егер айыпталушы күзетпен ұстауда болса, прокурор күзетпен ұстау орны әкімшілігінің басшысына қылмыстық істің сотқа жіберілгені және айыпталушы сотқа берілгенді туралы хабардар етіледі.
3. Iсті сотқа жiберген соң процеске қатысушылардан келіп түскен өтiнiштер мен шағымдар тiкелей сотқа жолданады.

7-бөлім. Бірінші сатыдағы сотта іс жүргізу 40-тарау. Қылмыстық істердің соттылығы

306-бап. Аудандық және оған теңестірілген соттың соттауына
жататын қылмыстық істер
1. Аудандық және оларға теңестірілген соттар бірінші сатыдағы сот ретінде әрекет етеді.
2. Мамандандырылған соттардың соттауына жатқызылған қылмыстық істерді қоспағанда, барлық қылмыстық істер аудандық және оған теңестірілген соттың соттауына жатады.
3. Аудандық және оларға теңестірілген соттар (тергеу судьясы) қылмыстық процестің сотқа дейінгі сатысында сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырған адамдардың, жедел іздестіру қызметінің, анықтау мен тергеудің заңдылығын қадағалауды жүзеге асыратын прокурордың шешімдері мен іс-әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) жасалған шағымдарды қарайды, осы Кодексте көзделген жағдайларда іс жүргізетінлік тергеу әрекеттеріне санкция береді.
4. Үкімді орындау сатысында аудандық және оларға теңестірілген соттар өздерінің соттауына жатқызылған істер бойынша осы Кодекстің 475 және 476-баптарында көрсетілген мәселелерді қарайды.
5. Осы Кодексте көзделген жағдайларда аудандық және оларға теңестірілген соттар өздерінің соттауына жатқызылған істер бойынша жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша іс жүргізуді қозғау туралы өтінішхаттарды қарайды.

307-бап. Кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі
мамандандырылған ауданаралық соттың соттауына жататын
қылмыстық істер
1. Мамандандырылған ауданаралық сот бірінші сатыдағы сот ретінде әрекет етеді.
Кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттың соттауына:
1) қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттың, қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық әскери соттың және гарнизонның әскери сотының соттауына жатқызылған істерді қоспағанда, кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы;
2) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 106 (екінші бөлігінің 11) тармағы), 107 (екінші бөлігінің 8) тармағы), 122, 124, 132, 133, 134, 135, 136, 138, 139, 140, 141, 142, 143, 145-баптарында көзделген қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы қылмыстық істер жатқызылады.
2. Кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттар үкімді орындау сатысында өздерінің соттауына жатқызылған істер бойынша осы Кодекстің 475 және 476-баптарында көрсетілген мәселелерді қарайды.
3. Осы Кодексте көзделген жағдайларда кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттар өздерінің соттауына жатқызылған істер бойынша жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша іс жүргізуді қозғау туралы өтінішхаттарды қарайды.

308-бап. Қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық
соттың соттауына жататын қылмыстық істер
1. Қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттар бірінші сатыдағы сот ретінде әрекет етеді.
2. Қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық әскери соттардың соттауына жатқызылған істерді қоспағанда, қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттардың соттауына аса ауыр қылмыстар туралы қылмыстық істер жатады.
3. Қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттар үкімді орындау сатысында өздерінің соттауына жатқызылған істер бойынша осы Кодекстің 475 және 476-баптарында көрсетілген мәселелерді қарайды.
4. Осы Кодексте көзделген жағдайларда өздерінің соттауына жатқызылған істер бойынша қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттар жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша іс жүргізуді қозғау туралы өтінішхаттарды қарайды.

309-бап. Қылмыстық істердің қылмыстық істер жөніндегі
мамандандырылған ауданаралық әскери соттардың және
гарнизондардың әскери соттарының соттауына жатуы
1. Қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық әскери соттар және гарнизондардың әскери соттары бірінші сатыдағы сот ретінде әрекет етеді.
2. Қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық әскери соттардың соттауына:
1) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 18-тарауында көзделген аса ауыр әскери қылмыстар туралы;
2) Қарулы Күштерде, басқа да әскерлерде және әскери құралымдарда шақыру немесе келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеріп жүрген әскери қызметшілер; әскери жиындардан өту кезінде запастағы азаматтар; өздерінің қызметтік міндеттерін орындауға байланысты немесе осы бөлімдер, құрамалар және мекемелер орналасқан жерде әскери бөлімдердің, құрамалардың, мекемелердің азаматтық персоналының адамдары жасаған басқа да аса ауыр қылмыстар туралы қылмыстық істер жатады.
3. Қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық әскери соттың соттауына жататын істерді қоспағанда, гарнизондардың әскери соттарының соттауына:
1) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 18-тарауында көзделген әскери қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы;
2) Қарулы Күштерде, басқа да әскерлерде және әскери құралымдарда шақыру немесе келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеріп жүрген әскери қызметшілер; әскери жиындардан өту кезінде запастағы азаматтар; өздерінің қызметтік міндеттерін орындауға байланысты немесе осы бөлімдер, құрамалар және мекемелер орналасқан жерде әскери бөлімдердің, құрамалардың, мекемелердің азаматтық персоналының адамдары жасаған басқа да қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы қылмыстық істер жатады.
4. Қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық әскери соттар және гарнизондардың әскери соттары үкімдерді орындау сатысында өздерінің соттауына жатқызылған істер бойынша осы Кодекстің 475 және 476-баптарында көрсетілген мәселелерді қарайды.
5. Осы Кодексте көзделген жағдайларда өздерінің соттауына жатқызылған істер бойынша мамандандырылған ауданаралық әскери соттар мен гарнизондардың әскери соттары жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша іс жүргізуді қозғау туралы өтінішхаттарды қарайды.

310-бап. Облыстық және оған теңестірілген соттың соттауына
жататын қылмыстық істер
1. Облыстық және оған теңестірілген сот апелляциялық және кассациялық сатыдағы сот ретінде әрекет етеді.
2. Облыстық және оған теңестірілген сот аудандық және оларға теңестірілген соттардың, кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттардың, сондай-ақ қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттардың заңды күшіне енбеген үкімдеріне және қаулыларына апелляциялық (жеке) шағымдар, наразылықтар бойынша істерді апелляциялық тәртіппен қарайды.
3. Облыстық және оған теңестірілген сот бірінші сатыдағы соттар шығарған, апелляциялық сатыларда қаралғаннан кейін заңды күшіне енген үкімдерге және қаулыларға кассациялық (жеке) шағымдар, наразылықтар бойынша істерді, сондай-ақ апелляциялық сатыдағы үкімдер мен қаулыларды кассациялық тәртіппен қарайды.
4. Облыстық және оларға теңестірілген соттар қылмыстық процестің сотқа дейінгі сатысында аудандық және оған теңестірілген соттардың (тергеу судьясының) қылмыстық қудалау органының іс-әрекеттері мен шешімдеріне жасалған шағымдарды қараған кезде, осы Кодексте көзделген іс жүргізетінлік іс-әрекеттерді санкциялау туралы мәселелерді қараған кезде шығарған қаулыларына берілген жеке шағымдарды, наразылықтарды апелляциялық тәртіппен қарайды.
5. Үкімді орындау сатысында облыстық және оған теңестірілген соттар бірінші сатыдағы соттардың осы Кодекстің 475 және 476-баптарында көрсетілген мәселелерді қараған кезде шығарған қаулыларына берілген жеке шағымдарды, наразылықтарды апелляциялық тәртіппен қарайды.
6. Осы Кодексте көзделген жағдайларда өздерінің соттауына жатқызылған істер бойынша облыстық және оған теңестірілген соттар жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша іс жүргізуді қозғау туралы өтінішхаттарды қарайды.

311-бап. Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану
туралы істерді қарау
Қылмыстық заңда тыйым салынған әрекетті есі дұрыс емес күйінде жасаған не оны жасағаннан кейін жүйке ауруына шалдыққан адамдарға медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы істерді осы Кодекстің 306, 307, 308, 309-баптарында белгіленген соттылыққа сәйкес бірінші сатыдағы сот қарайды.

312-бап. Әскери соттың соттауына жататын істер
1. Әскери сот апелляциялық және кассациялық сатыдағы сот ретінде әрекет етеді.
2. Әскери сот гарнизондардың әскери соттарының, қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық әскери соттардың заңды күшіне енбеген, соның ішінде осы Кодекстің 475 және 476-баптарында көрсетілген мәселелерді қараған кезде шығарған үкімдеріне және қаулыларына апелляциялық (жеке) шағымдар, наразылықтар бойынша істерді апелляциялық тәртіппен қарайды.
3. Әскери сот гарнизондардың соттары, қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық әскери соттар шығарған, заңды күшіне енген үкімдерге және қаулыларға оларды апелляциялық сатыда қараған соң, сондай-ақ Әскери Соттың апелляциялық сатысының үкімдеріне және қаулыларына кассациялық (жеке) шағымдар, наразылықтар бойынша істерді кассациялық тәртіппен қарайды.
4. Әскери сот осы Кодексте көзделген жағдайларда өзінің соттауына жатқызылған істер бойынша жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты іс жүргізуді қозғау туралы өтінішхаттарды қарайды.

313-бап. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының соттауына
жататын қылмыстық істер
1. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты:
1) істерді кассациялық сатыда қарағаннан кейін ғана бірінші және апелляциялық сатылардағы соттардың үкімдеріне, қаулыларына;
2) кассациялық сатыдағы соттардың қаулыларына тараптардың өтінішхаттары мен прокурордың наразылықтарын қылмыстық істер бойынша қадағалау соты алқасында қарайтын жоғары сот сатысы ретінде әрекет етеді.
2. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы осы Кодекстің 484-бабының үшінші бөлігінде көрсетілген негіздер бойынша Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот алқасының қаулыларына Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты Төрағасының ұсынуы немесе Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының наразылығы бойынша істерді қарайды.
3. Осы Кодексте көзделген жағдайларда алқа немесе тиісінше Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы өздерінің соттауына жатқызылған істер бойынша жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты іс жүргізуді қозғау туралы өтінішхаттарды қарайды.

314-бап. Қылмыстық iстердiң аумақтық соттауына жатуы
1. Қылмыстық іс қылмыстық құқық бұзушылық жасалған жердегi сотта қаралуға жатады.
2. Егер қылмыстық құқық бұзушылық бiр соттың қызмет жасайтын жерiнде басталып, басқа соттың қызмет жасайтын жерiнде аяқталса, iс тергеу аяқталған жердегi сотта соттауға жатады.
3. Егер қылмыстық құқық бұзушылық Қазақстан Республикасынан тысқары жерде жасалса немесе қылмыстық құқық бұзушылық жасалған жердi анықтау мүмкiн болмаса немесе қылмыстық құқық бұзушылықтар әртүрлi жерде жасалса, iстi тергеу аяқталған жердегi сот қарайды.
Айыптау актісі жасалған жер немесе медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану үшін істі сотқа жіберу туралы қаулы шығарылған жер тергеу аяқталған жер деп есептеледі.

315-бап. Қылмыстық істерді біріктіру кезінде соттылықты
айқындау
Бір адамды немесе адамдар тобын бірнеше қылмыстық құқық бұзушылықтарды жасағаны үшін айыптау кезінде, олардың ең болмағанда біреуі аса ауыр қылмыс санатына жататын болса, істі қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сот қарайды, ал осы Кодекстің 309-бабында көрсетілген қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы істерді қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық әскери сот қарайды.
Аса ауыр санатқа жатпайтын қылмыстық құқық бұзушылық бірлесіп қатысумен жасалған жағдайда және істі жеке іс жүргізуге бөлу мүмкін болмаған кезде істерді:
егер бірлесіп жасауға қатысқандардың арасындағылар әскери қызметші болмаса, бірлесіп қатысқандардың ең болмағанда біреуі кәмелетке толмаған болып табылатын істерді кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сот;
бірлесіп жасауға қатысқандардың ең болмағанда біреуі әскери қызметші немесе осы Кодекстің 309-бабы үшінші бөлігінің 2) тармағында көрсетілген басқа тұлға болып табылатын істерді гарнизонның әскери соты қарайды.

316-бап. Iстi iс жүргiзуге қабылдаған соттың қылмыстық істi
соттылығы бойынша беру
1. Егер сот келiп түскен iстiң өзiнде соттауға жатпайтынын анықтаса, онда iстi соттылығы бойынша сотқа жiбередi.
2. Егер осы Кодекстiң 314-бабында көзделген iстiң аумақтық соттылық қағидаларын бұзушылық басты сот отырысында анықталса, онда процестiң барлық қатысушыларының келiсiмiмен сот iстi өзiнiң iс жүргiзуiнде қалдыруға құқылы.
3. Егер іс қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттың, қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық әскери соттың немесе кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттың немесе гарнизонның әскери сотының соттауына жататыны анықталса, ол барлық жағдайларда соттылығы бойынша жіберілуге жатады.

317-бап. Қылмыстық iсті соттауына жататын соттан басқа сотқа
беру
1. Жекелеген жағдайларда, iстi мейлiнше тез, жан-жақты және объективтi қарау мақсатында ол тараптардың өтiнiшi немесе келiсiмi бойынша бiр соттан сол деңгейдегi басқа соттың қарауына берiлуi мүмкiн. Бұл ретте iстi оның сот отырысында қаралуы басталғанға дейiн ғана беруге жол берiледi.
2. Егер белгiлi бiр соттың барлық судьяларына бөгет болып отырған мән-жайларға байланысты сол соттың iстi қарауға мүмкiндiгi болмаса, сондай-ақ істің жан-жақты және объективті түрде қаралуын қамтамасыз ету мақсаттарында не басқа сотқа беру сот процесіне қатысушылардың жеке қауіпсіздігіне төнген нақты қатермен байланысты болғанда іс тараптың өтiнiшi, судьяның немесе сот төрағасының өтінішхаты бойынша бiр соттан сол деңгейдегi басқа соттың қарауына берiлуi мүмкiн.
3. Осы баптың бiрiншi және екiншi бөлiктерiнде көрсетiлген негiздер бойынша iстi бiр соттан екiншi сотқа беру туралы мәселенi жоғары тұрған сот шешедi, бұл туралы қаулы шығарылады. Істі бір соттың апелляциялық немесе кассациялық сатысынан басқа соттың тиісті сатысына жіберу осы бапта көзделген негіздер және тәртіп бойынша жүзеге асырылады.

318-бап. Соттылығы туралы дауларды шешу
1. Соттар арасындағы соттауға жататындығы туралы дауларды жоғары тұрған сот шешедi, оның шешiмi түпкiлiктi болып табылады және ол шағымдануға жатпайды.
2. Тараптардың бұл сотта iстiң соттауға жатпайтындығы туралы арыздарын сол сот шешедi. Соттылыққа жатпайтын мәселе бойынша шығарылған сот қаулысына жоғары тұрған сотқа шағым берілуі мүмкiн, ал оның шешiмi түпкiлiктi болып табылады және оған шағым жасауға, наразылық бiлдiруге болмайды.

41-тарау. Басты сот талқылауын тағайындау туралы
мәселені шешу және сот отырысына дайындық іс-әрекеттер

319-бап. Соттың келiп түскен қылмыстық iс бойынша iс-әрекеттерi
1. Қылмыстық iс сотқа түскен кезде соттың төрағасы немесе оның тапсыруы бойынша басқа судья iстi сотта iс жүргiзуге қабылдау туралы мәселенi шешедi.
2. Судья келiп түскен iс бойынша:
1) басты сот талқылауын жалпы немесе қысқартылған тәртіпте тағайындау;
2) iстiң алдын ала тыңдалуын жүргiзу туралы шешiмдердiң бiрiн қабылдайды.
3. Судья iс бойынша шешiмдi қаулы нысанында қабылдайды, онда:
1) қаулының шығарылған уақыты мен жерi;
2) қаулыны шығарған судьяның лауазымы мен тегi;
3) қабылданған шешiмдердiң негiздерi мен мәнi көрсетiлуге тиiс.
4. Шешiм iс сотқа келiп түскен сәттен бастап бес тәулiктен кешiктiрiлмей қабылдануға тиiс.
5. Судья қаулы шығарумен бiруақытта айыпталушыға бұлтартпау шарасын қолданудың немесе қолданбаудың негiздiлiгi туралы және егер бұлтартпау шарасы таңдалса, оның түрiнiң негiздiлiгi немесе негiзсiздiгi туралы мәселенi қарауға, егер ол осы уақытқа дейін өтпесе бұлтартпау шарасын қолдану мерзімін ұзартуға мiндеттi.

320-бап. Сотқа келiп түскен iс бойынша анықтауға жататын
мәселелер
Судья сот отырысын тағайындау мүмкiндiгi туралы мәселенi шешу кезiнде сотталушылардың әрқайсысына қатысты мыналарды:
1) iстi аталған сотта соттауға жататындығын;
2) iс бойынша iс жүргiзудi тоқтата тұруға әкеп соқтыратын мән-жайлардың болуын-болмауын;
3) сотқа дейінгі тергеу, сотқа дейінгі жеделдетілген тергеу іс жүргізуі, іс жүргізетінлік келісім, медиация тәртібінде бітімге қол жеткізу туралы келісімдер жасасу кезінде сот отырысын тағайындауға кедергі келтіретін қылмыстық іс жүргізу заңын бұзуға жол берілген-берілмегендігін;
4) айыптау актісі көшірмелерінің берілген-берілмегендігін;
5) айыпталушыға таңдалған бұлтартпау шарасының өзгертуге немесе күшін жоюға жататын-жатпайтындығын немесе оны қолдану мерзімін ұзарту;
6) қылмыстық құқық бұзушылықтармен келтірiлген залалды өтеудi және мүлкiн ықтимал тәркiлеудi қамтамасыз ету шаралары қабылданған-қабылданбағанын;
7) арыздар мен өтiнiшхаттардың бар-жоғын анықтауға тиiс.

321-бап. Алдын ала тыңдауды өткiзу
1. Аса ауыр қылмыстар туралы істер бойынша алдын ала тыңдау өткізу міндетті. Басқа істер бойынша iстi соттылығы бойынша жiберу, істі прокурорға жіберу туралы, iстi тоқтату туралы, іс бойынша іс жүргізілуін тоқтата тұруды, iстердi бiрiктiру және бөлу туралы шешiмдердi қабылдау үшiн қылмыстық істерді қосу және бөлу, сондай-ақ тараптардың өтiнiшхаттарын қарау туралы шешім қабылдау қажет жағдайда алдын ала тыңдауды өткiзедi.
2. Iстi алдын ала тыңдауды судья соттың жабық отырысында жеке-дара өткiзедi. Iстi алдын ала тыңдау өткiзiлетiн уақыт пен орын тараптарға хабарланады. Iстi алдын ала тыңдау барысында хаттама жүргізіледi.
3. Сот отырысына аса ауыр қылмыс жасады деп айыпталатын сотталушының, оның қорғаушысы мен мемлекеттiк айыптаушының қатысуы мiндеттi. Өзге қылмыстарды жасады деп айыпталатын сотталушы бұл жөнiнде өтiнішхат жасағанда алдын ала тыңдау оның қатысуынсыз жүргiзiледi. Қорғаушы дәлелдi себептерсiз келмей қалған жағдайда, сондай-ақ оның алдын ала тыңдауға қатысуға мүмкiндiгi болмаған кезде, судья сот отырысына жаңадан тағайындалған қорғаушының қатысуын қамтамасыз етуге шаралар қолданады. Сот отырысына жәбiрленушi мен оның өкiлiнiң, азаматтық қуынушының, азаматтық жауапкердiң немесе олардың өкілдерiнiң келмеуi iстi алдын ала тыңдауға кедергi болмайды.
4. Алдын ала тыңдау барысында судья соғыс уақытында немесе ұрыс жағдайында жасалған әскери қылмыстар, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 99 (екінші бөлігінің 15) тармағында), 171 (төртінші бөлігінде), 175, 177, 178, 184, 253 (төртінші бөлігінде), 260 (бесінші бөлігінде), 282 (төртінші бөлігінде), 292 (төртінші бөлігінде), 293 (төртінші бөлігінде), 294 (төртінші бөлігінде)-баптарында көзделген қылмыстарды қоспағанда, қылмыстық заңда өлім жазасы немесе өмір бойы бас бостандығынан айыру көзделген қылмысты жасады деп айыпталған сотталушыдан оның ісін алқабилердің қатысуымен қарау туралы өтінішхаттың бар-жоғын егер осындай өтінішхат мәлімделген болса, сол өзінің өтінішхатын қолдап-қолдамайтындығын анықтайды.
5. Істi алдын ала тыңдаудың нәтижелерi туралы судья қаулы шығарады, онда қаралған мәселелер бойынша шешiмдi баяндайды. Iс бойынша iстi соттылығы бойынша жiберуге, iс жүргiзудi тоқтата тұру үшiн, iстi қысқарту үшiн негiздер болмаған кезде сот осы Кодекстің 322-бабының талаптарын сақтай отырып, басты сот талқылауын тағайындау туралы қаулы шығарады.
6. Егер алдын ала тыңдау барысында прокурор айыптауды өзгертсе, ол жаңа тұжырымдауды сотқа жазбаша түрде ұсынады және судья мұны қаулыда көрсетедi. Егер прокурордың айыптауды өзгертуi соттауға жатқызудың өзгеруiне әкеліп соқса, судья iстi айыптау актісін тоқтата тұру және iстi соттауға жатқызу бойынша жiберу үшiн прокурорға қайтарады.

322-бап. Басты сот талқылауын тағайындау
1. Судья осы Кодекстің 321-бабының бесінші бөлігіне сәйкес немесе сотқа дейінгі іс жүргізу барысында осы Кодекстiң процеске қатысушылардың құқықтарын қамтамасыз ету жөнiндегi барлық талаптардың сақталғаны және сотта iстi қарауға кедергi келтiретiн өзге мән-жайлар жоқ деген тұжырымға келе отырып, алдын ала тыңдауды өткiзбестен басты сот талқылауын тағайындайды.
2. Басты сот талқылауын тағайындау туралы қаулы:
1) сотталушы болып табылатын адамды көрсетудi;
2) оның сотқа берілген қылмыстық заңын дәл көрсетудi;
3) бұлтартпау шарасы мен азаматтық қуынымды қамтамасыз ету мен ықтимал тәркілеу шараларын сақтау, жою, өзгерту немесе таңдау туралы шешiмдi;
4) процеске қатысушылардың бас тартулары, өтiнiшхаттар мен өзге де мәлiмдемелерi бойынша шешiмдердi;
5) қорғаушы ретiнде айыпталушы таңдаған адамға рұқсат ету немесе соңғысына қорғаушы тағайындау туралы шешiмдi;
6) басты сот отырысына шақыруға жататын адамдардың тiзбесiн;
Сотқа дейінгі тергеу барысында айғақтары сақтауға тапсырылған адамдар сот отырысына шақырылмайды.
7) заң оның iсiн сырттай қарауға жол беретiн жағдайда iстi сотталушының қатысуынсыз тыңдау туралы шешiмдi;
8) басты сот талқылауының орны мен уақыты туралы мәлiметтерді;
9) осы Кодексте көзделген жағдайларда iстi жалпы немесе қысқартылған тәртіпте, ашық немесе жабық сот отырысында қарау туралы шешiмдi;
10) сотта іс жүргiзiлетiн тiл туралы шешiмдi;
11) запастағы судья туралы шешiмдi қамтуы тиiс.
3. Егер iс бойынша алдын ала тыңдау жүргiзiлсе, басты сот отырысын тағайындау туралы қаулыда талқылауға қойылған мәселелер жөнiндегi шешiмдер баяндалуы қажет.
4. Басты сот талқылауы тараптарға сот отырысының болатын орны мен басталатын уақыты хабарланған кезден бастап кемiнде үш тәулiктен кейiн және оның тағайындалуы туралы қаулы шығарылған кезден бастап қысқартылған тәртіпте қарау кезінде он тәуліктен кешіктірілмей және жалпы тәртіпте қарау кезінде он бес тәулiктен кешiктiрiлмей басталуға тиiс. Ерекше жағдайларда бұл мерзiм судьяның қаулысымен ұзартылуы мүмкiн, бiрақ ол отыз тәулiктен аспауға тиiс.
5. Басты сот талқылауы бір ай мерзімде аяқталуға тиіс, ерекше жағдайларда бұл мерзім судьяның дәлелді қаулысымен ұзартылуы мүмкін. Қысқартылған іс жүргізу кезінде басты сот талқылауы осы Кодекстің 382-бабының екінші бөлігінде белгіленген мерзімдерде аяқталуы тиіс.

323-бап. Соттың істі прокурорға жіберуі
Басты сот талқылауын тағайындауға кедергі болатын қылмыстық іс жүргізу заңнамасын елеулі бұзушылықтар, сондай-ақ олар сотқа дейінгі жеделдетілген іс жүргізу немесе іс жүргізетінлік келісімдері бар істер бойынша басты сот талқылауында анықталған кезде іс оларды жою үшін прокурорға қайтарылады.

324-бап. Қылмыстық iс бойынша iс жүргiзудi тоқтата тұру
1. Судья iс бойынша iс жүргiзудi тоқтата тұру туралы қаулыны осы Кодекстiң 45-бабының бiрiншi, екiншi, үшінші бөлiктерiнде көзделген негiздер бойынша шығаруы мүмкiн.
2. Iс бойынша iс жүргiзу бiрнеше сотталушылардың бiреуiне қатысты қорғануға арналған оның құқықтарын немесе басқа да сотталушылардың құқықтарына қысым жасамайтындығы шартымен тоқтата тұрылуы мүмкiн. Оларға қатысты iс жүргiзу тоқтатылмаған сотталушылар қамауда болған және судья оларға бұлтартпау шарасын өзгертудi мүмкiн деп таппаған жағдайда iс жүргiзу екі ай аспайтын мерзiмге тоқтатылуы мүмкiн. Егер осы уақыт iшiнде сотталушылардың бiреуiне қатысты iс жүргiзудi тоқтата тұруға негiздер жойылмаса, онда басқа сотталушыларға қатысты iс жүргiзу жаңартылуы және басты сот талқылауының күнi тағайындалуы тиiс.
3. Осы Кодекстiң 45-бабының бiрiншi бөлiгiнiң 2) тармағында көзделген негiздер бойынша iс жүргiзудi тоқтата тұру кезiнде осы Кодекстiң 335-бабының екiншi бөлiгiнде және 341-бабының екiншi бөлiгiнде көрсетiлген жағдайларды қоспағанда, iс прокурорға қайтарылады.

325-бап. Азаматтық қуынымды және мүлiктi тәркiлеудi қамтамасыз
ету шаралары
Анықтаушы, тергеушi немесе прокурор қылмыстық құқық бұзушылықпен келтiрiлген залалды өтеудi және мүлiктi ықтимал тәркiлеудi қамтамасыз ететiн шаралар қабылдамаған жағдайда судья оларды қамтамасыз етуге қажеттi шаралар қолдануды қылмыстық қудалау органдарына мiндеттейдi.

326-бап. Қылмыстық iстi соттылығы бойынша жiберу
Егер судья iстi өзiнде соттауға жатпайтынын анықтаса, онда ол мұндай шешiмнiң заңдық негiздерiн келтiре және iс жолданатын сотты көрсете отырып, iстi соттылығы бойынша жiберу туралы қаулы шығарады, ол туралы процеске қатысушыларға хабарлайды.

327-бап. Қылмыстық iстi қысқарту
Судья осы Кодекстiң 35-бабының бiрiншi бөлiгiнiң 1) – 12) тармақтарында және 36-бабында көрсетiлген негiздер бойынша, сондай-ақ мемлекеттiк айыптаушы айыптаудан бас тартқан жағдайда iстi қысқарту туралы қаулы шығарады. Iстi қысқарту туралы шешiм қабылданғаннан кейiн судья бұлтартпау шарасын, азаматтық қуынымды және мүлкiн тәркiлеудi қамтамасыз ету шараларын тоқтатады және заттай дәлелдемелер туралы мәселенi шешедi. Судьяның iстi қысқарту туралы қаулысының көшiрмесi прокурорға жiберiледi, сондай-ақ қылмыстық жауапқа тартылған адамға және жәбiрленушiге тапсырылады.

328-бап. Тараптардың iс материалдарымен танысу мүмкiндiгiн
қамтамасыз ету
Басты сот талқылауы тағайындалғаннан кейiн судья тараптарға iстiң сотқа дейiнгi iс жүргiзу сатысында өздерiне таныстырылмаған барлық материалдарымен танысу, мемлекеттік құпияны құрайтын мәліметтерді қоспағанда, олардан қажеттi мәлiметтердi жазып алу және техникалық құралдардың көмегімен көшірме түсіру мүмкiндiгiн қамтамасыз етуге мiндеттi.

329-бап. Құжаттардың көшiрмелерiн тапсыру
Егер сот отырысын тағайындау туралы мәселенi шешу кезiнде бұлтартпау шарасы немесе сотқа шақыруға жататын адамдардың тiзiмi өзгертiлсе не прокурор айыптауды өзгертсе, онда сотталушы адамға, оның қорғаушысына, жәбірленушіге және оның өкіліне судьяның қаулысының көшiрмесi және прокурор жасаған айыптаудың жаңа тұжырымдамасы тапсырылады.

330-бап. Сот отырысына шақырту
1. Судья өзiнiң қаулысында көрсетiлген адамдарды сот отырысына шақырту туралы өкiм бередi, сондай-ақ сот отырысын әзiрлеу үшiн шаралар қолданады.

2. Қорғау куәлары мен айыптау куәларының сот отырысына келуін қамтамасыз ету тиісті тараптарға жүктелуі мүмкін. Сотқа дейінгі іс жүргізу барысында айғақтары сақтауға тапсырылған адамдар сот отырысына шақырылмайды.

42-тарау. Басты сот талқылауының жалпы шарттары

331-бап. Сот талқылауының тiкелей және ауызша болуы
1. Сот талқылауында iс бойынша барлық дәлелдемелер тiкелей зерттелуге тиiс. Сот сотталушының, жәбiрленушiнiң, куәлардың айғақтарын тыңдауы, сарапшылардың қорытындыларын жария етуi және зерттеуi, заттай дәлелдемелердi қарап тексеруi, хаттамалар мен өзге де құжаттарды оқуы, осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, дәлелдемелердi зерттеу жөнiнде басқа да сот iс-әрекеттерiн жүргiзуi тиiс.
2. Сотқа дейінгі тергеуді жүргiзу кезiнде берiлген айғақтарды жария ету тек осы Кодексте көзделген ерекше жағдайларда ғана мүмкiн болады.
3. Соттың үкiмi тек сот отырысында зерттелген дәлелдемелерге, ал сот тергеуiнiң қысқартылған тәртібінде – тергеу мен анықтау жүргiзу кезiнде алынған және сотта тараптар дауға салмаған дәлелдемелерге ғана негiзделуi мүмкін.

332-бап. Iстi талқылау кезiнде сот құрамының өзгертiлмеуi
1. Iстi бiр судья қарауы тиiс.
2. Судьяның сот талқылауына қатысуды жалғастыруына мүмкiндік болмаған кезде ол басқа судьямен ауыстырылады, ал iстi талқылау осы Кодекстiң 333-бабында көзделген жағдайларды қоспағанда қайтадан басталады.

333-бап. Запастағы судья
1. Талқылау үшiн ұзақ уақытты қажет ететiн iстi қарау кезiнде запастағы судья тағайындалуы мүмкiн.
2. Запастағы судья басты сот талқылауында сот отырысы ашылғаннан бастап немесе сот оның қатысуы туралы шешiм қабылдаған кезден бастап қатысады және судья шығып қалған жағдайда оны алмастырады. Бұл ретте iстi талқылау жалғастырыла бередi. Запастағы судья алдыңғы судья шығып қалған кезден бастап судьяның құқықтарын пайдаланады. Шығып қалған судьяның орнына кiрген запастағы судья кез келген сот іс-әрекеттерiн жаңартуды талап етуге құқылы.

334-бап. Төрағалық етушiнiң басты сот талқылауындағы
өкiлеттiктері
1. Басты сот талқылауында істі қарау тапсырылған судья төрағалық етеді.
2. Төрағалық етушi сот отырысына басшылық жасайды, әдiл соттың мүддесiнде объективтiлiк пен бейтараптылықты сақтай отырып, тараптар құқықтарының теңдiгiн қамтамасыз ету үшiн осы Кодексте көзделген барлық шараларды қолданады, iстiң мән-жайларын объективті және толық зерттеу үшiн қажеттi жағдайлар жасайды. Төрағалық етушi сондай-ақ сот отырысы тәртiбiнiң сақталуын қамтамасыз етедi, сот талқылауының барлық қатысушыларына олардың құқықтары мен мiндеттерiн және оларды жүзеге асырудың тәртiбiн түсiндiредi. Сот талқылауына қатысушы адамдардың бiрi төрағалық етушiнiң iс-әрекеттерiне қарсы қарсылық бiлдiрген жағдайда бұл қарсылық бiлдiрулер сот отырысының хаттамасына енгiзiледi.

335-бап. Сотталушының басты сот талқылауына қатысуы
1. Басты сот талқылауы осы баптың екiншi бөлiгiнде көзделгеннен басқа жағдайларда сотталушының мiндеттi түрде қатысуымен өтедi. Сотталушы келмеген кезде iс кейiнге қалдырылуы тиiс. Сот дәлелдi себептерсiз келмеген сотталушыны келтiруге, сондай-ақ оған қатысты бұлтартпау шарасын қолдануға немесе өзгертуге құқылы.
2. Сотталушы болмағанда iстi талқылауға:
1) қылмыстық терiс қылық не ауыр емес және ауырлығы орташа қылмыс жасаған айыпталушы, сотталушының iстi оның қатысуынсыз қарау туралы өтiнiшхат берген;
2) сотталушы Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде болған және сотқа келуден жалтарған;
3) күзетпен ұстаудағы сотталушы сот отырысына келуден және қатысудан бас тартқан жағдайларда ғана жол берiлуi мүмкiн.

336-бап. Қорғаушының басты сот талқылауына қатысуы
1. Сотталушының қорғаушысы басты сот талқылауына осы Кодекстің 67-бабында көрсетілген жағдайларда сотталушының, оның заңды өкілдерінің, сондай-ақ сотталушының тапсырмасы немесе келісімі бойынша өзге адамдардың шақыруы бойынша қатысады.
2. Қорғаушы келмеген және оны осы сот отырысында ауыстыру мүмкiн болмаған кезде iстi талқылау кейiнге қалдырылады. Сот отырысына келмеген қорғаушыны ауыстыруға тек сотталушының келiсiмімен ғана жол берiледi. Егер сотталушы шақырған қорғаушының қатысуы бес тәулік iшiнде мүмкiн болмаса, сот осы Кодекстің 68-бабына сәйкес, басты сот талқылауын кейiнге қалдыра отырып, сотталушыға басқа қорғаушыны таңдауды ұсынады, ал ол бас тартқан кезде жаңа қорғаушыны тағайындайды.
Сотталушы қорғаушыдан бас тартқан кезде сот қорғаушыдан бас тартуды қабылдау не қабылдамау туралы қаулы шығарады.
3. Iске жаңадан кiрiскен қорғаушыға сот талқылауына қатысуға дайындалу үшiн қажеттi уақыт берiледi. Ол өзi iске кiрiскенге дейiн сот талқылауында жасалған кез келген іс-әрекеттiң қайталануы туралы өтiнiшхат жасауға құқылы.
4. Сотталушының қорғаушысы осы Кодекстің 122-бабының үшінші бөлігінде көзделген тәртіппен жиналған заң көмегін көрсету үшін қажет заттарды, құжаттар мен мәліметтерді ұсынады, басқа дәлелдемелерді зерттеуге қатысады, сотқа айыптаудың мәнi және оның дәлелденгендiгi жөнiнде, сотталушының жауаптылығын жеңiлдететiн немесе оны ақтайтын мән-жайлар туралы, жазалау шарасы туралы, сондай-ақ сот талқылауында туындаған басқа да мәселелер бойынша өзiнiң пiкiрiн айтады.

337-бап. Мемлекеттiк айыптаушының басты сот талқылауына қатысуы
1. Прокурордың жеке айыптау iстерiн қоспағанда, мемлекеттiк айыптаушы ретiнде бас сот талқылауына қатысуы мiндеттi.
2. Күрделi және көп эпизодты iстер бойынша мемлекеттiк айыптауды бiрнеше прокурор қолдауы мүмкiн.
3. Егер сот талқылауы кезiнде прокурордың одан әрi қатысуға мүмкiндігі жоқтығы анықталса, ол алмастырылуы мүмкiн. Iске жаңа прокурордың кiрiсуi осы уақытқа дейiн сотта жасалған iс-әрекеттердi қайталауға әкеліп соқтырмайды, бiрақ прокурордың өтiнiшхаты бойынша сот оған iстiң материалдарымен танысу үшiн уақыт бере алады.
4. Прокурор дәлелдемелердi ұсынады және оларды зерттеуге қатысады, сотқа айыптаудың мәнi бойынша, сондай-ақ сот талқылауы кезiнде туындаған басқа да мәселелер бойынша өзiнiң пiкiрiн баяндайды, сотқа қылмыстық заңды қолдану және сотталушыға жаза тағайындау туралы ұсыныс айтады.
5. Егер бұл үшін азаматтардың құқықтарын, мемлекеттiк немесе қоғамдық мүдделердi қорғау талап етілсе, прокурор iс бойынша азаматтық қуынымды қояды немесе оны қолдайды.
6. Айыптауды қолдай отырып, прокурор заң талаптарын және iстiң барлық мән-жайларын қарау нәтижелерiне негiзделген өзiнiң iшкi сенімін басшылыққа алады. Прокурор айыптауды өзгерте алады. Прокурор, егер айыптау сот талқылауында қолдау таппады деген тұжырымға келсе, айыптаудан бас тартуға (толық немесе iшiнара) мiндеттi. Мемлекеттiк айыптаушыға сот тергеуi немесе сот жарыссөзi кезiнде айыптаудан бас тартуына жол беріледi.
7. Прокурор айыптаудан толық бас тартқан жағдайда, егер айыптаудан жәбiрленушi де бас тартса, сот өз қаулысымен iстi қысқартады. Ал егер жәбiрленушi айыптауды талап етсе, сот iстi талқылауды жалғастырып, оны жалпы тәртiппен шешедi. Бұл жағдайда прокурор процеске одан әрi қатысудан босатылады, ал айыптауды жәбiрленушiнiң өзi немесе өкiлi арқылы қолдайды. Жәбiрленушiнiң өтiнiшхаты бойынша сот оған өкiл шақыру үшiн уақыт беруге тиiс. Прокурор мен жеке айыптаушы айыптаудан iшiнара бас тартқан кезде сот айыптау тарапының айыптаудан бас тартқан бөлiгiнде iстi қысқартады, айыптаудың қалған бөлiгiндегi iс жалпы тәртiппен қаралады. Егер прокурор айыптауды өзгертсе және бұрынғы айыптауды талап етпесе, сот iстi жаңа айыптау бойынша қарайды.
8. Осы Кодексте көзделген жағдайларда прокурор сотталушымен іс жүргізетінлік келісім жасасуға құқылы. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 69-бабының төртінші бөлігінде көрсетілген мән-жайлар болған кезде прокурор қылмыстық істі қысқарту туралы өтінішхат жасауға құқылы.

338-бап. Жәбiрленушiнiң басты сот талқылауына қатысуы
1. Басты сот талқылауы жәбiрленушiнiң немесе оның өкiлiнiң қатысуымен жүргiзiледi.
2. Жәбiрленушi келмеген жағдайда сот iстi талқылау немесе оны жәбiрленушi болмағанда iстiң барлық мән-жайларын толық анықтаудың және оның құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғаудың мүмкiн болуы-болмауына қарай оны кейiнге қалдыру туралы мәселенi шешедi. Егер сот отырысына жәбiрленушiнiң өкiлi келсе, сот бұл мәселенi өкiлдiң пiкiрiн ескере отырып шешедi.
3. Жәбiрленушiнiң өтiнiшi бойынша сот оны айғақ беру үшiн белгiлi уақытта келуге мiндеттей отырып, сот отырысына қатысудан босата алады.
4. Жеке айыптау iсi бойынша жәбiрленушiнiң сот отырысына дәлелсiз себептермен келмеуi iстi қысқартуға әкеліп соғады, бiрақ сотталушының өтiнiшхаты бойынша iс мәнiсi жөнiнде жәбiрленушiнiң қатысуынсыз қаралуы мүмкiн.

339-бап. Азаматтық қуынушының немесе азаматтық жауапкердiң
басты сот талқылауына қатысуы
1. Сот талқылауына азаматтық қуынушы, азаматтық жауапкер немесе олардың өкiлдерi қатысады.
2. Азаматтық қуынушы немесе оның өкiлi сотқа келмеген кезде азаматтық қуыным қараусыз қалдырылуы мүмкiн. Азаматтық қуынушының азаматтық сот iсiн жүргiзу тәртiбiмен қуынымды қою құқығы сақталады.
3. Сот азаматтық қуынушының немесе оның өкiлiнiң өтiнiшхаты бойынша азаматтық қуынымды азаматтық қуынушының қатысуынсыз қарауға құқылы.
4. Сот қажет деп тапқан жағдайда немесе қуынымды прокурор қолдағанда сот азаматтық қуынымды азаматтық қуынушының немесе оның өкiлiнiң келу-келмеуiне байланыссыз қарайды.
5. Азаматтық жауапкердің немесе оның өкiлiнiң келмеуi азаматтық қуынымды қарауды тоқтатпайды.

340-бап. Басты сот талқылауының шегi
1. Басты сот талқылауы тек сотталушыға қатысты және сотқа берiлген айыптаудың шектерінде ғана жүргiзiледi.
2. Айыптауды өзгертуге бұл арқылы сотталушының қорғануға деген құқығы бұзылмаған жағдайда ғана жол берiледi.
3. Егер басты сот талқылауы барысында қаралып отырған істің басқа қылмыстық іске қосу не сотталушыға неғұрлым ауыр айып тағу,жаңа адамдарға қатысты iстi жеке қарау мүмкiн болмаса, басқа адамдарды қылмыстық жауаптылыққа тартуға және оларды сотқа беруге қажеттілігі туындаса, сот айыптаушы тараптың бұл жөнiндегi өтiнiшхаты бойынша, процестiң басқа қатысушыларының пiкiрiн ескере отырып, істі қарауды тоқтатады және осы Кодекстің 321-бабының тәртібінде алдын алдын ала тыңдауды өткiзеді.
4. Сотталушыға неғұрлым ауыр немесе бастапқыдан ерекшеленетін айып тағу және (немесе) қылмыстық істерді қосу туралы өтінішхатты алдын ала тыңдауда қанағаттандырған кезде сот прокурорға жаңа айыптау актісін жасау және оны сотталушыға табыс ету үшін қажетті уақыт береді.
5. Қылмыстық істерді қосу және бастапқы айыптауға қайтару туралы өтінішхатты қанағаттандырған кезде сот прокурорға жаңа айыптау актісін жасау және оны сотталушыға табыс ету үшін уақыт береді.

341-бап. Басты сот талқылауын кейiнге қалдыру және қылмыстық
iстi тоқтата тұру
1. Сот отырысына шақырылған адамдардың бiрiнiң келмеуi салдарынан немесе жаңа дәлелдер алдыру қажеттiгiне немесе медиация рәсімін өткізуге, іс жүргізетінлік келісім жасауға байланысты iстi талқылау мүмкiн болмаған кезде сот iстi талқылауды белгілі бір мерзімге кейiнге қалдыру туралы қаулы шығарады. Сот біруақытылы тараптарды айыптау және қорғау куәларының, сондай-ақ өтінішхаттар бойынша сот отырысына шақырылған өзге де адамдардың келуін тиісінше қамтамасыз етуді міндеттеуге құқылы. Қажет болған кезде сот тараптарға олардың өтінішхатымен мәлімдеген дәлелдемелерді алуына көмек көрсетеді.
2. Осы Кодекстiң 45-бабының бiрiншi – төртінші бөлiктерiнде көзделген негiздер болған кезде сот бiр немесе бiрнеше сотталушыға қатысты iс бойынша iс жүргiзудi осы жағдайлар жойылғанға дейiн тоқтата тұрады және басқа сотталушыларға қатысты сот талқылауын жалғастыра бередi.
3. Жасырынып жүрген сотталушыны iздестіру сот қаулысымен жарияланады.

342-бап. Бұлтартпау шарасы туралы мәселенi шешу
1. Басты сот талқылауы кезiнде сот сотталушыға қатысты бұлтартпау шарасын таңдап алуға, өзгертуге немесе оның күшiн жоюға құқылы.
2. Сотталушыны бұлтартпау шарасы ретiнде күзетпен ұстау мерзiмi iстiң сотқа түскен күнiнен бастап және үкiм шығарылғанға дейiн алты айдан аспауға тиiс.
3. Ауыр қылмыстар туралы iстер бойынша осы баптың екiншi бөлiгiнде көрсетiлген мерзiм өткеннен кейiн сот өзiнiң қаулысымен қамауға алу мерзiмiн он екi айға дейiн ұзартуға құқылы.
4. Осы баптың екiншi және үшiншi бөлiктерiнде көрсетiлген күзетпен ұстау мерзiмдерi аяқталғаннан кейiн сот сотталушыға бұлтартпау шарасын үйде қамауда ұстау немесе өзге де бұлтартпау шарасына ауыстыруға тиiс.
5. Осы баптың екiншi және төртiншi бөлiктерiнде белгiленген шектеулер аса ауыр қылмыстар туралы iстерге қолданылмайды.

343-бап. Басты сот талқылауында iстi қысқарту
Егер басты сот талқылауы барысында осы Кодекстiң 35-бабының бiрiншi бөлiгiнiң 3) – 12) тармақтарында көрсетiлген мән-жайлар анықталса, сондай-ақ айыптаушы осы Кодекстiң 337-бабының алтыншы бөлiгiнiң қағидаларына сәйкес айыптаудан бас тартқанда, iс басты сот талқылауында қысқартылуға тиiс. Iс осы Кодекстiң 36-бабының бiрiншi бөлiгiнде көрсетiлген негiздер бойынша да басты сот талқылауында қысқартылуы мүмкiн.

344-бап. Басты сот талқылауында қаулы шығару тәртiбi
1. Басты сот талқылауы кезiнде сот шешетiн барлық мәселелер бойынша сот қаулы шығарады, ол сот отырысында жариялануға тиiс.
2. Iстi қысқарту туралы, iс бойынша iс жүргiзудi тоқтата тұру туралы, бұлтартпау шарасын таңдау, өзгерту немесе оның күшiн жою туралы, бас тартулар туралы, сараптама тағайындау туралы қаулылар және жеке қаулылар кеңесу бөлмесiнде шығарылады және жеке құжат түрiнде жазылады.
3. Өзге қаулылар соттың қалауынша не осы баптың екiншi бөлiгiнде көрсетiлген тәртiппен не сол орнында – сот отырысы залында қаулыны сот отырысының хаттамасына енгiзе отырып шығарылады.

345-бап. Басты сот талқылауының тәртiбi
1. Басты сот талқылауы соттың қалыпты жұмысын және процеске қатысушылардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз ететiн жағдайларда өтедi. Басты сот талқылауы бейнебайланыс режимінде де өтуі мүмкін, ол туралы шешімді іс бойынша төрағалық етуші қабылдайды.
2. Соттың сот отырысы залына кiруiнiң алдында сот приставы, ол болмаған кезде сот отырысының хатшысы: «Сот келе жатыр» деп хабарлайды, сот отырысына қатысып отырғандардың бәрi орындарынан тұрады, мұнан соң төрағалық етушiнiң ұсынуы бойынша өз орындарына отырады.
3. Сот талқылауына қатысушылардың бәрi сотқа қарап сөйлегенде, айғақтар бергенде және мәлiмдеме жасағанда орындарынан тұрады. Бұл қағидалардан ауытқуға төрағалық етушiнiң рұқсатымен жол берiледi.
4. Басты сот талқылауының барлық қатысушылары, сондай-ақ сот отырысы залында қатысып отырған азаматтардың барлығы төрағалық етушiнiң сот отырысының тәртiбiн сақтау туралы өкiмiне бағынуға тиiс.
5. Он алты жасқа дейiнгi адамдар, егер олар тарап немесе куә болмаса, сот отырысы залына жiберiлмейдi. Қажет болғанда сот приставы азаматтан оның жасын куәландыратын құжатты талап етуге құқылы. Залға сондай-ақ мас күйдегі адамдар жiберiлмейдi.
6. Сот отырысы залында суретке түсiруге, дыбыс, бейнежазбаларды қолдануға және киноға түсiруге процеске қатысушылардың келісімімен және төрағалық етушiнiң рұқсатымен жол берiледi. Осы іс-әрекеттер сот талқылауының қалыпты барысына кедергі келтірмеуі тиіс.
7. Сот талқылауына қатысушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсаттарында сот осы Кодекстің 98-бабында көзделген ережелерге сәйкес шаралар қабылдайды және сот талқылауын жүргізеді.
8. Басты сот талқылауы басталар алдында төрағалық етуші сот талқылауының барлық қатысушыларына қауіпсіздік шараларын қамтамасыз ету бойынша сотқа өтініш жасау құқығы туралы түсіндіреді.
9. Тараптардың бірінің немесе сот талқылауына қатысушының қауіпсіздік шараларын қабылдау туралы өтінішхаты бойынша сот осы мәселе бойынша қаулы шығаруға құқылы.

346-бап. Басты сот талқылауында тәртiптi қамтамасыз ету
мақсатында қолданылатын шаралар
1. Сот отырысында тәртіп бұзған, төрағалық етушінің өкімдеріне бағынбаған, сол сияқты сотты құрметтемеуді анық куәландыратын өзге де іс-әрекеттер (әрекетсіздіктер) жасаған кезде төрағалық етуші сот отырысы залынан адамды шығарып жіберуге немесе сотты құрметтемеу фактісінің анықталғаны туралы жариялауға, қылмыстық құқық бұзушылық белгілері болмаған жағдайларда кінәлі адамға осы Кодекстің 160-бабында көзделген тәртіппен ақша өндіріп алу қолданылады. Шығарып жіберу, айыптаушы мен қорғаушыдан басқа, процестің кез келген қатысушысына немесе өзге адамға қатысты жүргізілуі мүмкін. Ақша өндіріп алу сотталушыға қолданылмайды.
2. Егер сот отырысы залынан сотталушы шығарып жiберiлсе, онда үкiм оның көзiнше жариялануға немесе ол жарияланғаннан кейiн дереу қолхат алып хабарлануға тиiс.
3. Сот отырысы залынан процеске қатысушыны шығарып жiберу және ақша өндіріп алуды қолдану туралы сот қаулы шығарады.
4. Сот отырысы залында қатысып отырған, бiрақ процеске қатысушы болып табылмайтын адамдар тәртiп бұзған жағдайда олар төрағалық етушiнiң өкiмi бойынша сот отырысы залынан шығарылады. Бұған қоса сот оларға ақша өндіріп алуды қолдануы мүмкiн.
5. Егер тәртiп бұзушының сот отырысындағы iс-әрекетiнде қылмыстық құқық бұзушылық белгiлерi болса, сот материалдарды сотқа дейінгі тергеуді бастау туралы мәселені шешу үшiн прокурорға жолдайды.

347-бап. Басты сот талқылауының хаттамасы
1. Басты сот талқылауы кезiнде сот отырысының хатшысы хаттама жүргiзедi.
2. Хаттама компьютерлік, электрондық (цифрлық дыбыс-, бейнежазбаны қоса алғанда) машинада жазу не қолмен жазу тәсілімен жасалады.
Сот отырысын тіркеп жазудың қосымша материалдары да сот отырысының хаттамасына қоса тіркеледі және істің материалдарымен бірге сақталады.
3. Хаттамада: басты сот талқылауының күнi, оның басталу және аяқталу уақыты; қандай iс қаралып жатқаны; соттың атауы мен құрамы, хатшы, аудармашы, айыптаушы, қорғаушы, сотталушы, сондай-ақ жәбiрленушi, азаматтық қуынушы, азаматтық жауапкер және олардың өкiлдерi, сот шақырған басқа да адамдар; сотталушының жеке басы туралы деректер және бұлтартпау шарасы; соттың жүргiзiлген реттегi iс-әрекеттерi, iске қатысушы адамдардың арыздары, қарсылық бiлдiрулерi және өтiнiшхаттары; соттың кеңесу бөлмесiне бармай шығарған қаулылары, қаулылардың кеңесу бөлмесiнде шығарылуына нұсқау; iске қатысушы адамдарға олардың құқықтары мен мiндеттерiнiң түсiндiрiлуi; айғақтардың егжей-тегжейлi мазмұны; сот бөлген немесе жауап алынатын адам жауап беруден бас тартқан жауап алуға қатысқан адамдардың сұрақтары; сарапшыға қойылған сұрақтар және оның жауаптары; сот отырысында жүргiзiлген қарап тексерулер мен дәлелдемелердi зерттеу жөнiндегi басқа iс-әрекеттердiң нәтижелерi; қинау, зорлық-зомбылық, өзге де қатал немесе адамдық ар-намысты қорлайтын қатынастың қолданылғанын зерттеу және ол туралы арыздардың нәтижелері, iске қатысушы адамдар хаттамада куәландыруды өтiнген фактiлерге нұсқамалар; тараптардың сот жарыссөзiнде сөйлеген сөздерiнiң және сотталушының соңғы сөзiнiң негiзгi мазмұны; үкiмiнiң жарияланғаны және оған шағымдану тәртiбi мен мерзiмi түсiндiрiлгенi туралы нұсқама көрсетiледi. Айғақтар бірінші жақтан және мүмкіндігінше сөзбе-сөз жазылады, сұрақтар мен оларға жауаптар жауап алу кезінде орын алған жүйелілік бойынша жазылады. Бұған қоса, хаттамада егер орын алған болса, сотты сыйламаушылықты куәландыратын фактiлер және тәртiп бұзушының жеке басы мен соттың тәртiп бұзушыға қолданған ықпал ету шаралары да атап көрсетiледi.
4. Хаттама сот отырысы аяқталғаннан кейiнгi бес тәулiктен, ал көп эпизодты істер және алқа билердің қатысуымен қаралаған істер бойынша он тәуліктен кешiктiрiлмей жасалып, оған төрағалық етушi мен хатшы қол қоюға тиiс. Сот талқылауы барысында хаттама бөлiп-бөлiп жасалуы мүмкiн, оларға және бүтiндей хаттамаға сот отырысына төрағалық етушi мен хатшы қол қояды. Тараптардың өтінішхаты бойынша хаттаманың дайын болған бөлігі дайын болуына қарай беріледі.
5. Сот талқылауы хаттамасының дұрыс жазылуы туралы сот отырысының төрағалық етушiсi мен хатшысының арасында түсiнiспеушiлiк болған кезде соңғысы өзiнiң келiспеушiлiктерiн жазбаша түрде сот отырысы барысында жасалған жазбалармен, соның ішінде, сот отырысының дыбыс-, бейнежазбаларымен бiрге хаттамаға қоса беруге құқылы.
6. Осындай жағдайларда сот құрамы туралы және бүкіл сот талқылауында аталған техникалық құралдармен түсірудің қолданылғаны туралы көрсете отырып, хаттама бөлігі қысқаша жасалады.
7. Төрағалық етушi тараптарға басты сот талқылауының хаттамасы дайындалғаны туралы хабарлауға және онымен және дыбыс- бейнежазба материалдарымен танысуға мүмкiндiкті қамтамасыз етуге мiндеттi.
8. Басты сот талқылауында жауап алынған адам хаттамадағы және дыбыс, бейнежазба материалдарындағы өз айғақтарының жазылуымен таныстыру жөнiнде өтiнiшхат жасауға құқылы. Мұндай мүмкiндiк өтiнiшхат мәлiмделгеннен кейiнгi күннен кешiктiрiлмей берiлуге тиiс.
9. Сот тараптардың немесе осы баптың сегізінші бөлігінде аталған адамдардың өтінішхаты бойынша сот отырысының төрағалық етушісі мен хатшысының электрондық цифрлық қолтаңбасымен куәландырылған электрондық құжат нысанындағы хаттаманы ұсынуға міндетті.

348-бап. Басты сот талқылауының хаттамасына ескерулер
Басты сот талқылауының хаттамасына қағаз жеткізгіште қол қойылғаннан кейiнгi бес тәулiктiң iшiнде тараптар, сондай-ақ осы Кодекстiң 347-бабының сегiзiншi бөлiгiнде көрсетiлген өзге де адамдар сот отырысының хаттамасымен танысуға, хаттамаға жазбаша нысанда немесе электрондық цифрлық қолтаңбамен куәландырылған электрондық құжат нысанында ескертулер беруге құқылы. Сот отырысы хаттамасының көлемі үлкен болған жағдайларда төрағалық етуші тараптардың өтінішхатты бойынша олардың танысуы және ескертулер беруі үшін неғұрлым ұзақ ақылға қонымды мерзім белгілейді.

349-бап. Басты сот талқылауының хаттамасына ескертулердi қарау
1. Басты сот талқылауының хаттамасына ескертулердi төрағалық етушi, ал ол ұзақ уақыт бойы болмаған кезде осы соттың басқа судьясы қарайды, ол нақтылау үшiн ескерту берген адамдарды шақыртуға құқылы.
2. Ескертулердi қарау нәтижелерi бойынша судья олардың дұрыстығын куәландыру туралы не оларды қабылдамау туралы шағымдануға және наразылық келтіруге жатпайтын дәлелдi қаулы шығарады, оған келіспеушілік апелляциялық шағымға, наразылыққа қосылуы мүмкін. Хаттамаға және судьяның қаулысына жасалған ескертулер басты сот талқылауының хаттамасына қоса тiгiледi.

43-тарау. Басты сот талқылауының дайындық бөлігі

350-бап. Басты сот талқылауының ашылуы
Басты сот талқылау тағайындалған уақытта сот отырысының хатшысы немесе пристав сот отырысына қатысып отырғандарға жариялайды: «Бәріңіздің тұруларыңызды өтінемін! Сот келе жатыр!». Содан кейін төрағалық етуші сот отырысы залына кіріп, барлық қатысушыларға өз орындарына отыруын ұсынады және қандай қылмыстық iс екенін, iстiң ашық немесе жабық сот отырысында қаралатыны туралы жариялайды. Егер жабық сот отырысы жарияланған болса, төрағалық етуші процесске қатысушылардан және сот отырысына шақырылғандардан басқа адамдардың залдан шығуын ұсынады.
Сот отырысында дыбыс-, бейнежазбалар, киноға түсіру пайдаланылатын кезде төрағалық етуші ол жөнінде хабарлайды.

351-бап. Басты сот талқылауына шақырылған адамдардың келуiн
тексеру
Сот отырысының хатшысы сотқа сот отырысына қатысуға тиiстi адамдардың келгенi туралы баяндайды және келмегендердiң келмеу себептерiн хабарлайды.

352-бап. Аудармашыға оның құқықтары мен мiндеттерiн түсiндiру
1. Егер сот отырысына қатысу үшін аудармашы шақырылса, төрағалық етуші аудармашы ретiнде кiмнiң қатысып отырғанын хабарлайды және оған осы Кодекстiң 81-бабында көзделген құқықтарын, мiндеттерiн түсiндiредi.
2. Төрағалық етушi аудармашыға әдейi дұрыс аударма жасамағаны үшiн қылмыстық жауаптылығы туралы ескертедi, бұл туралы одан қолхат алынып, ол сот отырысының хаттамасына қоса тiгiледi. Аудармашыға, сондай-ақ, өз мiндеттерiн орындаудан жалтарған жағдайда оған осы Кодекстің 160-бабында белгіленген тәртіппен ақша өндіріп алу қолданылуы мүмкін.

353-бап. Аудармашыдан бас тарту туралы мәселенi шешу
Төрағалық етушi келген тараптарға, куәларға, сарапшыға, маманға олардың аудармашыдан бас тартуды мәлiмдеу құқығын түсiндiредi және аудармашыдан бас тартудың әкеп соғатын заңдарда көзделген негiздерiн түсiндiредi. Мәлiмделген бас тартуды сот осы Кодекстiң 86-бабында белгiленген қағидалар бойынша шешедi. Егер аудармашыдан бас тарту қанағаттандырылса, сот басқа аудармашыны шақырады, оған қатысты бас тарту туралы мәселе де осындай тәртіпте қаралады.

354-бап. Куәларды сот отырысы залынан шығарып жіберу
Келген куәлар олардан жауап алу басталғанға дейiн, сот отырысы залынан шығарылады. Төрағалық етушi сот жауап алмаған куәлардың жауап алған куәлармен, сондай-ақ сот отырысы залындағы өзге адамдармен сөйлеспеуi үшiн шара қолданады.

355-бап. Сотталушының жеке басын және оған айыптау актісі
көшiрмесiнiң уақтылы тапсырылғанын анықтау
Төрағалық етушi сотталушының тегiн, атын, әкесiнiң атын, туған жылын, айын, күнiн және туған жерін анықтай отырып, оның жеке басын айқындайды, деректерді оның жеке басын куәландыратын құжатпен салыстырады, сот iсi жүргiзiлетiн тiлдi бiлетiнiн, тұратын жерiн немен айналысатынын, бiлiмiн, отбасы жағдайын және оның жеке басына қатысты басқа да деректердi анықтайды. Мұнан кейiн төрағалық етушi сотталушыға айыптау актісі көшiрмесінiң тапсырылғанын және қашан тапсырылғанын анықтайды. Бұл ретте істі соттың талқылауы, бұл туралы сотталушы өтiнiшхат жасамайтын болса, сондай-ақ осы Кодекстiң 411-бабының екiншi бөлiгiнде көзделген жағдайларды қоспағанда, айыптау актісінің көшiрмелерi тапсырылған күннен бастап үш тәулiктен бұрын басталмауға тиiс.

356-бап. Сот құрамын, процеске басқа қатысушыларды жариялау
Төрағалық етушi сот құрамын жариялайды, кiмнiң айыптаушы, қорғаушы, жәбiрленушi, азаматтық қуынушы, азаматтық жауапкер немесе олардың өкiлдерi, сондай-ақ сот отырысы хатшысы, сот приставы, сарапшысы, маманы болып табылатынын хабарлайды.

357-бап. Бас тартуды шешу тәртiбi
1. Төрағалық етушi тараптардың сот құрамынан, сондай-ақ осы Кодекстiң 356-бабында аталған адамдардан осы Кодекстiң 88, 89, 90, 91, 92, 93-баптарында көзделген негiздер бойынша бас тартуды мәлiмдеу құқығын түсiндiредi. Бұл қағидалар запастағы судьяға қатысты да қолданылады.
2. Мәлiмделген бас тартуды сот осы Кодекстiң 86, 87-баптарында белгiленген қағидалар бойынша шешедi.

358-бап. Сотталушыға оның құқықтарын түсiндiру
Төрағалық етушi сотталушыға оның осы Кодекстiң 65-бабында көзделген басты сот талқылауындағы құқықтарын, жәбірленушімен сондай-ақ заңда көрсетілген жағдайларда, сонымен қатар медиация тәртібімен бiтiмге келу үшін іс жүргізетінлік келісім жасасуға құқығын түсiндiредi.

359-бап. Жәбiрленушiге, жеке айыптаушыға, азаматтық қуынушыға
және азаматтық жауапкерге олардың құқықтарын
түсiндiру
Төрағалық етушi жәбiрленушiге, жеке айыптаушыға, азаматтық қуынушыға, азаматтық жауапкерге және олардың өкiлдерiне олардың осы Кодекстiң 71, 72, 73, 74, 76, 77-баптарында көзделген басты сот талқылауындағы құқықтарын түсiндiредi. Жеке айыптау iстерi бойынша, сондай-ақ бiрiншi рет жасалған қылмыстық теріс қылық туралы істер бойынша және онша ауыр емес және ауырлығы орташа қылмыстар жөнiндегi iстер бойынша жәбiрленушiге бұған қоса оның сотталушымен, соның ішінде медиация тәртібімен бiтiмге келу құқығы түсiндiрiледi.

360-бап. Сарапшыға оның құқықтары мен мiндеттерiн түсiндiру
Төрағалық етушi сарапшыға оның осы Кодекстiң 79-бабында көзделген құқықтары мен мiндеттерiн түсiндiредi және оған әдейi жалған қорытынды бергенi үшiн қылмыстық жауаптылығы туралы ескертедi, бұл туралы сарапшыдан қолхат алынады, ол басты сот талқылауының хаттамасына қоса тiгiледi.

361-бап. Маманға оның құқықтары мен мiндеттерiн түсiндiру
Төрағалық етушi маманға оның осы Кодекстiң 80-бабында көзделген құқықтары мен мiндеттерiн түсiндiредi және оған өз мiндеттерiн орындаудан бас тартқаны немесе жалтарғаны үшiн осы бапта белгiленген жауаптылық туралы ескертедi.

362-бап. Өтiнiшхаттарды мәлiмдеу және шешу
1. Төрағалық етушi тараптардан олардың жаңа куәларды, сарапшыларды және мамандарды шақыру туралы және заттай дәлелдемелер мен құжаттарды алдыру туралы, оның ішінде медиация рәсімін өткізу туралы өтiнiшхаттарының бар-жоғы туралы сұрайды. Өтiнiшхатын мәлiмдеген адам қандай мән-жайларды анықтау үшiн қосымша дәлелдемелердiң қажет екенiн көрсетуге мiндеттi.
2. Төрағалық етушi, сондай-ақ тараптардан олардан талқылаудан дәлелдемелер ретiнде жiбермеуге тиiс материалдарды алып тастау туралы өтiнiшхаттарының бар-жоғын анықтауға мiндеттi.
3. Сот талқылауының қалған қатысушыларының пiкiрiн тыңдағаннан кейiн мәлiмделген әрбiр өтiнiшхатты, оның ішінде іс жүргізу келісімін жасасу және медиация рәсімін өткізу туралы өтінішхатты қарауға, оны қанағаттандыруға немесе өтiнiшхатты қанағаттандырудан бас тарту туралы дәлелдi қаулы шығаруға тиiс.
4. Сот іс жүргізетінлік келісім немесе медиация тәртібімен бітімге қол жеткізу туралы келісімдер жасасу туралы, сондай-ақ тараптардың бастамашылығы бойынша сотқа мамандар немесе куәлар ретiнде келген адамдардан сот отырысында жауап алу туралы өтiнiшхаттарды қанағаттандырудан бас тартуға құқылы емес.
5. Сот өтiнiшхатты қанағаттандырудан бас тартқан адам оны одан әрi мәлiмдеуге құқылы.

363-бап. Iске қатысушы адамдардың бiрi болмаған кезде істi
тыңдау мүмкiндiгi туралы мәселенi шешу
Сот талқылауына қатысушылардың бiрi, сол сияқты куә, сарапшы немесе маман келмеген кезде сот тараптардың iстi талқылау мүмкiндiгi туралы пiкiрiн тыңдайды және талқылауды кейiнге қалдыру немесе оны жалғастыру және келмеген адамдарды келесi сот отырысына шақырту немесе оларды алып келу туралы қаулы шығарады.

44-тарау. Сот тергеуі

364-бап. Сот тергеуiнiң басталуы
1. Сот тергеуi толық немесе қысқартылған тәртіпте жүзеге асырылады және айыптаушының сотталушыға таққан айыбының мәнiсiн баяндаудан, ал жеке айыптау iстерi бойынша – арыз берген адамның немесе оның өкiлiнiң, ал олар болмағанда – сот отырысы хатшысының шағымды баяндауынан басталады.
2. Айыптау ауырлығы төмендеу түрiне өзгертiлген жағдайда немесе айыптаудың бiр бөлiгiнен бас тартылған кезде айыптаушы сотқа айыптаудың жаңа негiзделген тұжырымын жазбаша түрде баяндауға мiндеттi. Айыптаушы айыптаудың мәнін баяндап болған соң сотқа іс жүргізетінлік келісім жасасу ниеті туралы мәлімдеуге құқылы.

365-бап. Сотталушының көзқарасын анықтау
1. Төрағалық етушi сотталушыдан оған айыптаудың түсiнiктi-түсiнiктi емес екенiн сұрайды, оған айыптаудың мәнiсiн түсiндiредi және оның сотқа тағылған айыпқа өз көзқарасын хабарлау ниетінің бар-жоғын, осы Кодексте көзделген жағдайларда прокурормен іс жүргізетінлік келісім немесе медиациялық тәртіпте жәбірленушімен келісімге қол жеткізу туралы келісім жасау ниетiнiң бар-жоғын анықтайды.
2. Сотталушыға сотқа дейінгі іс жүргізу кезінде бiлдiрiлген кiнәсiн мойындау немесе мойындамаумен байланысты емес екенiн, өз кiнәсiн мойындайтыны немесе мойындамайтыны туралы сұраққа жауап беруге мiндеттi емес екенi және сотталушының жауап беруден бас тартуы оған зиян келтiрiлгендей түсiнiлмейтiнi түсiндiрiлуге тиiс. Сотталғанға сондай-ақ өз кінәсін мойындау және шын жүректен өкіну оның жауапкершілігін және жазасын жеңілдететін мән-жайлар болып табылатыны түсіндіріледі. Сотталушы өз жауабын дәлелдеуге құқылы. Сотталушының жауап бермеуi оның өз кiнәсiн мойындамағаны деп түсiнiледi.
3. Төрағалық етушi сотталушыдан оған қойылған азаматтық қуынымды мойындайтынын-мойындамайтынын (толық, iшiнара) сұрайды. Егер сотталушы бұл сұраққа жауап берсе, онда ол жауабының дәлелiн айтуға құқылы. Сотталушының жауап бермеуi оның азаматтық қуынымды мойындамағаны деп түсiнiледi.
4. Тараптар сотталушыға оның позициясын нақтылауға бағытталған, соның ішінде прокурормен жасалған іс жүргізетінлік келісім бойынша сұрақтар қоюға құқылы.

366-бап. Дәлелдемелердi ұсыну және зерттеу тәртiбi
1. Сот тергеуiнде айыптаушы және қорғаушы тараптар ұсынған дәлелдемелер зерттеледi.
2. Дәлелдемелердi алдымен айыптаушы тарап ұсынады. Дәлелдемелердi зерттеу тәртiбiн тараптармен келiсе отырып, сот белгiлейдi. Дәлелдемелердi зерттеу тәртiбiн белгiлеу немесе өзгерту мәселелерi бойынша сот қаулы шығарады.
3. Сотталушы төрағалық етушiнiң рұқсатымен сот тергеуiнiң кез келген сәтiнде айғақ беруге құқылы.
4. Егер тергеу судьясы осы Кодекстің 217-бабына сәйкес олардың айғақтарын сақтауға тапсырған болса, сотқа куә мен жәбірленуші шақырылмайды және олардан жауап алынбайды.

