"Қазақстан Республикасын индустриялық-инновациялық дамытудың 2015 – 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын бекіту туралы" Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығының жобасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 9 маусымдағы № 627 қаулысы

Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
«Қазақстан Республикасын индустриялық-инновациялық дамытудың 2015 – 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығының жобасы Қазақстан Республикасы Президентінің қарауына енгізілсін.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі К. Мәсімов

Қазақстан Республикасын индустриялық-инновациялық дамытудың
2015 – 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын бекіту
туралы

ҚАУЛЫ ЕТЕМІН:
1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасын индустриялық-инновациялық дамытудың 2015 – 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрi – Бағдарлама) бекітілсін.
2. Қазақстан Республикасының Үкiметi:
1) бiр ай мерзiмде Бағдарламаны iске асыру жөнiндегі Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң iс-шаралары жоспарын әзiрлесiн және бекiтсiн;
2) «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жоспарлау жүйесінің одан әрі жұмыс істеуінің кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2010 жылғы 4 наурыздағы № 931 Жарлығында белгiленген мерзiмде және тәртiппен Бағдарламаны мониторингтеу мен бағалау нәтижелерiн Қазақстан Республикасы Президентiнiң Әкiмшiлiгiне берсін.
3. Орталық және жергiлiктi атқарушы органдар, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Президентiне тiкелей бағынатын және есеп беретiн мемлекеттiк органдар Бағдарламаны iске асыру жөнiнде шаралар қабылдасын.
4. Осы Жарлықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Президентiнiң Әкiмшiлiгiне жүктелсiн.
5. Осы Жарлық қол қойылған күнiнен бастап қолданысқа енгiзiледi.

Қазақстан Республикасының
Президенті Н.Назарбаев

Қазақстан Республикасы
Президентінің
2014 жылғы « »
№ Жарлығымен
БЕКІТІЛГЕН

Қазақстан Республикасын индустриялық-инновациялық дамытудың
2015 – 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы

1. Бағдарлама паспорты
2. Кіріспе
3. Ағымдағы жағдайды талдау
4. Бағдарламаны іске асыру мақсаттары, міндеттері, нысаналы индикаторлары және нәтижелердің көрсеткіштері
5. Негізгі бағыттар, Бағдарламаның қойылған мақсаттарына қол жеткізу жолдары және тиісті шаралар
6. Бағдарламаны іске асыру кезеңдері
7. Қажетті ресурстар

1. Бағдарламаның паспорты

Атауы	Қазақстан Республикасын индустриялық-инновациялық дамытудың 2015 – 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы
Әзірлеу үшін негіздеме	1. «Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 1 ақпандағы № 922 Жарлығы 2. Мемлекет басшысының «Қазақстан жолы – 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты 2014 жылғы 17 қаңтардағы Қазақстан халқына Жолдауы 3. Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Шетелдік инвесторлар кеңесінің XXVI-ші пленарлық отырысында Мемлекет басшысы берген тапсырма
Жауапты орындаушы	Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі
Мақсаты	Өңдеу өнеркәсібін әртараптандыруды және оның бәсекеге қабілеттілігін арттыруды ынталандыру.
Міндеттері	1) өңдеу өнеркәсібін озыңқы дамыту; 2) басым секторларда тиімділікті арттыру және қосылған құнды ұлғайту; 3) шикізат емес тауарларды өткізуге арналған нарықтарды кеңейту; 4) өнімді жұмыспен қамтуды ұлғайту; 5) өңдеуші өнеркәсіптің басым секторларын технологияландыруды жаңа деңгейге көтеру және инновациялық кластерлер қалыптастыру арқылы болашақтың секторларын дамыту үшін негіз жасау; 6) өңдеуші өнеркәсіптегі кәсіпкерлікті ынталандырсын, шағын және орта бизнесті дамыту.
Іске асыру мерзімі	2015 – 2019 жылдар
Нысаналы индикаторлар	2012 жылдың деңгейіне қатысты 2019 жылы мына экономикалық көрсеткіштерге қол жеткізу: 1) өңдеуші өнеркәсіп өндірген өнім көлемін нақты мәнде 43 %-ға ұлғайту; 2) өңдеуші өнеркәсібінде жалпы қосылған құнды нақты мәнде кемінде 1,4 есе ұлғайту; 3) өңдеуші өнеркәсіпте еңбек өнімділігін нақты мәнде 1,4 есе ұлғайту; 4) шикізаттық емес (өңделген) экспорт құнының көлемін кемінде 1,1 есе ұлғайту. 5) өңдеуші өнеркәсіптің энергия сыйымдылығын 2012 жылдың деңгейіне қатысты кемінде 15%-ға азайту 6) өңдеуші өнеркәсібінде жұмыспен қамтуды 29,2 мың адамға ұлғайту.
Қаржыландыру көздері мен көлемі	Бағдарламаны 2015 – 2019 жылдары іске асыруға республикалық бюджетте көзделген жалпы шығыстар 643 909,6 млн. теңгені құрайды, оның ішінде: 2015 жылы – 327 506,3 млн. теңге* 2016 жылы – 111 324,6 млн. теңге* 2017 жылы – 74 464,6 млн. теңге* 2018 жылы – 64 785, 3 млн. теңге* 2019 жылы – 65 828,8 млн. теңге*
Ескертпе* сомалар тиісті қаржы жылына арналған мемлекеттік бюджетке сәйкес нақтыланатын болады

2. Кіріспе
Қазақстан Республикасын индустрииялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2015 – 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама (бұдан әрі – Бағдарлама) «Қазақстан-2050» стратегиясының ұзақ мерзімді басымдықтарына сәйкес Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарының «Экономиканы әртараптандыруды жеделдету» деген түйінді бағытын іске асыру үшін, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Шетелдік инвесторлар кеңесінің XXVI-ші пленарлық отырысында Мемлекет басшысы берген тапсырманы орындау үшін және Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан жолы – 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты 2014 жылғы 17 қаңтардағы Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру шеңберінде әзірленген.
Бағдарлама Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010 – 2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаның (бұдан әрі – ҮИИДМБ) қисынды жалғасы болып табылады және оны іске асыру тәжірибесі ескерілген. Бағдарлама Қазақстанның өнеркәсіптік саясатының бір бөлігі болып табылады әрі күш-жігер мен ресурстарды секторлардың шектеулі аясына, өңірлік мамандануға шоғырландыра отырып, кластерлік тәсілді қолдану арқылы өңдеу өнеркәсібін дамытуға және тиімді салалық реттеуге бағытталған.
Бағдарлама Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы
31 желтоқсандағы № 1497 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасын индустриялық-инновациялық дамытудың 2015 – 2019 жылдарға арналған тұжырымдамасының негізгі қағидаттары мен тәсілдерінің негізінде Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 4 маусымдағы № 579 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасын инновациялық дамытудың 2020 жылға дейінгі тұжырымдамасының, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 11 қазандағы № 1092 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының перспективалы ұлттық кластерлерін қалыптастырудың 2020 жылға дейінгі тұжырымдамасының және индустрияландыру саласындағы басқа да бағдарламалық құжаттардың ережелері мен қағидаттары, сонымен қатар Қазақстан қатысушы болып табылатын халықаралық келісімшарттардың нормалары ескеріле отырып әзірленген.
Бағдарлама бизнес ахуалға ықпал ететін мемлекеттік саясат аспектілеріне өте тәуелді болып табылады. Бағдарламаның сәтті болуы Қазақстан Республикасының бизнесті жүргізу шарттарын жақсарту (Doing business), елдің бәсекеге қабілеттілігін жоғарылату (Global Competitiveness Index), жасыл парақтар (Yellow Pages) қағидатын ескере отырып, жоспарлы жекешелендіруді жүргізу арқылы экономикаға мемлекеттік қатысу үлесін төмендету Қазақстанның ПИИ Инвестициялық сенім индексіне кіруі (FDI Confidence Index) адами капитал индикаторы бойынша алға қойылған міндеттерге қол жеткізуіне байланысты болмақ. Бұдан басқа, Бағдарламаны іске асыру тиімділігі қаржыландыру моделіне, оны іске асыруға бюджет қаражатын бөлудің толықтығы мен уақтылылығына тікелей байланысты.

3. Ағымдағы жағдайды талдау
1. Қазақстан Республикасындағы индустриялық дамудың ағымдағы жағдайын талдау
Қазіргі уақытта Қазақстан экономикасының құрылымында өнеркәсіп шамамен үштен бір бөлігін алады. Кен өндіру секторы жұмыспен қамтудың 2,9 %-дан астамын және эконмикадағы жалпы қосылған құнының (бұдан әрі – ЖҚҚ) 18 %-ын қамтамасыз етеді. Өндіруші өнеркәсіптегі негізгі капиталға инвестициялар бүгінде жалпы көлемнің 30 %-ынан асады, ал өңдеуші өнеркәсіпте бар болғаны - 12 %. Қазақстан өндіру салаларының өнімін экспорттауда алда келеді (ең алдымен, мұнай есебінен), жан басына шаққандағы экспорт көрсеткіші бойынша ТМД елдерінің бәрінен алда. Алайда, Қазақстан Республикасындағы өңдеуші өнеркәсіп өнімдерінің жан басына шаққандағы экспорты Ресейге қарағанда екі есе төмен.
2008 жылмен салыстырғанда 2012 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстанда ҮИИДМБ негізгі индикаторлары бойынша өсудің оң серпіні байқалып отыр: жалпы ішкі өнім (бұдан әрі - ЖІӨ) 22,5 %-ға; шикізат емес сектордың ЖҚҚ 23,4 %-ға; өңдеуші өнеркәсіптің ЖҚҚ 22,3%-ға; өңдеуші өнеркәсіптегі еңбек өнімділігі 70%-ға; шикізаттық емес экспорт көлемі 6,5%-ға; кәсіпорындардың инновациялық белсенділігінің деңгейі 3,6%-ға; инновациялық өнім көлемі 240%-ға өсті, ЖІӨ энергия сыйымдылығы 13,6%-ға төмендеді. Мониторинг субъектілеріндегі сатып алуда тауарлардың, жұмыстардың және көрсетілетін қызметтердің жергілікті қамту үлесі 2010 жылғы 48,2 %-дан 2013 жылы 63,1 %-ға дейін ұлғайды.
Сонымен қатар, халықаралық валюта қорының (бұдан әрі – ХВҚ) елдер бойынша 2013 жылғы қыркүйектегі есебіне¹ сәйкес экономикада «голланд ауруының» белгілері, атап айтқанда сауда-саттықта қолайсыз жағдайлардың қалыптасқаны, экономикадағы шығыстар деңгейінің өскені және институционалдық проблемалар байқалады. Мұны сыртқы сауда құрылымы да айғақтайды. Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің деректері бойынша 2003 – 2013 жылдары экспорт құрылымындағы минералдық өнімдердің үлесі 64,5%-дан 80%-ға дейін өсті. Ресурстардың әлемдік бағаларының өсуімен бірге бұл белгілер тереңдей түспек.
Қазақстан «орташа кіріс тұзағы» проблемасымен бетпе-бет келеді. ЖІӨ-нің халықтың жан басына шаққанда 10 мыңнан 15 мың АҚШ долларына дейінгі аралығында әл-ауқаттың белгілі бір деңгейіне қол жеткізілген соң жалақының өсуіне, транзакциялық шығасылардың ұлғаюына және елдің бағалық бәсекеге қабілеттілігінің төмендеуіне байланысты экономиканың өсуі бәсеңдеуі мүмкін. Мұндай жағдайда Қазақстан біліктілігі мен инновациялары жоғары дамыған экономикалармен де, кірісі төмен, жалақы деңгейі төмен әрі өнеркәсіптік тауарлардың өндірісі арзан экономикалармен де бәсекеге түсе алмайтын болады. Өткен ғасырда кедергіден өткен елдер (Тайвань, Финляндия, Оңтүстік Корея және басқалары) мұны өңдеуші өнеркәсіпті қарқынды дамыту базасында экономикалық өсуді қамтамасыз ете алды.
Индустриаландыру процесінде өнеркәсіптегі басты назар біртіндеп өңдеуші өнеркәсіпке қарай ауа бастады, дегенмен оның даму деңгейі салыстырмалы түрде төмен күйінде қалып отыр. Өңдеуші өнеркәсіп жұмыспен қамтудың 7%-дан азын және ел экономикасы ЖҚҚ 11 %-ын қалыптастырады. Салыстыратын болсақ, Қазақстанның өңдеуші өнеркәсібіндегі өнімділік деңгейі Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымына (бұдан әрі - ЭЫДҰ) мүше елдердегі орташа деңгейге қарағанда екі есе төмен, өңдеуші өнеркәсіпте жұмыс істейтіндердің үлесі жағынан Қазақстан ЭЫДҰ елдерінің бәрінен артта.

________
¹ ХВҚ Ел бойынша есебі № 13/291, 2013 жылғы қыркүйек

Салалық реттеу
Қазіргі заманғы жағдайларда техникалық реттеу елдің экономикалық қауіпсіздігін қорғау құралы және отандық өнімдерді нарықтарға жылжытудың барабар тәсілі болып табылады, ол технологияларға қойылатын техникалық талаптардың деңгейін белгілеп, техникалық шешімдерді таңдаған кезде индустрия үшін бағдар болып табылады.
Жыл сайын жалпы жүйенің даму серпіні байқалуда:
1) аккредиттеу субъектілерінің саны 20 %-ға өсті (сәйкестікті растау бойынша 87 орган, 657 сынақ, 332 тексеру және 31 калибрлеу зертханасы жұмыс істейді);
2) менеджмент жүйелерін енгізген және сертификаттаған қазақстандық кәсіпорындардың саны 6 346-ға жетті;
3) 2 800-нан аса сарапшы-аудитор сертификатталды.
Нормативтік-техникалық құжаттардың бірыңғай мемлекеттік қоры стандарттау жөніндегі 67 000-нан астам халықаралық, өңірлік және өзге де нормативтік құжаттарды қамтиды, олардың 5 223-і – Қазақстан Республикасының ұлттық стандарттары. Оның ішінде олардың 70 %-дан астамы халықаралық талаптармен үндестірілген, бұл өз кезегінде машина жасауда, фармацевтикада, химия және тамақ өнеркәсібі мен басқа да секторларда 150-ден астам жаңа өнім түрлерінің өндірісін игеруге мүмкіндік берді.
Бірыңғай экономикалық кеңістіктегі интеграциялық процестерді тереңдету жағдайларында және Қазақстанның ДСҰ-ға кіру қарсаңында мынадай бірқатар маңызды проблемаларды шешуге назар аудару керек:
1) салалық мемлекеттік органдар, бизнес-қоғамдастықтар мен өнеркәсіп тарапынан стандарттауға тиісті назар аударылмауы;
2) ұлттық стандарттарды халықаралық стандарттармен үндестірудің әлсіз қарқыны;
3) соңғы өнім шығаруға байланысты инвестициялық жобалардың жүзеге асырылуын талдау мен болжаудың болмауы;
4) сынақ базалары мен сертификаттау орталықтары жүйесінің жеткіліксіз болуы;
5) Қазақстанның батыс және орталық өңірлеріндегі метрологиялық инфрақұрылымның кенже қалуы;
6) техникалық реттеу, метрология және менеджмент жүйесі саласындағы кадрлардың тапшылығы.

Интернационалдандыру
2010 - 2013 жылдар аралығында Қазақстан экономикасына 100 млрд. АҚШ долл. астам тікелей шетелдік инвестициялар тартылды. Бұл сомадан экономиканың шикізат емес салаларына 25 млрд. жуық АҚШ долл. инвестицияланды. Бұған экономиканың басым секторларында қызметін жүзеге асыратын инвесторларға арналып жасалған базалық ынталандыру: кедендік, салықтық преференциялар, мемлекеттік заттай гранттар ықпал етті.
Дегенмен, ағымдағы инвестициялық белсенділік Бағдарламаны іске асыру үшін жеткіліксіз. Бұл үшін мынадай тосқауылдарды жою қажет:
1) ұзақ мерзімді инвестицияларды қорғау және қолдау бойынша нашар кепілдіктер;
2) Қазақстанда шетелдік жұмыс күшінің болуы үшін кіру визалары мен рұқсат беру құжаттарын алудың күрделі рәсімдері;
3) Қазақстан Республикасындағы инвестициялардың перспективалары туралы шетелдік іскерлік ортаның хабардар болуының жеткіліксіздігі.
Экпорттың көлемі бойынша Қазақстан экпорттаушы елдер арасында 42-орынды иеленіп отыр (2008 жылы – 48-орын). Өңделген тауарлар экспортының көлемі 2008 жылмен салыстырғанда 2013 жылы 3 %-ға төмендеп, 19,5 млрд. АҚШ долларын құрады. Өңделген тауарлар экспортының дамуына белгілі бір тосқауылдар кедергі келтіреді:
1) экспорттың тауарлық әртараптандырылуының әлсіз болуы;
2) тауарлар экспортын ілгерілету үшін талап етілетін шығындардың жоғары болуы;
3) шетелдік мемлекеттер тарапынан қазақстандық тауарларға қатысты тарифтік және тарифтік емес тосқауылдар;
4) қазақстандық экспорттаушылардың әлсіз хабардар болуының нашарлығы.

Технологиялар мен инновациялар
ҮИИДМБ іске асырыла бастаған кезден бері жүргізілген реформалар нәтижесінде инновациялық белсенді кәсіпорындар саны 4%-дан 7,6%-ға дейін өсті, кәсіпорындардың технологиялық инновацияларға жұмсайтын шығындары 3 еседен астам өсті (113,5-тен 326 млрд. теңгеге дейін), инновациялық өнім көлемі де осыған ұқсас 3 еседен астам өсті (111,5-тен 379 млрд. теңгеге дейін). Қазақстан Дүниежүзілік экономикалық жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексінің Форумының «Инновациялар» факторы бойынша Қазақстан рейтингін 18 позицияға жақсартты және «Технологиялық әзірлік» факторы бойынша 25 позицияға (57 орын) жақсартып, 84 орында орналасты.
Инновациялық белсенділікті қолдау бойынша соңғы жылдары қабылданып жатқан шаралар ауқымының зор болуына қарамастан, мыналар бұрынғысынша түйінді проблемалар болып қала беруде:
1) озық технологиялар трансфертін жеткіліксіз ынталандыру;
2) кәсіпорындар мен бизнестің басым технологиялық міндеттерін шешуге және іздеуге арналған тектіктердің тиімсіз болуы;
3) бизнестің технологиялық сипаттағы инновацияларды қабылдауының төмен деңгейі;
4) технологиялық және басқарушылық құзыреттердің жетіспеуі;
5) білім беру жүйесіндегі инновациялық технологиялардың дамымады;
6) инновациялық жобалардың іске асырылуын бақылау жүйесінің жетілдірілмеуі.

Қаржы ресурстары
ҮИИДМБ іске асыру барысында қаржыландыру салалардың кең спектрін қамтыды, бұл секторалдық қолдау шараларын және жобалардың бір бөлігін қаржыландыруда қаражыттың жетіспеуіне әкеліп соқты. Сонымен қатар, жеткіліксіз қаржыландыру, көбінесе «ұзын» ақша қорлары қалыптастырылып, ұзақ мерзімді инвестициялар тартылатын отандық нарықтық қаржы инфрақұрылымының дамымуына байланысты болды.
Коммерциялық қаржы институттары тарапынан тиісті қаржыландыру болмағандықтан, қазақстандық нарықтағы бұл тауашаны ұлттық холдингтер мен даму институттарының жүйесі арқылы мемлекет өзі иеленуге мәжбүр болды. Даму институттарының жүйесі кеңейтіліп, индустриялық-инновациялық даму қажеттіліктерін ескере отырып ретке келтірілді. Индустриялық дамуға қолдау көрсетудің түрлі құралдары сыналды: пайыздық мөлшерлемелерді субсидиялау, шығындарды өтеу және инновациялар мен технологияларды енгізуге гранттар беру, индустриялық-инновациялық қызмет субъектілері шығындарының бір бөлігін өтеу, кредиттерге кепілдік беру және т.б.
Мыналар түйінді тосқауылдар болып қалуда:
1) акционерлік капиталды қалыптастыру үшін қаржы ресурстарының қолжетімсіздігі;
2) ұзақ мерзімді кредиттердің қолжетімсіздігі;
3) кредиттік ресурстардың құны;
Өңдеуші өнеркәсіптің жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарының жоғары кредиттік жүктемесі және соңғыларында қарыздық қаржыландыруды қамтамасыз ету үшін бос өтімді активтердің болмауы.
Қазіргі уақытта Қазақстанның қор нарығы әлі толық қалыптаспаған институт ретінде бағаланады, өйткені ол қаржы саласының акционерлік капиталды толықтыру көзі болып табылатын құрамдас бөлігіне айнала қойған жоқ. Бұдан басқа, осы тетіктің дамымады көбінесе, Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының қаржы ресурстарын индустрияландыру мұқтаждықтары үшін пайдалануды тежеп отыр.
Қазақстандық қаржы институттарының кредит беруінің, әсіресе ұзақ мерзімді кредит беруінің жоғары құны маңызды тосқауыл болып қалуда. 2013 жылы ЕДБ ұзақ мерзімді кредиттері бойынша сыйақының орташа мөлшерлемесі ұлттық валютада жылдық 17,3 %-ды құрады. 2008 жылмен салыстырғанда ұлттық валютадағы кредит беру құны 1,1 пайыздық тармаққа өсті. Ұзақ мерзімді валюталық кредиттердің салыстырмалы түрде арзан болуы (2013 жылы орташа алғанда 10 %) жоғары валюталық тәуекелдермен нивелирленеді.
ЕДБ тарапынан корпоративтік кредит берудің өсуіне кәсіпорындардың жоғары «кредиттелуі» мен проблемалық кредиттермен жағдайдың шешілмеуі бөгет жасап отыр. Банктердің несие қоржынындағы проблемалық кредиттердің жоғары деңгейі (90 күннен астам мерзімі өтіп кеткен) 2010 жылдан бастап сақталуда. 2014 жылғы 1 ақпандағы жағдай бойынша проблемалық кредиттер жыл басынан бері 3,6 %-ға ұлғайып, 4,3 трлн. теңгені немесе ЕДБ несие қоржынының 32,2 %-ын құрады.

Инфрақұрылым
2014 жылдың басындағы жағдай бойынша Қазақстанда 10 еркін экономикалық аймақ пен 10 индустриялық аймақ (бұдан әрі – ИА) жұмыс істейді, бұлар химия және мұнай химиясы, металлургия өнеркәсібі, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар, тоқыма, логистика, туризм сияқты экономиканың әрқилы салаларында әрекет етеді. Арнайы экономикалық аймақтардың (бұдан әрі – АЭА) аумағында инвестициялар көлемі 203 млрд. теңге 83 өндіріс жұмыс істейді, инвестиция көлемі 1,8 трлн. теңге 68 жоба іске асырылу сатысындағы, инвестициялар көлемі 571 млрд. теңге 348 жоба инвестициялық шешім қабылдау сатысында.
2001 – 2013 жылдар кезеңінде АЭА-да 5967 жұмыс орыны құрылды, өндіріс көлемі 210,8 млрд. теңгені құрады.
АЭА және ИА шеңберінде негізгі инфрақұрылымға қол жеткізу бөлігінде индустрияландыру субъектілеріне мемлекеттік қолдау көрсетіледі.
2009 – 2014 жылдар кезеңінде бірқатар АЭА инфрақұрылымын дайындау аяқталды (1-кесте).

1-кесте. Кейбір АЭА дайындық пайызы

№	АЭА атауы	Инфрақұрылымның әзірлік пайызы
		2009 жылға	2014 жылға
1.	ҰЖТИ	0%	10%
2.	ИТП	83%	100% (1 кезек.)
3.	Астана – жаңа қала	47%	80%
4.	Индустриялық парк (Сарыарқа АЭА)	10%	90%
5.	Ақтау теңіз порты	21%	30%
6.	Оңтүстiк	82%	100%
7.	Бурабай	0%	100%
8.	Павлодар	-	0%
9.	Қорғас-Шығыс қақпасы	-	0%
10.	Тараз химпаркі	-	0%

АЭА және ИА инфрақұрылымын қалыптастыру аяқталған, АЭА инфрақұрылымын қаржыландыру жеткіліксіз. Сондай-ақ, АЭА мен ИА басқарудың тиімділігінде де проблемалар бар.
Тұтастай алғанда, көліктік-логистикалық, энергетикалық және басқа да инфрақұрылымның жеткіліксіз дамуы өнеркәсіп секторларының дамуы үшін тосқауыл болып табылады.
Бұдан басқа, табиғи монополиялардың көрсетілетін қызметтеріне қатысты ұзақ мерзімді кезеңде болжанатын тарифтердің болмауы қазақстандық өнеркәсіптің бәсекеге қабілеттілігіне келеңсіз әсерін тигізеді.
Отандық кәсіпорындар бетпе-бет түйінді проблемалар:
1) теміржол тасымалдарына, электр энергиясын тасымалдауға және жылу энергиясына жоғары тарифтер;
2) көлік және энергетика монополистерінің тарифтік саясатының жиі өзгеруі;
3) көліктік-логистикалық инфрақұрылымның төмен деңгейі.
4) АЭА инфрақұрылымын, оның ішінде, өндірістік инфрақұрылымның жеткілікті қаржыландырудың болмауы.

Адами ресурстар
Өндірістегі жұмыс істейтіндер саны 2009 жылдан (921,9 мың адам) бері 12,7%-ға өсіп, 2013 жылы 1 млн. адамнан асты (1 039,1 мың адам). 2010 – 2013 жылдар кезеңінде Индустрияландыру карсатының шеңберінде 67 мыңнан астам тұрақты жұмыс орындары құрылды.
Сонымен бірге Бағдарламаны адами ресурстармен қамтамасыз етуде проблемалар бар:
1) АЭА-ға қатысушылардың инвестициялық кезеңде білікті жұмыс күшін квоталардан және арнайы рұқсат бермей тарту құқығының болмауы;
2) техникалық және инженерлік машығы мен техникалық және кәсіби білім беру базасындағы мамандықтары бар кадрлардың жетіспеуі және біліктілігінің төмен болуы;
3) техникалық, инженерлік мамандықтар мен инновациялық менеджмент бойынша ғылыми кадрлардың тапшылығы;
4) кәсіптік стандарттарды білім беру стандарттарымен үндестірудің жеткіліксіз болуы;
5) инженер-техник кадрлардың ағылшын тілін білуінің төмен деңгейі.
Көші-қон проблемалары адами ресурстар саласындағы қосымша тосқауылдар болып табылады:
1) жұмыс күшінің өңіраралық ұтқырлығының нашар болуы;
2) шетелдіктердің жұмыс визалары мен Қазақстанда жұмыс істеуге ықтиярхат алу рәсімінің күрделі болуы.

Мемлекеттік сатып алу
ҮИИДМБ іске асырылған 4 жыл ішінде жергілікті қамтуды мониторингтеу субъектілері тауарларды, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді (бұдан әрі - ТЖҚ) 31,2 трлн. теңгеге, оның ішінде отандық ТЖҚ-ны 17,6 трлн. теңгеге немесе 56,5 % сатып алды. ТЖҚ сатып алудағы жергілікті қамту үлесі 2010 жылмен салыстырғанда 2013 жылы 48,2 %-дан 63,1 %-ға дейін өсті.
Отандық тауар өндірушілерді мемлекеттік сатып алу, сондай-ақ квазимемлекеттік сектор мен жер қойнауын пайдаланушылардың сатып алу жүйесі арқылы қолдауда белгілі бір жетістіктерге қол жеткізілді. Сонымен қатар, жалпы өңдеуші өнеркәсіптің сатып алу жүйесіне қол жеткізу үшін мыналардың болмауынан кедергілер әлі де қалуда:
1) сатып алынатын өнімнің инновациялылығы критерийлерінің;
2) технологиялық келісімдер негізіндегі ұзақ мерзімді жеткізу шарттарын жасасу тетігінің;
3) техникалық ерекшелікте ұлттық стандарттар талаптарының;
4) сапасыз және қауіпті өнімнен қорғаудың;
5) офсеттік келісімдер жасасу тетігінің болмауына байланысты тосқауылдар әлі де сақталып отыр.

Кәсіпкерлік пен шағын және орта бизнес
Мемлекеттік қолдау шараларының арқасында шағын және орта кәсіпкерліктің Қазақстан экономикасына үлесі едәуір өсті. 2012 жылдың қорытындысы бойынша ел ЖІӨ-сіндегі шағын және орта бизнес (бұдан әрі –ШОБ) үлесі 17,3%-ды құрады. 2014 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша белсенді субъектілер саны 871 мыңнан асты, жұмыспен қамтылғандар саны - 2,6 миллион адам.
Сонымен бірге, кәсіпкерлік пен ШОБ одан әрі дамытуға кедергі келтіретін бірқатар проблемалар бар:
1) квазимемлекеттік сектор мен шикізаттық трансұлттық корпорациялардың (бұдан әрі – ТҰК) экономикада көп шоғырлануы;
2) бизнесті ашу мен жүргізудегі рұқсат беру мен бақылау-қадағалаудың күрделі жүйелері;
3) кәсіпкерлік және ШОБ субъектілерінің қаржы ресурстарына қолжетімділігі деңгейінің жеткіліксіз болуы.

Бәсекелестікті ынталандыру
Мыналар бәсекелестікті ынталандырудың түйінді тосқауылдары болып табылады:
1) экономикаға мемлекеттің негізсіз қатысуы;
2) инвесторлар үшін бизнесті қорғау бойынша қажетті кепілдіктердің болмауы;
3) тиімсіз кәсіпорындарды нарықтан шығару жөніндегі тиімсіз тетік.

2. Өңірлік мамандану
Өңдеуші өнеркәсіптің өңірлік мамандануы тарихи қалыптасқан құрылым мен ҮИИМДБ-ны іске асыру негізінде айқындалған.
Өңірлердің ұсынылып отырған мамандануы оны одан әрі тереңдетуді ескере отырып нақтылануы мүмкін.
1. Ақмола облысы
Тамақ өнімдерінің, құрылыс материалдарының өндірісі, түсті металлургия, теміржол және ауыл шаруашылығы машиналарын жасау.
2. Ақтөбе облысы
Түсті, қара металлургия, мұнай-газ өңдеу, өнеркәсіпке арналған химикаттар, құрылыс материалдарының, тамақ өнімдерінің өндірісі.
3. Алматы облысы
Тамақ өнімдерінің, электр жабдықтарының, негізгі фармацевтикалық өнімдердің, құрылыс материалдарының, киім, жиһаз өндірісі.
4. Атырау облысы
Мұнай-газ химиясы, өнеркәсіпке арналған химикаттар өндірісі, мұнай өңдеуші және мұнай өндіруші өнеркәсіпке арналған машиналар мен жабдықтар өндірісі, құрылыс материалдарының өндірісі, тамақ өнімдерінің өндірісі.
5. Батыс Қазақстан облысы
Машиналар мен жабдықтардың, құрылыс материалдарының, тамақ өнімдерінің өндірісі.
6. Жамбыл облысы
Өнеркәсіпке арналған химикаттар өндірісі, агрохимия, қара металлургия, құрылыс материалдарының, тамақ өнімдерінің, былғары және оған жататын өнімдердің өндірісі.
7. Қарағанды облысы
Қара, түсті металлургия, өнеркәсіпке арналған химикаттар өндірісі, тау-кен өндіру өнеркәсібіне арналған машиналар мен жабдықтардың, электр жабдығының, құрылыс материалдарының, тамақ өнімдерінің өндірісі.
8. Қостанай облысы
Қара металлургия, тамақ өнімдерінің, автокөлік құралдарының, ауыл шаруашылығы техникасының өндірісі.
9. Қызылорда облысы
Құрылыс материалдарының өндірісі, тамақ өнімдерінің өндірісі.
10. Маңғыстау облысы
Мұнай өңдеу, мұнай-химия, газ өңдеу, мұнай өңдеу және мұнай өндіру өнеркәсібіне арналған машиналар мен жабдықтар өндірісі, тамақ өнімдерінің өндірісі.
11. Оңтүстік Қазақстан облысы
Тамақ өнімдерінің өндірісі, мұнай өңдеу, жеңіл өнеркәсіп, негізгі фармацевтикалық өнімдердің, құрылыс материалдарының өндірісі, қара металлургия, электр жабдықтары, агрохимия.
12. Павлодар облысы
Қара, түсті металлургия, мұнай өңдеу, теміржол техникасының, өнеркәсіп үшін химикаттардың, тамақ өнімдерінің өндірісі.
13. Солтүстік Қазақстан облысы
Машина жасау (мұнай өңдеу және мұнай өндіру өнеркәсібіне, теміржол көлігіне, энергетикаға арналған жабдық), тамақ өнімдерінің өндірісі.
14. Шығыс Қазақстан облысы
Түсті металлургия, автокөлік құралдарының, ауыл шаруашылығы техникасының, электр жабдықтарының, бекіткіш арматураның, құрылыс материалдарының, тамақ өнімдерінің өндірісі.
15. Астана қаласы
Тамақ өнімдерінің, теміржол техникасының, электр жабдықтарының өндірісі, құрылыс материалдарының өндірісі.
16. Алматы қаласы
Тамақ өнімдерінің, электр жабдықтарының, мұнай өңдеу және мұнай өндіру өнеркәсібіне арналған машиналар мен жабдықтардың, кен өндіру өнеркәсібіне арналған машиналар мен жабдықтардың өндірісі, құрылыс материалдарының, негізгі фармацевтикалық өнімдердің, жиһаз өндірісі.

3. Индустриялық даму саласындағы мықты, осал тұстарын, мүмкіндіктерін және қатерлерін талдау (SWOT-талдау)
Мықты тұстары:
1) минеральдық ресурстармен жоғары қамтамасыз етілушілік;
2) макроэкономикалық және саяси тұрақтылық;
3) іскерлік ахуалды жақсарту және реформалар жүргізу;
4) өнеркәсіптік саясатты іске асыру үшін даму институттары жүйесінің болуы.
Осал тұстары:
1) өңдеуші өнеркәсіптегі төмен инвестициялық белсенділік;
2) біліктіліктің талап етілетін деңгейіндегі адами ресурстардың төмен қолжетімділігі;
3) инфрақұрылымдағы осал жерлердің болуы (көлік-логистикалық, энергетикалық, сумен жабдықтау);
4) мемлекеттік компаниялар үстем болып, шағын және орта бизнестің дамуының төмен деңгейі;
5) өңдеуші өнеркәсіптегі бәсекелестіктің төмен деңгейі;
6) инновациялық жүйенің бәсекеге қабілеттілігінің төмен;
7) өнеркәсіптің ресурс тиімділігінің төмен болуы және энергияны көп қажет етуі;
8) техникалық реттеудің дамымаған жүйесі;
9) экономикадағы құрылымдық проблемалар («голланд ауруы», орташа кіріс тұзағы, жұмыспен қамту проблемасы);
10) экономикадағы «нашар» кредиттердің жоғары деңгейі.
Мүмкіндіктер:
1) Кеден одағының нарығына қолжетімділік, Қытайдағы, Орталық Азиядағы және Каспий маңы мелекеттеріндегі нарықтық мүмкіндіктер;
2) ресурстық секторларға техникалық жабдыққа арнайы қызметтер мен инновацияларға сұранысы;
3) өңдеуші өнеркәсіптегі қазіргі заманғы өндірістік және басқарушылық технологияларды енгізу;
4) мемлекеттік, квазимемлекеттік сатып алуды және жер қойнауын пайдаланушылардың сатып алуының тиімділігін арттыру.
Қауіптер:
1) Қазақстанның экономикасы мен өнеркәсібінің дамуына жаһандық және өңірлік дағдарысты құбылыстардың келеңсіз әсер етуі;
2) әлемдік шикізат нарықтарындағы өзгермелі конъюнктура;
3) Кеден одағы елдерінің компаниялары тарапынан Қазақстанның ішкі нарығында күшейіп келе жатқан бәсекелестік;
4) ДСҰ-ға кіру.

4. Басым секторларды таңдау
Бағдарламада басым секторларды айқындау кезінде екі факторлы модельді пайдалана отырып, секторларға талдау жүргізілді. Біріншіден, жергілікті нарықтың, сол сияқты макроөңір нарығының көлемі мен өсімін қоса алғанда, сектор үшін нарықтық песпективалар, сондай-ақ секторды дамытудан болатын әлеуетті экономикалық әсер есепке алынды. Екіншіден, осы сектордың Қазақстан Республикасындағы мүмкіндіктері, оның ішінде даму деңгейі мен перспективалары ескерілді.
Талдау нәтижелері бойынша өңдеуші өнеркәсіптің металлургия, химия, мұнай химиясы, машина жасау, құрылыс материалдары, тамақ өнеркәсібі сияқты 6 басым саласы тандап алынды, олар 14 секторға бөлінген:
1) қара металлургия;
2) түсті металлургия;
3) мұнай өңдеу;
4) мұнай-газ химиясы;
5) азық-түлік өнімдерінің өндірісі;
6) агрохимия;
7) өнеркәсіпке арналған химикаттар өндірісі;
8) автокөлік құралдарының, олардың қосалқы бөлшектерінің өндірісі;
9) электр машиналары мен электр жабдығының өндірісі;
10) ауыл шаруашылығы техникасының өндірісі;
11) теміржол техникасының өндірісі;
12) кен өндіру өнеркәсібіне арналған машиналар мен жабдықтар өндірісі;
13) мұнай өңдеу және мұнай өндіру өнеркәсібіне арналған машиналар мен жабдықтар өндірісі;
14) құрылыс материалдарының өндірісі.
Инновациялық секторлар тұжырымдамалық және бағдарламалық құжаттарда, Мемлекет басшысының жолдаулары мен сөйлеген сөздерінде, атап айтқанда, Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 17 қаңтардағы Қазақстан халқына Жолдауында көрсетілген басымдықтарға сәйкес айқындалған. Мұндай секторларға мыналар жатады: ұтқыр және мультимедиалық технологиялар, нано- және ғарыш технологиялары, робототехника, гендік инженерия, болашақтың энергиясын іздеу және ашу салалары.

4. Бағдарламаны іске асыру мақсаттары, міндеттері, нысаналы индикаторлары және нәтижелердің көрсеткіштері
Мақсаттар, міндеттер және нысаналы индикаторлар жалпы, басымды секторлардағы және инновациялық секторлардағы болып бөлінеді.
1 Қазақстан Республикасын 2020 жылға дейін индустриялық дамытудың мақсаты, міндеттері және жалпы нысаналы индикаторлары.
Бағдарламаның мақсаты
Өңдеуші өнеркәсіпті әртараптандыруды және оның бәсекеге қабілеттілігін арттыруды ынталандыру.

Нысаналы индикаторлар
Бағдарламаны іске асыру 2012 жылдың деңгейіне қатысты 2019 жылы мынадай экономикалық көрсеткіштерге қол жеткізуге мүмкіндік береді (1-кесте):
1) өңдеуші өнеркәсіп өндірген өнім көлемін нақты мәнде 43 %-ға ұлғайту;
2) өңдеуші өнеркәсіпте жалпы қосылған құнды нақты мәнде кемінде 1,4 есе ұлғайту;
3) өңдеуші өнеркәсібінде еңбек өнімділігін нақты мәнде 1,4 есе ұлғайту.
4) шикізаттық емес (өңделген) экспорт құнының көлемін кемінде 1,1 есе ұлғайту;
5) өңдеуші өнеркәсіптің энергияны қажет етуін 2012 жылдың деңгейіне қатысты кемінде 15%-ға азайту:
6) өңдеуші өнеркәсіпте жұмыспен қамтуды 29,2 мың адамға ұлғайту.

1-кесте. Өңдеуші өнеркәсіптегі жалпы нысаналы индикаторлар

№	Нысаналы көрсеткіштер	Өлш. бірл	2012 есеп	2013 межелі	2012 жылға қатысты болжам						2012 жылға қатысты 2019 ж., %-бен
					2014	2015	2016	2017	2018	2019
1	Өндірілген өнім көлемі	%	100,0	101,6	108,0	117,1	119,5	133,4	138,8	143,0	143,0
2	Жалпы қосылған құн	%	100	101,8	108,3	117,7	120,1	134,2	139,7	144,6	1,4 есе
3	ЖҚҚ бойынша еңбек өнімділігі	%	100	100,8	105,5	113,2	114, 4	127,1	132,4	137,0	1,4 есе
4	Шикізат емес (өңделген) экспорт құны көлемінің өсуі	%	100	93,1	91,5	106,3	107,8	90,5	100,8	109,2	1,1 есе
5	ЖІӨ энергия сыйымдылығы	%	100	103	101	97	93	90	87	85	15%-ға
6	Жұмыспен қамтылғандар саны	мың адам	543,5	548,0	557,8	563,9	569,3	572,9	572,3	572,6	29,2 мың адам

Шикізаттық емес (өңделген) экспорт көлемінің шамалы өсуі, бір жағынан, мұнай өңдеу секторының міндетімен байланысты, ол өз кезегінде ішкі нарықтың мұнай өнімдеріне қажеттілігін 2020 жылға қарай толық қамтамасыз етуге байланысты. Бұл ретте, мұнай өңдеу секторы экпортының көлемін 2012 жылғы деңгейде сақтау өңдеуші өнеркәсіптің жалпы шикізаттық емес экспорты 2019 жылы 20,7 %-ға, ал 2014 жылдың деңгейіне қатысты – 37,0 %-ға өсуін қамтамасыз етер еді.
Екінші жағынан, Бағдарламаны іске асыру шеңберінде өз өндірісі есебінен ішкі нарықтың қажеттіліктерін қанағаттандыруға және содан кейін ішкі нарықты молықтырған сайын, экпортты қамтамасыз етуге ерекше көңіл бөлінетін болады. Осындай тәсіл кезінде өңдеуші өнеркәсіптің отандық өнімін дамыту міндеті біршама шешілетін болады. Қазіргі уақытта өңдеуші өнеркәсіп өнімінің импорт көлемі өңдеуші өнеркәсіптің ЖҚҚ көлемінен 1,8 есе артық.
Міндеттері
1) өңдеуші өнеркәсіпті озыңқы дамыту;
2) басым секторларда тиімділікті жоғарылату және қосылған құнды ұлғайту;
3) шикізат емес тауарларды өткізу үшін нарықтарды кеңейту;
4) өнімді жұмыспен қамтуды сақтап қалу;
5) өңдеуші өнеркәсіптің басым секторларына технологиялылықтың жаңа деңгейін беру және инновациялық кластерлерді қалыптастыру арқылы болашақтың секторларын дамыту үшін негіз құру;
6) өңдеуші өнеркәсіпте кәсіпкерлікті ынталандырып, шағын және орта бизнесті дамыту.

2. Басым секторлардағы мақсаттар, міндеттер және нысаналы индикаторлар
Өңдеуші өнеркәсіптің орнықты өсуі үшін мемлекеттік орталық және жергілікті атқарушы органдардың, даму институттарының, қоғамдық бірлестіктердің, қаржы ұйымдарының, жеке және мемлекеттік меншік нысандарындағы кәсіпорындардың басым секторларды дамытуға бағытталған іс-қимылы үйлестірілетін болады.
Бағдарламаның іс-шаралары түйінді тосқауылдарды еңсеру жөніндегі міндеттерді шешуге және өңдеуші өнеркәсіптің басым секторларындағы жобаларды іске асыруға бағытталатын болады, бұл нысаналы индикаторларға қол жеткізуді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Өңдеуші өнеркәсіптің басым секторларындағы Бағдарлама жобаларын сәтті іске асыру қолжетімді қаржыландырудың болуына, бәсекеге қабілетті тарифтер бойынша логистикалық, энергетикалық, коммуникациялық инфрақұрылыммен қамтамасыз етуге тәуелді болады және мынадай тәуекелдермен ұштасады.
Макроэкономикалық тәуекелдер: экономиканың өсуі қарқыны мен инвестициялық белсенділік деңгейінің төмендеуі, металл өнімдерінің, энергия жеткізгіштердің және көліктік тасымалдардың әлемдік бағаларының өзгеруі.
Геосаяси тәуекелдер: макроөңір елдеріндегі саяси ахуалдың тұрақтылығы және ЕурАзЭҚ-қа ықпалдасу тереңдігі.
Нормативтік-құқықтық тәуекелдер: Бағдарламаны қолайлы құқықтық және экономикалық ахуал жасайтын техникалық және нормативтік құқықтық қолдаудың жеткіліксіздігі.
Қаржылық тәуекелдер: қолжетімді қаржы ресурстарының жеткіліксіздігі.

Қара металлургия
Қара металлургия өңдеуші өнеркәсіптің ірі секторы болып тарихи тұрғыдан қалыптасқан және оның өңдеуші өнеркәсіптегі үлесі 13 % құрайды. Қара металлургия машинажасау мен металл өңдеуді дамыту үшін база болып табылады, оның өнімі экономиканың барлық дерлік салаларында қолданылады. Шикізат секторларын, машина жасау мен құрылысты дамыту ішкі нарықта да, сол сияқты макроөңір нарығында да орнықты сұраныс қалыптастырады.
Ішкі нарықтың және макроөңір нарықтарының басым тауар топтары бойынша импорт сыйымдылығы тиісінше 2,7 және 25,3 млрд. АҚШ долларын құрайды.
өндіру көлемі 2008 – 2013 жылдар аралығында нақты мәнде 6,2 % өсті және 632 млрд. теңгені құрады. Сонымен уақытта өңдеуші өнеркәсіптің құрылымындағы қара металлургияның үлесі 2008 жылы 20 %-дан 2013 жылы 10,7 %-ға дейін төмендеді.
Жалпы қосылған құн 2008 жылғы 393 млрд. теңгеден 2013 жылы 453,2 млрд. теңгеге дейін ұлғайды. 2008 – 2013 жылдар аралығындағы кезеңде салада жұмыспен қамтылған адамдар саны 28 мың адамға қысқарды. 2013 жылы еңбек өнімділігі 89,9 мың АҚШ долл. құрап, 2008 – 2013 жылдар аралығындағы кезеңде 1,2 есе ұлғайды. Алайда, сала 2012 жылы ЭЫДҰ елдерінің орташа көрсеткішінен (151,9 мың АҚШ долл.) бұрынғысынша 37 % артта болды. 2008 жылмен салыстырғанда қара металлургия экспортының көлемі 2013 жылы 47,3%-ға төмендеп, 3,4 млрд АҚШ долл. құрады (1-кесте).