367-бап. Сотталушыдан жауап алу
1. Сотталушыдан жауап алудың алдында төрағалық етушi тағылған айып және iстiң басқа да мән-жайлары бойынша айғақ беру немесе бермеу құқығын, сондай-ақ сотталушының барлық айтқаны өзiне қарсы пайдаланылуы мүмкiн екенiн оған түсiндiредi.
2. Сотталушы айғақтар беруге келiсiм берген кезде бiрiншi болып одан қорғаушы және процеске қорғаушы тарапынан қатысушылар, содан кейiн мемлекеттiк айыптаушы және процеске айыптаушы тарапынан қатысушылар жауап алады. Төрағалық етушi жетекшi сұрақтарды және iске қатысы жоқ сұрақтарды алып тастайды.
3. Сот сотталушыға одан тараптар жауап алғаннан кейiн сұрақ қояды, алайда нақтылау сұрақтары жауап алудың кез келген сәтiнде қойылуы мүмкiн.
4. Басқа сотталушы болмаған кезде сотталушыдан жауап алуға тараптардың өтiнiшхаты немесе соттың бастамашылығы бойынша жол берiледi, бұл туралы қаулы шығарылады. Бұл жағдайда сотталушы сот отырысы залына қайтып келгеннен кейiн оған өзi болмаған кезде сот отырысының хаттамасына енгiзiлген айғақтар оқылады және өзi болмағанда жауап алынған сотталушыға сұрақ қою мүмкiндiгi берiледi.

368-бап. Сотталушының айғақтарын жария ету
1. Сотталушының iс бойынша сотқа дейiнгi әзiрлiк барысында берген айғақтарын жария етуге, сондай-ақ жауап алу хаттамасына қоса берiлген оның айғақтарының дыбыс жазбасын, бейне жазбаны немесе киноға түсiрiлiмiн жаңғыртуға:
1) сотталушы сотта айғақ беруден бас тартқан кезде;
2) iс сотталушы болмаған кезде қаралғанда;
3) сот талқылауы мен сотқа дейінгі тергеу барысында берiлген айғақтардың арасында елеулi қайшылықтар болғанда жол берiледi.
2. Тиiстi жауап алу хаттамасындағы немесе сот отырысы хаттамасындағы айғақтарды алдын ала жария етпей тұрып, дыбыс, бейнежазбаны және кино түсiрiлiмiн жаңғыртуға жол берiлмейдi.

369-бап. Жәбiрленушiден жауап алу
1. Жәбiрленушiден осы Кодекстiң 370-бабының екiншi, үшiншi, төртiншi, бесiншi, алтыншы, жетiншi және сегізінші бөлiктерiнде көзделген куәлардан жауап алу қағидалары бойынша жауап алынады.
2. Жәбiрленушi төрағалық етушiнiң рұқсатымен сот тергеуiнiң кез келген сәтiнде айғақтар беруге құқылы.

370-бап. Куәлардан жауап алу
1. Куәлардан жеке-жеке және жауап алынбаған куәлардың қатысуынсыз жауап алынады.
2. Жауап алудың алдында төрағалық етуші куәнің жеке басын айқындайды, оның сотталушыға және іске қатысушы басқа адамдарға деген қарым-қатынасын анықтайды, іс бойынша шын айғақтар беру жөніндегі азаматтық борышы мен міндетін, сондай-ақ айғақтар беруден бас тартқаны және көрінеу жалған айғақтар бергені үшін жауаптылығын түсіндіреді. Куәға, сондай-ақ өзіне-өзі, жұбайына (зайыбына) және жақын туыстарына қарсы айғақтар беруден, ал діни қызметшілерге – тәубе үстінде өздеріне ішкі сырын сеніп ашқан адамдарға да қарсы айғақтар беруден бас тартуға құқылы екені түсіндіріледі. Заң бойынша айғақ беру міндетінен босатылған, бірақ айғақ беруге тілек білдірген адамдарға көрінеу жалған айғақ бергені үшін жауаптылығы түсіндіріледі. Куәға осы Кодекстің 78-бабында көзделген оның басқа құқықтары мен міндеттері де түсіндіріледі. Куә мынадай мазмұнда ант береді: "Сотқа іс бойынша өзіме белгілі болған барлық мән-жайды, тек қана шындықты, барлық шындықты айтуға және шындықтан басқа ешнәрсе айтпауға ант етемін.". Куәдан оған өз міндеттері мен жауаптылығының түсіндірілгені туралы қолхат алынады. Қолхат сот отырысының хаттамасына қоса тігіледі.
3. Куәдан айыптаушы, жәбiрленушi, азаматтық қуынушы, азаматтық жауапкер және олардың өкiлдерi, сотталушы және оның қорғаушысы жауап алады. Бiрiншi болып өтiнiшхат бойынша сот отырысына осы куә шақырылған тарап сұрақтар қояды. Төрағалық етуші куәға одан тараптар жауап алып болғаннан кейiн сұрақтар қояды.
4. Куә соттың талап етуi бойынша оған ұсынылатын жазбаларды пайдалануға құқылы.
5. Куәға өз айғақтарына қатысты қолында бар құжаттарды оқып шығуға рұқсат берiледi. Бұл құжаттар сотқа ұсынылады және оның қаулысы бойынша iске тiгiлуi мүмкiн.
6. Жауап алынған куәлар сот отырысы залында қалады және олар сот тергеуi аяқталғанға дейiн соттың рұқсатынсыз және тараптардың келiсiмiнсiз одан шықпауға тиiс.
7. Осы Кодекстiң 98-бабында көзделген жағдайларда, куәнiң және оның жақындарының қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету мақсатында сот куәнiң жеке басы туралы нақты деректердi жарияламай, оны процестің басқа қатысушылары көрмейтiндей жағдайларда одан жауап алуға құқылы, бұл туралы қаулы шығарылады.
8. Сот куәдан жауап алуды оны ол болатын не тұратын аумақтағы аудандық (облыстық) сотқа шақырта отырып, бейнебайланыс режимінде (алыстан жауап алу) техникалық құралдарды пайдалана отырып, осы Кодекстің 213-бабының қағидалары бойынша жүргізуі мүмкін.

371-бап. Кәмелетке толмаған жәбiрленушiден, куәдан жауап алу
ерекшелiктерi
1. Кәмелетке толмаған жәбірленушіден немесе куәдан жауап алу кезінде әлеуметтік психолог, сондай-ақ оның заңды өкiлдерi мен педагог қатысады. Аталған адамдар төрағалық етушiнiң рұқсатымен жәбiрленушiге және куәға сұрақтар қоя алады.
2. Он алты жасқа толмаған жәбiрленушiден, куәдан жауап алудың алдында төрағалық етушi оған шын және толық айғақтардың iс үшiн маңызын түсiндiредi. Айғақтар беруден бас тартқаны және көрiнеу жалған айғақтар бергенi үшiн жауаптылық туралы аталған адамдарға ескерту жасалмайды және олардан қолхат алынбайды.
3. Тараптардың өтiнiшхаты бойынша немесе соттың бастамашылығы бойынша кәмелетке толмаған жәбiрленушi мен куәдан жауап алу сотталушы жоқ кезде жүргiзiлуi мүмкiн, бұл туралы сот қаулы шығарады. Сотталушы сот отырысы залына қайтып келгеннен кейiн оған кәмелетке толмаған жәбiрленушiнiң, куәнiң айғақтары жария етiледi, жәбiрленушiге, куәға сұрақ қою және олардың айғақтарына орай өз айғақтарын беру мүмкiндiгi берiледi.
4. Он сегiз жасқа толмаған жәбiрленушi, куә, сот олардың әрi қарай қатысуын қажет деп таныған жағдайлардан басқа, олардан жауап алу аяқталғаннан кейiн сот отырысы залынан шығарылады.
5. Егер олардың сотқа дейінгі іс жүргізу барысында берген айғақтарын тергеуші судья сақтауға тапсырса, кәмелетке толмаған жәбірленушілерді және куәларды сот отырысына шақыру және жауап алу жүргізілмейді.

372-бап. Жәбiрленушi мен куәнiң айғақтарын жария ету
1. Сот талқылауында жәбiрленушi мен куәнiң iс бойынша сотқа дейiнгi iс жүргiзу немесе кейiнгi сот талқылауы кезiнде берген айғақтарын, сондай-ақ олардан жауап алудың бейнежазбасы мен киноға түсiруiн, осы Кодекстің 377-бабында көзделген тәртіппен жария етуге:
1) бұл айғақтар мен олардың сотта берген айғақтары арасында елеулi қайшылықтар бар болған кезде;
2) олардың сот талқылауына келу мүмкiндiгiн жоққа шығаратын себептер бойынша жәбiрленушiнiң немесе куәнiң сот отырысына қатыспауы кезiнде;
3) тергеу судьясы айғақтарды сақтауға тапсырған кезде жол берiледi.
2. Жәбiрленушi мен куә берген айғақтардың дыбыс жазбасын, олардан жауап алудың бейнежазбасы мен киноға түсiруiн жаңғырту осы Кодекстiң 368-бабының екiншi бөлiгiнде белгiленген қағидалар бойынша орын алуы мүмкiн.

373-бап. Сот талқылауындағы сараптама
1. Сот тараптардың өтiнiшхаты бойынша немесе өз бастамасымен сараптама тағайындауға құқылы.
2. Сараптаманы сот алдындағы тергеу барысында қорытынды берген сарапшы (сарапшылар) не сот тағайындаған басқа сарапшы (сарапшылар) жүргізеді.
Соңғы жағдайда төрағалық етуші сараптама жүргізуді кімге тапсыруды ұйғарып отырғаны туралы хабарлауға тиіс, содан кейін аталған адамнан бас тарту және оның өздігінен бас тартуы туралы өтінішхаттар болмаған кезде, сот кеңесу бөлмесіне кетпестен оны іс бойынша сарапшы ретінде тарту туралы қаулы шығарады. Бұдан әрі сарапшыға оның іс жүргізу өкілеттіктері түсіндіріледі, ол көрінеу жалған қорытынды бергені үшін қылмыстық жауаптылық туралы ескертіліп, бұл туралы қолхат береді.
3. Сотта сараптама жүргiзу осы баптың талаптары ескерiле отырып, осы Кодекстiң 35-тарауында жазылған қағидалар бойынша жүзеге асырылады.
4. Сарапшы сот отырысында төрағалық етушiнiң рұқсатымен сараптама мәнiне қатысты мән-жайларды зерттеуге қатысуға: жауап алынатын адамдарға сұрақтар қоюға, қылмыстық iстiң материалдарымен танысуға, сараптама мәнiне қатысты барлық сот iс-әрекеттерiне қатысуға құқылы.
5. Төрағалық етушi тараптарға iс үшiн мәнi бар барлық мән-жайлар анықталғаннан кейiн сарапшыға сұрақтарды жазбаша түрде берудi ұсынады. Қойылған сұрақтар жария етiлуге және олар бойынша сот талқылауына қатысушылардың пiкiрлерi тыңдалуға тиiс.
6. Тараптар сараптамалық зерттеу объектiсi ретiнде заттарды, құжаттарды ұсынуға құқылы. Оларды осындайлардың қатарынан шығарғанда, сот дәлелдi қаулы шығаруға мiндеттi.
7. Мәселелердi қарап және олар бойынша тараптардың пiкiрлерiн тыңдап, сот өз қаулысымен олардың iшiнен iске қатысы жоқ немесе сарапшының құзыретiне жатпайтындарын алып тастайды, жаңа мәселелердi тұжырымдайды.
8. Сарапшы болып тағайындалған адамға сараптаманың тағайындалғаны туралы сот қаулысының көшiрмесi тапсырылады және осы Кодекстiң 79-бабында көзделген оның құқықтары мен мiндеттерi түсiндiрiледi. Сот тараптардың пiкiрлерiн тыңдап болып, зерттеу жүргiзу үшiн қажеттi уақытқа сот отырысын кейiнге қалдыруға құқылы.
9. Сарапшы қорытындыны жазбаша түрде бередi және оны сот отырысында жария етедi, содан кейiн одан жауап алу осы Кодекстiң 374-бабында көзделген қағидалар бойынша жүргiзiлуi мүмкiн. Сарапшының қорытындысы iске қоса тiгiледi.
10. Сот талқылауында сараптама жүргiзiлген соң, осы Кодекстiң 287-бабында көзделген жағдайларда сот қосымша немесе қайта сараптама тағайындауға құқылы.
11. Iс бойынша сотқа дейiн iс жүргiзу барысында қорытынды берген сарапшы сотқа шақырылған жағдайда, сот қорытындыны жария еткен соң, егер ол тараптардың қарсылығын туғызбаса, сараптама тағайындамауға және сарапшыдан жауап алумен шектелуге құқылы.

374-бап. Сарапшыдан жауап алу
1. Осы Кодекстің 285-бабы төртінші бөлігінің талаптары ескеріле отырып, сарапшыдан жауап алу қорытынды жария етiлгеннен кейiн ғана оны түсiндiру, нақтылау немесе толықтыру үшiн жүргiзiлуi мүмкiн.
2. Сарапшыдан бiрiншi болып өтiнiшхат бойынша сараптама тағайындалған тарап жауап алады.
3. Егер сараптама тараптар арасындағы келiсiм бойынша немесе қылмыстық iстi жүргiзушi органның бастамасы бойынша жүргiзiлсе, сарапшыға бiрiншi болып айыптаушы тарап, содан соң қорғаушы тарап жауап алады.
4. Сот жауап алудың кез келген сәтiнде сарапшыға сұрақтар қоюға құқылы.

375-бап. Заттай дәлелдемелердi қарап тексеру
1. Тергеу барысында iске тiгiлген және жаңадан алынған заттай дәлелдемелер сот тергеуi барысында сотта қарап тексерілуге және тараптарға ұсынылуға тиiс. Заттай дәлелдемелердi қарап тексеру сот тергеуiнiң кез келген сәтiнде тараптардың өтiнiшхаты бойынша да, сондай-ақ соттың бастамасымен де жүргiзiледi. Заттай дәлелдемелер куәлердiң, сарапшының, маманның қарап тексеруі үшiн ұсынылуы мүмкiн. Заттай дәлелдемелер ұсынылған адамдардың заттай дәлелдемелердi қарап тексерген кезде анықталған, iс үшiн маңызы бар мән-жайларға соттың назарын аударуға құқығы бар.
2. Заттай дәлелдемелердi қарап тексеруді сот олар тұрған жерде осы баптың бiрiншi бөлiгiнде белгiленген қағидаларды сақтай отырып жүргiзуге тиiс.

376-бап. Тергеу әрекеттерiнiң хаттамалары мен құжаттарын жария
ету
Мән-жайларды куәландыратын тергеу iс-әрекеттерiнiң хаттамалары және қарап тексеру, куәландыру, алу, тiнту, мүлiкке тыйым салу, ұстау, тану үшiн көрсету, тергеу экспериментi телефонмен сөйлесудi тыңдау кезiнде белгiлi болған фактiлер, сондай-ақ егер оларда iс үшiн маңызы бар мән-жағдайлар баяндалған немесе куәландырылған болса, iске тiгiлген немесе сот отырысында ұсынылған құжаттар толық немесе iшiнара жария етiлуге тиiс. Сот отырысына ұсынылған құжаттар соттың қаулысы бойынша iске тiгiлуi мүмкiн.

377-бап. Сотталушының, жәбiрленушiнiң, куәнiң айғақтарын,
сондай-ақ хаттамалар мен құжаттарды жария етудiң
тәртiбi
Осы Кодекстiң 368, 372, 376-баптарында көзделген жағдайларда, сотталушының, жәбiрленушiнiң, куәнiң айғақтарын, сондай-ақ тергеу iс-әрекеттерiнiң хаттамалары мен құжаттарды оларды жария ету туралы өтiнiшхат бiлдiрген тарап не сот жария етедi.

378-бап. Iс болған орынды және үй-жайды қарап тексеру
1. Iс болған жерді және үй-жайды қарап тексеру сот тараптардың қатысуымен, ал қажет болғанда куәлардың, сарапшының, маманның қатысуымен де жүргiзіледi.
2. Қарап тексерген орнына келген соң төрағалық етушi сот отырысының жалғасатындығы туралы жариялайды, ал сот қарап тексеруге кiрiседi. Бұл ретте сотталушыға, жәбiрленушiге, сарапшы мен маманға қарап тексерумен байланысты сұрақтар қойылуы мүмкiн.

379-бап. Тану, куәландыру, айғақтарды тұрған жерiнде тексеру
мен нақтылау, эксперимент жүргiзу, үлгiлер алу үшін
көрсету
1. Тану үшін, куәландыру, айғақтарды тұрған жерiнде тексеру мен нақтылау, эксперимент жүргiзу, үлгiлер алу үшiн көрсету сот талқылауында тараптардың қатысуымен, осы Кодекстiң, 223, 229, 257, 258-баптарында және 34-тарауында көзделген қағидалар сақтала отырып, сот қаулысы бойынша жүргiзiледi.
2. Егер iстiң мән-жайлары бойынша бұл қажет болса, тану, куәландыру, эксперимент, үлгiлер алу үшiн көрсету жабық сот отырысында жүргiзiлуi мүмкiн.
3. Куәландырылушыны жалаңаштау арқылы куәландыруды жеке үй-жайда дәрiгер немесе өзге маман жүргiзедi, онда куәландыру актiсi жасалып, қол қойылады. Одан соң аталған адамдар сот отырысы залына оралады, онда олар тараптардың және куәландырылған адамның қатысуымен, егер куәландырылушының денесiнде іздер мен белгiлер табылса, олар туралы сотқа хабарлайды, тараптардың және судьялардың сұрақтарына жауап бередi. Куәландыру актiсi iске қоса тiгiледi.

380-бап. Дәлелдемелердi зерттеудi шектеу
1. Мемлекеттiк айыптаушы айыптау дәлелдемелерiнің зерттелуін аталған өтiнiшхат қозғалған сәтке қаралған дәлелдемелермен шектеу туралы өтiнiшхат жасауға құқылы. Сот тараптардың пiкiрлерiн тыңдап, бұл өтiнiшхатты қанағаттандыруға құқылы.
2. Қорғаушы тарап сотталушының, қорғаушының, сотталушының заңды өкiлiнiң, азаматтық жауапкердiң немесе оның өкiлiнiң өтiнiшхаты бойынша ұсынылған және iске тiгiлген дәлелдемелердi зерттеуден бас тартуға құқылы. Мұндай бас тарту сот үшiн мiндеттi.

381-бап. Сот тергеуiнiң аяқталуы
1. Төрағалық етушi дәлелдемелердi зерттеу аяқталғаннан кейiн:
1) тараптарға, олардың сот жарыссөзiнде, ал соттың үкiм шығаруы кезiнде тек сот тергеуiнде қаралған дәлелдемелерге ғана сiлтеме жасауға құқылы екендiгiн түсiндiредi;
2) тараптардан, олар сот тергеуiн толықтыруды қалай ма және немен толықтырғысы келетiнiн сұрайды.
2. Сот тергеуiн толықтыру туралы өтiнiшхаттар мәлiмделген жағдайда, сот бұл өтiнiшхаттарды талқылайды және оны шешедi.
3. Өтiнiшхаттарды шешкен соң және қажеттi сот iс-әрекеттерiн орындаған соң, сондай-ақ сот тергеуiн толықтыру туралы өтiнiшхат қозғалмаған немесе сот оларды дәлелдi түрде қабылдамаған жағдайларда төрағалық етушi сот тергеуiн аяқталды деп жариялайды.

382-бап. Iстiң қысқартылған тәртiппен сотта талқылануы
1. Ауыр емес, орташа ауыр қылмыстар, сондай-ақ ауыр қылмыстар туралы істер бойынша сот талқылауы, мынадай шарттар болған кезде:
1) сотталушы өзiнiң кiнәсiн толық көлемiнде, оның iшiнде қылмыстық құқық бұзушылықпен келтірілген зиянның мөлшерін және өзiне қойылған қуыным талаптарын мойындаса;
2) сотқа дейiнгi іс жүргiзу барысында процеске қатысушылардың осы Кодекстің ережелерінде белгiленген құқығының бұзылуына немесе қысым жасалуына жол берiлмесе;
3) процеске қатысушылар iс бойынша жиналған дәлелдемелердiң қатыстылығы мен орындылығына дау туғызбаса және оларды сот отырысында зерттеудi талап етпесе;
4) жеделдетілген сотқа дейінгі іс жүргізу кезінде;
5) медиативті немесе іс жүргізетінлік келісімі жасалған немесе медиациялық тәртіппен бітімгершілікке қол жеткізілген кезде қысқартылған тәртiппен жүргiзiледі.
2. Iстi сотта талқылаудың қысқартылған тәртiбi сотталушы және жәбірленушіден жауап алудан, медиация немесе іс жүргізетінлік келісімін жасаудың мән-жайын анықтаудан, азаматтық қуыным және іс жүргізу шығындары бойынша төлем жасаудың мерзімі мен тәртібінен тұрады. Қысқартылған сот талқылауы он тәулік мерзіміне дейін аяқталуға тиіс, айрықша жағдайларда бұл мерзім судьяның дәлелді қаулысымен жиырма тәулікке дейін ұзартылуы мүмкін.
3. Сот, егер сот отырысы барысында қысқартылған тәртіппен сот талқылауына кедергі келтіретін мән-жайлар анықталса, сот тергеуiн толық көлемде жүргiзу туралы қаулы қабылдайды.

45-тарау. Сот жарыссөзі және сотталушының соңғы сөзі

383-бап. Сот жарыссөзiнiң мазмұны мен тәртiбi
1. Сот тергеуi аяқталған соң төрағалық етушi соттың сот жарыссөзiне көшетiнiн хабарлайды және сот жарыссөзiне қатысушыларға олардың өз сөздерiнде сот отырысында зерттелмеген дәлелдемелерге сiлтеме жасауға құқылы еместігін түсіндіреді. Сотқа жаңа дәлелдемелер ұсыну қажет болған ретте, олар сот тергеуiн қайта бастау туралы өтiнiш жасай алады.
2. Сот жарыссөзiне қатысушының өтiнiшi бойынша оған сот жарыссөзiне дайындалу үшiн уақыт берiледi, бұл үшiн төрағалық етушi ұзақтығын көрсете отырып, сот отырысына үзiлiс жариялайды.
3. Сот жарыссөзi айыптаушының, жәбiрленушiнiң немесе оның өкiлiнiң, азаматтық қуынушының және азаматтық жауапкердiң немесе олардың өкiлдерiнiң, сотталушы мен қорғаушының сөздерiнен тұрады. Қысқартылған сот тергеуі кезінде іс жүргізетінлік келісім немесе медиациялық тәртіппен бітімгершілік жасалған істер бойынша сот жарыссөзі жүргізілмейді. Iске қатысушылардың сөз сөйлеу ретiн олардың ұсыныстары бойынша сот белгiлейдi, бiрақ барлық жағдайларда бiрiншi болып айыптаушы сөз алады.
4. Егер мемлекеттiк айыптауды бiрнеше мемлекеттiк айыптаушы қолдаса, iске бiрнеше жәбiрленушi, қорғаушы, азаматтық жауапкер мен олардың өкiлдерi, азаматтық қуынушылар мен олардың өкiлдерi, сотталушылар қатысса, төрағалық етушi сөз сөйлеу кезектiлiгiн өзара келiсуi үшiн оларға уақыт бередi. Қажет болғанда бұл үшiн сот отырысына үзiлiс жариялануы мүмкiн. Егер аталған адамдар жарыссөздегi өз сөздерiнiң кезектiлiгi туралы келiсiмге келе алмаса, сот олардың пiкiрлерiн тыңдап болып, сөз кезегi туралы қаулы қабылдайды.
5. Сот жарыссөзiнiң ұзақтығын сот белгiлi бiр уақытпен шектей алмайды, алайда, төрағалық етушi, егер жарыссөзге қатысушы адамдардың сөзi қаралатын iске қатысы жоқ мән-жайларға қатысты болса не сот отырысында зерттелмеген дәлелдемелерге негiзделген болса, оларды тоқтатуға құқылы.
6. Сот жарыссөзіне қатысушылардың барлығы сөз сөйлеп болған соң олардың әрқайсысы тараптар өкiлдерiнiң сөзiнде айтылған себептер бойынша тағы бiр реттен қысқаша қарсылықтарын немесе ескертпелерiн (репликаларын) бiлдiруге құқылы. Соңғы ескертпенi айту құқығы барлық жағдайларда сотталушы мен оның қорғаушысына тиесiлi.
7. Әрбiр сот жарыссөзiне қатысушы сотқа осы Кодекстiң 390-бабының бiрiншi бөлiгiнiң 1) – 6) тармақтарында аталған мәселелер бойынша шешiмнiң өзi ұсынатын тұжырымын жазбаша түрде табыс ете алады. Ұсынылатын тұжырымның сот үшiн мiндеттi күшi болмайды.

384-бап. Сотталушының соңғы сөзi
1. Сот жарыссөзi аяқталған соң төрағалық етушi сотталушыға соңғы сөз бередi. Сотталушыға оның соңғы сөзi кезiнде ешқандай сұрақ қоюға жол берiлмейдi.
Сот сотталушының соңғы сөзiнiң ұзақтығын белгiлеуге құқылы емес. Төрағалық етушi, егер сотталушының сөзi қаралған iске қатысы жоқ мән-жайларға қатысты болса, оны тоқтатуға құқылы.
2. Іс жүргізетінлік келісім немесе медиациялық тәртіппен бітімгершілікке қол жеткізу туралы келісім жасалған істер бойынша қысқартылған сот тергеуі кезінде сотталушының соңғы сөзі айтылмайды.

385-бап. Сот тергеуiн қайта бастау
Егер сот жарыссөзiнде сөз сөйлеушi немесе сотталушы соңғы сөзiнде iс үшiн маңызы бар жаңа мән-жайлар туралы хабарласа, сот тараптардың өтiнiшi бойынша немесе өз бастамасымен сот тергеуiн қайта бастайды. Қайта басталған сот тергеуi сот аяқталған соң сот жарыссөзiн жаңадан бастайды және сотталушыға соңғы сөз бередi.

386-бап. Соттың кеңесу бөлмесiне кетуi
1. Сотталушының соңғы сөзiн тыңдап болғасын сот үкiм шығару үшiн кеңесу бөлмесiне кетедi, ол туралы төрағалық етушi сот отырысы залындағы қатысушыларға хабарлайды.
2. Үкiмнiң жарияланатын уақыты процеске қатысушыларға судьялар кеңесу бөлмесiне кетер алдында хабарлануы мүмкiн.

46-тарау. Үкім шығару

387-бап. Қазақстан Республикасының атынан үкiм шығару
Қазақстан Республикасындағы соттар Қазақстан Республикасының атынан үкiм шығарады.

388-бап. Үкiмнiң заңдылығы мен негiздiлiгi
1. Сот үкiмi заңды және негiздi болуға тиiс.
2. Егер үкiм заңның барлық талаптары сақтала отырып және заң негiзiнде шығарылса, ол заңды болып танылады.
3. Егер үкiм сот отырысында сотқа ұсынылған дәлелдемелердi жан-жақты және объективтi зерттеу негiзiнде шығарылса, ол негiздi деп танылады.

389-бап. Үкім шығару құпиясы
1. Істі қараған судья үкімді өзіне қандай да болсын ықпал ету мүмкіндігін болғызбайтын жағдайларда шығарады. Үкім шығару кезінде өзге тұлғалардың, оның ішінде запастағы судьяның болуына жол берілмейді.
2. Жұмыс уақыты аяқталған соң, сондай-ақ жұмыс күні ішінде судья кеңесу бөлмесінен шығып демалу үшін үзіліс жасауына құқылы.
3. Үкім жарияланғанға дейін судья іс бойынша шешімді айқындайтын өз пікірі мен пайымдауын жария етуге құқылы емес.

390-бап. Соттың үкiм шығару кезiнде шешетiн мәселелерi
1. Сот үкiм шығару кезiнде кеңесу бөлмесiнде мынадай мәселелердi шешедi:
1) жасалуына сотталушы айыпталып отырған әрекеттiң орын алғаны дәлелдендi ме;
2) бұл әрекет қылмыстық құқық бұзушылық болып табыла ма және ол дәл қандай қылмыстық заңда көзделген (бабы, бөлiгi, тармағы);
3) сотталушының бұл әрекеттi жасағаны дәлелдендi ме;
4) сотталушы бұл қылмыстық құқық бұзушылықтың жасалуына кiнәлi ме;
5) оның жауаптылығы мен айыбын жеңiлдететiн немесе ауырлататын мән-жайлар бар ма;
6) сотталушы қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны үшiн жазаға тартылуға тиiс пе;
7) сотталушыға қандай жаза тағайындалуға тиiс;
8) жаза тағайындамай үкiм шығару үшiн немесе жазадан босатуға не қылмыстық жазаны өтеудi Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 75, 77-баптарында көзделген жағдайларда кейiнге қалдыруға негiздер бар ма;
9) бас бостандығынан айыруға сотталушы қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінің қандай түрi мен режимiнде жазасын өтеуге тиiс;
10) азаматтық қуынымды кiмнiң пайдасына және қандай мөлшерде қанағаттандыруға жата ма;
11) азаматтық қуынымды немесе ықтимал тәркiлеудi қамтамасыз ету үшiн тыйым салынған мүлiктi не iстеу керек;
12) заттай дәлелдемелер бойынша не iстеу керек;
13) iс жүргiзу шығыстары кiмге, қандай мөлшерде жүктелуге тиiс;
14) сот сотталушының құрметтi, әскери, арнайы немесе өзге атағынан, сыныптық шенiнен, дипломатиялық дәрежесiнен, бiлiктiлiк сыныбынан, мемлекеттiк наградаларынан айыруға (айыру туралы Қазақстан Республикасының Президентiне ұсыныс енгiзуге) тиiс пе;
15) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 91-бабында көзделген жағдайларда медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы;
16) қылмысты жасауға әсер ететiн мән-жайлардың болуы туралы;
17) сотталушыға қатысты бұлтартпау шарасы туралы;
18) бұрынғы үкiм бойынша шартты сотталудың күшiн жою немесе оны сақтау туралы.
2. Ақтау үкiмiн шығару кезiнде сот тергеу, прокуратура, сот органдарының заңсыз iс-әрекетiмен ақталушыға келтiрiлген зиянды өтеу туралы мәселе жөнiнде шешiм қабылдайды.
3. Сотталушы бiрнеше қылмыс жасағаны үшiн айыпталған кезде сот әрбiр қылмыстық құқық бұзушылық бойынша жеке-жеке осы баптың бiрiншi бөлiгiнiң 1) – 7) тармақтарында көрсетiлген мәселелердi шешедi.
4. Егер қылмыстық құқық бұзушылықтың жасалуына бiрнеше сотталушы айыпталса, сот оның жасалған әрекеттегi рөлi мен дәрежесiн айқындай отырып, әрбiр сотталушыға қатысты осы баптың бiрiншi бөлiгiнде көрсетiлген барлық мәселелердi шешедi.
5. Сот осы баптың бiрiншi бөлiгiнде аталған негiзгi мәселелердi шешкен соң мынадай:
1) сотталушының, ал қажет болған жағдайда жәбiрленушiнiң ата-анасыз қалған, кәмелетке толмаған балаларының жағдайын жасап, жайғастыру туралы;
2) сотталушының мүлкiн, қажет болған жағдайда жәбiрленушiнiң мүлкiн қорғау туралы;
3) жеке қаулы шығару қажеттiгi туралы қосымша мәселелердi шешуге көшедi.
6. Егер Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңес басқа соттың бастамасы бойынша іс жүргізуіне заңды немесе осы қылмыстық іс бойынша қабылдануға жататын өзге де нормативтік құқықтық актіні конституциялық емес деп тану туралы ұсыным қабылдаса, сот үкім шығаруды кейінге қалдыруға міндетті.

391-бап. Сотталушының есi дұрыстығы туралы мәселенi шешу
1. Алдын ала тергеу немесе сот талқылауы кезiнде сотталушының есi дұрыстығы туралы мәселе туындаған жағдайларда, сот үкiм шығару кезiнде бұл мәселенi тағы да бiр рет талқылауға мiндеттi.
2. Сотталушыны әрекет жасаған уақытта есi дұрыс емес күйде болған немесе қылмыс жасағаннан кейiн оның өз әрекетiнiң (әрекетсiздiгiнiң) iс жүзiндегi сипаты мен қоғамдық қауiптiлiгiн ұғыну не оларды игеру мүмкiндiгiнен айыратын психикалық аурумен ауырған деп таныған сот iстi қысқартып сотталушыға медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы қаулы шығаруға құқылы. Бұл шешімді сот кеңесу бөлмесінде қорғаушының басты сот талқылауына қатысқан кезінде шығара алады.
3. Егер қорғаушы басты сот талқылауына қатыспаса, сот осы баптың екінші бөлігінде көрсетілген мән-жайлар болған кезде қылмыстық істі осы Кодекстің 521-бабында белгіленген тәртіппен қарау үшін қылмыстық істі тиісті сотқа беру туралы қаулы шығарады.

392-бап. Үкiмдердiң түрлерi
Сот үкiмi айыптаушы немесе ақтаушы үкім болуы мүмкiн.

393-бап. Айыптау үкiмi
1. Айыптау үкiмi сотталушыны қылмыстық құқық бұзушылық жасауға кiнәлi деп тану туралы сот шешiмiнен тұрады.
2. Айыптау үкiмi:
1) сотталушы өтеуге тиiс қылмыстық жаза тағайындала отырып;
2) адамды қылмыстық жауаптылықтан босата отырып;
3) қылмыстық жаза тағайындалып және оны өтеуден босата отырып;
4) қылмыстық жаза тағайындалмай;
5) қылмыстық жазаны өтеу кейiнге қалдырыла отырып шығарылады.
3. Айыптау үкiмi болжамдарға негiзделуге тиiс емес және сот талқылауы барысында сотталушының қылмыстық құқық бұзушылық жасаудағы кiнәсi соттың зерттеген дәлелдемелерiнiң жиынтығымен дәлелденген жағдайда ғана шығарылады.
4. Сотталушы өтеуге тиiс жазаны тағайындаумен айыптау үкiмiн шығара отырып, сот оның түрiн, мөлшерiн, режимiн және мерзiмдi өтеудi есептеудiң басталуын дәл айқындауы қажет.
5. Сот, егер осы қылмыстық құқық бұзушылық үшiн адамды қылмыстық жауаптылыққа тартудың мерзiмi өтiп кетсе, сондай-ақ осы Кодекстiң 36-бабының бiрiншi бөлiгiнде көзделген жағдайларда айыптау үкiмiн адамды қылмыстық жауаптылықтан босата отырып, шығарады.
6. Сот, егер үкiм шығару кезiнде:
1) сотталушыға осы үкiммен тағайындалған жазаны қолданудан босататын рақымшылық жасау актiсi шығарылған;
2) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 63-бабында белгiленген алдын ала қамауды есептеу қағидаларын ескере отырып, осы iс бойынша сотталушының қамауда болу уақыты сот тағайындаған жазаны қамтыған жағдайларда, айыптау үкiмiн жазаны тағайындап және одан босата отырып шығарады.
7. Егер оны шығару кезiнде сотталушы қайтыс болса, сот iстi қысқартады немесе тараптардың өтiнiшi бойынша айыптау үкiмiн жазаны тағайындамай шығарады.
8. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 75-бабында және 77-бабының екiншi бөлiгiнде көзделген жағдайларда сот айыптау үкiмiн қылмыстық жазаны өтеудi кейiнге қалдыра отырып шығарады.

394-бап. Ақтау үкiмi
1. Сот ақтау үкiмiмен сотталушы қылмыстық жауаптылыққа тартылып, сотқа берiлген айыптау бойынша оның қылмыстық құқық бұзушылықтың жасалуына кiнәсiздiгiн таниды және жариялайды.
2. Егер:
1) қылмыстық құқық бұзушылық оқиғасы болмаса;
2) сотталушының әрекетiнде қылмыстық құқық бұзушылық құрамы болмаса;
3) қылмыстық құқық бұзушылық жасауға сотталушының қатысуы дәлелденбесе, ақтау үкiмi шығарылады.
3. Аталған негiздердiң кез келгенi бойынша ақтау соттың сотталушының кiнәсiздiгiн тануын бiлдiредi және оның толық ақталуына әкеп соғады.
4. Егер ақтау үкiмi шығарылған жағдайда қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адам анықталмай қалса, үкiмнің қарар бөлімінде сот iстi прокурорға өзге адамды қылмыстық қудалау қажеттiгi туралы мәселенi шешуi үшiн жiбередi.

395-бап. Үкiмдi жасау
1. Осы Кодекстiң 390-бабында көрсетiлген мәселелердi шешкеннен кейiн сот үкiмдi жасауға көшедi.
2. Үкiм сот талқылауы жүргiзiлген тiлде баяндалады.
3. Үкiм кiрiспе, сипаттамалы-дәлелдi және қарар бөлiмдерден тұрады.
4. Үкімді судья қолдан жазуы, машинкаға басу тәсілімен не компьютерлік тәсілмен дайындауы мүмкін және ол оған қол қояды.
5. Үкімдегі түзетулер ескертілуге және ол жария етілгенге дейін үкімнің тиісті бетінде судьяның қол қоюымен куәландырылуға тиіс.
6. Үкiмге ол жария етілгеннен кейiн өзгерiстер енгiзуге жол берiлмейдi.

396-бап. Үкiмнiң кiрiспе бөлiмi
Үкiмнiң кiрiспе бөлiмiнде:
1) үкiмнiң Қазақстан Республикасының атынан шығарылғаны;
2) үкiмнiң шығарылған уақыты мен орны көрсетіледі. Судьялар бiрнеше тәулік бойы кеңескен жағдайда, үкiмнiң шығарылған күнi оның жария етiлген күнiмен айқындалады;
3) үкiм шығарған соттың атауы, соттың құрамы, сот отырысының хатшысы, процеске қатысушылар, олардың өкiлдерi, аудармашы;
4) сотталушының тегi, аты және әкесiнiң аты, оның туған жылы, айы, күнi және жерi, тұрғылықты жері, жұмыс орны, кәсiбi, бiлiмi, отбасы жағдайы және сотталушының жеке басы туралы iс үшiн маңызы бар өзге де мәлiметтер;
5) жасалғанына сотталушы айыпталып отырған қылмыстық құқық бұзушылықты көздейтiн қылмыстық заң (бабы, бөлiгi, тармағы) көрсетiледi.

397-бап. Айыптау үкiмiнiң сипаттамалы-дәлелдi бөлiгi
1. Айыптау үкiмiнiң сипаттамалы-дәлелдi бөлiгi жасалған орны, уақыты, жасалу тәсiлi, кiнә нысаны, қылмыстық құқық бұзушылықтардың себептерi мен салдарлары көрсетiле отырып, сот дәлелденген деп таныған қылмыстық әрекеттiң сипаттамасын қамтуы қажет. Үкiмде соттың сотталушыға қатысты тұжырымы негiзделген дәлелдер және сот басқа дәлелдердi жоққа шығарған себептерi келтiрiледi. Жауаптылықты жеңiлдететiн немесе ауырлататын мән-жайлар, сондай-ақ іс жүргізетінлік келісімінде көзделген жазаларды тағайындаудың шектері көрсетіледі. Айыптаудың бiр бөлiгi негiзсiз деп танылған немесе қылмыстық құқық бұзушылықтың терiс саралануы анықталған жағдайда – айыптауды өзгертудiң негiздерi мен себептерi көрсетiледi. Сотталушының iс-әрекеттерiн қайта саралау қажеттiгi туралы тұжырымға келе отырып немесе кейбiр баптардың (бап бөлiгiнiң, бап бөлiгi тармағының) артық тағылғанын анықтап, сот үкiмнiң сипаттамалы-дәлелдi бөлiгiнде әрекеттi сол бойынша саралау керек болатын қылмыстық заңның бабын (баптың бөлiгiн, баптың бөлiгiнiң тармағын) көрсетедi және артық тағылған бапты (баптың бөлiгiн, бап бөлiгiнiң тармағын) алып тастау керектiгiн көрсетедi.
2. Сот қылмыстық жазаны тағайындауға, одан немесе оны нақты өтеуден босатуға, өзге де ықпал ету шараларын қолдануға қатысты барлық мәселелер шешiмiнiң себептерiн де көрсетуге мiндеттi.
3. Сипаттамалы-дәлелдi бөлiкте осы Кодекстiң 390-бабында көрсетiлген басқа да мәселелер бойынша қабылданған шешiмдердiң негiздемесi қамтылуға тиiс.
4. Жабық сот мәжілісінде қаралған істер бойынша, айыптау үкімінің сипаттама-дәлелді бөлігінде сот талқылауында жария етуді шектеу үшін негіз болатын мән-жайлар туралы тұжырымдамалар болмауға тиіс.
5. Іс жүргізетінлік келісімі немесе медиациялық тәртіппен бітімгершілікке қол жеткізу туралы келісімі бар істер бойынша айыптау үкімінің сипаттамалы-дәлелдi бөлiгi осы Кодекстің 626-бабына сәйкес жазылады.

398-бап. Айыптау үкiмiнiң қарар бөлiгi
1. Айыптау үкiмiнiң қарар бөлiгiнде:
1) сотталушының тегi, аты және әкесiнiң аты;
2) сотталушыны қылмыстық құқық бұзушылық жасауға кiнәлi деп тану туралы шешiм;
3) сотталушы кiнәлi деп танылған қылмыстық заң (бабы, бөлiгi, тармағы);
4) жасағанына кiнәлi деп танылған әрбiр қылмыстық құқық бұзушылық үшiн сотталушыға тағайындалған жазаның негізгі және қосымша түрi мен мөлшерi, сондай-ақ алдыңғы үкiм бойынша шартты сотталудың күшiн жою немесе оны сақтау туралы шешiм және Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 59, 61-баптарының негiзiнде өтеуге жататын түпкiлiктi жаза түрi көрсетілуге тиіс.
Сот бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны тағайындаған кезде үкiмде сотталған адамның жазасын өтеуге тиiс мекеменiң түрi мен режимiн көрсетедi, ал сотталған адамды қоғамнан оқшаулаумен байланысты емес жазалар тағайындаған кезде үкім заңды күшіне енгеннен кейін он күн мерзімнің ішінде оның пробация қызметіне есепке қою үшін келу міндеттілігін белгілейді;
5) шартты түрде соттаған кезде сынақ мерзiмінiң ұзақтығы, бас бостандығынан айыру орындарынан шартты түрде мерзімінен бұрын босатуды шектеу мен сотталған адамға жүктелетін міндеттер көрсетілуге тиіс;
6) сотталушыны құрметтi, әскери, арнайы немесе өзге атағынан, сыныптық шенiнен, дипломатиялық дәрежесiнен, бiлiктiлiк сыныбынан, мемлекеттiк наградаларынан айыру (айыру туралы Қазақстан Республикасының Президентiне ұсыныс енгiзу) туралы шешiм;
7) егер үкiм қабылдағанға дейiн сотталушы ұсталса және оған күзетпен ұстау, үй қамағына алу түрiнде бұлтартпау шаралары қолданылса немесе ол арнаулы медициналық ұйымға орналастырылса, алдын ала күзетпен ұстауды есепке алу туралы шешiм;
8) мәжбүрлеп емдеудi қолдану және сотталған адамға қорғаншылық белгiлеу туралы шешiм;
9) үкiм заңды күшiне енгенге дейiн сотталушыға қатысты бұлтартпау шаралары туралы шешiм;
10) негізгі жазаны орындауды кейінге қалдыру туралы мәселенің шешімі;
11) белгілі бір лауазымда болу немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру түрінде жазалау туралы шешім көрсетiлуге тиiс.
2. Сотталушыға қылмыстық заңның бiрнеше бабы (баптың бөлiктерi, тармақтары) бойынша айып тағылған жағдайда, онда үкiмнiң қарар бөлiгiнде сотталушы олардың қайсысы бойынша ақталғаны және қайсысы бойынша сотталғаны көрсетiлуге тиiс.
3. Сотталушы қылмысты өтеуден босатылған немесе үкiм жаза тағайындалмай шығарылған немесе жазасын өтеудi кейiнге қалдыру қолданылған жағдайда, бұл туралы үкiмнiң қарар бөлiгiнде көрсетiледi.

399-бап. Ақтау үкiмiнiң сипаттамалы-дәлелдi бөлiгi
1. Ақтау үкiмiнiң сипаттамалы-дәлелдi бөлiгiнде: тағылған айыптың мәнiсi; сот белгiлеген iстiң мән-жайы; сотталушының қылмыстық құқық бұзушылық жасаудағы кiнәлiлiгi туралы пайымдау негiзделген дәлелдердi сот дәйексіз немесе жеткiлiксiз деп таныған себептер; сотталушыны ақтау үшiн негiз болатын дәлелдер; азаматтық қуынымға қатысты шешiмнiң себептерi баяндалады.
2. Ақтау үкiмiнде ақталушының кiнәсiздiгiне күмән тудыратын тұжырымдарды қолдануға жол берiлмейдi.
3. Жабық сот отырысында қаралған істер бойынша ақтау үкімінің сипаттамалы-дәлелді бөлігінде сот талқылауының жариялылығын шектеу үшін негіз болған мән-жайлар туралы тұжырым қамтылмауы керек.

400-бап. Ақтау үкiмiнiң қарар бөлiгi
1. Ақтау үкiмiнiң қарар бөлiгiнде:
1) сотталушының тегi, аты және әкесiнiң аты;
2) сотталушыны кiнәсiз деп тану және оны ақтау туралы шешiм, ақтау негiздерi;
3) егер бұлтартпау шарасы таңдалған болса, оның күшiн жою туралы шешiм;
4) ақталған адамның, қылмыстық жауапқа заңсыз тартылғандығы үшін зиянды өтеттіру құқығының танылуы қамтылуға тиіс.

401-бап. Үкiмнiң қарар бөлiгiнде шешілуге жататын
өзге де мәселелер
Айыптау үкімінің де, ақтау үкiмiнiң де қарар бөлiгiнде осы Кодекстiң 398, 400-баптарында тізбеленген мәселелерден басқа:
1) қойылған азаматтық қуыным бойынша шешiм;
2) заттай айғақтар туралы мәселенi шешу;
3) iс жүргiзу шығыстарын бөлу туралы шешiм;
4) апелляциялық шағымдардың не үкiмге наразылық білдiрудiң тәртiбi мен мерзiмiнің көрсетілуі;
5) қорғалатын адамдарға қатысты қауіпсіздік шараларын жүзеге асырудың күшін жою не оны жалғастыру туралы мәселенің шешімі;
6) егер мұндай шаралар қабылданған болса, мүлiктi тәркiлеудi қамтамасыз ету шараларын, сондай-ақ азаматтық қуынымды қамтамасыз ету жөніндегі шараларды жою, сақтау туралы шешiм қамтылуға тиiс.
Ақтау үкімі шығарылған кезде сот зиянды өтеттіру тәртібін түсіндіретін хабарламаны жасайды, ол үкім жария етілген соң ақталған адамға табыс етіледі.

402-бап. Үкiмдi жариялау
1. Төрағалық етуші үкімнің толық мәтініне қол қойғаннан кейін сот отырысы залына оралып, үкімді тұрып жариялайды. Сот отырысы залындағы қатысушылардың бәрі үкімді тұрып тыңдайды.
Егер үкімнің мәтіні көлемді болса, төрағалық етуші оны жариялау кезінде қысқаша үзілістер жасап, одан соң үкімнің толық мәтінін жария етуді жалғастыруға құқылы.
2. Егер үкім сотталушы (ақталушы) бiлмейтiн тiлде оқылса, онда аудармашы үкімнің жария етілу барысында оны сотталушының ана тiлiне немесе ол бiлетiн басқа тiлге дауыстап iлеспе түрде аударуға тиiс.
3. Төрағалық етушi сотталушыға (ақталушыға), процестiң басқа да қатысушыларына үкiмге шағым жасаудың тәртiбi мен мерзiмiн, сот отырысының хаттамасымен танысу және оған ескертулер жасау құқығын, сондай-ақ iстiң апелляциялық қаралуына қатысу туралы өтiнiшхат беру құқығын түсiндiредi. Ақталушыға оның заңсыз ұстаумен, қылмыстық құқық бұзушылық жасады деген айыптаумен, оған бұлтартпау шараларын қолданумен, сотқа заңсыз тартылуымен келтiрiлген зиянның орнын толтыруға байланысты құқығын, сондай-ақ оны жүзеге асыру тәртiбiн түсiндiру туралы хабарлама берілуге тиiс.
4. Егер сотталушы жазаның айрықша түрi – өлiм жазасына кесiлген болса, төрағалық етушi оған кешiрiм жасау туралы өтiнiшхат беру құқығын түсiндiредi.

403-бап. Сотталушыны күзетпен ұстаудан босату
Сотталушы ақталған кезде не жаза тағайындамай немесе жазаны өтеуден босатумен, сондай-ақ бас бостандығынан айырумен байланысты емес немесе бас бостандығынан шартты түрде айыруға жаза кесу арқылы айыптау үкiмiн тағайындаған кезде қамауда ұсталған сотталушы сот отырысы залында қамаудан дереу босатылуға тиіс.

404-бап. Үкiмнің көшiрмесiн табыс ету
Үкiм жарияланғаннан кейiн бес тәулiктен кешiктiрмей оның көшiрмесi сотталушыға немесе ақталушыға, қорғаушы мен айыптаушыға табыс етiлуге тиiс. Үкiмнiң көшiрмесi процестің басқа да қатысушыларына өтінішхаты түскен дәл сол мерзімнің ішінде табыс етiледi.

405-бап. Жеке қаулы
1. Сот бұған негiз болған кезде кеңесу бөлмесiнде жеке қаулы шығарады, онда мемлекеттiк органдардың немесе лауазымды адамдардың, ұйымдардың немесе олардың басшыларының назарын iс бойынша анықталған заңның бұзылу фактiсiне, қылмыс жасауға себепшi болған және тиiстi шаралар қабылдауды талап ететiн себептер мен жағдайларға аударады. Адамның iс-әрекетiнен қылмыстық құқық бұзушылық жасауға себепшi болатын әкiмшiлiк терiс қылық анықталған жағдайда сот оған заңда көзделген жаза қолдануға құқылы.
2. Жеке қаулы сот анықтау, алдын ала тергеу жүргiзу кезiнде жiберiлген, азаматтардың құқықтарын бұзушылықтарды және басқа да заң бұзушылықтарды байқаған кезде де шығарылуы мүмкiн.
3. Сот жеке қаулысымен ұйымдар мен еңбек ұжымдарының назарын жекелеген азаматтардың өндiрiстегi немесе тұрмыстағы терiс мiнез-құлқына немесе олардың қызметтiк немесе азаматтық борышын бұзуына аударуға құқылы.
4. Сот, егер мұны қажет деп таныса, сот талқылауының материалдары бойынша және басқа да жағдайларда жеке қаулы шығаруға құқылы.
5. Сот жеке қаулысымен қылмыстық құқық бұзушылықтың жолын кесуге немесе оны ашуға жәрдемдескен азаматтың азаматтық немесе қызметтiк борышын өтеу кезiнде көрсеткен жоғары саналылығы, ерлiгi туралы хабардар етіп, ұйымдар мен еңбек ұжымдарының назарына жеткiзе алады.
6. Жеке қаулы бойынша бiр ай мерзiмнен кешiктiрiлмей қажеттi шаралардың қолданылғаны және оның нәтижелерi туралы жеке қаулы шығарған сотқа хабарлануға тиiс.

406-бап. Сот үкiм шығарумен бiр мезгiлде шешілетiн мәселелер
1. Бас бостандығынан айыруға сотталған адамның кәмелетке толмаған балалары, қарт ата-анасы, қараусыз қалатын басқа да асырауындағылары бар болған жағдайда, сот айыптау үкiмiн қабылдаумен бiр мезгiлде аталған адамдарды қамқоршылыққа алу немесе туысқандарының не басқа адамдардың немесе мекемелердiң қорғаншылығына өткiзу туралы, ал сотталушының қараусыз қалатын мүлкi немесе үй-жайы бар болған ретте оларды қорғауға алу жөнiнде шара қолдану туралы қаулы шығарады. Қажет болған жағдайда сот қылмыстық құқық бұзушылық салдарынан жәбiрленушiнiң ауыр жарақат алуына немесе қайтыс болуына байланысты оның қараусыз қалған кәмелетке толмаған балаларын, еңбекке жарамсыз ата-аналарын, асырауындағы басқа да адамдарды орналастырып, жайғастыру туралы, сондай-ақ жәбiрленушiнiң мүлкi мен тұрғын үйiн қорғау туралы қаулы шығарады.
2. Қылмыстық процесті жүргізетін органның тағайындауы бойынша іске қорғаушы не жәбірленушінің өкілі қатысқан жағдайда, сот үкім шығарумен бір мезгілде сотталушыға немесе жәбірленушіге көрсетілген заң көмегіне ақы төлеу туралы, қорғауға және өкілдік етуге байланысты шығыстарды өтеу туралы қаулы шығарады.
3. Осы баптың бiрiншi және екiншi бөлiктерiнде аталған iс жүргiзу шешiмдерi мүдделi адамдардың өтiнiштерi бойынша үкiм жария етiлгеннен кейiн де қабылдануы мүмкiн.

47-тарау. Жеке айыптау істері бойынша іс жүргізу ерекшеліктері

407-бап. Жеке айыптау iстерi бойынша iс жүргiзу тәртiбi
Осы Кодекстiң 32-бабының екінші бөлігінде көзделген қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы iске қатысты жеке айыптау iстерi бойынша iс жүргiзу, осы тарауда белгiленген, алынып тасталатындарды қоспағанда, осы Кодекстiң жалпы қағидаларымен айқындалады.

408-бап. Жеке айыптау iсiн қозғау
1. Жеке айыптау қылмыстық iсi адамның (бiрнеше адамның) сотқа адамды қылмыстық жауаптылыққа тарту туралы шағым беруі арқылы қозғалады. Анықтау органына, тергеушiге немесе прокурорға шағым берген кезде ол Сотқа дейін тергеулердің бірыңғай тізілімінде тіркеліп сотқа жiберiлуге жатады.
2. Шағымда ол берiлген соттың атауы, қылмыстық құқық бұзушылық оқиғасының сипаттамасы, дәлелдерi көрсетiле отырып, оның жасалған орны мен уақыты, iстi iс жүргiзуге қабылдау туралы сотқа өтiнiш, қылмыстық жауаптылыққа тартылған адам туралы мәлiметтер, сотқа шақырылуы қажеттi куәлердiң тiзiмi қамтылуы қажет. Шағымға оны берген адам қол қояды. Иесі көрсетілмеген шағымдар iс жүргiзуге қабылданбайды.
3. Егер шағымға қуыным арыз және қуыным талаптары расталған қажетті материалдар қоса берілсе, шағымда сондай-ақ азаматтық қуынымды қарау туралы өтiнiш те қамтылуы мүмкiн.
4. Шағым сотқа істің аумақтық сотта қаралу сәйкестігіне орай жеке айыптау iсi қозғалуға қатысты адамдардың санына қарай көшiрмелерiмен берiледi.
5. Егер жеке айыптауды бiрнеше адам сол бiр адамға қатысты қозғаса, олар шағымды бiр-бiрiнен тәуелсiз бередi.
6. Сот шағымды өзiнiң iс жүргiзуiне қабылдаған кезден бастап оны берген адам жеке айыптаушы және жәбірленуші болып табылады және оған осы Кодекстiң 72-бабында және 410-бабының төртiншi және алтыншы бөлiктерiнде көзделген құқықтар түсiндiрiлуге тиiс, бұл туралы судья және шағым берушi адам қолдарын қойған хаттама жасалады.
7. Егер бiр ғана қылмыстық жазаланатын әрекетке қатысты жеке айыптауды қозғауға бiрнеше адам құқылы болса және олардың бiрiнiң өтiнiшi бойынша iс қозғалса, қалған адамдар басталып кеткен iс жүргiзуге қатысуға құқылы. Бұл жағдайда аталған адамдардың әрқайсысының өтiнiшi бойынша өз алдына iс қозғау талап етiлмейдi.
8. Егер бұл iс қозғалған қылмыстық жазаланатын әрекеттiң мәнiмен байланысты болса, айыпталушы айыптаушыға қарсы айыптау бiлдiруге құқылы. Айыптау және қарсы айыптау бiр мезгiлде шешiлуге тиiс. Айыптауды қайтарып алу қарсы айыптау бойынша iс жүргiзуге әсер етпейдi.
9. Егер жеке айыптау бұрын қайтарып алынған болса, ол бойынша қылмыстық iс қайта қозғалмайды.

409-бап. Судьяның жеке айыптау iсi бойынша сот талқылауы
басталғанға дейiнгi iс-әрекеттерi
1. Егер берiлген шағым осы Кодекстiң 408-бабының екiншi бөлiгiнде көрсетiлген талаптарға сәйкес келмесе, судья өзінің қаулысымен оны берген адамға шағымды сол талаптарға сәйкес келтiрудi ұсынады және бұл үшiн мерзiм белгiлейдi. Нұсқау орындалмаған жағдайда судья өзiнiң қаулысымен шағымды iс жүргiзуге қабылдаудан бас тартады және оны берген адамды бұл туралы хабардар етедi. Аталған мән-жай бойынша шағымды қабылдаудан бас тарту қылмыстық жауаптылық мерзімінің өтуі шегінде сотқа осыған ұқсас шағымды қайта беруге кедергі келтірмейді.
2. Жеке айыптау iсi бойынша шағымды қарап, судья үш тәулiк iшiнде:
1) шағымды өзiнiң iс жүргiзуiне қабылдау туралы;
2) шағымның тергелуi немесе соттылығы бойынша берілуі туралы;
3) шағымды iс жүргiзуге қабылдаудан бас тарту туралы қаулы шығарады.
Шағым осы Кодекстің 408-бабының екінші бөлігінің талаптарына сәйкес және осы соттың соттылықты қарауына жататын болса, сот оны өз іс жүргізуіне қабылдайды.
Егер шағым осы соттың соттылықты қарауына жатпайтын болса немесе онда осы Кодекстің 32-бабының екінші бөлігінде көрсетілмеген басқа әрекеттер бойынша адамды айыптау туралы өтініш болса, судья өз қаулысымен шағымды тиісінше соттылығы бойынша басқа сотқа немесе тергелуі бойынша қылмыстық қудалау органына жолдайды.
Шағымның авторы осы Кодекстің 409-бабының бірінші бөлігінде көзделген талаптарды орындамаса не осы Кодекстің 35-бабында көзделген қылмыстық қудалаудың басталуы мүмкін болмайтын мән-жайлардың бар екені анықталса, судья өз қаулысымен шағымды қабылдаудан бас тартады.
3. Шағым бойынша қабылданған шешiм туралы қаулының көшiрмесi арыз иесiне, ал осы баптың екiншi бөлiгiнiң 1) тармағында көзделген жағдайда, айыпталушыға да жiберiледi.
4. Сот мәжiлiсiн тағайындау үшiн негiздер болған ретте судья шағымның сотқа келiп түскен күнiнен бастап жетi тәулiкке дейiнгі мерзiмде үстiнен шағым берiлген адамды шақыруға, оны iс материалдарымен таныстыруға, берiлген шағымның көшiрмесiн тапсыруға, осы Кодекстiң 65-бабында көзделген сот отырысындағы сотталушының құқықтарын түсiндiруге міндетті, бұл туралы одан қолхат алынады. Судья жеке айыптаушыдан және сотталушыдан олардың сотқа шақырылатын куәгерлердің тізімін беруін талап етеді. Үстiнен шағым берiлген адам сотқа келмеген жағдайда, шағымның көшiрмесi сотталушының құқықтары, сондай-ақ қорғаудың куәгерлері тізімін сотқа ұсыну қажеттілігі түсiндiрiле отырып почтамен жiберiледi.
5. Судья тараптарға бiтiмгершілікке келу, оның ішінде медиация тәртібімен бітімгершілікке келу мүмкiндiктерiн түсiндiруге мiндеттi. Олардан бiтiмгершілікке келу туралы өтiнiш немесе жанжалды медиация тәртібімен реттеу туралы келісім түскен жағдайда осы Кодекстiң 35-бабының бiрiншi бөлiгiнiң 6) тармағы негiзiнде судьяның қаулысымен iс бойынша iс жүргiзу тоқтатылады.
6. Егер тараптардың арасында бiтiмгершілікке келуге қол жеткiзiлмесе, судья осы баптың төртiншi және бесiншi бөлiктерiндегi талаптар орындалғаннан кейiн осы Кодекстiң 322-бабының қағидалары бойынша iстi сот мәжiлiсiнде қарауды тағайындайды.

410-бап. Тараптардың бастамашылығы бойынша дәлелдемелердi табыс
ету және жинау
1. Жәбiрленушi, қылмыстық құқық бұзушылықтардың жасалғаны туралы шағым берген өзге адам, қылмыстық құқық бұзушылықтардың мән-жайлары сотта қандай дәлелдемелермен расталуы мүмкiн екендiгiн және айыпталушының кiнәлiлiгiн шағымда көрсетуi қажет.
2. Азаматтық қуынушы, азаматтық жауапкер өзi немесе өкiлi арқылы қандай адамдардың (тегi, аты, әкесiнiң аты, тұрғылықты жерi) куәлiк айғақтарымен, құжаттармен, өзге де дәлелдермен өз мүдделерінің қорғалуы үшiн мәнi бар мән-жайларды анықтауға болатынын iс қаралғанға дейiн судьяға хабарлайды.
3. Жеке айыптаушы, оның өкілі, сотталушы, оның қорғаушысы және өкiлдерi, сотқа істі қарау алдында және оны қарау барысында іске қатысты мәні бар заттарды, құжаттарды ұсынуға, олардан сот отырысында жауап алуды өтініш етуге құқылы.
4. Судья тараптарға олардың өтiнiшi бойынша дәлелдемелердi жинауға жәрдем көрсетуге тиiс.

411-бап. Жеке айыптау iсiн сот мәжiлiсiнде қарау
1. Жеке айыптау iсiн сот мәжiлiсiнде қарау, осы баппен белгiленген алынып тасталатындарды қоспағанда, сот талқылауының жалпы қағидалары бойынша жүргiзiледi.
2. Сот талқылауы шағымның сотқа түскен сәтiнен бастап он бес тәулiктен кешiктiрiлмей басталуға, алайда, сотталушының оның құқықтары түсiндiрiле отырып, шағымның көшiрмесiн алған кезiнен бастап үш тәулiктен ерте басталмауға тиiс.
3. Жеке айыптау iсi бойынша шағымды қарау қарсы шағымның қаралуымен бiр iс жүргiзуге бiрiктiрiлуi мүмкiн. Бiрiктiруге судьяның қаулысы бойынша сот тергеуi басталғанға дейiн жол берiледi. Шағымдарды бiр iс жүргiзуге бiрiктiрген кезде оларды берген адамдар iске бiр мезгiлде жеке айыптаушы және сотталушы ретiнде қатысады. Қарсы шағымның түсуiмен және iс жүргiзулердiң бiрiктiрiлуiмен байланысты қорғауға дайындалу үшiн үстiнен қарсы шағым берiлген адамның өтiнiшхаты бойынша iс үш тәулiктен аспайтын мерзiмге кейiнге қалдырылуы мүмкiн. Өздерiнiң шағымдарында жазылған мән-жайлар туралы бұл адамдардан жауап алу – жәбiрленушiден жауап алу қағидалары бойынша, ал қарсы шағымдарда жазылған мән-жайлар туралы сотталушыдан жауап алу қағидалары бойынша жүргiзiледi.
Сот талқылауына жеке айыптаушы мен айыпталушының жеке өздерi қатысуға немесе өз өкiлдерiнiң өкiлдiк етуiне құқылы.
4. Сот тергеуi басталардан бұрын төрағалық етушi тараптарға өзара бітімгершілікке келудің мүмкіндігі туралы және татуласудың тәртібі мен себеп-салдарын түсіндіруге міндетті. Татуласу қандай да бір шартсыз немесе тараптардың міндеттеме алуынсыз мүмкін болады. Тараптардың бiтiмгершілікке келу туралы өтінішхаты соттың кеңесу бөлмесiне кетуiне дейiн мәлімделуі мүмкін.
5. Сот тергеуi жеке айыптаушының немесе оның өкiлiнiң шағымды баяндауымен басталады. Жеке айыптау iсi бойынша қарсы шағымды бiр мезгiлде қарау кезiнде, оның дәлелдерi негiзгi шағымның дәлелдерi баяндалғаннан кейiн, дәл сол ретпен жазылады. Айыптаушы дәлелдемелерiн ұсынады, ол оларды зерттеуге қатысуға, сотқа айыптаудың мәнi бойынша сотталушыға қылмыстық заңды қолдану және оған жаза тағайындау туралы, сондай-ақ сот талқылауы кезiнде туындаған басқа да мәселелер бойынша өзiнiң пiкiрiн бiлдiруге құқылы. Айыптаушы сот мәжiлiсiнде, егер мұнымен сотталушының жағдайы нашарламайтын және оның қорғалуға деген құқығы бұзылмайтын болса, айыптауды өзгерте алады, сондай-ақ айыптаудан бас тартуға құқылы.
6. Егер айыптаушының өзі істі қарауға қатыспаған жағдайда, жеке айыптаушының немесе оның өкiлiнiң осы Кодекстiң 157-бабының бесiншi бөлiгiнде көрсетiлген дәлелсіз себептермен сот отырысына келмей қалуы iстiң қысқартылуына әкеп соғады, алайда, сотталушының өтiнiшхаты бойынша iс мәнi бойынша олардың қатысуынсыз қаралуы мүмкiн.

412-бап. Жеке айыптау iсi бойынша соттың шешiмi
1. Жеке айыптау жөнiндегi iстi қарап, судья осы Кодекстiң қағидаларын басшылыққа ала отырып, мына шешiмдердiң бiрiн қабылдайды:
1) айыптау немесе ақтау үкiмiн шығарады;
2) iстi қысқартуды;
3) жариялылық немесе жиі жариялылық тәртіппен қудаланатын қылмыстық құқық бұзушылық белгілері анықталған кезде сотқа дейінгі тергеу жүргiзу туралы мәселенi шешу үшiн iстi тиісті прокурорға жiбередi.
2. Жеке айыптау iсi бойынша сот шешiмiне тараптар осы Кодексте көзделген тәртiп пен мерзiмде жалпы негiздерде шағым жасай алады.

413-бап. Жеке айыптау ісі бойынша iстi қысқарту
1. Жеке айыптау iсін жүргізу осы Кодекстiң 35-бабында көзделген мән-жайлар бар болған кезде, сондай-ақ жәбiрлеушiнiң не айыпталушының жақын туыстары iстi қарауды талап еткеннен басқа жағдайларда, жеке айыптаушының қайтыс болуымен байланысты қысқартылуға жатады.
2. Жеке айыптау бойынша iс жүргiзудi қысқарту тәртiбi, осы тарауда көзделген ерекшеліктер ескеріле отырып, осы Кодекстiң жалпы қағидаларымен айқындалады.

8-бөлім. Соттың үкімдері мен қаулыларын апелляциялық және
кассациялық тәртіппен қайта қарау 48-тарау. Заңдыды күшіне енбеген сот шешімдеріне
апелляциялық шағымдану, наразылық білдіру

414-бап. Үкімге (қаулыға) апелляциялық шағымдану, наразылық білдіру құқығы
1. Үкімге, қаулыға апелляциялық шағымдану құқығы сотталған адамға, ақталған адамға, олардың қорғаушыларына, оның ішінде үкім жария етілгеннен кейін іс жүргізуге алынған іс бойынша олардың өкілдеріне және заңды өкілдеріне, жәбірленушіге (жеке айыптаушыға), олардың өкілдері мен заңды өкілдеріне тиесілі. Азаматтық қуынушы, азаматтық жауапкер, олардың өкілдері мен заңды өкілдері үкімнің азаматтық қуынымға қатысты бөлігінде шағымдануға құқылы.
2. Сот актісін апелляциялық тәртіппен қайта қарау туралы наразылықты мемлекеттік айыптаушы ретінде істі қарауға қатысқан прокурор бере алады. Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры және оның орынбасарлары, облыстардың прокурорлары мен оларға теңестірілген прокурорлар және олардың орынбасарлары, аудандардың прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар істі қарауға қатысқанына не қатыспағанына қарамастан, өз құзыреті шегінде үкімді қайта қарау туралы наразылық білдіруі мүмкін.
3. Егер үкім, қаулы осы істің тараптары болып табылмайтын тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделеріне қатысты болса, олар да сот қаулысына шағымдануға құқылы.

415-бап. Апелляциялық тәртіппен қаралуға жататын сот актілері
1. Аудандық және оған теңестірілген соттардың, қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттардың, қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық әскери соттардың, кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттардың, гарнизондардың әскери соттарының заңды күшіне енбеген үкімдері апелляциялық тәртіппен қаралуға жатады.
2. Осы баптың үшінші бөлігінде көрсетілгендерді қоспағанда, бірінші сатыдағы соттардың заңды күшіне енбеген қаулыларына осы Кодекстің 48-тарауында көзделген тәртіппен жеке шағым, наразылық берілуі мүмкін.
3. Бұлтартпау шарасы, ақшалай жаза тағайындау туралы қаулылардан басқа, осы Кодекстің 10-бабының екінші бөлігінде көрсетілген мәселелер бойынша сот талқылауы барысында шығарылған қаулылар, сондай-ақ процеске қатысушылардың дәлелдемелерін, өтініштерін зерттеу тәртібі мен тәсіліне, сот отырысы залында тәртіп сақтауға қатысты қаулылар осы Кодекстің 48-тарауының қағидалары бойынша қайта қаралуға жатпайды. Жоғарыда көрсетілген қаулыларға қарсылықтар үкімге берілген апелляциялық шағымдарда, наразылықтарда баяндалуы мүмкін.

416-бап. Заңды күшіне енбеген үкімдерге, қаулыларға берілген
апелляциялық (жеке) шағымдарды, наразылықтарды
қарайтын соттар
1. Аудандық және оларға теңестірілген соттардың, қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттардың, кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттардың заңды күшіне енбеген үкімдеріне, қаулыларына апелляциялық (жеке) шағымдарды, наразылықтарды тиісті облыстық және оған теңестірілген соттың апелляциялық сатысы қарайды.
2. Гарнизондардың әскери соттарының, қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық әскери соттардың заңды күшіне енбеген үкімдеріне, қаулыларына апелляциялық (жеке) шағымдарды, наразылықтарды Әскери сот қарайды.
3. Егер іс бойынша үкім және қаулы шығарылса, онда үкімге апелляциялық шағымдар, наразылықтар және қаулыға жеке шағымдар, наразылықтар облыстық немесе оған теңестірілген соттың апелляциялық сатысының бір отырысында қаралады.
4. Басты сот талқылауы барысында шығарылатын бұлтартпау шарасы туралы және ақшалай жаза тағайындау туралы қаулыға жеке шағым, наразылық іс бойынша іс жүргізу аяқталғанға дейін апелляциялық сатыда қаралады. Аталған шағымдарды, наразылықтарды апелляциялық сатыда қарау қылмыстық істі бірінші сатыдағы сотта одан әрі қарауды үзбейді.

417-бап. Апелляциялық (жеке) шағымдар беру, наразылықтар
білдіру тәртібі
1. Апелляциялық (жеке) шағымдар, наразылықтар үкім, қаулы шығарған сот арқылы берiледi. Апелляциялық сатыларға тiкелей келiп түскен апелляциялық (жеке) шағымдар, наразылықтар осы Кодекстiң 420-бабының және 421-бабының екiншi бөлiгiнiң талаптарын орындау үшiн үкім, қаулы шығарған сотқа жiберуге жатады.
2. Істі қайтадан қарау кезінде шығарылған үкімге, қаулыға осындай тәртіппен шағым жасалуы, наразылық білдірілуі мүмкін.