1-кесте. Сектор бойынша 2008 – 2013 жылдардағы деректер

Көрсеткіштер	2008	2009	2010	2011	2012	2013*
Өңдеуші өнеркәсіптегі қара металлургияның үлесі	20,0	16,1	17,9	16,5	13,1	10,7
ЖҚҚ, млрд. теңге **	393,0	311,4	388,0	495,1	453,2	308,8
Өңдеу өнеркәсібі өндірісінің көлемі	3 359,6	2 946,0	3 844,7	4 801,4	5 446,7	5 882,5
НКИ, өткен жылға %	97,5	97,1	113,9	107,7	101,2	101,6
Қара металлургия өндірісінің көлемі	670,8	474,7	687,4	785,4	712,5	631,9
НКИ, өткен жылға %	86,6	101,6	109,4	106,8	88,2	89,6
Жұмыскерлердің тізімдік саны, адам	65 622	62 038	60 005	58 398	38 038	36 831
Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың саны	22	22	30	26	28	33
Еңбек өнімділігі, мың теңге	8 889	6 928	9 581	13 118	16 732	13 814
Еңбек өнімділігі, мың АҚШ долл.	73,6	46,7	65,0	88,4	111	89,9
ЭЫДҰ елдері бойынша орташа еңбек өнімділігі, мың долл.	148,3	120,0	143,2	153,2	152,0	д/ж
Есептік жылы орташа жылдық қуаттылықты пайдалану, %***	56,9	64,5	73,8	79,0	65,5	д/ж
Негізгі құралдардың тозу дәрежесі, %	33,92	30,23	38,21	32,30	35,27	д/ж
Негізгі құралдарды жаңарту коэффициенті, %	29,7	8,1	6,5	14,6	11,7	д/ж
Жылдың соңындағы теңгерімділік құны бойынша негізгі құралдардың болуы, млрд. теңге	126 242	84 303	97 279	89 630	115 468	д/ж
Негізгі капиталға инвестициялар, млрд. теңге	26 849	36 715	83418	112378	125390	152149
Экспорт, млн. АҚШ долл.	6 530,8	3 069,1	3 765,0	4 875,6	4 030,8	2793,5
Импорт, млн. АҚШ долл.	5 570,9	5 192,6	2 222,5	3 040,8	4 743,0	5 407,8

Дереккөз: Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі және Қазақстан Республикасы Кедендік бақылау комитеті
1-кестеге:
Ескертпе:
*мұнда және бұдан әрі салалық бөлімдерде Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің жедел деректері пайдаланылды
**мұнда және бұдан әрі салалық бөлімдерде Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің 2013 жылдың 9 айы үшін жедел деректер пайдаланылды
***көрсеткіш «Қазақстандық индустрияны дамыту институты» АҚ-ның (бұдан әрі - «ҚИДИ» АҚ) статитикалық деректері негізінде есептелген.

Сектордың дамуына негізінен сыртқы және ішкі факторлар әсер етті. Халықаралық нарықтардағы қиындықтар өнім экспортына және «АрселорМиттал Теміртау» акционерлік қоғамы (бұдан әрі – АҚ), «Кастинг» жауапкершілігі шектеулі серіктестік (бұдан әрі – ЖШС), «АЛЗ» ЖШС және «KSP Steel» ЖШС сияқты қара металлургия кәсіпорындарының өндірістік қуаттарына ықпал етті. Болат өндірісін жылына 6 млн. тоннаға дейін ұлғайту бойынша «АрселорМиттал Теміртау» АҚ-ның жаңғырту бағдарламасы іске асырылған жоқ.
Қазіргі уақытта Forbes – Global 2000 журналының нұсқасы бойынша әлемнің жетекші трансұлттық компанияларының тізіміне кіретін әлемдік нарықтың мынадай ірі ойыншылары бар: Posco (Оңтүстік Корея), ArcelorMittal (Люксембург), Evraz Group (Ресей).
Сектордың түйінді проблемалары:
1) жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың өндірістік қуаттарының төмен жүктемесі;
2) кәсіпорындардағы тозған жабдықтардың тозу дәрежесінің жоғары болуы, моральдық ескірген жабдықтардың болуы;
3) нашар дамыған ішкі нарық;
4) қосылған құны жоғары өнім экспортының төмендеуі мен импортының өсуі;
5) шығарылатын өнімнің төмен сапасы мен аз ассортименті;
6) теміржол тасымалдарына, электр энергиясы тасымалдарына жоғары тарифтер;
7) өнімді сертификаттау үшін сынақ базалары мен зертханалардың болмауы;
8) өнімнің жоғары энергия және еңбек сыйымдылығы;
9) көліктік-логистикалық инфрақұрылымның төмен деңгейі;
10) тиісті біліктілігі бар кадрлардың тапшылығы;
11) салалық институттардың материалдық-техникалық және тәжірибелік-өнеркәсіптік базаларын жаңғырту қажеттілігі.

Мақсаты

Қара металлургияны орнықты дамытудың және оны әртараптандыру мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін жағдайлар жасау.
Нысаналы индикаторлар:
Бағдарламаны іске асыру 2012 жылдың деңгейіне қатысты 2019 жылға қарай экономикалық көрсеткіштерді:
1) жалпы қосылған құнды нақты мәнде кемінде 1,3 есе;
2) жұмыспен қамтылуды 3,1 мың адамға;
3) еңбек өнімділігін нақты мәнде 1,18 есе;
4) экспортты кемінде 1,04 есе өсіруге қол жеткізуге мүмкіндік береді (2-кесте).

2-кесте. Нысаналы индикаторлар

№	Нысаналы көрсеткіштер	Өлшем бірл.	2012 есеп	2013 күтілетін	2012 ж. қатысты болжам						2012 ж. қатысты 2019 ж., %
					2014	2015	2016	2017	2018	2019
1	Жалпы қосылған құн	%	100,0	89,6	107,5	120,2	120,6	125,2	125,2	128,4	1,3 есе
2	Жұмыспен қамтылғандар саны	мың адам	35,8	34,6	34,9	37,0	39,7	40,1	39,6	38,9	3,1 мың адамға
3	Еңбек өнімділігінің өсуі	%	100	92,7	110,5	116,4	108,7	111,8	113,3	118,1	1,18 есе
4	Экспорт	%	100	69,3	68,1	91,1	93,1	98,2	99,8	103,7	1,04 есе

Міндеттері
1) әртараптандыру және жаңғырту арқылы бәсекеге қабілеттілікті арттыру;
2) өнімнің сапасын арттыруға, еңбек өнімділігін ұлғайтуға және өнімнің энергияны қажет етуін төмендетуге бағытталған инновацияларды енгізуді ынталандыруға жағдайлар жасау;
3) жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың өндірістік қуаттарын ұлғайту және қосылған құны жоғары жаңа бәсекеге қабілетті өндірістерді жасау;
4) отандық бәсекеге қабілетті өндірісті дамыту есебінен металл өнімдері импортының көлемін қысқарту;
5) жұмыс істеп тұрған өндірістер мен инвестициялық жобаларды қажетті инфрақұрылыммен қамтамасыз ету;
6) саланы орта техникалық буынның білікті еңбек ресурстарымен қамтамасыз ету;
7) салалық институттардың материалдық-техникалық және тәжірибелік-өнеркәсіптік базасын жаңғырту.

Қызметтің басымды түрлері
Бағдарлама шеңберінде қызметтің басымды түрлері айқындалды (3-кесте).

3-кесте. Қызметтің басым түрлері

ЭҚЖЖ-4	Атауы
2410	Шойын, болат және ферроқорытпа өндірісі
2420	Құбырлар, құбыржолдар, пішіндер, болаттан жасалған фитингтер өндірісі
2431	Суықтай илеу (болат шыбық пен тұтас әзірлеме өндірісі)
2432	Таспалар мен жіңішке жолақтарды суықтай илектеу
2433	Суықтай пішіндеу немесе бүктеу
2434	Суықтай созу әдісімен сымдар өндірісі

Басымды тауарлар топтары
Басымды тауарлар топтары ішкі нарықпен қатар, макроөңір нарығына да: ТМД елдері, Иран және Қытайға бағдарланған. Басымды тауарларды/тауарлық топтарды өндіру жөніндегі кәсіпорындардың жаңа қуаттарын жасау немесе жұмыс істеп тұрғандарын кеңейту сектор өнімі импортының қысқаруына және экспортының ұлғаюына ықпал етеді (4-кесте).

4-кесте. Басымды тауарлар топтары

СЭҚ ТН	Атауы	Импорттың үлесі мен көлемі*
		2010		2011		2012		2013
		мың тонна	%	мың тонна	%	мың тонна	%	мың тонна	%
24.20.11	Түрлі диаметрлі құбырлар, болаттан жасалған іші қуыс жіксіз профильдер	468,6	66,1	467,9	80,3	1000,6	80,3	2064,5	87,1
24.20.40	Құбырларға арналған болатты, құйылмаған фитингтер	13,4	99,1	14,2	98,9	22,71	98,9	22 350	98,5
24.34.11	Суықтай тарту жолымен алынған сым	58	90,9	61	81,5	61	81,5	78	77,2
24.10.63	Ыстықтай илектенген серіппелер мен шыбықтар, тот баспайтын болаттан жасалған профильдер	618,9	87,3	620,8	71,9	696,1	71,9	754,6	68,8
24.10.74 24.10.75	Дәнекерленген профильдер мен болаттан жасалған тығын құрастырмалары және темір жолдарға арналған қара металдардан жасалған бұйымдар	138,9	99,6	97,3	100	151,1	100	244,9	100
28.22.20	Бұрғылау машиналарына арналған шөміштер, грейферлер, бөлшектер	5,58	100	3,65	100	5,58	100	3,5	100

Дереккөз: Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі және Қазақстан Республикасының Кедендік бақылау комитеті

Басымды жобалар
2015 – 2019 жылдар кезеңінде қара металлургияны дамытудағы мемлекеттік саясат болат алу үшін сапасы жоғары шикізат өндіру жөніндегі басым жобаларды іске асыруға бағытталатын болады (түйіршіктелген шойын және брикеттелген ыстық темір, түсті және сирек кездесетін металдар қосылған ферроқорытпа өндірісі), сапалы болат өндірісі (құбырлық және тот басуға төзімді, ыстыққа төзімді және ыстыққа берік, құралдық, шар-мойынтірек, рельстік және рессорлық-серіппелі) және қосындыланған болат ассортиментін кеңейту, кемелерге арналған болат және т.б.
Бизнес-құрылымдардың өздерінің ұсыныстарына сәйкес жалпы инвестициялар көлемі 400 млрд. астам теңге, өндіріс көлемі мен өнімнің қосылған құнын арттыруға, сондай-ақ, қоршаған ортаға жағымсыз әсерді төмендетуге бағытталған ірі инвестициялық жобалар іске асырылатын болады.
Ақтөбе және Павлодар облыстарында инновациялық технология бойынша орташа көміртекті феррохром өндірісін құру жөніндегі бірқатар ірі жобалар іске асырылады.
Алматы облысында инновациялық технология бойынша қуаты жылына 400 мың тонна шойын болатын шекті шойын өндіруге арналған темір кенін қайта өңдеу жөніндегі жоба іске асырылатын болады.
Жамбыл облысында шикізат базасын кеңейту арқылы ферроқорытпа өндірісін жылына 300,0 мың тоннаға дейін жаңғырту өткізіледі.
Қарағанды облысында екі ірі жоба іске асырылатын болады: өндірісті жаңғырту арқылы болаттың өндірістік қуатын жылына 6 млн. тоннаға дейін ұлғайту және қуаты жылына 75 мың тонна болатын кешенді қорытпалар өндірісі ұйымдастырылды.
Қостанай облысында қуаты 1,8 млн. тонна брикеттелген темір болатын металдандырылған өнім көлемін үш кезеңмен ұлғайту жобасын іске асыру жұмысы жалғастырылады.
Маңғыстау облысында қуаты 600 мың тонна төртбұрышты болат дайындамалар болатын электрболат балқыту кешенін салу жобасы іске асырылатын болады.
Павлодар облысында қуатын жылына 270 мың тонна құбырға дейін ұлғайта отырып, құбыр илектеу өндірісін дамыту жөніндегі бірқатар ірі жобалар іске асырылады.
Алматы қаласында қуаты жылына 200 мың тонна дәнекерленген болат құбырларының өндірісін құру жоспарланып отыр.

Түсті металлургия
Түсті металлургия Қазақстан Республикасының өңдеуші өнеркәсіптің экспорттық әлеуетін қалыптастыратын өңдеуші өнеркәсіптің басты саласы. Сектор өнімдері машина жасауда, электр техникасында, құрылыста, радиоэлектроникада пайдаланылады.
Тауарлардың басым топтары бойынша ішкі нарық пен макроөңір нарықтарының импорт сыйымдылығы тиісінше 111 және 6 718 млн. АҚШ долл. құрайды.
Өңдеуші өнеркәсіптің құрылымында түсті металлургияның үлесі 2008 жылғы 19,5%-да 2012 жылы 22,8%-ға дейін өсті, ал 2013 жылы 19,2%-ға дейін төмендеді. Жалпы қосылған құн 2008 жылғы 377,9 млрд теңгеден 2012 жылы 749,9 млрд. теңгеге өсті. 2008 – 2013 жылдар аралығында өндіріс көлемі 1,7 есе өсті. 2008 – 2013 жылдар аралығындағы кезеңде салада жұмыспен қамтылғандар саны 22,2 мың адамға қысқарды. 2013 жылы түсті металлургиядағы еңбек өнімділігі 107,8 мың АҚШ долл. құрды. ЭЫДҰ елдерінің осы көрсеткіші орта есеппен 147,5 мың АҚШ долл. құрады, бұл Қазақстан үшін осындай көрсеткішпен салыстырғанда 18,9%-ға жоғары. 2013 жылда түсті металлургия экспортының көлемі 2008 жылғы деңгейде қалып, 4,2 млрд АҚШ долл. құрады (1-кесте).

1-кесте. 2008 – 2013 жылдардағы сектор бойынша деректер

Көрсеткіштер	2008	2009	2010	2011	2012	2013
Металлургия өнеркәсібіндегі үлесі	19,6	20,0	23,7	25,2	22,8	19,2
ЖҚҚ, млрд. теңге *	377,9	376,0	492,2	718,2	687,6	523,3
Өңдеу өнеркәсібі өндірісінің көлемі	3 359,6	2 946,0	3 844,7	4 801,4	5 446,7	5 882,5
НКИ, өткен жылға %	97,5	97,1	113,9	107,7	101,2	101,6
Түсті металлургия өндірісінің көлемі	658,6	596,9	902,4	1 141,5	1 224,0	1 131,4
НКИ, өткен жылға %	104,5	92,0	115,7	108,2	107,2	98,8
Жұмыскерлерді тізімдік саны	69 529	64 885	65 549	62 771	53 213	47 245
Кәсіпорындардың саны	47	39	36	36	36	34
Еңбек өнімділігі, мың теңге	8 164	8 827	10 495	15 033	18 692	16 565
Еңбек өнімділігі, мың АҚШ долл.	67,6	59,5	71,2	101,3	124,0	107,8
ЭЫДҰ елдері бойынша еңбек өнімділігі, мың АҚШ долл.	131,6	121,7	141,1	149,6	147,5	н/д
Есепті жылы орташа жылдық қуаттың пайдаланылуы, %*	93,2	86,7	88,2	86,5	82,2	н/д
Негізгі құралдардың тозу деңгейі, %	38,85	39,58	34,87	35,24	47,47	н/д
Негізгі капиталға инвестициялар, млрд. теңге	109285	121381	106847	132061	133868	119678
Негізгі құралдардың жаңару коэффициенті, %	19,4	25,6	19,3	19,4	12,7	н/д
Жылдың соңына теңгерімдік құны бойынша негізгі құралдардың болуы, млрд. теңге	109 784	143 087	157 846	190 782	197 317	н/д
Экспорт, млн. АҚШ долл.	4 274,4	2 407,1	3 388,7	5636,5	4 343,4	4 230,3
Импорт, млн. АҚШ долл.	489,8	299,2	206,9	364,1	411,9	3558,4

Дереккөз: Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі
1-кестеге:
Ескертпе:
* Көрсеткішті «ҚИДИ» АҚ статистикалық деректер негізінде есептеген.

Түсті металлургияның теріс серпіні жаңа технологияларға көшумен байланысты Жезқазған мыс қорыту зауытының тоқтауымен байланысты болып отыр.
Түсті металлургияның теріс серпіні «Бақыршық ТӨК» ЖШС-тің жоспарланған өндірістік объектілерінің уақытында пайдалануға енгізілмеуіне байланысты – металлургия кешенінің құрылысы мен өнімділігі жылына 1,5 млн. тонна жер асты кенішін игеру экологиялық аспектілерге байланысты технологияларды қайта пысықтау үшін жобаның қымбаттауына байланысты; «Юбилейное» ЖШС-тің құрамында алтын бар 5 млн. тонна кенді қайта өңдеу жөніндегі байыту фабрикасының құрылысы қоршаған ортаға әсерін бағалауға байланысты оңтайлы қайта өңдеу технологиясын таңдауға байланысты.
Секторды одан әрі дамыту стратегиясы отандық компаниялардың Rio Tinto Plc, Glencore International AG, ThyssenKrupp AG, Sumitomo сияқты трансұлттық компаниялармен ынтымақтастыққа негізделеді.
Сектордың басты проблемалары:
1) түсті металлдардың бай және оңай қолжетімді кендері қорларының сарқылуы, минералдық құрамдардың көп компоненттілігіне байланысты оларды байыту күрделілігі;
2) кәсіпорындардағы жабдықтардың жоғары тозу деңгейі мен моральдық ескірген жабдықтардың бар болуы, әлсіз дамыған ішкі нарық;
3) өндірістік қуаттардың төмен жүктелгендігі;
4) әлемдік нарықтағы базалық металдарға бағалардың волатильдігі және өткізу нарықтарындағы сұраныстың төмендеуі;
5) қосылған құны жоғары өнім экспортының қысқаруы және импортының ұлғаюы;
6) теміржол тасымалдарына, электр энергиясын тасымалдауға және жылу энергиясына жоғары тарифтер;
7) өнімнің жоғары энергия және еңбек сыйымдылығы;
8) көліктік-логистикалық инфрақұрылымның төмен деңгейі;
9) тиісті біліктілігі бар кадрлардың тапшылығы;
10) салалық институттардың материалдық-техникалық және тәжірибелік-өнеркәсіптік базаларын жаңғырту қажеттілігі.

Мақсаты
Базалық металдарды өндіру көлемдерін ұлғайту, олардан жасалатын бұйымдарды шығару жөніндегі өндірістерді дамыту және құру.
Нысаналы индикаторлар:
Бағдарламаны іске асыру 2019 жылы 2012 жылдың деңгейіне қатысты мынадай экономикалық көрсеткіштерге қол жеткізуге мүмкіндік береді (2-кесте):
1) жалпы қосылған құнның нақты көріністе кемінде 1,3 есе өсуі;
2) еңбек өнімділігінің нақты көріністе 1,4 есе өсуі;
3) экспорт құны көлемінің кемінде 1,1 есе өсуі.

2-кесте. Нысаналы индикаторлар

№	Нысаналы көрсеткіштер	Өлш. бірл.	2012 есеп	2013 межелі	2012 жылға қатысты болжам						2012 жылға 2019 ж., %
					2014	2015	2016	2017	2018	2019
1	Жалпы қосылған құн	%	100,0	98,8	98,8	117,1	117,4	120,7	122,4	127,1	1,3 есе
2	Еңбек өнімділігі	%	100	111,3	111,2	130,0	125,4	131,4	135,2	140,8	1,4 есе
3	Экспорт	%	100	81,9	80,7	98,0	99,2	105,3	108,7	114,4	1,1 есе

Міндеттері:
1) жұмыс істеп тұрған өндірістердің қуаттарын кеңейту;
2) еңбек өнімділігі мен ресурс тиімділігін ұлғайту арқылы өндіріс тиімділігін арттыру үшін жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды жаңғырту;
3) кендерді кешенді өңдеуге арналған инновацияларды енгізуді ынталандыруға жағдайлар жасау;
4) қазіргі өндірісті кеңейту және аралас секторлар үшін базалық металдардан жасалған жаңа өнімдерді шығаруды игеру;
5) отандық бәсекеге қабілетті өндірісті дамыту есебінен металл өнімдері импортының көлемдерін қысқарту;
6) ішкі нарықтағы сұранысты ынталандыру;
7) экспортты және қосылған құнның жаһандық тізбектеріндегі қатысуды ынталандыру;
8) жұмыс істеп тұрған өндірістерді және инвестициялық жобаларды қажетті инфрақұрылыммен қамтамасыз ету;
9) саланы орта техникалық буынның білікті еңбек ресурстарымен қамтамасыз ету;
10) салалық институттардың материалдық-техникалық және тәжірибелік-өнеркәсіптік базасын жаңғырту.

Қызметтің басымды түрлері
Бағдарлама шеңберінде қызметтің басымды түрлері айқындалған (3-кесте).

3-кесте. Қызметтің басымды түрлері

ЭҚЖЖ-4	Атауы
2441	Асыл (бағалы) металдар өндірісі
2442	Алюминий өндірісі
2443	Қорғасын, мырыш пен қалайы өндірісі
2444	Мыс өндірісі
2445	Өзге де түсті металдар өндірісі

Басымды тауар топтары
2015 - 2019 жылдар кезеңінде елдің түсті металлургиясын дамытудағы мемлекеттік саясат сектор өнімі импортының қысқаруына және экспортының ұлғаюына ықпал ететін басым тауарларды/тауарлық топтарды өндіру жөніндегі кәсіпорындардың жаңа қуаттылықтарын құруға немесе жұмыс істеп тұрғандарын кеңейтуге бағытталатын болады (4-кесте).

4-кесте. Басымды тауар топтары, тоннамен

СЭҚ ТН	Атауы	ҚР-да өндіру	Импорт
			Ресей	Қытай	Қалған елдер
24.44.26	Мыс құбырлар мен түтіктер	-	1 428,9	129,3	417,3
24.44.23	Мыс сым, мыс шыбықтар мен профильдер	-	651,4	82,5	173,3
24.44.24	Мыс тақтайлар, табақтар және жолақтар немесе таспалар	-	518,8	9,8	249,7
24.42.22	Алюминий шыбықтар мен профильдер	-	3 392,3	1 374,8	3 061,1
25.11.10	Алюминий металл құрастырмалары	-	24 616,2	811,5	1455,2
25.91.11 25.91.12	Күбілер, атанақтар, құтылар, жәшіктер және ұқсас сыйымдылықтар	-	4 903,8	33,2	452,4
	Жиыны:	-	35 507,0	2 441,0	5 809,0

Басымды жобалар
2015 – 2019 жылдар кезеңінде елдің түсті металлургиясын дамытудағы мемлекеттік саясат алюминийді қоспағанда, базалық металдар: мыс, алтын, титан өндірісін кеңейтуге және мына бұйымдардың: илек, сым, прокат, пішін және қорытпалар, фольга, зергерлік бұйымдар, аралас салаларға арналған бұйымдар өндірісінің көлемін ұлғайтуға бағытталатын болады.
Бизнес-құрылымдардың жобаларына сәйкес инвестициялар көлемі 800 млрд. теңге болатын барынша ірі инвестициялық жобалар іске асырылатын болады.
Алматы облысында қуаты жылына 12 мың тонна алюминий профильдерінің өндірісі құрылатын болады.
Ақмола облысында өндіріс көлемі жылына 3000 тонна ККРЗМ сирек металды өндірісті ұлғайту жөніндегі жоба іске асырылатын болады.
Шығыс Қазақстан облысында 85 мың тонна мыс концентраты мен 25 мың тонна катод мысына арналған жаңа байыту қуаттарын пайдалануға енгізе отырып, Ақтоғай кенорнын игеру жобасын іске асыру жалғастырылады, металлургия кешенін салу жобасы іске асырылады және Бақыршық кенорнында катод алтынын өндіру жөніндегі жер асты кені игеріледі.
Қуаты жылына 6 мың тонна титан слябтары мен қуаты жылына 15 мың тонна ильменит концентратының өндірісін құру жөніндегі инвестициялық жобалар іске асырылатын болады.
Қазақстанда бұрын өндірілмеген никель өндірісі бойынша – «Ванюков» балқытуының технологияларын (сұйық ваннада балқыту) пайдалана отырып, қуаты жылына 40 мың тонна кобальт-никель рудаларының «Горностаевский» кенорнында металлургия комбинатын салу мәселесі пысықталуда.
Қарағанды облысында жаңа гидрометаллургиялық технологияға ауыстырумен мыс балқыту зауытын реконструкциялау жүргізілуде, бұл мысты өндіру көлемдерін сақтап, қуаты 60 мың тонна катод мысы болатын Жезқазған кенорнын пайдалану мерзімдерін ұзартуды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Павлодар облысында Бозшакөл кенорнын игеру жобасын іске асыру жалғасын табады.
Қызылорда облысында ванадий өндіру жөніндегі мәселе пысықталуда. Бала-Сауысқандық және Қорымсақ кен орындарында ванадийдің бірдей қорлары бар.
Оңтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан және Маңғыстау облыстарында жылына 2,5 тоннаға дейін скандий өндіру көлемі уран ерітінділерінен скандийдің тәжірибелік-өнеркәсіптік өндірісін жасау және орналастыру жөніндегі мәселе пысықталуда.
Бастапқы алюминийді шығаруды ұлғайту жөніндегі жоба пысықталатын болады.

Мұнай өңдеу
Мұнай өңдеу нарықтық перспективаларды, экономикалық әсерді және Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігін ескере отырып, өңдеуші өнеркәсіптің неғұрлым тартымды секторы болып табылады. Сектор өңдеу өнеркәсібі өндірісінің жалпы көлемінде айтарлықтай үлесті алады – 13,8 %, бұл ретте көрсеткіш серпіні бірнеше жылдар бойы жағымды болып табылады.
Қазақстанның мұнай өнімдері нарығының орта жылдық өсімі 2008 – 2013 жылдар аралығындағы кезеңде 35,7 %-ды құрап, 2013 жылы 2,4 млрд. АҚШ долларын құрады. Нақты өндіріс көлемі 20,5 % ұлғая отырып, 13,7 млн. тоннадан (2008 ж.) 16,5 млн. тоннаға дейін (2012 ж.) өсті. Импорттың орнықты ұлғаюы да байқалды, оның мәні 2013 жылы 1,8 млрд. АҚШ долл. дейін жеткен, оның ішінде 89 %-ы дистиляттар (жеңіл – 45 %, орта және ауыр – 44 %).
Сектордың бәсекеге қабілеттілігінің өсуі байқалуда. Еңбек өнімділігі 2008 – 2012 жылдар кезеңінде бір адамға шаққанда 54,7 млн. теңгеге 2,3 есе өсті. Бұл жалпы қосылған құнның 449 млрд. теңгеге дейін 2,7 есеге айтарлықтай өсуіне байланысты болды, сонымен бірге жұмыспен қамту 16 %-ға ғана артып, 9,1 мың адамды құрады. Сонымен қатар экспорттың едәуір өсуі байқалуда, ол 2008 – 2013 жылдар кезеңінде жыл сайын 9,4 %-ға артып, 4,6 млрд. АҚШ долл. құрады. Экспорттың шоғырлануы едәуір жоғары – оның ақшалай көлемінің 86 %-ы орта және ауыр дистилляттарға (67 %), сондай-ақ сұйытылған пропанға (19 %) тиесілі.
Сектор бойынша негізгі көрсеткіштер 1-кестеде берілген.

1-кесте. 2008 – 2013 жылдардағы сектор бойынша деректер

	2008 ж.	2009 ж.	2010 ж.	2011 ж.	2012 ж.	2013 ж.
Өңдеуші өнеркәсіптегі сектордың үлесі, %	6.3	7.2	9.2	8.5	11.5	13.8
Мұнай өңдеу өнімдері өндірісінің көлемі, млн. теңге	210 559	211 456	352 582	407 360	626 783	810 222
Өткен жылға % НКИ	103,1	105,0	114,2	100,9	100,5	101,4
ҚҚС, млн. теңге	183 288	225 387	354 523	448 541	499 377	350 017
Жұмыспен қамтылғандар саны, адам	7 860	8 193	8 686	9 184	9 130	9 323
Еңбек өнімділігі, мың теңге/адам	23 319	27 510	40 815	48 839	54 696	37 543
Еңбек өнімділігі, мың АҚШ долл./адам	193,8	186,5	277,0	333,1	366,8	246,8
Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындар саны	36	40	47	38	38	-
оның ішінде:
Ірі	4	4	5	6	5	-
Орта	4	5	5	6	6	-
Шағын	28	31	37	26	27	-
Жылдың соңында бастапқы құн бойынша негізгі құралдардың болуы, млн. теңге	121 622	130 177	148 445	184 662	212 269	-
Негізгі құралдардың тозу деңгейі, %	24,2	27,7	31,0	28,9	32,6	-
Негізгі капиталға инвестициялар, млн. теңге	40 118	25 095	36 177	49 272	56 707	75 905
Негізгі құралдарды жаңарту коэффициенті, %	6,9	4,1	6,7	2,6	4,1	-
Қуаттардың жүктелу деңгейі**, %	49,7	47,7	56,7	61,5	62,1	62,8
Экспорт, млн. АҚШ долл.	2 967	1 665	2 649	3 872	4 410	4 642
Импорт, млн. АҚШ долл.	1 747	895	539	1 476	1 659	1 753

Дереккөз: Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі, Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Кедендік бақылау комитеті
1-кестеге:
Ескертпе:*негізгі үш зауыт бойынша орташа межелген жүктелім

Атырау мұнай өңдеу заңыты (бұдан әрі – МӨЗ), Шымкент МӨЗ және Павлодар мұнай-химия зауыты (бұдан әрі – МХЗ) бірге сектордағы өндіріс көлемінің 90 %-дан астамын қамтамасыз етеді. Павлодар МХЗ Ресей Федерациясынан келетін батыс-сібір мұнайын қайта өңдеуге бағдарланған. Қалған екі МӨЗ отандық мұнайды қайта өңдеуге бағдарланған. Шағын МӨЗ өнімінің төмен бәсекеге қабілеттілігі салдарынан олардың мұнай өңдеу секторының жалпы өндіріс көлеміндегі үлес салмағы 5,8 %-ға дейін қысқарды, өсуі күтілмейді. Бұл мұнайды өңдеу тереңдігі мен өнім сапасын шектейтін өндірістік және техникалық ерекшелікке байланысты.
Мұнай өндірудің оң серпініне және мұнай өнімдеріне артып отырған сұранысқа қарамастан, Қазақстан МӨЗ-дің жиынтық қуаттары мен өндіру көлемінің арақатынасы көрсеткіші бойынша әлемде соңғы орындардың бірін алады. Айталық, 2013 жылы мұнайды өңдеу 15,3 млн. тонна деңгейіне дейін жетіп, өңдеу/өндіру коэффициенті 18,7 %-ды құрады.
Ішкі нарыққа жеткізуге қарағанда мұнайдың экспорттауынан неғұрлым жоғары кірістілік мұнай өңдеу өнімдері өндірісінің өсуіне айтарлықтай кедергі болып табылады. 2-кестенің деректері ҚҚТ-дегі жекелеген буындар бойынша кірістілікті бөлуде теңгерімсіздікті көрсетеді.

2-кесте. Кірістілікті сегменттер бойынша бөлу, теңге

	Бағыт	Өткізу бағасы	Операциялық кіріс
Өндіру	экспорт	71 758,0	30 286,5
	ішкі нарық	49 145,5	2 408,4
Қайта өңдеу (МӨЗ)	ішкі нарық	8 436,8	1 506,6
Көтерме сауда	ішкі нарық	71 874,9	316,0
Бөлшек сауда	ішкі нарық	54 838,7	3 820,5

Дереккөз: Қазақстан Республикасы Мұнай және газ министрлігі, Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі
2-кестеге:
Ескертпе:

Деректер 1 тонна мұнайдың айналымы бойынша есептеуге негізделіп алынған. МӨЗ үшін көрсеткіштер Қазақстан Республикасының Үкіметі әрбір МӨЗ үшін бекітетін тарифтерге негізделе отырып есептелген процессинг үшін орташа есептелген тариф негізінде есептелген (МӨЗ үшін көрсетілген «өткізу бағасы» процессинг мөлшерлемесін білдіреді). Көтерме нарықтағы баға – барлық мұнай өнімдері қоржынының орташа есептелеген бағасы. Бөлшек саудадағы бағасы – Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен мұнай өнімдерін өткізудің шекті бағалары негізінде есептелген саудаға салынатын позициялар бойынша (бензиндер мен дизель отыны) орташа есептелген баға.
Мұнайды қазіргі кен орындарынан ішкі нарыққа қолданыстағы келісімшарттарға сәйкес жеткізу 2030 жылға қарай үш МӨЗ-дің және Ақтау битум зауытының қажеттілігін жабу үшін жеткіліксіз болады.
Басқа кедергі Қазақстанның негізгі МӨЗ ағымдағы техникалық жай-күйіне байланысты. Сектордағы негізгі құралдардың тозу деңгейі 2012 жылы 33 %-ға дейін жетіп, оның ұлғаю қарқыны орын алып отыр, ал негізгі құралдарды жаңарту коэффициенті соңғы жылдары 2-7 % диапазонында болуда. Технологиялық артта қалушылық шикізатты өңдеу тереңдігінің жеткіліксіздігіне (3-кесте) және еңбек өнімділігінің біршама төмендігіне алып келеді, ол жақсы өсу серпініне ие болып, ЭЫДҰ елдерінің орташа көрсеткіштерінен әлі де біршама артта қалуда.

3-кесте. Негізгі үш өндірушінің өңдеу тереңдігі бойынша деректер

Атауы	ҚР МӨЗ, 2013 ж., нақты	Ресей МӨЗ		Батыс Еуропа МӨЗ	АҚШ МӨЗ
		нақты	жоспар
Өңдеу тереңдігі, оның ішінде:	70%	71%	85%	85%	95%
АМӨЗ	59,8%
ПМХЗ	74,2%
ПКОП	74,4%

Дереккөз: Қазмұнайгаз-қайта өңдеу және маркетинг, SPG

Мақсат

Ішкі нарықты мұнай өңдеудің, газ өңдеудің және мұнай химиясының сапалы өнімдерімен қамтамасыз ету, сондай-ақ макроөңір елдеріне экспортты дамыту мақсатында Қазақстанның ресурстық әлеуетін барынша іске асыру.

Нысаналы индикаторлар
Бағдарламаны іске асыру 2019 жылы 2012 жылғы деңгейге қарағанда мынадай экономикалық көрсеткіштердің:
1) жалпы қосылған құнның нақты көріністе кемінде 1,6 есеге;
2) еңбек өнімділігінің нақты көріністе 2,3 есе өсуіне қол жеткізуге мүмкіндік береді

4-кесте. Нысаналы индикаторлар

№	Нысаналы көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	2012 ж. есеп	2013 ж. күтілетін	2012 жылға қатысты болжам						2012 ж. қарағанда 2019 ж.
					2014 ж	2015 ж	2016 ж	2017 ж	2018 ж	2019 ж
1	Жалпы қосылған құн	%	100	101,4	103,0	103,1	103,2	159,8	160	160,1	1,6 есе
2	ЖҚҚ бойынша еңбек өнімділігі	%	100	99,3	128,8	152,1	149,6	231,3	231,2	231,2	2,3 есе

Міндеттер

1) ішкі нарықты сапалы мұнай өнімдерімен толық қамтамасыз ету;
2) мұнай өңдеу саласын шикізаттың тұрақты жеткізілімдерімен тұруды қамтамасыз ету;
3) мұнай өңдеу саласы қызметінің тиімділігін арттыру;
4) қазақстандық өнімнің макроөңір нарықтарына шығуы.

Қызметтің басым түрлері
Секторды дамыту басымдықтары 5-кестеде көрсетілген.

5-кесте. Мұнай өңдеу өнімдерін өндіру секторы қызметінің басым түрлері

ЭҚЖЖ-4	Атауы
1920	Мұнай және мұнай өнімдері

Тауарлардың басым топтары
Тауарлардың басым топтары Қазақстан және макроөңір нарықтарының көлемдеріне, тауарлық топтардың технологиялық «күрделілігіне», сондай-ақ оларды өндіру мүмкіндігіне (6-кесте) негізделе отырып айқындалған. Бұл ретте, экологиялық шығарындыларды азайту жөніндегі талаптар ескерілген.

6-кесте. СЭҚ ТН жіктемесі бойынша тауарлардың басым топтары

СЭҚ ТН	Тауарлық топтың атауы	Ішкі нарықтың импорт сыйымдылығы, мың АҚШ долл.	Макроөңір нарықтарының импорт сыйымдылығы, мың АҚШ долл.
192024, 192025, 192026, 192027, 192028, 192029	Өзге дистилляттар мен өнімдер (ауыр дисциляттар, орта дисциляттар, мотор майлары және басқалар)	677 681	42 368 357
192023	Жеңіл дистилляттар мен өнімдер	793 469	5 133 032
192042	Мұнай битумы	170 245	2 017 956
192023	Сұйытылған пропан	380	2 004 626
192032	Сұйытылған бутандар	1 211	1 490 846
192042	Кальцийлендірілмеген мұнай коксы	248	956 939
192032	Сұйытылған этилен, пропилен, бутилен және бутадиен	2	459 502
192042	Кальцийлендірілген мұнай коксы	3 264	299 964
192029, 381225	Құрамында биодизель бар битумдандырылған жыныстардан алынған мұнай және мұнай өнімдері (шикіден басқа)	449	205 912
192032	Өзге сұйытылған мұнай газдары	562	142 165
192041	Синтез немесе басқа процестер нәтижесінде алынған, боялған немесе боялмаған өзге минералдық балауыз бен ұқсас өнімдер	91	101 247

Дереккөз: Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі, Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Кедендік бақылау комитеті, UN Comtrade
Көрсетілген талаптардың нәтижесінде басымдықтар ретінде Еуро 4 және Еуро 5 класының мотор отындарын шығару және ақшыл мұнай өнімдерін шығаруды 76-82 %-ға дейін ұлғайту айқындалған.

Басым жобалар
МӨЗ жаңғырту жобаларын іске асыруды аяқтау 2017 жылға жоспарланып отыр. Бұл ондағы мұнайды өңдеуді жылына 19,5 млн. тоннаға дейін ұлғайтуға және К4, К5 кластарының талаптарына сәйкес келетін экологиялық таза мотор отындарының өндірісін бастауға мүмкіндік береді.
Базалық майларды шығару жөніндегі жоба пысықталатын болады.

Мұнай-газ химиясы
Базалық мұнай-газ химиясы (бастапқы нысандарда мұнай-химия өнімдерінің өндірісі) – Қазақстан экономикасының жаңа перспективалық саласы. Базалық мұнай-газ химиясының өнімдерін түрлі мақсаттағы: құрылыс материалдары, қаптамалар және басқалар үшін пластмассалардан жасалатын бұйымдарды қазақстандық өндірушілер пайдаланады. Осы секторлардың мұқтаждықтары үшін жыл сайын Қазақстанға орташа алғанда 400 млн. АҚШ долл. полимерлік шикізат импортталады. Базалық мұнай-газ химиясы өнімінің ішкі нарығының көлемі шамамен 72 млрд. теңгені құрайды, бұл ретте 70 %-дан астамы импортқа тиесілі.
Мұнай-газ химиясының өнімдері жоғары экспорттық әлеуетке ие. Тауарлардың басым топтары бойынша макроөңір елдерінің импорты 20 млрд. АҚШ долл. астамды құрайды.
Импорт алмастыру үшін мүмкіндіктер Атырау МӨЗ-де хош иісті көмірсутектерді өндіру жөніндегі кешен, Атырау облысындағы интеграцияланған газ-химия кешені және бутадиен мен полибутадиен өндірісі жөніндегі кешен іске қосылғаннан кейін және басқа да жобалар іске асырылғаннан кейін жасалады.
2012 жылы химия өнеркәсібі өндірісінің жалпы көлеміндегі саланың үлес салмағы 2008 жылмен салыстырғанда 3,9 %-ға ұлғайып, 10,8 %-ды құрады. 2008 – 2012 жылдар аралығында өндіріс көлемі нақты көріністе 12,8%-ға өсті. Саладағы жалпы қосылған құн 2008 жылғы 3,5 млрд. теңгеден 2012 жылы 14,6 млрд. теңгеге дейін ұлғайды. Еңбек өнімділігі 2002 жылдан бастап 2012 жыл аралығында 5,8 есе өсті. Негізгі құралдардың тозу деңгейі 2012 жылы 52 %-ды, негізгі құралдарды жаңарту коэффициенті – 22,4 %-ды құрады. Негізгі капиталға инвестициялар 2012 жылы 48,7 млрд. теңгені құрады, бұл 2008 жылғы көрсеткіштен 27 есе жоғары.
Қазақстаннан базалық мұнай-газ химиясы өнімдері экпортының көлемі 2008 – 2012 жылдар кезеңінде 2,2-ден 63,7 млн. АҚШ долларына дейін шамамен 29 есе өсті.
Ішкі сұранысты қанағаттандыру үшін жеткілікті қуаттардың болмауы жағдайында базалық мұнай-газ химиясы өнімдеріне деген серпінді өсіп келе жатқан сұраныс біршама деңгейде импорт есебінен қамтамасыз етіледі.
Өнеркәсіпке арналған химикаттар өндірісі секторы дамуының 2008 – 2012 жылдардағы негізгі көрсеткіштері 1-кестеде келтірілген.

1-кесте. 2008 – 2013 жылдардағы сектор бойынша деректер

Көрсеткіштер	2008 ж.	2009 ж.	2010 ж.	2011 ж.	2012 ж.	2013 ж.
Өңдеуші өнеркәсіптегі үлесі	0,2	0,2	0,3	0,4	0,4	0,3
Химия өнеркәсібіндегі үлесі	6,9	8,3	11,2	11,6	10,8	10,0
Базалық мұнай-газ химиясы өнімдері өндірісінің көлемі, млн. теңге	7 310	7 089	11 647	17 189	19 378	18 517
ЖҚҚ, млн. теңге	3536,5	3809,1	9687,9	13914,6	14616,5	11103,9
Жалдамалы қызметкерлердің тізімдік саны, адам	1 669	1 980	1 019	971	1 191	2 021
Еңбек өнімділігі, мың теңге/адам	2119	1924	9507	14330	12272	5494
Негізгі құралдардың тозу деңгейі, %	39,2	48,5	55,7	50,5	51,9	39,2
Негізгі капиталға инвестициялар, млн. теңге	22 959	31 107	39 772	34 046	37 172	22 572
Негізгі құралддардың жаңару коэффициенті, %	151,9	29,0	14,1	14,3	22,4	151,9
Жылдың соңына бастапқы құн бойынша негізгі құралдардың болуы, млн. теңге	45,5	26248,1	18863,5	16183,1	15740,4	45,5
Экспорт, млрд.АҚШ долл.	2,2	4,0	20,8	35,6	51,0	40,6
Импорт, млрд.АҚШ долл.	343,2	267,5	383,7	526,2	565,8	598,0

Дереккөз: Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі

Қазақстанда Павлодар қаласында полипропилен өндірісі бойынша қуат («Компания Нефтехим Лтд.» ЖШС) бар.
Мұнай-газ химиясы өнімдері өндірісінің әлемдік нарығындағы Exxon Mobil Corp (АҚШ, 334 млрд. АҚШ долл.), Chevron Corp (АҚШ, 233 млрд. АҚШ долл. ) Royal Dutch Shell plc (Британия-Голландия, 360 млрд. АҚШ долл.), Газпром (Ресей, 375 млрд. АҚШ долл.), Statoil ASA (Норвегия, 135 млрд. АҚШ долл.) сияқты² аса ірі ойыншылар қызметін өндіру сегменттерінде де, сол сияқты мұнай өңдеу және мұнай-газ химиясы сегменттерінде де жүзеге асыратын тігінен интеграцияланған болып табылады.
Мұнай-газ химиясын дамыту мемлекеттің негізгі екі міндетін шешуге мүмкіндік береді:
1) көмірсутек шикізаты – ілеспе мұнай мен құрғақ газды тиімді пайдалануды қамтамасыз ету, бұл өнімсіз экономикалық шығындарды, оның ішінде экологиялық сипаттағы шығындарды қысқартуға мүмкіндік береді;
2) химия өнеркәсібін, құрылыс материалдары өндірісінің, рәзіңке-техникалық бұйымдар өндірісінің өнеркәсібін арзан шикізатпен қамтамасыз ету, өйткені бүгінгі таңда пластмасса және резеңке бұйымдарының өндірушілері импорттық шикізатты пайдаланады, ал бұл түпкілікті өнімнің қымбаттауына әкеліп соғады.
Сектордың түйінді проблемалары:
1) шикізаттың негізгі көлемін – газ өндіруді технологиялық қажеттіліктерге қолдану (газды қыртысқа ендіру, электр энергиясын өндіру);
2) мұнай-газ химиясы өнімдерін өндіру жөніндегі кәсіпорындардың төмен технологиялық деңгейі;
3) «Ұлттық индустриялық мұнай-химия технопаркі» АЭА инфрақұрылымының жеткіліксіз қаржыландырылуы;
4) тиісті біліктілігі бар кадрлардың жетіспеуі;
5) шетелдік білікті кадрларды тарту жөніндегі шектеу (квоталау, рұқсаттар беру);
6) шетел инвестицияларын тартуға кедергі болатын қаржы, жер қатынастары, арнайы экономикалық аймақтар саласындағы заңнаманың жетілмегендігі.

________
² Капиталдандыру бойынша деректер. Рlatts

Мақсат
Қазақстанның қолда бар ресурстық әлеуетін іске асыру және қолайлы нарықтық конъюнктура есебінен мұнай-газ химиясын дамыту.

Нысаналы индикаторлар:
Бағдарламаны іске асыру 2019 жылы 2012 жылғы деңгейіне қарағанда мынадай экономикалық көрсеткіштердің:
1) нақты көріністегі жалпы қосылған құнның кемінде 19,1 есеге;
2) жұмыспен қамтылғандардың 2,6 мың адамға;
3) нақты көріністегі еңбек өнімділігінің 6 есе;
4) шикізаттық емес (өңделген) экспорттың құндық көлемінің кемінде 41 есе өсуіне қол жеткізуге мүмкіндік береді.