418-бап. Үкімдерге (қаулыларға) апелляциялық шағымдану,
наразылық бiлдiру мерзiмдерi
1. Апелляциялық (жеке) шағымдар, наразылықтар үкім (қаулы) жария етілген күннен бастап он бес тәулiк iшiнде берiлуi мүмкiн, ал қамауда отырған сотталған адам оны өзіне үкімнің (қаулының) көшiрмесi табыс етiлген күннен бастап дәл сондай мерзiмде бере алады.
2. Сот актісіне шағымдану үшiн белгiленген мерзiм iшiнде iс бірінші сатыдағы соттан талап етiле алмайды.
3. Мерзiмi өткеннен кейiн берiлген апелляциялық (жеке) шағым, наразылық үкім, қаулы шығарған соттың қаулысымен оны қалпына келтіру туралы өтініш болмаған ретте осы негіздемелер көрсетіле отырып, авторға қайтарылады. Егер шағымдарды, наразылықтарды бірінші сатыдағы сот қабылдаған соң оларды беру мерзімінің өткендігі апелляциялық сатыда анықталса, апелляциялық саты судьясы өз қаулысымен оларды қараусыз қалдырады.

419-бап. Апелляциялық (жеке) шағым беруге, наразылық бiлдiруге
арналған мерзiмдi қалпына келтiру тәртiбi
1. Апелляциялық (жеке) шағым беруге, наразылық бiлдiруге арналған мерзiм өтiп кеткен жағдайда шағым беруге, наразылық бiлдiруге құқығы бар адамдар үкiмдi (қаулыны) қабылдаған соттың алдында өтiп кеткен мерзiмдi қалпына келтiру туралы өтiнiшхат жасай алады. Мерзімін қалпына келтіру туралы өтінішхатты сот отырысында басты сот талқылауы кезінде төрағалық еткен судья, ал ол ұзақ уақыт болмаған кезде осы соттың басқа судьясы қарайды, ол түсінік беру үшін өтінішхат қозғаған адамды шақыртуға құқылы.
2. Өтіп кеткен мерзімін қалпына келтіруден бас тарту туралы судьяның қаулысына тиісті облыстық немесе оған теңестірілген сот шағымдана алады, наразылық білдіре алады, олар осы Кодекстің 420-бабында және 421-бабының екінші бөлігінде жазылған талаптарды сақтай отырып, өтіп кеткен мерзімді қалпына келтіруге және шағым, наразылық бойынша істі қарауға құқылы.
3. Осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген сот процеске қатысушының өз құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау бойынша мүмкіндігін шектейтін заңды бұзған кезде (сот отырысының хаттамасын дер кезінде әзірлемеу, аудармасыз, сот ісін жүргізу тілін білмейтін іске қатысушы адамға сот актісінің көшірмесін табыс етпеу, сот актісінің қарар бөлігінде шағым беру мерзімін көрсетудегі ағаттықтар), сондай-ақ оған шағымды дер кезінде беруге немесе наразылық білдіруге объективті кедергі келтіретін өзге де мән-жайлар болған кезде апелляциялық (жеке) шағым беруге, наразылық білдіруге арналған өтіп кеткен мерзімді қалпына келтіруге міндетті.
4. Апелляциялық саты судьясының өтіп кеткен мерзімді қалпына келтіру туралы қаулысы шағыммен, хаттамамен және басқа да материалдармен бірге осы Кодекстің 420-421-баптарында көзделген іс-әрекеттерді орындау үшін үкім, қаулы шығарған сотқа дереу жолданады.

420-бап. Апелляциялық (жеке) шағым және наразылық білдіру
туралы хабардар ету
1. Үкім, қаулы шығарған сот апелляциялық (жеке) шағым немесе наразылық беру туралы сотталған адамды немесе ақталған адамды, оның қорғаушысын, өкілін, айыптаушыны, жәбірленушіні және оның өкілін, сондай-ақ, егер шағым, наразылық олардың мүдделерін қозғайтын болса, азаматтық қуынушыны, азаматтық жауапкерді немесе олардың өкілдерін хабардар етеді.
2. Шағымның, наразылықтың көшірмесі осы баптың бірінші бөлігінде аталған адамдарға оларға жазбаша түрде қарсылық беру құқығы түсіндіріліп, ұсыну мерзімі көрсетіле отырып жіберіледі. Тараптарға шағымдалған, наразылық білдірілген сот актісімен келісуі туралы өз дәлелдерін беру құқығы да түсіндіріледі. Шағымға, наразылыққа келіп түскен қарсылық, тараптардың дәлелдері іске тіркеліп, апелляциялық сатының қарауына жатады.
3. Тараптар жаңа материалдарды апелляциялық (жеке) шағымға, наразылыққа қарсылықпен бірге немесе апелляциялық сатыға бөлек табыс етуге немесе оларды талап ету және зерттеу туралы өтінішхат жасауға, сондай-ақ өздері атаған жәбірленушілерді, куәларды, сарапшыларды, мамандарды сотқа шақырту және олардан жауап алу туралы өтінішхат жасауға құқылы.

421-бап. Апелляциялық (жеке) шағым берудің және наразылық
білдірудің салдарлары
1. Апелляциялық (жеке) шағым беру және наразылық білдіру, бұлтартпау шарасы туралы шешімді қоспағанда, үкімнің (қаулының) заңды күшіне енуін және оның орындалуын тоқтата тұрады.
2. Бірінші сатыдағы сот үкімге (қаулыға) және осы Кодекстің 420-бабының талаптарын орындауға шағымдану, наразылық білдіру үшін белгіленген мерзім өткеннен кейін бір тәуліктен кешіктірмей, істі келіп түскен шағымдармен, наразылықпен, оларға қоса берілген құжаттармен, сондай-ақ қарсылықтармен тиісті соттың апелляциялық сатысына жібереді.

422-бап. Бiрiншi сатыдағы соттың қаулысына шағымдану, наразылық
бiлдiру
1. Осы баптың екінші бөлігінде көзделген алып қоюлар үшін бірінші сатыдағы сот қаулысына осы Кодекстің 414-бабында көрсетілген адамдар жеке шағымдар, наразылықтар білдіре алады.
2. Бiрiншi сатыдағы соттың қаулысына жеке шағым, наразылық жоғары тұрған сотқа қаулы шығарылған күннен бастап он бес тәулiк iшiнде берiледi және апелляциялық iс жүргiзу қағидалары бойынша қаралады. Үкім шығарумен аяқталған сот талқылауы уақытында шығарылған қаулыға шағым, наразылық берген жағдайда іс жоғары тұрған сот сатысына үкімге шағым беру үшін белгіленген мерзім аяқталған соң ғана жолдайды.

423-бап. Апелляциялық (жеке) шағым, наразылық
1. Апелляциялық (жеке) шағымда, наразылықта:
1) шағым, наразылық жіберіліп отырған тиісті апелляциялық саты сотының атауы;
2) шағым берген немесе наразылық білдірген адам туралы оның іс жүргізудегі жағдайы, тұрғылықты жері немесе жүрген жері көрсетілген деректер;
3) шағым, наразылық беріліп отырған үкім немесе қаулы және осы шешімді шығарған соттың атауы;
4) оларға үкімнің, қаулының қай бөлігінде немесе толық көлемінде шағым, наразылық беріліп отырғанын көрсету;
5) шағым, наразылық берген адамның өз пікірі бойынша сот үкімінің, қаулысының дұрыс еместігі неде екендігі, сотқа дейінгі іс жүргізуді жүзеге асыру кезінде немесе істі қарау кезінде заңның қандай нормалары бұзылғаны және бұл ол бойынша шешім қабылдауға әсер еткені туралы дәлелдері және оның өтінішінің мәні;
6) шағымның, наразылықтың авторы өз талаптарына негіз ететін, оның ішінде бірінші сатыдағы сот зерттемеген дәлелдемелер;
7) шағымға, наразылыққа қоса беріліп отырған материалдардың тізбесі;
8) шағым, наразылық берілген күн және шағым, наразылық авторының қолы болуға тиіс.
2. Егер білдірілген шағым, наразылық осы талаптарға сәйкес келмеген жағдайда, олар берілген деп есептеледі, бірақ үкім шығарған сот толық ресімдеу мерзімін көрсете отырып, кері қайтарады. Егер аталған мерзім ішінде апелляциялық (жеке) шағым, наразылық қайта жасалған соң сотқа ұсынылмаса, ол берілмеген деп есептеледі, бұл туралы шағым, наразылық авторына хабарланады. Апелляциялық сатыдағы сот осы баптың бірінші бөлігіне сәйкес оны ресімдеу үшін шағымды қайтаруға құқылы.
3. Тараптар апелляциялық (жеке) шағымының, наразылығының негіздерін растай отырып, шағымымен бірге немесе оны берген соң апелляциялық саты сотына жаңа материалдар беруге немесе оларды талап ету және зерттеу туралы өтінішхат беруге, сондай-ақ өздері көрсеткен куәлардан, жәбірленушілерден, сарапшылардан, мамандардан жауап алу туралы, бірінші сатыдағы тергеу сотының олқылықтарын толықтыруға бағытталған өзге де әрекеттер жасау туралы өтінішхат беруге құқылы.
4. Апелляциялық (жеке) шағым, наразылық берген адам сот отырысы басталғанға дейін өзінің шағымын, наразылығын өзгертуге не жаңа дәлелдермен толықтыруға құқылы. Бұл ретте, прокурордың қосымша наразылығында немесе наразылықты өзгерту туралы оның арызында жәбірленушінің, жеке айыптау немесе өкілдерінің үкімге шағым беру мерзімінің өтіп кетуі бойынша қосымша шағымындағы сияқты, егер осындай талап бастапқы наразылықта немесе шағымда көрсетілмесе, сотталған адамның жағдайын нашарлату туралы мәселе қоя алмайды. Іс бойынша іс жүргізуге кіріскен қорғаушы сот актісіне шағым беру мерзімі аяқталған соң шағымды өзгерте алады не жаңа дәлелдермен толықтыра алады, іске бұрын қатысқан қорғаушы берген шағымдағы дәлелдердің қосымша дәлелдерін бере алады.
5. Үкімге, қаулыға шағымданған, наразылық білдірген адам апелляциялық сатыдағы сот отырысы басталғанға дейін өз шағымын, наразылығын қайтарып алуға құқылы. Прокурордың наразылығын да жоғары тұрған прокурор қайтарып алуы мүмкін. Қорғаушы, заңды өкіл өз шағымын сотталған адамның келісімімен ғана қайтарып алуға құқылы. Сотталған адам өзінің қорғаушысы, заңды өкілі берген шағымды қайтарып алуға құқылы, аталған адамдардың шағымдарын қайтару сот үшін міндетті болып табылады.

49-тарау. Апелляциялық шағымдар, наразылықтар бойынша
істерді қарау

424-бап. Апелляциялық қараудың мәнi
1. Апелляциялық сатыдағы сот апелляциялық шағымдар, наразылықтар бойынша істе бар және қосымша табыс етілген, апелляциялық сатының отырысында зерттелген материалдар бойынша iстiң нақты мән-жайын анықтаудың және қылмыстық заңды қолданудың дұрыстығын, iс жүргiзудi жүзеге асыру кезiнде қылмыстық iс жүргiзу заңы нормаларының сақталуын, осы Кодекстің 426-бабының бірінші бөлігінде белгіленген шектерде бiрiншi сатыдағы сот үкiмiнiң немесе қаулысының заңдылығы мен негiздiлiгiн тексередi.
2. Алқабилердің қатысуымен сот үкіміне, қаулысына берілген шағымдарды, наразылықтарды қарау тәртібі осы Кодекстің 69-тарауының қағидалары бойынша жүзеге асырылады.

425-бап. Iстi апелляциялық сатыда қарау мерзiмдерi
Iс ол келiп түскен күннен бастап бір айдан кешiктiрiлмей апелляциялық тәртiппен қаралуға тиiс. Егер сот жаңа материалдар мен дәлелдемелерді зерттеу және жаңа үкім шығару қажеттігіне негіз бар деп тапса, іс ол келіп түскен күннен бастап екі айдан кешіктірілмей апелляциялық тәртіппен қаралуға тиіс. Дәлелдi себептер болған кезде, бұл мерзiмдер iс жүргiзiліп жатқан апелляциялық сатыдағы соттың қаулысы бойынша бiр айға ұзартылуы мүмкiн. Қажет болған жағдайда iстi апелляциялық сатыда қарау мерзiмiн одан әрi ұзарту тиісті облыстық және оған теңестірілген соттың алқа төрағасының қаулысы бойынша жүзеге асырылуы мүмкiн. Бұл ретте істі қарау мерзімінің әрбір ұзартылуы бір айдан аспауға тиіс.

426-бап. Істі апелляциялық сатыда қараудың шегі
1. Істі апелляциялық тәртіппен қарайтын сот үкімнің (қаулының) заңдылығын, негізділігін, әділдігін тек бұлардың шағымға немесе наразылыққа қатысты бөлігінде және шағымға немесе наразылыққа қатысы бар сотталған адамдарға қатысты ғана тексереді.
2. Егер істі қараған кезде заңсыз үкімнің (қаулының) шығарылуына алып келген басқа сотталған адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерінің бұзылуы анықталған болса, сот осы Кодексте көзделген қағидаларды сақтай отырып, оның шағымдалмаған, наразылық білдірілмеген бөлігінде де және өздері туралы шағым, наразылық білдірілмеген адамдарға қатысты да күшін жоюға немесе өзгертуге құқылы.
Шағым, наразылық бермеген адамдарға қатысты үкімді өзгертуге немесе күшін жоюға шағымға, наразылыққа қатысы бар адамдарға қатысты үкімнің күші жойылған немесе өзгертілген жағдайда ғана қылмыстық құқық бұзушылықтарды бірлесіп жасаған басқа сотталған адамдардың әрекеттерін тиісінше саралауға келтіру үшін ғана жол беріледі.
3. Сот бірінші сатыдағы соттың үкіміне апелляциялық шағым, наразылық бойынша істі қарай отырып, жеке шағымдар, наразылықтар болмаған кезде де, егер апелляциялық сатының шағымдар, наразылықтар бойынша қабылдаған шешімімен қарама-қайшылыққа келсе немесе істің материалдарына және заңға сәйкес келмесе, соттың жеке және өзге де қаулыларын жоюға немесе өзгертуге құқылы.
4. Апелляциялық шағымдарды, наразылықтарды, бұларға тараптардың дәлелдеріне қарсылықтарды қарау бойынша шығарылған қаулымен (үкіммен) осы сот сатысында іс бойынша іс жүргізу аяқталады.

427-бап. Апелляциялық сатыдағы соттың отырысын дайындау
1. Егер шағымдардағы, наразылықтағы дәлелдерді тексеру үшін тиісті іс жүргізу іс-әрекеттерін орындау қажет болса, судья іс келіп түскен күннен бастап он тәуліктің ішінде істі апелляциялық сатыда қарауға дайындық жасау туралы қаулы шығарады, мұнда алқа отырысына тиісті адамдарды (сотталған (ақталған) адамды, жәбірленушіні, куәларды, сарапшыларды, мамандарды) шақырту және олардан жауап алу туралы, материалдарды талап етіп алу және істі дұрыс шешу үшін өзге де қажетті іс-әрекеттер жасау туралы шешім қабылдайды. Дайындау іс-әрекеттерін орындау үшін қажетті уақытты ескере отырып, қаулыда істі апелляциялық сатыда қарау күні көрсетіледі. Апелляциялық саты отырысын дайындау туралы сот қаулысының көшірмесі шығарылған күннен бастап үш тәулік ішінде процеске қатысушыларға жіберіледі.
2. Судья тараптардың өтінішхаты бойынша немесе өз бастамасы бойынша сотталушыға немесе сотталған адамға қатысты бұлтартпау шарасын сақтау туралы, таңдау, күшін жою немесе өзгерту туралы мәселені шешеді.

428-бап. Апелляциялық сатыдағы сот отырысын тағайындау
1. Апелляциялық сатыдағы сот шағымдар мен наразылық бар қылмыстық істердің келіп түсуі бойынша сот отырысын тағайындайды, істі қараудың уақыты мен орны туралы тараптарға хабардар етеді.
2. Күзетпен ұсталып отырған сотталған адамнан оның жағдайын нашарлатуға бағытталған шағымды немесе прокурордың наразылығын қарау кезінде апелляциялық сатыдағы сот отырысына қатысу туралы өтінішхат түскен кезде апелляциялық сатыдағы судья істі сотталған адамның тікелей қатысуымен не аталған адамның қашықтықтан қатысуын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін ғылыми-техникалық құралдарды пайдалана отырып қарау туралы қаулы шығарып, оны орындау үшін тиісті органдарға жібереді.
3. Өзге де жағдайларда күзетпен ұсталып отырған сотталған адамды сот отырысына шақыру туралы мәселені апелляциялық сатыдағы сот шешеді. Бірінші сатыдағы сотта қараудың мәні болып табылмаған жаңа дәлелдемелерді зерттеген кезде сотталған (ақталған) адамның апелляциялық сатының отырысына қатысуы міндетті болып табылады. Мұндай жағдайларда осы Кодекстің 335-бабында көрсетілген мән-жайлар болған кезде істі сотталған (ақталған) адамның жоқ болған кезінде қарауға жол беріледі.
4. Қорғаушының апелляциялық сатыда қатысуы осы Кодекстің 67-бабында көзделген жағдайларда жүзеге асырылады. Кәмелетке толмаған сотталған адамға қатысты іс қаралған кезде не сотталған адамның жағдайын нашарлату туралы мәселе қойылған, жәбірленушінің (азаматтық қуынушының), олардың өкілдерінің апелляциялық шағымы, прокурордың наразылығы бойынша іс қаралып жатқан не іс бойынша сотқа дейін іс жүргізу және бірінші сатыда істі қарау айыпталушының қатысуынсыз жүзеге асырылған жағдайларда не апелляциялық сатының жаңа дәлелдемелерді зерттеген кезінде қорғаушының апелляциялық сатыда қатысуы міндетті.
5. Осы Кодекстің 414-бабына сәйкес үкімге шағымдану құқығы берілген адамдар, сондай-ақ үкім шығарылғаннан кейін тапсырма алған сотталған (ақталған) адамның қорғаушысы немесе жәбірленушінің өкілі соттың апелляциялық отырысына барлық жағдайларда жіберіледі. Оларға өздерінің өтініштері бойынша берілген шағымдарды немесе наразылықты не оларға қарсылықтарды негіздеп сөйлеу үшін сөз беріледі.
6. Жеке айыптау істерін қоспағанда, прокурордың апелляциялық сатыда қатысуы міндетті.
Апелляциялық сатыда прокурор осы Кодекстің 337-бабында көзделген өкілеттіктерге ие болады.
Қорғаушыны қоспағанда, апелляциялық отырыстың орны мен уақыты туралы уақтылы хабардар етілген процестің басқа қатысушыларының келмеуі істі қарауға кедергі болмайды.

429-бап. Апелляциялық сатыда істі қарау тәртібі
1. Осы Кодекстің 29-бабында көрсетілген жағдайларды қоспағанда, апелляциялық саты істерді ашық сот отырысында қарайды. Төрағалық етуші сот отырысын ашады, қандай іс және кімнің апелляциялық (жеке) шағымы немесе наразылығы бойынша қаралып жатқанын жариялайды. Содан кейін төрағалық етуші сот құрамын, іс бойынша тараптар болып табылатын қатысып отырған адамдардың тегін, сондай-ақ аудармашылардың тегін жариялайды.
2. Төрағалық етуші отырысқа қатысушы адамдарға олардың апелляциялық сатыда істі қараған кездегі іс жүргізу құқықтарын, оның ішінде іс жүргізетінлік келісім немесе медиациялық тәртіппен бітімгершілікке қол жеткізу туралы келісім жасау құқықтарын түсіндіреді және тараптардан бас тартуы мен өтінішхаттарының бар-жоғын сұрайды, ал егер олар мәлімделсе, олар бойынша процеске қатысушылардың пікірін анықтайды, содан кейін сот осы Кодекстің 344-бабында көзделген тәртіпті сақтай отырып, оларды қарау нәтижелері бойынша қаулы шығарады.
3. Сотқа қосымша материалдарды табыс еткен адам олардың қандай жолмен алынғанын және оларды табыс ету қажеттігі неге байланысты туындағанын көрсетуге, сондай-ақ бірінші сатыдағы сот жүргізген сот тергеуін толықтыру қажеттілігін негіздеуге міндетті. Қосымша материалдарды тергеу әрекеттерін жүргізу жолымен алуға болмайды.
4. Тараптар іске жаңа материалдарды қосу немесе оларды талап ету және зерттеу туралы өтінішхаттарды, сондай-ақ олар көрсеткен куәларды, жәбірленушілерді, сарапшыларды, мамандарды сот отырысына шақыру және олардан жауап алу туралы, бірінші сатыдағы сот тергеуі олқылықтарының орнын толықтыруға бағытталған өзге де іс-әрекеттер жасау туралы өтінішхаттарды мәлімдеген жағдайда сот процеске қатысушылардың пікірін тыңдайды, содан кейін оларды қанағаттандыру немесе қабылдамау туралы қаулы шығарады. Егер апелляциялық саты сот тергеуін жүргізу туралы қаулы шығарса, онда тараптардың өз бастамасы бойынша келген куәлардан жауап алу туралы өтінішхаттары қанағаттандырылуға жатады. Егер өтінішхаттарды қанағаттандыруға байланысты іс жүргізетінлік келісім немесе медиациялық тәртіппен бітімгершілікке қол жеткізу туралы келісім жасау үшін уақыт талап етілетін болса, сот үзіліс жариялайды және қажет болған жағдайда апелляциялық сатыда істі қарау мерзімін ұзартады.
Егер тағайындалған сараптамаларды жүргізу үшін уақыт талап етілсе, сот іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұрады. Іс жүргізу қалпына келтірілген кезде сот қажет болғанда істі апелляциялық сатыда қарау мерзімін ұзартады.
5. Апелляциялық сатыдағы сот бірінші сатыдағы сот үшін көзделген қағидалар бойынша істің дұрыс шешілуі үшін маңызы бар, тараптар табыс еткен немесе олардың өтінішхаттары бойынша талап етіп алынған қосымша материалдарды, алынған сараптама қорытындыларын зерттейді, отырысқа шақырылған адамдардан жауап алады.
Егер бірінші сатыдағы сотта іс жүргізетінлік келісім немесе медиациялық тәртіппен бітімгершілікке қол жеткізу туралы келісім жасалса, сот аталған келісімдер шегінде заңдылықты тексереді. Апелляциялық сатыдағы сот отырысында істі қараған кезде заңмен көзделген негіздер бойынша бірінші сатыдағы сот үкімінің күшін жойған соң бірінші сатыдағы соттың қағидалары бойынша тараптар іс жүргізетінлік келісімін немесе медиациялық тәртіппен бітімгершілікке қол жеткізу туралы келісім жасай алады.
6. Сот тергеуін жүргізгеннен кейін сот жарыссөзін жүргізу қағидалары бойынша сот процеске қатысушылардың сөздерін тыңдайды, олар өз шағымдарындағы, наразылықтарындағы дәйектері мен дәлелдерін не оларға қарсылықтарын баяндайды. Тараптар өздерінің сөздерінде бірінші сатыдағы сот зерттеген материалдарға да, апелляциялық саты зерттеген қосымша материалдарға да сілтеме жасауға құқылы. Шағым, наразылық берген процеске қатысушы бірінші болып сөз сөйлейді, егер олар бірнешеу болса, сот олардың пікірлерін ескере отырып, олардың сөз сөйлеу кезектілігін белгілейді. Егер айыптаушы тараптың шағымында, наразылығында сотталған (ақталған) адамның жағдайын нашарлату туралы мәселе қойылса, қорғаушы тарап айыптаушы тараптың сөзі тыңдалғаннан кейін сөз сөйлейді.
7. Апелляциялық сатыдағы сот жаңа дәлелдемелерді зерттеген кезде сотталған (ақталған) адамнан, куәдан, жәбірленушіден, сарапшыдан, маманнан және басқа да адамдардан жауап алған кезде осы Кодекстің 347-бабының талаптарына сәйкес ресімделетін сот отырысының хаттамасы жүргізіледі. Апелляциялық сатының отырысында жауап алынған тараптар мен адамдар сот отырысының хаттамасымен танысуға және оған осы Кодекстің 348-бабында көзделген тәртіппен өздерінің ескертулерін беруге құқылы. Хаттамаға берілген ескертулер осы Кодекстің 349-бабында көзделген тәртіппен қаралады.
8. Сот отырысының тәртіптемесі және оны бұзушыларға қатысты қабылданатын шаралар осы Кодекстің 345, 346-баптарының қағидаларымен айқындалады. Кеңесу бөлмесінде шешімдер қабылдау тәртібі осы Кодекстің 389-бабының қағидаларымен айқындалады.

430-бап. Апелляциялық сатының өкілеттігі
1. Апелляциялық шағыммен немесе наразылықпен бірге келіп түскен істі қарау кезінде сот үкімнің заңдылығын тексеру және істі дұрыс шешу мақсатында тараптардың өтінішхаты бойынша:
1) сотталған адамның, жәбірленушінің және іске қатысушы басқа да адамдардың денсаулық жағдайына, отбасы жағдайына және бұрынғы соттылықтары туралы деректерге байланысты құжаттарды талап етіп алуға, тараптардың өтінішхаты бойынша басқа да құжаттарды талап етіп алуға;
2) сот-психиатриялық немесе өзге де сараптама тағайындауға;
3) сот отырысына қосымша куәларды, сарапшыларды, мамандарды шақыртып, олардан жауап алуға, тараптар табыс еткен немесе олардың өтініші бойынша талап етіп алынған жазбаша, заттай немесе өзге де дәлелдемелерді зерттеуге;
4) бірінші сатыдағы сот зерттеген материалдарды дәлелдеме ретінде пайдалануға жол берілмейді деп тануға және оларды дәлелдемелер қатарынан алып тастауға;
5) бірінші сатыдағы сот дәлелдемелер қатарынан алып тастаған материалдарды дәлелдеме ретінде пайдалануға жол беріледі деп тануға және оларды зерттеуге;
6) азаматтық қуынымға қатысты мән-жайларды зерттеуге және азаматтық қуыным бойынша шешім қабылдауға;
7) істің барлық материалдарын толық, жан-жақты және объективті түрде зерттеуді қамтамасыз ету және іс бойынша ақиқатты анықтау үшін қажетті басқа да іс-әрекеттерді орындауға құқылы.
2. Бірінші сатыдағы сот жауап алған, сот отырысының хаттамасында жазылған сотталған (ақталған) адамның, жәбірленушілердің, куәлардың, басқа да адамдардың айғақтарында әртүрлі түсінуге мүмкіндік беретін түсініксіз жайлар болған кезде сот өз бастамасы бойынша немесе тараптардың өтінішхаты бойынша осы мән-жайлар бойынша жауап алу арқылы олардың айғақтарын нақтылауға құқылы.
3. Іс жүргізетінлік келісімі немесе бірінші сатыдағы сотта медиациялық тәртіппен бітімгершілікке қол жеткізу туралы келісім жасалған кезде апелляциялық саты соты оларды жасаудың мән-жайларын тексереді.

431-бап. Апелляциялық саты қабылдайтын шешімдер
1. Сот істі апелляциялық тәртіппен қараудың нәтижесінде мынадай:
1) бірінші сатыдағы соттың үкімін (қаулысын) – өзгеріссіз, ал апелляциялық (жеке) шағымды, наразылықты қанағаттандырусыз қалдыру туралы;
2) үкімді өзгерту туралы;
3) үкімнің күшін жою және істі толық көлемінде немесе бөліктері бойынша қысқарту туралы;
4) айыптау үкімінің күшін жою туралы және жаңа айыптау немесе ақтау үкімін шығару туралы;
5) ақтау үкімінің күшін жою және жаңа ақтау немесе айыптау үкімін шығару туралы;
6) алқабилердің қатысуымен шығарылған үкімнің күшін жою және істі жаңадан сот қарауына жіберу туралы;
7) қаулыны өзгерту, жаңа қаулы қабылдау арқылы қаулының күшін жою туралы;
8) үкімнің күшін жою және істі осы Кодекстің 323-бабына сәйкес прокурорға жолдау туралы шешімдердің бірін қабылдайды.
2. Апелляциялық сатыдағы сот айыптау тарапының шағымдарында, наразылығында көрсетілген шектерде және негіздер бойынша ғана сотталған (ақталған) адамның жағдайын нашарлататын шешім қабылдауға құқылы.
3. Осы Кодекстің 405-бабында көрсетілген мән-жайлар анықталған кезде апелляциялық сатыдағы сот жеке қаулы шығарады.

432-бап. Апелляциялық сатының қылмыстық процесте азаматтық
қуынымды қарауы
1. Апелляциялық сатыдағы сот істі қараған кезде үкімнің азаматтық қуыным бөлігінде заңдылығын, негізділігін және әділдігін де тексереді, егер тараптардың шағымдарында, наразылығында осы туралы қамтылса, осы Кодекстің 170-бабының талаптарын сақтай отырып, шешім қабылдайды.
2. Апелляциялық сатыдағы сот үкімді азаматтық қуыным бөлігінде өзгертуге құқылы.
3. Азаматтық қуыным бойынша сотталған адамның жағдайын нашарлататын шешім қабылдауға айыптау тарапының шағымдарында немесе прокурордың наразылығында тиісті дәлелдер болған кезде ғана жол беріледі.

433-бап. Yкiмнiң күшiн жоюға немесе оны өзгертуге негiздер
Мыналар:
1) сот тергеуiнiң бiржақтылығы және толық еместiгi;
2) соттың үкiмде (қаулыда) айтылған тұжырымдарының iстiң нақты мән-жайына сәйкес келмеуi;
3) қылмыстық iс жүргiзу заңының айтарлықтай бұзылуы;
4) қылмыстық заңның дұрыс қолданылмауы;
5) жазаның қылмыстық құқық бұзушылықтың ауырлығына және сотталған адамның жеке басына сәйкес келмеуi бiрiншi сатыдағы сот үкiмiнiң күшiн жоюға не оны өзгертуге негiз болып табылады.

434-бап. Сот тергеуiнiң бiржақтылығы немесе толық еместiгi
1. Анықталған жағдайда iстiң дұрыс шешiлуi үшiн елеулi мәнi болуы мүмкiн мән-жайларды ашылмаған күйi қалдырған сот тергеуi бiржақты жүргізілген немесе толықтай жүргізілмеген деп танылады.
2. Iс бойынша айғақтарының iс үшiн елеулi мәнi бар адамдардан жауап алынбаған немесе заң бойынша жүргiзiлуi мiндеттi болып табылатын сараптама жүргiзiлмеген, сол сияқты елеулi мәнi бар құжаттар немесе заттай дәлелдемелер сұратып алынбаған барлық жағдайда да сот тергеуi толық емес деп танылады.
3. Сот тергеуі олқылықтарының орнын толтырғаннан кейін апелляциялық сатыдағы сот осы Кодекстің 431-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген шешімдердің бірін қабылдайды.
4. Осы Кодекстің талаптары сақтала отырып, қысқартылған тәртіппен жүргізілген сот тергеуі толық емес немесе біржақты деп қарастырылмайды және ол осы негіздер бойынша сот үкімінің (қаулысының) күшін жоюға әкеп соқпайды.

435-бап. Соттың үкiмде (қаулыда) айтылған тұжырымдарының iстiң
нақты мән-жайына сәйкес келмеуi
1. Егер:
1) сот тұжырымдары сот отырысында қаралған дәлелдемелермен расталмаса;
2) сот өз тұжырымдарына айтарлықтай әсерін тигізе алатын мән-жайларды ескермесе;
3) сот тұжырымдары үшiн елеулi мәнi бар қарама-қайшы дәлелдемелер болған жағдайда, үкiмде (қаулыда) соттың бұл дәлелдемелердiң бiрқатарын қабылдап, өзгелерiн қабылдамай тастауына қандай негiздер болғаны көрсетiлмесе;
4) соттың үкiмде (қаулыда) айтылған тұжырымдарында айтарлықтай қайшылықтар болып, олар iстiң шешiлуiне, оның iшiнде сотталған адамның, ақталған адамның кiнәлiлiгi немесе кiнәсiздiгi туралы мәселенi соттың шешуiне, қылмыстық заңды қолданудың дұрыстығына немесе жазалау шараларын анықтауға ықпал еткен немесе ықпал етуi мүмкiн болса, үкiм (қаулы) iстiң нақты мән-жайына сәйкес келмейдi деп танылады.
2. Іс материалдарын, тараптар табыс еткен және істі апелляциялық қарау барысында алынған дәлелдемелерді қарап шығып, сот оларды жаңадан бағалауға және осы Кодекстің 431-бабының бірінші бөлігінде көзделген жаңа шешімді қабылдауға құқылы.

436-бап. Қылмыстық iс жүргiзу заңының елеулi түрде бұзылуы
1. Сотқа дейінгі тергеу барысында немесе істі сотта қарау кезінде жол берілген осы Кодекстiң қағидаттары мен өзге де жалпы қағидаларын бұзушылықтар, сондай-ақ iске қатысушы адамдарды заңда кепілдiк берiлген құқықтарынан айыру немесе оларға қысым көрсету, сот iсiн жүргiзу рәсiмiн сақтамау жолымен немесе өзгедей жолмен iстiң мән-жайын жан-жақты, толық және объективтi зерттеуге кедергi жасаған, сот төрелігінің үкімін немесе соттың өзге де шешімдерін шығаруға ықпал ететін немесе ықпал етуі мүмкін өзге де заңбұзушылықтар қылмыстық iс жүргізу заңын елеулi түрде бұзушылық болып танылады.
2. Бірінші сатыдағы сот міндетті түрде зерттелуге тиіс дәлелдемелердің зерттелмеуі салдарынан жол берген сот тергеуінің біржақтылығы немесе толық еместігі жол берілетін дәлелдемелерді талқылаудан қателесіп алып тастаудың немесе тарапқа іс үшін маңызы болуы мүмкін дәлелдемелерді зерттеуден негізсіз бас тартудың не жол берілмейтін дәлелдемелерді зерттеудің нәтижесі болып табылса, үкімнің күші жойылуға немесе ол өзгертілуге жатады.
3. Егер:
1) сот осы Кодекстiң 35-бабында көзделген негiздер болғанда қылмыстық iс қысқартылмаса;
2) үкiмдi соттың заңсыз құрамы шығарған болса;
3) осы Кодекстiң 335-бабының екiншi бөлiгiнде көзделген жағдайларды қоспағанда, iс сотталушы жоқта қаралса;
4) заң бойынша жәбірленушінің қорғаушысы немесе өкілі қатысуы мiндеттi болғанда сотта iс олардың қатысуынсыз қаралса немесе сотталушының қорғалу құқығы өзгедей жолмен бұзылса;
5) сотта сотталушының немесе жәбірленушінің ана тiлiн немесе өздері білетін тiлдi не аудармашы қызметiн пайдалану құқығы бұзылса;
6) осы Кодекстің талаптарына сәйкес жарыссөз жүргізілмеген жағдайларды қоспағанда, сотталушыға сот жарыссөзiне қатысу құқығы берілмесе;
7) осы Кодекстің талаптарына сәйкес соңғы сөз беру көзделмеген жағдайларды қоспағанда, сотталушыға соңғы сөз берiлмесе;
8) үкім шығару құпиясы бұзылса;
9) үкiмге судья қол қоймаса, үкімнің (қаулының) күшi жойылуға тиіс
4. Істе сот отырысының хаттамасы болмаған кезде апелляциялық саты соты істі қосымша ресімдеу үшін бірінші сатыдағы сотқа жолдайды.

437-бап. Қылмыстық заңды дұрыс қолданбау
Мыналар:
1) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң Жалпы бөлiмi талаптарының бұзылуы;
2) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексi Ерекше бөлiмiнiң қолданылуға тиiстiлерiнен өзгедей баптың, бап бөлiгiнiң, бап бөлiгi тармағының қолданылуы;
3) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексi Ерекше бөлiмiнiң тиiстi бабының санкциясында көзделгендегiден неғұрлым қатаң жазаның тағайындалуы қылмыстық заңды дұрыс қолданбау болып табылады.

438-бап. Сот тағайындаған жазаның қылмыстық құқық бұзушылықтың
ауырлығына және сотталған адамның жеке басына сәйкес
келмеуі
1. Жаза қолданудың жалпы негіздері есепке алынбай тағайындалған Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің тиісті бабы санкциясының көзделген шегінен шықпаса да, өзінің түрі мен мөлшері жағынан шектен тыс жеңілдігі немесе шектен тыс қатаңдығы салдарынан әділетсіз болып табылатын жаза құқық бұзушылық қылмыстың ауырлығына және сотталған адамның жеке басына сәйкес келмейді деп танылады.
2. Апелляциялық сатыдағы сот жазаны жеңілдетуге немесе неғұрлым ауыр қылмыстық құқық бұзушылық туралы заңды қолданумен байланысты, сол сияқты сотталған адамның іс-әрекетін қайта сараламастан неғұрлым қатаң жаза тағайындау туралы шешім қабылдауға құқылы. Айыптау тарапының шағымдарында немесе прокурордың наразылығында тиісті дәлелдер бар болған кезде және солардың шегінде ғана сотталған адамның жағдайын нашарлататын шешім қабылдауға жол беріледі. Ауыр қылмыстық құқық бұзушылық туралы заңды қолдану сотталушыға тағылған және бірінші сатыдағы сотта айыптау тарапынан қолдау тапқан айыптау шегінен шықпауға тиіс.
3. Бірінші сатыдағы сот қылмыстық құқық бұзушылықты мемлекеттік және жеке айыптаушылардың айыпты онша ауыр емес айыпқа өзгертуіне байланысты осы Кодекстің 337-бабы жетінші бөлігінің негізінде саралау туралы шешім қабылдаған жағдайларда, апелляциялық сатының аса ауыр қылмыстық құқық бұзушылық туралы заңды қолдануға құқығы жоқ, алайда, ол жазаның мерзімін немесе мөлшерін шағымдардағы, наразылықтағы дәлелдер шегінде ұлғайтуға не сотталған адамға үкімде көрсетілгеннен гөрі жазаның неғұрлым қатаң түрін тағайындауға құқылы.

439-бап. Істі қысқарта отырып айыптау үкімінің күшін жою
1. Апелляциялық шағымдарды, наразылықты қараған кезде апелляциялық сатыдағы сот осы Кодекстің 35-бабы бірінші бөлігінің 3) – 10) тармақтарында көзделген негіздер болған жағдайда үкімнің күшін жойып, істі қысқартады.
2. Іс осы Кодекстің 35-бабы бірінші бөлігінің 9) тармағында көзделген негіздер бойынша қысқартылған кезде апелляциялық сатыдағы сот осы Кодекстің 520-бабында көрсетілген мәселелерді шешеді және осы Кодекстің 521-бабына сәйкес қаулы шығарады.
3. Тараптар сотталушының жәбірленушімен бітімгершілікке келуіне байланысты істі қысқарту туралы өтініш жасауға құқылы. Мұндай жағдайларда апелляциялық саты соты өтінішхаттарда көрсетілген мән-жайлардың бар болуын және дәйектілігін тексереді. Істің қысқартылуға жататындығына сәйкес немесе тараптардың бітімгершілікке келуіне байланысты қысқартылуы мүмкін негіздерді анықтаған кезде сот аталған негіз бойынша үкімнің күшін жою немесе істі қысқарту туралы қаулы шығарады.

440-бап. Ақтау үкiмiнiң күшiн жою
1. Апелляциялық саты тек прокурордың наразылығы бойынша не жәбiрленушiнiң немесе оның өкiлiнiң, сондай-ақ сот арқылы ақталған, ақталу негiздерiмен келiспеген адамның шағымы бойынша ғана ақтау үкімiнiң, істі қысқарту туралы қаулының немесе сотталушының пайдасына шығарылған өзге де шешiмнiң күшiн жоя алады.
2. Егер ақталған адамның кiнәсiздiгiне немесе сотталушының пайдасына шығарылған өзге де шешiмнiң мәнiне дау айтылмаса, осы Кодекстің 436-бабында көрсетілген қылмыстық iс жүргiзу заңы елеулi бұзылды деген себеппен ақтау үкiмiнiң, iстi қысқарту туралы қаулының немесе сотталушының пайдасына шығарылған өзге де шешiмнiң күшiн жоюға болмайды.
3. Істі аппеляциялық тәртіппен қарау кезінде мемлекеттік айыптаушының және жәбірленушілердің айыптаудан бас тартуына байланысты істі қысқарту туралы сот қаулысының күші жойылмайды.

441-бап. Жаңа үкім шығара отырып, үкімнің күшін жою
1. Апелляциялық сатыдағы сот осы Кодекстің 46-тарауының талаптарын сақтай отырып:
1) осы Кодекстің 35-бабы бірінші бөлігінің 1) және 2) тармақтарында көзделген негіздер болған кезде айыптау үкімінің күшін жоюға және ақтау үкімін шығаруға;
2) айыптау тарапының шағымы немесе наразылығы бойынша ақтау үкімінің күшін жоюға және айыптау үкімін шығаруға;
3) айыптау үкімінің күшін жойып, жаңа айыптау үкімін шығаруға;
4) ақтау үкімінің күшін жойып, жаңа ақтау үкімін шығаруға құқылы.
2. Жаңа айыптау үкімін шығарған кезде апелляциялық сатыдағы сот тағылған айыптың шегінен, сондай-ақ басты сот талқылауы кезінде мемлекеттік немесе жеке айыптаушы қолдаған айыптаудың және жаза мөлшерінің шегінен шығуға құқылы емес.

442-бап. Yкiмдi өзгерту
1. Апелляциялық сатыдағы сот үкімді мына тұрғыда өзгертуге құқылы:
1) сот тағайындаған жазаны немесе қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінің түрiн жеңiлдетуге;
2) онша ауыр емес қылмыстық құқық бұзушылық туралы заңды қолдануға және қылмыс дәрежесiнiң өзгеруiне сәйкес жаза белгiлеуге;
3) егер жаза мөлшерiн ұлғайту арифметикалық қателердi немесе алдын ала күзетте ұстауды есептеу кезiндегi қателердi жоюға байланысты болса, қылмыстар жиынтығы бойынша немесе үкiмдер жиынтығы бойынша, сондай-ақ қылмыстардың қайталануы кезiнде жаза белгiлеудi реттейтiн қылмыстық құқық бұзушылық заңының дұрыс қолданылмауын жоя отырып, жаза мөлшерiн ұлғайтуға;
4) дұрыс анықталмаған жағдайлар, дәлелдемелерді толық зерттеген және талдаған, сотталған адамның іс-әрекетін дұрыс құқықтық саралаған және негізгі жаза дұрыс тағайындалған жағдайда қосымша жаза қолдануға;
5) сотталған адамға қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінің заңда көзделгенiнен неғұрлым жеңіл түрiн тағайындаудың күшiн жоюға және түзеу мекемесiнiң түрiн Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексiне сәйкес тағайындауға;
6) егер бiрiншi сатыдағы сот жасамаса немесе дұрыс жасамаса, тиiстi қылмыстардың қайталануының орын алғандығын тануға және түзеу колониясы режимінің неғұрлым қатаң түрін тағайындауға;
7) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 65-бабының бесiншi бөлiгiне сәйкес бұрынғы үкiм бойынша шартты соттаудың күшiн жоюға және осыған байланысты, егер бiрiншi сатыдағы сот жасамаған болса, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 61-бабының ережелерi бойынша жаза тағайындауға;
8) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 73-бабы жетінші бөлігінің 2) және 3) тармақтарында көзделген жағдайларда шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың күшін жоюға және Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 61-бабының қағидалары бойынша жаза тағайындауға;
9) үкімге азаматтық қуыным бөлігінде, сондай-ақ іс жүргізу шығындарын өндіріп алу мәселелері бойынша заттай дәлелдемелер туралы шешім бөлігінде өзгерістер енгізуге;
10) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 98-бабына сәйкес медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдануға құқылы.
2. Апелляциялық сатыдағы сот сотталған адамның жағдайын нашарлататын шешімдерді осы негiздер бойынша прокурор наразылық білдiрген немесе жеке айыптаушы, жәбiрленуші, олардың өкiлдерi шағым жасаған жағдайда ғана қабылдауға құқылы.

443-бап. Апелляциялық үкімнің, қаулының мазмұны
1. Осы Кодекстің 431-бабы бірінші бөлігінің 1) – 3), 8) тармақтарында көзделген жағдайларда (бірінші сатыдағы соттың үкімін өзгеріссіз қалдыру туралы, үкімді өзгерту туралы, істі қысқарта отырып үкімнің күшін жою туралы, үкімнің күшін жою және істі осы Кодекстің 323-бабына сәйкес прокурорға жолдау туралы) апелляциялық қаулы шығарылады.
Апелляциялық қаулы кiрiспе, сипаттамалы-дәлелді және қарар бөлiктерiнен тұрады.
2. Қаулының кiрiспе бөлiмiнде:
1) қаулы шығарылған уақыт пен орын;
2) қаулыны шығарған соттың атауы және соттың құрамы;
3) апелляциялық наразылық немесе апелляциялық шағым жасаған адамдар;
4) iстi апелляциялық сатыда қарауға қатысқан адамдар көрсетiлуге тиiс.
3. Қаулының сипаттамалы-дәлелді бөлiгiнде сот актісінің мәнін, берiлген шағымдардың, наразылықтың, оларға қарсылықтардың дәлелдерін, сондай-ақ іс жүргізуге шағым бермеген қатысушылардың шағымға қарсылықтарымен бірге сот актісімен келісуі немесе келіспеуі туралы дәлелдері, басқа процеске қатысушының қарсылығы, апелляциялық сатыдағы сотқа қатысқан адамдардың пiкiрлерiн, сондай-ақ қабылданған шешiмнiң себептерiн қысқаша жазу қамтылуға тиiс.
4. Жаңа дәлелдердің болмауына байланысты шағым, наразылық қанағаттандырусыз қалдырылған кезде апелляциялық қаулының сипаттамалы-дәлелді бөлiгiнде сот актісіне өзгерістер енгізу не оның күшін жою үшін осы Кодексте көзделген негіздердің жоқ екендігі ғана көрсетіледі.
Апелляциялық шағымда бірінші сатыдағы сотта қарау нысанасы болып табылмайтын жаңа дәлелдер келтірілген жағдайда, сипаттамалы-дәлелді бөлiгiнде жаңа дәлелдер негізді немесе негізсіз деп танылған негіздер көрсетілуге тиіс.
5. Yкiмнiң күшi жойылған немесе ол өзгертiлген жағдайда, қаулыда қылмыстық немесе қылмыстық iс жүргiзу заңының қандай нормаларының талаптары бұзылғаны, бұл бұзушылықтардың неден тұратындығы, бiрiншi сатыдағы соттың үкiмiне олар бойынша өзгерiстер енгiзілген негiздер көрсетiлуге тиiс.
6. Апелляциялық қаулының қарар бөлігінде апелляциялық сатыдағы соттың шағым немесе наразылық бойынша шешімі, қаулының заңды күшіне ену уақыты, оған шағымданудың тәртібі мен мерзімі көрсетіледі.
7. Осы Кодекстің 431-бабы бірінші бөлігінің 4) және 6) тармақтарында көзделген жағдайларда (айыптау үкімінің күшін жою туралы және ақтау үкімін шығару туралы, ақтау үкімінің күшін жою туралы және айыптау үкімін шығару туралы), осы Кодекстің 45-тарауының қағидалары бойынша апелляциялық үкім шығарылады.
8. Апелляциялық үкімнің құрылымы мен мазмұны осы Кодекстің 395 – 402-баптарының талаптарына сай болуға тиісті.
9. Егер апелляциялық сатыдағы сот осы Кодекстiң 442-бабының бiрiншi бөлiгiнде көзделген шешiмдердi қабылдаса, қаулының сипаттамалы-дәлелді бөлiгiнде бiрiншi сатыдағы соттың шешiмi олар бойынша дұрыс емес деп танылған себептер, сондай-ақ сотталған адам жағдайының нашарлауы негiздерi көрсетiлуге тиiс.
10. Апелляциялық сатыдағы сот апелляциялық үкімнің немесе қаулының мәнін өзгертпей, жіберілген айқын қате жазуларды түзету туралы және олардың түсініксіз тұстарына түсінік беру туралы қосымша қаулы шығаруға құқылы

444-бап. Апелляциялық үкім, қаулы шығару және олардың заңды
күшіне енуі
1. Апелляциялық үкім, қаулы кеңесу бөлмесінде шығарылады, оларға судья (судьялар) қол қояды және олар судья (судьялар) кеңесу бөлмесінен қайта оралғаннан кейін отырыс залында оқылады.
2. Егер қаулы жасау айтарлықтай уақытты талап ететін болса, сот осы баптың бірінші бөлігінің талаптарын сақтай отырып, апелляциялық үкімнің, қаулының қарар бөлімін шығара алады. Бұл жағдайда апелляциялық үкімнің, қаулының толық мәтіні іс қаралған күннен бастап он тәулік ішінде жасалып, оларға судья (судьялар) қол қояды.
Қаулының қарар бөлігінде сот қаулыны жария ету уақытын толық көлемде көрсетеді. Мәтіні толық әзірленіп болған соң жарияланған уақытта қаулы процеске қатысушыларға жария етілуге тиіс.
3. Апелляциялық үкім, қаулы олар жария етілген кезден бастап заңды күшіне енеді.
4. Апелляциялық сатының қаулысы кассациялық тәртіппен қайта қаралуы мүмкін.

445-бап. Апелляциялық сатыдағы соттың үкімін, қаулысын
орындауға кiрiсу
1. Апелляциялық сатының үкімі немесе қаулысы олар шығарылған күннен бастап үш тәулiктен кешiктiрiлмей, ал осы Кодекстiң 444-бабының екiншi бөлiгiнде көзделген жағдайда, оның толық мәтiнi дайындалған күннен бастап iспен бiрге бірінші сатыдағы сотқа жiберiледi.
2. Сотталған адамды күзетпен ұстаудан босатылуға жатқызылатын үкім, қаулы, егер сотталған адам кассациялық сатыдағы сот отырысына қатысып отырса, осы бөлігінде дереу орындалады. Өзге жағдайларда кассациялық қаулының көшірмесі немесе кассациялық қаулының қарар бөлігінің үзінді көшірмесі сотталған адамды күзетпен ұстаудан босату туралы шешімді орындау үшін қамау орнының әкімшілігіне дереу жіберіледі.

446-бап. Істі апелляциялық сатыда қайта қарау
1. Егер:
1) белгіленген мерзімде берілген, кейбір сотталған адамдарға қатысты апелляциялық шағымдар, наразылық, үкімге (қаулыға) апелляциялық шағымдану құқығы берілген процестің басқа қатысушыларының шағымдары апелляциялық сатыдағы сотқа істерді процестің басқа қатысушыларының шағымдары бойынша қарағаннан кейін келіп түссе;
2) шағымданудың, наразылық білдірудің өтіп кеткен мерзімін сот істі апелляциялық сатыда процестің басқа қатысушыларының шағымдары бойынша істі қарағаннан кейін осы Кодексте көзделген тәртіппен қалпына келтірсе, бірінші сатыдағы сот үкімінің заңдылығын тексеру кезінде шығарылған бірінші апелляциялық үкімнің, қаулының күші жойылмастан істі апелляциялық сатыда қайтадан қарауға жол беріледі.
2. Апелляциялық сатыдағы сот сотталған адамның, оның қорғаушысының немесе өкілінің шағымдарын осы адамға қатысты іс процеске қатысушы басқа да адамдардың апелляциялық шағымдары, наразылығы бойынша қаралған жағдайларда да қарауға міндетті.
3. Егер жаңадан шығарылған үкім, қаулы апелляциялық сатының бұрын шығарылған үкіміне, қаулысына қайшы келсе, алқа төрағасы облыстық және оған теңестірілген соттың кассациялық сатысына туындаған қайшылықтарды жою туралы ұсыным енгізеді.

447-бап. Алқабилердің қатысуымен шығарылған бастапқы үкiмнiң
күшi жойылғаннан кейiн iстi бiрiншi саты бойынша қарау
1. Бастапқы үкiмнiң күшi жойылғаннан кейiн iс осы Кодекстің 64-тарауында көзделген тәртiппен қаралуға жатады.
Егер алқабилердің қатысуымен қаралған іс бойынша шығарылған үкім басты сот талқылауын тағайындау сатысынан бастап жаңадан қарауға істі жолдай отырып күші жойылса, сот істі жаңадан қараған кезде істі алдын ала тыңдау жүргізеді және сотталған адамның ерік білдіруіне қарай істі алқабилердің қатысуымен не олардың қатысуынсыз жаңадан қарау туралы шешім қабылдайды. Егер бастапқы үкім басты сот талқылауы сатысынан бастап соттың жаңадан қарауына жолдай отырып күші жойылса, сот басты сот талқылауын тағайындайды, алқабилердің жаңа қатарын қалыптастыруды жүргізеді және осы Кодекстің 65-тарауының ережелеріне сәйкес істі қарайды.
Бұл ретте сот сотталған адамның жағдайын осы Кодекстің 48-тарауы мен 661-бабының талаптарын төрағалық етушінің бұзуына байланысты күші жойылған алдыңғы үкіммен салыстырғанда нашарлатуға құқығы жоқ.
2. Істі жаңадан қараған кезде бірінші сатыдағы сот шығарған үкімге жалпы тәртіппен шағымдануға болады.

50-тарау. Кассациялық шағымдар, наразылықтар бойынша
істерді қарау

448-бап. Соттың үкімдеріне, қаулыларына кассациялық тәртіппен
шағымданудың, наразылық білдірудің жалпы шарттары
1. Осы тараудың қағидалары бойынша аудандық және оларға теңестірілген соттардың (солардың ішінде мамандандырылған, ауданаралық соттардың) үкімдері, қаулылары, тек қана олардың апелляциялық сатыда қаралғаннан кейін, сондай-ақ апелляциялық үкімдер және қаулылар қайта қаралуға жатады.
2. Соттардың мемлекеттік және жеке айыптаушының айыптаудан бас тартуына байланысты, сондай-ақ тергеу судьяларының құзыретіне жатқызылған мәселелер бойынша шығарылған үкімдері, қаулылары кассациялық тәртіппен қайта қаралуға жатпайды.
3. Кассациялық шағымдар жасау құқығына ие адамдар тобы және шағым жасау тәртібі осы Кодекстің 414 және 417-баптарында көрсетілген қағидалар бойынша айқындалады.
Осы істе тараптар болып табылмайтын адамдар да өздерінің құқықтары мен заңды мүдделеріне қатысты бөлікте үкімге, қаулыға кассациялық шағым беруге құқылы.
4. Сот актісін кассациялық тәртіппен қайта қарау туралы наразылықты облыс прокуроры және оған теңестірілген прокурор білдіруі мүмкін, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры мен оның орынбасарлары да мұны осы Кодекстің 417-бабында көрсетілген қағидалар бойынша білдіре алады.
Қылмыстық істі кассациялық тәртіппен тексеру үшін тиісті соттан Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры, оның орынбасарлары, облыстардың прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар осы Кодекстің 484-бабының үшінші бөлігінде көрсетілген мерзімдерде талап етіп алуы мүмкін.
5. Сотталған адамның кінәсіздігі себептері бойынша, сондай-ақ жазаның қаталдығы үшін немесе сотталған адамның жағдайын жақсартуға әкеп соғатын өзге де негіздер бойынша неғұрлым ауыр емес қылмыстық құқық бұзушылық туралы заң қолдану қажеттігіне байланысты апелляциялық қаулыны қайта қарау туралы кассациялық шағым, наразылық беру мерзімдермен шектелмейді.
Сотталғанның (ақталғанның) жағдайын нашарлату себептері бойынша заңды күшіне енген апелляциялық қаулыны, үкімді қайта қарау туралы кассациялық шағым, наразылық беруге оны жариялаған күннен бастап алты ай ішінде жол беріледі.
Көрсетілген мерзім оны өткізіп алған жағдайда қалпына келтіруге жатпайды. Кассациялық саты сотының алты ай мерзім ішінде кассациялық шағым, наразылық беруі және сотталған адамның жағдайын нашарлататын шешімнің өзін қабылдауы негізінде сот отырысында қарауға істі даярлау бойынша әрекеті алты айлық мерзімге кірмейді және олар ол аяқталғаннан кейін де, бірақ кассациялық сатыда істі қарау үшін белгіленген мерзімдерді сақтай отырып жүзеге асырылуы мүмкін.
6. Осы Кодекстің 446-бабының үшінші бөлігінде көзделген жағдайда енгізілген апелляциялық саты төрағасының ұсынымы істі кассациялық сатыда қарауға себеп болуы мүмкін.

449-бап. Кассациялық қараудың нысанасы
Кассациялық сатыдағы сот үкімді (қаулыны) шығарған соттың қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңдарының нормаларын сақтауын тексереді және соның негізінде үкімнің (қаулының) заңдылығын, негізділігін және әділдігін тексереді.

450-бап. Кассациялық шағым немесе наразылық
1. Кассациялық шағым немесе наразылық тікелей кассациялық сатыдағы сотқа беріледі және оларда:
1) шағым немесе наразылық жолданған соттың атауы;
2) шағым берген немесе наразылық білдірілген адам туралы, оның іс жүргізудегі жағдайы, тұрғылықты жері немесе тұрған жері, оның байланыс жасайтын құралдарының нөмірі көрсетілген деректер;
3) шағымдалып немесе наразылық беріліп отырған үкім немесе өзге де шешім және осы шешімді шығарған соттың атауы;
4) қылмыстық немесе қылмыстық іс жүргізу заңын дұрыс қолданбаудың неге байланысты екені және ол сот шешімінің мәніне қалай әсер еткені, өтініштің неден тұратыны көрсетілген шағым немесе наразылық берген адамның дәлелдері;
5) шағымға немесе наразылыққа қоса берілетін материалдардың тізбесі;
6) шағым немесе наразылық авторының қолы болуға тиіс.
Шағымда автор істі кассациялық сатыда өзінің қатысуымен немесе өзінің қатысуынсыз қаралғаны туралы көрсетеді.
2. Егер білдірілген шағым, наразылық осы баптың бірінші бөлігінде белгіленген талаптарға сәйкес келмесе, олар берілген деп есептеледі, бірақ толыққанды түрде ресімдеу үшін мерзімі көрсетіліп кері қайтарылады. Егер қайта жасалғаннан кейін кассациялық шағым, наразылық аталған мерзім ішінде сотқа табыс етілмесе, олар берілмеген болып есептеледі.
3. Соттың істі апелляциялық тәртіппен қараған кезде шығарған үкіміне, қаулысына шағым жасалған жағдайда, кассациялық шағымда, наразылықта апелляциялық сатының үкімімен, қаулысымен келісетіні немесе келіспейтіні туралы негіздер көрсетілуге тиіс.
4. Апелляциялық (жеке) шағым не наразылық берген адам сот отырысы басталғанға дейін өзінің шағымын, наразылығын өзгертуге не жаңа дәлелдермен толықтыруға құқылы. Бұл ретте прокурордың қосымша наразылығында немесе оның наразылықты өзгерту туралы өтінішінде, сол сияқты жәбірленушінің, жеке айыптаушының немесе олардың өкілдерінің осы Кодекстің 448-бабының бесінші бөлігінде белгіленген мерзімнің аяқталуы бойынша берген қосымша шағымында сотталған адамның жағдайын пайдалану туралы мәселенің қойылуы мүмкін емес, егер бастапқы наразылықта немесе шағымда осындай талап болмаса не берілген шағымда, наразылықта көрсетілмеген басқа да негіздер бойынша сотталған адамның жағдайын нашарлату туралы мәселенің қойылуы мүмкін емес.

451-бап. Істі кассациялық сатыда қарау мерзімдері
Іс кассациялық сатыға келіп түскен күннен бастап бір айдан кешіктірілмей қаралуға тиіс. Бұл мерзім істің қиындығына немесе көлемінің үлкендігіне байланысты, сондай-ақ өзге де дәлелді себептер болған кезде істі қарайтын соттың қаулысымен, бірақ әр ретте бір айдан аспайтын мерзімге ұзартылуы мүмкін.

452-бап. Кассациялық сатыдағы сот отырысын тағайындау
1. Шағым, наразылық келіп түскен кезде кассациялық сатының судьясы істі талап етіп, ол келіп түскеннен кейін оны қарау күнін белгілейді.
2. Тараптарға істің кассациялық сатыда қаралатын уақыты мен орны туралы хабарланады. Күзетпен ұсталып отырған сотталған адамды шақырту туралы мәселені кассациялық сатыдағы сот шешеді. Күзетпен ұсталып отырған сотталған адамнан оның жағдайын нашарлатуға бағытталған шағымды немесе прокурордың наразылығын қарау кезінде кассациялық сатының сот отырысына қатысу туралы өтінішхат түскен кезде, кассациялық сатыдағы сот істі сотталған адамның тікелей қатысуымен не аталған адамның қашықтан қатысуын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін ғылыми-техникалық құралдарды пайдалана отырып қарау туралы қаулы шығарады, оны орындау үшін тиісті органдарға жібереді.
3. Кассациялық отырыстың орны мен уақыты туралы уақтылы хабардар етілген адамдардың келмеуі істі қарауға кедергі болмайды. Кассациялық сатыдағы соттың отырысына прокурордың қатысуы міндетті. Осы Кодекстің 448-бабының үшінші бөлігінде көзделген жағдайларда қорғаушының қатысуы міндетті.
4. Кассациялық шағымдар, наразылықтар білдіру құқығы бар адамдар, сондай-ақ үкім, қаулы шығарылғаннан кейін тапсырма алған сотталған (ақталған) адамның қорғаушысы немесе жәбірленушінің өкілі кассациялық сатыдағы соттың отырысына барлық жағдайда да жіберіледі. Оларға өздерінің өтініштері бойынша берілген шағымдарды немесе наразылықтарды не оларға қарсылықтарды негіздеп сөйлеу үшін сөз беріледі.
5. Егер барлық қатысушылар сот отырысы туралы хабарлама алуы бойынша шағым жолдаған кезде іс жүргізуді олар жоқ кезде жүзеге асырылғаны туралы мәлімдесе, сот істі тараптардың қатысуынсыз қарау туралы шешім қабылдауға құқылы. Егер сот олардың келуін міндетті деп таныса, істі қарау кейінге қалдырылады және тиісті адамдарды шақырта отырып, сот отырысының жаңа күні тағайындалады.

453-бап. Кассациялық сатыдағы соттың өкілеттігі
Судья істі тыңдауға дайындау кезінде немесе сот кассациялық шағыммен немесе наразылықпен бірге келіп түскен істі қарау кезінде өз бастамасы немесе тараптардың өтінішхаты бойынша:
1) сотталған адамның денсаулық жағдайына, отбасы жағдайына және бұрынғы сотталғандықтары туралы деректерге байланысты құжаттарды талап етіп алуға;
2) заңның уақыт, кеңістік тұрғысынан қолданысын айқындау үшін және бірінші және апелляциялық сатылардағы сот істі шешкен кезде қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңдарының нормаларын дұрыс қолданғанын айқындау үшін қажетті мәліметтерді талап етіп алуға құқылы.

454-бап. Кассациялық сатының істерді қарау тәртібі
1. Осы Кодекстің 29-бабында көрсетілген жағдайларды қоспағанда, кассациялық саты істерді ашық сот отырысында қарайды.
2. Төрағалық етуші сот отырысын ашады, қандай істің және оның кімнің кассациялық шағымы немесе наразылығы бойынша қаралып жатқанын хабарлайды. Содан кейін төрағалық етуші сот құрамын, іс бойынша тараптар болып табылатын адамдардың және сот отырысына қатысып отырған адамдардың тегін, сондай-ақ аудармашылардың тегін хабарлайды және отырысқа қатысып отырған тұлғаларға істі кассациялық сатыда қарау кезіндегі құқықтарын түсіндіреді.
3. Төрағалық етуші іс бойынша процеске қатысушылардан бас тартуы мен жасайтын өтінішхаттарының бар-жоғы туралы сұрайды және сот оларды қарау нәтижелері бойынша осы Кодекстің 344-бабында көзделген тәртіппен қаулы шығарады.
4. Істі қарау кассациялық шағым немесе наразылық берген процеске қатысушының сөйлейтін сөзінен басталады. Егер мұндай қатысушылар бірнешеу болса, төрағалық етуші тараптардың пікірін ескере отырып, олардың сөз сөйлеу кезектілігін белгілейді. Процеске қатысушылар сөйлеген сөздерінде сотқа дейінгі іс жүргізу барысында не бірінші сатыдағы немесе апелляциялық сатыдағы соттың заңды қолданудағы бұзушылықтарға байланысты кассациялық қарау нысанасына жататын қандай мән-жайларға жол бергенін, оның неден көрінгенін және іс бойынша қабылданған шешімнің мәніне қалай әсер еткенін көрсетеді.
5. Кассациялық шағымда немесе наразылықта білдірілген дәлелдерді растау немесе теріске шығару үшін сөз сөйлеушілер кассациялық сатыға қосымша материалдар беруге, бұл ретте олардың қандай жолмен алынғанын және оларды табыс ету қажеттігі неге байланысты туындағанын хабарлауға құқылы. Қосымша материалдарды тергеу іс-әрекеттерін жүргізу жолымен алуға болмайды. Сот тараптардың пікірін тыңдап, қосымша материалдарды қабылдау немесе қабылдамау туралы қаулы шығарады. Істің шешілуі үшін маңызы бар болса, қосымша материалдар, егер мұндай материалдардағы деректер немесе мәліметтер қосымша тексеруді талап етпесе, үкімнің күшін жоюға немесе оны өзгертуге негіз болуы мүмкін. Өзге жағдайларда қосымша материалдар сот үкімінің, қаулысының күшін жою және егер іс апелляциялық тәртіппен қаралмаған болса, істі апелляциялық сатыдағы сотқа немесе бірінші сатыдағы сотқа жаңадан қарауға жіберу үшін негіз болуы мүмкін.
6. Сот отырысының тәртіптемесі және оны бұзушыларға қатысты қабылданатын шаралар осы Кодекстің 345 және 346-баптарының қағидаларында айқындалады. Судьялардың кеңесу және шешімдер қабылдау тәртібі осы Кодекстің 389-бабының қағидаларында айқындалады. Қаулыны қабылдаудан бұрын судьялардың кеңесуі болады.

455-бап. Кассациялық саты қабылдайтын шешімдер
Істі кассациялық тәртіппен қараудың нәтижесінде сот өз қаулысымен мынадай шешімдердің бірін қабылдайды:
1) бірінші саты үкімін және апелляциялық саты қаулысын өзгеріссіз, ал шағымды немесе наразылықты қанағаттандырусыз қалдырады;
2) сот актілерінің күшін жояды және істі тоқтатады;
3) апелляциялық сатыдағы сот актілерінің күшін жояды және бірінші саты үкімін өзгеріссіз қалдырады;
4) апелляциялық сатыдағы сот актілерінің күшін жояды және істі апелляциялық сатыдағы сотқа жаңадан қарауға жібереді;
5) бірінші сатыдағы сот актілерінің күшін жояды және, егер іс бірінші сатыдағы сотта іс алқабилердің қатысуымен қаралған болса, істі бірінші сатыдағы сотқа жаңадан қарауға жібереді;
6) бірінші саты үкімін және апелляциялық саты қаулысын өзгертеді;
7) осы Кодекстің 405-бабында көрсетілген мән-жайлар анықталған кезде жеке қаулы шығарады.
8) осы Кодекстің 446-бабының үшінші бөлігінде көзделген жағдайда енгізілген апелляциялық алқа төрағасының ұсынымы бойынша басқа қаулыны қалдыра отырып, апелляциялық алқа қаулыларының бірінің күшін жояды не істі жаңадан апелляциялық қарауға жолдай отырып, екі қаулының да күшін жояды.

456-бап. Апелляциялық саты үкімінің, қаулысының күшін жоюдың
немесе оларды өзгертудің негіздері
Апелляциялық саты үкімінің, қаулысының күшін жоюға немесе оларды өзгертуге:
1) қылмыстық заңның дұрыс қолданылмауы;
2) қылмыстық іс жүргізу заңының елеулі түрде бұзылуы;
3) үкімнің әділетсіздігі негіз болып табылады.

457-бап. Қылмыстық заңның дұрыс қолданылмауы
Мыналар:
1) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң Жалпы бөлiмi талаптарының бұзылуы;
2) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексi Ерекше бөлiмiнiң қолданылуға тиiстiсiнен өзге баптың немесе бап бөлiгiнiң, бап бөлiгi тармағының қолданылуы;
3) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексi осы бабының санкциясында көзделгендегiден неғұрлым қатаң жазаның белгiленуi қылмыстық заңды дұрыс қолданбау болып табылады.

458-бап. Қылмыстық іс жүргізу заңының елеулі түрде бұзылуы
1. Істі сотта қарау кезінде осы Кодекстің қағидаттары мен өзге де жалпы ережелерін іске қатысушы тұлғаларды заңда кепілдік берілген құқықтарынан айыру немесе оларға қысым жасау, сот ісін жүргізу рәсімдерін сақтамау немесе өзгедей жолмен істің мән-жайын жан-жақты, толық және объективті зерттеуге кедергі келтіретін, сот төрелігі үкімін шығаруға ықпал ететін немесе ықпал етуі мүмкін бұзушылықтар қылмыстық іс жүргізу заңын елеулі түрде бұзу деп танылады.
2. Егер сот іс бойынша осы Кодекстің 436-бабының үшінші бөлігінде көрсетілген қылмыстық іс жүргізу заңын бұзуға жол берсе, онда үкімнің, апелляциялық қаулының күші жойылуға жатады.

459-бап. Үкімнің әділетсіздігі
1. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексі 53-бабының талаптарына сәйкес келмейтін және өзінің түрі мен мөлшері бойынша да қылмыстық құқық бұзушылықтың ауырлығына және шектен тыс қатал немесе шектен тыс жеңіл болуына байланысты және сотталған адамның жеке басына сәйкес келмейтін жаза тағайындалған үкім әділетсіз деп танылады.
2. Кассациялық сатыдағы сот осы Кодекстің 463-бабының қағидалары бойынша үкімнің әділетсіздігіне байланысты оны және осы бұзушылықты жоймаған апелляциялық сатының қаулысын өзгертуге құқылы.
3. Егер үкім негізсіз ақтау, онша ауыр емес қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы қылмыстық заңды қолдану салдарынан немесе жазаның шамадан тыс жеңілдігіне байланысты әділетсіз деп танылса, кассациялық сатыдағы сот осы негіздер бойынша білдірілген прокурордың наразылығы немесе жәбірленушінің, оның өкілінің шағымы болған кезде жазаны күшейтуге не неғұрлым ауыр құқық бұзушылық туралы заңды қолдануға құқылы.
Егер үкімнің әділетсіздігі апелляциялық сатыда жазаны тағайындау бөлігінде үкімді заңсыз немесе негізсіз өзгерту (күшін жою) салдарынан болса, кассациялық сатыдағы сот бірінші сатыдағы соттың үкімін өзгеріссіз қалдырып, апелляциялық саты қаулысының (үкімінің) күшін жоюға құқылы.