2-кесте. Нысаналы индикаторлар

№	Нысаналы көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	2012 есепті	2013 күтілетін	2012 ж. қатысты болжам						2012 ж. қарағанда 2019 ж., %
					2014 ж	2015 ж	2016 ж	2017 ж	2018 ж	2019 ж
1	Жалпы қосылған құн	%	100	95,2	102,1	110,08	110,6	447,5	1361,9	1910,7	19,1 есе
2	Жұмыспен қамтылғандардың саны	мың адам	1,2	2,0	2,0	2,0	2,5	3,0	3,4	3,8	2,6 мың адам
3	ЖҚҚ бойынша еңбек өнімділігі	%	100	56,1	60,2	65,4	52,4	175,7	471,8	600,8	6 есе
4	Шикізаттық емес (өңделген) экспорттың құндық көлемі	%	100	86,6	117,9	152,4	162,8	401,3	2712,5	4096,6	41 есе

Міндеттер
1) базалық өнім өндірісі бойынша жобаларды бәсекелестік негізде қажетті шикізатпен қамтамасыз ету;
2) шикізаттық емес тауарларды сату үшін нарықтарды кеңейту;
3) «Ұлттық индустриялық мұнайхимия технопаркі» АЭА аумағында инфрақұрылымды және қуаттарды дамытуды қаржылық қамтамасыз ету;
4) «Ұлттық индустриялық мұнай-химия технопаркі» АЭА аумағындағы жобаларды қажетті инфрақұрылыммен қамтамасыз ету;
5) мұнай-газ химиясы өнімінің экспортын көліктік-логистикалық қамтамасыз ету;
6) мұнай-газ химиясы секторында қажетті біліктілігі жоғары кадрлармен қамтамасыз ету.

Қызметтің басым түрлері
Сала қызметінің басымды түрлері 3-кестеде берілген.

3-кесте. – ЭҚЖЖ-4 бойынша басым қызмет түрлері

ЭҚЖЖ-4	ЭҚЖЖ атауы
20.14	Өзге де негізгі органикалық химиялық заттар өндірісі
20.16	Бастапқы нысандағы пластмассалар өндірісі
20.17	Бастапқы нысандағы синтетикалық каучук өндірісі

Тауарлардың басым топтары
Тауарлардың басым топтары ішкі нарық конъюнктурасына, сондай-ақ халықаралық нарықтың өсу көлемі мен әлеуетіне негізделе отырып айқындалды (4-кесте).

4-кесте. Тауарлардың басым топтары

СЭҚ ТН-6	Тауарлық топтың атауы	Ішкі нарықтың импорт сыйымдылығы, млн. АҚШ долл.	Макроөңір нарықтарының импорт сыйымдылығы, млн. АҚШ долл.
20.1610	Үлес салмағы 0,94 және одан көп полиэтилен	202,5	6 906,3
201651	Полипропилен	17,6	6 449,1
201610	Үлес салмағы 0,94 кем бастапқы нысандардағы полиэтилен	37,9	3 183,3
201651	Пропиленнің қосалқы полимерлері	14,0	2 267,2
201630	Басқа компоненттермен араласпаған ПЖҚ	26,0	2 057,4
201411	Бутадиен	0	790,7
201710	Бастапқы нысандардағы бутадиен каучугы (BR)	0,9	833,6
201656	Полиуретандар	9,7	808,9
201640	Полиэтилентерефталат	99,8	1 286,5

Басым жобалар
2015 – 2019 жылдар кезеңінде мұнай-газ химиясы секторын дамытудағы мемлекеттік саясат бастапқы нысандағы полимерлерді (Атырау облысында қуаты жылына 500 мың тонна полипропилен мен қуаты жылына 800 мың тонна полиэтилен; полимерлік өнім ПП-пленка – жылына 4,1 мың тонна, БОПП-пленка – 14,7 мың, ПП-қаптар – жылына 48 млн. теңге; Атырау облысында бутадиен жылына 125 мың тонна) және мұнай-газ химиясы секторының өзі, сол сияқты тұтастай алғанда, химия саласы үшін органикалық қоспаларды – шикізат (Атырау облысында хош иісті көмірсутектерді өндіру жөніндегі кешен) өндіру жөніндегі жаңа қуаттарды құруға бағытталады.

2015 – 2019 жылдар кезеңінде бизнес-құрылымдардың ұсыныстарына сәйкес полимерлік өнімдер мен одан жасалатын бұйымдар өндірісінің көлемін ұлғайтуға бағытталған жалпы инвестициялар көлемі 1,2 трлн. теңге болатын ірі инвестициялық жобалар іске асырылатын болады.

Тамақ өнімдерінің өндірісі
Тамақ өнімдерінің өндірісі елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ететін стратегиялық маңызды сала болып табылады. Тамақ өнімдерін тұтынудың өсуімен және тұтыну құрылымының неғұрлым сапалы өнімдер жағына өзгеруімен ел халқы өсуінің орнықты үрдісі қалыптасты. Сектор шикізатты жеткізуші ретіндегі ауыл шаруашылығы өндірісімен тығыз байланысты. Тамақ өнімдерін өндіру жөніндегі кәсіпорындар тұтыну орталықтарының (қалалар, ірі кенттер) жанында шоғырланған.
Өңдеу өнеркәсібі көлеміндегі тамақ өнімдері өндірісінің үлесі 2008 жылғы 18,6 %-дан 2013 жылы 16,5 %-ға дейін төмендеді, бұл ретте 2008 – 2013 жылдар аралығында тамақ өнімдері өндірісінің көлемі 56,0 %-ға артты.
Тамақ өнімдері өндірісі саласындағы ЖҚҚ 2008 – 2013 жылдар аралығында 1,5 есе ұлғайды.
Тамақ өнімдері экспортының көлемі 2008 жылмен салыстырғанда 2013 жылы 17,1 %-ға төмендеп, 902,1 млн. АҚШ долл. құрады. Тамақ өнімдерінің импорты дәл осы кезеңде 17,4 %-ға өсіп, 2 446,5 млн. АҚШ долл. құрады.
Тамақ өнімдерінің өндірісі секторының 2008 – 2013 жылдары дамуының негізгі көрсеткіштері 1-кестеде келтірілген.

1-кесте. 2008 – 2013 жылдардағы сектор бойынша деректер

Көрсеткіш	2008 ж.	2009 ж.	2010 ж.	2011 ж.	2012 ж.	2013 ж.*
Тамақ өнімдерінің өндірісі, млн. теңге	623 488	629 756	695 244	828 005	865 570	973 030
Өңдеуші өнеркәсіптегі үлесі	18,6%	21,4%	18,1%	17,2%	15,9%	16,5%
ЖҚҚ, млн. теңге	230 589,1	264 604,1	360 433,4	427 430,8	472 810,9	355 404,9
Жұмыскерлердің тізімдік саны (мың адам)	52,3	52,6	52,8	53,9	53,2	52,4
ЖҚҚ бойынша еңбек өнімділігі, мың теңге/адам	4 286	5 324	7 620	9 017,5	9 891,4	7 094
Еңбек өнімділігі, АҚШ долл. /адам	35 548	35 808	51 696	60 970	65 759	46 980
Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындар саны	2442	2 402	2 326	2 263	2 219	1 573
Негізгі құралдардың тозу деңгейі, %	27,9	33,8	32,5	50,9	35,5	-
Экспорт, млн. АҚШ долл.	1 088,6	797,6	854,2	886,5	898,1	902,1
Импорт, млн. АҚШ долл.	2 083,4	1 615,5	2 190,6	2 450,4	2 456,3	2 446,5
Негізгі капиталға инвестициялар, млн. теңге	22 959	31 107	39 772	34 046	37 172	32 605
Негізгі құралдарды жаңарту коэффициенті, %	14,3	13,8	11,6	8,9	10,1	-
Жылдың соңына бастапқы құн бойынша негізгі құралдардың болуы, млн. теңге	174 489,9	236 200,2	289 893,2	392 229,3	336 416,6	-

Дереккөз: Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі

Тамақ өнімдері өндірісі құрылымындағы негізгі үлесті астық өңдеу саласы (23,5 %), сүт өңдеу (16,3 %), нан және нан-тоқаш өнімдері (15,3 %), ет өңдеу (13,4 %), жеміс-көкөніс (8,1 %), май-тоң май (7,8 %) және өзге де салалар (15,6 %) алып жатыр.
Сектордың негізгі проблемаларына: жергілікті өндірістің сапалы шикізатының жеткіліксіздігі; сауда-логистикалық инфрақұрылымның дамуының жеткіліксіз деңгейі; өңдеуші кәсіпорындар үшін айналым қаражатының төмен қолжетімділігі; моральдық тозған жабдықтың жоғары үлесі; білікті кадрлардың тапшылығы; сауданы статистикалық есепке алу және саланы дамыту проблемалары; техникалық реттеу, оның ішінде стандарттардың сақталуын бақылау саласындағы проблемалар; коммуналдық және көлік қызметтеріне арналған тарифтердің жоғары құны; ыдыс пен қаптаманың төмен қолжетімділігі; жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарға жоғары кредиттік жүктеме; ішкі және сыртқы нарықтардағы өнімді жылжытудағы жеткіліксіз қолдау жатады.

Мақсат
Қазақстанның тамақ өнеркәсібі өнімінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін жағдайлар жасау.
Нысаналы индикаторлар
Бағдарламаны іске асыру 2019 жылы 2012 жылғы деңгейге қарай мынадай экономикалық көрсеткіштердің:
1) нақты көріністегі жалпы қосылған құнның кемінде 1,04 есеге;
2) жұмыспен қамтудың кемінде 2,4 мың адамға;
3) нақты көріністегі еңбек өнімділігінің 1,1 есеге;
4) шикізаттық емес (өңделген) экспорт көлемінің құнды көлемінің кемінде 1,2 есеге өсуіне қол жеткізуге мүмкіндік береді (2-кесте).

2-кесте. Нысаналы индикаторлар

№	Нысаналы көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	2012 есепті	2013 күтілетін	2012 ж. қатысты болжам						2012 ж. қарағанда 2019 ж., %
					2014 ж.	2015 ж.	2016 ж.	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.
1	Жалпы қосылған құн	%	100	105,0	108,0	111,0	113,0	114,0	115,0	116,0	1,2 есе
2	Тамақ өнеркәсібі кәсіпорындарындағы жұмыспен қамтылғандардың саны	мың адам	53,2	52,4	54,2	54,6	55,6	55,6	55,6	55,5	2,4 мың адам
3	ЖҚҚ бойынша еңбек өнімділігі	%	100	105,0	106,0	108,0	108,0	109,0	110,0	111,0	1,1 есе
4	Шикізаттық емес (өңделген) экспорттың көлемі	%	100	95,8	86,0	93,0	100,0	106,0	111,0	117,0	1,2 есе

Міндеттер
1) ауыл шаруашылығы өнімін қайта өңдейтін кәсіпорындар үшін ауыл шаруашылығы шикізатының қолжетімділігін арттыру;
2) ауыл шаруашылығы өнімін қайта өңдейтін кәсіпорындар үшін қаржылық қызметтердің қолжетімділігін арттыру;
3) саладағы өндірістің инфрақұрылымдық шығындарын (коммуналдық, көлік қызметтері, ыдысқа және қаптамаға жұмсалатын шығындар және басқалары), оның ішінде МЖӘ тетігі есебінен төмендету;
4) отандық азық-түлік тауарларын өткізуді кеңейту үшін жағдайлар жасау;
5) тамық өнімдерін тұтыну мәдениетін дамыту;
6) тамақ индустриясы саласында техникалық реттеуді дамыту;
7) экспортты/импортты саудалық реттеуді жетілдіру;
8) ауыл шаруашылығы өнімін қайта өңдейтін кәсіпорындарды білікті кадрлармен қамтамасыз ету;
9) тауар айналымының есебін жетілдіру.
Жоғарыда көрсетілген міндеттерді шешу мынадай нысаналы индикаторларға қол жеткізуге мүмкіндік береді.

Қызметтің басым түрлері
Тамақ өнімдерінің өндірісі секторы бойынша қызметтің басым түрлері 3-кестеде келтірілген.

3-кесте. – Қызметтің басым түрлері

ЭҚЖЖ-4	ЭҚЖЖ атауы
1011	Етті өңдеу және консервілеу
1012	Үй құсының етін өңдеу және консервілеу
1013	Еттен және үй құсы етінен жасалған өнімдер өндірісі
1020	Балықты, шаянтектестерді және ұлуларды өңдеу және консервілеу
1031	Картопты өңдеу және консервілеу
1032	Жеміс және көкөніс шырындарының өндірісі
1039	Жемістер мен көкөністерді өңдеу мен сақтаудың өзге түрлері
1041	Майлар мен тоң майлар өндірісі
1042	Маргарин мен ұқсас жануарлар тоң майлар өндірісі
1051	Сүтті өңдеу және ірімшік өндірісі
1061	Ұн тарту-жарма өнеркәсібі өнімдерінің өндірісі
1062	Крахмал және крахмалдан жасалатын өнімдер өндірісі
1071	Нан өндірісі; жаңа піскен ұннан жасалған кондитерлік бұйымдар, торттар және пирожныйлар өндірісі
1072	Кептірілген нан және печенье өндірісі; ұзақ мерзімді сақтауға арналған ұннан жасалған кондитерлік бұйымдар, торттар, пирожныйлар, бәліштер мен бисквиттер өндірісі
1073	Макарон өнімдерінің өндірісі
1081	Қант өндірісі
1082	Какао, шоколад және қанты көп кондитер бұйымдарының өндірісі
1083	Шай және кофе өңдеу
1085	Дайындалған тамақ өнімдері мен жартылай фабрикаттар өндірісі
1086	Балалар тағамы мен емдәмдік тамақ өнімдерінің өндірісі

4-кестеде түйінді нарықтарға бағдарланған тауарлардың басым топтары келтірілген.

4-кесте. – Тауарлардың басым топтары

СЭҚ ТН	Тауарлық топтың атауы	Ішкі нарықтың сыйымдылығы 2012 ж. (млн. тг)	Макроөңір нарықтарының импорт сыйымдылығы 2012 ж. (млн. тг)
101120	Ірі қара мал, шошқа, қой, ешкі, жылқы және жылқы тектес жануарлардың жас немесе тоңазытылған тағамдық қосымша өнімдері	4,1	530,5
101130	Мұздатылған ет және тағамдық қосымша өнімдері; ет және өзге тағамдық қосымша өнімдері	13901,8	1484755,1
101210	Жас немесе тоңазытылған үй құсының еті	106,6	16534,1
101220	Мұздатылған үй құсының еті	1808,1	25615,5
101314	Еттен, еттік қосымша өнімдерден немесе малдың қанынан жасалған шұжық және ұқсас бұйымдар	14065,6	26177,9
101315	Ірі қара малдың етінен жасалған дайын және консервіленген	103 705,18	22302
102013	Мұздатылған балық	1714,9	193428,0
102014	Мұздатылған балықтың жон еті	-	9583,6
102023	Қақталған, тұздалған немесе тұздалмаған немесе тұздықтағы судағы балық	269,3	9494,0
102025	Балықтан жасалған дайын тағамдардан басқа, басқа тәсілмен дайындалған немесе консервіленген балық	3267,4	47619,0
103111	Мұздатылған картоп	638,04	38 025
103114	Қайта өңделген және консервіленген картоп	3 872,08	14 988
103200	Құрамында спирт қоспалары жоқ жеміс шырындары (жүзім шырынын алғанда) және көкөніс шырындары	67 178,05	137 557
103917	Сірке суы немесе сірке қышқылы қосылмай консервіленген өзге де көкөністер (картоптан басқа), дайын көкөніс тағамдарынан басқа	4 034,51	47990
103918	Сірке суы немесе сірке қышқылы қосылмай консервіленген көкөністер (картоптан басқа), жемістер, жаңғақтар және өсімдіктердің өзге де жеуге жарамды бөліктері	350,15	14 483
103923	Басқа жерде аталмаған немесе қосылмаған, құрамында қант немесе басқа да тәттілейтін заттардың қоспасы немесе спирті бар немесе құрамында жоқ, өзге тәсілмен дайындалған немесе консервирленген жемістер, жаңғақтар және өсімдіктердің жеуге келетін өзге бөліктері	9 338,11	96 446
103930	Көкөністі шикізаттар және көкөністі қалдықтар, көкөністі шығындар және жанама өнімдер	15,29	1 198
103922	Джем, жеміс-жидек тоңбасы, жеміс-жидекті немесе жаңғақты езбе немесе паста	4 452,45	30 171
104120	Тазартылмаған өсімдік майы	1,7	427749,0
104124	Тазартылмаған күнбағыс майы	71 494,75	587843
104141	Күнжара және қатты майлар мен өзге өсімдік майларының қалдықтары	4 427,90	273564
104150	Қалдықтардан басқа, тазартылған май	8372,1	1429468,1
104210	Маргарин және ұқсас өнімдер	17 738,51	144 685
105111	Қоюлатылмаған және қан пен басқа да тәттілендіретін зарттар қосылмаған сүт және кілегей	83 537,18	31 266
105121	Майсыздандырылған құрғақ сүт	10245,3	135856,2
105122	Тұтас құрғақ сүт	2838,8	219598,3
105130	Сары май және сүтті спредтер (паста)	5902,4	145994,2
105140	Ірімшік және сүзбе	92 779,56	360 478
105152	Өзге де ұйытылған немесе ашытылған йогурт, сүт және кілегей	8461,6	23416,2
106111	Тазартылған күріш	141,1	1862,4
106121	Бидай немесе суржиктің ұсақ тартылған ұны	129 347,76	136 810
106122	Дәнді дақылдардың ұсақ тартылған ұны (бидай ұнынан басқа)	134,9	135 889
106123	Ұсақ және ірі тартылған өсімдік ұны	1 683,67	2 201
106131	Ірі тартылған жарма, ұн және дәнді дақылдардан алынған түйірлер	139,1	593,9
106133	Жүгері қауызын қоса алғанда, дәнді дақылдардың өзге де өнімдері	1 084,32	23 613
106140	Кебектер, еленділер, өзге де дәнді дақылдарды өңдеуден қалған қалдықтар	3 883,71	29 158
106211	Крахмалдар; инулин; бидай ұлпасы; декстриндер; өзге де түрлендірілген крахмалдар	471,43	89 866
107111	Нан, ұннан жасалған кондитерлік бұйымдар, пирожныйлар, печенье және құрамында какао бар немесе жоқ; вавелді тілімшелер, фармацевтикалық мақсаттарда пайлдалануға жарамды бос капсулалар, бедер салуға арналған вафельді қалып, күрішті қағаз және ұқсас өнімдер	11 885,12	206 448
10721	Кептірілген нан мен печенье; ұзақ уақыт сақталатын кондитерлік өнімдер мен пирожныйлар	2937,2	5669,5
107311	Жылумен өңдеуге тартылған немесе тартылмаған, салындысы бар (еттен немесе өзге азық-түліктерден) немесе салындысы жоқ немесе спагеттилер, макарондар, лапша, рожки, клецки, равиолалар, каннеллони сияқты басқа тәсілмен дайындалған макарон бұйымдары	22 284,60	46 693
108111	Құрақ немесе қызылшаның қатты түрдегі шикі қанты	231,3	30157,1
108112	Хош иісті және бояғыш қосымшалар қосылмаған, тазартылған құрақ немесе қызылша қанты және қатты түрдегі химиялық таза сахароза	10586,0	72367,3
108221	Құрамында какао бар шоколад және өзге де дайын тамақ өнімдері (тәттілендірілген какао-ұнтақтан басқа), көлемді қаптамаларда	1540,9	13864,2
108222	Шағын орамалардағы құрамында какао бар шоколад және тамақ өнімдері	36973,4	239955,4
108223	Құрамында какаосы жоқ, ақ шоколадты қоса алғанда, қанттан жасалған кондитерлік өнімдер	12907,3	84544,0
108224	Қантталған, глазурленген, шәрбат сіңдірілген және кептірілген жеміс-жидектер, жемістер, жаңғақтар, жеміс қабықтары және өсімдіктердің өзге де бөліктері	144,56	2 331
108300	Қайта өңделген шай және кофе	11949,0	238195,3
10851	Дайын тамақ өнімдері және тамақтар	37658,1	338459,1
108610	Гомогенделген және диеталық тамақ өнімдері	8823,9	224520,7

4-кестеге:
Ескертпе:*Макроөңір елдері: Армения, Әзірбайжан, Беларусь, Қытай, Грузия, Иран, Қырғызстан, Ресей, Тәжікстан, Түркіменстан, Украина, Өзбекстан.

Басым жобалар
2015 – 2019 жыл аралығындағы кезеңде тамақ өнімдерінің өндірісі саласында мыналарды: құс шаруашылығы өнімдерін (құс етін, жұмыртқа өндіру); сүт (құрғақ сүт, сары май, сыр және ірімшік, ішетін сүт, қышқыл сүт өнімдері), ет (мұздатылған, консервіленген, шұжық және ұқсас бұйымдар); балық (мұздатылған, балық еті, дайындалған және консервіленген); дәнді дақылдар (ұн, макарон бұйымдары, крахмал, ұлпа, инулин және басқалары); май (өсімдік майы, маргарин өндіру); көкөністер мен жемістер (шырындар, көкөністік және жемістік консервілер); қант, кондитерлік бұйымдар (қанттан, шоколад пен қанттан жасалған, жаңа піскен және ұзақ сақтаудағы нан-тоқаш кондитерлік бұйымдарынан) қайта өңдеу жөніндегі басым жобаларды іске асыру көзделеді.
Ауыл шаруашылығы өнімін қайта өңдейтін кәсіпорындар үшін ауыл шаруашылығы шикізатының қолжетімділігін арттыру
Қайта өңдеуші кәсіпорындарды сапалы және қолжетімді шикізатпен жүйелі қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 18 ақпандағы № 151 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасында агроөнеркәсіптік кешенді дамыту жөніндегі 2013 - 2020 жылдарға арналған «Агробизнес-2020» бағдарламасы (бұдан әрі – Агробизнес-2020) іске асырылатын болады.
Ауыл шаруашылығы өнімін қайта өңдеуші кәсіпорындар үшін қаржылық қызметтердің қолжетімділігін арттыру.
Отандық азық-түлік тауарларының тұрақты өндірісі үшін жағдай жасау мақсатында қайта өңдеуші кәсіпорындарды айналым қаражатын толықтыруға және негізгі құралдарды сатып алуға арналған кредиттік ресурстармен жеткілікті көлемде қамтамасыз ету қажет. Сондай-ақ, жаңа өңдеуші кәсіпорындарды салуды, оның ішінде инвестициялық субсидиялар, венчурлық қаржыландыру және т.б. арқылы ынталандыру үшін жеке қолдау талап етіледі.
Тамақ өңдеу өнеркәсібі кәсіпорындарының қаржыландыруға қолжетімділігін кеңейту үшін кредиттер мен лизинг бойынша шығындар бөлігінде субсидиялау түріндегі инвестициялық салымдар кезінде шығыстарды (құрылыс-монтаждау жұмыстары, жабдықты, ауыл шаруашылығы және арнайы техниканы сатып алу) ішінара өтеу түрінде мемлекеттік қолдау құралдары көзделетін болады, сондай-ақ қарыздарды сақтандыру және кепілдендіру жүйесі енгізілетін болады.
Саладағы өндірістің инфрақұрылымдық шығындарын (коммуналдық, көлік қызметтері, ыдысқа және қаптамаға және басқаларына шығындар) оның ішінде МЖӘ тетігі есебінен төмендету.
Өндірілетін азық-түлік тауарларының өзіндік құнын төмендету мақсатында ыдыс қаптамасын, этикеттелген бұйымдарды өндірумен айналысатын отандық компанияларды, оның ішінде мемлекеттік-жекешелік әріптестік тетігі есебінен дамыту бойынша шаралар қабылданатын болады.
Сондай-ақ өңдеуші өнеркәсіп кәсіпорындары үшін коммуналдық, көлік қызметтеріне арналған сараланған тарифтерді қолдану бойынша шаралар қабылданатын болады.
Отандық азық-түлік тауарларын өткізуді кеңейту үшін жағдайлар жасау.
Ішкі нарықтағы отандық азық-түлік тауарлары айналымының көлемін ұлғайту үшін заманауи форматтағы сауда алаңдарын, сауда-бөлу орталықтарын кеңейту, сондай-ақ оларға қолжетімділік бойынша жағдай жасау жөніндегі шаралар қабылданатын болады.
Сыртқы өткізу нарықтарына шығу үшін негізгі көлік бағыттары бойынша шекара маңы аумақтарында мамандырылған логистикалық орталықтар желісін құру көзделуде.
Сонымен қатар, биржалық сауданы дамыту және әлеуетті отандық және шетелдік сатып алушыларды электрондық сауда алаңына барынша тарту бойынша шаралар қабылданатын болады.
Азық-түлік өнімдерін тұтынуды мәдениетін дамыту.
Отандық өнімді тұтыну мәдениетін дамыту үшін бұқаралық ақпарат құралдарында басымды жария етуді талап ететін тамақ және өңдеу өнеркәсібін дамыту жөніндегі түйінді хабарламалардың тізбесі айқындалатын болады.
Отандық азық-түлік тауарларының ұлттық брендтерін жасау болжануда.
Халықты тарту үшін тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласындағы үгіт-насихат бағдарламалары жасалатын болады. Бұл ретте, халықтан сапалы өнім туралы ақпаратты қабылдау үшін қоғамдық қабылдау бөлмелерін құру жұмысы жалғастырылатын болады.
Бұдан басқа, жаңа піскен және табиғи тамақ өнімдерін басымды тәртіппен сатып алу жөніндегі талаптарды қосу тұрғысынан азық-түлік тауарларын сатып алу талаптарын, сондай-ақ, ішкі нарықтағы отандық тамақ өнімдерінің жарнамасын жасауға және көрсетуге арналған шығындарды субсияларды қайта қарау көзделеді.
Тамақ индустриясы саласындағы техникалық реттеуді дамыту
Тамақ және өңдеу өнеркәсібі өнімінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету, оны өткізу нарықтарын кеңейту, сондай-ақ ішкі нарықты сапасыз өнімнен қорғау мақсатында техникалық реттеуде бірқатар шаралар қабылданатын болады.
Техникалық регламенттер талаптарының сақталуына және тамақ өнімдерін бұрмалауға күресте мемлекеттік қадағалау (бақылау) жүргізу кезінде зертханалық зерттеулерге ерекше назар аударылатын болады. Бұл үшін республиканың әрбір өңірінде кемінде 1 сынақ зертханасы құрылатын (жаңғыртылатын) болады.
Сонымен қатар, сәйкестікті және сынақ зертханаларын растау жөніндегі органдарды аккредиттеу саласы қайта қаралды.
Стандарттарды ревизиялау жүргізіледі, сондай-ақ техникалық регламенттердің талаптарын орындау үшін қажетті, оның ішінде тамақ өнімдерін сәйкестендіру және оның бұрмалануын анықтау бойынша бақылау әдістеріне және өлшеу әдістемесіне арналған стандарттар әзірленді.
Экспортты/импортты саудалық реттеуді жетілдіру
Ішкі және сыртқы нарықтардағы өзгермелі жағдайларға жедел ден қою мақсатында тамақ және өңдеу өнеркәсібі өнімдерінің тауар қозғалысына мониторинг жүргізуді қамтамасыз ету.
Мониторинг нәтижелері негізінде сыртқы сауда қызметін реттеудің шараларын қолдану жөніндегі ұсыныстарды қалыптастыру және Еуразиялық экономикалық комиссияға жіберу жоспарлануда.
Бұдан басқа, мемлекеттік органдар мен ұйымдарда кәсіпкерлердің құқықтары мен мүдделерін қорғайтын қоғамдық бірлестіктер мен бизнес қауымдастықтарды тарту жөніндегі шаралар көзделетін болады.
Тауар айналымының есебін жетілдіру
Аграрлық азық-түлік нарықтарын реттеу шараларын қабылдау үшін тамақ және өңдеуші өнеркәсіптің жай-күйіне толыққанды талдау жүргізу мақсатында олардың толықтығы мен шынайылығын қамтамасыз ету мақсатымен азық-түлік тауарлары өндірісінің статистикалық бақылаулар әдістемесіне өзгерістер енгізілетін болады, сондай-ақ Кеден одағының елдері арасындағы, оның ішінде түзету коэффициенттерін енгізу есебінен өзара сауда көлемдері есебінің әдістемесі жетілдірілетін болады.
Сондай-ақ тамақ өнімдерін шығару жөніндегі кәсіпорындардың қуаттары болуының және оларды пайдаланудың статистикалық мониторингін жүргізуді қамтамасыз ету қажет.

Агрохимия
Агрохимиялық өнім өндірісінің секторын басым секторға жатқызу қажетті шикізаттың, жұмыс істеп тұрған ірі кәсіпорындардың және ел ішінде де, сол сияқты жақын маңдағы елдердің нарықтарында да агрохимиялық өнімге жоғары сұраныстың болуымен айқындалады.
Қазақстандық агрохимия нарығының көлемі 2013 жылы шамамен 71,8 млрд. теңгені құрайды, оның ішінде 58 %-дан астамы импортқа тиесілі. Макроөңірдің тауарлардың басым топтары бойынша импорт сыйымдылығы шамамен 6,8 млрд. АҚШ долл. құрайды.
Өңдеуші өнеркәсіптегі сектордың үлесі 2012 жылы 0,6%-ды құрады, химия өнеркәсібі өндірісіндегі көлемі шамамен 20%-ды құрады (1-кесте).
Агрохимиялық сектордағы өндіріс көлемі 2008 – 2012 жылдар аралығында атаулы көріністе 1,7 есеге өсті және 34,7 млрд. теңгені құрады (1-кесте).
Минералды тыңайтқыштарды тұтынудың әлеуетті қажеттілігі шамамен 1 млн. тонна жұмыс істеп тұрған затты құрады, олардың ішінде фосфор – 58,4%-ды, азот – 40%-ды, калий – 1,6%-ды құрады. 2013 жылы іс жүзінде 84,5 мың тонна енгізілді, бұл қажетті енгізу нормасынан 12 есе аз. Ауыл шаруашылығы пайдаланатын минералды тыңайтқыштармен тыңайтылған аумақ 2013 жылы 1,4 млн. гектарды құрады.
ЖҚҚ агрохимиялық секторда 2008 – 2012 жылдардағы кезеңде 2,7 есеге өсті. Қазақстан Республикасындағы еңбек өнімділігі 2012 жылы 2008 жылғы көрсеткіштермен салыстырғанда 2,7 есеге өсті және 13,6 млн. теңгені құрады, ол ЭЫДҰ елдері бойынш еңбек өнімділігінің орташа көрсеткішінен 2,7 есеге төмен.
Минералды тыңайтқыштар мен пистицидтерді экспорттау көлемі 2012 жылы 2008 жылғы көрсеткішпен салыстырғанда 13,6%-ға төмендеді және 63,5 млн. АҚШ долларын құрады, аталған кезеңде импорттың көлемі аталған кезеңге 36 %-ға өсті және 117 млн. АҚШ долларын құрады. Агрохимия секторында өнім экспортының қысқаруы мен импортының өсуі ішкі сұраныстың өсуімен байланысты.
Агрохимия секторының 2008 – 2012 жылдардағы дамуының негізгі көрсеткіштері 1-кестеде көрсетілген.

1-кесте 2008 – 2013 жылдардағы сектор бойынша деректер

	2008 ж.	2009 ж.	2010 ж.	2011 ж.	2012 ж.	2013 ж.
Өңдеуші өнеркәсіптегі үлесі, %	0,6%	0,5%	0,4%	0,6%	0,6%	0,7%
Химия саласындағы үлесі, %	18,9%	17,9%	14,9%	18%	19,4%	21,4%
Өңдеу өнеркәсібі, млн. теңге	3 359 551	2 945 966	3 844 658	4 801 407	5 446 749	5 882 456
Өткен жылға НКИ %-да	97,5	97,1	113,9	107,7	101,2	101,6
Химия өнеркәсібі, млн. теңге	106 157	85 542	104 107	147 929	178 971	184 919
Өткен жылға НКИ %-да	107,4	75,7	121,4	130,1	103,2	103,3
Агрохимия өндірісі, млн. теңге	20 089	15 331	15 509	26 584	34 664	39 480
ЖҚҚ, млн. теңге**	9 719	8 238	12 900	21 520	26 147	31 565
ҚР-дағы еңбек өнімділігі, мың теңге/адам.	4 964	3 999	6 939	11 772	13 618	15 557
ҚР-дағы еңбек өнімділігі АҚШ долл./адам.	41 168	26 895	47 073	79 594	90 533	100 993
ЭЫДҰ бойынша орташа еңбек өнімділігі **, АҚШ долл./адам.	204 402	194 394	236 331	247917	248843
Жұмыспен қамтылғандардың саны, адам.	1 958	2 060	1 859	1 828	1 920	2 029
Қолданыстағы кәсіпорындардың саны	24	22	21	25	28
Оның ішінде:
Ірі	3	3	3	3	2
Орта	1	1	1	2	2
Шағын	20	18	17	20	24
Қуаттардың жүктелу дәрежесі, %*	44,4	38,8	42,8	39,6	38,8
Жабдықтың тозуы, %	28,7	52,7	37,7	37,6	38,7
Инвестициялар, млн теңге	338	484	424	1 851	3 484	782
Негізгі қаражатты жаңарту коэффициенті, %	5,6	3,9	39,2	55,2	8,9
Жыл соңында бастапқы құны бойынша негізгі қаражаттың болуы, млн. теңге	4 254	4 090	6 358	10 213	16 954
Экспорт, млн долл.	74,1	17,1	28,5	72,8	64,3	70,7
Импорт, млн долл.	231,0	196,8	186,3	212,0	263,4	255,2

Дереккөз: Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі
1-кестеге:
ескертпе:
* - Көрсеткішті «ҚИДИ» АҚ-ның статистикалық деректері негізінде есептелді.

Қазақстанда минералды тыңайтқыштардың өндірісін «Қазфосфат» ЖШС (суперфосфат, аммофос) және «ҚазАзот» ЖШС (аммони нитраты) фосфорлы және азотты тыңайтқыштардың өндірушілері ұсынады.
Калийлі тыңайтқыштардың өндірісі бүгінгі күні жоқ, алайда Қазақстанның батыс өңіріндегі калий шикізатының кен орнында геологиялық барлау жұмыстары жүргізілуде.
Азотты тыңайтқыштарды тұтыну 2012 жылы 403 мың тоннаны құрады, оның 165 мың тоннасы шығарылды, ал 319 мың тоннасы импортталды. Фосфорлы тыңайтқыштарды тұтыну 2012 жылы 60,7 мың тоннаны құрады, оның ішінде Қазақстан Республикасының аумағында 69,5 мың тонна шығарылды, ал импорт елеусіз. Калийлі тыңайтқыштарды тұтыну 2012 жылы 22 мың тоннаны құрады, оның барлық көлемі импортқа келеді. Қазақстан Республикасында кешенді тыңайтқыштардың нарығы толықтай импорттық өнімдерден тұрады және шамамен жылына 6 мың тоннаны құрайды.
Пестицидтер өндірісінің сегментін негізінен өсімдіктерді қорғау заттарының формуляциясымен айналысатын шағын кәсіпорындар ұсынады: «Агрохимия» ЖШС, «КазТрастКем» ЖШС, «Бай Жер» ЖШС, «Astana-NanChemicals» ЖШС, «Гербициды»АҚ. Елімізде пистицидтерді тұтыну 2012 жылы 28,5 мың тоннаны құрады, ал 18 мың тоннасы импортталды.
Халықаралық химялық компанияларды агрохимия секторына тарту қажет. Айталық, DuPont компаниясы Қазақстан Республикасының аумағында ауыл шарушалығы үшін химиялық өнімнің өндірісін құруды жоспарлап отыр. Ресейдегі минералды тыңайтқыштарды ірі өндірушілердің бірі «ЕвроХим» ашық акционерлік қоғамы (бұдан әрі – ААҚ) кешенді тыңайтқыштар өндіру зауытын салуды жоспарлауда.
Агрохимиялық секторға халықаралық трансұлттық компанияларды да (Mosaic, PotashCorp, Agrium, YaraInternational, Monsanto, Syngenta, «Фосарго» жабық акционерлік қоғамы (бұдан әрі ЖАҚ) тартуға болады.
Саланың түйінді проблемалары:
1) сектор кәсіпорындарының өндірістік қуатын жүктеудің төмен деңгейі;
2) сектор кәсіпорындарындағы өндірісті жаңғырту мен дамыту үшін қаржы қаражатының тапшылығы;
3) жабдықтардың жоғары тозу деңгейі;
4) агрохимия өндірушілерінің тарапынан минералдық тыңайтқыштар мен пестицидтерді өткізуге/дистрибуциялауға арналған логистиканың әлсіз жүйесі;
5) агрохимиялық өнімдерге зерттеулер жүргізу үшін сынау базасының дайын еместігі және болмауы;
6) тиісті біліктілігі бар кадрлардың тапшылығы.

Мақсат
Ішкі сұранысты ынталандыру жолымен агорхимиялық секторды дамыту және сараптамалық әлеуетті өсіру.

Нысаналы индикаторлар:
Бағдарламаны іске асыру 2019 жылы 2012 жылғы деңгейге қарай мынадай экономикалық көрсеткіштердің:
1) жалпы қосылған құнның нақты тұрғыда кем дегенде 3 есеге;
2) жұмыспен қамтудың 1,1 мың адамға;
3) еңбек өнімділігінің нақты тұрғыда 1,9 есеге;
4) шикізат емес (өңделген) экспорт құнды көлемінің кемінде 2,8 есеге өсуіне қол жеткізуге мүмкіндік береді (2-кесте).

2-кесте. Нысаналы индикаторлар

№	Нысаналы көрсеткіштер	Өлшем бірліг.	2012 ж. есеп	2013 ж. күтілетін	2012 жылға қарағандағы болжам						2019 ж. 2012 жылға., %-да
					2014	2015	2016	2017	2018	2019
1	Жалпы қосылған құнның өсімі	%	100	98,2	99,5	142,7	165,4	193,5	269,0	396,0	3,3 есе
2	Жұмыспен қамтылғандардың өсімі	мың адам.	1,9	1,9	2,0	2,0	2,3	2,3	2,3	3,0	1,1 мың адамға.
3	ЖҚҚ бойынша еңбек өнімділігінің өсімі	%	100	92,9	94,2	119,2	138,1	160,0	222,4	188,1	1,9 есе
4	Шикізат емес (өңделген) экспорт құнының көлемі	%	100	110,0	116,7	146,7	194,8	222,8	266,9	275,6	2,8 есе

Міндеттер
1) Қолданыстағы кәсіпорынды өндірістік тиімділігін арттыру үшін жаңғырту және шығарылатын өнімнің әртараптандырылуы;
2) Ішкі сұранысты ынталандыру;
3) Шикізат емес тауарды өткізу үшін нарықтарды ұлғайту;
4) Жаңа кәсіпорындарды құру;
5) Секторды білікті кадрлық ресурстармен қамтамасыз ету;
6) Сынау және сертификаттау инфрақұрылымын құру.

Қызметтің басым түрлері
Бағдарлама шеңберінде қызметтің басымды түрлері айқындалған (3-кесте).

3-кесте – Агрохимия өнеркәсібі қызметінің басым түрлері

ЭҚЖ-4	Атауы
2015	Тыңайтқыштар мен құрамында азоты бар қоспалардың өндірісі
2020	Пестицидтердің және өзге агрохимиялық өнімдердің өндірісі

Басым тауарлардың топтары
Басым тауарлық топтар ішкі нарыққа ғана еме, сондай-ақ макро өңір нарықтарында ТМД елдеріне, Иранға, Қытай мен Түркияға бағдарланады. Басым тауарларды /тауарлық топтарды өндіру бойынша кәсіпорындардың жаңа қуаттарын салу немесе жұмыс істеп тұрғандарын кеңейту агрохимия импортын қысқартуға және экспортын ұлғайтуға ықпал ететін болады.
4-кестеде импорттың анағұрлым жоғары құны бар тауарлық топтар тізбектелген.

4.2.6.4-кесте. Агрохимия өнеркәсібі басым тауарларының топтары

СЭҚТН -6	Тауарлық топтың атауы	Ішкі нарықтың импорттық сыйымдылығы, млн. АҚШ долл.	Макро өңір нарығының импорттық сыйымдылығы, млн. АҚШ долл.
201531	Карбамид	5,7	205,8
201532	Аммоний сульфаты	2,8	13,3
201551	Калий хлориді	5,1	3032,3
201552	Калий сульфаты	0,11	95,2
201559	Өзге калийлі тыңайтқыштар	17,3	33,5
201571	Кешенді тыңайтқыштар	6	1187,4
201573	МАФ/ДАФ	0,3	153,7
202011	Инсектицитер	18,6	439,5
202015	Фунгицитер	12,9	637,2
202012	Гербицитер	71,5	980,6

Басым жобалар
Агрохимиялық секторды дамытудағы мемлекеттік саясат бағдарламасы шеңберінде күрделі, калий тыңайтқыштарын (NPK-тыңайтқыштары), өсімдіктерді қорғау құралдарын өндіру жөніндегі басым бағыттарды іске асыруға бағытталатын болады.
2015 – 2019 жылдар кезеңінде бизнес-құрылымдардың ұсыныстарына сәйкес өндіріс көлемін және өнімнің қосылған құнын арттыруға, секторда жаңа өндірістерді құруға бағытталған жалпы инвестициялар көлемі 454 млрд. теңге болатын ірі инвестициялық жобалар іске асырылады.
Ақтөбе облысында Шилісай кенорнының кені негізінде күрделі минералдық тыңайтқыштар (МАФ/ДАФ) мен Жилян калий тұздарының кен орны негізінде калий тыңайтқыштары өндірісін іске қосу жоспарлануда.
Жамбыл облысында агрохимиялық өнімдерді өндіру жөніндегі бірқатар жобалар жоспарланған. 2019 жылға дейін жылына 1 млн. тонна минералдық тыңайтқыштар өндірісіне қол жеткізу, калий сульфаты (жылына 300 мың тонна) мен глифосат (жылына 10 мың тонна) өндірісі бойынша жобаларын іске асыру жоспарлануда.
Мынадай жобаларды пысықтау жүргізілуде: жем фосфаттарын одан кейінгі шығарумен экстрациялық фосфор қышқылын шығару, метанол және аммиак негізінде бірқатар химия өнімін шығару (формальдегид, уксус және перуксус қышқылы, аммиак селитрасы, азот қышқылы, карбамид, кешенді тыңайтқыштар және карбамидтік-формальдегидтік және меламиноформальдегидтік шайырлар), бір терезе қағидаты бойынша қызметтер кешенін ұсыну бойынша агрохимиялық сервистік орталықтарды құру.

Өнеркәсіпке арналған химикаттардың өндірісі
Өнеркәсіпке арналған химикаттарды өндіру секторы өнеркәсіптің дәстүрлі салалары (тау-кен-металлургиялық кешені (бұдан әрі –ТМК) және мұнайгаз саласы) үшін де, сол сияқты жоғары технологиялық секторлар (электрондық өнеркәсіп, аккумуляторларды, энергия тиімді және инновациялық құрылыс материалдары, машинажасау) үшін де шикізаттың, жартылай фабрикаттардың жеткізушісі болып табылады. Өнеркәсіпті дамыту жалпы сектор өніміне сұранысты ұлғайтуға алып келеді.
Қазақстандағы өнеркәсіпке арналған жұмыс істеп тұрған химикаттардың өндірістері негізінен базалық химия өнімдерімен: пайдалы қазбаларды өндіру, минералды тыңайтқыштарды өндіру кезінде пайдаланылатын неорганикалық қышқылдар мен сілітілерді, сондай-ақ лак және бояу өнімін, жарылғыш заттар мен үстіңгі-белсенді заттарды (бұдан әрі – ҮБЗ) ұсынылған.
2012 жылы ішкі нарықтың сыйымдылығы 1,4 млрд. АҚШ долларын құрады. Басымды тауарлық топтар бойынша Қазақстан импортының көлемі 300 млн. АҚШ долл. асады, макроөңірдің сол тауарлар бойынша импорттық сыйымдылығы - шамамен 6 млрд. АҚШ долл.
Сектордың үлесі орташа алғанда өңдеуші өнеркәсіпте 2 %-ды, химия өнеркәсібінде – 68 %-ды құрайды. Сектор өндірісінің көлемі 2012 жылы
118,5 млрд. теңгені құрады, ол 2008 жылға қарағанда 60 %-ға артық. 2012 жылы 2008 жылмен салыстырғанда сектордың ЖҚҚ 2,5 есеге өсті. Қорытындысында сектордың еңбек өнімділігі 2,3 есеге өсті. Дегенмен бұл ЫЭДҰ елдерінің ұқсас көрсеткіштерінен 2 есе төмен.
Сектор кәсіпорындарындағы жабдықтардың тозуы 40%-ға жетеді, қарқынның жүктемесі 60% астамды құрайды. Қуаттың жоғары жүктемесі экспортаушы-кәсіпорындар: «АЗХС» АҚ мен «Қазфосфат» ЖШС тиесілі. Жаңғырту коэффициентін 2012 жылы 8,5%-ға ұлғайту жабдықтың тозу коэффициентінің 2011 жылғы 45 %-дан 2012 жылғы 30 %-ға дейін төмендеуіне ықпал етті.
Өнеркәсіп үшін химикаттардың өндірісі секторындағы экспорт 2008 жылмен салыстырғанда 16,4 %-ға өсті және 600 млн. АҚШ долларын құрады. Экспортқа негізінен төменгі шектегі өнімдер шығады, ал сол уақытта импортты өте жоғары шектегі тауарлар құрайды.
Өнеркәсіп үшін химикаттар өндірісі секторының 2008 – 2012 жылдардағы негізгі көрсеткіштері 1-кестеде ұсынылған.

1-кесте. 2008 – 2013 жылдардағы сектор бойынша деректер

	2008 ж.	2009 ж.	2010 ж.	2011 ж.	2012 ж.	2013 ж.
Сектордың өңдеуші өнеркәсіптегі үлесі, %	2,2	2,0	1,9	2,1	2,2	2,0
Сектордың химия өнеркәсібіндегі үлесі, %	70,0	69,0	69,6	66,6	66,2	64,7
Өнеркәсіп үшін химикаттар өндірісінің көлемі, млн. теңге	74 275	59 055	72 474	98 527	118 555	119 685
ЖҚҚ, млн. теңге	37 677	33 670	63 571	83 964	93 740	75 762
ЭЫДҰ бойынша орташа еңбек өнімділігі **, АҚШ долл./адам.	104167	104304	111909	117373	117105
Еңбек өнімділігі **, АҚШ долл./адам.	24308	18912	33899	32508	45273
Еңбек өнімділігі **, мың теңге/адам.	2 931	2 812	4 997	4 808	6 810
Жұмыспен қамтылғандардың саны, адам.	12 856	11 972	12 723	17 465	13 766	13 703
Қолданыстағы кәсіпорындардың саны	138	154	156	155	153
Оның ішінде:
Ірі	6	7	9	9	8
Орта	12	16	19	17	20
Шағын	120	131	128	129	125
Инвестициялар, млн теңге	6 645	29 295	17 381	19 870	40 391	25 462
Жабдықтың тозуы, %	35,3	37,4	41,1	44,8	30,1
Негізгі ққұралдарды жаңарту коэффициенті, %	10,6	10,4	13,1	11,9	20,4
Жыл соңында бастапқы құны бойынша негізгі құралдардың болуы, млн.теңге	10 884	4 218	10 377	18 276	26 097
Экспорт, млн долл.	516,0	269,6	369,6	511,5	600,6	624,9
Импорт, млн долл.	1 040, 1	893,5	1 054,8	1 209,3	1296,3	1 459,1

Дереккөзі: Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі, TradeMap, Euromonitor дерекқоры.