460-бап. Істі қысқарта отырып айыптау үкімінің күшін жою
Сот істі кассациялық тәртіппен қарай отырып, осы Кодекстің 35-бабының бірінші бөлігінде және 36-бабының бірінші бөлігінде көзделген негіздер болған кезде айыптау үкімінің күшін жояды және істі қысқартады.

461-бап. Ақтау үкімінің күшін жою
1. Кассациялық сатыда ақтау үкімінің күші тек прокурордың наразылығы бойынша не жәбірленушінің немесе оның өкілінің шағымы бойынша, сондай-ақ сот арқылы ақталған адамның ақталу негіздерімен келіспеген шағымы бойынша ғана жойылуы мүмкін.
2. Егер ақталған адамның кінәсіздігі немесе сотталушының пайдасына шығарылған өзге де шешімнің мәні күмән туғызбаса, ақтау үкімінің, істі қысқарту туралы қаулының немесе сотталушының пайдасына шығарылған өзге де шешімнің күшін қылмыстық іс жүргізу заңы елеулі бұзылды деген себеппен жоюға болмайды.

462-бап. Істі жаңадан апелляциялық қарауға жібере отырып,
үкімнің, апелляциялық қаулының күшін жою
1. Кассациялық саты үкімнің заңдылығына ықпал еткен немесе ықпал етуі мүмкін қылмыстық іс жүргізу заңының елеулі түрде бұзылғанын анықтаған жағдайда ғана іс жаңадан апелляциялық қарауға, жаңадан қарауға жіберіліп, үкімнің, апелляциялық қаулының күші жойылуға жатады.
2. Осы Кодекстің 455-бабының 5) тармағында көзделген негіздер бойынша да істі жаңадан сот қарауына жібере отырып, үкімнің, апелляциялық қаулының күші жойылуы мүмкін.
3. Бұл ретте кассациялық сатыдағы сот айыптаудың дәлелденгені немесе дәлелденбегені туралы, қандай да бір дәлелдемелердің дәйектілігі немесе дәйексіздігі туралы, бір дәлелдемелердің басқаларынан артықшылығы туралы, бірінші сатыдағы соттың қандай да бір қылмыстық заңды қолдануы және жазалау шарасы туралы мәселелерді алдын ала шешуге, сондай-ақ соттың жасауы мүмкін тұжырымдарын алдын ала шешуге құқылы емес.
Істі жаңадан апелляциялық қарауға жолдай отырып, кассациялық саты соты қаулыда іс бойынша іс жүргізген кезде қандай заңдарды бұзуға жол берілгенін, апелляциялық сатының бағаламағанын немесе осы сатының өзінің жол бергенін, олардың іс бойынша қабылданған сот актілерінің мәніне қалай әсер еткенін немесе қалай әсер етуі мүмкін екендігін көрсетеді.

463-бап. Yкімді өзгерту
1. Бірінші немесе апелляциялық сатыдағы сот қылмыстық заңды дұрыс қолданбаған жағдайда, кассациялық сатыдағы сот сотталған адамға онша ауыр емес қылмыстық құқық бұзушылық туралы заңды қолдануға және жасалған әрекеттің өзгертілген саралануына сәйкес жазаны төмендетуге құқылы, сондай-ақ ол неғұрлым ауыр қылмыс туралы заңды қолдануға және тағайындалған жазаны күшейтуге құқылы.
2. Кассациялық сатыдағы сот, егер шамадан тыс қатаңдығы салдарынан жаза әділетсіз деп танылса, сотталған адамға тағайындалған жазаны саралануын өзгертпестен төмендетуге құқылы.
3. Кассациялық сатыдағы сот, егер жаза мөлшерін ұлғайту арифметикалық қателерді немесе алдын ала күзетпен ұстау мерзімін есептеу кезіндегі қателерді жоюға байланысты болса, үкімдер мен қылмыстардың жиынтығы бойынша жаза тағайындауды реттейтін қылмыстық заңның дұрыс қолданылмауын жоя отырып, сондай-ақ оның шектен тыс жеңілдігі салдарынан әділетсіз жазаға байланысты жаза мөлшерін ұлғайтуға құқылы.
Кассациялық саты соты, егер олар қылмыстық заң талаптарын сақтамастан айқындалса және бұл ретте сот актілерінде осы мәселе бойынша қабылдаған шешімнің тиісті дәлелдері келтірілмесе, қылмыстық-атқару жүйесінің режимі бөлігінде үкімді және апелляциялық қаулыны өзгертуге құқылы.
4. Кассациялық сатыдағы сот осы бапта көзделген сотталған адамның жағдайын нашарлататын өзгерістерді, егер осы негіздер бойынша прокурордың наразылығы енгізілсе немесе жәбірленушінің, жеке айыптаушының немесе олардың өкілдерінің шағымдары берілген жағдайда ғана енгізуге құқылы.
5. Сот үкімінің заңдылығын, негізділігін және әділдігін істі қарайтын сот толық көлемде тексереді. Сот актісіне кассациялық шағымда (наразылықта) көрсетілмеген негіздер бойынша, сондай-ақ кассациялық шағым (наразылық) берілмеген басқа сотталған адамдарға қатысты өзгерістер енгізуге өзіне қатысты кассациялық шағым берілген сотталған адаммен бірге қатысып жасалған қылмысты саралауды өзгерту кезінде ғана жол беріледі, бұл ретте олардың жағдайы нашарламайды. Сот прокурордың наразылығында немесе кассациялық шағымда көрсетілген сотталған адамдарға ғана қатысты жағдайларын нашарлату туралы шешім қабылдауға құқылы. Соттың сотталған адамның немесе оның қорғаушысының не өкілінің кассациялық шағымы бойынша оның жағдайын нашарлатуға құқығы жоқ.

464-бап. Кассациялық қаулының мазмұны
1. Кассациялық қаулы кіріспе, сипаттамалы-дәлелді және қарар бөліктерінен тұрады.
2. Қаулының кіріспе бөлігінде:
1) қаулы шығарылған уақыт пен орын;
2) қаулыны шығарған соттың атауы және кассациялық алқаның құрамы;
3) кассациялық шағым берген немесе кассациялық наразылық білдірген адамдар;
4) істі кассациялық сатыда қарауға қатысқан адамдар көрсетілуге тиіс.
3. Қаулының сипаттамалы-дәлелді бөлігінде шағым берген немесе наразылық білдірген адамдардың дәлелдері, кассациялық сатыдағы сотқа қатысқан басқа да адамдардың қарсылықтары, сондай-ақ қабылданған шешімнің себептері қысқаша баяндалуға тиіс. Егер шағым немесе наразылық қанағаттандырылмаса, шағымдардың немесе наразылықтың дәлелдерін негізсіз немесе елеулі емес деп танудың негіздері көрсетіледі.
Yкімнің күші жойылған немесе ол өзгертілген жағдайда, қылмыстық немесе қылмыстық іс жүргізу заңының қандай баптарының талаптары бұзылғаны және бұл бұзушылықтардың неден тұратыны; бірінші немесе апелляциялық сатыдағы сот тағайындаған жазаны әділетсіз деп танудың негіздері көрсетіледі. Іс жаңадан сот талқылауына жіберілген жағдайда қандай заң бұзушылықтар жойылуға тиіс екені көрсетіледі. Бұл ретте кассациялық сатының қаулысында айыптаудың дәлелденгені немесе дәлелденбегені туралы, қандай да бір дәлелдемелердің дәйектілігі немесе дәйексіздігі туралы және бір дәлелдемелердің басқаларынан артықшылығы туралы, бірінші, апелляциялық сатыдағы соттың қандай да бір қылмыстық заңды қолдануы және жазалау шарасы туралы тұжырымдар енгізілмейді.
4. Жаңа дәлелдердің болмауына байланысты шағым, наразылық қанағаттандырусыз қалдырылған кезде кассациялық қаулының сипаттамалы-дәлелді бөлігінде сот актісіне өзгерістер енгізу не оның күшін жою үшін осы Кодексте көзделген негіздердің жоқ екендігі ғана көрсетіледі.
Кассациялық шағымда бірінші және апелляциялық сатылардағы соттарда қараудың нысанасы болып табылмайтын жаңа дәлелдер келтірілген жағдайда, сипаттамалы-дәлелді бөлігінде жаңа дәлелдер негізсіз деп танылатын негіздер көрсетілуге тиіс.
5. Қаулының қарар бөлігінде заңның күшіне енетін кезі, сондай-ақ оған шағым мен наразылық беру мерзімдері мен тәртібі көрсетіле отырып, қадағалау тәртібімен кассациялық сатыдағы соттың шағым немесе наразылық бойынша шешімі көрсетіледі.

465-бап. Кассациялық қаулы шығару
1. Кассациялық қаулы осы Кодекстің 444-бабында көзделген талаптар сақтала отырып, кеңесу бөлмесінде шығарылады.
2. Кассациялық қаулы жария етілген кезден бастап заңды күшіне енеді.

466-бап. Кассациялық сатыдағы соттың қаулысын орындауға кірісу
1. Кассациялық сатының қаулысы ол шығарылғаннан кейін үш тәуліктен кешіктірілмей, іспен бірге үкім шығарған бірінші сатыдағы сотқа орындау үшін жіберіледі.
2. Сотталған адам күзетпен ұстаудан босатылуға жататын қаулы, егер сотталған адам кассациялық сатыдағы сот отырысына қатысып отырса, осы бөлігінде дереу орындалады. Өзге жағдайларда кассациялық қаулының көшірмесі немесе кассациялық қаулының қарар бөлігінің үзінді-көшірмесі сотталған адамды күзетпен ұстаудан босату туралы шешімді орындау үшін қамау орнының әкімшілігіне дереу жіберіледі.
3. Бірінші немесе апелляциялық сатыда істі тиісінше соттың жаңадан қарауы тағайындалған кассациялық сатының қаулысы осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген мерзімде іспен бірге тиісті сот сатысына жіберіледі, ол туралы тараптарға хабарланады.

467-бап. Істі кассациялық сатыда қайтадан қарау
1. Егер қандай да бір себептер бойынша кейбір сотталған адамдарға қатысты белгіленген мерзімде берілген шағым немесе наразылық кассациялық сатыдағы сотқа басқа сотталған адамдарға қатысты іс қаралғаннан кейін келіп түссе, сондай-ақ, егер сотталған адамның, оның қорғаушысының немесе заңды өкілінің кассациялық шағымы, осы сотталған адамға қатысты іс процеске басқа қатысушының кассациялық шағымы немесе прокурордың наразылығы бойынша қаралып кеткеннен кейін келіп түскен болса, кассациялық сатыдағы сот мұндай шағымды немесе наразылықты қарауға және ол бойынша қаулы шығаруға міндетті.
2. Егер қайта шығарылған қаулы бұрын шығарылған қаулыға қайшы келсе, кассациялық сатыдағы сот істі қадағалау тәртібімен тексеру үшін Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотына жібереді.

468-бап. Апелляциялық қаулының, үкімнің күші жойылғаннан кейін
істі апелляциялық сатыда қарау
1. Істі апелляциялық сатыға жаңадан қарауға жолдай отырып, апелляциялық қаулының немесе үкімнің күшін жойғаннан кейін іс осы саты үшін осы Кодексте белгіленген жалпы қағидалар бойынша қаралады.
2. Егер айыптау тарапының кассациялық шағымында, наразылығында мұндай өтініш болса және оны үкімнің күшін жою негіздерінің бірі ретінде көрсетсе, апелляциялық сатыдағы сот істі жаңадан қараған кезінде жазаны күшейтуге немесе неғұрлым ауыр қылмыс туралы заңды қолдануға жол беріледі.
3. Істі жаңадан қараған кезде апелляциялық сатыдағы сот:
1) егер айыптау тарапының шағымы, наразылығы бойынша үкімнің осы бөлігінде күші жойылмаса, сотталған адамды айыптаудың бастапқы үкіммен алып тасталған бөлігінде кінәлі деп тануға;
2) егер бастапқы апелляциялық үкімнің күшін айыптау тарапының шағымы, наразылығы бойынша кассациялық саты жойғанымен, бірақ ол осы негіздерге байланысты болмаса, жазаны күшейтуге, бас бостандығынан айыру мерзімінің бір бөлігін түрмеде өтеуді немесе жазаны неғұрлым қатаң режимдегі колонияда өтеуді тағайындауға, қосымша жаза тағайындауға немесе неғұрлым ауыр қылмыс туралы заңды қолдануға құқылы емес.

469-бап. Істі жаңадан қарау кезіндегі жаза тағайындаудың
шектері
1. Егер бірінші апелляциялық үкімнің, қаулының күші сотталған адамды қорғаған шағым, наразылық бойынша жойылса, ал екінші үкімнің күші айыптау тарапының жазаның жеңілдігіне немесе неғұрлым ауыр қылмыс туралы заңды қолдану қажеттігіне байланысты берілген шағымы, наразылығы бойынша жойылса, істі үшінші рет қарап жатқан апелляциялық саты екінші үкімге қарағанда неғұрлым қатаң жаза тағайындауы немесе неғұрлым ауыр қылмыстық құқық бұзушылық туралы заңды қолдануы мүмкін, бірақ ол бірінші үкімге қарағанда жазаны күшейтуге немесе неғұрлым ауыр қылмыстық құқық бұзушылық туралы заңды қолдануға құқылы емес.
2. Істі жаңадан қараған кезде апелляциялық саты соты шығарған үкімге жалпы тәртіппен шағым жасалуы мүмкін.

9-бөлім. Сот шешімдерін орындау 51-тарау. Сот үкімдері мен қаулыларын орындау

470-бап. Үкімнің заңды күшіне енуі және оны орындауға кірісу
1. Аудандық және оларға теңестірілген соттар, қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сот, қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық әскери сот, кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сот, гарнизонның әскери соты шығарған бірінші сатыдағы сот үкімдері, егер оларға шағым жасалмаса немесе наразылық білдірілмесе, апелляциялық шағым жасау немесе наразылық білдіру мерзімі өткен соң заңды күшіне енеді және орындалуға жатады.
2. Іс апелляциялық сатыда қайта қаралған жағдайда, егер үкімнің күші жойылмаса, ол апелляциялық қаулы шығарылған күні күшіне енеді. Егер апелляциялық (жеке) шағымдар, наразылық апелляциялық сатыдағы сот отырысы басталғанға дейін кері қайтарып алынса, үкім апелляциялық сатының шағымның, наразылықтың кері қайтарып алынуына байланысты іс жүргізудің тоқтатылғаны туралы қаулысы шығарылған күні заңды күшіне енеді.
3. Бірінші сатыдағы сот үкім заңды күшіне енген немесе іс жоғары тұрған соттан қайтарылған күннен бастап үш тәуліктен кешіктірмей үкімді орындауға кіріседі.
4. Қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны үшін сотталған адам, егер айыптау үкімі Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 78-бабында белгіленген мерзімде орындалмаса, жазаны өтеуден босатылады.
5. Соттың қаулысы сотталған адамды, ақталған адамды күзетпен ұстаудан босату бөлігінде дереу орындалуға жатады.

471-бап. Сот қаулысының заңды күшiне енуi және оны орындауға
кiрiсу
1. Бiрiншi сатыдағы соттың қаулысы шағымдану немесе наразылық бiлдiру мерзiмi өткен соң не жеке шағым жасалған немесе наразылық бiлдiрiлген жағдайда, iстi жоғары тұрған сот қарағаннан кейiн заңды күшiне енедi және орындалады.
2. Соттың шағымдануға немесе наразылық бiлдiруге жатпайтын қаулысы ол шыққаннан кейiн дереу күшiне енедi және орындалады.
3. Алдын ала тыңдау барысында немесе соттың басты талқылауы кезінде шығарылған істi қысқарту туралы сот қаулысы оның айыпталушыны немесе сотталушыны күзетпен ұстаудан босатуға қатысты бөлiгiнде дереу орындалуға жатады.
4. Апелляциялық сатыдағы соттың қаулысы, үкімі жария етілген кезінен бастап күшіне енеді.
5. Апелляциялық және кассациялық сатыдағы соттардың үкімдері мен қаулылары осы Кодекстің 445-бабында көзделген тәртіппен орындалады.
6. Соттың жеке қаулысы заңды күшіне енген кезден бастап үш тәуліктен аспайтын мерзім өткен соң басқару функцияларын орындайтын тиісті лауазымды адамға жіберіледі. Жеке қаулы бойынша бiр айлық мерзiмнен кешiктiрмей қажеттi шаралар қолданылуға және нәтижелерi туралы қаулы шығарған сотқа хабарлануға тиiс.

472-бап. Соттың үкiмiн, қаулысын орындауға кiрiсу тәртiбi
1. Заңды күшiне енген соттың үкiмi мен қаулысы мемлекеттiк органдардың, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының, заңды тұлғалардың, лауазымды адамдардың, азаматтардың бәрiне бiрдей мiндеттi және Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында сөзсiз орындалуға жатады. Соттың үкiмiн, қаулысын орындамау қылмыстық жауаптылыққа әкеп соғады.
2. Үкiм мен қаулыны орындауға кiрiсу бiрiншi саты бойынша iстi қараған сотқа жүктеледi. Үкiмдi орындау туралы өкiмдi судья үкiмнiң көшiрмесiмен бiрге қылмыстық-атқару заңнамасына сәйкес үкiмдi орындау мiндетi жүктелген органға жiбередi. Апелляциялық сатыдағы сотқа күзетпен ұстауда отырған адамдарға қатысты iстi апелляциялық тұрғыда қараудың нәтижелерiн хабарлау мiндеттерi жүктеледi. Iстi апелляциялық тәртiппен қарау кезiнде үкiм өзгерген жағдайда үкiмнiң көшiрмесiне апелляциялық саты қаулысының көшiрмесi қоса берілуге тиiс.
3. Егер үкiмде сотталған адамды Қазақстан Республикасының мемлекеттiк наградасынан, Қазақстан Республикасының Президентi берген құрметтi, әскери, арнаулы немесе өзге атағынан, сыныптық шенiнен, дипломатиялық дәрежесiнен немесе бiлiктiлiк сыныбынан айыру туралы мәселенi қою қажеттiгi көрсетiлсе, үкiмдi шығарған сот Қазақстан Республикасының Президентiне сотталушыны мемлекеттiк наградасынан, көрсетiлген атағынан, сыныптық шенiнен, дипломатиялық дәрежесiнен немесе бiлiктiлiк сыныбынан айыру туралы ұсынымды, сондай-ақ үкiмнiң көшiрмесi мен оның заңды күшiне енуi туралы анықтаманы жолдайды.
4. Үкiмдi орындаушы органдар оның орындалғаны туралы үкiмдi шығарған сотқа дереу хабарлайды. Қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінің әкiмшiлiгi, үкiм шығарған сотқа сотталған адамның жазасын өтеу орны туралы хабарлауға тиiс. Апелляциялық сатының үкімін орындау туралы хабарлама бірінші сатыдағы тиісті сотқа жіберіледі.

473-бап. Үкiмдi орындауға кiрiсу туралы сотталған адамның
туған-туысқандары мен азаматтық қуынушыға хабарлау
1. Күзетпен ұстауда отырған сотталған адамды абақтыда ұстауға немесе бас бостандығынан айыруға кесiлген үкiм заңды күшiне енгеннен кейiн қамау орнының әкiмшiлiгi сотталған адамның отбасын жазаны өтеу үшiн оның қайда жiберiлетiнi туралы хабардар етуге мiндеттi.
2. Азаматтық қуыным қанағаттандырылған жағдайда сот атқарушысы азаматтық қуынушыны үкiмнiң орындалғаны туралы хабардар етедi.

474-бап. Туыстарына сотталған адаммен жүздесуге рұқсат беру
Үкiм орындалғанға дейiн iс бойынша төрағалық етушi немесе сот төрағасы күзетпен ұсталып отырған сотталған адамның жұбайына (зайыбына), жақын туыстарына олардың өтiнiшi бойынша сотталған адаммен жүздесу және телефон арқылы сөйлесу мүмкiндiгiн беруге мiндеттi.

475-бап. Үкiмнiң орындалуын кейiнге қалдыру
1. Адамды қоғамдық жұмыстарға, түзеу жұмыстарына тартуға, бас бостандығын шектеуге немесе бас бостандығынан айыруға соттау туралы үкiмдi орындау мынадай негiздердiң бiрi болған кезде:
1) жазаны өтеуге кедергi келтiретiн, сотталған адамның ауыр сырқаты болса – ол сауығып кеткенге дейiн;
2) сотталған әйелдiң жүктi болуы немесе сотталған әйелдiң жас балалары болса және жас балаларды жалғыз өзі тәрбиелейтін еркектерге қатысты – Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 75-бабында көзделген тәртiппен;
3) өрт немесе өзгедей дүлей апат, отбасының еңбекке жарамды жалғыз мүшесiнiң ауыр науқастануы немесе қайтыс болуы немесе басқа да төтенше жағдайлардың салдарынан, сотталған адам немесе оның отбасы үшiн жазаны дереу өтеуi аса ауыр зардапқа әкелiп соқтыруы мүмкiн болса, сот белгiлеген, бірақ алты айдан аспайтын мерзiмге, ал Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 77-бабының екiншi бөлiгiнде көрсетiлген адамдарға қатысты – үш айдан аспайтын мерзiмге кейiнге қалдырылуы мүмкiн.
2. Сот үкімі бойынша сотталған адамнан өндіріліп алынуға тиіс айыппұлды, өзгедей төлеу, егер оны дереу төлеу сотталған адам үшiн мүмкiн болмаса, алты айға дейiн мерзiмге кейiнге қалдырылуы немесе бөлiп-бөліп төлеуге қалдырылады.
3. Үкiмдi орындауды кейiнге қалдыру туралы мәселенi, егер бұл сот үкім шығарған кезде шешілмеген болса, сотталған адамның, оның заңды өкiлiнiң, жақын туыстарының, қорғаушысының өтiнiшi бойынша не прокурордың немесе үкімді орындау жүктелген органның ұсынымы бойынша сот шешедi.
Қосымша жаза бөлігінде үкімді орындауды кейінге қалдыруға жол берілмейді.

476-бап. Үкiмдi орындау кезiнде соттың қарауына жататын
мәселелер
Соттың жүргiзуiне үкiмдi орындауға байланысты мынадай:
1) қылмыстық теріс қылық жасағаны үшін,жазаны өтеуден қасақана жалтарған жағдайда, айыппұл төлеу түрiндегi жазаны қоғамдық жұмысқа тартумен не күзетпен ұстаумен, қылмыс жасағаны үшін бас бостандығынан айырумен (Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 42-бабы), қоғамдық жұмыстарға тартуды, күзетпен ұстаумен (Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 44-бабы), бас бостандығын шектеудi бас бостандығынан айырумен (Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 45-бабы) ауыстыру туралы;
2) қылмыстық теріс қылық жасағаны үшін тағайындалған түзеу жұмыстарын орындауға кедергі келтіретін мән-жайлар туындаған жағдайда, қоғамдық жұмыстарға тарту не күзетпен ұстаумен, қылмыс жасағаны үшін бас бостандығынан айырумен (Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 43-бабы) ауыстыру туралы;
3) қоғамнан оқшаулаумен байланысты емес жазаға сотталып, бақылаудан жасырынып жүрген және жазасын өтеуден жалтарған адамдарға қатысты iздестiру жариялау, оны тоқтату мен бұлтартпау шарасын таңдау туралы;
4) қылмыстық-атқару заңнамасына сәйкес бас бостандығынан айыруға сотталған адамның үкімі бойынша тағайындалған қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінің түрін өзгерту туралы;
5) жазаны өтеуден шартты түрде мерзiмiнен бұрын босату (Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 73-бабы) туралы, жазаның өтелмеген бөлігін неғұрлым жеңіл жазамен ауыстыру туралы (Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 74-бабы);
6) жазаны өтеуден шартты түрде мерзiмiнен бұрын босатуды жою (Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 73-бабының алтыншы бөлiгi) туралы;
7) ауыруына байланысты медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолданып немесе қолданбай жазадан босату туралы (Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 76-бабы), сондай-ақ жазаны әрі қарай орындау үшін жазадан босату туралы қаулыларды жою, оның ішінде сауығып кетуіне байланысты;
8) шартты түрде соттауды жою немесе пробациялық бақылау мерзімін ұзарту (Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 65-бабы) туралы;
9) бас бостандығын шектеуге сотталған адам үшiн бұрын белгiленген мiндеттердiң толық немесе iшiнара күшiн жою туралы (Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 45-бабы);
10) жазаны орындауды кейінге қалдырудың күшін жою туралы (Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 75-бабы);
11) соттың айыптау үкiмi мерзiмiнiң өтуіне байланысты жазаны өтеуден босату (Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 78-бабы) туралы;
12) басқа да орындалмаған үкiмдер болған кезде, егер бұл уақыт бойынша соңғы үкiмде шешiлмесе, үкiмдi орындау (Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 61-бабы) туралы;
13) күзетпен ұсталған мерзiмiн, сондай-ақ емдеу мекемесiнде болған уақытын есепке алу (Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 63, 97, 98-баптары) туралы;
14) медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдануды ұзарту, өзгерту немесе тоқтату (Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 96, 98-баптары) туралы;
15) керi күшi бар не жасалған әрекет үшін қылмыстық жауаптылықты жоятын қылмыстық заңның, Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңестің заңды немесе нормативтік құқықтық актіні конституциялық емес деп танудың, сондай-ақ рақымшылық жасау актiсiнiң шығуы себептi жазадан босату немесе жазаны жеңiлдету туралы, сотталған адам жасаған әрекеттің саралануын өзгерту, жазалау мерзімін, қылмыстың қайталануын қысқарту туралы (Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 5-бабы);
16) қылмыстық-атқару заңнамасына сәйкес түзеу жұмыстарына сотталған адамның жалақысынан ұсталатын соманың мөлшерiн төмендету туралы, сондай-ақ сот үкімі бойынша сотталған адамнан өндірілетін айыппұлдарды өзгедей өтемдерді төлеу мерзімін ұзарту немесе кейінге қалдыру туралы;
17) үкiмдi орындау кезiнде туындаған қандай да болсын күмәндар мен түсiнiксiздiктердi ұғындыру туралы;
18) сотталған адамның қайтыс болуына байланысты iс жүргiзудi қысқарту туралы;
19) үкімді орындауға байланысты мәселелер бойынша қылмыстық-атқару жүйесі мекемелері адамдарының әрекеттеріне және шешімдеріне сотталған адамдардың шағымдарын прокурордың қарауы туралы;
20) сотталғандықты алып тастау туралы;
21) ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімі негізінде жазадан босату, жазасын жеңілдету немесе жаза мерзімін қысқарту туралы мәселелердi қарау жатады.

477-бап. Үкiмдi орындаумен байланысты мәселелердi шешетiн
соттар
1. Үкiмдi орындау туралы мәселені үкімді шығарған аудандық және оған теңестірілген сот, ал егер үкiм үкiмдi шығарған соттың қызмет ету ауданынан тыс жерде орындалған болса, үкімді орындауға байланысты мәселелердi сол деңгейдегі сот, үкiмнiң орындалу ауданында сол деңгейдегі сот болмаған жағдайда жоғары тұрған сот шешедi.
Апелляциялық үкімнің орындалуына байланысты мәселелерді де осы соттар қарайды.
Мамандандырылған ауданаралық соттар, осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген мәселелерді қоспағанда, аталған мәселелерді қарамайды.
2. Соттылықты алып тастау туралы мәселені сотталған адамның тұрғылықты жері бойынша жұмыс істейтін, осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген сот қарайды.
3. Кез келген сипаттағы күмәнді және түсініксіздіктерді түсіндіру туралы мәселені сотталған адамның жазасын өтеу орны бойынша сот қарайды.
4. Үкімді орындауға байланысты мәселелер жөніндегі сот қаулысының көшірмесі заңды күшіне енгізілгеннен кейін қылмыстық іс материалдарына қоса тігіледі. Егер сот қаулысы жоғары тұрған сот сатысында қайта қаралса қылмыстық іс материалдарына, сондай-ақ осы сот сатыларының көшірмелері қоса тігіледі.

478-бап. Үкiмдi орындауға байланысты мәселелердi шешу тәртiбi
1. Сот осы Кодекстің 476-бабының 16), 19), 20) тармақтарында көрсетілген мәселелерді сотталған адамның өтінішхаты бойынша қарайды.
2. Осы Кодекстің 476-бабының 1) – 3), 6), 8), 10), 12), 14), 18) тармақтарында көрсетілген мәселелер жазаның орындалуын жүзеге асыратын немесе кәмелетке толмағанды түзетуді қамтамасыз ететін органның өтінішхаты бойынша қаралады.
3. Осы Кодекстің 476-бабының 4), 5), 7), 9), 11), 13), 15), 17) тармақтарында көрсетілген мәселелерді сотталған адамның өтінішхаты бойынша да, жазаның орындалуын жүргізетін немесе кәмелетке толмағанды түзетуді қамтамасыз ететін органның өтінішхаты бойынша да сот қарайды.
4. Сот үкімді орындауға байланысты мәселені сотталған адамның қатысуымен өтінішхат келіп түскен күннен бастап бір ай мерзім ішінде ашық сот отырысында жеке-дара қарайды. Осы Кодекстің 476-бабының 1), 2), 3), 6), 7), 8), 10), 14), 17) тармақтарында көзделген мәселелерді қарау сотталған адамның қатысуынсыз жүзеге асырылуы мүмкін.
5. Осы Кодекстің 476-бабының 4), 5), 7), 9), 11), 16), 21) тармақтарында көрсетілген мәселелерді сот сотталған адаммен ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімі шеңберінде прокурордың өтінішхаты бойынша қарауы мүмкін.
6. Сотталған адам өзiнiң құқықтарын қорғаушының көмегiмен жүзеге асыра алады. Сот кәмелетке толмағандарға қатысты, сондай-ақ өздерiнiң құқығын қорғауды өз бетiнше жүзеге асыру мүмкiндiгiнен айыратын дене және психикалық кемiстiктерден зардап шегушiлерге, сол сияқты iс бойынша iс жүргiзiлетiн тiлдi бiлмейтiн адамдарға да үкiмдi орындауға байланысты мәселелердi сот қараған кезде қорғаушының қатысуы мiндеттi. Сотталған адамдарға адвокаттар заң көмегін соттың қаулысы негізінде көрсеткен жағдайларда, олардың еңбегіне ақы төлеу осы Кодекстің 68-бабына сәйкес жүргізіледі.
7. Ауруына байланысты сотталушыны босату туралы не оны емдеу мекемесiне орналастыру туралы мәселенi қараған кезде қорытынды берген дәрiгерлік комиссиясы өкiлiнiң қатысуы мiндеттi.
8. Шартты түрде сотталған адамға іздеу жариялаған кезде пробациялық бақылау мерзімінің өтуі тоқтатыла тұрады және іздестіру тоқтатылған соң сот қаулысымен қалпына келтіріледі.
Бұл ретте сот пробация қызметінің ұсынымы бойынша бастапқы іздестіру іс-шараларын жүргізу басталған сәттен бастап пробациялық бақылау мерзімінің өтуін тоқтата тұрады.
Жазасын өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босату туралы мәселені қараған кезде сот отырысына жәбірленуші қатысуға құқылы не ол өз өкілін ұсына алады.
9. Егер мәселе үкiмдi орындаудың азаматтық қуыным бөлiгiне қатысты болса, сот отырысына азаматтық қуынушы немесе оның өкiлi де шақырылады. Аталған адамдардың келмеуi iстi қарауға кедергi келтірмейді.
10. Сот мәжiлiсiне прокурор қатысып отырады.
11. Үкімді орындаумен байланысты мәселелерді қарау сотталған адамның, прокурордың немесе үкімді орындаушы орган өкілінің тиісті өтінішхатты баяндауымен басталады. Бұдан соң ұсынылған материалдар зерттеледi, сот отырысына келген адамдардың түсiнiктерi, прокурордың пiкiрi тыңдалады, бұдан соң судья қаулы шығарады.
12. Сот отырысы барысында хаттама жүргізіледі.

479-бап. Сотталғандықты алып тастау туралы өтiнiшхаттарды қарау
1. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 80-бабына сәйкес сотталғандықты алып тастау туралы мәселенi жазасын өтеген адамның өтiнiшхаты бойынша тұрғылықты жерiндегi сот шешедi.
2. Сот отырысына өзiне қатысты сотталғандықты алып тастау туралы өтiнiшхаты қаралатын адамның қатысуы мiндеттi.
3. Қарау өтiнiшхатпен жүгінген адамның түсiнiгiн тыңдаумен басталады, бұдан соң ұсынылған материалдар зерттеледi және шақырылған адамдардың сөздерi тыңдалады.
4. Сотталғандықты алып тастаудан бас тартылған жағдайда, бұл туралы сот алдында қайталап өтiнiшхат беру бас тарту туралы қаулы шығарылған күннен бастап бiр жылдан ерте қозғалмауы мүмкін.

480-бап. Жазадан шартты түрде мерзімінен бұрын босату немесе
жазаның өтелмеген бөлiгiн неғұрлым жеңiл жаза түрiмен
ауыстыру туралы мәселелерді қарау
1. Жазадан шартты түрде мерзімінен бұрын босату немесе жазаның өтелмеген бөлiгiн неғұрлым жеңiл жаза түрiмен ауыстыру туралы мәселе сотталған адамның өтінішхаты бойынша қаралады. Сот ұсынысты сотталған адамның келісімімен жазаны орындауды жүзеге асыратын органға жіберуі мүмкін.
2. Үкімді орындайтын орган заңды шешім қабылдау үшін маңызы бар, оның ішінде сот үкімі бойынша тағайындалған жазаны сотталған адамның өткерген мерзімін растайтын материалдарды, жасаған қылмысымен келтірген залалдың орнын толтырғандығы туралы, олардың маскүнемдік пен нашақорлықтан емделгені және оның нәтижелері, міндетті түрде емдеуді қажет ететін өзге де ауруларының бар-жоғы, отбасы мүшелерімен қарым-қатынасы және басқалары туралы мәліметтерді қоса алғанда, сотталған адамның жазаны өтеу уақытындағы мінез-құлқын сипаттайтын егжей-тегжейлі деректерді сотқа ұсынуға міндетті. Сондай-ақ жазаны орындауды жүзеге асыратын орган және сотталған адамның өзі де сотталған адамның босап шыққаннан кейінгі болжамды тұратын орны мен оны болашақта жұмысқа орналастыру мүмкіндігі туралы деректерді сотқа ұсынуы мүмкін.
3. Сотталған адам сотқа ұсынылған материалдармен сот отырысы басталғанға дейін танысуға, өзінің түсініктемелерін, дәлелдемелерін ұсынуға, өтінішхаттарды беруге құқылы.
4. Жазадан шартты түрде мерзімінен бұрын босату немесе жазаның өтелмеген бөлiгiн неғұрлым жеңiл жаза түрiмен ауыстыру туралы мәселені қарау кезінде сотталған адамның, қорғаушының (осы Кодекстің 476-бабының бірінші бөлігінің 5) тармағында көзделген жағдайларда) жазаны орындауды жүзеге асыратын орган өкілінің, прокурордың қатысуы міндетті. Жәбірленушінің, азаматтық қуынушының және оның өкілдерінің келмей қалуы өтінішхатты қарауға кедергі бола алмайды.
5. Сот отырысының дайындау бөлігі жүргізілгеннен кейін тиісінше сотталған адам не жазаны орындайтын орган өтінішхатты баяндайды. Содан кейін сот келіп түскен барлық материалдарды зерттейді және сот отырысына келген адамдардың түсініктемелерін тыңдайды. Сотталған адам сот отырысында барлық материалдарды зерттеуге қатысуға, сотта сөз сөйлеуге және қаралып отырған мәселе бойынша өз пікірін білдіруге құқылы.
Прокурор өтінішхатты қанағаттандыру немесе оны қанағаттандырмай қалдыру туралы дәлелді пікірін сотқа баяндайды.
6. Қарау нәтижелері бойынша сот:
1) өтінішхатты қанағаттандыру және сотталған адамды жазаны одан әрі өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босату немесе жазаның өтелмеген бөлiгiн неғұрлым жеңiл жаза түрiмен ауыстыру туралы өтінішхатты қанағаттандыру туралы;
2) жазаны шартты түрде мерзімінен бұрын босату туралы өтінішхатты қанағаттандырудан немесе жазаның өтелмеген бөлiгiн неғұрлым жеңiл жаза түрiмен ауыстыру туралы өтінішхатты қанағаттандырудан бас тарту туралы;
3) жазаның өтелмеген бөлiгiн неғұрлым жеңiл жаза түрiмен ауыстыру туралы шешім қабылдай отырып, жазаны шартты түрде мерзімінен бұрын өтеуден босату туралы өтінішхатты қанағаттандырудан бас тарту туралы қаулы шығарады.
Сот жазаның өтелмеген бөлiгiн неғұрлым жеңiл жаза түрiмен ауыстыру туралы шешімді бұл туралы келіп түскен өтінішхатты қанағаттандырған жағдайда да, сол сияқты жазаны шартты түрде мерзімінен бұрын босату туралы өтінішхатты қанағаттандырудан бас тартқан жағдайда да қабылдауға құқылы.

481-бап. Ауруы бойынша жазадан босату туралы өтінішхаттарды
қарау
1. Ауруы бойынша жазаны өтеуден босату туралы мәселе сотталған адамның (оның заңды өкілінің немесе өкілінің) немесе жазаны орындауды жүзеге асыратын органның өтінішхаты бойынша қаралады.
2. Үкімді орындайтын орган заңды шешім қабылдау үшін маңызы бар, оның ішінде сот үкімі бойынша тағайындалған жазаны сотталған адамның өткерген мерзімін растайтын материалдарды, олардың маскүнемдік пен нашақорлықтан емделгені және оның нәтижелері туралы мәліметтерді қоса алғанда, сотталған адамның жазаны өтеу уақытындағы мінез-құлқын сипаттайтын егжей-тегжейлі деректерді, сотталған адамның жазаны өтеуге кедергі келтіретін психикалық ауытқуларының немесе өзге де ауыр науқастарының бар-жоғы, тиісті ем жасаудың қажеттілігі және оны емдеу-түзеу жүйесінің мекемелерінде жүзеге асырудың мүмкін еместігі туралы медициналық комиссияның қорытындысын сотқа ұсынуға міндетті.
3. Үкімді орындайтын орган сотталған адамның ауруы бойынша босатылғаннан кейін болжамды түрде тұратын орны туралы деректерді, ал егер аурудың сипаты оған заңда міндетті емдеуді қолдану көзделген жағдайларда – сотталған адам жіберілетін немесе орналастырылатын мекеменің атауын сотқа ұсынады.
4. Ауруы бойынша жазаны өтеуден босату туралы мәселені қарау кезінде қорғаушының, заңды өкілдің, прокурордың, жазаны орындауды жүзеге асыратын орган өкілінің, қорытынды берген дәрігерлік комиссия өкілінің сот отырысына қатысуы міндетті. Қажетті жағдайларда сот отырысына сот қаулысы бойынша сараптама жүргізген және қорытынды берген сарапшы қатысады.
Сот медициналық қорытындысының жазаны өтеуден босатуға негіз болып табылатын аурулар тізбесіне сәйкестігін зерттейді.
Сотталған адам, егер оның ауруының сипаты бұған кедергі келтірмесе, сот отырысына қатысады.
5. Сот отырысының дайындау бөлігі жүргізілгеннен кейін тиісінше сотталған адам (егер ол қатысып отырса) не жазаны орындайтын орган өтінішхатты баяндайды. Содан кейін сот келіп түскен материалдарды зерттейді және сот отырысына келген адамдардың түсініктемелерін тыңдайды. Қажет болған жағдайда диагнозды және науқастың ауырлығын нақтылау, сондай-ақ арнайы білімді қажет ететін өзге де мәселелерді шешу кезінде сот сот-медициналық немесе сот-психиатриялық сараптаманы, оның ішінде қайта сараптаманы тағайындауға құқылы.
6. Өтінішті қарау нәтижелері бойынша сот:
1) медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдана отырып немесе қолданбастан өтінішхатты қанағаттандыру және сотталған адамды медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдана немесе қолданбай ауруы бойынша жазаны одан әрі өтеуден босату туралы;
2) егер психикалық ауытқушылықтары немесе өзге де ауыр науқастары жазаны өтеуге кедергі келтірмесе, өтінішхатты қанағаттандырудан бас тарту туралы қаулы шығарады;
7. Сотталған адамның өз бойында психикалық ауытқушылықтарының болуына байланысты жазаны өтеуден босатылғаннан кейін медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы мәселені шешу кезінде сот мынадай:
1) сотталған адамның психикалық ауытқушылықтары оның өзі үшін немесе басқа адамдар үшін қауіп төндіру не өзгедей зиян келтіру мүмкіндігін тудыра ма;
2) медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралары және оның нақты қайсысы қолдануға жатады деген мәселелерді шешеді.
Сотталған адамның психикалық ауытқушылықтары оның өзі үшін немесе басқа адамдар үшін қауіп төндірмейтінін не өзгедей зиян келтірмейтінін тани отырып, сот медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдануды тағайындамайды.
Егер айыптау үкімінің мерзімі өтпесе, сот қаулысында сотталған адам сауыққаннан кейін оның жазасының қалпына келтірілетіні көрсетілуге тиіс. Сотталған адамның мәжбүрлі емдеуде болған уақыты жазаның өтелген мерзіміне есептеледі.

482-бап. Сотталған адамдардың шағымдарын қарау
1. Сотталған адамдар өз құқықтары мен заңды мүдделерін қозғайтын үкімді орындаушы органдардың әрекеттерін (әрекетсіздіктерін), сондай-ақ прокурордың үкімді орындауға байланысты шешімдеріне прокурордың осыған ұқсас шағымдарын қанағаттандырудан прокурордың бас тартуы бойынша сотқа шағымдануға құқылы. Сотталған адамдардың шағымдарын қарауды сотталған адамның жазасын өтеу орны бойынша аудандық сот жүзеге асырылады.
2. Сотталған адамның және әрекеті шағымдалған адамның сот отырысына қатысуы міндетті.
3. Сотталған адамдардың шағымдарын қарау осы Кодекстің 106-бабында көзделген тәртіппен жүзеге асырылады.
4. Қарау нәтижелері бойынша судья кеңесу бөлмесінде:
1) шағымды қанағаттандыру, шағым жасалған әрекеттерді (әрекетсіздікті) және шешімдерді заңсыз деп тану және олардың күшін жою туралы;
2) шағымды қанағаттандырусыз қалдыру туралы;
3) азаптаулар, өзге де заңсыз әрекеттер қолдану, қатыгездік жасағаны туралы арыз бойынша тергеуді жүзеге асыру үшін тиісті прокурорға шағым жолдау туралы қаулы шығарады.

483-бап. Судьяның қаулысына шағымдану және наразылық білдіру
Үкiмдi орындауға байланысты мәселелердi шешу кезiнде шығарылған сот қаулыларына осы Кодекстiң 48, 49, 50 және 52-тарауларында белгiленген қағидалар бойынша апелляциялық және кассациялық тәртіппен шағым жасалуы және наразылық білдірілуі мүмкiн.

10-бөлім. Соттың заңды күшіне енген шешімдерін қайта қарау
жөнінде іс жүргізу 52-тарау. Сот актілерін Қазақстан Республикасы Жоғарғы
Сотының сот қадағалауы тәртібімен қайта қарау

484-бап. Заңды күшіне енгеннен кейін сот қадағалауы тәртібімен қайта қаралуы мүмкін сот актілері
1. Заңды күшіне енгеннен кейін:
1) бірінші және апелляциялық сатыдағы соттардың үкімдері, қаулылары олар кассациялық сатыда қаралғаннан кейін ғана;
2) кассациялық сатыдағы соттың қаулылары Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қылмыстық істер жөніндегі қадағалаушы сот алқасында қайта қаралуы мүмкін.
2. Мемлекеттік айыптаушының және жеке айыптаушының айыптаудан бас тартуына байланысты, заңды күшіне енген сот қаулылары тергеуші судьяның құзыретіне жатқызылған мәселелер бойынша қадағалау тәртібімен қайта қаралуға жатпайды.
3. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты алқасының қаулылары түпкілікті болып табылады. Олар қабылданған қаулының адамдардың өмірі, денсаулығы не Қазақстан Республикасының экономикасы мен қауіпсіздігі үшін орны толмас ауыр салдарға әкеп соқтыруы мүмкін екені туралы деректердің анықталуына байланысты айрықша жағдайларда қайта қаралуы мүмкін.
4. Осы баптың үшінші бөлігінде көзделген айрықша жағдайларда, Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры бірінші сатыдағы соттың апелляциялық және кассациялық тәртіппен қайта қаралмаған үкімдері мен қаулыларына, сондай-ақ апелляциялық сатыдағы соттың кассациялық тәртіппен қайта қаралмаған үкімдері мен қаулыларына наразылық білдіруі мүмкін.

485-бап. Заңды күшіне енген сот үкімдері мен қаулыларын сот
қадағалауы тәртібімен қайта қарау негіздері
1. Істі тергеу немесе сотта қарау кезінде азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын бұзуға жол берілуі не қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңдарының:
1) кінәсізді соттауға;
2) ақтау үкімін негізсіз шығаруға немесе істі негізсіз тоқтатуға;
3) жәбірленушіні сот арқылы қорғалу құқығынан айыруға;
4) жазаның дұрыс тағайындалмауына не сот тағайындаған жазаның қылмыстық құқық бұзушылықтың ауырлығы мен сотталған адамның жеке басына сәйкес келмеуіне;
5) үкімді орындау тәртібімен заңсыз немесе негізсіз қаулы шығаруға;
6) қылмыстың қайталану түрін және қылмыстық-атқару жүйесінің мекемесі режимінің түрін дұрыс айқындамауға;
7) азаматтық қуынымды қараусыз қалдыру жағдайларынан басқа, азаматтық қуынымды дұрыс шешпеуге;
8) жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша немесе медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану кезінде қаулыны заңсыз немесе негізсіз түрде шығаруға әкеп соққан дұрыс қолданылмауы заңды күшіне енген үкімдер мен қаулыларды сот қадағалауы тәртібімен қайта қарауға негіз болып табылады.
2. Заңды күшіне енген сот актілері де, егер:
1) сот актісі мемлекеттік немесе қоғамдық мүдделерді, мемлекет қауіпсіздігін қозғаса не адамдардың өмірі, денсаулығы үшін орны толмас ауыр зардаптарға әкеп соқтыруы мүмкін болса;
2) үкіммен адам өлім жазасына немесе өмір бойына бас бостандығынан айыруға сотталса;
3) осы Кодекстің 467-бабының екінші бөлігінде көзделген жағдайда туындаған қайшылықтарды жою туралы ұсыным бар болса, сот қадағалауы тәртібімен қайта қаралады.
3. Өлім жазасы туралы заңды күшіне енген үкімдер де өлім жазасын орындауға мораторийдің күші жойылғаннан кейін сот қадағалауы тәртібімен қайта қаралуы мүмкін.

486-бап. Соттардың заңды күшіне енген үкімдері мен қаулыларын
сот қадағалауы тәртібімен қайта қарау туралы өтініш
жасауға, соттардың заңды күшіне енген үкімдері мен
қаулыларына наразылық білдіруге құқығы бар адамдар
1. Заңды күшіне енген үкімдер мен қаулыларды сот қадағалауы тәртібімен қайта қарау туралы жүгінулер өтінішхаттар деп аталады және оларды апелляциялық және кассациялық шағым беруге құқығы бар процеске қатысушылар бере алады.
2. Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры өз бастамасы бойынша немесе осы баптың бірінші бөлігінде аталған адамдардың өтініштері бойынша заңды күшіне енген үкімдер мен қаулыларды сот қадағалауы тәртібімен қайта қарау туралы наразылық білдіруге құқылы.
Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры не оның тапсырмасы бойынша Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының орынбасарлары, облыстардың прокурорлары мен оларға теңестірілген прокурорлар қадағалау тәртібімен тексеру үшін қылмыстық істі тиісті соттан талап етіп алғызуы мүмкін.
3. Прокурордың істі талап ету туралы сауалын сот ол сотқа келіп түскен күнінен бастап күнтізбелік жеті күннен кешіктірмей орындайды. Сауалдар байланыс арналары пайдаланыла отырып жіберілуі мүмкін.

487-бап. Заңды күшіне енген сот шешімдеріне сот қадағалауы
тәртібімен шағымдану мерзімдері
1. Заңды күшіне енген айыптау үкімін сотталған адамның кінәсіздігі себептері бойынша, сондай-ақ жазаның қатаңдығына қарай онша ауыр емес қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы заңды қолдану қажеттілігіне байланысты немесе сотталған адамның жағдайын жақсартуға әкеп соғатын өзге де негіздер бойынша сот қадағалауы тәртібімен қайта қарау туралы өтінішхат беру, наразылық білдіру мерзімімен шектелмеген.
2. Заңды күшіне енген ақтау үкімін, айыптау үкімін жазаның жеңілдігіне қарай неғұрлым ауыр қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы заңды қолдану қажеттілігіне байланысты немесе сотталған адамның жағдайын нашарлатуға әкеп соғатын өзге де негіздер бойынша не соттың істі тоқтату туралы қаулысын сот қадағалауы тәртібімен қайта қарау туралы өтінішхат беруге, наразылық білдіруге олар заңды күшіне енгеннен кейін бір жыл ішінде жол беріледі.
Егер көрсетілген мерзім өтіп кеткен болса, оны қалпына келтіруге жол берілмейді. Өтінішхат алдын-ала қарау және уақытында келіп түскен қадағалау өтінішхат, наразылық бойынша сотталған адамның, ақталған адамның жағдайын нашарлататын шешім қабылдай отырып, қадағалау сатысында өтінішхатты қарауды дау туғызып отырған сот актісі заңды күшіне енген кезден бастап жыл аяқталған соң да сот жүзеге асыра алады.

488-бап. Заңды күшіне енген соттың үкімін, қаулысын қайта қарау
туралы өтінішхат беру, наразылық білдіру тәртібі
1. Заңды күшіне енген сот актілерін қайта қарау туралы өтінішхат, наразылық жазбаша түрде Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотқа беріледі. Өтінішхатта, наразылықта осы Кодекстің 423-бабында тізбеленген мән-жайлардан басқа, іс бойынша іс жүргізу кезінде заңды қандай бұзушылықтарға жол берілгені және ол бұзушылықтардың шығарылған сот шешімдерінде қалай көрініс тапқаны және шағым жасалып отырған сот актісін қайта қарау үшін осы Кодекстің 485-бабында тізбеленген қандай негіздердің бар екені көрсетілуге тиіс. Өтінішхатта оның оларды берген адамдардың қатысуымен немесе қатысуынсыз қаралатыны туралы көрсетілуге тиіс.
2. Өтінішхатқа, наразылыққа шағым жасалып отырған сот шешімдерінің көшірмелері және өтінішхат, наразылық дәйектерінің негізділігін растайтын өзге де материалдар қоса тіркелуге тиіс.
3. Соттардың заңды күшіне енген үкімдеріне, қаулыларына берілген, өзге де мемлекеттік органдарға немесе қоғамдық ұйымдарға жолданған өтінішхаттар Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының іс жүргізуіне қабылданбайды.
4. Осы Кодекстің 493-бабында көзделген жағдайларды қоспағанда, заңды күшіне енген сот актілерін қайта қарау туралы өтінішхаттың, наразылықтың берілуі олардың орындалуын тоқтата тұрмайды.
5. Өтінішхат не наразылық берген тұлға сот отырысы басталғанға дейін өз өтінішхатын, наразылығын өзгертуге не жаңа дәлелдермен толықтыруға құқылы. Бұл ретте, прокурордың қосымша наразылығында немесе наразылықты өзгерту туралы оның шағымында, сол сияқты жәбірленушінің, жеке айыптаушының немесе өкілдерінің үкімге шағым берудің осы Кодектің 487-бабының екінші бөлігінде белгіленген мерзімдердің аяқталуы бойынша берген қосымша өтінішхаттарында, егер осындай талап бастапқы наразылықта, өтінішхатта жазылмаған болса сотталушы адамның жағдайын нашарлату туралы мәселе қойылмайды.
6. Өтінішхатты, наразылықты берген адам істі қадағалау сатысында қарағанға дейін оларды қайтарып алуы мүмкін. Сотталған адам өзінің мүддесіне оның қорғаушысы немесе заңды өкілі берген өтінішхатты қайтарып алуға құқылы.

489-бап. Өтінішхаттарды, наразылықты қарамай қайтару
1. Заңды күшіне енген сот актілерін қайта қарау туралы өтінішхат, наразылық мынадай негiздер бойынша:
1) өтінішхат, наразылық осы Кодекстiң 488-бабының талаптарына сай келмесе;
2) заңды күшiне енген осы сот актiсiне өтінішхатты, наразылықты осы Кодекстiң 486-бабына сәйкес шағым жасауға құқығы жоқ адамдар берсе;
3) өтінішхат, наразылық осы Кодекстiң 487-бабының екiншi бөлiгiнде көрсетiлген мерзiм өткеннен кейiн берiлсе;
4) өтінішхат, наразылық оларды мәнi бойынша қарағанға дейiн керi қайтарып алынса;
5) өтінішхат, наразылық осы Кодекстің 484-бабының екінші бөлігіне сәйкес сот қадағалауы тәртiбiмен қайта қарауға жатпайтын сот актiлерiне берiлсе, олар берген адамдарға қайтарылуға тиiс.
2. Өтінішхатты, наразылықты қайтару үшін негіз болған осы баптың бірінші бөлігінің 1) және 2) тармақтарында көрсетілген кемшіліктер жойылған кезде, олар жалпы негіздерде жаңадан берілуі мүмкін.

490-бап. Заңды күшіне енген сот актілерін қайта қарау туралы өтінішхатты алдын ала қарау
1. Заңды күшіне енген сот актілерін қайта қарау туралы өтінішхатты Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты Төрағасының немесе алқа төрағасының тапсырмасы бойынша құрамы үш судьядан тұратын сот алдын ала зерделеп, қарайды. Баяндама жасаушы судья өтінішхат, наразылық келіп түскен кезден бастап үш тәуліктен аспайтын мерзімде қылмыстық істі талап етіп алғызады.
2. Өтінішхатты алдын ала қарау қылмыстық іс келіп түскен күнінен бастап бір айға дейінгі мерзімде жүзеге асырылады.
3. Алдын ала қарау қағидасы прокурордың қадағалау наразылықтарына қолданылмайды және оларды тікелей қадағалау сот алқасы қарайды, ол алдымен осы Кодекстің 485-бабында көзделген сот актісін қадағалау тәртібімен қайта қарауға негіздеменің бар екендігі туралы мәселені қарайды, содан кейін прокурордың наразылығын мәні бойынша қарайды. Алқа аталған негіздемелерді анықтамастан сот актісін қайта қараудан бас тарту туралы қаулы шығарады.
4. Өтінішхаттың алдын ала қаралатын күні туралы прокурорға, сондай-ақ өтінішхатты берген адамға хабарланады, алайда олардың келмеуі іс бойынша сот қадағалауы тәртібімен іс жүргізуді қозғаудың негізі бар немесе жоқ екендігі туралы мәселені шешуге кедергі болмайды.
5. Қадағалау іс жүргізуін қозғау үшін негіздеменің болуы туралы мәселе бойынша өтінішхатты алдын-ала қарау ашық сот отырысында жүзеге асырылады. Келген адамдарға олардың іс жүргізетінлік құқықтары мен міндеттемелерін түсіндірген, оларда қарсылықтарының, өтінішхаттарының бар екендігі және олардың шешілгені туралы мәселені анықтаған соң сот келген адамдардың түсініктерін, прокурордың пікірін тыңдайды. Алдымен қадағалау тәртібімен сот актісін қайта қарау туралы өтінішхат берген адам сөз сөйлейді.
Осы Кодекстің 486-бабында көрсетілген бірнеше адамның дәл сол бір іс бойынша берген өтінішхаттары бір сот отырысында аталған тәртіппен біріктірілуі және қаралуы мүмкін.

491-бап. Өтінішхатты алдын ала қараудың нәтижелерi бойынша
қабылданатын қаулылар
1. Сот өтінішхатты алдын ала қарау нәтижелерi бойынша:
1) шағым берiлген сот актiсiн қайта қарау бойынша қадағалау iс жүргiзуiн қозғау және өтінішхатты қылмыстық iстi сұрата отырып қадағалау сатысында қарау туралы;
2) шағым берiлген сот актiсiн қайта қарау бойынша қадағалау iс жүргiзуiн қозғаудан бас тарту туралы;
3) осы Кодекстің 489-бабында көзделген негіздер бойынша өтінішхатты қарамай қайтару туралы қаулы шығарады.
2. Соттың өтінішхатты алдын ала қарау нәтижелерi бойынша шығарған қаулысында:
1) қаулының шығарылған күнi мен орны;
2) Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот қадағалау сот алқасының өтінішхатты қараған судьяларының және өтінішхатты алдын ала қарауға қатысқан өзге де адамдардың тегi мен аты-жөнi;
3) дау туғызған сот актiсi көрсетіле отырып қаулы шығарылған iс;
4) өтінішхатты берген адам;
5) өтінішхатта келтiрiлген дәлелдер;
6) өтінішхатты алдын ала қарауға қатысушы басқа адамдардың пікірлері;
7) қадағалау іс жүргізуін қозғау үшін не өтінішхатты қараусыз қайтару үшін негіздеменің бар немесе жоқ екендігі туралы нұсқау көрсетiлуге тиiс.
3. Қаулының қарар бөлігінде судьялар қабылдаған, осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген шешімдердің бірі жазылады. Егер қадағалау іс жүргізуін қозғау туралы шешім қабылданған болса, қаулының қарар бөлігінде өтінішхаттың мәні бойынша қарау бойынша сот отырысын өткізудің қадағалау сот алқасының төрағасымен келісілген күні, уақыты, орны көрсетіледі.
4. Өтінішхатты алдын ала қарау нәтижелері жөнінде оны берген адамға хабарланады.
5. Өтінішхатты алдын ала қарау нәтижелері бойынша шығарылған қаулыға шағым жасалмайды, алайда ол дәл сол адамның бірақ басқа негіздемелер бойынша қайта өтінішхат беруі үшін, сондай-ақ осы Кодекстің 486-бабында көрсетілген басқа адамдардың сол сот актісін қадағалау тәртібінде қайта қарау туралы өтінішхат беруі үшін кедергі болмайды.

492-бап. Қадағалау сатысының сот отырысын тағайындау
1. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сот алқасының судьясы шағым берiлген сот актiсiн қайта қарау бойынша қадағалау iс жүргiзуiн қозғау туралы соттың қаулысын алған соң үш тәуліктің ішінде тараптарға заңды күшіне енген сот актілерін қайта қарау туралы өтінішхаттың көшiрмесiн, сот отырысын өткiзудің күнiн, уақытын, орнын көрсете отырып, iстiң қадағалау сатысында қаралуы туралы хабарлама жiбередi. Іс тиісінше хабардар етілген тараптар келмеген не олардан тиісті арыз келіп түспеген жағдайда олардың қатысуынсыз қаралуы мүмкін. Осы Кодекстің 495-бабында көзделген жағдайларда қорғаушының қатысуы міндетті.
2. Қадағалау сатысындағы iс қадағалау iс жүргiзуiн қозғау туралы қаулымен бiрге Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасына берiлген не прокурор наразылығы келiп түскен күннен бастап бiр айдың iшiнде қаралуға тиiс. Бұл мерзім істің қиындығына немесе көлемінің үлкендігіне байланысты, сондай-ақ өзге де дәлелді себептер болған кезде қадағалау сатысы сотының қаулысымен, бірақ әрбір ретте бір айдан аспайтын мерзімге ұзартылуы мүмкін.

493-бап. Сот үкiмiнiң, қаулысының орындалуын тоқтата тұру
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы, Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры iстi сұратып алумен бiр мезгiлде сот үкiмiнiң, қаулысының орындалуын қадағалау тәртiбiмен тексеру үшiн үш айдан аспайтын мерзiмге тоқтата тұруға құқылы.

494-бап. Істі қадағалау сатысында қараудың тәртібі, қадағалау
сатысы сотының шешімдері
1. Қадағалау сатысының сот отырысы төрағалық етушінің қандай сот шешімі және кімнің өтінішхаты (наразылығы) бойынша қайта қаралатынын, сот құрамына кімдердің енетінін және сот отырысы залында процеске қатысушылардың қайсысы келіп отырғанын хабарлауымен ашылады. Істі қараудың уақыты мен орны туралы тиісінше хабардар етілген өтінішхат (наразылық) берген адамның болмауы сот отырысын жалғастыру мүмкіндігін жоққа шығармайды. Прокурордың қадағалау сатысының сот отырысына қатысуы міндетті.
2. Мәлімделген бас тартулар мен өтінішхаттар шешілгеннен кейін сот тыңдауды жалғастыру туралы не оны кейінге қалдыру туралы шешім қабылдайды. Сот істі тыңдауды жалғастыру туралы шешім қабылдаған ретте төрағалық етуші өтініш (наразылық) берген процеске қатысушыға сөз береді. Егер мұндай қатысушылар бірнешеу болса, онда олар өздері ұсынған сөз сөйлеу кезектілігін соттың назарына жеткізеді. Егер олар өзара келісімге келе алмаса, онда сөз сөйлеу кезегін сот белгілейді.
3. Өтінішхатты (наразылықты) берген адам, өз пікірі бойынша, шағым жасалып отырған шешімнің неге байланысты заңсыз, негізсіз, әділетсіз болып табылатыны туралы дәлелдері мен дәйектерін айтып береді. Содан соң төрағалық етуші процестің басқа қатысушыларына сөз береді.
4. Егер өтінішхатты қорғау тарабы берген болса, онда алғашқы сөзді оның өкілдері болып табылатын процеске қатысушылар алады. Олардың сөз сөйлеу тәртібі өздері қол жеткізген уағдаластыққа сәйкес не ондай уағдаластық болмаған жағдайда, соттың шешімімен белгіленеді.
5. Егер өтінішхатты (наразылықты) айыптау тарабы берген болса, онда оның өкілдері бірінші болып сөз алады, содан кейін төрағалық етуші процестің басқа қатысушыларына сөз береді.
6. Істі қадағалау тәртібімен қараудың нәтижесінде сот осы Кодекстің 389-бабының талаптарын сақтай отырып, кеңесу бөлмесінде мынадай шешімдердің бірін қабылдайды:
1) соттың үкімін, қаулысын – өзгеріссіз, ал оларды қайта қарау туралы өтінішхатты, наразылықты қанағаттандырусыз қалдырады;
2) бірінші, апелляциялық сатылардағы соттың үкімін, бірінші, апелляциялық және кассациялық сатылардың қаулысын өзгертеді;
3) үкімнің және одан кейінгі барлық қаулылардың күшін жояды және істі қысқартады;
4) үкімнің және кейінгі барлық қаулылардың күшін жояды және егер іс бірінші сатыда алқабилердің қатысуымен қаралса, істі апелляциялық сатыдағы сотқа немесе бірінші сатыдағы сотқа жаңадан сот қарауына жібереді;
5) соттың үкімін өзгертіп немесе оны өзгеріссіз қалдыра отырып, апелляциялық және кассациялық тәртіппен шығарылған қаулылардың күшін жояды.
Егер тиісті соттың іс жүргізуіне қабылдаған іс бойынша сот талқылауы басталып кеткен болса, соттың істі жаңадан сот қарауына жіберу туралы қаулының күші жойыла алмайды.
7. Осы Кодекстің 433-бабында көрсетілген мән-жайлар үкімнің күшін жоюға немесе оны өзгертуге негіз болып табылады.
8. Бірінші, апелляциялық және кассациялық сатылардағы соттардың қаулысы, егер осы қаулы арқылы бірінші сатыдағы сот заңсыз және негізсіз шешім қабылдаған не жоғары тұрған сот іс бойынша осының алдындағы қаулылардың немесе үкімнің күшін заңсыз және негізсіз жойған немесе оларды өзгерткен деп танылған болса, не егер істі жоғары тұрған сотта қарау кезінде қабылданатын шешімнің дұрыстығына ықпал еткен немесе ықпал етуі мүмкін заңды елеулі түрде бұзуға жол берілсе, оның күші жойылуға немесе өзгертілуге жатады.
9. Егер істі заңсыз тоқтатуға немесе сотталған адамның жазасын жеңілдетуге істі кассациялық тәртіппен қарау кезінде жол берілген болса, Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты кассациялық қаулының күшін жоюға және бірінші және апелляциялық сатылардағы соттың үкімін, апелляциялық қаулыны өзгертіп немесе өзгертпей, күшінде қалдыруға құқылы.
10. Сот сотталған адамға тағайындалған жазаны жеңілдетуі немесе неғұрлым жеңіл қылмыстық құқық бұзушылық туралы заңды қолдануы мүмкін.
Қылмыстық іс қысқартылған не бас бостандығынан айыруға байланысты емес жаза тағайындалған кезде күзетпен ұстауда отырған сотталған адам күзетпен ұстаудан дереу босатылуға жатады. Сот үкімді орындаушы органға сотталған адамның назарына жеткізу және оны орындау үшін сот қаулысының көшірмесін және шешім қабылдау туралы телеграф хабарламасын дереу жібереді.
11. Іс жаңадан қарауға жіберілген жағдайларда сот: істі жаңадан қараған кезде сот жасауы мүмкін мәселелер мен тұжырымдарды алдын ала шешуге, айыптаудың дәлелденгені немесе дәлелденбегені туралы, нақ сол немесе өзге дәлелдеменің дәйектілігі немесе дәйексіздігі туралы және бір дәлелдемелердің басқаларынан артықшылығы туралы, бірінші сатыдағы соттың қандай да бір қылмыстық заңды қолдануы туралы және жазалау шарасы туралы мәселелерді алдын ала шешуге, сондай-ақ сот жасауы мүмкін тұжырымдарды алдын ала шешуге құқылы емес.
12. Істі қарайтын сот сот үкімінің заңдылығын, негізділігін және әділдігін толық көлемінде тексереді. Сот актісіне өтінішхатта (наразылықта) көрсетілмеген негіздер бойынша, сондай-ақ өздері жөнінде өтінішхат (наразылық) берілмеген басқа сотталған адамдарға қатысты өзгерістер енгізуге, егер бұл ретте сотталған адамдардың жағдайы нашарламайтын болса, өзі жөнінде өтінішхат берілген сотталған адаммен бірлесіп жасалған қылмыстың саралануын өзгерткен кезде ғана жол беріледі. Сот жағдайды нашарлататын шешімді тек прокурордың наразылығында немесе өтінішхатта көрсетілген сотталған адамдарға қатысты ғана қабылдауға құқылы. Сот сотталған адамның жағдайын оның өтініші немесе оның қорғаушысының немесе өкілінің өтініші бойынша нашарлатуға құқылы емес.
Сот сот талқылауының нысанасы бола алмайтын фактілерді белгілеуге немесе дәлелді деп есептеуге құқылы емес.

495-бап. Адвокаттың қадағалау сатысындағы сотқа міндетті түрде
қатысуының негіздері
Егер сотталушы адамның жағдайын нашарлату туралы мәселе қойылатын жәбірленушінің (азаматтық қуынымның) өтінішхаты, прокурордың наразылығы бойынша іс қаралып жатқан не іс бойынша сотқа дейінгі іс жүргізу және істі бірінші сатыда қарау айыпталушының қатысуынсыз жүзеге асырылған жағдайларда, адвокаттың қадағалау сатысындағы сот отырысына қатысуы міндетті. Мұндай жағдайларда қорғаушыны шақыруға, тағайындауға, ауыстыруға, оның еңбегіне ақы төлеуге байланысты мәселелер осы Кодекстің 68-бабында белгіленген тәртіппен шешіледі.

496-бап. Қадағалау сатысындағы сот қаулысының мазмұны
Қадағалау сатысындағы соттың қаулысы осы Кодексте апелляциялық қаулы үшiн белгiленген талаптарға сәйкес келуге тиiс. Қадағалау сатысындағы соттың қаулысына iс бойынша шешiм қабылдаған барлық судьялар қол қояды.

497-бап. Iстi соттың үкiмi мен қаулысының күшi жойылғаннан
кейін қарау
1. Заңды күшіне енген сот үкімінің немесе қаулысының күші жойылғаннан кейін іс жалпы тәртіппен қаралуға жатады. Төмен тұрған сатыдағы сот істі қайтадан қараған кезде қадағалау сатысындағы соттың нұсқаулары міндетті.
2. Iстi бірінші, апелляциялық сатылардағы сот қараған кезде жазаны күшейтуге немесе неғұрлым ауыр қылмыстық құқық бұзушылық туралы заңды қолдануға, егер бастапқы үкiмнiң немесе қаулының қадағалау тәртiбiмен жазаның жеңілдігіне қарай немесе неғұрлым ауыр қылмыстық құқық бұзушылық туралы заңды қолдану қажеттiгiне байланысты күшi жойылған жағдайда ғана жол берiледi. Апелляциялық сатыдағы сот шығарған үкiмге iстi жаңадан талқылау кезiнде жалпы тәртiппен шағым жасалуы және наразылық білдірілуі мүмкiн.

498-бап. Соттың істі жаңадан қараған кезде шығарған үкімін және
қаулысын қайта қарау туралы өтінішхат (наразылық)
білдіру
Бұрынғы үкімнің немесе қаулының күшінің жойылуына байланысты шығарылған жаңа үкімді немесе қаулыны қайта қарау туралы өтінішхат (наразылық) соттың бірінші үкімінің немесе қаулысының күшін жою себептеріне қарамастан жалпы негіздерде берілуі мүмкін.

499-бап. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысын
тағайындау
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Төрағасының ұсынуы немесе Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының наразылығы келіп түскеннен кейін Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы жалпы отырысты шақырады. Жалпы отырыстың хатшысы жалпы отырыстың мүшелеріне, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Бас Прокурорына жалпы отырыстың өткізілетін күні, уақыты мен орны туралы хабарлайды.

500-бап. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты жалпы отырысының
ұсынымды немесе наразылықты қарау тәртібі
1. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы ұсынуды немесе наразылықты Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты судьяларының жалпы санының кемінде үштен екісі болған кезде қарайды.
2. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы немесе Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры ұсынуды не наразылықты енгізудің осы Кодекстің 484-бабының үшінші бөлігінде көзделген негіздері туралы баяндайды.
3. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы көрсетілген негіздер болмаған кезде істі қайта қараудан бас тарту туралы қаулы шығарады, ал негіздер болған кезде істі мәні бойынша қарау үшін сот отырысын тағайындайды.
4. Істі мәні бойынша қарау судьяның ұсынудың мән-жайлары және негіздері туралы баяндамасымен не прокурордың наразылықтың мән-жайлары мен негіздері туралы баяндамасымен басталады. Істі одан әрі қарау осы Кодекстің 494-бабында көзделген қағидалар бойынша жүзеге асырылады.
5. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты Төрағасының ұсынысы немесе Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының наразылығы бойынша жалпы отырыс қылмыстық істегі және тараптар қосымша ұсынған материалдар бойынша нақты мән-жайларды анықтаудың және қылмыстық заңды қолданудың дұрыстығын, іс бойынша іс жүргізуді жүзеге асырған кезде қылмыстық іс жүргізу заңы нормаларының сақталуын, бірінші, апелляциялық, кассациялық соттың үкімінің немесе қаулысының заңдылығы мен негізділігін толық көлемде тексереді.
6. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы қарау қорытындысы бойынша осы Кодекстің 494-бабының алтыншы бөлігінде көзделген шешімдердің бірін қаулы нысанында қабылдайды. Қаулы осы Кодекстің 496-бабында көзделген талаптарға сәйкес келуге тиіс, Төрағалық етуші және жалпы отырыс хатшысы қол қояды. Істі жаңадан қараған кезде үкімнің, сот қаулысының күшін жойған және шығарылған сот актілеріне шағым жасалған, наразылық білдірілгеннен кейін істі қарау осы Кодекстің 497 – 498-баптарына сәйкес жүзеге асырылады.