Секторда күкірт қышқылын («СКЗ-U» ЖШС, «Қазфосфат» ЖШС), сары фосфорды («Қазфосфат» ЖШС), хром қоспаларын («Ақтөбе хром қоспалары зауыты» АҚ), балқымалы қышқылын («Үлбіфтор-Комплекс» ЖШС), хлор-сіліті сегментін («Каустик» АҚ), лак бояу өнімдерін («Alina» компания тобы), жарылғыш заттар («Орика-Қазақстан» АҚ, «ҚазЦКУБНитрохим» АҚ) өндіруші кәсіпорындарын ұсынды.
Сектордың ірі ойыншылары «Қазфосфат» ЖШС болып табылады, олардың үлесі химия өнеркәсібі өндірісінің жалпы көлемінде 22 %, «Ақтөбе хром қоспалары зауыты» АҚ - 12,5 %, «Каустик» АҚ - 2,4 % құрайды. Өнеркәсіп үшін химикаттарды өндіру секторы өнімді негізінен еліміздің ішкі тұтынуы үшін ғана шығарады, өйткені өнімнің осындай көп бөлігі қиын тасымалданады және адамдардың денсаулығы үшін қауіпті болып табылады.
Саланы одан әрі дамыту үшін Қазақстан Республикасы аумағында инвестициялық жобаларды іске асыру мақсатында халықаралық химиялық компанияларын тарту қажет. Қазіргі уақытта халықаралық компаниялармен келіссөздер жүргізілуде: China Kingho Energy Group Co., Ltd (Қытай), IndussGroup (Бельгия), DowChemicalsCompany (АҚШ), Lanxess (Германия), GreenDay (Германия), LanzaTech (АҚШ)
Секторды дамытудың негізгі кедергілері мыналар болып табылады:
1) көліктік және энергетикалық монополистердің тарифтік саясатын өзгерту;
2) сектор кәсіпорнындағы өндірісті жаңғырту мен дамыту үшін қаржы қаражатының тапшылығы;
3) сынау және сертификациялық инфрқұрылымның дамымауы.
4) тиісті біліктілігі бар кадрлардың тапшылығы.

Мақсат
Өндіріс көлемін кеңейту және жұмыс істейтін кәсіпорындарды жаңғырту, жаңа өнімдерді шығару жөніндегі өндірісті құру.

Нысаналы индикаторлар
Бағдарламаны іске асыру 2019 жылы 2012 жылдың деңгейіне мынадай экономикалық көрсеткіштерге қол жеткізуге мүмкіндік береді (2-кесте):
1) жалпы қосылған құнның нақты тұрғыда кем дегенде 1,5 есе өсуі;
2) жұмыспен қамтудың кемінде 1,1 мың адамға өсуі;
3) еңбек өнімділігінің нақты көріністе 1,4 есеге өсуі;
4) шикізат емес (өңделген) экспорттың құндық көлемінің кемінде 1,3 есеге өсуі.

2-кесте. Нысаналы индикаторлар

№	Нысаналы көрсеткіштер	Өлшем.бірл.	2012 есеп	2013 күтілетін	2012 жылға болжам.						2012 жылға 2019ж, еселерде
					2014	2015	2016	2017	2018	2019
1	Жалпы қосылған құн	%	100	98,2	107,3	115,8	118,9	128,6	142,6	153,2	1,5 есе
2	Жұмыспен қамтылғандар	мың адам	13,8	13,7	14,2	14,2	14,2	14,2	14,9	14,9	1,1 мың адамға.
3	ЖҚҚ бойынша еңбек өнімділігі	%	100	98,7	104,4	112,5	115,4	123,9	131,8	141,6	1,4 есе
4	Шикізат емес (өңделген) экспорт құнының көлемі	%	100	104,0	108,6	112,9	117,1	121,4	125,7	130	1,3 есе

Міндеттер
1) Қолданыстағы кәсіпорындардың қуаттың кеңейтуді қолдау;
2) Өндірістің тиімділігін арттыру үшін қолданыстағы кәсіпорындарды жаңғырту;
3) Қолданыстағы кәсіпорындар өнімін әртараптандыру;
4) Жаңа кәсіпорындарды құру;
5) Жаңа өндірістерді инфрақұрылыммен қамтамасыз ету және жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды инфрақұрылымын жаңарту;
6) Секторды білікті кадрлық ресурстармен қамтамасыз ету;
Қызметтің басымды түрлері
Бағдарлама шеңберінде қызметтің басымды түрлері айқындалған (3-кесте).

3-кесте. Өнеркәсіпке арналған химикаттар өндірісі секторының басым қызметтері

ЭҚЖ-4	Атауы
2011	Өнеркәсіп газдарының өндірісі
2012	Бояғыштар мен пигменттер өндірісі
2013	Негізгі бейорганикалық қосындылар өндірісі
2030	Бояулардың, лактардың және ұқсас бояғыш заттардың өндірісі
2041	Сабын және жуатын, тазартатын және ысқылайтын заттардың өндірісі
2051	Жарылғыш заттардың өндірісі
2059	Өзге химиялық өнімдердің өндірісі

Тауардың басым топтары
Жаңа кәсіпорындарды салу немесе жұмыс істеп тұрған қуатты кәсіпорындарды басым тауарларды /тауарлық топтарды өндіру бойынша кеңейту өнеркәсіп үшін химикаттар өндірісі секторы өнімдерінің импортын қысқартуға және экспортын ұлғайтуға мүмкіндік береді.
4-кестеде импорттың анағұрлым жоғары құны бар тауарлық топтар тізбектелген.

4-кесте. Басым тауарлық топтар, тонналар.

СЭҚТН-6	Тауарлық топ атауы		2008 ж.	2009 ж.	2010 ж.	2011 ж.	2012 ж.
201324	Сутегі хлориді (тұзды қышқыл)	Импорт, тонна	31945	28995	29434	29318	27700
		Импорт, мың АҚШ долл.	7 384	5 141	3 597	8 681	7 540
201343	Динатрий корбонаты	Импорт, тонна	390557	311564	342661	376832	434795
		Импорт, мың АҚШ долл.	97 134	74 655	40 653	100 126	111 030
201325	Натрий гидроксині су ертіндісіндегі (каустик содасы)	Импорт, тонна	77535	94674	62020	26071	32652
		Импорт, мың АҚШ долл.	15 958	17 891	8 882	16 409	14 553
201363	Сутегі пероксиді	Импорт, тонна	4059	8685	12648	10960	14410
		Импорт, мың АҚШ долл.	3 152	6 512	8 460	7 982	10 235
201321	Кальций хлориді	Импорт, тонна	8019	5897	11434	9028	9519
		Импорт, мың АҚШ долл.	2 719	1 667	1 324	3 793	4 471
203012	Қиын полэфироер негізіндегі бояулар мен лактар	Импорт, тонна	20878	21174	23064	19214	17068
		Импорт, мың АҚШ долл.	32 318	30 108	23 796	49 292	30 011
205111	Оқ-дәріден басқа, дайын жарылғыш заттар	Импорт, тонна	18688	19583	13078	12986	16732
		Импорт, мың АҚШ долл.	36 277	36 738	15 740	20 929	26 853
205942	Антидетонаторлар, антиоксиданттар, ингибиторлар шайыр түзгіштер, қойылтқыштар, антикоррозионды заттар және өзге мұнай өнімдеріне немесе басқа да сұйықтықтарға дайын қондырғыштар	Импорт, тонна	17624	18510	10759	10459	9662
		Импорт, мың АҚШ долл.	73 590	63 101	43 226	45 534	43 416
205956	Катализаторлар	Импорт, тонна	1 058	692	753	1 065	1 482
		Импорт, мың АҚШ долл.	10 066	4 979	3 081	7 141	13 313
205943	Антифриздер және антиағартқыш дайын өзге сұйықтықтар	Импорт, тонна	25245	25549	30576	30464	37194
		Импорт, мың АҚШ долл.	30 792	21 814	14 208	38 046	41 405

Басымды жобалар
2015-2019 жылдар кезеңінде өнеркәсіп үшін химикаттар шығару секторын дамытудағы мемлекеттік саясат жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың өндірістік қуаттарын ұлғайтуға және жаңа кәсіпорындарды құруға бағытталатын болады.
2015-2019 жылдар кезеңі үшін өндіріс көлемін және қосылған құнды арттыруға бағытталған, жалпы көлемі 80 млрд. теңге инвестициямен бизнес-құрылымдардың өздерінің ұсыныстарына сәйкес ірі инвестициялық жобалар іске асырылатын болады.

Автокөлік құралдарының, олардың бөлшектерінің, керек-жарақтары мен қозғалтқыштарының өндірісі
Автокөлік құралдарының, олардың бөлшектерінің, керек-жарақтары мен қозғалтқыштарының өндірісі – экономиканың жаңа индустриясы, оның Қазақстандағы машина жасаудың жалпы көлеміндегі алатын үлесі айтарлықтай қомақты.
Ұлттық автомобиль құрылысын дамыту экономиканың басқа салаларына мультипликативті әсерін тигізеді. Айталық, автомобиль өндірісінде құрылған бір жұмыс орны металлургия, химия және электроника өнеркәсібі, металл өңдеу, қосалқы бөлшектер өндірісі, көлік және көрсетілетін қызметтер саласы сияқты аралас салаларда тағы да 3-еуден 11-ге дейінгі жұмыс орындарын құруға мүмкіндік береді.
Елдің ішкі нарығының сыйымдылығы шамамен 5 млрд. АҚШ долларын құрайды, оның ішінде, 82% импорт есебінен өтеледі. Басымды тауарлық топтар бойынша макроөңір елдерінің импорттық сыйымдылығы 70 млрд. АҚШ долларынан асады, оның ішінде, шамамен 30 млрд. АҚШ долларын автокомпоненттер құрайды.
Бірқатар отандық компаниялар Қазақстан Республикасынығ Үкіметімен өнеркәсіптік құрастыру туралы келісімді жасасты, оның шеңберінде мемлекет преференциялар ұсынады. Бұл ретте, келісім шеңберінде компаниялар белгілі бір мерзімде неғұрлым терең технологиялық бөліністерді және жинақтаушылардың өндірісін игеруді қамтитын даму деңгейіне шығуды қамтамасыз етеді.
2008 – 2012 жылдар аралығында жалпы қосылған құн 5,8 есе өскен. Автоөндірісте жұмыспен қамтылғандар саны 2000 адам. 2008 – 2012 жылдар аралығында еңбек өнімділігі 7,5 есе ұлғайған және ЭЫДҰ елдерімен бір деңгейде.
Сектордағы экспорт көп емес, 2012 жылы 35 млн. АҚШ долл. құрды.

1-кесте. 2008 – 2013 жылдардағы сектор бойынша деректер

Көрсеткіш	2008 ж.	2009 ж.	2010 ж.	2011 ж.	2012 ж.	2013 ж.
Машина жасау, млн. теңге	301 386	281 310	376 184	536 876	687 235	853 923
Өткен жылға НКИ, %	89,7	82,5	133,6	119,0	116,5	114,6
Автокөлік құралдары, олардың бөлшектері, керек-жарақты және қозғалтқыштарды, млн. теңге	13 565	6 347	15 768	35 404	78 423	156 563
Алдыңғы жылға %-ды автокөлік құралдарын, трейлерді және жартылай тіркемелерді шығару	54,0	36,8	210,6	210,7	198,3	178,9
ЖҚҚ, млн теңге	5 989,1	3 514,4	8 003,2	16 708,0	34 615,3	33 984,0
Жалдамалы қызметкерлердің тізімдік саны, адам	1 763	1 283	1 133	1 252	1 351	1 731
ҚР-да еңбек өнімділігі, мың теңге/адам*	3 398	2 740	7 064	13 346	25 623	-
ҚР-да еңбек өнімділігі**, $ *	28 101	18 463	47 922	90 145	170 484	-
ЭЫДҰ елдері бойынша еңбек өнімділігі, $.	82 915	75 482	83 368	90 822	91 293	-
Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындар саны	16	17	15	20	22	-
Қуаттардың жүктелу деңгейі, %**	18,3	9,6	14,3	22,2	36,9	-
Негізгі құралдардың тозу дәрежесі, %	21,9	29,1	32,4	33,7	30,9	-
Негізгі капиталға инвестициялар, млн теңге	156	828	537	12 550	2 234	9 468
Негізгі құралдарды жаңарту коэффициенті, %	4,3	1,7	4,2	12,7	14,4	-
Бастапқы құны бойынша жылдың соңына негізгі құралдардың болуы, млн теңге	1 813	1 647	1 660	1 923	2 861	-
Экспорт, млн долл.	43,8	35,6	33,1	41,0	35,1	44,1
Импорт, млн долл.	2 378	1 408	1 236	1 816	3 202	4 285

Дереккөз: Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі
1-кестеге:
Ескертпе:
*Еңбек өнімділігі секторда жұмыспен қамтылған санға ЖҚҚ бөлуден жеке ретінде есептелген.
**Көрсеткішті «ҚИДИ» АҚ статистикалық деректер негізінде есептеген

Жеңіл автомобильдер өндірісі Шығыс Қазақстан және Қостанай облыстарында, жүк автомобильдері - Ақмола және Алматы облыстарында шоғырланған. Арнайы және мамандандырылған автомобильдер Батыс Қазақстан және Ақмола облыстарында шығарылады. Тіркемелер мен жартылай тіркемелер негізінен Жамбыл облысында және Алматы қаласында шығарылады.
Қазақстан Республикасының автокөлік өнеркәсібін одан әрі дамыту стратегиясы отандық компаниялардың General Motors, Hyundai, Kia, Peugeot, Renault-Nissan-Avtovaz, Skoda, Toyota, Iveco сияқты әлемдік көшбасшылармен ынтымақтастығына негізделген. Бұл стратегия Қазақстанға қысқа уақытта орын алып отырған технологиялық артта қалуды еңсеруге, құзыретті жедел түрде ұлғайтуға мүмкіндік береді, бұл өз кезегінде жаһандық автокөлік экожүйесін қосылуға мүмкіндік береді.
Әлемдік нарықта автокөлік құралдарына арналған жиынтықтауыштар өндірісінде Denso (Жапония), Magna International (Канада), Aisin Seiki (Жапония), Delphi Automotive (Ұлыбритания), TRW Automotive Holdings (АҚШ), Valeo (Франция) көшбасшылар болып табылады, оларды Қазақстанға тарту бойынша жұмыс жүргізілетін болады.
Сектордың негізгі проблемалары:
1) ішкі нарық көлемінің шағын болуы;
2) автомобильдерді ірі сериялармен³ шығарудың болмауы;
3) жергіліктендірудің және қосылған құнның төмен деңгейі;
4) техникалық реттеу саласында инфрақұрылымның болмауы;
5) кәдеге жаратудың кешенді жүйесінің болмауы;
6) қолжетімді қаржы ресурстарының болмауы;
7) халықтың сатып алу қабілетінің жоғары еместігі;
8) тиісті біліктілігі бар кадрлардың жетіспеушілігі;
9) Ғылыми-зерттеу тәжірибелік-конструкторлық жұмыстардың (бұдан әрі – ҒЗТКЖ) нашар дамуы.
10) Қазақстан Республикасының аумағы арқылы көлік құралдарын жеткізудің көліктік тарифтерінің жоғарылығы;
11) Кеден одағы (бұдан әрі – КО) елдерінің нарығына қазақстандық өнімдерді экспорттаған кезде техникалық кедергілердің болуы, техникалық реттеу саласында Ресей Федерациясының техникалық сынақ базасына тәуелділік және омологация мүмкіндігінің болмауы.
Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі отандық автокөлік өндірушілерге мемлекеттік қолдау шараларына белгілі бір талаптар қояды.

_______
³ Ірі сериялы өндіріс - өнім үздіксіз үлкен көлемде дайындалатын сериялық өндіріс түрі Ірі сериялық өндірісте мамандандырылған жабдық, толасыыз желілер мен автоматтандыру құралдары кеңінен пайдаланылады.

Мақсаты
Автокөлік құралдары өндірісінің бәсекеге қабілетті ірі сериялы өндірісін құру және жергіліктілендіру деңгейін жоғарылату.
Нысаналы индикаторлар
Бағдарламаны іске асыру 2012 жылдың деңгейіне қарағанда 2019 жылы мынадай экономикалық көрсеткіштердің мынадай өсуіне қол жеткізуге мүмкіндік береді (2-кесте):
1) жалпы қосылған құнның нақты мәнде кемінде 4,9 есе өсуі;
2) жұмыспен қамтудың кемінде 4,8 мың адамға өсуі;
3) еңбек өнімділігінің нақты мәнде 1,1 есе өсуі;
4) экспорттың 2019 жылға қарай өндіріс көлемінен 30% өсуі;

2-кесте. Нысаналы индикаторлар

Р/с №	Нысаналы көрсеткіштер	Өлш. бірл.	2012 есеп	2013 күтіледі	2012 жылға қатысты болжам						2012 жылға қатысты 2019 ж., %-бен
					2014 ж.	2015 ж.	2016 ж.	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.
1	Жалпы қосылған құн	%	100	185,5	201,3	257,6	310,9	386,8	411,3	487,1	4,9 есе
2	Жұмыспен қамтылғандардың саны	Мың адам	1,4	1,7	1,5	1,8	2,0	3,9	4,2	6,2	4,8 мың адамға
3	еңбек өнімділігі	%	100	144,8	181,2	193,4	211,4	132,6	133,5	106,9	1,1 есе
4	Шикізат емес (өңделген) экспорт көлемінің құндық көлемі	%	100	125,7	128,9	135,4	140,8	149,6	157,6	168,5	жыл сайын өндіріс көлемінен 30%

2-кестеге:
ескертпе:
* 2012 жылдың салыстырмалы бағаларымен.

Міндеттері
1) автомобильдердің ірі сериялы өндірісіне бағытталған жобаларды қолдау;
2) меншікті автоқұрамдауыш базасын құру;
3) ішкі сұранысты ынталандыру;
4) шикізат емес тауарларды өткізу үшін нарықтарды кеңейту;
5) техникалық реттеу инфрақұрылымын жасау;
6) ішкі нарықтағы өнім қауіпсіздігі мен сапасын арттыруға бағытталған техникалық реттеу жүйесін жетілдіру және нысаналы экспорттық нарықтардағы техникалық кедергілерді еңсеру;
7) кәдеге жаратудың кешенді жүйесін құруды ынталандыру;
8) қаржылық ресурстардың қолжетімділігін арттыру;
9) инфрақұрылымдық тарифтердің бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін жағдай жасау;
10) автомобиль өнеркәсібі секторын білікті кадрлармен қамтамасыз ету;
11) саладағы технологиялар трансферті мен ҒЗТКЖ қолдау.

Қызметтің басым түрлері
Бағдарлама шеңберінде қызметтің басым түрлері айқындалды (3-кесте).

3 - кесте. Қызметтің басым түрлері

ЭҚЖЖ	Қызмет атауы
2910	Автокөлік құралдарын шығару
2920	Автокөлік құралдарына арналған шанақтар, трейлерлер мен жартылай тіркемелер шығару
2931	Автокөлік құралдары үшін электр және электронды жабдықтар шығару
2932	Автокөлік құралдары мен олардың қозғалтқыштары үшін өзге де бөлшектер мен керек-жарақтарды шығару
3099	Басқа топтамаларға қосылмаған өзге де көлік құралдары мен жабдықтарды шығару

Тауарлардың басым топтары
Тауарлар топтарының дамуындағы басым бағыты автокөлік құралдарын, олардың бөлшектерін, керек-жарақтары мен қозғалтқыштарын өндіру болып табылады (4-кесте).
Белгілі бір әлеуеті бар отандық компаниялардың қатысуымен автокөлік құралдарының бөлшектері мен керек-жарақтарының өндірісі саласындағы басым жобалар аккумулятор батареяларының, электр-техника бұйымдарының, шыны, резеңке-техникалық бұйымдардың, консистентті жағармайдың, мотор майының, сүзгілердің, тежегіш қалыптарының, отырғышты қаптауға арналған тоқыма бұйымдарының, сондай-ақ экстерьер мен интерьердің басқа да элементтерінің өндірісі болып табылады.
Дамудың келесі басым бағыты сектор кәсіпорындарына сервистік, инжинирингтік қызмет көрсету болып табылады.

4-кесте. – Тауарлардың басым топтары

СЭҚН-6	Тауар тобының атауы	Ішкі нарықтың импортты қажет етуі, мың АҚШ долл.	Макроөңір елдерінің импортты қажет етуі *, мың АҚШ долл.
293210	8703 тауар позициясының моторлы көлік құралдарына арналған шанақтар	104 853	3 800 300
293220	Шанақтардың өзге де бөлшектері мен керек-жарақтары (кабиналарды қоса алғанда)	17 494	6 889 033
291030	8701-8705 тауар позициялары автомобильдерінің өзге де бөліктері мен керек-жарақтары	77 399	4 623 022
292010	Жартылай тіркемелерге арналған дөңгелекті тракторлар	251 940	3 375 879
293241	Көлік құралының толық массасы 20 тоннадан көп, сығымнан (дизельмен немесе жартылай дизельмен) тұтанатын поршеньді іштен жану қозғалтқыштары бар жүктерді тасуға арналған өзге моторлы көлік құралдары.	280 869	3 394 797
293230	Аспалы амортизаторлар	45 941	2 131 760
292010	Қондырмалар (қораптар, борттар, күймелер)	21 214	438 232
292023	Сұйықтықты тасымалдауға арналған цистерналар	15 491	163 078
291041	Толық массасы 5 тоннадан аз жүк автомобильдері	63 680	1 926 059
291041	Толық массасы 5 тоннадан жоғары 20 тоннаға дейінгі жүк автомобильдері	65 297	1 154 475
291030	Автобустар	78 878	835 069
291030	Тежегіштер мен сервокүшейткіші бар тежегіштер, олардың бөлшектері	27 878	2 147 263
293230	Жүріс дөңгелектері, олардың бөлшектері мен керек-жарақтары	37 143	1 772 328
293230	Трансмиссияның басқа элементтерімен бірге немесе бөлек дифференциалы бар жетекші белдіктер	18 977	1 584 348
293230	Жүк тасымалдауға арналған өзге де тіркемелер мен жартылай тіркемелер	80 779	1 291 690
292023	Руль доңғалақтары, руль бағанасы және руль механизмдерінің картерлері	8 502	2 338 362
293230	Ілiнiсу жинағы және оның бөлiктерi	10 456	680 500
293230	Сөндiргiштер және газ шығаратын түтiктер	8 869	689 287
293230	Бамперлер және олардың бөлiктерi	7 644	647 948
293230	Радиаторлар	20 586	592061
293230	Стартерлер және стартер-генераторлар	11 256	307 904
293122	Оталу білтелері	8 780	257 774
293121	Моторлы көлiк құралдарында пайдаланылатын үлгiдегi отыруға арналған жиһаз	1 579	393 392
293210	Үрлеу жүйесі бар қауіпсіздіктің пневможастықтары, олардың бөліктері	3 620	719 656
293220	Бөлгiштер; оталу катушкалары	3 106	218 194
293121	Қауіпсіздік белдіктері	754	190 373
293220	Электр жарық беру жабдығы немесе сигнал беру бөліктері жабдығы	756	449 540

4-кестеге:
ескертпе:
* макроөңір елдері: Армения, Әзербайжан, Беларусь, Қытай, Грузия, Иран, Қырғызстан, Ресей, Тәжікстан, Түрікменстан, Украина, Өзбекстан.