53-тарау. Жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты қылмыстық
іс бойынша іс жүргізуді қайта қозғау

501-бап. Қылмыстық іс бойынша iс жүргiзудi қайта қозғаудың
негiздерi
1. Соттың заңды күшiне енген үкiмінiң, қаулысының күшi жойылуы және жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты қылмыстық iс бойынша iс жүргiзу қайта қозғалуы мүмкiн.
2. Жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты қылмыстық iс бойынша iс жүргiзудi қайта қозғаудың негiздерi мыналар болып табылады:
1) жәбiрленушiнiң немесе куәнiң соттың заңды күшiне енген үкiмiнде анықталған айғақтарының, сарапшы қорытындысының көрiнеу жалғандығы, сол сияқты заңсыз немесе негiзсiз үкiм не қаулы шығаруға әкеп соққан заттай дәлделдемелерінің, тергеу және сот iс-әрекеттерi хаттамаларының және өзге де құжаттардың жалғандығы немесе аударманың көрiнеу бұрыс жасалуы;
2) анықтаушының, тергеушiнiң немесе прокурордың соттың заңды күшiне енген үкiмiнде анықталған, заңсыз және негiзсiз үкiм, қаулы шығаруға әкеп соққан қылмыстық iс-әрекеттерi;
3) соттың заңды күшiне енген үкiмiнде анықталған судьялардың осы iстi қарау кезiнде жасаған қылмыстық iс-әрекеттерi;
4) осы Кодекстiң 504-бабында көзделген тәртiппен тексеру немесе тергеу арқылы анықталған және прокурордың қорытындысында баяндалған, үкiм шығару кезiнде сотқа беймәлiм болған өзге де мән-жайлар сотталушы адамның айыпсыздығы туралы немесе оның ауырлық дәрежесi жөнiнен өзi сотталғаннан гөрi өзге қылмыс жасағаны туралы не ақталған адамның немесе өзiне қатысты iс қысқартылған адамның айыптылығын өз алдына немесе бұрын анықталған мән-жайлармен бiрге айғақтайтын ұйғарымдар;
5) сот актісін шығару кезінде сот қолданған заңды немесе өзге де нормативтік құқықтық актіні Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің конституциялық емес деп тануы.
3. Осы баптың екiншi бөлiгiнiң 1) – 3) тармақтарында аталған мән-жайлар үкiммен қатар соттың, прокурордың, тергеушiнiң немесе анықтаушының мерзiмнiң ескiруiне орай, рақымшылық немесе кешiрiм жасау актiсiнiң нәтижесiнде айыпталушының қайтыс болуына немесе қылмыстық жауапқа тарту жасына жетпегендiгiне байланысты қылмыстық iстi қысқарту туралы қаулысы арқылы анықталуы мүмкiн

502-бап. Жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша қайта қарауға
жататын қылмыстық iстер бойынша сот шешiмдерi
Жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша:
1) айыптау үкiмi;
2) ақтау үкiмi;
3) iстi тоқтату туралы қаулы қайта қаралуы мүмкiн

503-бап. Iс жүргiзудi қайта қозғаудың мерзiмдерi
1. Айыптау үкiмiн жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты сотталған адамның пайдасына қайта қарау ешқандай мерзiммен шектелмейдi.
2. Сотталған адамның қайтыс болуы жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты ақтау мақсатында iс жүргiзудi қайта бастауға кедергi болып табылмайды.
3. Ақтау үкiмiн, iстi тоқтату туралы қаулыны қайта қарауға, сондай-ақ сотталған адамның жағдайын нашарлататын негіздер бойынша айыптау үкiмiн қайта қарауға қылмыстық жауапқа тарту мерзiмінiң ескiруi iшiнде ғана және жаңа мән-жайлар ашылған күннен бастап бiр жылдан кешiктiрiлмей жол берiледi.
4. Жаңа мән-жайлардың ашылған күнi болып:
1) осы Кодекстiң 501-бабының екіншi бөлiгiнiң 1) – 3) тармақтарында көзделген жағдайларда – жалған айғақтар беруге, жалған дәлелдер ұсынуға, терiс аударма жасауға немесе iстi тексеру немесе қарау барысында жасаған қылмыстық iстерi үшiн кiнәлi адамдарға қатысты үкiмнiң (қаулының) заңды күшiне енген күні;
2) осы Кодекстің 501-бабы екінші бөлігінің 6) тармағында көзделген жағдайларда – Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі заңды конституциялық емес деп тану туралы қорытынды шешім қабылдаған күн;
3) осы Кодекстің 501-бабы екінші бөлігінің 4) тармағына сәйкес прокурор тексеру немесе тергеу жүргізудің нәтижелері бойынша қорытынды жасаған күн есептеледi.

504-бап. Жаңадан ашылған мән-жайларға орай iс жүргiзуді қозғау
тәртібі
1. Жаңадан ашылған мән-жайларға орай iс жүргiзудi қозғау құқығы сотталғанға, ақталғанға, жәбірленушіге немесе олардың заңды өкілдеріне, қорғаушыларына, сондай-ақ прокурорға тиесiлi. Өтінішхат үкім, қаулы шығарған сотқа беріледі.
2. Азаматтардың, оның iшiнде осы iс бойынша процеске қатысушылардың өтiнiштерi, ұйымдардың лауазымды адамдарының хабарламалары, сондай-ақ басқа қылмыстық iстердi тергеу және қарау барысында алынған деректер жаңадан ашылған мән-жайларға орай iс жүргiзудi қозғауға себеп болады.
3. Егер келiп түскен өтiнiшхатта немесе хабарламада осы Кодекстiң 501-бабының екіншi бөлiгiнiң 1) – 3) тармақтарында көрсетiлген мән-жайларға байланысты шығарылған сот үкiмiнiң бар екендiгiне сiлтеме болса, сот өзiнiң қаулысымен жаңадан ашылған мән-жайларға орай iс жүргiзудi қозғайды, қылмыстық қудалау органдарынан және соттан тиісті іс жүргізу құжаттарын талап ете отырып, осы Кодексте белгіленген қағидалар бойынша сот талқылауын жүргізеді.
4. Егер өтiнiшхатта, шағымда немесе хабарламада осы Кодекстiң 501-бабының екiншi бөлiгiнiң 4) тармағында аталған өзге де мән-жайлар көрсетiлсе, сот тергеуді ұйымдастыру үшін материалдарды прокурорға жібереді. Жаңадан ашылған мән-жайларды мұндай тергеу кезiнде жауап алу, қарап тексеру, сараптама жасау, алу және өзге де тергеу iс-әрекеттерi осы Кодекстiң қағидалары сақтала отырып жүргiзiлуi мүмкiн.
Тергеу нәтижелері бойынша прокурор тексеру материалдарын және сот актілерін қайта қарау үшін негіздердің бар екендігі не жоқ екендігі туралы өз қорытындысын сотқа жібереді.

505-бап. Прокурордың тексеруді немесе тергеуді аяқтағаннан
кейiнгi iс-әрекетi
1. Прокурор өзіне келіп түскен арызды, өтінішті тексеруді немесе тергеуді аяқтағаннан кейін жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты қылмыстық іс бойынша іс жүргізуді қайтадан бастау үшін негіздер болған кезде іс бойынша іс жүргізуді қайта бастау туралы мәселені қарауға өкілетті сотқа тиісті өтінішхатпен жүгінеді. Өтінішхат қылмыстық іс материалдарымен бірге жіберіледі, оған осы Кодекстің 501-бабы екінші бөлігінің 1) – 3) тармақтарымен көзделген жағдайларда – үкімнің көшірмесі және осы баптың екінші бөлігінің 4) тармағында көзделген жағдайларда тергеу материалдары қоса беріледі.
2. Жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты іс жүргізуді қозғауға негіздерді қарастырмастан, прокурор бұдан өзінің дәлелденген қаулысы арқылы бас тартады. Қаулының көшірмесі осы Кодекстің 105 және 106-баптарының тәртібімен қаулыға жоғары тұрған прокурорға және сотқа шағымдану құқығы түсіндіріле отырып, үш тәулік ішінде арызданушыға жіберіледі.

506-бап. Соттың жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты іс
бойынша іс жүргізуді қайта қозғау туралы
өтінішхаттарды қарау тәртібі
1. Жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты іс бойынша іс жүргізуді қайта қозғау туралы өтінішхатты үкім, қаулы шығарған бірінші сатыдағы соттың судьясы жеке-дара шешеді. Егер іс бойынша апелляциялық, кассациялық, қадағалау сатыларындағы соттар қаулы шығарса, сот шешімдерін қайта қарауды – тиісінше апелляциялық немесе кассациялық сатыдағы судьялар жеке-дара, ал қадағалау сатысында құрамында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының үш судьясы жүзеге асырады.
2. Сот отырысына арыз иесі, оның өкілі, прокурор, процестің өзге де қатысушылары және сот отырысына шақырылған адам қатысады. Сот талқылауының уақыты мен орны туралы тиісінше хабардар етілген аталған адамдардың келмеуі өтінішхатты қарауға кедергі болмайды. Қажет болған кезде сот оларды, сондай-ақ өзге де адамдарды сот отырысына келуге міндеттеуге құқылы. Күзетпен ұстауда отырған сотталған адамның сот талқылауына қатысуы интерактивті байланыстың техникалық құралдары қолданыла отырып қамтамасыз етілуі мүмкін.
3. Бірінші сот отырысында бас тартулар мен өтінішхаттар қаралғаннан кейін жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша сот актісін қайта қарау негіздері туралы өтінішхатты баяндайтын арыз иесі не тиісті өтінішхатпен сотқа жүгінген кезде прокурор сөз сөйлейді, содан соң сот отырысына келген басқа да адамдардың сөздерін тыңдайды, жүргізілген тексеру немесе тергеу нәтижелері бойынша арыз иесі, прокурор ұсынған материалдарды зерттейді.
4. Сот талқылауы аяқталғаннан кейін сот кеңесу бөлмесінде қаулы шығарады.

507-бап. Соттың жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша сот
актілерін қайта қарау туралы өтінішхатты қарау
қорытындысы бойынша шығарған қаулысы
1. Жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша сот актілерін қайта қарау туралы өтінішхатты қарау қорытындысы бойынша сот мынадай қаулылардың бірін шығарады:
1) өтінішхатты қанағаттандыру туралы;
2) өтінішхатты қанағаттандырусыз қалдыру туралы.
2. Сот, егер оны қарау кезінде осы Кодекстің 501-бабының екінші бөлігінде көзделген мән-жайлар анықталса және олар заңсыз немесе негізсіз сот үкімінің, қаулысының шығарылуына әкеп соқса, өтінішхатты қанағаттандыру туралы қаулы шығарады. Мұндай жағдайларда сот қаулыда тиісті заңды күшіне енген сот актісінің күшін жою туралы және істі жаңадан тергеуге немесе қарауға жіберу туралы көрсетеді. Егер жаңадан тергеу немесе сот қарауы талап етілмесе, сот тоқтатудың негіздері көрсетіле отырып, іс бойынша іс жүргізуді тоқтатады.
3. Егер сот өтінішхатта көрсетілген мән-жайлар расталмаса, не егер олар орын алғанымен, үкімнің, қаулының заңдылығы мен негізділігіне әсер етпесе, заңды күшіне енген сот актісін қайта қарау туралы өтінішхатты қанағаттандырусыз қалдырады.
4. Жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша іс жүргізуді қайта бастау туралы өтінішхатты қарау қорытындысы бойынша шығарылған сот қаулысы сот кеңесу бөлмесінен шыққан соң жария етіледі, бұл ретте оған қатыспаған мүдделі адамдардың назарына жеткізіліп, оған шағым беру, наразылық білдіру тәртібі түсіндіріледі. Олардың өтініші бойынша оларға қаулының көшірмесі жіберіледі.
5. Бірінші, апелляциялық, кассациялық сатылардағы соттың жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша іс жүргізуді қайта бастау туралы өтінішхатты қарау қорытындысы бойынша шығарылған қаулысы – олар шығарылған күннен бастап он бес тәулік өткен соң, ал егер оларға шағым берілсе, наразылық білдірілсе және жоғары тұрған сот күшінде қалдырса, онда жоғары тұрған сот қаулыны шығарған күні заңды күшіне енеді. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот шығарған қаулы шағым беруге, наразылық білдіруге жатпайды, оны жария еткен кезден бастап заңды күшіне енеді.

508-бап. Соттың жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша сот
актілерін қайта қарау туралы прокурордың өтінішхатын
қарау қорытындысы бойынша шығарылған қаулысы.
1. Прокурордың жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты іс бойынша іс жүргізуді қалпына келтіру туралы қорытындысын қарап, сот мынадай қаулылардың бірін шығарады:
1) прокурордың өтінішін қанағаттандыру және үкімнің немесе сот қаулысының күшін жою, тергеу немесе жаңа сот талқылауын жүргізу үшін істі беру туралы;
2) прокурордың өтінішхатын қанағаттандыру туралы және үкімнің немесе сот қаулысының күшін жою туралы және іс бойынша соңғы шешім қабылдау үшін тергеу немесе сот талқылауы талап етілмесе істі қысқарту туралы;
3) өтінішхатты қабылдамау туралы.

509-бап. Сот шешiмдерiнiң күшi жойылғаннан кейiн iс жүргiзу
1. Жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша іс жүргізуді қайта бастау туралы өтінішхатты қарау қорытындысы бойынша шығарылған бірінші, апелляциялық, кассациялық сатылардағы соттың қаулыларына шағымдарды, наразылықты осы Кодекстің 504-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген адамдар қаулы шығарылған күннен бастап он бес тәуліктің ішінде жоғары тұрған тиісті сотқа беруі мүмкін.
2. Көрсетілген қаулыларға шағымдарды, наразылықтарды қарауды жоғары тұрған сот апелляциялық, кассациялық шағымдарды, наразылықтарды қарау үшін көзделген тәртіппен жүзеге асырады. Жоғары тұрған соттың шағым берілген қаулыны өзгеріссіз қалдыру, күшін жою немесе өзгерту туралы қаулысы түпкілікті болып табылады және одан әрі шағым беруге, наразылық білдіруге жатпайды.

510-бап. Жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша iстi қайта қозғау
кезiндегi азаматтық қуыным
Жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты үкiмнiң күшi жойылған жағдайда iстi бастапқы қараған кезде қозғалған азаматтық қуыным жалпы негiздерде қайтадан қаралады. Азаматтық қуыным бөлiгiнде ғана iстi қайта бастауға тек азаматтық сот iсiн жүргiзу тәртiбiмен жол берiледi.

11-бөлім. Айрықша іс жүргізу 54-тарау. Есі дұрыс емес адамдарға медициналық сипаттағы
мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы істер бойынша
сот ісін жүргізу

511-бап. Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану
бойынша iс жүргiзу үшін негiздер
1. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 93-бабында аталған медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану жөнiнде iс жүргiзу қылмыстық заңда тыйым салынған әрекетті есi дұрыс емес күйде жасаған немесе қылмыс жасаған соң жаза тағайындау немесе оны орындау мүмкiн болмайтын дәрежеде психикасы бұзылып ауырған адамдарға қатысты iстер бойынша жүзеге асырылады.
2. Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралары дертi психикалық ауытқушылық өзi немесе басқа адамдар үшiн қауiп туғызумен байланысты болған не оның өзге де елеулi зиян келтiруі мүмкiн болған жағдайда ғана тағайындалады.
3. Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы iстер бойынша iс жүргiзу осы Кодекстiң жалпы қағидаларымен және сонымен бiрге осы тараудың ережелерiмен айқындалады.

512-бап. Дәлелдеуге жататын мән-жайлар
1. Осы Кодекстiң 511-бабының бiрiншi бөлiгiнде аталған адамдарға қатысты iстер бойынша алдын ала тергеу жүргiзу мiндеттi.
2. Алдын ала тергеу жүргiзу кезiнде мынадай мән-жайлар анықталуға тиiс:
1) жасалған әрекеттiң уақыты, орны, тәсiлдерi мен басқа да мән- жайлары;
2) осы адамның қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекеттi жасауы;
3) әрекетпен келтiрiлген залалдың сипаты мен мөлшерi;
4) қылмыстық заңда тыйым салынған әрекеттi жасаған адамның оны жасағанға дейiнгi, сондай-ақ одан кейiнгi жүріс-тұрысы;
5) осы адамда бұдан бұрын психикалық ауытқушылықтың болған-болмағаны, қылмыстық заңда тыйым салынған әрекеттi жасау кезiнде немесе iстi қарау кезiнде психикалық сырқаттану дәрежесi мен сипаты.

513-бап. Қауiпсiздiк шаралары
1. Заңда тыйым салынған әрекеттi жасаған және психикалық ауруға шалдыққан адамдарға бұлтартпау шараларын қолдануға болмайды.
2. Осы адамдарға қажет болған жағдайда мынадай қауiпсiздiк шаралары қолданылады:
1) денсаулық сақтау органдарын хабардар ете отырып, ауруды туыстарының, қамқоршыларының, қорғаншыларының қарауына беру;
2) психиатриялық көмек көрсететiн арнаулы медициналық ұйымға орналастыру.
514-бап. Туыстарының, қорғаншыларының, қамқоршыларының қарауына беру
1. Психикалық ауруға шалдығу фактiсi анықталған кезден бастап заңда тыйым салынған әрекеттi жасаған, бiрақ айналадағы адамдарға қауiп төндiрмейтiн адам, денсаулық сақтау органдарын хабардар ете отырып, туған-туыстарының, қорғаншыларының, қамқоршыларының қарауына берiлуi мүмкiн.
2. Сот алдындағы тергеуді жүргізетін адам, сот осы шараны таңдап алу туралы дәлелдi қаулы шығарады.

515-бап. Мамандандырылған медициналық ұйымға орналастыру
1. Бұлтартпау шарасы ретiнде бұдан бұрын күзетпен ұстауға алынған адамның психикалық ауруға шалдығу фактiсi анықталған кезде, адамды қатаң оқшаулау жағдайында ауруларды ұстауға лайықталған психиатриялық көмек көрсететiн арнаулы медициналық ұйымға ауыстыруды осы Кодекстің 55-бабына сәйкес тергеу судьясы жүзеге асырады.
2. Күзетпен ұсталмаған адамды психиатриялық көмек көрсететiн арнаулы медициналық ұйымға орналастыру осы Кодекстiң 279-бабының қағидалары бойынша жүргiзiледi.
Егер сараптамалық зерттеу аяқталған, бірақ алдын ала тергеу аяқталмаған жағдайларда, адамның психиатриялық көмек көрсететiн ұйымда болу мерзімін одан әрі ұзартуды прокурордың өтініші бойынша алдын ала тергеу аяқталғанға дейін бір ай мерзімге тергеуші судья жүргізеді.

516-бап. Қылмыстық заңда тыйым салынған әрекеттi есi дұрыс емес
күйде жасаған немесе қылмыс жасағаннан кейiн
психикасының бұзылуымен ауырған адамға қатысты iстi
бөлiп алу
Егер сотқа дейінгі тергеу кезiнде қатысушылардың бiрi әрекеттi есi дұрыс емес күйде жасағаны немесе қылмыс жасағаннан кейін психикасының бұзылуымен ауырғаны анықталатын болса, оған қатысты iс жеке iс жүргiзуге бөлiнуi мүмкiн.

517-бап. Өзiне қатысты медициналық сипаттағы мәжбүрлеу
шараларын қолдану туралы iс жүргiзiлетiн адамның
құқықтары
1. Өзiне қатысты медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы iс жүргiзiлетiн адам, егер сот-психиатриялық сараптама қорытындысы бойынша бұған оның сырқатының сипаты мен ауырлық дәрежесi кедергi келтiрмейтiн болса:
1) өзiн қандай әрекеттi жасағаны үшiн айыптайтындығын бiлуге;
2) түсiнiктемелер беруге;
3) дәлелдер келтiруге;
4) өтiнiшхаттар мен бас тартуларды мәлiмдеуге;
5) өзiнiң ана тiлiнде немесе бiлетiн тiлiнде түсiнiсуге;
6) аудармашының көмегiн тегiн пайдалануға; қорғаушысының болуына және онымен оңаша және құпия кездесуге;
7) тергеушiнiң рұқсатымен оның өтiнiшхаты немесе қорғаушысының өтiнiшхаты бойынша жүргiзiлетiн тергеу іс-қимылдарына қатысуға;
8) осы іс-қимылдардың хаттамаларымен танысуға және оларға ескертпелер жасауға;
9) сараптама тағайындау туралы қаулымен және сарапшының қорытындысымен танысуға;
10) сотқа дейінгі тергеу аяқталған соң iстiң барлық материалымен танысуға және одан кез келген көлемде кез келген мәлiметтi көшiрiп алуға; мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтерді қоспағанда, құжаттардың көшірмесін, оның ішінде техникалық құралдардың көмегімен түсіріп алуға;
11) тергеушiнiң, прокурор мен соттың iс-әрекеттерi мен шешiмдерiне шағымдар жасауға;
12) медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану үшiн iстi сотқа жiберу туралы қаулының көшiрмесiн алуға құқылы.
Iстiң сотта талқылауында, бұдан басқа, аталған адамның дәлелдердi зерттеуге және сот жарыссөздерiне қатысуға; сот отырысының хаттамасымен танысуға және оған ескертпелер жасауға; соттың қаулысына шағымдануға және шағымдалатын шешiмдердiң көшiрмелерiн алуға; iсi бойынша берілген шағымдар мен наразылықтар туралы бiлуге және оларға қарсылықтар бiлдiруге; мәлiмделген шағымдар мен наразылықтардың сотта қаралуына қатысуға құқығы бар.
2. Осы баптың бiрiншi бөлiгiнде аталған адамға тергеушi оның құқықтарын түсiндiруге және олардың тiзбесiн жазбаша түрде табыс етуге мiндеттi. Соттың талқылауындағы құқықтары түсiндiрiлгенi туралы сот отырысының хаттамасында белгi жасалады.

518-бап. Заңды өкiлдiң қатысуы
1. Өзiне қатысты медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы iс жүргiзiлетiн адамның жақын туысқаны немесе өзге тұлға осы адамның заңды өкiлi болып танылады және сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның немесе прокурордың қаулысы бойынша не соттың қаулысы бойынша iске қатысуға тартылады.
2. Өзiне қатысты медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы iс жүргiзiлетiн адамның заңды өкілінің сотқа қатысуы міндетті болып табылады.
3. Заңды өкiл өзi өкiлi болып отырған адамның заңда тыйым салынған қандай әрекеттi жасағаны үшін айып тағылғанын бiлуге; өтiнiшхаттар мен бас тартуларды мәлiмдеуге; дәлелдер келтiруге; тергеушiнiң рұқсатымен оның немесе қорғаушысының өтiнiшi бойынша жүргiзiлетiн тергеу қимылдарына қатысуға; өзi қатысқан тергеу қимылдарының хаттамаларымен танысуға және ондағы жасалған жазбалардың дұрыстығы мен толықтығы туралы жазбаша ескертпелер жасауға; алдын ала тергеу аяқталған соң iстiң барлық материалымен танысуға, одан кез келген мәлiметтi және кез келген көлемде көшiрiп алуға; құжаттардың көшірмесін түсіріп алуға, соның ішінде техникалық құралдардың көмегімен түсіріп алуға; iстi тоқтату туралы немесе iстi медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану үшiн сотқа жiберу туралы қаулының көшiрмесiн алуға; сот талқылауына қатысуға; тергеушiнiң, прокурор мен соттың iс-әрекеттерi мен шешiмдерiне шағымдар беруге; соттың қаулысына шағым жасауға және шағымдалатын шешiмдердiң көшiрмелерiн алуға; iс бойынша келтiрiлетiн шағымдар мен наразылықтар туралы бiлуге және оларға қарсылықтар бiлдiруге; мәлiмделген шағымдар мен наразылықтарды соттың қарауына қатысуға құқығы бар.
4. Заңды өкiлге құқықтарының түсiндiрiлгенi туралы хаттама жасалады.

519-бап. Қорғаушының қатысуы
1. Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы iс бойынша iс жүргiзуге қорғаушының қатысуы, егер қорғаушы бұдан бұрын iске өзге негiздер бойынша араласпаған болса, өзiне қатысты iс жүргiзiлiп отырған адамның есiнiң дұрыс еместігі немесе психикасының бұзылуы фактiсi анықталған кезден бастап мiндеттi болып табылады.
2. Iске араласқан кезден бастап қорғаушының, егер бұған қорғалушының денсаулығының жай-күйі кедергi келтiрмейтiн болса, қорғауындағы адаммен оңаша жүздесуге құқығы бар, сондай-ақ осы Кодекстiң 66-бабында көзделген басқа да барлық құқықтарды пайдаланады.

520-бап. Алдын ала тергеудiң аяқталуы
1. Алдын ала тергеу аяқталғаннан кейiн сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам:
1) 35-бапта және 288-баптың бесiншi бөлiгiнде көзделген, сондай-ақ психикасының бұзылуы өзi немесе басқа адамдар үшiн қауiп туғызумен байланысты емес жағдайларда – iс жүргiзу iсiн тоқтату туралы;
2) медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану үшiн iстi сотқа жiберу туралы қаулы шығарады.
2. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам істi тоқтату туралы немесе iстi сотқа жiберу туралы өзiне қатысты алдын ала тергеу жүргiзiлген адамға, егер өзiнiң психикалық жай-күйi бойынша бұл адам тергеу қимылдарына қатысуға қабiлеттi болса, оның заңды өкiлiне және қорғаушысына, сондай-ақ жәбiрленушiге хабарлайды. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам процестiң аталған қатысушыларына олардың iстiң материалдарымен танысу құқығын түсiндiредi және бұл құқығын олардың қайда және қашан пайдалана алатындығын хабарлайды. Iспен танысудың, тергеудi толықтыру туралы өтiнiштер мен рұқсаттардың тәртiбi осы Кодекстiң 295 – 297-баптарында айқындалады.
3. Iстi тоқтату туралы қаулы осы Кодекстiң 288-бабының қағидалары бойынша шығарылады. Iстi медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану үшiн сотқа жiберу туралы қаулыда осы Кодекстiң 512-бабында көрсетiлген және iс бойынша анықталған мән-жайлар; медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану үшiн негiздер, егер олар айтылған болса, қорғаушы мен басқа да адамдардың медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларының негiздерiне дау айтатын уәждерi жазылуға тиiс.
4. Істі сотқа жіберу туралы қаулыға қосымша осы Кодекстің 299-бабы төртінші бөлігінің қағидалары бойынша жасалады.
5. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырушы адам істi сотқа жiберу туралы қаулыны прокурорға береді, ол істі зерделеп, мынадай шешімдердің бірін қабылдайды:
1) медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану үшін iстi сотқа жiбередi;
2) iстi қосымша тергеу жүргiзу үшiн қайтарады;
3) осы баптың бірінші бөлігінің 1) тармағында көзделген жағдайларда істі тоқтатады.
6. Iстi медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану үшiн сотқа жiберу туралы қаулының көшiрмесi заңды өкiлге табыс етiледi.

521-бап. Сотта іс жүргізу
1. Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы істерді аудандық немесе соған теңестірілген соттар қарайды. Осы Кодексте көзделген жағдайларда, есі дұрыс емес адамдарға медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы мәселені апелляциялық сатыдағы сот бірінші сатыдағы соттың үкіміне, қаулысына берілген апелляциялық шағымдар немесе наразылық бойынша қылмыстық істі қараған кезде қарауы мүмкін.
2. Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы іс сотқа келіп түскеннен кейін судья оны осы Кодексте көзделген қағидалар бойынша сот отырысында қарауға тағайындайды.
3. Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы істерді қарау кезінде соттың құрамы осы Кодекстің 52-бабына сәйкес айқындалады.

522-бап. Iс бойынша шешiм қабылдау кезiнде сот шешетiн
мәселелер
1. Iстi сотта талқылау процесiнде мынадай мәселелер зерттелуге және шешiлуге тиiс:
1) қылмыстық заңда көзделген әрекет орын алды ма;
2) әрекетті iсi қаралып отырған адам жасады ма;
3) iсi қаралып отырған адам әрекеттi есi дұрыс емес күйде жасады ма;
4) осы адам қылмысты жасағаннан кейiн жаза тағайындау және оны орындау мүмкiн болмайтын психикасы бұзылумен ауырды ма;
5) адамның дерттi психикасы бұзылуы оның өзi немесе басқа адамдар үшiн қауiптi ме не оның өзге де елеулi зиян келтiру мүмкiндiгiн туғызады ма;
6) медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шарасы қолданылуға тиiс пе және нақ қандайы.
2. Сот, сондай-ақ осы Кодекстiң 390-бабының бiрiншi бөлiгiнiң 10), 11), 12) тармақтарында көрсетiлген мәселелердi шешедi.

523-бап. Сот қаулысы
1. Қылмыстық заңда тыйым салынған әрекеттi осы адамның есi дұрыс емес күйде жасағаны немесе осы адамның қылмысты жасағаннан кейiн жазаны тағайындау немесе оны орындау мүмкiн болмайтын психикасы бұзылумен ауырғаны дәлелдендi деп танып, сот Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 17, 76-баптарына сәйкес осы адамды тиiсiнше қылмыстық жауаптылықтан немесе жазадан босату туралы және оған медициналық сипаттағы және нақ қандай мәжбүрлеу шарасын қолдану туралы қаулы шығарады.
2. Егер осы баптың бiрiншi бөлiгiнде көрсетiлген адам өзiнiң психикалық жай-күйi бойынша қауiп-қатер туғызбайтын болса не ол ауыр емес қылмыс белгілері бар әрекет не қылмыстық теріс қылық жасаған болса, сот iстi қысқарту туралы және медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолданбау туралы қаулы шығарады.
3. Сот осы адамның әрекеттi жасауға қатысқаны дәлелденген жоқ деп таныған, сондай-ақ осы Кодекстiң 35-бабының бiрiншi бөлiгiндегi 1) – 12) тармақтарында көзделген мән-жайлар анықталған кезде сот өзi анықтаған негiз бойынша адамда аурудың болуына және оның сипатына қарамастан iстi қысқарту туралы қаулы шығарады.
4. Осы баптың екiншi және үшiншi бөлiктерiнде көрсетiлген негiздер бойынша iс қысқартылған кезде, сот қаулысының көшiрмесi психиатриялық көмекке мұқтаж адамдарды емдеу немесе психоневрологиялық мекемеге жiберу туралы мәселенi шешу үшiн бес тәулік ішінде денсаулық сақтау органына жiберіледi.
5. Iсi қаралып отырған адамның психикасының бұзылуы анықталмады немесе қылмыс жасаған адамның ауруы оған жазалау шараларын қолдануды жоққа шығармайды деп тани отырып, сот өзiнiң қаулысымен iстi жалпы тәртіппен сотқа дейінгі тергеуді ұйымдастыру үшін прокурорға жібереді.
6. Соттың қаулысында осы Кодекстiң 401-бабында көрсетiлген мәселелер шешiледi.

524-бап. Соттың қаулысына шағымдану және наразылық білдіру
1. Аудандық және оған теңестірілген соттың қаулысына – осы Кодекстің 48-тарауында көзделген қағидалар бойынша апелляциялық тәртіппен, ал осы Кодекстің 439-бабының екінші бөлігінде көзделген жағдайда шығарылған апелляциялық сатыдағы соттың қаулысына қорғаушы, жәбірленуші мен оның өкілі, ісі қаралған адамның заңды өкілі немесе жақын туысы кассациялық сатыға шағымдануы, сондай-ақ прокурор наразылық білдіруі мүмкін. Осы Кодекстің 517-бабына сәйкес медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шарасы қолданылған адам істі сотта талқылауға қатысқан жағдайда ол, егер сот-психиатриялық сараптаманың қорытындысы бойынша оның сырқатының сипаты мен ауырлық дәрежесі бұған кедергі жасамаса, сот қаулысына шағымдануға құқылы.
2. Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шарасын қолдану туралы қаулы осы Кодекстің 51-тарауында көзделген тәртіппен орындауға беріледі.

525-бап. Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қысқарту,
өзгерту және мерзiмiн ұзарту
1. Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдануды қысқарту, өзгерту немесе мерзiмiн ұзарту туралы мәселелердi Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 96-бабында көзделген тәртiппен медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шарасын қолдану туралы қаулы шығарған сот қарайды, ал егер медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шарасын қолдану осы соттың қызмет ету аумағынан тыс жерде жүзеге асырылса осы шараны қолдану орны бойынша тиісті сот қарайды.
2. Iстi тыңдауды тағайындау туралы сот медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шарасы қолданылған адамның заңды өкiлiне, мәжбүрлеп емдеудi жүзеге асырушы мекеменiң әкiмшiлiгiне, қорғаушы мен прокурорға хабарлайды. Сот отырысына қорғаушы мен прокурордың қатысуы мiндеттi, басқа адамдардың келмеуi iстi қарауға кедергi болмайды.
3. Сот отырысында мәжбүрлеп емдеудi жүзеге асырушы мекеменiң ұсынысы (қорытындысы), психиатр дәрiгерлер комиссиясының қорытындысы зерттеледi, отырысқа қатысушы адамдардың пiкiрi тыңдалады. Егер психиатр дәрiгерлер комиссиясының қорытындысы күмән туғызатын болса, сот отырысқа қатысушы адамдардың өтiнiшхаты бойынша немесе өз бастамасы бойынша сот психиатриялық сараптамасын тағайындай алады, қосымша құжаттарды талап ете алады, сондай-ақ медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шарасын қолдануды қысқарту, өзгерту немесе мерзiмiн ұзарту туралы мәселесi шешiлiп отырған адамнан, егер бұл оның психикасының жай-күйi бойынша мүмкiн болса, жауап алады.
4. Сот бұдан бұрын тағайындалған шараны қолдану қажеттiгi жойылатын не медициналық сипаттағы өзге шараны тағайындау қажеттiлігi туындайтын адамның осындай психикалық жай-күйi жағдайында медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шарасын қысқартады немесе өзгертедi. Сот медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шарасын тоқтату немесе өзгерту үшiн негiздер болмаған кезде мәжбүрлеп емдеудi ұзартады.
5. Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шарасын қолдануды қысқарту, өзгерту немесе мерзiмiн ұзарту туралы, сондай-ақ тоқтатудан, өзгертуден немесе ұзартудан бас тарту туралы сот кеңесу бөлмесiнде қаулы шығарады және оны сот отырысында жариялайды.

526-бап. Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шарасы қолданылған
адамға қатысты қылмыстық iстi қайта жалғастыру
1. Егер қылмыс жасағаннан кейiн оның психикасы бұзылып ауруының салдарынан медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шарасы қолданылған адамды психиатр дәрiгерлер комиссиясы сауыққан деп таныса, онда сот мәжбүрлеп емдеудi жүзеге асырушы медициналық ұйым қорытындысының негiзiнде осы Кодекстiң 476-бабының 14) тармағына және 477-бабының үшiншi бөлiгiне сәйкес медициналық сипаттағы мәжбүрлеп емдеу шарасын қолдануды тоқтату туралы қаулы шығарады және адамды жалпы тәртіппен қылмыстық жауапқа тарту туралы мәселені шешу үшін iстi прокурорға жібереді.
2. Медициналық ұйымда өткiзiлген уақыт жазаны өтеу мерзiмiне есептеледi.

55-тарау. Қылмыстық теріс қылықтар туралы істер бойынша іс
жүргізудің ерекшеліктері

527-бап. Қылмыстық теріс қылықтар туралы істер бойынша іс жүргізудің тәртібі
Қылмыстық теріс қылықтар туралы істер бойынша іс жүргізудің тәртібі осы тарауда белгіленген алып қоюлар үшін осы Кодекстің жалпы қағидаларында айқындалады.

528-бап. Сотқа дейінгі тергеудің хаттамалық нысаны
1. Егер қылмыстық теріс қылық белгілері анықталса, анықтау органы күдіктіге қатысты дереу қылмыстық теріс қылық туралы хаттама жасайды. Адамның өзі болмаған кезде хаттама оны нақты анықтаған сәттен бастап жауапқа тарту мерзімінің өтіп кетуі шегінде жасалуы мүмкін.
2. Қылмыстық теріс қылықтың мән-жайларын, оны жасаған адам туралы деректерді, оның жүрген жерін анықтау талап етілген жағдайларда қылмыстық теріс қылық туралы хаттама үш тәулік ішінде жасалады.
3. Сараптама жүргізу немесе маманның қорытындысын алу талап етілетін жағдайда қылмыстық теріс қылық туралы хаттама тиісті қорытынды алынған кезден бастап бір тәулік ішінде жасалады.

529-бап. Хаттама жасау тәртібі
1. Күдіктіге қатысты жасалған қылмыстық теріс қылықтың мән -жайлары туралы хаттама жасалады, онда: оның жасалған уақыты мен орны, хаттаманы кімнің жасағаны, күдіктінің жеке басы туралы деректер, қылмыстық теріс қылық жасалған орын мен уақыт, оқиғасы, оның тәсілдері, себептері, салдары және басқа да елеулі мән-жайлар, қылмыстық теріс қылықтың болғанын және құқық бұзушының кінәсін растайтын нақты деректер, Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлігінде көзделген қылмыстық теріс қылық құрамының белгілері, жәбірленуші туралы деректер, оған келтірілген залалдың сипаты мен мөлшері көрсетіледі.
2. Қылмыстық теріс қылықтың мән-жайларын анықтау және хаттама жасау үшін сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам күдіктіден, жәбірленушіден, куәлерден жауап алады, күдіктінің жеке басы туралы мәліметтерді сұрату және хаттамаға қоса тіркеу шараларын қолданады, қажет болған кезде – тексеру, алу, осы Кодексте көзделген басқа да іс жүргізу және тергеу іс-әрекеттерін жүргізеді.
3. Күдіктіден, айыпталушыдан, сотталушыдан анықтау органдары мен соттың шақыруы бойынша келу және өзінің тұрғылықты жерін ауыстырғаны туралы хабарлау міндеттемесі алынады.

530-бап. Хаттаманы сотқа жіберу тәртібі
1. Анықтау органының бастығы хаттаманы және оған қоса берілген материалдарды зерделеп, хаттаманы бекітеді, содан соң барлық материалдар онымен танысу үшін күдіктіге беріледі, бұл туралы хаттамада күдіктінің және қорғаушысы болған жағдайда оның ол қолтаңбасымен куәландырылған тиісті белгі жасалады.
2. Күдікті хаттамамен және іс материалдарымен танысқаннан кейін анықтау органының бастығы қылмыстық істі дереу прокурорға жібереді.
3. Прокурор қылмыстық істі зерделей отырып – бір тәуліктен кешіктірмей, ал күдікті осы Кодекстің 128-бабы тәртібімен ұсталған істер бойынша сегіз сағаттан кешіктірмей мынадай іс-әрекеттердің бірін жүргізеді:
1) қылмыстық теріс қылық туралы хаттаманы бекітеді және қылмыстық істі сотқа жібереді;
2) хаттаманы бекітуден бас тартады және осы Кодекстің 35 – 36-баптарында көзделген негіздемелер бойынша қылмыстық істі қысқартады;
3) анықтау не алдын ала тергеу ісін жүргізу үшін қылмыстық істі қайтарады;
4) жекелеген күдіктілерге қатысты қылмыстық істі қысқартады, ол туралы тиісті қаулы шығарып, оның көшірмелерін мүдделі тұлғаларға жібереді және қылмыстық істі сотқа жібереді.
Осы Кодекстің 128-бабының талаптарына сәйкес күдікті ұсталған жағдайда қылмыстық теріс қылық туралы іс нақты ұсталған кезден бастап отыз алты сағаттан кешіктірілмей прокурорға жіберіледі.

531-бап. Қылмыстық теріс қылықтар туралы істі сотта қараудың
тәртібі мен мерзімдері
1. Іс сотқа келіп түскеннен кейін судья істі іс жүргізуге қабылдап, қылмыстық теріс қылық туралы істі қарауға кірісе отырып:
1) істі кімнің қарайтынын, қай істің қарауға жататынын, кімнің және Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің қай бабының негізінде жауапқа тартылатынын жариялайды;
2) сотталушының, сондай-ақ іске қатысушы өзге де адамдардың келуіне көз жеткізеді;
3) іс бойынша іс жүргізуге қатысушылардың жеке басын анықтайды және заңды өкілдері болған кезде олардың өкілеттігін, қорғаушыны тексереді;
4) іс бойынша іс жүргізуге қатысушылардың келмеу себептерін анықтайды және аталған адамдар болмаған жағдайда істі қарау туралы не істі қарауды кейінге қалдыру туралы шешім қабылдайды;
5) қажет жағдайларда істі қарау кезінде қатысуы міндетті болып табылатын адамды күштеп әкелу туралы қаулы шығарады, аудармашы тағайындайды;
6) істі қарауға қатысушы адамдарға олардың құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді;
7) мәлімделген бас тартуды және өтінішхатты шешеді;
8) қылмыстық теріс қылық туралы хаттаманы, ал қажет кезде істің өзге де материалдарын жариялайды;
9) мыналарға: судьяның бас тартуы істің мәні бойынша қаралуына кедергі келтіретін жағдайда оның өздігінен бас тартуына немесе бас тартуы туралы мәлімдеуіне; егер көрсетілген бас тарту істің мәні бойынша қаралуына кедергі келтіретін болса, қорғаушының, уәкілетті өкілдің, сарапшының немесе аудармашының бас тартуына; істі қарауға қатысушы адамдардың келу немесе іс бойынша қосымша материалдар сұрату қажеттігіне байланысты істі қарауды кейінге қалдыру туралы ұйғарым шығарады. Қажет болған жағдайларда судья сараптама тағайындау туралы қаулы шығарады.
2. Қылмыстық теріс қылық жасау туралы істі қарауға кірісе отырып судья сотталушыны, іс бойынша іс жүргізуге қатысушы басқа да адамдарды, маманның түсіндірмесін және сарапшының қорытындысын тыңдайды, өзге де дәлелдемелерді зерттейді. Қажет болған жағдайларда осы Кодексте көзделген басқа да іс жүргізу әрекеттерін жүзеге асырады.
3. Қылмыстық теріс қылықтар туралы іс сотқа келіп түскен кезден бастап он бес тәулік ішінде сотта қаралуға жатады.
Процеске қатысушылардың өтінішхаттары келіп түскен не істің мән-жайын қосымша анықтау қажет болған жағдайда қарау мерзімі бір айдан аспайтын мерзімге ұзартылуы мүмкін.
4. Жазалау ретінде Қазақстан Республикасынан тысқары шығарып жіберу көзделген, сондай-ақ күдікті осы Кодекстің 128-бабындағы тәртіппен ұсталған қылмыстық теріс қылықтар туралы іс сотқа келіп түскен күні қаралады.
5. Сот қылмыстық теріс қылықтар туралы істі қараған кезде прокурордың қатысуы міндетті.
6. Қылмыстық теріс қылық туралы істі қарай отырып, судья:
1) осы Кодекстің 46-тарауында көзделген тәртіппен айыптау немесе ақтау үкімін шығарады;
2) осы Кодекстің 35 – 36-баптарында көзделген мән-жайлар болған кезде істі қысқартады;
3) қылмыс белгілері анықталған кезде сотқа дейінгі тергеу жүргізу туралы мәселені шешу үшін істі тиісті прокурорға жібереді.
7. Соттың қылмыстық теріс қылық туралы шығарған үкімі нысаны мен мазмұны бойынша осы Кодекстің 388, 389-баптарының талаптарына сәйкес келуге тиіс.
8. Қылмыстық теріс қылық туралы іс бойынша шешім істі қарау аяқталғаннан кейін дереу жарияланады. Іс бойынша шешімнің көшірмесі сотталушыға, жәбірленушіге және прокурорға дереу тапсырылады. Аталған адамдар болмағанда, шешімнің көшірмесі оларға үш тәулік ішінде жіберіледі.
9. Қылмыстық теріс қылық туралы іс бойынша сот шешіміне тараптар осы Кодексте көзделген тәртіппен және мерзімде жалпы негіздерде шағым жасауы мүмкін.

56-тарау. Кәмелетке толмағандардың қылмыстары туралы істер
бойынша іс жүргізу

532-бап. Кәмелетке толмағандардың қылмыстық құқық бұзушылықтары
туралы iстер бойынша iс жүргiзудiң тәртiбi
1. Осы тараудың ережелерi қылмыстық құқық бұзушылық жасалған кезде кәмелеттiк жасқа, яғни он сегiз жасқа толмаған адамдардың iстерi бойынша қолданылады.
2. Кәмелетке толмағандардың қылмыстық құқық бұзушылықтары туралы iстер бойынша iс жүргiзу тәртiбi осы Кодексте белгiленген жалпы ережелермен, сондай-ақ осы тараудың баптарымен айқындалады.
3. Кәмелетке толмағандардың қылмыстық құқық бұзушылықтары туралы iстер бойынша iс жүргiзу тәртiбi:
1) аталған адам жасаған бiрнеше қылмыстық құқық бұзушылықтар, олардың бiр бөлiгiн ол он сегiз жасқа толғаннан кейiн жасаған құқық бұзушылықтар туралы iстер бiр iс жүргiзуге бiрiктiрiлген;
2) күдікті, айыпталушы, сотталушы, сотталған сот iсiн жүргiзу кезiнде кәмелетке толған жағдайларда қолданылмайды.

533-бап. Кәмелетке толмағандардың қылмыстық құқық бұзушылықтары
туралы iстер бойынша анықталуға жататын мән-жайлар
Кәмелетке толмағандардың iстерi бойынша, осы Кодекстiң 113-бабында көзделгендерден басқа, дәлелдеуге жататын мән-жайларды алдын ала тергеу және сот талқылауын жүргiзу кезiнде:
1) кәмелетке толмағанның жасы (туған күнi, айы, жылы);
2) кәмелетке толмағанның тұрмысы мен тәрбие жағдайы;
3) зияткерлік, ерiк-жiгерiнiң және психикалық даму дәрежесi, мiнезi мен тегеурiндiлiк ерекшелiктерi, мұқтаждары мен мүдделерi;
4) кәмелетке толмағандарға ересек адамдар мен басқа да кәмелетке толмағандардың ықпалы анықталуға тиiс

534-бап. Кәмелетке толмағандардың iстерi бойынша жариялылықты
шектеу
Кәмелетке толмаған күдiктiнің, айыпталушының құпиялылыққа құқығы қылмыстық сот iсiн жүргiзудiң барлық кезеңдерiнде сақталуға тиiс.

535-бап. Кәмелетке толмаған туралы iстi жеке iс жүргiзуге бөліп
алу
1. Ересектермен бiрге қылмыс жасауға қатысқан кәмелетке толмағанға қатысты iс осы Кодекстiң 44-бабының бiрiншi бөлiгiнiң 2) тармағына сәйкес алдын ала тергеу сатысында жеке iс жүргiзуге бөлiнедi.
2. Кәмелетке толмағанға қатысты жеке iс жүргiзуге бөліп алу iстiң жағдайын жан-жақты және объективтi зерттеу үшiн айтарлықтай кедергi жасауы мүмкiн болатын жағдайларда ересектермен қоса бiр iс бойынша жауапқа тартылған кәмелетке толмаған айыпталушыға осы тараудың ережелерi қолданылады.

536-бап. Кәмелетке толмаған күдiктiнi, айыпталушыны,
сотталушыны шақырудың тәртiбi
1. Кәмелетке толмаған күдiктi, айыпталушы, сотталушы тергеушiге немесе сотқа оның ата-аналары немесе басқа заңды өкiлдерi арқылы, олар болмаған жағдайда қорғаншы және қамқоршы органдар арқылы шақырылады.
2. Арнаулы мекемеде не күзетпен ұсталатын кәмелетке толмаған өзі ұсталатын орынның әкiмшiлiгi арқылы шақырылады

537-бап. Кәмелетке толмаған күдiктiден, айыпталушыдан,
сотталушыдан жауап алу
1. Кәмелетке толмаған күдiктiден, айыпталушыдан, сотталушыдан жауап алу осы Кодекстiң 216 және 367-баптарында көзделген тәртiппен қорғаушысының, заңды өкiлiнiң, ал қажет болған кезде психологтың және педагогтiң қатысуымен жүргiзiледi. Қорғаушы жауап алушыға сұрақтар қоюға, ал жауап алу аяқталғаннан кейiн хаттамамен танысуға және айғақтар жазбасының дұрыстығы мен толықтығы туралы ескертулер жасауға құқылы.
2. Кәмелетке толмаған күдiктiден, айыпталушыдан, сотталушыдан жауап алу тәулiктiң күндiзгi уақытында жүргiзiледi және үзiлiссiз екi сағаттан артық, ал жалпы алғанда күнiне төрт сағаттан артық жалғастырылуға тиiс емес. Кәмелетке толмаған анық шаршаған жағдайда жауап алу осы уақыт аяқталмай-ақ тоқтатылуға тиiс.

538-бап. Қорғаушының қатысуы
1. Кәмелетке толмағандардың қылмыстары туралы iстер бойынша қорғаушының қатысуы осы Кодекстiң 67-бабы бiрiншi бөлiгiнiң 2) тармағына сәйкес мiндеттi.
2. Кәмелетке толмағандардың қылмыстары туралы iстер бойынша қорғаушының қатысуына кәмелетке толмағаннан – күдiктi немесе айыпталушы ретiнде алғашқы жауап алынған кезден бастап, ал айып тағылғанға дейiн ұсталған не күзетпен қамауға алынған жағдайда ұсталған не күзетпен қамауға алынған кезден бастап рұқсат етiледi.
3. Егер кәмелетке толмаған күдiктi, айыпталушы не олардың заңды өкiлдерi адвокатпен келiсiм жасаспаса, тергеушi, прокурор, сот iс бойынша қорғаушының қатысуын қамтамасыз етуге тиiс.

539-бап. Кәмелетке толмаған күдiктiнiң, айыпталушының заңды
өкiлiнiң сотқа дейінгі іс жүргізуге қатысуы
1. Кәмелетке толмаған күдiктiнiң, айыпталушының ата-анасы немесе басқа да заңды өкiлдерi болған кезде олардың iске қатысуы мiндеттi. Олар болмаған кезде қорғаншы және қамқоршы орган өкiлiнiң қатысуы мiндеттi.
2. Заңды өкiлге, ал ол болмаған кезде қорғаншы және қамқоршы органның өкiлiне iске қатысуға тергеушiнiң қаулысымен кәмелетке толмағаннан күдiктi немесе айыпталушы ретiнде алғашқы жауап алынған кезден бастап рұқсат етiледi. Заңды өкiлге, ал ол болмаған кезде қорғаншы және қамқоршы органның өкiлiне iске қатысуға рұқсат етiлген жағдайда, осы баптың үшiншi бөлiгiнде көрсетiлген құқықтар түсiндiрiледi.
3. Заңды өкiлдiң: кәмелетке толмағанға не жөнiнде күдiк келтiрiлiп отырғанын бiлуге; күдікті деп тану туралы, күдіктінің әрекетін саралау туралы қаулылармен, прокурор бекіткен айыптау актісімен таныстыру кезінде қатысуға, кәмелетке толмағаннан жауап алуға, сондай-ақ кәмелетке толмаған күдiктiнiң және оның қорғаушысының қатысуымен жүргiзiлетiн өзге де тергеу iс-әрекеттерiне тергеушiнiң рұқсатымен қатысуға; өзi қатысқан тергеу iс-әрекеттерiнiң хаттамаларымен танысуға және ондағы жазбалардың дұрыстығы мен толықтығы туралы жазбаша ескерту жасауға; өтінішхаттар мен қарсылықтар жасауға, тергеушi мен прокурордың iс-әрекеттерi мен шешiмдерiне шағым жасауға; дәлелдемелер ұсынуға; тергеу аяқталғаннан кейiн iстiң барлық материалдарымен танысуға, одан кез келген көлемде кез келген мәлiметтi көшiрiп алуға, құжаттардан көшірмелер түсіріп алуға, оның ішінде техникалық құралдардың көмегімен түсіріп алуға құқығы бар.
4. Тергеушi сотқа дейінгі тергеу аяқталғаннан кейiн кәмелетке толмағанға керi әсер етуi мүмкiн материалдарды танысу үшiн оған көрсетпеу туралы қаулы шығаруға, ал бұл материалдармен заңды өкiлдi таныстыруға құқылы.
5. Егер оның iс-әрекетi кәмелетке толмағанның мүдделерiне залал келтiредi немесе iстi объективтi тергеуге кедергi келтiруге бағытталған деп санауға негiз болса, заңды өкiл iске қатысудан шеттетiлуi мүмкiн. Бұл туралы сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асырған адам дәлелдi қаулы шығарады. Iске қатысуға кәмелетке толмағанның басқа заңды өкiлi жiберiлуi мүмкiн.

540-бап. Педагог пен психологтың қатысуы
1. Он алты жасқа толмаған, сондай-ақ осы жасқа толған, бiрақ психикалық дамуында мешеулiк белгiлерi бар кәмелетке толмаған күдiктiнiң, айыпталушының, сотталушының қатысуымен iс жүргiзу әрекетiн жүргiзу кезiнде әлеуметтік психологтың және (немесе) педагогтың қатысуы мiндеттi.
2. Он алты жасқа толған кәмелетке толмағандар туралы iс бойынша педагог немесе психолог iске қатысуға тергеушiнiң, соттың ұйғаруы бойынша не қорғаушының, заңды өкiлдiң өтiнiшi бойынша жiберiледi.
3. Педагог, психолог тергеушiнiң немесе соттың рұқсатымен кәмелетке толмаған күдiктiге, айыпталушыға сұрақтар қоюға, ал iс жүргiзу әрекетi аяқталғаннан кейiн – тергеу қимылының хаттамасымен (олардың сот талқылауына қатысуын көрсететiн бөлiгiнде сот отырысының хаттамасымен) танысуға және ондағы жазбалардың дұрыстығы мен толықтығы туралы жазбаша ескерту жасауға құқылы, тергеушiнiң, соттың ұйғаруы бойынша кәмелетке толмағанның жеке басын сипаттайтын iс материалдарымен танысуға құқығы бар. Бұл құқықтарды тергеушi, прокурор немесе сот педагогқа, психологқа iс жүргiзу әрекетi басталар алдында түсiндiредi, ол туралы тергеу іс-қимылының хаттамасында, сот отырысының хаттамасында белгi жасалады.

541-бап. Кәмелетке толмағанға кешендi
психологиялық-психиатриялық және психологиялық
сараптама жасау
1. Кәмелетке толмаған күдiктiде жүйке ауруының немесе дамуында ауытқушылықтардың бар екендiгi және оның өз әрекеттерiне толық немесе iшiнара есеп беру және нақты жағдайда iс-әрекетiн игеру қабiлетi туралы мәселенi шешу үшiн кешендi психологиялық-психиатриялық сараптама тағайындау мiндеттi.
2. Кәмелетке толмаған күдiктiнiң зияткерлік, ерiк-жiгер, психикалық дамуының деңгейiн, жеке басының өзге де әлеуметтiк-психологиялық қырларын анықтау үшiн психологиялық сараптама тағайындалуы мүмкiн.

542-бап. Кәмелетке толмағанды арнаулы мекемеге орналастыру
1. Кәмелетке толмаған күдікті өмiр сүру және тәрбие жағдайы бойынша бұрынғы тұратын жерiнде қалдырыла алмайтын жағдайларда ол соттың қаулысы бойынша арнаулы балалар мекемесiне орналастырылуы мүмкiн.
2. Осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген кәмелетке толмағандар арнаулы балалар мекемесінде отыз тәуліктен аспайтын уақыт ішінде бола алады. Ерекше жағдайларда аталған мерзімді сот үш айға дейін ұзартуы мүмкін.

543-бап. Кәмелетке толмағандарды ұстау және оларға бұлтартпау
шараларын қолдану
1. Күдiктi, айыпталушы кәмелетке толмағандарға осы Кодекстiң 137-бабында көзделген бұлтартпау шаралары қолданылуы мүмкiн.
2. Кәмелетке толмаған күдiктiге, айыпталушыға қатысты бұлтартпау шараларын қолдану туралы мәселенi шешу кезiнде әрбiр жағдайда кәмелетке толмаған күдіктiнi, айыпталушыны осы Кодекстiң 144-бабында көзделген тәртiппен кiсi қарауына беру сияқты таңдау мүмкiндiгi талқылануға тиiс.
3. Бұлтартпау шарасы ретiнде күзетпен ұстау, сондай-ақ ұстау кәмелетке толмағанға осы Кодекстiң 128, 147-баптарында көрсетiлген негiздер болған кезде ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасаған ерекше жағдайларда ғана қолданылуы мүмкiн.
4. Кәмелетке толмағанды осы Кодекстiң 151-бабында белгiленген алдын ала тексеру сатысында күзетпен ұстаудың мерзiмi алты айдан аспайтын мерзiмге ұзартылуы мүмкiн. Кәмелетке толмағандар басқа адамдардан бөлек ұсталады.
5. Ұстау, күзетпен ұстау немесе күзетпен ұстау мерзiмiн ұзарту туралы – кәмелетке толмағанның ата-аналары немесе оның басқа да заңды өкiлдерi, ал олар болмаған жағдайда жақын туыстары дереу хабардар етiледi.

544-бап. Кәмелетке толмаған сотталушының заңды өкiлiнiң сот
талқылауына қатысуы
1. Сот отырысына кәмелетке толмаған сотталушының ата-аналары немесе өзге де заңды өкiлдерi шақырылуға тиiс. Олардың сот тергеуiнде дәлелдердi зерттеуге қатысуға, айғақтар беруге, дәлелдер келтiруге, өтінішхаттар мен қарсылық бiлдiруге, соттың iс-әрекеттерi мен шешiмдерiне шағымдар жасауға, iстi апелляциялық тәртiппен қарайтын соттың отырысына қатысуға және шағымдарға түсiндiрмелер беруге құқығы бар. Көрсетiлген құқықтар оларға сот талқылауының даярлық бөлiгiнде түсiндiрiлуге тиiс. Заңды өкiлдер сот отырысының залында бүкiл сот талқылауы бойында болады. Олардың келiсiмiмен сот олардан куәлер ретiнде жауап алуы мүмкiн.
2. Заңды өкiл, егер оның iс-әрекетi кәмелетке толмаған сотталушының мүдделерiне залал келтiредi немесе iстi объективтi қарауға кедергi келтiруге бағытталған деп санауға негiздер болса, соттың дәлелдi қаулысы арқылы сот талқылауына қатысудан шеттетiлуi мүмкiн. Бұл жағдайда кәмелетке толмаған сотталушының басқа заңды өкiлi жiберiледi.
3. Кәмелетке толмаған сотталушының заңды өкiлiнiң келмеуi, егер сот оның қатысуы қажет деп таппаса, iстi қарауды тоқтатпайды.
4. Егер кәмелетке толмаған сотталушының заңды өкiлi қорғаушы немесе азаматтық жауапкер ретiнде iске қатысуға тартылған болса, ол процеске аталған қатысушылардың құқығына ие болады және солардың мiндеттерiн орындайды.

545-бап. Кәмелетке толмаған сотталушыны сот отырысының залынан
шығарып жіберу
1. Сот қорғаушының немесе заңды өкiлдiң өтiнiшхаты бойынша, сондай-ақ өзiнiң бастамашылығы бойынша тараптардың пiкiрiн ескере отырып, кәмелетке толмаған сотталушыны оған терiс әсер етуi мүмкiн мән-жайларды зерттеу уақытына өзiнiң қаулысымен сот отырысының залынан шығарып жіберуге құқылы.
2. Кәмелетке толмаған сотталушы сот отырысының залына қайтып оралған соң төрағалық етушi оған оның болмаған кезiнде өткен талқылаудың мазмұнын қажеттi көлемде және нысанда хабарлайды және кәмелетке толмағанға өзiнiң жоқ кезiнде жауап алынған адамдарға сұрақ қою мүмкiндiгiн бередi.

546-бап. Кәмелетке толмағанның iсi бойынша үкiм шығару кезiнде
сот шешетiн мәселелер
1. Кәмелетке толмағанға үкiм шығару кезiнде сот осы Кодекстiң 390-бабында тізбеленген мәселелермен бiрге шартты соттау, бас бостандығынан айыруға байланысы жоқ жаза тағайындау туралы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексiнде көзделген жағдайларда жазадан босату туралы мәселенi талқылауға мiндеттi.
2. Шартты соттау, бас бостандығынан айыруға байланысы жоқ жаза шарасын белгілеу, ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымына орналастыру не тәрбиелiк ықпал етудiң мәжбүрлеу шараларын қолдану жағдайларында сот бұл туралы мамандандырылған мемлекеттiк органға хабарлайды және оған сотталушының жүріс-тұрысына бақылауды жүзеге асыруды жүктейдi.

547-бап. Кәмелетке толмағанды тәрбиелiк ықпал етудiң мәжбүрлеу
шараларын қолдана отырып жазадан босату
Егер кiшiгiрiм, орташа ауырлықтағы немесе ауыр қылмыс туралы iс бойынша осы қылмысты жасаған кәмелетке толмаған қылмыстық жаза шарасын қолданусыз түзелуi мүмкiн деп танылса, сот айыптау үкiмiн шығара отырып, кәмелетке толмаған сотталушыны жазадан босатуға және оған Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 85-бабында көзделген тәрбиелiк ықпал етудiң мәжбүрлеу шараларын қолдануға құқылы. Үкiмнiң көшiрмесi мамандандырылған мемлекеттiк органға жiберiледi.

57-тарау. Қылмыстық қудалаудан артықшылықтары мен иммунитеті
бар адамдардың істері бойынша іс жүргізу ерекшеліктері

548-бап. Қылмыстық қудалаудан артықшылықтары мен иммунитеті бар
адамдардың істері бойынша іс жүргізу ерекшеліктерін
қолдану шегі
Осы тарауда көзделген қылмыстық істер бойынша іс жүргізу ерекшеліктері сотқа дейінгі тергеудің басталуы себебін тіркеу кезінде тиісті лауазымда болуы заңда көзделген негіздер бойынша тоқтатылған адамдарға қолданылмайды.

549-бап. Қазақстан Республикасы Парламентiнiң депутатына
қатысты сотқа дейінгі тергеу iсiн жүргiзу
1. Сотқа дейінгі тергеудің басталуы себебін Бірыңғай тізілімге тіркегеннен кейін сотқа дейінгі тергеу Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының келісуімен ғана жалғасуы мүмкін.
Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаты қылмыс үстінде ұсталған не ол ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасауға дайындалған не жасаған деп пайымдауға негіздер болған жағдайларда, оған қатысты сотқа дейінгі тергеу Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының келісімін алғанға дейін, бірақ оған жиырма төрт сағаттың ішінде міндетті түрде хабарлай отырып жалғасуы мүмкін.
Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры хабарламаны алғаннан кейін екі тәуліктің ішінде жүргізілген іс жүргізу әрекеттерінің заңдылығын зерделейді және келісім береді не сотқа дейінгі тергеуді тоқтата отырып, келісім беруден бас тартады. Егер сотқа дейінгі тергеу Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының келісімін алғанға дейін заңсыз жалғасқан болса, оның нәтижелеріне қылмыстық іс бойынша дәлелдемелер ретінде рұқсат етілмейді.
2. Күдікті Қазақстан Республикасы Парламенті депутатының әрекетін саралау туралы қаулыны Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры шығарады.
3. Қазақстан Республикасы Парламентiнiң депутатын, қылмыс жасау үстінде ұсталған немесе ауыр не аса ауыр қылмыстар жасау жағдайларын қоспағанда, өз өкiлеттiктері мерзiмi iшiнде Қазақстан Республикасы Парламенттiң тиiстi палатасының келiсiмiнсiз ұстауға, күзетпен ұстауға, күштеп әкелуге, қылмыстық жауапқа тартуға болмайды.
4. Депутатты қылмыстық жауапқа тартуға, күзетпен ұстауға, үй қамағына алуға, күштеп әкелуге келiсiм алу үшiн Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры Қазақстан Республикасы Парламенінiң Сенатына немесе Мәжiлiсiне ұсыныс енгiзедi. Ұсыныс депутатқа күдіктінің әрекетін саралау туралы қаулы шығарудың, сотқа күзетпен ұстау, үй қамағына алу түрінде бұлтартпау шарасына санкция беру туралы өтінішхатты енгізудің, депутатты сотқа дейінгі тергеу органына мәжбүрлеп жеткізу қажеттігі туралы мәселені шешудің алдында енгізіледі. Егер Қазақстан Республикасы Парламентінің тиісті палатасы депутатты қылмыстық жауапқа тартуға келісім берсе, бұдан кейiнгi тергеу осы Кодексте белгiленген тәртiппен осы бапта көзделген ерекшелiктер ескерiле отырып жүргiзiледi.
5. Қылмыс жасаған күдікті Қазақстан Республикасы Парламентінің депутатын күзетпен ұстау немесе үй қамағына алу түріндегі бұлтартпау шарасына санкция беру туралы мәселені алдын ала тергеуді жүзеге асыратын адамның Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры қолдаған қаулысының негізінде Астана қаласының аудандық соты шешеді.
6. Егер Қазақстан Республикасы Парламентiнiң тиiстi палатасы депутатты қылмыстық жауапқа тартуға келiсiм берсе, бұдан кейiнгi тергеу осы Кодексте белгiленген тәртiппен осы бапта көзделген ерекшелiктер ескерiле отырып жүргiзiледi.
7. Егер Қазақстан Республикасы Парламентiнiң тиiстi Палатасы күзетпен ұстауға, үй қамағына алуға, күштеп әкелуге келiсiм берсе, депутатқа осы бұлтартпау шараларын, iс жүргiзушiлiк мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы мәселе осы Кодексте белгiленген тәртiппен шешiледi.
8. Егер Қазақстан Республикасы Парламентiнiң тиiстi палатасы депутатты қылмыстық жауапқа тартуға келiсiм бермеген жағдайда қылмыстық iс осы негіздер бойынша қысқартылуға жатады.
9. Егер Қазақстан Республикасы Парламентiнiң тиiстi палатасы күзетпен ұстауға, үй қамағына алуға, мәжбүрлеп келтiруге келiсiм бермесе, депутатқа осы Кодексте белгiленген тәртiппен өзге бұлтартпау, iс жүргiзушiлiк мәжбүрлеу шаралары қолданылуы мүмкiн.
10. Қазақстан Республикасы Парламентінің депутатына қатысты қылмыстық істі сотқа дейінгі тергеудің заңдылығын қадағалауды Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры жүзеге асырады. Қазақстан Республикасы Парламентінің депутатына қатысты осы Кодекске сәйкес прокурор санкция беруге тиіс тергеу іс-әрекеттерін жүргізуге санкцияны Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры береді. Қазақстан Республикасы Парламентінің депутатына қатысты күзетпен ұстау немесе үй қамағына алу мерзімін осы Кодекске сәйкес 151-бабында көзделген тәртіппен Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры қолдаған ұзартуды Астана қаласының аудандық соты жүргізеді.
11. Тергеу аяқталған қылмыстық істі айыптау актісімен бірге сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын тұлға осы Кодексте белгiленген тәртiппен Қазақстан Республикасының Бас Прокурорына бередi.
Ескертпе: Осы Тараудың баптарындағы қол сұқпаушылықты жою деп қылмыстық жауапқа тартуға және мәжбүрлі іс жүргізу шараларын қолдануға рұқсат беру ұғынылады.

550-бап. Қазақстан Республикасы Президенттігіне кандидатқа,
Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттығына
кандидатқа қатысты сотқа дейінгі тергеу ісін жүргiзу
1. Қазақстан Республикасының Президенттігіне кандидатқа, Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттығына кандидатқа қатысты істер бойынша сотқа дейінгі тергеу ісін жүргізу Қазақстан Республикасы Парламентінің депутатына қатысты сол сияқты қағидалар бойынша жүзеге асырылады.
2. Қазақстан Республикасының Президенттігіне кандидатқа, Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттығына кандидатқа қатысты қол сұқпаушылықтан айыруға келісім беру Орталық сайлау комиссиясынан сұратылатын болады.

551-бап. Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесiнiң
Төрағасына немесе мүшесiне қатысты сотқа дейінгі
тергеу iсiн жүргiзу
1. Сотқа дейінгі тергеудің басталу себебі Бірыңғай тізілімге тіркелген соң сотқа дейінгі тергеу Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының келісімімен ғана жалғасуы мүмкін.
Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесiнiң Төрағасы немесе мүшесi қылмыс үстінде ұсталған не ол ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасауға дайындалған не жасаған деп пайымдауға негіздер болған жағдайларда, оған қатысты сотқа дейінгі тергеу Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының келісімін алғанға дейін, бірақ оған жиырма төрт сағаттың ішінде міндетті түрде хабарлай отырып жалғасуы мүмкін.
Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры хабарламаны алғаннан кейін екі тәуліктің ішінде жүргізілген іс жүргізу әрекеттерінің заңдылығын зерделейді және келісім береді не сотқа дейінгі тергеуді тоқтата отырып, келісім беруден бас тартады. Егер сотқа дейінгі тергеу Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының келісімін алғанға дейін заңсыз жалғасқан жағдайда, оның нәтижелеріне қылмыстық іс бойынша дәлелдемелер ретінде рұқсат етілмейді.
2. Күдікті Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесi Төрағасының немесе мүшесiнің әрекетін саралау туралы қаулыны Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры шығарады.
3. Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесiнiң Төрағасы мен мүшесi өз өкiлеттiктерiнiң мерзiмi iшiнде қылмыс үстiнде қолға түсу немесе ауыр не аса ауыр қылмыстар жасау жағдайларын қоспағанда, Қазақстан Республикасы Парламентiнiң қолсұқпаушылықты жоюға келiсiмiнсiз күзетпен ұсталмайды, күштеп әкелінбейді, қылмыстық жауапқа тартылмайды.
4. Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесiнiң Төрағасын немесе мүшесiн қылмыстық жауапқа тартуға, күзетпен ұстауға, үй қамағына алуға, күштеп әкелуге келiсiм алу үшiн Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры Қазақстан Республикасының Парламентiне ұсыным енгiзедi. Ұсыныс Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесiнiң Төрағасына немесе мүшесiне күдіктінің әрекетін саралау туралы қаулы шығарудың, сотқа күзетпен ұстау, үй қамағына алу түрінде бұлтартпау шарасына санкция беру туралы өтінішхатты енгізудің, депутатты сотқа дейінгі тергеу органына мәжбүрлеп жеткізу қажеттігі туралы мәселені шешудің алдында енгізіледі.
5. Қылмыс жасаған деп күдіктенген Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің Төрағасын немесе мүшесін күзетпен ұстау немесе үй қамағына алу түріндегі бұлтартпау шарасына санкция беру туралы мәселені алдын ала тергеуді жүзеге асыратын адамның Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры қолдаған қаулысының негізінде Астана қаласының аудандық соты шешеді.
6. Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры Қазақстан Республикасы Парламентiнiң шешiмiн алғаннан кейін iс бойынша әрi қарай iс жүргiзу осы Кодекстiң 546-бабының алтыншы, жетiншi, сегiзiншi, тоғызыншы, оныншы, он бірінші бөлiктерiнде белгiленген тәртiппен жүргiзiледi.

552-бап. Судьяға қатысты сотқа дейінгі тергеу ісін жүргізу
1. Сотқа дейінгі тергеудің басталуы себебі Бірыңғай тізілімде тіркелгеннен кейін сотқа дейінгі тергеу Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының келісімімен ғана жалғастырылуы мүмкін.
Судья қылмыс орнында ұсталған не ол ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасауға дайындалған не жасаған деп пайымдауға негіздер болған жағдайларда, оған қатысты сотқа дейінгі тергеу Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының келісімін алғанға дейін, бірақ оған жиырма төрт сағаттың ішінде міндетті түрде хабарлай отырып жалғасуы мүмкін.
Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры хабарламаны алғаннан кейін екі тәуліктің ішінде жүргізілген іс жүргізу әрекеттерінің заңдылығын зерделейді және келісім береді не сотқа дейінгі тергеуді тоқтата отырып, келісім беруден бас тартады. Егер сотқа дейінгі тергеу Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының келісімін алғанға дейін заңсыз жалғасқан жағдайда, оның нәтижелеріне қылмыстық іс бойынша дәлелдемелер ретінде рұқсат етілмейді.
2. Күдікті судьяның әрекетін саралау туралы қаулыны Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры шығарады.
3. Қылмыс үстінде ұсталған не ауыр немесе аса ауыр қылмыстар жасаған жағдайлардан басқа кезде, судьяны Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот Кеңесінің қорытындысына негізделген келісімінсіз ұстауға, күзетпен ұстауға, күштеп әкелуге, қылмыстық жауапқа тартуға не Қазақстан Республикасы Конституциясының 55-бабының 3) тармақшасында көзделген жағдайда, Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының келісімінсіз тиіспеушілікті жоюға болмайды.
4. Судьяны қылмыстық жауапқа тартуға, күзетпен ұстауға, үй қамағына алуға, күштеп әкелуге келісім алу үшін Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры – Қазақстан Республикасының Президентіне, ал Қазақстан Республикасы Конституциясының 55-бабының 3) тармақшасында көзделген жағдайда Қазақстан Республикасы Парламентінің Сенатына ұсыным енгізеді. Ұсыным судьяға күдіктінің әрекетін саралау, күзетпен ұстауға санкция беру, үй қамағына алу туралы, сотқа дейінгі тергеу органына судьяны мүжбүрлеп жеткізу қажеттігі туралы мәселені шешу туралы қаулыны беру алдында ұсынылады.
5. Қылмыс жасады деп күдік туғызған судьяны күзетпен ұстау немесе үй қамағына алу түріндегі бұлтартпау шараларына санкция беру туралы мәселені Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының қолдауымен сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның қаулысы негізінде Астана қаласының аудандық соты шешеді.
6. Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры Қазақстан Республикасы Президентінің, Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының шешімін алғаннан кейін іс бойынша одан әрі іс жүргізу осы Кодекстің 549-бабының алтыншы, жетінші, сегізінші, тоғызыншы, оныншы, он бірінші бөліктерінде белгіленген тәртіппен жүргізіледі.

553-бап. Қазақстан Республикасының Бас Прокурорына қатысты
сотқа дейінгі тергеу ісін жүргізу
1. Сотқа дейінгі тергеудің басталуы себебі Бірыңғай тізілімде тіркелгеннен кейін сотқа дейінгі тергеу Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры бірінші орынбасарының келісімімен ғана жалғастырылуы мүмкін.
Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры қылмыс үстінде ұсталған не ол ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасауға дайындалған не жасаған деп пайымдауға негіздер болған жағдайларда, оған қатысты сотқа дейінгі тергеу Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры бірінші орынбасарының келісімін алғанға дейін, бірақ оған жиырма төрт сағаттың ішінде міндетті түрде хабарлай отырып жалғасуы мүмкін.
Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының бірінші орынбасары хабарламаны алғаннан кейін екі тәуліктің ішінде жүргізілген іс жүргізу әрекеттерінің заңдылығын зерделейді және келісім береді не сотқа дейінгі тергеуді тоқтата отырып, келісім беруден бас тартады. Егер сотқа дейінгі тергеу Қазақстан Республикасы Бас Прокуроры бірінші орынбасарының келісімін алғанға дейін заңсыз жалғасқан жағдайда, оның нәтижелеріне қылмыстық іс бойынша дәлелдемелер ретінде рұқсат етілмейді.
2. Күдікті Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының әрекетін саралау туралы қаулыны Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының бірінші орынбасары шығарады.
3. Қазақстан Республикасының Бас Прокурорын қылмыстық жауапқа тартуға, күзетпен ұстауға, үй қамағына алуға, күштеп әкелуге келісім алу үшін Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының бірінші орынбасары Қазақстан Республикасы Парламентінің Сенатына ұсыныс енгізеді. Ұсыныс Қазақстан Республикасының Бас Прокурорына күдіктінің әрекетін саралау туралы қаулы шығарудың, сотқа күзетпен ұстау, үй қамағына алу түрінде бұлтартпау шарасына санкция беру туралы өтінішхатты енгізудің, депутатты сотқа дейінгі тергеу органына мәжбүрлеп жеткізу қажеттігі туралы мәселені шешудің алдында енгізіледі.
4. Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының бірінші орынбасары Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының шешімін алғаннан кейін іс бойынша одан әрі іс жүргізу осы Кодекстің 549-бабының алтыншы, жетінші, сегізінші, тоғызыншы бөліктерінде белгіленген тәртіппен жүргізіледі.
5. Қылмыс жасады деп күдік туғызған Қазақстан Республикасының Бас Прокурорын күзетпен ұстау немесе үй қамағына алу түріндегі бұлтартпау шараларына санкция беру туралы мәселені Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры бірінші орынбасарының қолдауымен сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның қаулысы негізінде Астана қаласының аудандық соты шешеді.
6. Қазақстан Республикасының Бас Прокурорына қатысты сотқа дейінгі тергеудің заңдылығын қадағалауды оның бірінші орынбасары жүзеге асырады. Қазақстан Республикасының Бас Прокурорына қатысты тергеу іс-әрекетін жүргізуге санкцияны оның бірінші орынбасары береді. Қазақстан Республикасының Бас Прокурорына қатысты тергеу мерзімін ұзартуды осы Кодексте көзделген тәртіппен Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының бірінші орынбасары жүргізеді. Қазақстан Республикасының Бас Прокурорын күзетпен ұстау немесе үй қамағына алу мерзімін ұзарту өтінішхатын осы Кодекстің 151-бабында көзделген тәртіппен Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының бірінші орынбасары қолдағаннан кейін жүргізіледі.
7. Қылмыстық ізге түсуді жүзеге асыратын адам тергеу аяқталғаннан кейінгі қылмыстық істі айыптау актісімен бірге осы Кодексте белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының бірінші орынбасарына береді.

554-бап. Қазақстан Республикасы Парламентінің депутатына,
Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттығына
кандидатқа, Қазақстан Республикасының Президенттігіне
кандидатқа, Қазақстан Республикасы Конституциялық
Кеңесінің Төрағасына немесе мүшесіне, судьяға,
Қазақстан Республикасының Бас Прокурорына қатысты
қылмыстық істі соттың талқылауы
1. Істі қарау осы бапта баяндалған ережелер ескеріле отырып сотта қараудың жалпы қағидалары бойынша жүргізіледі.
2. Сот сотталушы Қазақстан Республикасы Парламентінің депутатына, Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттығына кандидатқа, Қазақстан Республикасының Президенттігіне кандидатқа, Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің Төрағасына немесе мүшесіне, судьяға, Қазақстан Республикасының Бас Прокурорына бұлтартпау шарасы ретінде күзетпен ұстауды, үй қамағына алуды, ал іс жүргізетінлік мәжбүрлеу шарасы ретінде – күштеп әкелуді, егер мемлекеттік органдар Қазақстан Республикасы Конституциясы 52-бабының 4) тармағында, 71-бабының 5) тармағында, 79-бабының 2) тармағында, 83-бабының 3) тармағында көрсетілген күзетпен ұстауға, үй қамағына алуға келісім берсе, сотқа дейінгі тергеу барысында бас тартылса немесе ондай келісім сұратылмаған болса, тиісінше осы Кодекстің 549-бабының төртінші бөлігінде, 551-бабының төртінші бөлігінде, 552-бабының төртінші бөлігінде, 553-бабының үшінші бөлігінде көзделген тәртіппен келісім беру туралы ұсыныспен жүгіне отырып қолдануға құқылы.

555-бап. Қылмыстық қудалаудан дипломатиялық иммунитетi бар
адамдар
1. Қазақстан Республикасының заңнамасына және Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарға сәйкес Қазақстан Республикасында қылмыстық қудалаудан иммунитеттi мынадай адамдар пайдаланады:
1) шет мемлекеттердiң дипломатиялық өкiлдiктерiнiң басшылары, осы өкiлдiктердiң дипломатиялық қызметкерлерi және егер олармен бірге тұрса және Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмаса, олардың отбасыларының мүшелерi,
2) өзара негiзде дипломатиялық өкiлдiктердiң қызмет көрсету қызметкерлерi мен олардың өздерімен бiрге тұратын отбасыларының мүшелерi, егер осы қызметкерлер мен олардың отбасыларының мүшелерi Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмаса немесе Қазақстанда тұрақты тұрмаса, консулдықтардың басшылары және олардың қызмет мiндеттерiн атқаруы кезiнде жасаған әрекеттерiне қатысты, егер Қазақстан Республикасының халықаралық шартында өзгеше көзделмесе, басқа да консулдық лауазымды адамдар;
3) өзара түсіністік негiзде дипломатиялық өкiлдiктердiң әкiмшiлiк-техникалық қызметтерiнiң қызметкерлерi мен олармен бiрге тұратын олардың отбасыларының мүшелерi, егер бұл қызметкерлер мен олардың отбасыларының мүшелерi Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмаса немесе Қазақстанда тұрақты тұрмаса;
4) дипломатиялық курьерлер;
5) шет мемлекеттердiң басшылары мен өкiлдерi, парламенттік және үкiметтік делегациялардың мүшелерi және өзара түсіністік негiзде – Қазақстанға халықаралық келiссөздерге, халықаралық конференциялар мен кеңестерге қатысу үшiн немесе басқа ресми тапсырмалармен келетiн, не сондай мақсаттармен Қазақстан Республикасының аумағы арқылы транзитпен жол шеккен шет мемлекеттер делегацияларының қызметкерлерi және егер олар Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмаса, осы қызметкерлердің қасына еріп жүретін отбасы мүшелерi;
6) халықаралық ұйымдардағы шет мемлекеттер өкiлдiктерiнiң басшылары, мүшелерi және қызметкерлерi, халықаралық шарттардың немесе жалпы жұрт таныған халықаралық салт-дәстүрлер негiзiнде Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс iстейтiн осы ұйымдардың лауазымды адамдары;
7) Қазақстан Республикасының аумағы арқылы транзитпен өтетін шет мемлекеттердiң үшiншi бiр елдегi дипломатиялық өкiлдiктерiнiң басшылары, өкiлдiктерiнiң дипломатиялық қызметкерлерi және аталған адамдардың қасына ерiп жүретiн немесе оларға қосылу немесе өзiнiң елiне оралу үшiн жеке келе жатқан олардың отбасыларының мүшелерi;
8) Қазақстан Республикасының халықаралық шартына сәйкес өзге де адамдар.
2. Осы баптың бiрiншi бөлiгiнiң 1), 4) – 7) тармақтарында аталған адамдар, сондай-ақ Қазақстан Республикасының халықаралық шартына сәйкес өзге де адамдар, егер шет мемлекет қылмыстық қудалау иммунитетiнен үзiлдi-кесiлдi бас тартса қылмыстық қудалауға ұшырауы мүмкiн. Мұндай бас тарту туралы мәселе Қазақстан Республикасы Бас Прокурордың ұсынысы бойынша Қазақстан Республикасының Сыртқы iстер министрлiгi арқылы дипломатиялық жолмен шешiледi. Тиiстi шет мемлекеттiң аталған адамдар жөнiнде қылмыстық қудалау иммунитетiнен бас тартуы болмаған жағдайда оларға қатысты қылмыстық iс қысқартылуға тиiс.
3. Осы баптың екiншi бөлiгiнiң қағидалары осы адамдардың жасаған қылмысы өздерiнiң қызмет мiндеттерiн атқаруға байланысты болған және Қазақстан Республикасының мүдделерiне қарсы бағытталмаған жағдайларды қоспағанда, егер Қазақстан Республикасының халықаралық шартында өзгеше көзделмесе, осы баптың бiрiншi бөлiгiнiң 2) және 3) тармақтарында аталған адамдарға қолданылмайды.

556-бап. Дипломатиялық иммунитеттi пайдаланушы адамдарды ұстау
және күзетпен ұстау
1. Осы Кодекстiң 555-бабының бiрiншi бөлiгiнiң 1), 4) – 7) тармақтарында аталған адамдар, сондай-ақ өзге де адамдар Қазақстан Республикасының халықаралық шартына сәйкес жеке басына тиiспеушiлiк құқығын пайдаланады. Оларға қатысты заңды күшiне енген үкiмдi орындау үшiн қажет болатын жағдайларды қоспағанда, оларды ұстауға немесе күзетпен қамауға алуға болмайды.
2. Осы Кодекстiң 555-бабының бiрiншi бөлiгiнiң 2) және 3) тармақтарында аталған адамдар, егер Қазақстан Республикасының халықаралық шартында өзгеше көзделмесе, олар ауыр, аса ауыр қылмыс жасағаны үшiн қудаланған жағдайда не соттың заңды күшiне енген үкiмiн орындау кезiнде ғана ұсталуы немесе күзетпен қамауға алынуы мүмкiн.

557-бап. Айғақтар беруден дипломатиялық иммунитет
1. Осы Кодекстiң 555-бабының бiрiншi бөлiгiнiң 1), 3) – 6) тармақтарында аталған адамдардың, сондай-ақ өзге де адамдардың Қазақстан Республикасының халықаралық шартына сәйкес куә, жәбiрленушi ретiнде айғақтар бермеуiне болады, ал мұндай айғақтарды беруге келiскен жағдайда бұл үшiн қылмыстық процестi жүргiзушi органға келуi мiндеттi емес. Аталған адамдарға тапсырылған жауап алуға шақыру қағазында олардың қылмыстық процестi жүргiзушi органға келмегенi үшiн мәжбүрлеу шараларымен қоқан-лоққы жасалмауға тиiс.
2. Егер осы адамдар алдын ала тергеуде жәбiрленушi, куә ретiнде айғақтар берген, ал сот отырысына келмеген жағдайда, сот олардың айғақтарын оқып бере алады.
3. Осы Кодекстiң 555-бабының бiрiншi бөлiгiнiң 2) тармағында аталған адамдар, өздерiнiң қызмет мiндеттерiн атқаруына байланысты мәселелер бойынша берген айғақтарды қоспағанда, куәлер және жәбiрленушiлер ретiнде айғақтар беруден бас тарта алмайды. Консулдық лауазымды адамдар куәгерлiк айғақтар беруден бас тартқан жағдайда оларға iс жүргiзушiлiк мәжбүрлеу шаралары қолданылуы мүмкін емес.
4. Дипломатиялық иммунитеттi пайдаланушы адамдар қылмыстық процестi жүргiзушi органға хат-хабарды және өздерiнiң қызметтiк мiндетiн атқаруға қатысты басқа да құжаттарды табыс етуге мiндеттi емес.

558-бап. Үй-жайлар мен құжаттардың дипломатиялық иммунитетi
1. Дипломатиялық өкiлдiк басшысының резиденциясы, дипломатиялық өкiлдiк орналасқан үй-жайлар, дипломатиялық қызметкерлер мен олардың отбасылары мүшелерiнiң тұрғын үй-жайлары, олардағы мүлiк пен жүрiп-тұру құралдары қол сұғылмайтын болып табылады. Осы үй-жайларға кiру, сондай-ақ тiнту, алу, мүлiкке тыйым салу дипломатиялық өкiлдiк басшысының немесе оны алмастыратын адамның келiсiмiмен ғана жүргiзiлуі мүмкін.
2. Өзара түсіністік негiзде осы баптың бiрiншi бөлiгiнде көзделген иммунитет дипломатиялық өкiлдiктiң қызмет көрсетушi қызметкерлері мен олардың өздерімен бiрге тұратын отбасыларының мүшелерi орналасқан тұрғын үй-жайларға, егер бұл қызметкерлер мен олардың отбасыларының мүшелерi Қазақстан Республикасының азаматтары болмаса, қолданылады.
3. Консулдық орналасқан үй-жай мен консулдық басшысының резиденциясы өзара түсіністік негiзде қол сұғылмаушылықты пайдаланады. Осы үй-жайларға кiру, тiнту, алу, мүлікке тыйым салу тиiстi шет мемлекеттің консулдығы немесе дипломатиялық өкiлдiгі басшысының өтiнiшi бойынша немесе келiсiмiмен ғана орын алуы мүмкiн.
4. Дипломатиялық өкiлдiктер мен консулдықтардың мұрағаттары, ресми жазысқан хаттары және басқа да құжаттар қол сұғылмайтын болып табылады. Олар дипломатиялық өкiлдiк, консулдық басшысының келiсiмiнсiз қаралмайды және алынбайды. Дипломатиялық почта ашылуға және ұсталуға тиiс емес.
5. Осы баптың бiрiншi, екiншi және үшiншi бөлiктерiнде көрсетiлген үй-жайларға кiруге, оларға тiнту жүргiзуге, алуға, сондай-ақ осы баптың төртiншi бөлiгiнде аталған құжаттарды қарап тексеруге және сұрыптап алуға дипломатиялық өкiлдiктер мен консулдықтар басшыларының келiсiмiн Қазақстан Республикасы Сыртқы iстер Министрлiгi арқылы прокурор сұратады.
6. Аталған жағдайларда тiнту, алу, қарап тексеру прокурордың және Қазақстан Республикасы Сыртқы iстер Министрлiгi өкiлiнiң қатысуымен жүргiзiледi.

12-бөлім. Қылмыстық сот ісін жүргізу саласындағы халықаралық
ынтымақтастық 58-тарау. Жалпы ережелер

559-бап. Құқықтық көмек көрсету тәртібімен жүргізілетін іс
жүргізетінлік және өзге де іс-әрекеттер
1. Қазақстан Республикасымен халықаралық шарт жасасқан шет мемлекеттердің құзыретті органдарына құжаттарды тапсыру, жекелеген іс жүргізетінлік әрекеттерді орындау, қылмыстық қудалауды жүзеге асыру, адамдарды ұстап беру, адамдарды уақытша ұстап беру, сотталғандарды және медициналық сипатта мәжбүрлеу шаралары қолданылған психикасының бұзылуынан (ауруынан) зардап шеккен адамдарды беру, үкімдерді тану және орындау құқықтық көмек көрсету тәртібімен жүргізілуі мүмкін.
2. Қазақстан Республикасының халықаралық шартында қылмыстық іс бойынша өзара іс-қимылдың осы Кодекстегіден өзге нысандары көзделуі мүмкін.
3. Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттың ережелерi осы Кодекске қайшы келетiн болса халықаралық шарттың ережелерi қолданылады.

560-бап. Өзара түсіністік қағидаты негізінде құқықтық немесе
өзге де көмек көрсету
1. Қазақстан Республикасының халықаралық шарты болмаған кезде құқықтық немесе өзге де көмек шет мемлекеттің сұрау салуы негізінде көрсетілуі немесе Қазақстан Республикасының орталық органы өзара түсіністік қағидатында сұратуы мүмкін
2. Қазақстан Республикасының орталық органы шет мемлекетке осындай сұрау салуды жібере отырып, жазбаша түрде сұрау салынатын тарапқа осындай құқықтық көмек түрін көрсету туралы оның сұрау салуының болашақта қарастырылатынына кепілдік береді.
3. Осы баптың бірінші бөлігінің талаптарына сәйкес Қазақстан Республикасының орталық органы сұрау салушы тараптың болашақта өзара түсіністік қағидатында Қазақстан Республикасының сұрау салуын қабылдауға және қарауға жазбаша кепілдігі болған кезде ғана шет мемлекеттің сұрау салуын қарайды.
4. Қазақстан Республикасының орталық органы өзара түсіністік қағидатында құқықтық көмекке жүгінген және шет мемлекетке құқықтық көмек көрсеткен кезде осы Кодексті басшылыққа алады.
5. Шет мемлекетпен халықаралық шарт болмаған кезде Қазақстан Республикасының орталық органы сұрау салынатын тарапқа құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салуды дипломатиялық жолмен жібереді.

561-бап. Орталық органдар
1. Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы немесе уәкілетті прокурор сотқа дейінгі тергеу ісін жүргізген кезде құқықтық көмек туралы, қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы, адамдарды ұстап беру, уақытша ұстап беру немесе транзиттік тасымалдау туралы, адамдарды уақытша беру туралы, сотталғандарды және медициналық сипатта мәжбүрлеу шаралары қолданылған психикасының бұзылуынан (ауруынан) зардап шеккен адамды беру туралы, үкімдерді тану және орындау туралы сұрау салулармен (тапсырмалармен, өтінішхаттармен) жүгінеді және шетелдік құзыретті органдардың тиісті сұрау салуларын қарайды.
2. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты сот ісін жүргізу уақытында құқықтық көмек туралы соттардың сұрау салуларымен (тапсырмалармен) жүгінеді және шет мемлекеттер соттарының тиісті сұрау салуларын қарайды.

562-бап. Құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салу
1. Құқықтық және өзге де көмек көрсету туралы сұрау салуды (тапсырманы, өтінішхатты) құзыретті орган осы Кодекстің және (немесе) Қазақстан Республикасының тиісті халықаралық шартының талаптарына сәйкес жасайды.
2. Сұрау салу (тапсырма, өтінішхат) және оған қоса берілген құжаттар тиісті бланкіде жазбаша нысанда жасалып, уәкілетті лауазымды адамның қолымен және тиісті органның елтаңбалы мөрімен куәландырылады.
3. Сұрау салу (тапсырма, өтінішхат) және оған қоса берілген құжаттар Қазақстан Республикасының тиісті халықаралық шартында айқындалған тілге, ал ол болмаған кезде – сұрау салынатын тараптың ресми тіліне немесе осы тарап үшін тиімді басқа тілге аудармасымен қоса беріледі.
4. Сұрау салуды (тапсырманы, өтінішхатты) Қазақстан Республикасының орталық органы шет мемлекетке почтамен, ал кідіртуге болмайтын жағдайларда электронды, факсимильді немесе өзге де байланыс құралымен жіберіледі. Мұндай жағдайда сұрау салудың түпнұсқасы оны электронды почтамен, факсимильді немесе өзге де байланыс құралымен жіберген кезден бастап үш тәуліктен кешіктірілмей почтамен жіберіледі.
5. Сұрау салуды (тапсырманы) жіберуден бас тартылған жағдайда барлық материалдарды Қазақстан Республикасының орталық органы түзету керек кемшіліктерді жазып, немесе тапсырманы жіберудің мүмкін емес себептерін түсіндіріп, процесті жүргізетін тиісті органға қайтарады.
6. Қазақстан Республикасының орталық органы электронды, факсимильді немесе өзге де байланыс құралы бойынша сұрау салушы тараптан түскен сұрау салуды (тапсырманы, өтінішхатты) қарауға қабылдай алады. Осындай сұрау салуды (тапсырманы, өтінішхатты) орындау оның түпнұсқасы жөнелтілгені немесе берілгені расталған кезде ғана жүзеге асырылады. Шет мемлекеттің құзыретті органына сұрау салудың (тапсырманың, өтінішхаттың) орындалған материалдары Қазақстан Республикасының орталық органы сұрау салудың түпнұсқасын алғаннан кейін ғана жіберілуі мүмкін.

563-бап. Заттай дәлелдемелерді сақтау және беру
1. Сұрау салынатын тарап Қазақстан Республикасы құзыретті органының сұрау салуын (тапсырмасын, өтінішхатын) орындау тәртібімен берген заттай дәлелдемелер осы Кодексте белгіленген тәртіппен сақталады және егер өзге туралы уағдаластыққа қол жеткізілмесе, қылмыстық іс бойынша іс жүргізу аяқталғаннан кейін сұрау салынатын тарапқа қайтарылады.
2. Сұрау салушы тараптың құзыретті органына сұрау салуды (тапсырманы, өтінішхатты) орындау тәртібімен беру кезінде Қазақстан Республикасының құзыретті органы қылмыстық іс жүргізу аяқталғаннан кейін, егер Қазақстан Республикасының аумағында оларды сотқа дейінгі тергеу және басқа қылмыстық іс жүргізу бойынша сот талқылауы үшін пайдалануға қажеттілік болмаған немесе үшінші тұлғалардың тиісті мүлікке құқығына қатысты заңды талаптары немесе оған қатысты дау болмаған жағдайда, сұрау салушы тараптан оларды Қазақстан Республикасына қайтаруды талап етуден бас тарта алады.

564-бап. Ресми құжаттардың жарамдылығы
1. Құқықтық және өзге де көмек көрсету туралы сұрау салуға (тапсырмаға, өтінішхатқа) байланысты жіберілетін құжаттар, егер оларды сұрау салушы немесе сұрау салынатын тараптың құзыретті органының ресми адамы тиісті нысанда жасаса, куәландырса және құзыретті органның мөрімен бекітілсе, қосымша куәландырусыз (заңдастырусыз) Қазақстан Республикасының аумағына қабылданады.
2. Шет мемлекетте жүзеге асырылатын қылмыстық іс жүргізуге қатысушының іс жүргізу мәртебесі Қазақстан Республикасында сұрау салуды (тапсырманы) орындау кезінде осы Кодекстің қағидалары бойынша қосымша анықтауды қажет етпейді.

565-бап. Шет мемлекеттің аумағынан алынған дәлелдемелердің
жарамдылығы
Шет мемлекеттің аумағында құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салуларды (тапсырмаларды) орындау барысында оның лауазымды адамдары алған немесе Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарына сәйкес немесе өзара қағидат негізінде қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы сұрау салуға (өтінішхатқа) қоса Қазақстан Республикасына жіберілген, белгіленген тәртіппен куәландырылған және берілген дәлелдемелер, егер оларды алу кезінде әділ сот ісін жүргізу қағидаттары, адамның құқықтары мен негізгі бостандықтары бұзылмаса, жарамды деп танылады.

566-бап. Құқықтық көмек көрсетуге байланысты шығыстар
1. Қазақстан Республикасының аумағында құқықтық көмек көрсетуге байланысты шығыстар осы баптың екінші бөлігінде көзделген жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Республикасының аумағында құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салуларды (тапсырмаларды) орындау жүктелетін Қазақстан Республикасының сотқа дейінгі тергеу, прокуратура, сот органдарын және өзге де мекемелерін ұстауға арналған мемлекеттік бюджетте көзделген қаражат есебінен жүзеге асырылады.
2. Егер Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында өзгеше көзделмесе:
1) қылмыстық процеске қатысушыларды, оның ішінде адамдарды уақытша берген жағдайда сұрау салушы тараптың аумағына шақыруға;
2) сараптамалар мен зерттеулер жүргізуге;
3) қылмыстық процеске қатысушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге;
4) сұрау салушы тарапқа берілген адамды үшінші мемлекеттің аумағы арқылы транзиттік тасымалдауға байланысты құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салуды (тапсырманы) орындау кезінде туындайтын шығыстар, сұрау салушы тараптың есебінен өтеледі.

59-тарау. Құқықтық көмек

567-бап. Құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салудың
(тапсырманың) мазмұны мен нысаны
1. Құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салу (тапсырма):
1) тапсырманы берiп отырған органның атауын;
2) тапсырма жiберiлiп отырған органның атауы мен мекенжайын;
3) тиісті халықаралық шартқа немесе өзара түсіністік қағидаттарын сақтауға сілтемені;
4) құқықтық көмек сұратылып отырған қылмыстық істің атауын;
5) қылмыстық іс жүргізу нысанасы болып табылатын қылмыстық құқық бұзушылықтың қысқаша сипаттамасын және Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің тиісті баптарының толық мәтіні жазылған оның құқықтық саралануын, қажет болған кезде – iс-әрекетпен келтiрiлген залалдың мөлшерi туралы деректердi;
6) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің тиісті баптарының толық мәтіні жазыла отырып, хабарланып отырған күдік келтіру, айыптау туралы мәліметтерді;
7) тиісті адам туралы, атап айтқанда оның аты мен тегі, іс жүргізу мәртебесі, тұрғылықты немесе келген жері, азаматтығы туралы, заңды тұлғалар үшін олардың атауы мен орналасқан жері туралы мәліметтерді, тапсырманы орындауға ықпал ете алатын өзге де мәліметтерді, сондай-ақ осы адамның қылмыстық іс жүргізу нысанасымен байланысын;
8) анықталуға жататын мән-жайларды, сондай-ақ сұрау салынып отырған іс жүргізу әрекеттерінің, құжаттардың, заттай және өзге де дәлелдемелердің тізбесін және олардың қылмыстық іс жүргізу нысанасымен байланысының негіздерін;
9) іс жүргізу әрекеттерін орындау кезінде қатысуы қажет деп есептелетін адамдар туралы мәліметтерді және осы қажеттіліктің негіздерін қамтуға тиіс.
2. Куә, жәбірленуші, сарапшы, күдікті немесе айыпталушы ретінде адамнан жауап алу туралы сұрау салуға (тапсырмаға) адамға оның іс жүргізу құқықтары мен міндеттерін түсіндіру мақсатында құзыретті орган куәландырған осы Кодекстің тиісті баптарының үзінді көшірмесі қоса беріледі. Адамға қоюға болатын сұрақтар тізбесі немесе адамнан алу қажет мәліметтер де сұрау салуға (тапсырмаға) қоса беріледі.
3. Осы Кодекске сәйкес прокурордың немесе соттың санкциясын не мүлікті тәркілеуді талап ететін іс жүргізетінлік әрекеттерін жүргізу туралы сұрау салуға (тапсырмаға) оларды жүргізу туралы құзыретті органдардың дәлелді шешімдерінің түпнұсқалары немесе куәландырылған көшірмелері қоса беріледі.

568-бап. Құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салуды
(тапсырманы) қарау
1. Қазақстан Республикасының орталық органы немесе қарым-қатынастарды жүзеге асыруға уәкілетті орган құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салуды (тапсырманы) қарау нәтижелері бойынша:
1) оның орындалуын сотқа дейінгі тергеу органына, прокуратураға немесе сотқа тапсыруға;
2) шет мемлекеттің іс жүргізу заңнамасының нормаларын қолдана отырып, сұрау салуды (тапсырманы) орындау мүмкіндігіне;
3) егер бұл Қазақстан Республикасының аумағында қылмыстық іс жүргізуге кедергі келтіретін болса, сұрау салуды (тапсырманы) орындауды кейінге қалдыруға;
4) осы Кодекстің 571-бабында көзделген негіздерде сұрау салуды (тапсырманы) орындаудан бас тартуға;
5) егер сұрау салуды орындаудың шығыстары қылмыстық құқық бұзушылықпен келтірілген зияннан айқын түрде асатын немесе қылмыстық құқық бұзушылықтың ауырлығына айқын жауап бермейтін болса, егер бұл Қазақстан Республикасы халықаралық шарттарының ережелеріне қайшы келмесе, сұрау салуды (тапсырманы) орындау мүмкіндігіне қатысты шешім қабылдайды.
3. Қазақстан Республикасының орталық органы немесе қарым-қатынастарды жүзеге асыруға уәкілетті орган сұрау салуды (тапсырманы) қанағаттандыру туралы шешім қабылдаған жағдайда, сұрауды салуды (тапсырманы) орындау үшін Қазақстан Республикасының құзыретті органына жібереді. Халықаралық шартта көзделген жағдайларда, Қазақстан Республикасының орталық органы құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салуды (тапсырманы) орындау кезінде сұрау салушы тараптың құзыретті органы өкілінің қатысуына қатысты шешім қабылдайды.
4. Тиісті прокурор өз өкілеттіктерінің шегінде құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салудың (тапсырманың) тиісінше, толық және уақытында орындалуын қамтамасыз етуге қатысты нұсқау беруге құқылы. Прокурордың берген нұсқаулары Қазақстан Республикасының тиісті құзыретті органының орындауы үшін міндетті болып табылады.

569-бап. Құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салуды
(тапсырманы) қарау нәтижелері туралы хабарлама
1.Құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салу (тапсырма) қанағаттандырылған жағдайда Қазақстан Республикасының орталық органы немесе қарым-қатынастарды жүзеге асыруға уәкілетті орган сұрау салуды (тапсырманы) орындау нәтижесінде алынған материалдардың сұрау салушы тарапқа берілуін қамтамасыз етуге міндетті.
2. Құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салуды (тапсырманы) қанағаттандырудан бас тартылған жағдайда Қазақстан Республикасының орталық органы немесе қарым-қатынастарды жүзеге асыруға уәкілетті орган сұрау салушы тарапқа бас тарту себептерін, сондай-ақ сұрау салу (тапсырма) қайтадан қаралуы мүмкін талаптарды хабарлайды және сұрау салуды (тапсырманы) қайтарады.
3. Құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салуды (тапсырманы) қанағаттандырудан бас тарту үшін немесе оны орындауды кейінге қалдыру үшін негіздер болған кезде Қазақстан Республикасының орталық органы немесе қарым-қатынастарды жүзеге асыруға уәкілетті орган сұрау салушы тараппен белгілі бір шектеулерде сұрау салуды орындау тәртібін келісе алады. Егер сұрау салушы тарап белгілі бір шарттармен келіссе, тиісті тарап осы шарттарды орындағаннан кейін сұрау салу қанағаттандырылады.

570-бап. Құпиялылық
1. Қазақстан Республикасының орталық органы немесе осы Кодекстің 558-бабының үшінші бөлігіне сәйкес қарым-қатынастарды жүзеге асыруға уәкілетті орган сұрау салушы тараптың өтініші бойынша құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салуды (тапсырманы) алу фактісінің, оның мазмұнының және оны орындау нәтижесінде алынған мәліметтердің құпиялығын қамтамасыз ету үшін қосымша шараларды қолдануға құқылы.
2. Қажет болған кезде сұрау салуды (тапсырманы) орындау нәтижесінде алынған құпия мәліметтерді сақтау шарттары мен мерзімдері келісіледі.
3. Қазақстан Республикасының орталық органы немесе қарым-қатынастарды жүзеге асыруға уәкілетті орган Шет мемлекеттің құзыретті органына материалдарды беру кезінде осы Кодекске және Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарына сәйкес осындай материалдарды пайдалануға қатысты шектеулерді белгілей алады.
4. Егер құқықтық көмек туралы сұрау салуды (тапсырманы, өтінішхатты) Қазақстан Республикасында орындау нәтижесінде мемлекеттік құпияларды қамтитын мәліметтер алынса, бұл мәліметтер Қазақстан Республикасының немесе оларды Қазақстан Республикасына берген өзге мемлекеттің мүдделеріне зиян келтірмейтін жағдайда, құпия ақпаратты өзара қорғау туралы шарт болған кезде ғана және оларда көзделген талаптар мен қағидаларға сәйкес, олар сұрау салушы тарапқа берілуі мүмкін.

571-бап. Құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салуды
(тапсырманы) орындаудан бас тарту
1. Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында көзделген жағдайларда, сұрау салушы тарапқа құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салуды қанағаттандырудан бас тартылуы мүмкін.
2. Қазақстан Республикасының халықаралық шарты болмаған кезде, егер:
1) сұрау салуды (тапсырманы) орындау Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келетін болса немесе Қазақстан Республикасының егемендігіне, қауіпсіздігіне, қоғамдық тәртіпке немесе өзге де мүдделеріне зиян келтіруі мүмкін болса;
2) сұрау салушы тарап осы саладағы өзара түсіністікті қамтамасыз етпесе;
3) сұрау салу (тапсырма) Қазақстан Республикасында қылмыстық құқық бұзушылық болып табылмайтын әрекетке қатысты болса;
4) сұрау салу (тапсырма) оның нәсілдік белгісі, саяси, діни және өзге де нанымы, жынысы, этникалық және әлеуметтік шығу тегі, мүліктік жағдайы, тұратын жері бойынша, тілдік немесе басқа да белгілері бойынша адамды қудалау, соттау немесе жазалау мақсатында жіберілді деп есептеуге негіздер жеткілікті болса, сұрау салуды (тапсырманы) орындаудан бас тартылуға тиіс.

572-бап. Құқықтық көмек көрсету туралы тапсырманы орындау
тәртібі
1. Қылмыстық процесті жүргізетін орган өзіне белгіленген тәртіппен берілген құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салуды (тапсырманы) осы Кодекстің жалпы қағидалары бойынша орындайды.
2. Сұрау салуды (тапсырманы) орындау кезінде, егер бұл Қазақстан Республикасының осы мемлекетпен халықаралық шартында көзделсе, шет мемлекеттің іс жүргізу заңнамасының нормалары қолданылуы мүмкін.
3. Егер құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салу (тапсырма) орындалмайтын болса, алынған құжаттар оны орындауға кедергі болған себептер көрсетіле отырып, сұрау салушы тарапқа белгіленген тәртіппен қайтарылады.

573-бап. Арнайы рұқсат етуді қажет ететін іс жүргізу
әрекеттері
Егер сұрау салуды (тапсырманы) орындау үшін прокурордың немесе соттың санкциясын талап ететін іс жүргізу әрекеттерін жүргізу қажет болса, мұндай іс-әрекет тіпті сұрау салушының заңнамасында бұл көзделмесе де, осы Кодексте көзделген тәртіппен тиісті санкция алынған жағдайда ғана жүзеге асырылады. Сұрау салушы тараптың өтініш жасаған материалдары осындай іс жүргізу әрекеттеріне санкция беру туралы мәселені шешу үшін негіз болып табылады.

574-бап. Сұрау салушы мемлекеттің құзыретті органдары
өкілдерінің қатысуы
1. Осы Кодекстің талаптарына сәйкес қатысуға рұқсат берілген шет мемлекеттің құзыретті органының өкілі Қазақстан Республикасының аумағында кез келген іс жүргізу әрекеттерін дербес жүргізуге құқылы емес. Мұндай өкілдер іс жүргізу әрекеттерін жүргізу кезінде қатысқан жағдайда Қазақстан Республикасының заңнамасын сақтауға тиіс.
2. Осы баптың бірінші бөлігінде көзделген адамдардың іс жүргізу әрекеттерін жүргізу кезінде қатысуға және мәлімдеме жасауға және іс жүргізу әрекеттерінің хаттамасына енгізілуге жататын олардың жүргізілу тәртібі туралы ескертулер енгізуге, тергеушінің, анықтау органының, прокурордың немесе соттың рұқсатымен сұрақтар қоюға, сондай-ақ техникалық құралдарды қолдана отырып, жазбалар жасауға құқылы.

575-бап. Құжаттарды тапсыру
1. Құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салу (тапсырма) бойынша осы сұрау салуға (тапсырмаға) қоса берілген құжаттар мен шешімдер осы бапта белгіленген тәртіппен сұрау салуда (тапсырмада) көрсетілген адамға тапсырылады.
2. Тергеуші, анықтау органы, прокурор немесе сот құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салуды (тапсырманы) орындау үшін құжаттарды тапсыру үшін адамды шақырады. Егер адам дәлелсіз себептермен келмесе, оған осы Кодексте көзделген тәртіппен күштеп әкелу қолданылуы мүмкін.
3. Тергеуші, анықтау органы, прокурор немесе сот құжаттардың адамға тапсырылғандығы туралы олардың тапсырылған жері мен күнін көрсете отырып хаттама жасайды. Хаттамаға құжаттар тапсырылған адам құжаттарды алу кезінде арыздарын немесе ескертулерін жазып, қол қояды. Қазақстан Республикасының халықаралық шартында көзделген жағдайларда да бөлек растау қағазы жасалады, оған құжаттарды алған адам және оны тапсыруды жүзеге асырған адам қолдарын қояды.
4. Адам тапсырылуға жататын құжаттарды алудан бас тартқан жағдайда, бұл туралы хаттамада көрсетіледі. Бұл ретте тапсырылуға жататын құжаттар тапсырылды деп есептеледі, бұл туралы хаттамада көрсетіледі.
5. Егер тапсырылуға жататын құжаттардың мемлекеттік немесе орыс тіліндегі аудармасы болмаса және сұрау салуда (тапсырмада) көрсетілген адам білмейтін тілде жасалса, ол адамның құжаттарды алудан бас тартуға құқығы бар. Мұндай жағдайда құжаттар тапсырылған жоқ деп есептеледі.

576-бап. Уақытша беру
1. Егер қылмыстық іс бойынша айғақтар беру немесе өзге де іс жүргізу әрекеттеріне қатысу үшін күзетпен ұстауда отырған немесе шет мемлекеттің аумағында бас бостандығынан айыру түрінде жазасын өтеп жатқан және осы қылмыстық іс бойынша қылмыстық жауапқа тартылмаған адамның қатысуы қажет болса, қылмыстық процесті жүргізетін орган осы адамды Қазақстан Республикасына уақытша беру туралы өтінішхат жазады.
2. Сұрау салынған тарап адамды уақытша беру туралы өтінішхатты қанағаттандырған жағдайда, мұндай адам оны беру үшін іс жүргізетінлік әрекеттері жүргізілгеннен кейін шет мемлекетпен келісілген мерзімде қайтарылуға тиіс.
Уақытша берудің келісілген мерзімі жеткіліксіз болған кезде қылмыстық процесті жүргізетін орган оның аяқталуына дейінгі жиырма тәуліктен кешіктірмей Қазақстан Республикасының орталық органына шет мемлекетпен келісу үшін аталған мерзімді ұзарту туралы өтінішхат жібереді.
3. Шет мемлекеттің құзыретті органының адамды күзетпен ұстау туралы немесе оған бас бостандығынан айыру түрінде жаза тағайындау туралы шешімі Қазақстан Республикасына уақытша берілген адамды Қазақстан Республикасында күзетпен ұстауға негіз болып табылады.
4. Қазақстан Республикасының аумағында жазасын өтеп жатқан адамды осы баптың бірінші және екінші бөліктерінде көзделген шарттарды сақтай отырып, шет мемлекеттің құзыретті органының өтініші бойынша шет мемлекетке уақытша беруге болады.
5. Осы адамның жазбаша келісімі болған кезде ғана адамды уақытша беру жүзеге асырылады.

577-бап. Қазақстан Республикасынан тыс жердегі адамды шақыру
1. Қазақстан Республикасынан тыс жердегі адам Қазақстан
Республикасының аумағында іс жүргізетінлік әрекеттерін жүргізу үшін құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салудың (тапсырманың) негізінде шақыру қағазымен шақыртылады. Мұндай адам шақырту туралы күнібұрын хабардар етіледі. Күдіктіден, айыпталушыдан, сотталушы мен сотталғаннан басқа, шақыртылған адамға шақыруға байланысты шығыстардың мөлшері және оларды өтеу тәртібі туралы хабарланады.
2. Қазақстан Республикасынан тыс жерде жүрген, шақырту бойынша келген куә, жәбірленуші, азаматтық қуынушы, азаматтық жауапкер, олардың өкілдері, сарапшы өзінің азаматтығына қарамастан, Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасын кесіп өткенге дейін орын алған әрекеті үшін немесе үкімдердің негізінде Қазақстан Республикасының аумағында қылмыстық немесе әкімшілік жауапқа тартылмайды, күзетпен қамауға алынбайды немесе басқа да іс жүргізетінлік мәжбүрлеу шаралары оларға қолданылмайды.
Мұндай адамдар олардың айғақтарына байланысты куә, жәбірленуші ретінде немесе олар шақырылған қылмыстық іске байланысты сарапшылар ретінде жауапқа тартылмайды, күзетпен қамауға алынбайды немесе жазалауға ұшырамайды.
3. Шақыртылған адам, егер ол қылмыстық процесті жүргізетін органның оның қатысуымен іс жүргізу әрекеттерін жүргізудің қажеті жоқтығы туралы жазбаша хабарламасын алған кезден бастап он бес тәуліктің немесе Қазақстан Республикасының халықаралық шартында көрсетілген өзге мерзімнің ішінде Қазақстан Республикасының аумағынан кетпесе, немесе егер ол оған өз еркімен қайтса, осы бапта көзделген кепілдіктерден айрылады. Осы адам өз кінәсінен мүмкіндігі болып тұрса да Қазақстан Республикасының аумағынан кете алмаған уақыт бұл мерзімге есептелмейді.

578-бап. Бейнебайланыс жүргізу арқылы іс жүргізу әрекеттерін
жүргізу
1. Шет мемлекеттің құзыретті органының сұрау салуы бойынша іс жүргізу әрекеттері мынадай жағдайларда:
1) шақыртылатын адамның шет мемлекеттің құзыретті органына келуі мүмкін болмаған;
2) адамдардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін;
3) Қазақстан Республикасының халықаралық шартында көзделген өзге де негіздер бойынша бейнебайланыстың көмегімен адамның тұратын жері бойынша жүргізіледі.
2. Бейнебайланыс жолымен іс жүргізу әрекеттері мұндай тәртіп Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу заңнамасының қағидаттарына қайшы келмейтін шамада сұрау салушы тараптың іс жүргізу заңнамасында көзделген тәртіппен орындалады.
3. Сұрау салушы тараптың құзыретті органы бейнебайланысты жүргізу кезінде аудармашының қатысуын қамтамасыз етуге тиіс.
4. Егер іс жүргізу әрекеттерін жүргізу уақытында осы баптың екінші бөлігінде көзделген тәртіптің бұзылғандығы анықталса, қылмыстық процесті жүргізетін орган бұл туралы іс жүргізу әрекеттеріне қатысушыларға хабарлайды және жол берілген бұзушылықтарды жою үшін шаралар қабылдау мақсатында оны тоқтата тұрады. Іс жүргізу әрекеттері рәсімге қажетті өзгерістер сұрау салушы тараптың құзыретті органымен келісілгеннен кейін ғана жалғастырылады.
5. Іс жүргізу әрекеттерінің хаттамасы және бейнеақпаратты жеткізгіштер сұрау салушы тараптың құзыретті органына жіберіледі.
6. Осы бапта көзделген қағидалар бойынша Қазақстан Республикасы құзыретті органының сұрау салуы бойынша бейнебайланыстың көмегімен іс жүргізу әрекеттері жүргізіледі.

579-бап. Мүлікті іздестіру, оған тыйым салу және тәркілеу
1. Құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салудың (тапсырманың) негізінде Қазақстан Республикасының құзыретті органдары қылмыстық жолмен алынған мүлікті, ақшалар мен құндылықтарды, сондай-ақ күдіктіге, айыпталушыға немесе сотталған адамға тиесілі мүлікті анықтау және оған тыйым салу мақсатында осы Кодексте көзделген іс жүргізу әрекеттерін жүргізеді.
2. Осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген мүлікке тыйым салынған кезде сот осы мүлікке қатысты шешім қабылдағанға дейін оны сақтау мақсатында қажетті шаралар қамтамасыз етіледі, бұл туралы сұрау салушы тарапқа хабарланады.
3. Сұрау салушы тараптың сұрау салуы бойынша табылған мүлік:
1) осы Кодекстің 573-бабының талаптары сақтала отырып, тыйым салынуы және қылмыстық іс жүргізу бойынша дәлелдеме ретінде немесе иесіне қайтару үшін сұрау салушы тараптың құзыретті органына берілуі мүмкін;
2) егер бұл сұрау салушы тарап сотының заңды күшіне енген үкімінде немесе өзге де шешімінде көзделсе, тәркіленуі мүмкін.
Мүлікті тәркілеу туралы сұрау салушы тарап сотының үкімін немесе өзге шешімін тану осы Кодекстің 610-бабында көзделген тәртіппен жүзеге асырылады.
4. Осы баптың үшінші бөлігінің 1) тармағына сәйкес тыйым салынған мүлік сұрау салушы тарапқа берілмейді немесе, егер бұл мүлік Қазақстан Республикасында азаматтық немесе қылмыстық істі қарау мақсатында қажет болса, оны беру кейінге қалдырылуы немесе уақытша болуы мүмкін немесе заңда көзделген өзге де негіздер бойынша шетелге шығарылмауы мүмкін.
5. Осы баптың үшінші бөлігінің 2) тармағына сәйкес тәркіленген мүлік осы баптың алтыншы бөлігінде көзделген жағдайлардан басқа кезде, Қазақстан Республикасының кірісіне беріледі.
6. Қазақстан Республикасы орталық органының өтінішхаты бойынша сот осы баптың үшінші бөлігінің 2) тармағына сәйкес тәркіленген мүлікті, сондай-ақ оның ақшалай баламасын:
1) қылмыс арқылы келтірілген залалды жәбірленушіге өтеу үшін тәркілеу туралы шешім қабылдаған сұрау салушы тарапқа;
2) тәркіленген мүлікті немесе оның ақшалай баламасын бөлу мәселесін реттейтін Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарына сәйкес беру туралы шешім қабылдауы мүмкін.

580-бап. Бірлескен тергеу, жедел-тергеу топтарын құру және оның
қызметі
1. Бірнеше мемлекеттің аумағында жасалған қылмыстық құқық бұзушылықтардың мән-жайларына сотқа дейінгі тергеуді жүргізу үшін, немесе осы мемлекеттердің мүдделері бұзылса, бірлескен тергеу, жедел-тергеу топтары құрылуы мүмкін.
2. Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы Қазақстан Республикасының сотқа дейінгі тергеу органдарының және шет мемлекеттердің құзыретті органдарының сұрау салуы бойынша бірлескен тергеу, жедел-тергеу топтарын құру туралы мәселені қарап, шешеді.
3. Бірлескен тергеу, жедел-тергеу тобының мүшелері тікелей өзара іс-әрекет жасайды, сотқа дейінгі тергеудің, іс жүргізу әрекеттерінің негізгі бағыттарын келіседі, алынған ақпаратпен алмасады. Олардың қызметін үйлестіруді бірлескен тергеу, жедел-тергеу тобын құруға бастамашы немесе оның мүшелерінің біреуі жүзеге асырады.
4. Тергеу (іздестіру) және өзге де іс жүргізу әрекеттерін аумағында іс жүргізіліп отырған сол мемлекеттің бірлескен тергеу, жедел-тергеу тобының мүшелері орындайды.

60-тарау. Адамдарды ұстап беру (экстрадиция)

581-бап. Адамды ұстап беру (экстрадиция) туралы сұрау салуды
жіберу
1. Адамды ұстап беру (экстрадиция) туралы сұрау салу,егер ұстап беру сұратылып отырған адамға қылмыстық құқық бұзушылықтардың ең болмағанда біреуі үшін бір жылдан артық бас бостандығынан айыру түрінде жоғары жаза көзделген немесе ол бас бостандығынан айыру түріндегі жазаға сотталған және өтелмеген мерзімі кемінде алты айды құраған болса ғана жіберіледі.
2. Шет мемлекеттің құзыретті органының адамды ұстап беру туралы сұрау салуы осы баптың бірінші бөлігінде көзделген талаптар сақталған жағдайда ғана қаралуы мүмкін.
3. Адамды уақытша беру және транзиттік тасымалдау туралы сұрау салулар адамды ұстап беру (экстрадиция) туралы сұрау салу дәл сондай тәртіппен жіберіледі.
4. Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы Қазақстан Республикасының құзыретті органына осы Кодексте немесе Қазақстан Республикасының халықаралық шартында көзделген адамды ұстап беруге кедергі болуы мүмкін мән-жайлар болған кезде шет мемлекетке сұрау салуды жіберуден бас тартуға құқылы.

582-бап. Адамды ұстап беру (экстрадициялау) туралы құжаттарды
дайындау және сұрау салуларды жіберу тәртібі
1. Осы Кодексте және Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында көзделген жағдайда және тәртіппен қылмыстық процесті жүргізетін орган Қазақстан Республикасының аумағында қылмыстық құқық бұзушылық жасаған және оның аумағын тастап кеткен адамды ұстап беру (экстрадиция) туралы өтінішхатқа қажетті құжаттарды қоса тіркей отырып, Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасына жүгінеді.
2. Адамды ұстап беру (экстрадиция) туралы өтінішхат жазбаша нысанда жасалады және:
1) іс жүргізуінде қылмыстық іс жатқан органның атауын;
2) күдіктінің (сотталғанның) тегін, атын, әкесінің атын, туған жылын, азаматтығы туралы деректерді, фотосуретін;
3) жасалған қылмыстық құқық бұзушылықтың нақты мән-жайларын осы қылмыстық құқық бұзушылық үшін жауаптылық көзделетін заңның мәтіні келтіріле отырып, санкциясы міндетті түрде көрсетіле отырып, жазылуын;
4) заңды күшіне енген үкімнің, не күдіктінің әрекеттерін саралау туралы қаулының шығарылған жері мен уақыты туралы мәліметтерді қамтуға тиіс.
3. Адамды ұстап беру (экстрадиция) туралы өтінішхатқа:
1) егер ұстап беруді қылмыстық жауаптылыққа тарту үшін сұратса, күдіктінің әрекеттерін алдын ала саралауды айқындау туралы қаулының, айыптау актісінің, тергеу судьясының немесе соттың адамды күзетпен ұстау туралы қаулысының куәландырылған көшірмелері;
2) егер ұстап беру үкімді орындату үшін сұратылса, оның заңды күшіне енгендігі туралы анықтамамен бірге үкімнің көшірмесі;
3) қылмыстық құқық бұзушылық сараланып отырған және ол бойынша ескіру мерзімі көзделген бапты қамтитын Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінен үзінді көшірмелер;
4) Қазақстан Республикасы уәкілетті органының ұстап беру сұратылып отырған адамның азаматтығы туралы қорытындысы;
5) егер сот тағайындаған жазаның бір бөлігін өтеген адамды ұстап беру сұратылса, жазаның өтелмеген бөлігі туралы анықтама;
6) аумағында іздестіріліп жатқан адам анықталған шет мемлекет үшін де қолданылатын Қазақстан Республикасының халықаралық шартында көзделген өзге де мәліметтер қоса берілуге тиіс.
4. Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры немесе оның орынбасары Қазақстан Республикасының халықаралық шартында көзделген негіздер болған кезде шет мемлекеттің құзыретті органына Қазақстан Республикасына адамды ұстап беру туралы сұрау салумен жүгінеді.

583-бап. Уақытша ұстап беру
1. Егер ұстап беруді кейінгі қалдыру қылмыстық жауапқа тарту мерзімінің ескіруіне немесе қылмыстық іс жүргізу бойынша дәлелдемелердің жоғалуына әкеп соқтыруы мүмкін болса, осы Кодекстің 582-бабында көзделген тәртіппен дайындалатын уақытша ұстап беру туралы сұрау салу жіберілуі мүмкін.
2.Уақытша ұстап беру туралы сұрау салу қанағаттандырылған жағдайда осы адам тиісті шет мемлекетке келісілген мерзімде қайтарылуға тиіс.
3. Процесті жүргізетін орган қажет болған жағдайда уақытша ұстап беру туралы құжаттарды дайындайды, олар уақытша ұстап беру мерзімі аяқталардан бұрын жиырма тәуліктен кешіктірілмей Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасына жіберіледі.

584-бап. Ұстап берілген адамның қылмыстық жауаптылығының шегі
1. Шет мемлекет ұстап берген адам оны берген мемлекеттің келісімінсіз ұстап беруге байланысты емес өзге қылмыс үшін қылмыстық жауапқа тартылмайды, жазаланбайды.
2. Шет мемлекет ұстап берген адам оны берген мемлекеттің келісімінсіз үшінші мемлекетке берілмейді.
3. Осы баптың бірінші және екінші бөліктерінің қағидасы оны бергеннен кейін адам қылмыс жасаған жағдайларға, сондай-ақ егер ұстап берілген адам – қылмыстық іс жүргізу аяқталғаннан кейін отыз тәулік өткенге дейін, ал сотталған жағдайда жазасын өтегеннен немесе одан босатылғаннан кейін отыз тәулік өткенге дейін сұрау салушы тараптың аумағынан кетпесе немесе егер ол оған өз еркімен оралса, қолданылмайды. Ұстап берілген адам сұрау салушы тараптың аумағынан өзіне байланысты емес себептермен кете алмаған уақыт бұл мерзімге есептелмейді.

585-бап. Ұстап берілген адамға қатысты қылмыстық іс жүргізу
нәтижелері туралы хабардар ету
Прокурор сұрау салынатын органның уәкілетті органын кейіннен хабардар ету үшін Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасына ұстап берілген адамға қатысты қылмыстық іс жүргізу нәтижелері туралы хабарлама жібереді.

586-бап. Күзетпен ұстау мерзімдерін есептеу
1. Бұлтартпау шарасы ретінде ұстап берілген адамға қолданылатын күзетпен ұстау мерзімінің басталуы оның Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасын кесіп өткен кезінен бастап есептеледі.
2. Қазақстан Республикасына ұстап берілетін адамды шет мемлекеттің аумағында ұстау және күзетпен ұстау уақыты, сондай-ақ оны этаппен жөнелту уақыты жаза тағайындау кезінде оны күзетпен ұстаудың жалпы мерзіміне есептеледі.
3. Уақытша ұстап беру ішінде Қазақстан Республикасының аумағында адамды күзетпен ұстау уақыты осындай адамның Қазақстан Республикасы сотының үкімімен тағайындалған жазаны өтеу мерзіміне есептелмейді.

587-бап. Транзит және уақытша ұстап беру кезінде күзетпен ұстау
Шет мемлекеттің құзыретті органының адамды күзетпен ұстау немесе оған бас бостандығынан айыру түрінде жаза тағайындау туралы шешімі:
1) Қазақстан Республикасының аумағы бойынша транзиттік тасымалданатын;
2) Қазақстан Республикасына уақытша берілген адамдарды Қазақстан Республикасының аумағында күзетпен ұстауға негіз болып табылады.

588-бап.Ұстап беру сұратылатын адамның құқықтары
1. Шет мемлекетке ұстап беру туралы мәселе қарастырылып отырған адамның:
1) оны ұстап беру туралы сұрау салу қандай қылмыстық құқық бұзушылық бойынша түскенін білуге;
2) қорғаушысының болуына және сөйлесудің құпиялығын қамтамасыз ететін жағдайда онымен кездесуге, жауап алу кезінде қорғаушысының қатысуына;
3) ұсталған жағдайда ұсталғаны және келген жері туралы жақын туыстарына, отбасы мүшелеріне немесе өзге де адамдарға хабарлауға;
4) оны күзетпен ұстауға және оны ұстап беру туралы сұрау салуға байланысты мәселелерді соттың қарауына қатысуға;
5) ұстап беру туралы сұрау салумен танысуға немесе оның көшірмесін алуға;
6) күзетпен ұстау туралы, экстрадициялық қамауды қолдану туралы және ұстап беру жөніндегі сұрау салуды қанағаттандыру туралы шешімдерге шағым беруге;
7) сот отырысында ұстап беру туралы сұрау салу жөнінде өз пікірін білдіруге құқығы бар.
2. Егер ұстап беру туралы мәселе қаралып отырған адам шетелдік болып табылса және күзетпен ұсталса, онда оның өз мемлекетінің дипломатиялық немесе консулдық мекемесінің өкілімен кездесуге құқығы бар.

589-бап. Қазақстан Республикасынан тысқары жерде қылмыстық
құқық бұзушылық жасаған адамды ұстау ерекшеліктері

1. Шет мемлекет қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны үшін іздестіріп жатқан адамды Қазақстан Республикасының аумағында ұстауды қылмыстық қудалау органының лауазымды адамы осы Кодекстің 131-бабында көзделген тәртіппен жүргізеді.
2. Жетпіс екі сағат ішінде ұсталған адамның жеке басы, оның азаматтығының тиесілігі белгілі болуға, іздестірудің бастамашысынан жасалған әрекеттің мән-жайлары, оған сәйкес осы әрекет қылмыстық құқық бұзушылық деп танылатын баптың мәтіні, құзыретті органның оны қамауға алу және іздестіру жариялау туралы шешімі, сондай-ақ адамды қамауға алу қажеттігі туралы растауы талап етілуге тиіс.
3. Шет мемлекеттің құзыретті органының ұстап беру туралы талап мәлімделгенге дейін адамды қамауға алу туралы өтінішхаты почтамен, телеграфпен, телекспен, факспен және өзге де байланыс құралдарымен жіберілуі мүмкін.
4. Ұсталған адам, егер:
1) ұсталған кезден бастап жетпіс екі сағат ішінде оны уақытша қамауда ұстау туралы немесе оған қатысты экстрадициялық қамауға алуды қолдану туралы өтінішхаттарды қарау үшін тергеу судьясына жеткізілмеген;
2) ұстап беру (экстрадиция) жүргізілмейтін мән-жайлар болған кезде, ол белгілі болған жағдайда дереу босатылады.

590-бап. Адамды уақытша қамауда ұстау
1. Ұсынылған материалдар зерделенгеннен кейін және ұсталған адам іздестіру жарияланған адам болып табылады деп ұйғаруға жеткілікті негіздер болған және осы Кодекстің 592-бабында жазылған негіздер болмаған кезде прокурор адамды ұстаудың жетпіс екі сағат мерзімі аяқталғанға дейін он екі сағат бұрын аудандық және оған теңестірілген сотқа ұсталған кезден бастап қырық тәулік мерзімге немесе оны ұстап беру туралы сұрау салу түскенге дейін Қазақстан Республикасының тиісті халықаралық шартында белгіленген өзге мерзімде уақытша қамауда ұстауды қолдану туралы өтінішхатты енгізеді.
2. Өтінішхатқа:
1) адамды ұстау хаттамасы;
2) адамның шет мемлекеттің аумағында қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны және шет мемлекеттің құзыретті органы оған қатысты бұлтартпау шарасын таңдағаны туралы деректерді қамтитын құжаттар;
3) ұсталған адамның жеке басын растайтын құжаттар қоса тігіледі.
3. Аудандық және оған теңестірілген соттың тергеу судьясы адамды ұстаған кезден бастап дереу, бірақ жетпіс екі сағаттан кешіктірмей өтінішхатты қарайды және уақытша қамауда ұстау туралы не уақытша қамауда ұстаудан бас тарту туралы қаулы шығарады.
4. Тергеу судьясының осы қаулысының заңдылығы мен негізділігіне шағымдану, наразылық білдіру және тексеру осы Кодекстің 107-бабында көзделген тәртіппен жүзеге асырылады.
5. Адамды уақытша қамауға алу туралы прокурор ұстап беру уақыты мен орны туралы ұсыныспен ұстап беру туралы өтінімді, экстрадициялық қамауға алу туралы өтінішхатты жіберген немесе жіберуі мүмкін шет мемлекеттің мекемесіне дереу хабарлайды.
6. Қамауда ұстау орнының әкімшілігі мұндай адамды қамауда ұстау мерзімі аяқталғанға дейін он тәуліктен кешіктірмей, бұл туралы прокурорға хабарлауға міндетті.
7. Уақытша қамауда ұстау қолданылған адамды босатуды прокурор, егер:
1) сұрау салушы тараптан қырық тәулік ішінде ұстап беру туралы талап түспесе;
2) қырық тәулік ішінде экстрадициялық қамауға алу қолданылмаса;
3) ұстап беру мүмкіндігін болдырмайтын мән-жайлар белгілі болса, жүзеге асырады.
8. Адамды босату, егер адамды ұстап беру (экстрадициялау) туралы сұрау салу кеш түссе, оны қайтадан қамауға алуға және ұстап беруге кедергі келтірмейді.
9. Уақытша қамауда ұстау мерзімі аяқталғанға дейін адамды ұстап беру (экстрадициялау) туралы сұрау салу келіп түскен жағдайда, тергеу судьясының уақытша қамауда ұстау туралы қаулысы осы адамға қатысты экстрадициялық қамауға алуды қолдану туралы қаулыны тергеу судьясы шығарған кезден бастап заңды күшін жоғалтады.

591-бап. Экстрадициялық қамауға алу
1. Почтамен, телеграфпен, телекспен, факспен және өзге де байланыс түрлерімен сұрау салушы тараптан іздестіріліп жатқан адамды ұстап беру (экстрадициялау) туралы сұрау салуды алғаннан кейін прокурор адамды қамауда ұстаған орны бойынша аудандық және оған теңестірілген сотқа ұстап беру мақсатында адамға экстрадициялық қамауға алуды қолдану туралы өтінішхатты енгізеді.
2.Тергеу судьясының қарауына өтінішхатпен бірге:
1) Қазақстан Республикасының тиісті орталық органы куәландырған адамды ұстап беру (экстрадициялау) туралы шет мемлекеттің құзыретті органының сұрау салуының көшірмесі;
2) адамның азаматтығы туралы құжаттар;
3) қолда бар экстрадициялық тексеру материалдары беріледі.
3. Аудандық және оған теңестірілген соттың тергеу судьясы өтінішхатты қарайды және экстрадициялық қамауға алуды қолдану туралы не экстрадициялық қамауға алуды қолданудан бас тарту туралы қаулы шығарады.
4. Өтінішхатты қарау кезінде тергеу судьясы іздестірілудегі адамның азаматтық тиесілігін, сондай-ақ кінәлілігі туралы мәселені зерттеместен және ұстап берілуі сұратылып отырған адамға қатысты іс бойынша шет мемлекеттің құзыретті органдары қабылдаған іс жүргізу шешімдерінің заңдылығын тексерместен оны ұстап беруге сұрау салынуына байланысты әрекет бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны көздейтін қылмыстық құқық бұзушылық болып табылатынын тексереді.
5. Тергеу судьясының осы қаулысына шағымдануды және наразылық білдіруді осы Кодекстің 107-бабында көзделген тәртіппен осы баптың төртінші бөлігіне сәйкес оның заңдылығы мен негізділігін тексеретін облыстық немесе оған теңестірілген сот жүзеге асырады. Облыстық немесе оған теңестірілген сот шешім шығарғанға дейін іздестірілудегі адам күзетпен ұсталады.
6. Ұстап беруге жататын адамға қатысты экстрадициялық қамауға алу оны ұстаған кезден бастап он екі ай мерзімімен, ал сот үкімін орындауға келтіру үшін сұратылып отырған адамға қатысты сұрау салушы мемлекетте сотталған мерзімнен аспайтын мерзімге қолданылады.
7. Қамауда ұстау орнының әкімшілігі экстрадициялық қамауға алу қолданылған адамды қамауда ұстау мерзімі аяқталғанға дейін он тәуліктен кешіктірмей, бұл туралы прокурорға хабарлауға міндетті.
Осы мерзім шегінде соттың тергеу судьясы прокурордың өтінішхаты, экстрадициялық қамауға алу қолданылған адамның, оның қорғаушысының, заңды өкілінің шағымы бойынша кемінде екі айда бір рет адамды кейін қамауда ұстау немесе оны босату үшін негіздің бар-жоғын тексереді.
8. Экстрадициялық қамауға алу қолданылған адамды босату прокурордың қаулысы негізінде, оның ішінде осы бапта көрсетілген мерзім аяқталған соң жүргізіледі, егер осы мерзімде ұстап берілмесе, бұл туралы дереу Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасына хабарланады.
9. Адамды экстрадициялық қамауға алудан босату, егер Қазақстан Республикасының халықаралық шартында өзгеше көзделмесе, ұстап беру туралы шешімді орындау үшін шет мемлекетке адамды нақты беру мақсатында оны қайтадан қолдануға кедергі келтірмейді.
10. Шет мемлекетке оны беру мақсатында адамды қамауда ұстау мерзіміне ұстап беруді сұраушы мемлекеттің аумағына оны этаппен айдауды ұйымдастыруға, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының немесе оның орынбасарының ұстап беру туралы қаулысына оның шағымын қарауға байланысты уақыт кірмейді.

592-бап. Адамды ұстап беруден (экстрадициялаудан) бас тарту
1. Егер:
1) өзіне қатысты ұстап беру туралы сұрау салу келіп түскен адам Қазақстан Республикасының азаматы болып табылса және Қазақстан Республикасының халықаралық шартымен сұрау салушы тараппен өз азаматтарын ұстап беру көзделмесе;
2) ұстап беру туралы сұрау салуға негіз болған әрекет Қазақстан Республикасында қылмыстық құқық бұзушылық деп танылмаса;
3) ол үшін ұстап беру сұратылған қылмыстық құқық бұзушылық Қазақстан Республикасында бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны көздемесе;
4) өзіне қатысты ұстап беру туралы сұрау салу келіп түскен адамға Қазақстан Республикасы баспана берсе;
5) ұстап беру туралы сұрау салу түскен адамға қатысты дәл сол қылмыстық құқық бұзушылық үшін заңды күшіне енген үкім шығарылса немесе іс бойынша іс жүргізу тоқтатылса;
6) Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша әрекет қылмыстық заңмен қудаланбаса немесе мерзімінің өтуіне байланысты немесе өзге де заңды негіздер бойынша үкім орындалмайтын болса;
7) ұстап беру туралы сұрау салу келіп түскен адамға Қазақстан Республикасының халықаралық шартында көзделген жағдайлардан басқа, сұрау салушы тарапта қинауды қолдану қаупіне ұшырауы мүмкін не оның денсаулығына, өміріне немесе бостандығына нәсілдік белгісі, діни нанымы, ұлты, азаматтығы (бодандығы), белгілі бір әлеуметтік топқа тиесілігі немесе саяси сенімдері бойынша қауіп төніп тұр деп ұйғаруға негіздер болса;
8) ұстап беруді сұратуға байланысты әрекет, егер Қазақстан Республикасының халықаралық шартында сұрау салушы тараппен өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жеке айыптау тәртібімен ғана қудаланса;
9) ұстап беруді сұратуға байланысты әрекет, егер Қазақстан Республикасының халықаралық шартында сұрау салушы мемлекетпен өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша әдеттегі қылмыстық құқыққа сәйкес қылмыстар болып табылмайтын әскери қылмыстарға жататын болса;
10) шет мемлекеттің орталық органы Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының талабы бойынша ұстап беру туралы сұрау салу жөнінде шешім қабылдау мүмкін емес қосымша материалдарды немесе деректерді ұсынбаса;
11) адамды ұстап беру Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары бойынша Қазақстан Республикасының міндеттемелеріне қайшы келсе;
12) Қазақстан Республикасының халықаралық шартында көзделген өзге де негіздер болса, ұстап беруге (экстрадициялауға) жол берілмейді.
2. Егер ұстап беруді сұратуға байланысты қылмыс Қазақстан Республикасының аумағында немесе оның шегінен тыс жерде жасалса, бірақ Қазақстан Республикасының мүдделеріне қарсы бағытталса, ұстап беруден бас тартылуы мүмкін.

593-бап. Адамды ұстап беру (экстрадициялау) туралы сұрау салу
бойынша шешім
1. Экстрадициялық тексеру материалдарын зерделегеннен кейін Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры немесе оның орынбасары шет мемлекетке адамды ұстап беру (экстрадициялау) немесе ұстап беруден (экстрадициялаудан) бас тарту туралы шешім қабылдайды. Бірнеше мемлекеттердің адамды ұстап беру туралы талаптары болған кезде адам қай мемлекетке ұстап беруге жататыны туралы шешімді Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры немесе оның орынбасары қабылдайды.
2. Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры немесе оның орынбасары өзінің шешімі туралы шет мемлекеттің орталық органына, сондай-ақ оған қатысты қабылданған адамға және оның қорғаушысына хабарлайды.
3. Ұстап беру (экстрадициялау) туралы шешім қабылданған жағдайда осы адамға оның көшірмесі тапсырылады және Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотына қабылданған шешімге шағымдану құқығы түсіндіріледі.
4. Ұстап беру туралы қаулы оған шағымдану мерзімі аяқталған соң орындауға жіберіледі. Қаулыға шағым жасалған жағдайда Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты судьясының қаулысы заңды күшіне енгізілгенге дейін ұстап беру жүргізілмейді.
5. Шет мемлекетке қылмыстық қудалауды жүзеге асыруды болдырмайтын негіздер бойынша адамды ұстап беруден (экстрадициялаудан) бас тартылған жағдайда, шет мемлекеттің құзыретті органының өтінішхаты бойынша Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры осы Кодексте көзделген тәртіппен осы адамға қатысты сотқа дейінгі тергеу ісін жүргізуді тапсырады.

594-бап. Адамды ұстап беру (экстрадициялау) туралы шешімге
шағымдану тәртібі
1. Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының немесе оның орынбасарының ұстап беру туралы қаулысына өзіне қатысты осы шешім қабылданған адам немесе оның қорғаушысы хабарламаны алған кезден бастап он тәулік ішінде Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотына шағымдана алады.
2. Оған қатысты ұстап беру туралы шешім қабылданған адамды қамауда ұстау орнының әкімшілігі шағымды алған соң жиырма төрт сағат ішінде оны Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотына жібереді және бұл туралы Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасына хабарлайды.
3. Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры немесе оның орынбасары ұстап беру туралы қаулыға шағымдану туралы хабарлама келіп түскен кезден бастап он тәулік ішінде Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотына өздері қабылдаған шешімнің заңдылығы мен негізділігін растайтын материалдарды жібереді.
4. Адамды ұстап беру туралы шешімнің заңдылығы мен негізділігін тексеруді шағымды алған күннен бастап бір ай ішінде Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының судьясы прокурордың, өзіне қатысты ұстап беру туралы шешім қабылданған адамның және оның қорғаушысының қатысуымен ашық сот отырысында жүргізеді.
5. Отырыстың басында төрағалық етуші қандай шағым қаралуға жататындығын хабарлайды, қатысушыларға олардың құқықтарын, міндеттері мен жауапкершілігін түсіндіреді. Содан кейін арыз беруші және (немесе) оның қорғаушысы шағымды негіздейді, содан кейін сөз прокурорға беріледі.
6. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының судьясы сотта қарау барысында осы адамды ұстап беру туралы шешімнің Қазақстан Республикасының заңнамасы мен халықаралық шарттарына сәйкестігін тексерумен шектеліп, оған қатысты ұстап беру (экстрадициялау) туралы шешім қабылданған адамның кінәлілігі мәселесін зерттемейді және шет мемлекеттің құзыретті органдары қабылдаған іс жүргізу шешімдерінің заңдылығын тексермейді.
7. Тексеру нәтижесінде Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты мынадай:
1) адамды ұстап беру туралы шешімді заңсыз немесе негізсіз деп тану және оның күшін жою туралы;
2) шағымды қанағаттандырусыз қалдыру туралы;
3) адамды қамауда ұстау мерзімін кемінде бір ай мерзімге бір мезгілде ұзарта отырып, осы шешімді қабылдау үшін елеулі маңызы бар мәселелер қаралғанға дейін ұстап беру туралы шешімді тоқтата тұру туралы қаулылардың бірін шығарады.
8. Ұстап беру үшін қамауға алынған адамды босату осы Кодекстің 591-бабында көзделген тәртіппен ұстап беруді заңсыз немесе негізсіз деп тану және оның күшін жою туралы сот қаулысы күшіне енгеннен кейін жүргізіледі.
9. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының адамды ұстап беру туралы шешімді заңсыз немесе негізсіз деп тану және оның күшін жою туралы не шағымды қанағаттандырусыз қалдыру туралы қаулысы оны жария еткен кезден бастап заңды күшіне енеді.

595-бап. Шет мемлекетке беруді кейінге қалдыру және белгілі бір
уақытқа ұстап беру
1. Адамды ұстап беру (экстрадициялау) туралы шешім қабылданғаннан кейін Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры немесе оның орынбасары мынадай жағдайда, егер:
1) өзіне қатысты ұстап беру (экстрадициялау) туралы шешім қабылданған адам Қазақстан Республикасының аумағында жасалған құқық бұзушылық үшін қылмыстық жауаптылыққа тартылса немесе жазасын өтесе – сотқа дейінгі тергеу немесе сот талқылауы аяқталғанға, жазасын өтегенге немесе қандай да бір заңды негіздер бойынша жазадан босатылғанға дейін;
2) өзіне қатысты ұстап беру (экстрадициялау) туралы шешім қабылданған адам ауыр науқастан зардап шексе және денсаулық жағдайы бойынша оның денсаулығына зиян келтірмей беру мүмкін болмаса – ол жазылғанға дейін шет мемлекетке адамды нақты беруді кейінгі қалдыруы мүмкін.
2. Осы баптың бірінші бөлігінде көзделген адамды нақты беруді одан әрі кейінге қалдыру үшін негіздер болмаған жағдайда, берілген адамға қатысты осы Кодексте белгіленген тәртіппен экстрадициялық қамауға алу қолданылады.
3. Егер кейінге қалдыру кезеңінде адамды ұстап беруге кедергі келтіруі мүмкін мән-жайлар туындаса, Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының немесе оның орынбасарының ұстап беру (экстрадициялау) туралы өз шешімін қайта қарауға құқығы бар.
4. Егер нақты беруді кейінге қалдыру қылмыстық қудалау мерзімінің өтуіне немесе шет мемлекетте қылмыстық құқық бұзушылықты тергеуге залал келтіруге әкеп соқтыратын жағдайда, ұстап беру сұратылып отырған адам уақытша берілуі мүмкін.
5. Уақытша берілген адам ол үшін берілген қылмыстық іс бойынша іс жүргізу әрекеттері жүргізілгеннен кейін, бірақ адам берілген күннен бастап тоқсан тәуліктен кешіктірілмей қайтарылуға тиіс. Өзара уағдаластық бойынша осы мерзім ұзартылуы мүмкін, бірақ Қазақстан Республикасының аумағында жасалған қылмыстық құқық бұзушылық үшін өтелмеген жазасының мерзімінен аспайды.

596-бап. Адамды беру
1. Күзетпен ұстау орнының әкімшілігі Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының немесе оның орынбасарының ұстап беру туралы қаулысын алғаннан кейін отыз тәулік ішінде этаппен айдауды және ұстап берілген адамды ол ұстап берілген мемлекеттің тиісті органына беруді ұйымдастыруға және орындалғаны жөнінде Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасына хабарлауға міндетті.
2. Ұстап берілген адамды беру уақытында шет мемлекеттің құзыретті органына оның Қазақстан Республикасында күзетпен ұстауда болу мерзімі туралы хабарланады.

597-бап. Транзиттік тасымалдау
1. Шет мемлекеттің құзыретті мекемесінің үшінші мемлекеттің осы мекемеге ұстап берген адамын Қазақстан Республикасының аумағы бойынша транзиттік тасымалдау туралы сұрау салуы, ұстап беру (экстрадициялау) туралы сұрау салуы сияқты тәртіппен қаралады.
2. Транзиттік тасымалдау туралы шет мемлекеттердің құзыретті мекемелерінің сұрау салуларын қарау кезінде осы Кодекстің 592-бабының бірінші және екінші бөліктерінде көзделген мән-жайлар ғана экстрадициялық тексеруге жатады.
3. Транзиттік тасымалдау тәсілін тиісті ведомстволардың келісуі бойынша Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры немесе оның орынбасары айқындайды.

61-тарау. Қылмыстық қудалауды жалғастыру

598-бап. Қылмыстық іс жүргізуді шет мемлекеттің құзыретті
органына беру тәртібі мен шарттары
1. Қазақстан Республикасынан тыс кеткен, шет мемлекетте орналасқан жері белгілі болған адам Қазақстан Республикасының аумағында қылмыс жасаған жағдайда қылмыстық процесті жүргізетін орган қылмыстық қудалауды жалғастыру үшін шет мемлекетке қылмыстық іс материалдарын, сондай-ақ қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы сұрау салуды (тапсырманы) жіберу туралы дәлелді қаулы шығарады. Іс материалдары Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарына сәйкес немесе өзара түсіністік қағидаты негізінде басқа мемлекетке істі жіберу туралы мәселені шешу үшін қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы өтінішхатпен Қазақстан Республикасының Бас Прокурорына немесе уәкілетті прокурорға жіберіледі.
2. Қылмыстық жауаптылыққа тартылуға жататын адамды ұстап беру мүмкін болмаған немесе Қазақстан Республикасында осы адамды ұстап беруден бас тартылған жағдайда қылмыстық іс шет мемлекетке берілуі мүмкін.

599-бап. Қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы сұрау салудың
(тапсырманың) мазмұны
1. Қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы сұрау салуда (тапсырмада) мыналар қамтылуға тиіс:
1) шет мемлекеттің құзыретті мекемесінің атауы;
2) процесті жүргізетін органның атауы;
3) Қазақстан Республикасының тиісті халықаралық шартына сілтеме;
4) оған сәйкес қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы тапсырма жіберілетін әрекеттің сипаттамасы;
5) қылмыстық құқық бұзушылықтың жасалу уақытын, орнын және мән-жайын мейлінше анағұрлым нақты көрсету;
6) күдіктінің немесе сотталушының тегі, аты және әкесінің аты, туған күні мен туған жері, оның азаматтығы, сондай-ақ оның жеке басы туралы басқа да мәліметтер;
7) қылмыстық құқық бұзушылықпен келтірілген залалдың мөлшерін көрсету.
2. Қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы сұрау салуға (тапсырмаға) мынадай құжаттар:
1) қылмыстық іс материалдары;
2) қылмыстық заңның мәтіні, оның негізінде әрекет қылмыстық құқық бұзушылық деп танылады, сондай-ақ іс бойынша іс жүргізу үшін едәуір маңызы бар басқа да заңнамалық нормалардың мәтіні;
3) адамның азаматтығы туралы мәліметтер қоса беріледі.
3. Құжат ісіндегі әрбір бет қылмыстық қудалау органының елтаңбалық мөрімен куәландырылуға тиіс.
4. Қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы сұрау салумен (тапсырмамен) және осы баптың екінші бөлігінде көзделген құжаттармен бірге шет мемлекеттің құзыретті органына қолда бар заттай дәлелдемелер берілуі мүмкін.
5. Қазақстан Республикасында қылмыстық іс бойынша іс жүргізетін органда қылмыстық іс материалдарының көшірмелері сақталады.

600-бап. Шет мемлекеттерден қылмыстық іс жүргізуді қабылдау
тәртібі мен шарттары
1.Шет мемлекеттің құзыретті мекемесінің шет мемлекеттің аумағында қылмыс жасаған және Қазақстан Республикасындағы адамға қатысты қылмыстық қудалауды жалғастыру туралы сұрау салуын Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры немесе уәкілетті прокурор қарайды.
2. Шет мемлекеттің құзыретті мекемесінен қылмыстық іс жүргізуді қабылдау мынадай:
1) қылмыстық жауаптылыққа тартылатын адам Қазақстан Республикасының азаматы болып табылған және оның аумағында болған;
2) қылмыстық жауаптылыққа тартылатын адам шетелдік немесе азаматтығы жоқ адам болып табылған және Қазақстан Республикасының аумағында болған, ал оны ұстап беру осы Кодекске немесе Қазақстан Республикасының халықаралық шартына сәйкес мүмкін болмаған немесе ұстап беруден бас тартылған;
3) Қазақстан Республикасында үкім шығарылған жағдайда, қылмыстық жауаптылыққа тартылатын адам сол құқық бұзушылық үшін сұрау салушы тарапта қудалануға жатпаса, сұрау салушы тарап кепіл берген;
4) сұрау салуға қатысты әрекет Қазақстан Республикасының қылмыстық заңы бойынша қылмыстық құқық бұзушылық болып табылған жағдайларда жүзеге асырылады.
3. Қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы сұрау салуды қанағаттандырған жағдайда Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы осы Кодексте көзделген тәртіппен тиісті құзыретті органға сотқа дейінгі тергеуді жүргізуді тапсырады, бұл туралы сұрау салушы тарапқа хабарлайды.

601-бап. Қылмыстық қудалауды жалғастырудан бас тарту
1. Егер:
1) осы Кодекстің 600-бабының екінші бөлігінің немесе Қазақстан Республикасы халықаралық шартының талаптары сақталмаса;
2) осы адамға қатысты сол қылмыстық құқық бұзушылыққа байланысты Қазақстан Республикасында сот ақтау үкімін шығарса;
3) осы адамға қатысты сол қылмыстық құқық бұзушылыққа байланысты Қазақстан Республикасында сот айыптау үкімін шығарса, ол бойынша жаза өтелсе немесе орындалуда болса;
4) осы адамға қатысты сол қылмыстық құқық бұзушылыққа байланысты Қазақстан Республикасында қылмыстық іс жүргізу тоқтатылса немесе ол кешірім немесе рақымшылық жасауға байланысты жазаны өтеуден босатылса;
5) қарастырылып отырған қылмыстық құқық бұзушылыққа қатысты іс жүргізу мерзімінің өтуіне байланысты жүзеге асырылуы мүмкін болмаса, қылмыстық іс жүргізу қабылданбайды.
2. Қылмыстық қудалауды жалғастырудан бас тарту кезінде Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы шет мемлекеттің орталық органына бас тарту негіздемесімен бірге материалдарды қайтарады.

602-бап. Қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы сұрау салуды
алғанға дейін адамды күзетпен ұстау
1. Шет мемлекеттің құзыретті органының өтінішхаты бойынша өзіне қатысты қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы сұрау салу жіберілген адам Қазақстан Республикасының аумағында күзетпен ұсталуы мүмкін. Өтінішхатта ол бойынша көзделген жазалау шарасын, күзетпен ұстау туралы қаулыға сілтемені көрсетіп және қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы сұрау салу қосымша ұсынылатындығын көрсетіп, адам қылмыстық жауаптылыққа тартылатын заңнама туралы мәліметтер қамтылуға тиіс.
Көрсетілген өтінішхатпен қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы сұрау салуды алғанға дейін күзетпен ұстау туралы қаулыны почта немесе курьермен бір мезгілде жіберіп, коммуникацияның техникалық құралдары пайдаланыла отырып берілуі мүмкін.
2. Адамды күзетпен ұстау осы Кодекстің 590-бабында көзделген тәртіппен және қағидаларға сәйкес жүзеге асырылады.
3. Осы баптың бірінші бөлігіне сәйкес күзетпен ұсталатын адам, егер қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы сұрау салуды Қазақстан Республикасының құзыретті органы осы адам ұсталған күннен бастап қырық тәулік ішінде алмаса, прокурордың босатуына жатады, бұл туралы Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасына дереу хабарланады.

62-тарау. Шет мемлекеттер соттарының үкімдері мен қаулыларын
тану және орындау

603-бап. Қазақстан Республикасында танылатын шет мемлекеттер
соттарының үкімдері мен қаулылары
1. Осы Кодексте және Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында көзделген тәртіппен Қазақстан Республикасында мынадай жағдайларда:
1) жазасын өтеу үшін шет мемлекетте бас бостандығынан айыруға сотталған Қазақстан Республикасының азаматын қабылдау кезінде;
2) шет мемлекеттің аумағында есi дұрыс емес күйде қоғамдық қауіпті әрекет жасаған, мәжбүрлеп емдеу жүргізу үшін оған медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы оған қатысты шет мемлекет сотының шешімі бар Қазақстан Республикасының азаматын қабылдау кезінде;
3) Қазақстан Республикасына ұстап берілген, шет мемлекеттің соты соттаған және жазасын өтемеген адамға қатысты;
4) Қазақстан Республикасы шет мемлекетке ұстап беруден бас тартқан, шет мемлекеттің соты соттаған адамға қатысты;
5) Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан мүлікті немесе оның ақшалай баламасын тәркілеу туралы мәселені шешу кезінде шет мемлекеттер соттарының үкімдері мен қаулылары танылуы және орындалуы мүмкін.
2. Шет мемлекет сотының азаматтық қуыным бөлігіндегі үкімін тану және орындау туралы мәселенің шешімі Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінде көзделген тәртіппен шешіледі.

604-бап. Жазасын өтеу үшін бас бостандығынан айырылған
сотталған адамдарды не психикалық бұзылулардан зардап
шегетін адамдарды өздері азаматы болып табылатын
мемлекетте мәжбүрлеп емдеу жүргізу үшін беру негіздер
Қазақстан Республикасының тиісті шет мемлекетпен халықаралық шарт негізінде не Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының шет мемлекеттің құзыретті органдарымен және лауазымды адамдарымен қол жеткізген өзара келісім қағидаты негізінде өздерінің азаматтық тиесілігі мемлекетіне:
1) Қазақстан Республикасының соты бас бостандығынан айыруға соттаған шетелдік азамат, сол сияқты шет мемлекеттің соты бас бостандығынан айыруға соттаған Қазақстан Республикасының азаматы – одан әрі жазасын өтеу үшін;
2) Қазақстан Республикасының аумағында қоғамдық қауіпті әрекетті есі дұрыс емес жағдайда жасаған немесе қылмыс жасағаннан кейiн психикасы бұзылумен ауырған, оған қатысты жазаны тағайындау немесе орындау мүмкiн болмаған, өзіне медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы Қазақстан Республикасы сотының шешімі бар шетелдік азамат, сол сияқты шет мемлекеттің аумағында қоғамдық қауіпті әрекетті есі дұрыс емес жағдайда жасаған немесе қылмыс жасағаннан кейiн психикасы бұзылумен ауырған, жазаны тағайындау немесе орындау мүмкiн болмаған, өзіне медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы шет мемлекеттің сотының шешімі бар Қазақстан Республикасының азаматы мәжбүрлеп емдеуден одан әрі өту үшін берілуі мүмкін.

605-бап. Сотталған адамды немесе медициналық сипаттағы
мәжбүрлеу шаралары қолданылған адамды беру талаптары
1. Осы Кодекстің 604-бабында көрсетілген шетелдік азаматтарды беру сотталған адамның немесе медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралары қолданылған адамның, олардың заңды өкілдерінің немесе жақын туыстарының өтінішхаты бойынша, сондай-ақ сотталған адамның не медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралары қолданылған адамның келісімімен тиісті мемлекеттің құзыретті органының өтініші бойынша, ал ол өз еркін білдіруге қабілетсіз болған жағдайда оның заңды өкілінің келісімімен бас бостандығынан айыру түріндегі жазасын өтегенге не мәжбүрлеп емдеу аяқталғанға дейін жол беріледі.
2. Осы Кодекстің 604-бабында көрсетілген шетелдік азаматтарды беру үкім немесе қаулы шығарған сотқа болып өткен беру туралы хабарлайтын Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының немесе оның орынбасарының шешімі бойынша сот үкімі немесе қаулысы заңды күшіне енгізілгеннен кейін ғана жүзеге асырылуы мүмкін.

606-бап. Сотталған адамды немесе медициналық сипаттағы
мәжбүрлеу шаралары қолданылған адамды беру туралы
мәселені шешу тәртібі
1. Егер сотталған адам шет мемлекеттің азаматы болып табылса, қылмыстық-атқару жүйесінің мекемесі сотталған адамға Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасына немесе өзі азаматы болып табылатын мемлекеттің уәкілетті органына осы Кодексте көзделген негізде және тәртіппен өзін сол мемлекетте жазасын өтеу үшін беру туралы өтінішхатпен жүгіну құқығын түсіндіреді.
2. Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры материалдарды зерделегеннен және тексергеннен кейін олар тиісінше ресімделген жағдайда және осы Кодексте немесе Қазақстан Республикасының халықаралық шартында көзделген негіздер болған кезде осы Кодекстің 604-бабында көрсетілген шетелдік азаматтарды беруге қатысты шешімді қабылдайды, ол туралы шет мемлекеттің тиісті органына және оның бастамасы бойынша сол адамды беру туралы мәселені қараған адамға хабарлайды.
3. Шет мемлекеттің уәкілетті органынан сотталған адамды жазасын өтеу үшін немесе медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралары қолданылатын адамды қабылдауға келісетіні туралы ақпаратты алғаннан кейін Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы тиісінше қылмыстық-атқару жүйесінің органына осы адамды қылмыстық-атқару жүйесінің мекемесінен немесе мәжбүрлеп емдеуді жүзеге асыратын медициналық ұйымнан шет мемлекетке беру орнын, уақыты мен тәртібін келісуді және беруді ұйымдастыру туралы тапсырма береді.
4. Осы Кодекстің 604-бабында көрсетілген шетелдік азаматтарды беру Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртіппен шартты түрде мерзімінен бұрын босату, жазаның өтелмеген бөлігін неғұрлым жеңiл жаза түрімен ауыстыру, кешірім жасау, сондай-ақ медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдануды тоқтату немесе өзгерту туралы оларды өтінішхат беру құқығынан айырмайды. Осы мәселені Қазақстан Республикасында қарастыру үшін қажетті кез келген құжаттар немесе ақпарат Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы арқылы үкімді орындау немесе мәжбүрлеп емдеуді жүзеге асыру мемлекетінің құзыретті органынан сұратылуы мүмкін.
5. Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы үкім шығарған сотқа сотталған адамды беру туралы қабылданған шешімді хабарлайды, сондай-ақ шет мемлекетте үкімді орындау нәтижелері туралы сотты хабардар етуді қамтамасыз етеді.
6. Қазақстан Республикасында рақымшылық жарияланған жағдайда, осы бапқа сәйкес сотталған адамды беру туралы ақпаратты алған сот мұндай сотталған адамға рақымшылық жасау туралы мәселені қарастырады. Қажет болған жағдайда сот үкімді орындау мемлекетінің құзыретті органдарынан рақымшылық жасауды қолдану туралы мәселені қарастыру үшін қажетті ақпарат алу мақсатында Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасына жүгіне алады.
7. Осы баптың төртінші және алтыншы бөліктеріне сәйкес шартты түрде мерзімінен бұрын босату, жазаның өтелмеген бөлігін неғұрлым жеңіл жаза түрімен ауыстыру, кешірім немесе рақымшылық жасауды қолдану, медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдануды тоқтату немесе өзгерту туралы шешім қабылданған жағдайда, Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы тиісті шешімнің көшірмесін үкімді орындау немесе мәжбүрлеп емдеуді жүзеге асыру мемлекетіне жібереді.

607-бап. Берілген шет мемлекет азаматына қатысты сот үкімін
өзгерту немесе күшін жою, медициналық сипаттағы
мәжбүрлеу шараларын қолдануды тоқтату немесе өзгерту
туралы хабарлау

1. Осы Кодекстің 604-бабында көрсетілген жазасын өтеу немесе мәжбүрлеп емдеуді жүзеге асыру үшін шет мемлекетке берілген шетелдік азаматтарға қатысты Қазақстан Республикасы сотының үкімі өзгерген немесе оның күші жойылған, Қазақстан Республикасының соты тағайындаған медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану тоқтатылған немесе өзгерген жағдайда, сондай-ақ Қазақстан Республикасында сотталған адамдарға рақымшылық немесе кешірім жасау актісі қолданылған жағдайда, Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы шет мемлекеттің уәкілетті органына тиісті шешімнің көшірмесін жібереді.
2. Егер үкімнің күші жойылса және жаңа сот талқылауы тағайындалса, ол үшін қажетті өзге де құжаттар бір мезгілде жолданады.

608-бап. Шет мемлекетке сотталған адамды немесе медициналық
сипаттағы мәжбүрлеу шаралары қолданылған адамды
беруден бас тарту
1. Осы Кодекстің 604-бабында көрсетілген шетелдік азаматтарды беруден, егер:
1) адам сол үшін сотталған немесе оған медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралары қолданылған әрекеттердiң бiрде-бiрi сотталған адам немесе медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралары қолданылған адам өзі азаматы болып табылатын мемлекеттiң заңнамасы бойынша қылмыс болып танылған;
2) сотталған адамды немесе медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралары қолданылған адамды халықаралық шартта көзделген жағдайларда беру туралы келiсiмге қол жеткiзiлмеген;
3) егер сотталған адамды немесе медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралары қолданылған адамды беру Қазақстан Республикасының мүддесіне залал келтірген;
4) сотталған адамның немесе медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралары қолданылған адамның Қазақстан Республикасында тұрақты тұрғылықты жерi болған;
5) егер берілетін адам үкімді орындайтын мемлекеттің азаматы болып табылмаған жағдайларда бас тартылуы мүмкін.
2. Осы баптың бірінші бөлігінің 1) тармағында көзделген негіздерден басқа, Қазақстан Республикасының соты бас бостандығынан айыруға соттаған шетелдік азаматты беруден, егер:
1) жаза шет мемлекетте мерзiмiнiң өтуi салдарынан немесе осы мемлекеттiң заңнамасында көзделген өзге де негiз бойынша орындалуы мүмкін болмаған;
2) сотталған адамды беру туралы өтінішті алған кезде өтелмеген бостандықтан айыру мерзімі алты айдан аз болған;
3) сотталған адамнан немесе шет мемлекеттен азаматтық қуыным бөлігіндегі үкімді орындау кепілдігі алынбаған жағдайларда бас тартылуы мүмкiн.
3. Осы баптың бірінші бөлігінің 1) тармағында көзделген негіздерден басқа, Қазақстан Республикасының аумағында есi дұрыс емес күйде қоғамдық қауіпті әрекет жасаған, оған қатысты медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы Қазақстан Республикасының сот шешімі бар шетелдік азаматты беруден, егер:
1) шет мемлекеттің заңнамасында медициналық сипаттағы ұқсас шаралар көзделмеген;
2) шет мемлекеттің қажетті емдеуді қамтамасыз ету мүмкіндігі және тиісті қауіпсіздік шаралары болмаған жағдайларда бас тартылуы мүмкін.
4. Сотталған адамды шет мемлекетке жазасын өтеу үшін беру туралы шешім қабылданғанға дейін соңғысының уәкілетті органы сотталған адамның азаптауларға және адамгершілікке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын іс-әрекеттер мен басқа да жазалау түрлеріне ұшырамайтынына кепілдік беруге тиіс.

609-бап. Қазақстан Республикасының азаматын жазасын өтеу немесе
мәжбүрлеп емдеуді жүргізу үшiн қабылдау, сондай-ақ шет
мемлекеттің сот үкімін немесе қаулысын тану және
орындау туралы өтiнiшхатты қарау
1. Осы Кодекстің 604-бабында көрсетілген Қазақстан Республикасының азаматтары, олардың заңды өкiлдерi немесе жақын туыстары, сондай-ақ шет мемлекеттiң құзыреттi органдары сотталған адамның немесе медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралары қолданылған адамның келiсiмiмен, ал ол өз еркін білдіруге қабілетсіз болған жағдайда – оның заңды өкілінің келісімімен Қазақстан Республикасының Бас Прокурорына сотталған адамның жазаны немесе мәжбүрлеп емдеуді жүргізуді Қазақстан Республикасында өтеуi туралы өтiнiшхатпен жүгіне алады.
2. Шет мемлекеттің құзыретті мекемелері осы Кодекстің 603-бабы бірінші бөлігінің 3) және 4) тармақшаларында көрсетілген, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан мүлікті немесе оның ақшалай баламасын тәркілеуді көздейтін адамдарға қатысты шет мемлекет сотының үкімін немесе қаулысын тану және орындау туралы өтінішхатпен Қазақстан Республикасының Бас Прокурорына жүгіне алады.
3. Осы Кодекстің 604-бабында көрсетілген Қазақстан Республикасының азаматтарын қабылдау туралы өтінішхатты Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының алдында қозғағаннан кейін осы адамның Қазақстан Республикасында жазасын кейіннен өтеуі немесе мәжбүрлеп емдеуді жүргізуі және Қазақстан Республикасының азаматтығын растауы үшін Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы шет мемлекеттің тиісті органынан мәселені мәні бойынша шешу үшін қажетті құжаттарды сұратады.
4. Осы баптың бірінші, екінші бөліктерінде көзделген өтінішхаттарды қанағаттандырған жағдайда, Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры шет мемлекет сотының үкімін немесе қаулысын тану және орындау туралы ұсынымды шет мемлекет сотының үкімі немесе қаулысы шығарылған адамға қатысты оның тұрақты тұрғылықты жері бойынша аудандық немесе оған теңестірілген сотқа енгізеді. Осындай адамдардың тұрақты тұрғылықты жері болмаған кезде ұсыным Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының орналасқан жері бойынша аудандық сотқа енгізіледі.

610-бап. Соттың шет мемлекет сотының үкiмiн орындауға
байланысты мәселелердi шешу тәртiбi
1. Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының ұсынымын судья сот отырысында сотталған адамды немесе медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралары қолданылған адамды қатыстырмай үкiмдi орындауға байланысты мәселелердi шешу үшін осы Кодексте белгiленген тәртiппен және мерзiмдерде қарайды.
2. Шет мемлекет сотының үкiмiн немесе қаулысын орындау туралы судьяның қаулысында:
1) шет мемлекет сотының атауы, үкiмнiң немесе медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы қаулының шығарылған уақыты мен жерi;
2) сотталған адамның немесе медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралары қолданылған адамның Қазақстан Республикасындағы соңғы тұрғылықты жерi, оның жұмыс орны және сотталғанға немесе медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралары қолданылғанға дейiнгi айналысқан кәсiбi туралы мәлiметтер;
3) адам жасағанына кiнәлi деп танылған қылмыстық құқық бұзушылықтың саралануы және оның қандай қылмыстық заңның негiзiнде сотталғандығы немесе оған медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралары қолданылғандығы;
4) сотталған адамның немесе медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралары қолданылған адамның жасаған қылмыстық құқық бұзушылығы үшiн жауаптылықты көздейтiн Қазақстан Республикасының қылмыстық заңы;
5) жазаның (негiзгi және қосымша) түрi мен мерзiмi, сотталған адам Қазақстан Республикасында өтеуi тиiс жазаның басталу және аяқталу мерзiмi; қылмыстық-атқару мекемесiнiң түрi, қуыным бойынша залалды өтеудiң тәртiбi; мәжбүрлеп емделудегі адамға қатысты қолдануға жататын медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларының түрі көрсетiлуге тиiс.
3. Егер Қазақстан Республикасының заңы бойынша осы қылмыс үшiн бас бостандығынан айырудың шектi мерзiмi шет мемлекет соты тағайындаған үкiм бойынша тағайындалғаннан аз болса, судья осы әрекетті жасағаны үшiн бас бостандығынан айырудың Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексiнде көзделген ең жоғары мерзiмiн белгiлейдi. Егер бас бостандығынан айыру жаза ретiнде көзделмесе, судья Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексiнде белгiленген шекте осы қылмыс үшiн және шет мемлекет сотының үкiмi бойынша тағайындалғанға мейлiнше сәйкес келетiн жазаны айқындайды.
4. Егер үкiм екi немесе бiрнеше әрекетке қатысты болса, Қазақстан Республикасында бәрi бiрдей қылмыс деп танылмаса, судья шет мемлекет сотының үкiмi бойынша қылмыс болып табылатын әрекетке жазаның қай бөлiгi қолданылатындығын айқындайды.
5. Жазаны орындау туралы мәселені қарау кезінде сот тиісті өтінішхат болған жағдайда, азаматтық қуыным және іс жүргізу шығыстары бөлігіндегі шет мемлекет сотының үкімін орындау туралы мәселені бір мезгілде шеше алады.
6. Шет мемлекеттің соты үкiмнiң немесе қаулының күшiн жойған немесе өзгерткен жағдайда, шет мемлекетте не Қазақстан Республикасында шығарылған рақымшылық немесе кешiрiм жасау актiсiн Қазақстан Республикасында жазасын өтеп жүрген не мәжбүрлеп емделудегі адамға қолданылғанда соттың қайта қаралған үкiмін немесе қаулысын орындау, сондай-ақ рақымшылық немесе кешiрiм жасауды қолдану мәселелерi осы баптың қағидалары бойынша шешiледi.
7. Егер Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының ұсынымын қарау кезінде сот жасаған әрекеті үшін сотталғаны не оған медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралары қолданылғаны Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша қылмыс болып табылмайды деген қорытындыға келсе не шет мемлекет сотының үкімі немесе қаулысы мерзімінің өтуіне, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасында немесе Қазақстан Республикасының халықаралық шартында көзделген өзге де негіз бойынша орындалмаса, ол шет мемлекет сотының үкімін немесе қаулысын танудан бас тарту туралы қаулы шығарады.
8. Сот қаулысына заңды күшіне енген сот шешімін қайта қарау бойынша осы Кодексте белгіленген тәртіппен және мерзімде шағымдануға немесе наразылық білдіруге болады.

611-бап. Қабылданған адамдарға қатысты жазаны орындауды немесе
мәжбүрлеп емдеуді ұйымдастыру
1. Қазақстан Республикасының азаматын жазасын өтеу немесе мәжбүрлеп емдеуді жүргізу үшін қабылдау туралы сұрау салуды қанағаттандырғаннан және осындай беруге шет мемлекеттің уәкілетті органының келісімін алғаннан кейін Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы осы адамды Қазақстан Республикасында қылмыстық-атқару жүйесінің мекемесіне немесе мәжбүрлеп емдеуді жүзеге асыратын медициналық ұйымға беру орнын, уақытын және тәртібін келісу және беруді ұйымдастыру туралы тапсырманы қылмыстық-атқару жүйесінің органына береді.
2. Осы Кодекстің 604-бабында көрсетілген Қазақстан Республикасының қабылданған азаматтарына қатысты Қазақстан Республикасында жазаны орындау немесе мәжбүрлеп емдеуді жүзеге асыру Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.
3. Осы Кодекстің 604-бабында көрсетілген Қазақстан Республикасының азаматтарына қатысты Қазақстан Республикасының заңнамасында және Қазақстан Республикасының халықаралық шартында көзделген тәртіппен мерзiмiнен бұрын шартты түрде босату, рақымшылық немесе кешірім жасау, медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын тоқтату немесе оны қолдануды өзгерту жүзеге асырылуы мүмкін.
4. Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы оның соты үкім немесе қаулы шығарған мемлекеттің уәкілетті органына мынадай:
1) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жазаны өтеуді немесе мәжбүрлеп емдеуді аяқтаған;
2) осы Кодекстің 604-бабында көрсетілген Қазақстан Республикасының азаматтары қайтыс болған немесе қашқан жағдайда жазаны немесе мәжбүрлеп емдеуді орындаудың жай-күйі мен нәтижелері туралы хабарлайды.

612-бап. Шет мемлекет соты үкімінің немесе қаулысының өзгеруі
немесе күшін жоюы туралы хабарлама
1. Шет мемлекет сотының үкімін немесе қаулысын қайта қарауға байланысты кез келген мәселелерді үкім немесе қаулы шығарған мемлекеттің соты шешеді.
2. Шет мемлекет сотының үкімі немесе қаулысы өзгерген немесе күші жойылған жағдайда осы шешімді орындау туралы мәселе осы Кодексте көзделген тәртіппен қарастырылады.
3. Егер шет мемлекет сотының үкімі немесе қаулысының күші жойылса және жаңа сотқа дейінгі тергеу немесе жаңа сот талқылауы тағайындалса, қылмыстық іс жүргізуді кейіннен іс жүргізу туралы мәселені Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы осы Кодекске сәйкес шешеді.

613-бап. Халықаралық сот мекемелерінің үкімдерін тану және
орындау
Халықаралық сот мекемелерінің үкімдерін Қазақстан Республикасында тану және орындау, сондай-ақ осындай соттар бас бостандығынан айыруға соттаған адамдарды қабылдау Қазақстан Республикасының халықаралық шарты негізінде осы Кодекстің қағидаларына сәйкес жүзеге асырылады.

13-бөлім. Іс жүргізу келісімі жасалған істер бойынша
іс жүргізу 63-тарау. Іс жүргізу келісімі, оны жасаудың ерекше тәртібі

614-бап. Іс жүргізу келісімі жасалған кезде сотқа дейінгі
тергеу
1.Жасалған іс жүргізу келісімі шеңберіндегі қылмыстық істерді тергеу мынадай:
1) кінәні мойындау туралы мәміле нысанында – кішігірім, орташа ауырлықтағы не ауыр қылмыстар бойынша – күдіктінің, айыпталушының сезіктенумен (айыптаумен) келісуі жағдайында;
2) ынтымақтастық туралы келісім нысанында – қылмыстық топ жасаған қылмыстарды, өзге де адамдар жасаған аса ауыр қылмыстарды, сондай-ақ экстремистік және террористік қылмыстарды ашуға және тергеуге ықпал ету кезінде барлық санаттағы қылмыстар бойынша жүргізіледі.
2. Іс жүргізу келісімі кәмелетке толмағандармен және қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекетті есі дұрыс емес күйде жасаған немесе қылмыс жасағаннан кейін психикасы бұзылумен ауырған адамдармен жасала алмайды.
3. Іс жүргізу келісімін жасау адамды жәбірленуші деп танылған адамның алдында азаматтық-құқықтық жауаптылықтан босатуға негіз болып табылмайды.

615-бап. Кінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы іс жүргізу
келісімін жасауға арналған талаптар
1. Кінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы іс жүргізу келісімі мынадай талаптар болған:
1) іс жүргізу келісімін жасауға ерікті түрде ниет білдірілген;
2) адам күдікті (айыпты) және іс бойынша қылмысты жасағанына қолда бар дәлелдемелерді, оларға келтірілген зиянның сипаты мен мөлшерін дауламаған;
3) іс жүргізу келісімін жасауға жәбірленуші келіскен кезде жасалуы мүмкін.
2. Кінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы іс жүргізу келісімі:
1) қылмыстардың жиынтығына қатысты, егер олардың ең болмағанда біреуі осы бапта және осы Кодекстің 614-бабында көзделген талаптарға сәйкес келмесе;
2) егер күдіктілердің, айыптылардың ең болмағанда біреуі іс жүргізу келісімін жасауға қарсы болса, адамдар тобы жасаған қылмыстар бойынша;
3) егер жәбірленушінің ең болмағанда біреуі іс жүргізу келісімін жасауға келіспесе, жасалмауы мүмкін.

616-бап. Кінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы іс жүргізу
келісімін жасаудың салдары
1. Мыналар:
1) сотқа дейінгі іс жүргізу іс жүргізу келісімін жасаған кезден бастап, осы Кодекстің 192-бабында белгіленген мерзімде аяқталады;
2) осы Кодекстің 382-бабының екінші бөлігіне және 64-тарауына сәйкес кінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы істі сотта талқылау;
3) іс жүргізу келісімін жасауға келісім берген жәбірленушіні залалды өтеу мөлшері туралы талапты одан әрі өзгерту құқығынан айыру кінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы іс жүргізу келісімін жасаудың салдарлары болып табылады.
2. Күдіктінің, айыпталушының іс жүргізу келісімінен сот шешім қабылдау үшін кеңесу бөлмесіне кеткенге дейін бас тартуға құқығы бар.
3. Іс жүргізу келісімі жәбірленушіні азаматтық қуыным ұсыну құқығынан айырмайды.
4. Тараптардың іс жүргізу келісімінен бас тартуы оны қайтадан жасау туралы өтінішхатты мәлімдеуге кедергі келтірмейді.

617-бап. Кінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы іс жүргізу
келісімін жасау туралы өтінішхатты қарау тәртібі
1. Күдікті, айыпталушы қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі іс жүргізудің кез келген кезінде кінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы іс жүргізу келісімін жасау туралы өтінішхатты мәлімдеуге құқылы.
2. Қылмыстық процесті жүргізетін орган күдіктіден, айыпталушыдан не қорғаушыдан осы Кодекстің 615-бабында көзделген негіздерді ескере отырып, кінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы іс жүргізу келісімін жасау туралы өтінішхатты алып, үш тәулік ішінде мынадай шешімдердің бірін қабылдайды:
1) келіп түскен өтінішхатты қылмыстық іс материалдарымен бірге іс жүргізу келісімін жасау туралы мәселені шешу үшін прокурорға жібереді;
2) мәлімделген өтінішхатты қанағаттандырудан бас тарту туралы қаулы шығарады.
3. Іс жүргізу келісімін жасау туралы өтінішхатты қанағаттандырудан бас тарту туралы қылмыстық қудалау органының қаулысына күдікті, айыпталушы не оның қорғаушысы қадағалауды жүзеге асыратын прокурорға шағымдануы мүмкін.
4. Прокурор күдіктінің, айыпталушының іс жүргізу келісімін жасау туралы мәлімделген өтінішхатын қарау кезінде:
1) адам жасалған әрекеттің кінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы іс жүргізу туралы іс жүргізу келісіміне жататынын не жатпайтынын;
2) іс жүргізу келісімін жасау туралы өтінішхатты адамның ерікті түрде мәлімдегенін және оны жасаудың салдарлары туралы білетіндігін;
3) адамның жиналған дәлелдемелерді және әрекетті саралауды дауламайтынын;
4) адамның өзі келтірген зиянның сипаты мен мөлшеріне және азаматтық қуынымға келісетінін;
5) істе қылмыстық қудалауды тоқтатуға әкеп соғатын мән-жайлардың жоқтығын тексеруге міндетті.
Аталған мән-жайларды анықтау үшін прокурор өтінішхатты берген адамды, оның қорғаушысын шақырады (күзетпен ұсталатын адамның жеткізілуін талап етеді). Өтінішхатты берген адамға прокурор іс жүргізу келісімін жасау салдарын, оны жасаудан бас тарту құқығын түсіндіреді.
5. Іс жүргізу келісімін жасаудың талаптары жазылуға тиіс мәлімделген өтінішхатты қараудың қорытындылары бойынша прокурор, жәбірленушінің пікірін ескере отырып, ол болған кезде үш тәулік ішінде қорғау тарапына:
1) іс жүргізу келісімін жасау, оның ішінде өзінің талаптарын жаза отырып жасау ниеті туралы;
2) өтінішхатты қанағаттандырудан бас тарту туралы жазбаша хабарлама жібереді.
Жәбірленуші іс жүргізу келісімін жасауға келіспеген кезде прокурор бұл туралы өтінішхатты мәлімдеген адамға хабарлайды және жалпы тәртіппен тергеуді жүзеге асыру үшін қылмыстық істі қайтарады.
6. Іс жүргізу келісімін жасаудан прокурордың бас тартуына шағым жасалмайды.

618-бап. Кінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы іс жүргізу
келісімін жасау тәртібі
1. Прокурор іс жүргізу келісімін жасасу ниеті туралы қорғау тарапына хабарлама жібергеннен кейін үш тәуліктен кешіктірмей күдіктіні, айыпталушыны және қорғаушыны қатыстыра отырып, кінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы іс жүргізу туралы іс жүргізу келісімін жасайды.
2. Іс жүргізу келісімінде:
1) оның жасалған күні мен орны;
2) іс жүргізу келісімін жасаушы прокуратура органының лауазымды адамы;
3) келісім жасаушы күдіктінің, айыпталушының тегі, аты және әкесінің аты, туған күні мен жері, тұрғылықты орны және айналысатын жұмысы, оның қорғаушысының тегі, аты, әкесінің аты;
4) қылмысты оның жасалған уақыты, орны, сондай-ақ осы Кодекстің ережелеріне сәйкес дәлелдеуге жататын басқа да мән-жайларды көрсете отырып сипаттау;
5) іс жүргізу келісімін жасағаннан кейін күдікті, айыпталушы жасауға міндеттенетін іс-әрекеттер;
6) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің осы қылмыс үшін жауаптылықты көздейтін тармағы, бөлігі, бабы;
7) талаптарды сақтаған және іс жүргізу келісімінде көрсетілген міндеттемелерді орындаған кезде күдіктіге, айыпталушыға қатысты қолданылуы мүмкін қылмыстық жауаптылық пен жазалауды және қылмыстық заңның нормаларын жеңілдететін мән-жайлар;
8) ол туралы прокурор сот алдында өтініш білдіретін жазаның түрі мен мөлшері;
9) осы Кодекстің 616-бабында көзделген іс жүргізу келісімін жасаудың салдары;
10) іс жүргізу келісімін жасауға жәбірленушінің келісуі туралы көрсетілуге тиіс.
3. Іс жүргізу келісіміне прокурор, күдікті, айыпталушы, оның қорғаушысы қол қояды. Іс жүргізу келісіміне қол қойғанға дейін күдіктінің, айыпталушының өз қорғаушысымен оның ережелерін оңаша және құпия талқылауға құқығы бар.

619-бап. Кінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы іс
жүргізу келісімін жасағаннан кейін қылмыстық іс
бойынша прокурордың, тергеушінің, анықтаушының
іс-әрекеті
1. Кінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы іс жүргізу келісіміне қол қойғаннан кейін іс бойынша тергеу және іс жүргізу әрекеттерін жүргізу қажет кезде прокурор істі сотқа дейінгі тергеу органына жібереді.
2. Тергеуші, анықтаушы күдіктінің, айыпталушының кінәсін растауға жеткілікті көлемде дәлелдемелер жинауды жүзеге асырады.
3. Егер сотқа дейінгі тергеу нәтижесінде іс жүргізу келісімінде көзделмеген қылмыс жасаудың өзге де мән-жайлары белгілі болған жағдайда, осы келісім осы Кодекстің 617 – 618-баптарында көзделген тәртіппен және мерзімде қайта қаралуға жатады не өзінің қолданысын тоқтатады.
4. Кінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы іс жүргізу келісімі жасалғаннан кейін тергеу және іс жүргізу әрекеттерін жүргізудің қажеттігі болмаған жағдайда, іс бойынша сотқа дейінгі тергеу аяқталды деп есептеледі және прокурор оны айыптау актісінсіз дереу сотқа жібереді, бұл туралы жәбірленушіге хабарланады.

620-бап. Ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімі
1. Күдіктінің, айыпталушының, сотталушының және сотталған адамның осы Кодекстің 614-бабы бірінші бөлігінің 2) тармағына және 621-бабына сәйкес ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімін жасау туралы өтінішхатпен бірге қылмыстық процесті жүргізетін органға немесе прокурорға жүгінуге құқығы бар.
2. Ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімін сотқа дейінгі сатысында тергеу судьясы, сот сатысында – мәні бойынша істі қарайтын судья бекітеді.
3. Ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімін жасау туралы өтінішхат сотқа дейінгі тергеу басталған сәттен бастап және үкімді орындау сатысына дейін қоса мәлімделуі мүмкін.

621-бап. Ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімін жасау
тәртібі
1. Ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімін жасау туралы өтінішхатты күдікті, айыпталушы, сотталушы және сотталған адам жазбаша түрде береді және міндетті түрде қорғаушының қойылған қолымен бекітіледі.
2. Егер қорғаушыны күдікті, айыпталушы, сотталушы немесе сотталған адам, оның заңды өкілі немесе күдіктінің, айыпталушының, сотталушының немесе сотталған адамның тапсырмасы бойынша басқа адамдар шақырмаса, онда қорғаушы немесе қылмыстық процесті жүргізетін орган не жазаны орындаушы орган қамтамасыз етеді.
3. Қылмыстық іс жүргізуінде жатқан тергеуші, анықтаушы, жазаны орындаушы органның басшысы ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімін жасау туралы өтінішхатты алған кезде оны бір тәулік ішінде прокурорға жібереді.
4. Сотталушының ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімін жасау туралы өтінішхатын сот прокурорға ол келіп түскен кезден бастап үш тәулік ішінде жібереді.
5. Сотталған адам жазаны орындаушы орган арқылы өзі аумағында жазасын өтеп жүрген облыс прокурорының атына іс жүргізу келісімін жасау туралы өз өтінішхатын беруге құқылы.
6. Ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімі 617-баптың төртінші бөлігінің 1) – 2) тармақтарында және бесінші бөлігінде, 618-баптың бірінші бөлігінде, екінші бөлігінің 1) – 8) тармақтарында, үшінші бөлігінде көзделген мерзімдерді сақтай отырып және тәртіппен, қажет болған кезде 47-баптың қағидалары бойынша оның құпиялылығын сақтай отырып және осы Кодекстің 12-тарауына сәйкес қауіпсіздігін қамтамасыз ете отырып, прокурордың, күдіктінің, айыпталушының, сотталушының, сотталған адамның арасында жасалады, және бекіту үшін тергеу судьясына, мәні бойынша істі қараған судьяға жіберіледі.

622-бап. Ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімін соттың
бекіту тәртібі
1. Судья келіп түскен іс жүргізу келісімі бойынша күдіктінің, айыпталушының, сотталушының, сотталған адамның:
1) ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімін өз еркімен жасағанын және оның құқықтық салдарын түсінетінін;
2) ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімінде көрсетілген жаза түрімен және мөлшерімен келісетінін;
3) азаптауларға және адамгершілікке жатпайтын немесе ар-намысын қорлайтын іс-әрекеттер мен басқа да қатыгез жазалау түрлеріне ұшырамағанын;
4) ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісіміне байланысты барлық шарттармен және талаптармен танысқанын анықтайды.
2. Тергеу судьясы, мәні бойынша істі қараған судья қылмыстық істі және ұсынылған (сұратылып алынған) қосымша материалдарды зерделейді, ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімін жасаудың заңды және нақты негіздерін тексереді, сондай-ақ келісімнің нысанасы болып табылатын әрекеттерді орындау бойынша күдіктінің (айыпталушының, сотталушының, сотталған адамның) ниетінің сипатына баға береді.
3. Оған ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімі келіп түскен күннен бастап бес тәулік ішінде тергеу судьясы, мәні бойынша істі қараған судья прокурордың, күдіктінің (айыпталушының, сотталушының, сотталған адамның) және оның қорғаушысының қатысуымен сот отырысын өткізеді.
4. Сот отырысының қорытындылары бойынша тергеу судьясы осы Кодекстің 55 және 56-баптарында көзделген тәртіппен ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімін бекіту не бекітуден бас тарту туралы қаулы шығарады.

623-бап. Ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімі бойынша
прокурордың және соттың іс-әрекеті
1. Сот, тергеу судьясы ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімін бекіткеннен кейін прокурор жасалған келісімнің нысанасы болып табылатын қылмыстардың ашылуын және тергелуін ұйымдастыруға дереу шаралар қолданады.
2. Егер ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімінің нысанасына қатысты қылмыстарға жүргізілген тергеу нәтижелері бойынша, күдікті (айыпталушы, сотталушы, сотталған адам) қылмыстық топ құрамындағы аса ауыр қылмыстарды, сондай-ақ экстремистік және террористік қылмыстарды жасаған адамдарды әшкерелеуге ықпал еткен кезде оларға қатысты күдіктінің әрекетін саралау туралы қаулы шығарылса және/немесе күзетпен ұстау түрінде бұлтартпау шарасы қолданылса не айыптау үкімі шығарылса, прокурор ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімінің талаптарын орындауға шаралар қолданады.
3. Ынтымақтастық туралы келісім жасаған және оның талаптарын орындаған сотталған адамға қатысты прокурор осы Кодекстің 476, 478-баптарына сәйкес өтінішхатпен сотқа жүгінеді.

64-тарау. Қылмыстық істерді сотта келісу іс жүргізуінде қарау

624-бап. Келісу іс жүргізуін қолдану үшін негіздер
Сот, егер:
1) сотқа дейінгі іс жүргізу сатысында іс жүргізу келісімі жасалса;
2) іс жүргізу келісімі сот талқылауы барысында жасалса істі келісу іс жүргізуінде шешеді.
Егер сот кеңесу бөлмесіне кеткенге дейін іс жүргізу келісіміне келісім білдірілмесе, келісу іс жүргізуіне жол берілмейді.

625-бап. Сотқа дейінгі іс жүргізу сатысында жасалған іс жүргізу
келісімімен келіп түскен іс бойынша судьяның
іс-әрекеттері
1. Судья іс жүргізу келісімімен және істі келісу іс жүргізуінде қарау туралы өтінішхатпен бірге қылмыстық істі алып, жасалған іс жүргізу келісімінің заң талаптарына сәйкестігін тексереді, содан кейін:
1) келісу іс жүргізуінде талқылау тағайындау туралы;
2) егер келісу іс жүргізуін қолдану үшін негіздер болмаса, қылмыстық істі прокурорға қайтару туралы;
3) егер сот қылмыстың саралануымен, азаматтық қуыным мөлшерімен келіспесе, жаңа келісім жасау мүмкіндігін ұсына отырып, қылмыстық істі прокурорға қайтару туралы қаулы шығарады.
2. Тараптар жаңа іс жүргізу келісімін жасағаннан кейін қылмыстың саралануы, азаматтық қуыным мөлшері, жазаның түрі немесе мөлшері мәселелері бойынша сот қаулысына сәйкес прокурор қылмыстық істі жаңа іс жүргізу келісімімен бірге оны келісу іс жүргізуінде қарау үшін сотқа жібереді.
3. Судья жаңа іс жүргізу келісімімен келіспеген кезде ол істі келісу іс жүргізуінде қараудан бас тарту туралы қаулы шығарады және ол бойынша жалпы тәртіппен іс жүргізуді жүзеге асыру үшін істі прокурорға жібереді.
4. Осы баптың бірінші бөлігінің 2) және 3) тармақтарында көрсетілген негіздер бойынша шешім қабылдау үшін сот осы Кодекстің 321-бабында көзделген тәртіппен істі алдын ала тыңдау жүргізеді.

626-бап. Істі келісу іс жүргізуінде қарау кезінде сот отырысына
қатысатын адамдар
Келісу іс жүргізуі жанындағы сот отырысына прокурор, сотталушы және оның қорғаушысы қатысады. Жәбірленуші, азаматтық қуынушы және олардың өкілдері сот отырысына шақырылмайды.
Сот олардың сот талқылауына қатысуын коммуникациялық техникалық құралдардың көмегімен келісу іс жүргізуінде ұйымдастыра алады.

627-бап. Келісу іс жүргізуіндегі сот талқылауының тәртібі мен
мерзімдері
1. Сот отырысында бас тартулар мен өтінішхаттарды шешкеннен кейін төрағалық етуші іс жүргізу келісімін қараудың басталғаны туралы жария етеді және прокурорға оның мәнін баяндауды ұсынады.
2. Прокурордың сөйлеген сөзінен кейін төрағалық етуші сотталушыдан оған іс жүргізу келісімінің мәнін түсінгенін және онымен келісетінін не келіспейтінін сұрайды. Қажет болған кезде төрағалық етуші сотталушыға іс жүргізу келісімінің мәнін түсіндіреді, одан кейін келісім жасаудың мән-жайын сотқа хабарлауды ұсынады және іс жүргізу келісімінің оның еркіне сәйкестігін және ол оны қолдайтынын не қолдамайтынын және осы іс бойынша сотқа бірдеңе хабарлағысы келетінін анықтайды.
3. Сотталушының позициясын анықтай отырып, төрағалық етуші қорғаушыға және прокурорға іс жүргізу келісіміне қатысты олардың пікірін хабарлайды, сондай-ақ іс жүргізу келісімінің күшінде қалатынын не қалмайтынын анықтайды.
4. Төрағалық етуші сот отырысында қажет болған кезде іс жүргізу келісімін жасаудың заңда көзделген тәртібін сақтау мәселесі бойынша прокурордан, сотталушыдан және оның қорғаушысынан жауап алады.
5. Іс жүргізу келісімін қарау аяқталғаннан кейін төрағалық етуші сотталушыдан келісімде көзделген мүліктік өндіріп алулар бөлігінде сот актісін өз еркімен орындау үшін оған қандай мерзім қажет екенін анықтайды, бұл ретте оның отбасылық және материалдық жағдайын анықтайды. Сотталушыға сотқа қосымша бірдеңе хабарлау құқығы да берілуге тиіс. Сотталушыны тыңдап болған соң төрағалық етуші кеңесу бөлмесіне кетеді және сот шешімін жария ету уақытын хабарлайды.
6. Істі келісу іс жүргізуінде қарау келісу іс жүргізуінде талқылау тағайындалған кезден бастап бес тәуліктен кешіктірілмей аяқталуға тиіс. Көрсетілген мерзім судьяның дәлелді қаулысымен орынды мерзімге ұзартылуы мүмкін.

628-бап. Келісу іс жүргізуіндегі сот шешімі
1. Іс жүргізу келісімін келісу іс жүргізуінде қарау қорытындылары бойынша сот мынадай дәлелді шешімдердің бірін:
1) егер келісу іс жүргізуін қолдануға негіз болмаса, прокурорға қылмыстық істі қайтару туралы қаулы;
2) егер сот іс жүргізу келісімінде көрсетілген қылмыстың саралануымен, азаматтық қуынымның мөлшерімен не жаза түрімен немесе оның мөлшерімен келіспесе, жаңа іс жүргізу келісімін жасау үшін қылмыстық істі прокурорға қайтару туралы қаулы;
3) егер сотта сотталушының кінәлілігіне күмән туындаса, келісу іс жүргізуінен бас тарту туралы және қылмыстық істі қайтару туралы және қылмыстық істі прокурорға қайтару туралы қаулы;
4) егер осы Кодекстің 35-бабында тізбеленген мән-жайлар анықталса, қылмыстық іс бойынша іс жүргізуді тоқтату туралы қаулы;
5) іс жүргізу келісіміне сәйкес азаматтық қуыным және басқа да жазалар жөніндегі шешіммен сотталушыға жаза тағайындай отырып, ақтау үкімін шығарады.
2. Сот осы баптың бірінші бөлігінің 1) және 2) тармақтарында көрсетілген қаулыны шығарған жағдайда, қылмыстық іс жалпы тәртіппен тергеу ісін жүргізу үшін прокурорға қайтарылады.
3. Тараптар қылмысты саралау, азаматтық қуыным мөлшері не жаза түрі немесе оның мөлшері мәселелері бойынша сот қаулысына сәйкес жаңа іс жүргізу келісімін жасағаннан кейін прокурор сотқа оны келісу іс жүргізуінде қарау үшін жаңа іс жүргізу келісімімен бірге қылмыстық істі жібереді.
4. Жаңа іс жүргізу келісімімен келіспеген кезде судья келісу іс жүргізуінде істі қараудан бас тарту туралы қаулы шығарады және прокурорға жалпы тәртіппен сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыру үшін қылмыстық істі жібереді.

629-бап. Келісу іс жүргізуінде қаралатын іс бойынша айыптау
үкімінің құрылымы және мазмұны
1. Келісу іс жүргізуінде қаралатын іс бойынша шығарылған үкімнің кіріспе бөлігі осы Кодекстің 396-бабының талаптарына сәйкес келуге тиіс.
2. Келісу іс жүргізуінде шығарылған айыптау үкімінің сипаттау-дәлелдеу бөлігінде іс жүргізу келісіміне арналған сілтеме қамтылады және мыналар:
1) жасалуына сотталушы кінәлі деп танылған қылмыстық әрекеттің сипаты;
2) жасалған әрекеттің саралануы;
3) жаза тағайындаудың дәлелі;
4) азаматтық қуыным бойынша шешімнің дәлелі, оны орындаудың тәртібі мен мерзімі;
5) заттай дәлелдемелердің тағдыры және іс жүргізу шығындарын өндіріп алу туралы көрсетіледі.
3. Үкімнің қарар бөлігінде:
1) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің тиісті тармағы, бөлігі және бабы бойынша сотталушының кінәсін тану;
2) жазалау шарасы;
3) іс жүргізу шығындары туралы азаматтық қуыным және мәселе бойынша шешім;
4) іс жүргізу келісімінің талаптарына сәйкес келтірілген залалдың орнын толтыруға арналған мерзімі;
5) үкімге шағымдану тәртібі мен мерзімі көрсетіледі.
4. Үкімнің қаулысымен бірге бір мезгілде осы Кодекстің 401-бабында тізбеленген мәселелер соттың шешуіне жатады.
Үкімнің көшірмесі сотталған адамға, оның қорғаушысына және прокурорға бес тәуліктен кешіктірілмей табыс етіледі.
Сотталған адам және оның қорғаушысы үкімнің көшірмесін алған күннен бастап он бес тәулік ішінде оған жалпы тәртіппен шағымдануға құқылы.

630-бап. Басты сот талқылауы барысында келісу іс жүргізуін
қозғау
1. Сотталушы қылмыстық іс бойынша басты сот талқылауы барысында ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімін жасау туралы өтінішхатты мәлімдеуге құқылы.
Ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімін жасау туралы өтінішхат келіп түскен кезде сот өтінішхатпен бірге қылмыстық істі прокурорға жібереді.
2. Ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімі сотта осы Кодекстің 621-бабында көзделген тәртіппен жасалады.
3. Прокурор ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімін жасаудан бас тартқан не келісімнің талаптары бойынша келісімге қол жеткізбеген жағдайда іс бойынша іс жүргізу жалпы тәртіппен жалғастырылады.

631-бап. Сотта жасалған іс жүргізу келісімінің құрылымы және
мазмұны
1. Сотта жасалған іс жүргізу келісімі нысаны және мазмұны бойынша осы Кодекстің 618-бабы екінші бөлігі 1) – 8) тармақтарының талаптарына сәйкес келуге тиіс.
2. Егер сотталушы қылмыстардың жиынтығын жасағаны үшін айыпталса, онда келісімде әрбір қылмысы үшін жазаның түрі мен мөлшері, сондай-ақ түпкілікті жазаның түрі мен мөлшері көрсетіледі.
3. Егер сотталушыға үкімдердің жиынтығы бойынша жаза тағайындалса, онда келісімде түпкілікті жазаның түрі мен мөлшері де көрсетіледі.
4. Келісім оған прокурор, сотталушы және оның қорғаушысы қол қойғаннан кейін жасалды деп есептеледі.
5. Прокурор қол қойылған келісімді сотқа береді және істі келісу іс жүргізуі шеңберінде шешу туралы өтінішхат береді.

632-бап. Сотта жасалған іс жүргізу келісімімен бірге келіп
түскен іс бойынша судьяның іс-әрекеттері
1. Судья ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімі және істі келісу іс жүргізуінде қарау туралы өтінішхатпен бірге қылмыстық істі алып, заң талаптарына сәйкестігін тексереді және мынадай шешімдердің бірін қабылдайды:
1) ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімін бекітеді және істі келісу іс жүргізуінде қарау туралы қаулы шығарды;
2) ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімін бекітуден бас тартады және істі жалпы тәртіппен қарауды жалғастырады;
3) егер сот қылмыстың саралануымен, азаматтық қуыным мөлшерімен келіспесе, жаңа келісім жасауға мүмкіндік бере отырып, қылмыстық істі прокурорға қайтарады.
2. Осы баптың бірінші бөлігінің 1) тармақшасына сәйкес шешім қабылдаған жағдайда сот осы Кодекстің 627-бабының тәртібімен сот талқылауын жүргізеді.

14-бөлiм. Алқабилердiң қатысуымен iстер бойынша iс жүргiзу 65-тарау. Жалпы ережелер

633-бап. Алқабилердiң қатысуымен iстер бойынша iс жүргiзу
тәртiбi
Сот алқабилердiң қатысуымен қарайтын қылмыстық iстер бойынша iс жүргiзу осы бөлiмде белгiленген ерекшелiктер ескерiле отырып, осы Кодекстiң қағидаларына сәйкес жүргiзiледi.

634-бап. Алқабилердiң қатысуымен соттың қарауына жататын iстер
1. Сот Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 99 (екінші бөлігінің 15) тармағында), 171 (төртiншi бөлiгiнде), 175, 177, 178, 184, 253 (төртiншi бөлiгiнде), 260 (бесінші бөлiгiнде), 282 (төртiншi бөлiгiнде), 292 (төртiншi бөлiгiнде), 293 (төртiншi бөлiгiнде), 294 (төртiншi бөлiгiнде)-баптарында көзделген қылмыстар туралы iстердi, сондай-ақ соғыс уақытында немесе ұрыс жағдайында жасалған әскери қылмыстар туралы iстердi қоспағанда, оларды жасағаны үшін қылмыстық заңмен өлім жазасы немесе өмір бойы бас бостандығынан айыру көзделген қылмыстар туралы iстердi алқабилердiң қатысуымен қарайды.
2. Егер адам Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң бiрнеше бабында көзделген қылмыстарды жасады деп айыпталған болса, егер қылмыстардың осындай жиынтығына, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 99 (екінші бөлігінің 15) тармағында), 171 (төртiншi бөлiгiнде), 175, 177, 178, 184, 253 (төртiншi бөлiгiнде), 260 (бесiншi бөлiгiнде), 282 (төртiншi бөлiгiнде), 292 (төртiншi бөлiгiнде), 293 (төртiншi бөлiгiнде), 294 (төртiншi бөлiгiнде) баптарында көзделген қылмыстарды, сондай-ақ соғыс уақытында немесе ұрыс жағдайында жасалған әскери қылмыстар туралы iстердi қоспағанда, оларды жасағаны үшін қылмыстық заңмен өлім жазасы немесе өмір бойы бас бостандығынан айыру көзделген қылмыстардың ең болмағанда бiреуi кiрсе, айыпталушының өз iсiнiң сотта алқабилердiң қатысуымен қаралуына құқығы бар.
3. Егер iс бойынша бiрнеше адам айыпталса, егер олардың ең болмағанда бiреуi қылмыстық iстi алқабилердiң қатысуымен қарау туралы өтiнiшхат бiлдiрсе, алқабилердiң қатысуымен сотта оны қарау барлық сотталушыларға қатысты осы бөлiмде көзделген қағидалар бойынша жүргiзiледi.

635-бап. Алқабилер қатысатын сот құрамы
Қылмыстық iстер жөнiндегi мамандандырылған ауданаралық сотта және қылмыстық iстер жөнiндегi мамандандырылған ауданаралық әскери сотта алқабилердiң қатысуымен сот бiр судьяның және он алқабидiң құрамында әрекет етедi.

636-бап. Алқабиге ықпал етуге жол бермеу
Алқабилердiң қатысуымен бүкiл сот талқылауы барысында мемлекеттiк айыптаушыға, жәбiрленушiге, сотталушыға және оның қорғаушысына, сондай-ақ процестiң басқа да қатысушыларына осы iстi қарауға қатысушы алқабилер белгiлеген тәртiптен тыс араласуға тыйым салынады.

637-бап. Соттың iстi алқабилердiң қатысуымен қарауы туралы
өтiнiшхат
1. Осы бөлiмде көзделген қағидаларға сәйкес, қылмыстық сот iсiн жүргiзудi жүзеге асыру айыпталушының өз iсiн соттың алқабилердiң қатысуымен қарауы туралы өтiнiшхаты бойынша жүргiзiледi.
2. Сотқа дейінгі тергеудi жүзеге асыратын адам тергеу әрекеттерінің іс жүргізуі аяқталғаннан кейiн күдіктіге iстiң барлық материалдарын таныстыру кезiнде оған соттың оның iсiн алқабилердiң қатысуымен қарауы туралы өтiнiшхат беру құқығын, сондай-ақ соттың алқабилердiң қатысуымен шығарған үкiмiне шағым жасау және шағымды қарау ерекшелiктерiн қоса алғанда, осындай өтiнiшхатты қанағаттандырудың құқықтық салдарын түсiндiруге мiндеттi.
3. Күдіктінің iстiң барлық материалдарын танысу үшiн ұсынған кезде, сондай-ақ келесi кезеңде, оның iшiнде сотта iстi алдын ала тыңдауда, бiрақ соттың басты сот талқылауын тағайындауына дейiн оның iстi соттың алқабилердiң қатысуымен қарауы туралы өтiнiшхат мәлiмдеуге құқығы бар.
4. Күдіктінің өз iсiн соттың алқабилердiң қатысуымен қарауы туралы не өз iсiн соттың алқабилердiң қатысуымен қарауына құқығын пайдаланудан бас тартуы туралы өтiнiшхаты күдіктіге тергеу әрекеттерi мен оның құқығын түсiндiрудiң аяқталғандығын хабарлау туралы хаттамада көрсетіледі. Кейiннен мәлiмделген өтiнiшхатты күдікті (айыпталушы) жазбаша түрде жазады және ол соттауына осы iс жататын сотқа дереу жiберiледi.
5. Сот басты сот талқылауын тағайындағаннан кейiн айыпталушының өз iсiн соттың алқабилердiң қатысуымен қарауы туралы өтiнiшхаты қабылданбайды.
6. Айыпталушы алдын ала тыңдау жүргiзiлгенге дейiн және алдын ала тыңдау барысында өз iсiн алқабилердiң қатысуымен қарау туралы мәлiмдеген өтiнiшхатынан бас тартуға құқылы. Айыпталушының өз iсiн соттың алқабилердiң қатысуымен қарауы туралы өтiнiшхатынан бас тартуы алдын ала тыңдау барысында өтiнiшхат расталғаннан кейiн қабылданбайды.

66-тарау. Сот отырысын тағайындаудың ерекшелiктерi

638-бап. Алдын ала тыңдау өткізу
Осы Кодекстің 634-бабының бірінші бөлігінде аталған істер бойынша алдын ала тыңдау өткізу күдіктінің, айыпталушының істі алқабилердің қатысуымен қарау туралы өтінішхатының болуына немесе болмауына қарамастан міндетті.

639-бап. Алдын ала тыңдау өткiзудiң ерекшелiктерi
1. Судья алдын ала тыңдауды мiндеттi түрде сотталушылардың, оның ішінде iстi алқабилердiң және олардың қорғаушыларының қатысуымен қарау құқығы тиесілі емес адамдардың қатысуымен жеке-дара өткiзедi.
2. Судья сот отырысы басталарда қай iстiң қарауға жататынын жариялайды, отырысқа қатысушы адамдарға өзiн таныстырады, кiмнiң мемлекеттiк айыптаушы, қорғаушы, хатшы екенiн хабарлайды, сотталушының жеке басын анықтайды, мәлiмделген қарсылықтарды шешедi. Мемлекеттiк айыптаушы айыптау қорытындысын жария етедi. Судья сотталушыға айыптаудың түсiнiктi болғанын не болмағанын анықтайды, қажет болған жағдайларда оған айыптаудың мәнiн түсiндiредi және ол iсiн соттың алқабилердiң қатысуымен қарауы туралы берген өз өтiнiшхатын растайтынын не растамайтынын сұрайды. Егер істі алқабилердің қатысуымен қарау туралы өтінішхат мәлімделмесе, судья сотталушыға оның осы сот отырысында тікелей мәлімделуі мүмкін екенін түсіндіреді. Сотталушының ауызша өтініші сот отырысының хаттамасына енгізіледі, жазбаша өтінішхат іске тігіледі. Сотталушының істі алқабилердің қатысуымен қарау туралы өз өтінішхатынан бас тартуы, сондай-ақ оның осындай өтінішхатты мәлімдегісі келмейтіні сот отырысының хаттамасында не іске тігілетін сотталушының жазбаша өтінішінде көрсетіледі.
3. Егер сотталушы оның iсiн соттың алқабилердiң қатысуымен қарауы туралы өз өтiнiшхатын растаса, онда судья осы өтiнiшхатты қанағаттандыру туралы шешiм қабылдайды, бұл ретте басқа сотталушылардың пікірі ескерілмейді және мемлекеттiк айыптаушы, жәбiрленушi, сотталушы және оның қорғаушысы мәлiмдеген басқа өтiнiшхаттарды қарауға көшедi.
4. Қажет болған жағдайда дәлелдемелер ретiнде пайдалануға болатындығын тексеру үшiн iс материалдары алдын ала тыңдауда жария етiлуi мүмкiн.
5. Егер сотталушы iсiн соттың алқабилердiң қатысуымен қарауы туралы өз өтiнiшхатын растамаса, осы Кодекстiң 321-бабының бiрiншi бөлiгiнде көзделген басқа да негiздер болмаған кезде судья алдын ала тыңдау аяқталды деп жариялайды. Iстi одан әрi жүргiзу осы Кодекстiң 42-тарауында көзделген қағидалар бойынша жүзеге асырылады.
6. Судьяның iстi соттың алқабилердiң қатысуымен қарауы туралы қаулысы түпкiлiктi болып табылады. Қаулы одан әрi iстi соттың алқабилердiң қатысуымен қарауынан сотталушының бас тарту себептерi бойынша қайта қаралмауға тиiс.

640-бап. Алқабилердiң қатысуымен сот отырысын тағайындау
кезiнде алдын ала тыңдау тәртiбiмен шығарылатын
шешiмдердiң ерекшелiктерi
1. Алдын ала тыңдау қорытындылары бойынша судья осы Кодекстiң 322 – 327-баптарында көзделген шешiмдердiң бiрiн қабылдайды.
2. Егер сотталушы істі алқабилердің қатысуымен қарау туралы өтінішхатты мәлімдесе немесе бұл туралы бұрын мәлімделген өтінішхатты растаса, судья сот отырысын тағайындау туралы қаулыда сот iстi алқабилердiң қатысуымен қарайтындығын көрсетедi және осы сот отырысына шақырылуға тиiс алқабилерге кандидаттардың санын айқындайды, олардың саны жиырма бестен кем болмауға тиiс.
3. Судья алдын ала тыңдау нәтижелерi бойынша осы Кодекстiң 112-бабына сәйкес iс материалдарынан дәлелдемелер ретiнде рұқсат етуге болмайды деп танылған нақты деректердi алып тастайды.

641-бап. Сот талқылауына қатысу үшiн алқабилерге кандидаттарды
алдын ала кездейсоқ таңдаудың тәртiбi
1. Iстi соттың алқабилердiң қатысуымен қарауға тағайындау туралы қаулы шығарылғаннан кейiн судья сот отырысының хатшысына оларды алқабилерге iрiктеу үшiн сот отырысына саны қаулыда көрсетiлген алқабилерге кандидаттардың келуiн қамтамасыз ету туралы өкiм бередi.
2. Басты сот талқылауы тағайындалғаннан кейiн төрағалық етушiнiң өкiмi бойынша сот отырысының хатшысы соттағы бiрыңғай және қосалқы (жылдық) тiзiмдерден алқабилерге кандидаттарды алдын ала кездейсоқ таңдауды жүргiзедi.
3. Бiр адам алқаби ретiнде сот отырыстарына жылына бiр реттен артық қатыса алмайды.
4. Қылмыстық iстi қарауға қатысу үшiн алқабилерге кандидаттарды алдын ала кездейсоқ таңдау аяқталғаннан кейiн олардың тегi, аты, әкесiнiң аты және мекенжайы көрсетiле отырып, алдын ала тiзiм жасалады, оған сот отырысының хатшысы қол қояды.
5. Алдын ала тiзiмге енгiзiлген алқабилерге кандидаттарға, сот талқылауы басталғанға дейiн жетi тәулiктен кешiктiрiлмей сотқа келетiн күнi мен уақыты көрсетiлген хабарлама тапсырылады.
6. Хабарлама алған азаматтар алқабилердi iрiктеу рәсiмiне қатысу үшiн сотқа келуге мiндеттi.

67-тарау. Сот талқылауына қатысу үшiн алқабилерге
кандидаттарды iрiктеу

642-бап. Жалпы ережелер
1. Кандидаттар арасынан алқабилердi iрiктеу осы Кодекстiң 350 – 363-баптарының талаптары орындалғаннан кейiн:
1) төрағалық етушiнiң алқабилерге кандидаттарды iстi қарауға қатысудан босатуы;
2) өздiгiнен бас тарту туралы мәселелердi шешу;
3) қарсылық бiлдiру туралы мәселелердi шешу;
4) алқабилерге кандидаттарға дәлелсiз қарсылық бiлдiру арқылы жүзеге асырылады.
2. Сот отырысының хатшысы төрағалық етушiге алқабилерге кандидаттардың сот отырысына келуi туралы баяндайды және алқабилерге кандидаттың әрқайсысына оның тегiн көрсете отырып билет жазып бередi.
3. Төрағалық етушi алқабилерге кандидаттардың алдында:
1) өзiн таныстырып;
2) тараптарды таныстырып;
3) қандай iс қаралуға жататынын хабарлап;
4) алқабилердiң мiндеттерi мен олардың осы қылмыстық iстi қарауға заңға сәйкес қатысу тәртiбi туралы хабарлап, қысқаша сөз сөйлейдi.
4. Алқабилерге кандидатты iстi қарауға қатысудан босату туралы мәселенi объективтi шешу мақсатында төрағалық етушi алқабилердi iрiктеу кезiнде кандидаттарға жәбiрленушi, айыпталушы және оның қорғаушысы жазбаша нысанда ұсынған сұрақтарды, сондай-ақ өзiнiң қалауы бойынша, алқабилер алқасын құру үшiн маңызы бар басқа да сұрақтарды қоюы мүмкiн. Прокурор кандидаттарға сұрақтарды өз бетiнше және ауызша нысанда қояды.
5. Алқабилерге кандидат iстi қарауға қатысу үшiн iрiктеу кезiнде төрағалық етушi қойған сұрақтарға шынайы жауап беруi, сондай-ақ оның талабы бойынша өзi туралы және iске қатысушы басқа адамдармен қатынастары туралы қажеттi өзге де ақпараттар беруге тиiс.
6. Төрағалық етушi алқабилерге кандидаттардың ар-намысы мен қадiр-қасиетiн кемсiтетiн сұрақтар қоймайды.
Төрағалық етуші алқабилерге кандидатқа кейбір сұрақтарды қоюға құқылы, ал кандидат процеске басқа да қатысушылар мен залда қатысып отырған адамдар үшін сұрақ пен жауаптың қолжетімді болмауын сақтай отырып, оған жауап беруге құқылы.
7. Алқабилерге кандидатты iстi қарауға қатысудан босатуға байланысты барлық мәселелердi, сондай-ақ өздiгiнен бас тартуларды және алқабилерге кандидаттарға мәлiмделген қарсылық бiлдiрулердi төрағалық етушi кеңесу бөлмесiне кетпей тұрып, сот отырысының хаттамасына судьяның қаулысын енгізе отырып жеке-дара шешедi.
8. Егер сотқа шақырылған алқабилерге кандидаттардың жиырма бесiнен азы келсе не сот талқылауына қатысудан олардың кейбiреулерiн босатқаннан кейiн немесе төрағалық етушi судья өздiгiнен бас тартулар мен қарсылық бiлдiрулердi қанағаттандырғаннан кейiн олар он жетiден азайып қалса, төрағалық етушi сот отырысының хатшысына алқабилерге кандидаттар құрамының жетiспейтiн санын қосалқы тiзiмнен толықтыру туралы өкiм бередi. Бұл жағдайда алқабилерге қосалқы кандидаттарды шақыру үшiн сот отырысында үзiлiс жарияланады.

643-бап. Төрағалық етушiнiң алқабилерге кандидаттарды iстi
қарауға қатысудан босатуы
1. Төрағалық етушi алқабилерге кандидаттарға олардың осы Кодексте белгiленген мiндеттерiн түсiндiредi, одан кейiн алқабилерге кандидаттардан алқабилер ретiнде iстi қарауға қатысуда оларға кедергi келтiретiн мән-жайлардың бар-жоғы туралы сұрайды.
2. Төрағалық етушi:
1) қылмыс жасады деген күдiктiлердi немесе айыпталушыларды;
2) сот iсi жүргiзiлетiн тiлдi бiлмейтiн адамды, мылқау, саңырау, зағип адамдарды;
3) сот отырысына толыққанды қатысуын қамтамасыз етуге ұйымдастырушылық не техникалық мүмкiндiктер болмаған кезде мүгедек болып табылатын басқа да адамдарды процеске қатысушылармен талқыламастан, алқаби мiндеттерiн атқарудан босатады.
3. Төрағалық етушi процеске қатысушылармен талқыламастан, олардың ауызша немесе жазбаша өтiнiшi бойынша:
1) алпыс бес жастан асқан адамдарды;
2) үш жасқа толмаған балалары бар әйелдердi;
3) өзiнiң дiни нанымына байланысты сот төрелiгiн жүзеге асыруға қатысу өзi үшiн мүмкiн емес деп есептеген адамдарды;
4) қызметтiк мiндеттерiн атқарудан алаңдатылуы қоғамдық және мемлекеттiк мүдделерге едәуiр зиян келтiруi мүмкiн адамдарды (дәрiгерлер, мұғалiмдер, әуежолдарының пилоттары және басқалар);
5) сот отырысына қатыспау үшiн дәлелдi себептерi бар өзге де адамдарды алқабилер мiндеттерiн атқарудан босатуы мүмкін.
4. Төрағалық етушi алқабилерге кандидаттардан сотта қаралатын iстiң мән-жайлары туралы олардың хабардар екенін анықтайды.
5. Төрағалық етушi кез келген алқабилерге кандидатты осы адамға заңсыз көрсетiлген ықпал ету, онда теріс пiкiр болуы, ол iстiң мән-жайын iс жүргiзу көздерiнен емес, басқа көздерден бiлуi салдарынан оның объективтiлiгiне негiздi күмән келтiрiлсе, сондай-ақ алқабилерге кандидаттың алқаби ретiнде iстi қарауға қатысуы кезiнде объективтi болмау мүмкiндiгiн көрсететiн басқа да себептермен iс бойынша алқабидiң мiндеттерiн атқарудан босатады.

644-бап. Алқабилерге кандидаттардың өздiгiнен бас тартуы туралы
мәселелердi шешу
Төрағалық етушi алқабилерге кандидаттардың қайсыбiрiн iстi қарауға қатысудан босату үшiн заңда көзделген себептердiң бар-жоғы туралы сұрайды. Келген алқабилерге кандидаттардың әрқайсысы оның алқаби мiндеттерiн орындауына кедергi келтiретiн дәлелдi себептердi көрсетуге, сондай-ақ өздiгiнен бас тартуын мәлiмдеуге құқылы. Тараптардың пікірін тыңдап, төрағалық етуші алқабилерге кандидаттан өздігінен бас тартуды қанағаттандыру не бұдан бас тарту туралы қаулы шығарады.

645-бап. Алқабилерге кандидаттарға қарсылық бiлдiру туралы
мәселелердi шешу
Алқабилерге кандидаттардың әрқайсысына мынадай жағдайларда, егер:
1) алқабилерге кандидат осы iс бойынша жәбiрленушi, азаматтық қуынушы, азаматтық жауапкер болып табылса, куә ретiнде шақырылса не шақырылуы мүмкiн болса;
2) алқабилерге кандидат осы қылмыстық iс бойынша сарапшы, маман, аудармашы, куәгер, сот отырысының хатшысы, анықтаушы, тергеушi, прокурор, қорғаушы, айыпталушының заңды өкiлi, жәбiрленушiнiң өкiлi, азаматтық қуынушы немесе азаматтық жауапкер ретiнде iс жүргiзуге қатысса;
3) алқабилерге кандидат жәбiрленушiнiң, азаматтық қуынушының, азаматтық жауапкердiң немесе олардың өкiлдерiнiң, айыпталушының немесе оның заңды өкiлiнiң, прокурордың, қорғаушының, тергеушiнiң немесе анықтаушының туысы немесе жекжаты (аға-iнiсi, апа-қарындасы, ата-анасы және ерлi-зайыптылардың баласы) болып табылса;
4) алқабилерге кандидат осы iске жеке, тiкелей немесе жанама мүдделi деп санауға негiз беретiн өзге де мән-жайлар болса, прокурордың, жәбiрленушiнiң, азаматтық қуынушының, азаматтық жауапкердiң және олардың өкiлдерiнiң, сотталушының және оның қорғаушысының қарсылығы мәлiмделуге тиiс.
Тараптардың пікірін тыңдап, төрағалық етуші алқабилерге кандидаттан өздігінен бас тартуды қанағаттандыру не бұдан бас тарту туралы қаулы шығарады.

646-бап. Алқабилерге кандидаттарға дәлелсiз қарсылық бiлдiруі
1. Егер осы Кодекстiң 645-бабының талаптарын орындау нәтижесiнде сот отырысына қатысу үшiн алқабилерге кандидаттардың он жетiден астамы қалса, төрағалық етушi қалған алқабилерге кандидаттардың санын жариялайды, одан кейiн олардың тегi көрсетiлген билеттердi жәшiкке салады, билеттердi араластырады және жәшiкте он жетi билет қалу үшiн одан қанша қажет болса сонша билеттi алады.
2. Осы баптың бiрiншi бөлiгiнің талаптарын орындағаннан кейiн төрағалық етушi мемлекеттiк айыптаушы, сондай-ақ сотталушы және (немесе) оның қорғаушысы дәлелсiз қарсылықты жүргiзу үшiн алқабилерге кандидаттардың тегi көрсетiлген қалған он жетi билеттi бередi, оның нәтижесiнде алқабилерге он екi кандидат қалуға тиiс.
3. Мемлекеттiк айыптаушы, сотталушы және оның қорғаушысы төрағалық етушi арқылы алқабилерге кандидаттардың кейбiреуiнен өзiн таныстыруын сұрауға құқылы.
4. Егер iске бiр сотталушы қатысса, дәлелсiз қарсылық бiлдiрудi алқабилерге екi кандидатқа – мемлекеттiк айыптаушы, одан кейiн алқабилерге үш кандидатқа сотталушы және (немесе) оның қорғаушысы көрсетiлген кезектiлiкпен жүргiзедi.
5. Егер iске бiрнеше сотталушы қатысса, мемлекеттiк айыптаушы әрi кеткенде алқабилерге екi кандидатқа қарсылық бiлдiруге құқылы. Бұл ретте алқабилерге кандидаттарға қарсылық бiлдiру – сотталушылардың өзара келiсуi бойынша, ал осындай келiсу болмаған жағдайда, егер мүмкiн болса, қарсылық бiлдiрiлетiн алқабилерге кандидаттардың санын олардың арасында тең бөлу арқылы жүргiзiледi.
6. Осы баптың бесiншi бөлiгiнің талаптарын орындау мүмкiн болмаған жағдайда, бiрнеше сотталушының алқабилерге кандидаттарға қарсылық бiлдiруi барлық сотталушының тектерімен бірге билеттердi жәшiкке салып, жеребе тастау арқылы жүргiзiлуге тиiс. Жеребе тастау қарсылық бiлдiрiлмеген алқабилерге кандидаттардың санына тең санда жүргiзiледi. Төрағалық етушi сотталушының тегi көрсетiлген билеттi жәшiктен неше рет алса, сотталушы алқабилерге кандидаттарға сонша рет қарсылық бiлдiруге құқылы.
7. Сотталушылардың кейбiрiнiң алқабилерге кандидаттарға қарсылық бiлдiру құқығынан бас тартуы басқа сотталушылардың алқабилерге кандидаттардың кемiнде он екiсi қалғанға дейiн оларға қарсылық бiлдiру құқықтарына шек қоюға әкеп соқпайды.
8. Мемлекеттiк айыптаушы, сотталушы немесе оның қорғаушысы алқабилерге кандидаттардың тегi көрсетiлген билеттерге дәлелдерiн көрсетпей-ақ, қойылған қолдарымен бекітілген «қарсылық бiлдiру» деген жазу арқылы алқабилерге кандидаттарға қарсылық бiлдiруi мүмкiн.
9. Сотталушы өзiнiң қорғаушысына алқабилерге кандидаттарға қарсылық бiлдiру құқығын жүзеге асыруды тапсыруға құқылы. Егер сотталушы өзiнiң алқабилерге кандидаттарға қарсылық бiлдiру құқығынан бас тартса, онда қорғаушы оның келiсiмiнсiз алқабилерге кандидаттарға қарсылық бiлдiруге өз бетiнше қатысуға құқылы емес.
10. Егер iске бiрнеше сотталушы қатысса, сотталушы немесе барлық сотталушы өзiнiң қарсылық бiлдiру құқығынан бас тартқан жағдайда, алқабилерге кандидаттарға қарсылық бiлдiру жеребе тастау арқылы жүргiзiледi, оның барысында төрағалық етушi не сот отырысының хатшысы қанша алқабиге кандидатқа қарсылық бiлдiрiлуi мүмкiн болса, сонша қарсылық бiлдiрiлмеген алқабилерге кандидаттардың тегi көрсетiлген билеттердi жәшiктен алып тастайды.
11. Тараптар дәлелсiз қарсылық бiлдiрген алқабилерге кандидаттардың тегi көрсетiле отырып, билеттер iстiң материалдарына тiгiледi.

647-бап. Жеребе тастау арқылы алқабилер алқасын құру
1. Сотта iстi қарайтын алқабилер алқасы негiзгi құрамның (алқабилер алқасының құрамын құрайтын) он және екi қосалқы алқаби құрамында жеребе тастау арқылы құрылады.
2. Алқабилер алқасын құру үшiн төрағалық етушi қарсылық бiлдiрiлмеген алқабилерге кандидаттардың тегiн көрсете отырып, билеттердi жәшiкке салады, оларды араластырады және бiр-бiрлеп он екi билеттi алады, әр алған сайын билетте көрсетiлген алқабилерге кандидаттың тегiн жариялайды. Егер алқабилер алқасын құрудың дұрыстығына әсер ететiн қандай да бiр бұзушылыққа жол берiлмесе, онда алқабилер алқасы құрылды деп танылады. Бұл ретте жеребе тастау арқылы iрiктелген алғашқы он алқаби – негiзгi құрамның алқабиi, ал соңғы екеуi қосалқы алқаби деп есептеледi.
3. Қарсылық бiлдiру туралы мәселенi шешу кезiнде немесе алқабилер алқасын құру кезiнде оның құрылуының дұрыстығына әсер еткен қандай да бiр бұзушылыққа жол берiлсе, сондай-ақ бiр немесе одан да көп алқабиге мемлекеттiк құпияға рұқсат етуден бас тартылған жағдайда, төрағалық етушi алқабилер алқасының құрылуын жарамсыз немесе ол құрылған жоқ деп жариялайды және алқабилерге кандидаттарға толық көлемiнде қайта iрiктеy жүргiзедi.
4. Сот отырысының хатшысы жеребе тастау арқылы iрiктелген он екi алқабидiң тегiн жәшiктен билеттер қалай алынса, сол тәртiппен сот отырысының хаттамасына енгiзедi. Жеребе тастау арқылы iрiктелген алқабилердiң тегi және олардың саналатын реттік нөмірі көрсетiле отырып, билеттер iс материалдарына тiгiледi.

648-бап. Алқабилердiң сот талқылауына қатысуының жалпы
шарттары
1. Алқабилер алқасын құру аяқталғаннан кейiн төрағалық етушi алқабилердiң негiзгi құрамына жеребе тастаумен айқындалған тәртiпке сәйкес оларға бөлiнген алқабилер орындығынан орын алуды ұсынады. Алқабилердiң орындығы сот отырысы залында қатысып отырғандардан бөлек болуға және әдетте сотталушылар орындығына қарама-қарсы орналасуға тиiс. Қосалқы екi алқаби олар үшiн арнайы бөлiнген алқаби орындығына орналасады.
2. Алқабилер және қосалқы алқабилер осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, сот отырысының залында сот талқылауы кезiнде ұдайы қатысады.
3. Егер сот талқылауы барысында, бiрақ алқабилер мен судья шешiм шығару үшiн кеңесу бөлмесiне кеткенге дейiн алқабилердiң бiреуiнiң сот отырысына одан әрi қатыса алмайтындығы немесе төрағалық етушi оны сот отырысына қатысудан шеттеткенi анықталса, онда ол қосалқы алқабилердiң тегi көрсетiлген билет жәшiктен қандай тәртiппен алынса, сол тәртiппен қосалқы алқабимен ауыстырылады. Егер шығып қалған алқабилердi қосалқы алқабилермен ауыстыру мүмкiндiгi таусылған жағдайда, төрағалық етушi өткен сот талқылауын жарамсыз деп жариялайды және сот талқылауын осы Кодекстiң 641-бабына сәйкес алқабилерге кандидаттарды алдын ала таңдау кезеңiне қайтарады.
4. Егер алқабилердiң бiреуiнiң сот отырысына қатысу мүмкiндiгiнiң жоқтығы кеңесу бөлмесiне кеткеннен кейiн анықталса, онда судья мен алқабилер сот отырысы залына кiрiп, алқабидi ауыстыруға және қайтадан кеңесу бөлмесiне кетуге тиiс. Егер шығып қалған алқабиді қосалқы алқабимен ауыстыру мүмкіндігі таусылған болса, төрағалық етуші өткен сот талқылауын жарамсыз деп жариялайды және сот талқылауын осы Кодекстің 638-бабына сәйкес алқабилерге кандидаттарды алдын ала таңдау кезеңіне қайтарады.
5. Кез келген алқаби осы Кодекстiң 650-бабының төртiншi бөлiгiнде белгiленген шектеулердi сақтамаған жағдайда, iстi қараудың кез келген кезеңiнде iске одан әрi қатысудан шеттетiлуi мүмкiн.
6. Алқабидi шеттетудi тараптардың қатысуымен төрағалық етушi жүзеге асырады, бұл туралы сот отырысының хаттамасында жазба жасалады.

649-бап. Алқабилердiң ант қабылдауы
1. Алқабилер алқасы құрылып болғаннан кейiн төрағалық етушi немесе сот отырысының хатшысы сот отырысының залында қатысып отырғандардың барлығына орындарынан тұруды ұсынады. Төрағалық етушi алқабилерге ант қабылдау ұсынысымен өтiнiш жасайды.
2. Алқаби ретiнде қылмыстық сот iсiн жүргiзуге қатысу үшiн осы Кодексте белгiленген тәртiппен iрiктелiп алынған адам мынадай мазмұндағы оның мәтінін айтып, ант қабылдайды: «Алқабидiң мiндеттерiн атқаруға кiрiсе отырып, өз мiндеттерiмдi адал және бейтарап атқаруға, сотта қаралған барлық дәлелдемелердi, дәлелдердi, iстiң мән-жайын назарыма алуға, ерiктi азамат және әдiл адам ретiнде iстi өзiмнiң iшкi нанымым мен ар-ожданым бойынша шешуге салтанатты түрде ант етемiн».
3. Алқабилердiң ант қабылдағаны туралы сот отырысының хаттамасына жазба жасалады.

68-тарау. Алқабилердiң қатысуымен соттың iстi талқылау
ерекшелiктерi

650-бап. Алқабилердiң құқықтары, мiндеттерi және iстi қарауға байланысты iс-әрекеттерiндегi шектеулер
1. Төрағалық етушi алқабилерге олардың құқықтарын, мiндеттерiн және iстi қарауға байланысты iс-әрекеттерiне шектеулердi түсiндiредi, сондай-ақ мiндеттердi бұзу және шектеулердi сақтамаудың салдарлары туралы ескертедi.
2.Алқабидің:
1) өзiнiң iшкi нанымы бойынша iстiң мән-жайын өз бетiнше бағалауға және алқабилер алқасының алдына қойылатын сұрақтарға жауап беруге мүмкiндiк алу үшiн сотта қаралатын дәлелдемелердi зерттеуге қатысуға;
2) процеске қатысушыларға төрағалық етушi арқылы сұрақтар қоюға;
3) заттай дәлелдемелердi, құжаттарды тексерiп қарауға, жердi және үй-жайларды тексерiп қарау iсiне, сот тергеуiндегi барлық басқа да iс-әрекеттерге қатысуға;
4) төрағалық етушiге заңнама нормаларын, сондай-ақ сот отырысында жария етiлген құжаттардың мазмұнын және iске қатысты өзiне түсiнiксiз басқа да мәселелердi түсiндiрудi сұрап өтiнiш жасауға;
5) сот отырысы кезiнде жазбалар жасауға құқығы бар.
3.Алқаби:
1) сот отырысында тәртiп сақтауға және төрағалық етушiнiң заңды өкiмдерiне бағынуға;
2) алқабидiң мiндеттерiн атқару үшiн, сондай-ақ, егер сот отырысында үзiлiс жарияланған немесе iстi тыңдау кейiнге қалдырылған жағдайда, сот талқылауын жалғастыру үшiн сот көрсеткен уақытта келуге;
3) сотқа келуге мүмкiндiгi болмаған жағдайда, төрағалық етушiге келмеудiң себептерi туралы алдын ала хабарлауға мiндеттi.
4.Алқаби:
1) iстi тыңдау кезiнде сот отырысының залынан кетуге;
2) iстi тыңдау кезiнде сот құрамына кiрмейтiн адамдармен төрағалық етушiнiң рұқсатынсыз iс бойынша сөйлесуге;
3) iстi қарау барысында мәлiметтердi сот отырысынан тыс жинауға;
4) жабық сот отырысына қатысуына байланысты өзiне белгiлi болған мән-жайлар туралы мәлiметтердi жария етуге, сондай-ақ кеңесу бөлмесiнiң құпиясын бұзуға құқылы емес.
5. Алқабидiң өз мiндеттерiн атқармауы, сондай-ақ осы бапта көзделген шектеулердi сақтамауы Қазақстан Республикасының заңында белгiленген жауаптылыққа, сондай-ақ төрағалық етушiнiң алқабидi iстi қарауға одан әрi қатысудан шеттету мүмкiндiгiне әкеп соғады.

651-бап. Алқабилер қатысатын соттың құзыретi
1. Алқабилердiң қатысуымен соттың iстi талқылауы кезiнде осы Кодекстiң 390-бабы бiрiншi бөлiгiнiң 1) – 8), 14) тармақтарында көзделген мәселелер шешiледi.
2. Судья алқабилердi дәлелдемелер ретiнде пайдалануға жол берiлмейтiн нақты деректермен таныстыруға тиiс емес. Егер сот талқылауы барысында осы Кодекстiң 112-бабына сәйкес дәлелдемелер ретiнде пайдалануға жол берiлмейтiн нақты деректер анықталса, төрағалық етушi алқабилер жоқ кезде оларды дәлелдемелер қатарынан алып тастау туралы мәселенi шешуге, ал мұндай дәлелдемелер зерттелген жағдайда, олардың заңды күшi жоқ деп тануға, ал оларға жасалған зерттеулердi жарамсыз деп тануға және алқабилерге шешімдер қабылдау кезінде оларды ескермеуін түсіндіруге мiндеттi.
3. Тараптар төрағалық етушiнiң рұқсатынсыз алқабилер қатысатын сотта iстiң талқылануынан алып тасталған дәлелдемелердiң бар екенi туралы еске салуға, өздерiнiң позициясына негiздеме үшiн оларға сiлтеме жасауға құқылы емес. Аталған талаптарды бұзған кезде төрағалық етуші процеске қатысушының сөзін бөлуге және оған істен алып тасталған дәлелдемелер туралы еске салуға жол беруге болмайтынын ескертуге және алқабилерге процеске қатысушылар айтқанды қабылдамау керектігін түсіндіруге міндетті. Төрағалық етушінің билігіне бағынбаған кезде процеске қатысушыға осы Кодексте көзделген тәртіппен ақшалай өндіртіп алу салынуы мүмкін. Төрағалық етуші қабылдаған аталған шаралар туралы сот отырысының хаттамасына тиісті жазба жасалады. Сот, сондай-ақ сот ісін жүргізу тәртібін бұзатын және оған заңда көзделген тәртіппен шаралар қабылдау үшін төрағалық етушінің заңды өкіміне бағынбайтын процеске қатысушыға қатысты жеке қаулы шығарады.

652-бап. Алқабилер қатысатын сотта iстiң қысқартылуы
Төрағалық етушi iстi соттың алқабилердiң қатысуымен талқылауының кез келген кезеңiнде, егер сот талқылауы кезiнде осы Кодекстiң 35-бабының бiрiншi бөлiгiнде көзделген мән-жайлар анықталса, сондай-ақ мемлекеттiк айыптаушы осы Кодекстiң 337-бабының жетiншi бөлiгiне сәйкес айыптаудан бас тартқан кезде қысқартылады.
Алқабилерді сот талқылауына қатысудан босатқаннан кейін төрағалық етуші іс бойынша тиісті қаулыны жеке-дара шығарады.

653-бап. Алқабилер қатысатын соттағы сот тергеуiнiң
ерекшелiктерi
1. Алқабилер қатысатын соттың сот тергеуi осы Кодекстiң 364 – 378, 381-баптарында белгiленген тәртiппен жүргiзiледi.
2. Мемлекеттiк айыптаушы айыптау қорытындысының қарар бөлiгiн жариялаған кезде сотталушының сотталғандық фактiлерi туралы еске салуға құқылы емес.
3. Алқабилер төрағалық етушi арқылы сотталушыға, жәбiрленушiге, куәларға және сарапшыларға осы адамдардан тараптар жауап алғаннан кейiн сұрақтар қоюы мүмкін. Алқабилер сұрақтарды жазбаша түрде жазып, төрағалық етушiге бередi.
4. Төрағалық етушi сұрақ қойған алқабиге өзiнiң бас тарту себебiн жариялай отырып, iске қатысы жоқ, сондай-ақ жетекші немесе тiл тигiзу сипатында деп есептеген сұрақтарды қабылдамауға құқылы.
5. Тараптар алқабилер алқасының қатысуынсыз, судья бұрын iс талқылауынан алып тастаған дәлелдемелердi, бұл ретте олардың мәнiн жазбай-ақ зерттеу туралы өтiнiшхат беруi мүмкiн. Осындай өтiнiшхатқа байланысты iс бойынша сот талқылауына қатысушылардың пiкiрiн тыңдауды судья алқабилер жоқ кезде жүргiзедi.
Төрағалық етуші қабылдаған аталған шаралар туралы сот отырысының хаттамасына тиісті жазба жасалады.
6. Сотталушының бұрынғы сотталғандығына байланысты, оны құнықпа маскүнем немесе нашақор деп тану туралы мән-жайлар, сондай-ақ алқабилердiң сотталушыға қатысты терiс түсiнiгiн туғызуға ықпал ететін өзге де мән-жайлар зерттелуге жатпайды.
7. Осы бапта көзделген тәртіп бұзылған кезде төрағалық етуші процеске тиісті қатысушыға мұндай мінез-құлыққа жол берілмейтіндігі туралы ескерту жасауға және алқабилерге процеске қатысушылардың айтқанына мән бермеуді түсіндіреді. Төрағалық етушінің өкіміне бағынбаған кезде процеске қатысушыға осы Кодексте көзделген тәртіппен ақшалай өндіртіп алу салынуы мүмкін.

654-бап. Алқабилер қатысатын соттағы тараптардың жарыссөздерi
1. Сот тергеуi аяқталғаннан кейiн алқабилердiң қатысуымен сот тараптардың жарыссөздерiн тыңдауға көшедi. Алқабилер қатысатын сотта тараптардың жарыссөздерi екi бөлiктен тұрады.
2. Жарыссөздердiң бiрiншi бөлiгi мемлекеттiк айыптаушының, жәбiрленушiнiң, қорғаушының және сотталушының сөздерiнен тұрады, олар сотталушының бұрынғы сотталғандығын еске салмай оның кiнәсiнiң дәлелденуi немесе дәлелденбеуi жөнiндегi өз позицияларын баяндайды.
3. Тараптар алқабилер қатысқан соттың қарауына жатпайтын мән-жайларды еске салмауға және сот отырысында зерттелмеген дәлелдемелерге сiлтеме жасамауға тиiс. Төрағалық етушi мұндай сөздердi үзiп тастайды және алқабилердiң үкiм шығару кезiнде осы мән-жайларды есепке алмауға тиiс екендiгiн оларға түсiндiредi. Төрағалық етушінің өкіміне бағынбаған кезде процеске қатысушыға осы Кодексте көзделген тәртіппен ақшалай өндіртіп алу салынуы мүмкін.
4. Жарыссөздердiң екiншi бөлiгi мемлекеттiк айыптаушының, сондай-ақ жәбiрленушiнiң, азаматтық қуынушының және жауапкердiң немесе олардың өкiлдерiнiң, қорғаушының және сотталушының сөздерiнен тұрады, оларда сотталушының iс-әрекетiн дәрежелеу, жаза тағайындау, азаматтық қуыным мәселелерi бойынша позициялары жазылады. Жарыссөздердiң екiншi бөлiгi алқабилердiң қатысуынсыз өткiзiледi.

655-бап. Алқабилер қатысатын соттағы ескертпелер және
сотталушының соңғы сөзi
1. Жарыссөздiң әрбiр бөлiгiнде сөздер сөйленiп болғаннан кейін тікелей жарыссөзге қатысушылардың бәрiнiң ескертпе айтуға құқығы бар. Соңғы ескертпе айту құқығы қорғаушыға тиесiлi. Сот жарыссөздерінің екінші бөлігі бойынша ескертпелер алқабилер жоқ кезде айтылады.
2. Сотталушыға осы Кодекстiң 384-бабына сәйкес соңғы сөз берiледi.

656-бап. Алқабилер қатысатын соттың шешуiне жататын сұрақтардың
қойылуы
1. Сұрақтарды талқылау және тұжырымдау уақытында алқабилер сот отырысы залынан шығып кетедi.
2. Тараптар сұрақтардың мазмұны мен тұжырымдалуы бойынша өздерiнiң ескертпелерiн айтуға және жаңа сұрақтар қою туралы ұсыныстар енгiзуге құқылы.
3. Төрағалық етушi сот тергеуiнiң нәтижелерiн, тараптардың жарыссөздерiн ескере отырып, судья мен алқабилердің шешуiне жататын сұрақтарды жазбаша түрде қалыптастырады, оларды оқиды және тараптарға бередi.
4. Тараптардың ескертпелерi мен ұсыныстарын ескере отырып, төрағалық етушi кеңесу бөлмесiнде алқабилер қатысатын соттың шешуiне жататын сұрақтарды түпкiлiктi қалыптастырады, оларды сұрақ парағына енгiзедi және оған қол қояды.
5. Сұрақ парағы алқабилер мен тараптар қатысып отырған кезде дауыстап оқылады. Бұдан кейін сұрақтардың қалыптастырылуын өзгертуге, сұрақтарды сұрақ парағынан алып тастауға, оған жаңа сұрақтар енгізуге жол берілмейді.

657-бап. Алқабилер қатысатын соттың шешуiне жататын сұрақтардың
мазмұны
1. Сотталушы жасаған деп айыпталатын әрекеттердiң әрқайсысы бойынша мынадай:
1) әрекеттiң орын алғаны дәлелдендi ме;
2) бұл әрекеттi сотталушының жасағаны дәлелдендi ме;
3) бұл әрекеттiң жасалуына сотталушы кiнәлi ме деген үш негiзгi сұрақ қойылады.
2. Сотталушының кiнәлiлiгi туралы негiзгi сұрақтан кейiн кiнәлiлiк дәрежесiн арттыратын немесе төмендететiн не оның сипатын өзгертетiн, сотталушыны жауаптылықтан босатуға әкеп соқтыратын осындай мән-жайлар туралы жеке сұрақтар қойылуы мүмкiн. Қажет болған жағдайларда қылмыстық ниеттiң жүзеге асырылу дәрежесi, әрекеттiң соңына дейiн жеткiзiлмеуiне орай себептер, сотталушылардың әрқайсысының қылмыстың жасалуына бірлесіп қатысу дәрежесi мен сипаты туралы сұрақтар да жеке қойылады. Егер осымен оның қорғану құқығы бұзылмаса, сотталушының онша ауыр емес қылмыс жасаудағы кiнәсiн анықтауға мүмкiндiк беретiн сұрақтар қоюға жол берiледi.
3. Шешуге жататын сұрақтар әрбiр сотталушыға қатысты жеке қойылады.

658-бап. Алқабилер кеңесiнiң құпиясы
1. Жарыссөздер аяқталғаннан кейiн судья және негiзгi алқабилер үкiм шығару үшiн кеңесу бөлмесiне кетедi.
2. Судья мен алқабилерден басқа, кеңесу бөлмесiнде өзге адамдардың қатысуына жол берiлмейдi. Төрағалық етуші кеңесу бөлмесінен шығып, алқабилердің кеңесінде түскі үзіліс, сондай-ақ жұмыс уақыты аяқталған соң келесі күнге оны бастағанға дейін үзiлiс жариялауға құқылы. Демалыс және мереке күндеріне байланысты үзіліс жасауға жол берілмейді.

659-бап. Кеңесу бөлмесiнде кеңесу мен дауыс берудi жүргiзу
тәртiбi
1. Төрағалық етушi алқабилер кеңесiне басшылық етедi, шешiлуге жататын мәселелердi жүйелі түрде талқылауға қояды, жауаптар бойынша дауыс берудi және дауыстардың есебiн жүргiзедi.
2. Кеңесу бөлмесiнде алқабилер қойылған мәселелерге байланысты өздерiнде туындаған түсiнбеушiлiктер бойынша төрағалық етушiден түсiнiктер алуға құқылы.
3. Негiзгi мәселелер бойынша дауыс беру жазбаша жүргiзiледi. Судья мен алқабилердiң дауыс беру кезiнде қалыс қалуға құқықтары жоқ. Судья мен алқабилердiң дауыстары тең.
4. Судья мен алқабилер сотталушылардың саны бойынша соттың мөртабаны басылып, дауыс беруге арналған таза бюллетеньдi алады, онда жауап беруге арналған толтырылмаған бағандары бар бірінші сұрақ және мынадай: «Өзiмнiң ар-намысым, ар-ожданым бойынша және iшкi нанымым бойынша менiң қорытындым...» деген сөздер қамтылады. Олардың әрқайсысы құпияны қамтамасыз ете отырып, бюллетеньге сұрақ парағында қойылған және шешiлуге тиіс әрбір сұраққа жауап жазады. Жауап мақұлдаған «иә» немесе құптамаған «жоқ» деген немесе жауаптың мәнiн ашатын («иә, дәлелдендi», «жоқ, дәлелденген жоқ», «иә, кiнәлi», «жоқ, кiнәсiз») мiндеттi түсiндiрме сөзден немесе сөз тiркестерiн білдіруге тиiс. Судья мен алқабилер өздерiнiң бюллетеньдерiн дауыс беруге арналған жәшiкке салады. Сол тәртіппен алқабилер сұрақ парағында қойылған сұрақтардың әрқайсысы бойынша жүйелі түрде дауыс береді.
5. Қойылған сұрақтардың ішінен бір-бірден бөлек дауыс беру аяқталғаннан кейiн төрағалық етушi алқабилердiң қатысуымен жәшiктi ашады және әрбiр бюллетеньдегi дауыстарды санайды, дауыстарды санау нәтижесiн сұрақ парағында көрсетiлген негiзгi үш сұрақтың әрқайсысының тұсына дереу жазады.
6. Алқабилер мен судьяның жауаптары бар бюллетеньдер қылмыстық iсте сақталатын конвертке салынып, желiмделедi.
7. Егер алдыңғы сұраққа берiлген жауап кейiнгi сұраққа жауап берудiң қажеттiлiгiн жойса, төрағалық етушi алқабилердiң көпшiлiгiнiң келiсiмiмен сол кейiнгi сұрақтың тұсына «жауап берiлмейдi» деген сөздердi жазады.
8. Егер осы Кодекстiң 657-бабының бiрiншi бөлiгiнде көрсетiлген үш сұрақтың әрқайсысына мақұлдаған жауаптарға дауыс берушiлердiң көпшiлiгi дауыс берсе, айыптау шешiмi қабылданған болып есептеледi.
9. Егер қойылған негiзгi сұрақтардың кез келгенiне берiлген құпталмаған жауапқа дауыс берушiлердiң алтауы және одан да көбi дауыс берсе, ақтау шешiмi қабылданған болып есептеледi.
10. Егер сотталушының кiнәлiлiгi туралы мәселе оң шешiлсе, онда судья бұл әрекет қылмыс болып табыла ма деген және оның дәл қандай қылмыстық заңда көзделгенi (бабы, бөлiгi, тармағы) туралы мәселенi шешедi, сондай-ақ осы әрекеттер үшiн қандай жазалау шарасы көзделгенiн алқабилерге түсiндiредi.
Егер судья осы Кодекстің 657-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген сұрақтарға алқабилер мақұлдаған жауаптар кезінде әрекетте қылмыс құрамының белгілері жоқтығы, осыған байланысты ол қылмыс болып табылмайтыны туралы тұжырымға келеді, сол сияқты осы Кодекстің 36-бабында көзделген өзге де мән-жайларды белгілейді, ол осы Кодекстің 660-бабының 1) тармағына сәйкес қылмыстық істі қысқарту туралы қаулы шығарады.
11. Қылмыстық кодекстің тиісті бабы бойынша сотталушының әрекетін саралауды судья алқабилердің қатысуынсыз айқындайды. Одан әрі судья алқабилердiң қатысуымен осы Кодекстiң 390-бабы бiрiншi бөлiгiнiң 5) – 8) және 14) тармақтарында көзделген шешiмi ашық дауыс беру арқылы қабылданатын мәселелерді үзiлiс жасамай шешедi. Егер оған дауыс берушiлердiң көпшiлiгi жақтап дауыс берсе, шешiм қабылданды деп есептеледi.
Осы Кодекстің 390-бабы бірінші бөлігінің 9) – 13), 15) – 18) тармақтарында және бесінші бөлігінде көзделген мәселелерді судья дербес қарайды.
12. Он бес жылдан астам мерзiмге бас бостандығынан айыру түрiндегi жаза, егер осындай шешiмге дауыс берушiлердiң сегiзi және одан да көбi дауыс берсе, тағайындалуы мүмкiн.
13. Айрықша жазалау шарасы – өлiм жазасы судья мен алқабилердің бiрауыздан шешiмі болған кезде ғана тағайындалуы мүмкiн.
14. Судья мен алқабилердiң жауаптары бар сұрақ парағына судья мен алқабилер қол қояды және ол iс материалдарына қоса тiгiледi.

660-бап. Алқабилер қатысатын сот қабылдайтын шешiмдердiң
түрлерi
Алқабилердiң қатысуымен сотта қылмыстық iстi талқылау мынадай шешiмдердiң бiрiн:
1) осы Кодекстiң 327-бабында көзделген жағдайларда, iстi қысқарту туралы қаулыны;
2) алқабилердiң қатысуымен сот осы Кодекстiң 657-бабының бiрiншi бөлiгiнде көрсетiлген негiзгi үш сұрақтың ең болмағанда бiреуiне терiс жауап берген жағдайларда, ақтау үкiмiн;
3) осы Кодекстiң 393-бабының екiншi бөлiгiне сәйкес айыптау үкiмiн қабылдаумен аяқталады.

661-бап. Үкiмнiң қаулысы
1. Үкiмге осы Кодекстiң 46-тарауында белгiленген тәртiппен төрағалық етушiнiң мынадай ерекшелiктермен қаулысы шығарылады:
1) үкiмнiң кiрiспе бөлiмiнде алқабилердiң тегi көрсетiлмейдi;
2) ақтау үкiмiнiң сипаттамалы-дәлелдi бөлiгiнде алқабилердiң қатысуымен сот ақтау шешiмiн шығарған айыптаудың мәнi жазылады және шешiмге сiлтеме қамтылады;
3) айыптау үкiмiнiң сипаттамалы-дәлелдi бөлiгiнде сотталушы жасағаны үшiн кiнәлi деп танылған қылмыстық әрекеттiң сипаттамасы, жасалған әрекеттiң дәрежеленуi, жаза тағайындау себептерi және азаматтық қуынымға қатысты сот шешiмiнiң негiздемесi қамтылуға тиiс;
4) үкiмнiң қарар бөлiгiнде үкiмге шағым жасау және наразылық бiлдiру тәртiбi туралы түсiнiк қамтылуға тиiс.
2. Yкiмге iс бойынша төрағалық етушi қол қояды.

662-бап. Сотталушының есi дұрыс емес екендiгiнiң анықталуына
байланысты қылмыстық iстi қарауды қысқарту
1. Егер алқабилердiң қатысуымен соттың iстi талқылауы барысында сотталушы өзiнiң психикалық жағдайы бойынша қылмыстық жауаптылыққа тартылуы мүмкiн емес не оны өз iс-әрекеттерiне есеп беру немесе оларды басшылыққа алу мүмкiндiгiнен айыратын, сот-психиатриялық сараптаманың тиiстi қорытындысымен расталған, жан күйзелiсi ауруымен ауырды деп есептеуге негiз болатын мән-жайлар анықталса, төрағалық етушi осы Кодекстің 660-бабының 1) тармағына сәйкес қылмыстық iстi қысқарту туралы қаулы шығарады және осы Кодекстiң он бірінші бөлiгiнде көзделген тәртiппен есі дұрыс емес адамға медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы мәселені жеке-дара қарайды.
2. Сотталушының есі дұрыс еместігін анықтауға байланысты қылмыстық істі қысқарту туралы және оған медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану не қолданбау туралы қаулыға осы Кодексте көзделген тәртіппен шағым жасалуы, наразылық білдірілуі мүмкін.

663-бап. Сот отырысының хаттамасын жүргiзу ерекшелiктерi
1. Сот отырысының хаттамасы осы Кодекстiң 347-бабының талаптарына сәйкес осы бапта көзделген ерекшелiктермен жүргiзiледi.
2. Хаттамада сот отырысына шақырылған алқабилерге кандидаттар құрамы және алқабилер алқасын қалыптастыру барысы мiндеттi түрде көрсетiледi.
3. Төрағалық етушiнiң сөзі сот отырысының хаттамасына жазылады немесе оның мәтiнi қылмыстық iс материалдарына тiркелiп, бұл туралы хаттамада көрсетiледi.
4. Сот отырысының хаттамасында сот талқылауының бүкiл барысы оның өтуiнiң дұрыстығын куәландыратындай етiп көрсетілуге тиiс. Атап айтқанда, сот отырысының хаттамасында алқабилерді шеттету немесе ауыстыру туралы, осы Кодексте көзделген жағдайларда алқабилерді сот залынан шығару туралы, төрағалық етушінің процеске қатысушыларға қатысты олардың алқабилердің қатысуымен мәселелерді талқылауына жол берілмейтіні туралы заңда белгіленген талаптарды сақтамауына байланысты қабылдаған шаралары туралы, айыптау тарапының дәлелдемелерді ұсыну және оларды зерттеу туралы өтінішхаты немесе мұндайдың жоқтығы туралы, сұрақ парағына енгізуге жататын сұрақтарды қалыптастыру барысы туралы, тараптардың ескертулері немесе төрағалық етушінің алқабилерге өтінішінің себебі бойынша мұндайдың жоқтығы туралы, алқабиді ауыстыру үшін немесе сот тергеуін қайта бастау үшін судья мен алқабилердің кеңесу бөлмесінен шығуы туралы мәліметтер көрсетілуге тиіс.

69-тарау. Алқабилердiң қатысуымен қаралған iстер бойынша заңды
күшiне енбеген үкiмдердi, қаулыларды қайта қарау жөнiндегi
iс жүргiзу ерекшелiктерi

664-бап. Алқабилердiң қатысуымен сот шығарған, заңды күшiне
енбеген үкiмдер мен қаулыларға шағымдану және
наразылық білдiру
Алқабилердің қатысуымен соттың заңды күшiне енбеген үкiмдерi мен қаулыларына шағымдану, наразылық білдiру тәртiбi осы тарауда белгiленген ерекшелiктер ескерiле отырып, осы Кодекстiң 50-тарауында көзделген қағидалармен айқындалады.

665-бап. Алқабилердiң қатысуымен сот қараған iстердi
апелляциялық сатыда жүргiзу ерекшелiктерi
1. Апелляциялық сатыдағы сот алқабилердің қатысуымен үкімдерге, қаулыларға шағымдарды, наразылықтарды қараған кезде үкім (қаулы) шығарған соттың қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңының нормаларын сақтауын тексереді және осының негізінде үкімнің (қаулының) заңдылығын, негізділігін және әділеттілігін тексереді.
2. Апелляциялық сатыда сот шешiмдерiнiң күшiн жоюға немесе оларды өзгертуге:
1) iстi аяқтау үшiн айтарлықтай маңызы болуы мүмкiн рұқсат етiлетiн дәлелдемелердi талқылаудан негiзсiз алып тастау;
2) iстi аяқтау үшiн айтарлықтай маңызы болуы мүмкiн дәлелдемелердi тараптың зерттеуiнен негiзсiз бас тарту;
3) iстiң аяқталуына әсер еткен дәлелдемелер ретiнде рұқсат етуге болмайтын нақты деректердi сот отырысында зерттеу;
4) осы Кодексте көзделген қылмыстық iс жүргiзу заңын елеулi түрде бұзу;
5) мыналар:
алқабилер алқасын қалыптастыру;
алқабилердiң қатысуымен талқылануға жатпайтын мәселелердi талқылау;
алқабилердiң шешуiне жататын мәселелердi қалыптастыру;
сот жарыссөздерiн жүргiзу;
төрағалық етушiнiң алқабилерге арнаған сөзi кезінде жiберген, сот төрелiгi үкiмiнiң қаулысына ықпал еткен немесе ықпал етуi мүмкiн бұзушылықтар негiз болып табылады.
3. Апелляциялық саты сотталған адамға онша ауыр емес қылмыс туралы қылмыстық заңды қолдануға және жасалған әрекеттiң өзгертiлген саралануына сәйкес не жаза тағайындалған кезде Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің Жалпы және Ерекше бөлімдерінің нормаларын дұрыс қолданбауға байланысты жазаны азайтуға құқылы. Бұл ретте кассациялық саты неғұрлым ауыр қылмыс туралы қылмыстық заңды қолдануға немесе тағайындалған жазаны күшейтуге құқылы емес.
4. Қылмыстық iс жүргiзу заңын прокурордың, жәбiрленушiнiң немесе оның өкiлiнiң дәлелдемелердi ұсыну құқығын шектеген бұзушылықтар, сондай-ақ осы баптың екiншi бөлiгiнiң 5) тармағында көзделген, оның iшiнде рұқсат етiлетiн дәлелдемелер негiзсiз алып тасталған жағдайлардан басқа, алқабилердің қатысуымен апелляциялық сатыда соттың ақтау үкiмi күшiн жоя алмайды.
5. Алқабилердің қатысуымен қаралған іс бойынша соттың заңды күшіне енген ақтау үкімін және оны күшінде қалдыру туралы апелляциялық алқаның қаулысын кассациялық саты, егер жәбірленушінің кассациялық шағымында немесе прокурордың кассациялық наразылығында ҚІЖК нормаларын елеулі бұзушылықтар көрсетілгеннен басқа, ақтау үкімінің мәні дауланған және кассациялық қарау барысында осы Кодекстің 667-бабы бірінші бөлігінің 1) және 2) тармақтарында көзделген мән-жайлар және ақтау үкімінің заңсыздығы анықталатын жағдайларда ғана күшін жоюы мүмкін.

666-бап. Істі жаңа сот талқылауына жібере отырып алқабилердің
қатысуымен үкімді жою
1. Алқабилердің қатысуымен шығарылған үкім осы Кодекстің 665-бабында көрсетілген негіздемелер бойынша толық немесе істі жаңа сот талқылауына жіберу бөлігінде, бірақ өзге сот құрамында күшін жоюға жатады.
2. Бұл ретте апелляциялық сатыдағы сот айыптаудың дәлелденгені немесе дәлелденбегені туралы, сол немесе өзге де дәлелдемелердің анықтығы немесе анық еместігі туралы, бір дәлелдемелердің екіншісінің алдында артықшылығы туралы, бірінші сатыдағы соттың сол немесе өзге де қылмыстық заңды және жазалау шарасын қолданғаны туралы мәселелерді алдын ала шешуге, сондай-ақ сот жасауға тиіс тұжырымды алдын ала шешуге құқылы емес.
3. Үкімнің күшін жойғаннан кейін қылмыстық істі жаңадан қарау кезінде сот осы Кодекстің 447-бабында көзделген талаптарды сақтайды.

70-тарау. Алқабилердің қатысуымен қаралған істер бойынша
заңды күшіне енген үкімдерді, қаулыларды қайта қарау
жөніндегі іс жүргізу ерекшеліктері

667-бап. Алқабилердің қатысуымен соттың заңды күшіне енген
үкімдері мен қаулыларын кассациялық сатыдағы сотта
қайта қарау
1. Егер сот талқылауы барысында қылмыстық іс жүргізу заңын елеулі бұзушылықтар орын алса, ол мыналарға:
1) алқабилер алқасының заңсыз құрамымен үкім шығаруға әкеп соқса;
2) жәбірленушіні сотта қорғалу құқығынан айырса, алқабилердің қатысуымен соттың ақтау үкімін және апелляциялық алқаның қаулысын кассациялық тәртіппен қайта қарауға жол беріледі.
2. Мыналар:
1) қылмыстың қайталану түрін және қылмыстық-атқару жүйесі режимінің түрін дұрыс айқындамау;
2) қуынымды қараусыз қалдыру жағдайларынан басқа, азаматтық қуынымды дұрыс шешпеу де қайта қарауға жатады.
3. Кассациялық саты сотталған адамға онша ауыр емес қылмыс туралы қылмыстық заңды қолдануға және жасалған әрекеттің өзгертілген саралануына сәйкес не жаза тағайындалған кезде Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің Жалпы және Ерекше бөлімдерінің нормаларын дұрыс қолданбауға байланысты жазаны азайтуға құқылы, бірақ барынша ауыр қылмыс немесе жазаны күшейту туралы заңды қолдана алмайды.
4. Осы баптың бірінші бөлігінде көзделген жағдайларда, іс алдын ала тыңдау сатысынан немесе басты сот талқылауынан бірінші сатыдағы сотқа жаңадан қарауға жіберіледі.
5. Алқабилердің қатысуымен қаралған іс бойынша соттың заңды күшіне енген ақтау үкімін және оны күшінде қалдыру туралы апелляциялық алқаның қаулысын кассациялық сатыдағы сот, егер жәбірленушінің кассациялық шағымында немесе прокурордың кассациялық наразылығында қылмыстық іс жүргізу кодексінің нормаларын елеулі бұзушылықтар көрсетілгеннен басқа, ақтау үкімінің мәні дауланған және кассациялық қарау барысында осы баптың бірінші бөлігінің 1) және 2) тармақтарында көзделген мән-жайлар және ақтау үкімінің заңсыздығы анықталатын жағдайларда ғана күшін жоюы мүмкін.

668-бап. Алқабилердің қатысуымен соттың заңды күшіне енген
үкімдері мен қаулыларын қадағалау тәртібімен қайта
қарау
Алқабилердің қатысуымен қаралған істер бойынша шығарылған үкімдерді, қаулыларды қадағалау тәртібімен қайта қарауды Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының алқасы осы Кодекстің 485-бабының бірінші бөлігінің 4) тармағында және екінші бөлігінің 1), 2) тармақтарында көзделген негіздер бойынша іс кассациялық сатыда қаралғаннан кейін ғана не жаза тағайындалған кезде Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің Жалпы және Ерекше бөлімдерінің нормаларын дұрыс қолданбауға байланысты жүзеге асырады.

669-бап. Алқабилердің қатысуымен соттың заңды күшіне енген
үкімін, қаулысын қайта қарау кезінде сотталған адамның
жағдайын нашарлатуға жол бермеу
Соттың айыптау үкiмiн, сондай-ақ қаулысын жазаның жеңiлдiгiне орай неғұрлым ауыр қылмыс туралы қылмыстық заңды қолдану қажеттiгiне байланысты қадағалау тәртібімен немесе сотталған адамның жағдайын нашарлатуға әкеп соғатын өзге де негiздер бойынша қайта қарауға, сондай-ақ соттың ақтау үкiмiн не қылмыстық iстi қысқарту туралы қаулысын қайта қарауға жол берiлмейдi.

15-бөлім. Үкім шығарылғанға дейін тәркілеу ісін жүргізу 71-тарау. Үкім шығарылғанға дейін заңсыз жолмен алынған мүлікті
тәркілеу туралы іс жүргізуді жүзеге асыру тәртібі туралы

670-бап. Үкім шығарылғанға дейін заңсыз жолмен алынған мүлікті
тәркілеу туралы іс жүргізуді қозғау
1. Күдікті, айыпталушы қылмыстық қудалау органынан жасырынып жүрген не оның тұрған жері басқа да себептермен анықталмаған, ол Қазақстан Республикасынан тыс жерде болған не оған қатысты қылмыстық қудалау осы Кодекстің 35-бабының бірінші бөлігінің 3), 4), 11) тармақшалары негізінде қысқартылған жағдайларда, сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам заңсыз жолмен алынған мүлік туралы мәліметтер болған кезде, осы тарауда белгіленген тәртіппен мүлікті тәркілеу туралы іс жүргізуді қозғайды.
2. Осы баптың бірінші бөлігінің ережелері күдікті, айыпталушы жоқ кезде іс бойынша іс жүргізуді аяқтау және сотқа мәні бойынша қарау үшін қылмыстық істі жіберу мүмкін болмаған жағдайларда ғана қолданылады.
3. Сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамның тәркілеу туралы іс жүргізуі үшін материалдар бөлу туралы қаулы шығарылады, оған тәркілеу үшін негіз болған қылмыстар туралы қылмыстық іс, оның ішінде осы Кодекстің 113-бабының үшінші бөлігінде көзделген мән-жайларды растайтын материалдардың көшірмелері тігіледі.

671-бап. Тәркілеу туралы сотқа дейінгі іс жүргізу
1. Тәркілеу туралы сотқа дейінгі іс жүргізу, егер осы тарауда өзгеше белгіленбесе, осы Кодекстің ережелерін сақтай отырып, жүзеге асырылады.
2. Осы Кодекстің 113-бабының бірінші және үшінші бөліктерінде көзделген мән-жайлардан басқа, тәркілеу туралы сотқа дейінгі іс жүргізуде мынадай:
1) мүліктің күдіктіге, айыпталушыға немесе үшінші тұлғаға тиесілігі;
2) мүліктің тәркілеуді қолдануға негіз болып табылатын қылмыспен байланысы;
3) мүлікті үшінші тұлғаның сатып алуының не мүлік құқық бұзушылық нәтижесінде сатып алынған деп пайымдауға негіз болатын мән-жайлар дәлелдеуге жатады.
3. Күдіктінің, айыпталушының мүлікті екінші адамға қайта ресімдеу жолымен жасырғаны туралы куәландыратын мән-жайлар белгілі болған жағдайда, сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен мәмілелерді (сатып алу-сатуды, сыйға тартуды, жалға, сенімгерлік басқаруға беруді және т.б.) жарамсыз деп тану туралы қуыныммен қылмыстық іс бойынша мемлекеттің немесе жәбірленушілердің мүддесіне сотқа өтініш жасау туралы мәселені шешу туралы өтінішхатпен прокурорға жүгінеді.
4. Тәркілеу туралы іс жүргізуде мүліктің заңсыз жолмен алынғаны туралы жеткілікті дәлелдемелер жиналғанын мойындай отырып, сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адам қорытынды жасайды, онда:
1) күдіктінің, айыпталушының аты, тұрғылықты немесе орналасқан жері мен мекенжайы, туған жылы, айы, күні;
2) тәркілеуді қолдануға негіз болып табылатын қылмыс туралы мәліметтер, қылмыстарды саралау, оны жасаудың мән-жайы, қылмыспен келтірілген зиянның сипаты мен мөлшері;
3) тәркілеуге жататын мүліктің сипаты мен орналасқан жері;
4) осы баптың екінші бөлігінде көзделген мән-жайларды растайтын дәлелдемелер;
5) тәркілеу туралы өтінішхатпен сотқа жүгінудің қажеттігі туралы тұжырым көрсетіледі.
5. Тәркілеу туралы іс жүргізу бойынша қорытынды материалдарымен бірге оны аяқтағаннан кейін дереу прокурорға жіберіледі.
6. Прокурор қорытындыны қарай отырып, қылмыстық қудалау органы тергейтін қылмыс туралы қылмыстық істі қарайтын сотқа тәркілеу туралы өтінішхатпен жүгінеді.
Тәркілеу туралы өтінішхатта:
1) өтінішхаттың жасалған уақыты мен орны;
2) өтінішхатты жасаған адамның лауазымы, тегі мен аты-жөні;
3) тәркілеуді қолдануға негіз болып табылатын қылмыс туралы мәліметтер, қылмысты саралау, оны жасаудың мән-жайлары;
4) күдіктінің, айыпталушының аты, тұрғылықты жері мен мекенжайы, туған жылы, айы, күні;
5) қылмыспен келтірілген зиянның сипаты мен мөлшері;
6) тәркілеуге жататын мүлікке тыйым салу туралы мәліметтер;
7) тәркілеуге жататын мүліктің сипаттамасы және оның орналасқан жері;
8) осы баптың екінші бөлігінде көзделген мән-жайларды растайтын дәлелдемелердің тізбесі;
9) тәркілеу туралы өтінішхатпен сотқа жүгінуге негіз болатын дәлелдемелер;
10) тәркілеу туралы іс жүргізуге арналған шығыстардың болжанып отырған мөлшері көрсетіледі.
Өтінішхаттың жіберілгендігі туралы ол болған кезде қорғаушысына, жәбірленушіге, оның өкіліне хабарланады.
7. Өтінішхатпен сотқа жүгінуге негіз болмаған жағдайда, прокурор қосымша дәлелдемелер жинау немесе тәркілеу туралы іс жүргізуді тоқтату қажеттігі туралы көрсете отырып, қорытынды мен материалдарды сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыратын адамға қайтарады.
8. Осы баптың алтыншы және жетінші бөліктерінде көзделген іс-әрекеттерді прокурор он тәулік ішінде жүзеге асырады.

672-бап. Тәркілеу туралы іс жүргізуді соттың қарауы
1. Тәркілеуді қолдану туралы мәселені судья жеке-дара шешеді.
2. Сот талқылауы осы тарауда көзделген ерекшеліктер ескеріле отырып, осы Кодекстің ережелерін сақтай отырып жүргізіледі.
3. Сот отырысына өтінішхатпен жүгінген прокурор қатысады.
4. Сот отырысына ол болған кезде күдіктінің, айыпталушының қорғаушысы, жәбірленуші, оның өкілі шақырылады. Аталған адамдардың келмеуі сот талқылауына және тәркілеу туралы өтінішхатты қарауға кедергі келтірмейді.

673-бап. Тәркілеу бойынша іс жүргізуде соттың кеңесу бөлмесінде
шешетін мәселелері
1. Тәркілеу туралы өтінішхатты қарау нәтижелері бойынша сот қаулы шығарады.
2. Сот қаулы шығарған кезде мынадай:
1) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 49-бабында көзделген жағдайларда, тәркілеуге негіз болып табылатын қылмыспен күдіктінің, айыпталушының мүлкі байланысты ма;
2) үшінші тұлғаның мүлкі Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 49-бабында көзделген тәсілмен сатып алынды ма;
3) тәркілеу қолданылуға жата ма және ол мүліктің қай бөлігіне қолданылуға тиіс;
4) оларға қатысты тәркілеу қолданылмайтын тыйым салынған немесе алып қойылған мүлікпен не істеу керек;
5) тәркілеу туралы іс жүргізуге арналған шығыстардың мөлшері қандай және ол кімге жүктеледі деген мәселелер шешіледі.

674-бап. Тәркілеу туралы іс жүргізудегі сот шешімі
1. Сот:
1) өтінішхатты қанағаттандыру және мүлікті тәркілеу туралы;
2) тәркілеу туралы өтінішхатты қанағаттандырудан бас тарту туралы қаулыны кеңесу бөлмесінде шығарады.
2. Қаулының көшірмесі прокурорға және басқа да процеске қатысушыларға табыс етіледі не тәркілеу туралы іс жүргізу бойынша сот талқылауына қатыспаған қатысушыларға почтамен жіберіледі.
Қаулының көшірмесі мүлкі тәркіленетін адамға табыс етіледі.

675-бап. Тәркілеу туралы қаулыға шағымдану, наразылық білдіру
Соттың тәркілеу туралы қаулысына осы Кодексте көзделген тәртіппен шағым жасалуы не наразылық білдірілуі мүмкін.

16-бөлім. Ауыспалы және қорытынды ережелер 72-тарау. Осы Кодекстің кейбір ережелерін қолданысқа енгізу

676-бап. Осы Кодекстің жекелеген нормаларын қолдану тәртібі
1. Осы Кодекс күшіне енгізілгенге дейін қылмыстық қудалау органдарына келіп түскен және олар бойынша қылмыстық іс қозғау туралы немесе қылмыстық іс қозғаудан бас тарту туралы шешім қабылданбаған қылмыстар туралы арыздар мен хабарламалар бойынша сотқа дейінгі тергеу, осы Кодексте белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.
2. Осы Кодекстің жәбірленушілерге өтемақы төлеу қоры туралы ережелері жәбірленушілерге өтемақы төлеу қоры туралы заңнамалық акті күшіне енгізілгеннен кейін қолданысқа енгізіледі.
3. Осы Кодекс күшіне енгізілген күні жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын бөлімшелердің іс жүргізуіндегі жедел-іздестіру істерін жүргізу жалғастырылады. Тиісті негіздемелер болған кезде осындай жедел-іздестіру істерінің тергелу ретін ескере отырып, осы Кодексте белгіленген тәртіппен сотқа дейінгі тергеуді бастау үшін сотқа дейінгі тергеу органына беріледі.
4. Осы Кодекс күшіне енгізілген күні қылмыстық қудалау органдарының іс жүргізуіндегі қылмыстық істер осы Кодекске сәйкес олардың тергелу ретін өзгертуге қарамастан, тергеу аяқталғанға дейін осы органдардың іс жүргізуінде қалады.
5. Осы Кодекс күшіне енгізілген күнге дейін басталған жедел-іздестіру іс-шаралары, тергеу және іс жүргізу әрекеттері ол күшіне енгізілгенге дейін қолданыста болған тәртіппен аяқталады. Осы Кодекс күшіне енгізілгеннен кейін жедел-іздестіру іс-шаралары, тергеу және іс жүргізу әрекеттері «Жедел-іздестіру қызметі туралы» Қазақстан Республикасының Заңына және осы Кодекстің ережелеріне сәйкес жүзеге асырылады.
6. Осы Кодекс күшіне енгізілгенге дейін алынған дәлелдемелерге жол беру ол күшіне енгізілгенге дейін қолданылған тәртіппен айқындалады.
7. Осы Кодекс күшіне енгізілген күнге дейін анықтау және алдын ала тергеу барысында қолданылған бұлтартпау шарасы, мүлікке тыйым салу, қызметінен шеттету осы Кодексте көзделген тәртіппен оларды өзгерткен, күшін жойған немесе қысқартылған кезге дейін өзінің қолданылуын жалғастырады.
8. Осы Кодекс күшіне енгізілген күні айыптау қорытындысымен, айыптау хаттамасымен, сотқа дейінгі оңайлатылған іс жүргізу хаттамасымен, сондай-ақ медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану үшін сотқа жолданбаған қылмыстық істер осы Кодекстің ережелеріне сәйкес тергеледі әрі сотқа жіберіледі және бірінші, апелляциялық, кассациялық және қадағалау сатысында қаралады.
9. Осы Кодекс күшіне енгізілген күнге дейін айыптау қорытындысымен, айыптау хаттамасымен, сотқа дейінгі оңайлатылған іс жүргізу хаттамасымен, сондай-ақ медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану үшін сотқа келіп түскен қылмыстық істерді осы Кодекс күшіне енгізілгенге дейін қолданылған тәртіппен бірінші, апелляциялық, кассациялық және қадағалау сатысындағы соттар қарайды.
10. Осы баптың сегізінші бөлігінде көзделген қылмыстық істерді тергеу, осындай істерді сот прокурорға қосымша тергеу жүргізу үшін қайтарған жағдайда осы Кодексте көзделген тәртіппен жүргізіледі.
11. Бірінші сатыдағы сот қабылдаған және осы Кодекс күшіне енгізілген күні заңды күшіне енгізілмеген сот актілеріне апелляциялық тәртіппен және осы Кодекс күшіне енгізілгенге дейін қолданылған мерзімдерде шағым жасалуы мүмкін.
12. Бірінші сатыдағы сот қабылдаған және осы Кодекс күшіне енгізілген күні заңды күшіне енгізілмеген, шағым жасалмаған сот актілері осы Кодекс күшіне енгізілгенге дейін қолданылған тәртіппен заңды күшіне енеді.
13. Осы Кодекс күшіне енгізілгенге дейін қаралған қылмыстық істер бойынша немесе қаралуы осы Кодекс күшіне енгізілгенге дейін аяқталмаған істер бойынша апелляциялық және кассациялық шағымдарды, сот актілерін Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қайта қарауы туралы өтінішхаттар осы Кодекс күшіне енгізілгенге дейін қолданылған тәртіппен беріледі және қаралады.
14. Осы Кодекс күшіне енгізілген күнге дейін тиісті прокурор ұсынған жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша сот актілерін қайта қарау туралы өтінішхат осы Кодекс күшіне енгізілгенге дейін қолданылған тәртіппен қаралады және сотқа беріледі.
Осы Кодекс күшіне енгізілген күнге дейін сотқа ұсынылған жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша сот актілерін қайта қарау туралы арыздарды, сондай-ақ ол күшіне енгізілгеннен кейін осы тармақтың бірінші абзацына сәйкес прокурорлар ұсынған арыздарды осы Кодекс күшіне енгізілгенге дейін қолданылған тәртіппен тиісті соттар қарайды.

73-тарау. Қорытынды ережелер

677-бап. Осы Кодексті қолданысқа енгізу және кейбір заңнамалық
актілердің күшін жою туралы
1. Осы Кодекс 2014 жылғы 1 шілдеден бастап қолданысқа енгізіледі.
2. Осы Кодекс қолданысқа енгізілген кезден бастап мыналардың күші жойылды деп танылсын:
1) кейінгі өзгерістерімен бірге Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі;
2) «Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексін қолданысқа енгізу туралы» 1997 жылғы 13 желтоқсандағы № 207-1 Қазақстан Республикасының Заңы.

Қазақстан Республикасының
Президенті