Басым жобалар
2015 – 2019 жылдар аралығындағы кезеңде Шығыс Қазақстан, Қостанай және Алматы облыстарында 2019 жылға қарай 190 мың автомобильдерді шығару жобалық қуатымен ірі сериялы өндірісті ұйымдастыруға және жергіліктендірудің 50 % деңгейіне қол жеткізу үшін жиынтықтауыштар шығаруға бағытталған бірқатар жобаларды іске асыру жоспарланады.

Электр жабдығы
International Energy Agency деректері бойынша электр машиналары мен жабдығына сұраныстың өсуі болжануда, бұл әлемде электр энергиясын тұтынудың өсуіне негізделеді, бұл ретте 2030 жылға дейінгі кезеңде өсіудің 80%-дан астамы дамушы экономикалар тарапынан қамтамасыз етілетін болады. Сектордың дамуында әлемдік жиынтық инвестициялар 2030 жылға дейінгі кезеңде 13,7 трлн АҚШ долларын құрайды.
Сектор өндірісі өнімінің ішкі нарығы 3,5 млрд. АҚШ долларын құрайды, оның ішінде 2,9 млрд. АҚШ доллары импортқа тиесілі. Тауарлардың басым топтары бойынша ішкі нарықтың және макроөңір нарықтарының импортты қажет етуі тиісінше 1 және 38 млрд. АҚШ долл. құрайды.
Жалпы қосылған құн 2008 жылдан бастап 2,3 есе өсіп, 2012 жылы 47,4 млрд теңгені құрады. Секторда жұмыспен қамтылған адамдардың саны да оң серпінге ие: 2008 жылдан бастап секторда жұмыспен қамтылған адамдар санының өсуі 1,5 мың адамды құрады, электр жабдығы өндірісінде жұмыспен қамтылған адамдардың жалпы саны 2012 жылы 9,2 мың адамды құрады.
Сектордағы еңбек өнімділігі 2012 жылдың қорытындылары бойынша 34,6 мың АҚШ долларын құрады, бұл ЭЫДҰ елдеріндегі ұқсас сектор көрсеткіштерінен үш есе төмен.
Экспорт 2009 жылдан бастап тұрақты өсіп, 2012 жылы 131,3 млн. АҚШ долларын құрады.

1-кесте. 2008 – 2013 жылдардағы электр жабдығы бойынша деректер

Көрсеткіштер	2008 ж.	2009 ж.	2010 ж.	2011 м	2012 ж.	2013 ж.
Машина жасау, млн. теңге	301 386	281 310	376 184	536 876	687 235	853 923
ФКИ, алдыңғы жылға %	89,7	82,5	133,6	119,0	116,5	114,6
Электр жабдығы, млн. теңге	49 040,05	43 949,83	57 742,48	72 869,69	80 603,58	88 113,40
электр жабдығы өндірісі, алдыңғы жылға %	109,6	102,2	121,1	98,0	106,8	109,3
Өңдеуші өнеркәсіптегі электр жабдығының үлесі	1,5%	1,5%	1,5%	1,5%	1,5%	1,5%
Машина жасау көлеміндегі электр жабдығының үлесі	16%	16%	15%	14%	12%	10%
ЖҚҚ, млн. теңге	20 355,7	19 342,8	44 104,5	43 260,8	47 437,3	40 259,90
Жалдамалы қызметкерлердің тізімдік саны, адам	9 425	7 402	8 073	8 870	9 207	9 561
Еңбек өнімділігі млн. теңге	2,6	2,6	5,4	4,9	5,2	-
Еңбек өнімділігі, мың АҚШ доллары	22,0	17,7	36,9	33,2	34,6	-
ЭЫДҰ елдері бойынша еңбек өнімділігі, мың АҚШ доллары	94,3	88,7	96,7	100,8	99,0	-
Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың саны	59	52	48	64	65	-
Есепті жылы орташа жылдық қуат пайдалану, %	47,9	36,2	59,7	64,8	74,6	-
Жабдықтың тозу деңгейі, %	25,6	28,6	37,1	40,5	34,2	-
Негізгі капиталға инвестициялар, млн теңге	3 860,6	2 185,3	7 068,1	5 224,3	5 156,2	7 164,2
Негізгі құралдарды жаңарту коэффициенті, %	24,8	20,0	13,2	12,3	19,4	-
Жыл соңында алғашқы құны бойынша негізгі құралдардың болуы, млн теңге	14 939,2	19 429,0	29 981,1	28 315,6	34 391,1	-
Экспорт, млн. АҚШ доллары	123,1	65,0	69,3	117,6	124,8	136,3
Импорт, млн. АҚШ доллары	2 585,9	2 221,5	2445,0	2 655,1	2857,0	2683,7

Дереккөзі: Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі, TradeMap.
1-кестеге:
ескертпе:
*көрсеткішті «ҚИДИ» АҚ статистикалық деректер негізінде есептеді.

Әлемде электр жабдығы өндірісінің секторында Global 2000-ға кіретін мынадай компаниялар жұмыс істейді: FujiElectric (Жапония), VestasWindSystems (Дания), WEG (Бразилия), Prysmian (Италия), LSCorp (Оңтүстік Корея), FurukawaElectric (Жапония), DongfangElectric (Қытай), Ametek (АҚШ), Nidec (Жапония), LeGrand (Франция), WWGrainger (АҚШ).
Электр жабдығын шығаратын кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруға электр жабдығы өнімінің экспорттық нарығына қолжетімділік, технологиялық және инновациялық әлеует, өнім берушілердің экожүйесі және дамыған адами ресурстар сияқты бірқатар түйінді факторлар әсер етеді.
Сектордың түйінді проблемалары:
1) ЭЫДҰ елдерімен салыстырғанда электр жабдығы секторындағы төмен еңбек өнімділігі;
2) техникалық реттеу жүйесінің дамымағандығы;
3) тиісті біліктілігі бар кадрлардың тапшылығы;
4) әлемдік деңгейде бәсекеге қабілетті әзірлемелердің жеткіліксіздігі және технологиялар импортына тәуелділік;
5) техникалық реттеудің жеткілікті дамымауы;
6) қолжетімді қаржыландырудың жеткіліксіздігі;
7) Қытай, Ресей және Беларусь өндірушілері тарапынан бәсекелестіктің күшеюі.

Мақсат
Сектор кәсіпорындарының бәсекеге қабілеттілігін арттыру, ішкі және сыртқы нарықтарда сұранысқа ие өнім өндірісінің көлемін ұлғайту.

Нысаналы индикаторлар
Бағдарламаны іске асыру 2019 жылы 2012 жыл деңгейіне қатысты экономикалық көрсеткіштердің мынадай өсіміне қол жеткізуге мүмкіндік береді (2-кесте):
1) жалпы қосылған құнның нақты мәнде кемінде 2,1 есе өсуі;
2) жұмыспен қамтудың 2 мың адамға өсуі;
3) еңбек өнімділігінің нақты мәнде 1,7 есе өсуі;
4) шикізаттық емес (өңделген) экспорттың құндық көлемінің кемінде 1,9 есе өсуі.

2-кесте. Нысаналы индикаторлар

р/с №	Нысаналы көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	2012 ж. есеп	2013 ж. күтіледі	2012 жылға қатысты болжам						2012 ж. қатысты 2019 ж. %-де
					2014 ж	2015 ж	2016 ж	2017 ж	2018 ж	2019 ж
1	Жалпы қосылған құн	%	100	96,1	119,1	136,1	163,6	196,3	201,6	200,7	2,1 есе
2	Жұмыспен қамтылғандар саны	мың адам	9,2	9,6	9,9	10,1	11,2	11,7	11,5	11,2	2 мың адамға
3	еңбек өнімділігі	%	100	92,5	111,2	124,1	134,0	153,8	161,3	164,7	1,7 есе
4	Шикізаттық емес (өңделген) экспорт көлемінің құндық көлемі	%	100	109,2	119,3	130,4	142,4	156,6	170,0	185,7	1,9 есе

Міндеттер
1) еңбек өнімділігін арттыру;
2) шикізат емес тауарларды өткізу үшін нарықтарды кеңейту;
3) жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың қуатын жаңғырту;
4) ішкі нарықта өнімнің қауіпсіздігі мен сапасын арттыруға бағытталған техникалық реттеу жүйесін жетілдіру және нысаналы экспорттық нарықтардағы техникалық кедергілерді еңсеру;
5) қаржылық ресурстардың қолжетімділігін арттыру;
6) жаңа өндірістердің пайда болуы үшін жағдайлар жасау;
7) технологиялар трансфертін және ҒЗТКЖ қолдау;
8) секторды жоғары білікті кадрлармен қамтамасыз ету.

Қызметтің басым түрлері
Бағдарлама шеңберінде қызметтің басым түрлері айқындалды (3-кесте).

3-кесте. Қызметтің басым түрлері

ЭҚЖЖ	Қызмет атауы
2521	Радиаторларды және орталық жылу қазандықтарын өндіру
2529	Өзге металл цистерналарды, ыдыстарды және контейнерлерді өндіру
2530	Орталық жылу қазандықтарынан басқа бу қазандықтарын өндіру
2711	Электр моторларын, генераторларды және трансформаторларды өндіру
2712	Электр таратқыш және реттегіш аппаратура өндіру
2720	Батареялар мен аккумуляторлар өндіру
2731	Талшықты-оптикалық кәбіл өндіру
2732	Электр сымы мен кәбілдің басқа түрлерін өндіру
2733	Электр құралдарын өндіру
2740	Электр жарық беру жабдығын өндіру
2790	Басқа да электр жабдығын өндіру
2811	Авиациялық, автомобильдік және мотоциклдық қозғалтқыштардан басқа, қозғалтқыштар мен турбиналар өндіру
2825	Өнеркәсіптік тоңазытқыш және желдеткіш жабдығын өндіру

Тауарлардың басым топтары
Секторды дамытудың басым бағыттарына жоғары ішкі, сол сияқты экспорттық әлеуеті бар машиналар мен жабдықтарды, олардың өндірісіне арналған жиынтықтауыштар мен құрауыштарды өндіру (3-кесте), сондай-ақ базалық өндірістерді ұйымдастыру (құю, соғу, металл өңдеу және т.б.) жатады. Машиналар мен жабдыққа сервистік және техникалық қызмет көрсету жөніндегі өндірістерді ұйымдастыруда секторды дамытудың басымдығы болып табылады.

3-кесте. Тауарлардың басым топтары

СЭҚТН-6	Тауар тобының атауы	Ішкі нарықтың импортты қажет етуі, мың АҚШ	Макроөңірлер нарығының импортты қажет етуі*, мың АҚШ доллары
271150	статикалық түрлендіргіштер	102 868	7 893 433
271231	пульттар, панельдер, консольдар, үстелдер, таратқыш қалқандар және кернеуі 1000В аспайтын электр аппаратурасына арналған негіздер	165 345	5 840 562
273313	электр тізбектерін коммутациялау немесе қорғауға арналған немесе электр тізбектеріне қосуға арналған немесе кернеуі 1000В аспайтын электр тізбектеріндегі өзге электр құрылғылары	34 283	8 611 164
273213	80В кернеуге арналған өзге электр өткізгіштер	186 969	2 975 706
282514	газды сүзуге не тазартуға арналған өзге жабдық	84 793	1 752 718
282512	бірыңғай корпустағы ауаны баптауға арналған терезе немесе қабырға типіндегі қондырғылар немесе 'сплит-жүйелер'	81 849	1 099 735
281142	тек қана немесе негізінен 8407 немесе 8408 тауар позициясы қозғалтқыштарына арналған өзге де бөліктер	51 405	1 463 087
273311	1000В аспайтын кернеуге арналған өзге ажыратып қосқыштар	15 973	2 026 312
282513	басқа да тоңазытқыш және мұздатқыш жабдықтар, жылу сорғылары	23 566	1 161 948
271141	қуаты 10000кВ аспайтын сұйық диэлектригі бар трансформаторлар	112 547	892 735
273313	1000В аспайтын кернеуге арналған шамдардың патрондары, ашалар мен розеткалар	12 405	2 018 679
271132	ұшқынды іштен жану поршенді қозғалтқышы бар электр генераторлық қондырғылар	23 163	515 226
271125	қуаты 75кВт артық көп фазалы ауыспалы токтың өзге де қозғалтқыштар	61 981	927 476
271124	қуаты 750Вт асатын, бірақ 75кВт аспайтын ауыспалы тоқтың басқа да қозғалтқыштары	28 900	833 747
271131	сығылудан тұтанатын іштен жану қозғалтқышы бар электр генераторлық қондырғылар	12 556	164 159
271141	қуаты 650 кВА асатын, бірақ 10000 кВА аспайтын сұйық диэлектригі бар трансформаторлар	10 515	175 233
271142	қуаты 1 кВА аспайтын өзге де трансформаторлар	21 126	889 823
271143	қуаты 16 кВА асатын, бірақ 500 кВА аспайтын өзге де трансформаторлар	22 610	107 202
282960	Температураның өзгеруін пайдаланатын процестермен материалдарды өңдеу үшін электрлі немесе электрлік емес қызуы бар өзге де машиналар, агрегаттар және өнеркәсіптік немесе зертханалық жабдықтар	36 099	2 236 126
271210	72,5В аспайтын кернеуге арналған автоматты ажыратқыштар	16 539	186 467
271210	Өзге автоматты ажыратқыштар	17 698	146 683
271210	1000В асатын кернеуге арналған айырғыштар және үзгіштер	21 527	129 494
271222	1000В аспайтын кернеуге арналған айырғыштар және үзгіштер	21 194	522 980
271223	1000 В астам емес кернеуге арналған электр тізбектерін қорғау үшін өзге де құрылғылар	10 802	1 259 729
271224	Өзге де релелер	11 335	407 805
271232	1000 В астам кернеуге арналған электр аппаратурасы үшін пульттер, панельдер, консолдар, ажыратқыш қалқандар мен негіздер	61 801	1 180 772

Басым жобалар
Бес жылдық кезеңде Ақмола, Шығыс Қазақстан, Батыс Қазақстан және Оңтүстік Қазақстан облыстарында трансформаторлар, ал Астана, Алматы қалаларында және Ақмола, Алматы, Қарағанды және Солтүстік Қазақстан облысы және басқа да облыстарда кәбіл өнімдерін, бақылау-өлшеу аппаратурасын, басқару элементтерін және басқа да өнімдерді өндіруге бағытталған бірқатар жобаларды іске асыру жоспарланып отыр.

Ауыл шаруашылығы техникасының өндірісі
Президент өзінің «Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты Қазақстан халқына Жолдауында әлемдік тәжірибені пайдалана отырып, ауыл шаруашылығы шикізатын өңдеуді арттыру және жаңа жабдықтарды, жаңа технологияларды және ауыл шаруашылығына жаңа тәсілдерді енгізу есебінен аграрлық-индустриялық әртараптандыруды құру міндетін қойды.
Қазақстанда ауыл шаруашылығы техникасының машина жасау өніміне қазіргі сұраныс басым түрде (80 %-ға) импорт есебінен қанағаттандырылады. Макроөңір елдерінің импортты қажет етуі 6 млрд. АҚШ долл. құрайды. Қазақстанда ауыл шаруашылығы техникасы тозуының едәуір деңгейімен сипатталатын ауыл шаруашылығы техникасына жоғары (80%-ға дейін) жасырын сұраныс бар. Агроөнеркәсіптік кешенге (бұдан әрі – АӨК) жаңа технологияларды енгізу ауыл шаруашылығы машиналарының жаңа түрлерін дамытуға алып келеді. Агротехникаға арналған сұранысты мемлекеттік қолдау және сатып алушыларды жеңілдікті қаржыландыру іске асырылуда.
2008 – 2012 жылдар аралығындағы кезеңде сектордың ЖҚҚ көлемі абсолюттік мәнде 5,3-тен 16,8 млрд теңгеге дейін өсті (номиналды өсу – 3,1 есе).
Секторда жұмыспен қамтылған адамдар санының 2709-дан адамнан 1850 адамға дейін 32 %-ға қысқаруы салдарынан сектордағы еңбек өнімділігі 2008 – 2012 жылдар ішінде 16,3-тен 60,8 мың АҚШ доллары/адамға дейін 4,6 есе өскен. Өнім экспорты 2008 жылмен салыстырғанда 1,3 есе өсіп, 14,3 млн АҚШ долларын құрады (2,1 млрд. теңге) (1-кесте).

1-кесте. 2008 – 2013 жылдардағы сектор бойынша деректер

Көрсеткіштер		2008 ж.	2009 ж.	2010 ж.	2011 ж.	2012 ж.	2013 ж.
Машина жасау, млн. теңге		301 386	281 310	376 184	536 876	687 235	853 923
ФКИ, алдыңғы жылға %		89,7	82,5	133,6	119,0	116,5	114,6
Ауыл шаруашылығы техникасы, млн. теңге		10 357	8 320	8 317	12 243	21 536	19 509
Ауыл шаруашылығы және орман шаруашылығы техникасының өндірісі алдыңғы жылға %		179,5	166,7	96,2	181,2	134,2	85,7
Өңдеуші өнеркәсіптегі ауыл шаруашылығы техникасын өндірудің үлесі, %		0,3	0,3	0,2	0,3	0,4	0,3
Машина жасаудағы ауыл шаруашылығы техникасын шығарудың үлесі, %		3,4	3,0	2,2	2,3	3,1	2,3
ЖҚҚ, млн. теңге		5 326,0	5 014,1	9 216,2	11 255,7	16 768,3	10 303,8
Жалдамалы қызметкерлердің тізімдік саны, адам		2709	1709	1546	1938	1850	1902
Еңбек өнімділігі*	мың теңге/адам*	1 966,0	2 933,9	5 961,3	5 807,9	9 063,9	-
	мың АҚШ доллары/адам	16,3	19,9	40,5	39,6	60,8	-
ЭЫДҰ елдері бойынша өнімділік, АҚШ доллары		77,3	69,8	75,0	80,7	79,3	-
Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың саны		Д.н	Д.н.	28	32	30	-
Қуаттың жүктелім деңгейі, %
ауыл және орман шаруашылығына, арналған тракторлар, өзге, дана		17,4	14,0	29,8	43,3	46,6	-
Соқалар, дана		0,5	1,0				-
Өзге топтарға енгізілмеген жинау машиналары мен астық бастырғыштарының бөліктері, мың теңге		-	6,8	12,7	2,2	-	-
Топырақ өңдеу машиналарының бөліктері, мың теңге		-	67,3	66,4	35,0	46,4	-
Өзге ауыл шаруашылығы машиналарының бөліктері, мың теңге		38,2	3,6	4,5	18,1		-
Жабдықтың тозу деңгейі, %		16,8	19,1	20,3	25,9	28,3	-
Негізгі капиталға инвестициялар, млн теңге		518	547	264	1 846	1 935	2 348
Негізгі құралдарды жаңарту коэффициенті, %		20,7	4,5	19,5	9,6	11,4	-
Жыл соңында бастапқы құн бойынша негізгі құралдардың болуы, млн. теңге		13667,5	11823,5	14873,0	15784,9	16900,0
Экспорт, млн. долл.		10,7	4,6	5,6	6,6	14,3	13,8
Импорт, млн. долл.		812,9	482,1	308,4	302,1	523,2	514,7

Дереккөзі: Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі, TradeMap
1-кестеге:
ескертпе:
* Еңбек өнімділігі секторын ЖҚҚ секторында жұмыспен қамтылғандар санына бөлуден шыққан мән ретінде есептелді.

Ауыл шаруашылығы техникасының өндірісі дамуының едәуір деңгейі еліміздің солтүстік өңірлерінде (Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Ақмола және Павлодар облыстары) байқалады.
Ауыл шаруашылығы техникасының әлемдік нарығының көлемі 2012 жылы 72 млрд. АҚШ долларын құрады, оның ішінде тракторлар нарығының үлесі – 36 %, комбайндар – 21 %, аспалы жабдық – 22 %, бөлшектер мен өзге де техника 21 % құрады. John Deere, CHN, Agco компаниялары әлемдік нарық көшбасшылары болып табылады. Осы компаниялардан басқа әлемдік нарықтағы маңызды ойыншылар KUBOTA және YANMAR (Жапония), CLAAS (Германия), Same Deutz FahrҰ (Италия) және Kverneland (Норвегия) болып табылады.
Тұтастай алғанда, ауыл шаруашылығы техникасы өндірісінің бәсекеге қабілеттілігіне технологиялық және инновациялық әлеует, қаржы ресурстарының қолжетімділігі, адами ресурстар сияқты бірқатар түйінді факторлар әсер етеді.
Сектордың түйінді проблемалары:
1) аграрлық сектордың сатып алу қабілетінің төмендігі;
2) жиынтықтауыштарды, оның ішінде жұмыс органдарын және ауыл шаруашылығы машиналарының ұстаушы рамаларын дайындау үшін қажетті болаттың арнайы сорттарын шығарудың болмауы;
3) отандық ауыл шаруашылығы техникасын сатып алу үшін ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері үшін субсидиялау тетігінің жеткіліксіз дамуы;
4) отандық агротехниканы сатудың қаржылық құралдарының дамымамағандығы қазақстандық агротехниканы өндірушілер ірі шетелдік бәсекелестермен салыстырғанда сатып алушылар үшін кредиттер мен меншікті лизингтік бағдарламалар ұсынуға қабілетсіз;
5) қаржылық ресурстардың төмен қолжетімділігі;
6) өндірістердің технологиялық жағынан кенжелеп қалуы;
7) тиісті біліктілігі бар жұмысшылар мен инженер кадрлардың жетіспеушілігі;
8) техникалық реттеу жүйесінің жеткіліксіз дамуы.

Мақсат
Бәсекеге қабілетті, ішкі және сыртқы нарықтарда сұранысқа ие шығарылатын өнімдер номенклатурасы мен көлемдерін кеңейту; жаһандық құнды жасау тізбектеріне кірістіру.

Нысаналы индикаторлар
Бағдарламаны іске асыру 2019 жылы 2012 жылдың деңгейіне экономикалық көрсеткіштердің өсуіне қол жеткізуге мүмкіндік береді (2-кесте):
1) ауыл шаруашылығы техникасын өндірудің жалпы қосылған құнының кемінде 1,4 есе өсуі;
2) жұмыспен қамтылғандар санының сақталуы;
3) ауыл шаруашылық техникасын өндіруде еңбек өнімділігінің 1,3 есе өсуі;
4) ауыл шаруашылық техникасын өндірудің экспорттың құн көлемінің кемінде 1,4 есе өсуі;

2-кесте. Нысаналы индикаторлар

р/с№	Нысаналы көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	2012 ж. есеп	2013 ж. күтіледі	2012 жылға қатысты болжам						2012 ж. қатысты 2019 ж. %-де
					2014 ж.	2015 ж.	2016 ж.	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.
1	Жалпы қосылған құн	%	100	98,2	125,9	142,4	142,9	143,4	143,5	143,7	1,4 есе
2	Жұмыспен қамтылғандар саны	мың.адам	1,9	1,9	2,0	2,2	2,1	2,1	2,1	2,1	санның сақталуы
3	еңбек өнімділігі	%	100	121,6	119,7	128,0	129,3	130,6	130,7	130,8	1,3 есе
4	Шикізат емес (өңделген) экспорт көлемінің құндық көлемі	%	100	113,7	116,1	116,9		117,8	117,8	138,4	1,4 есе

Міндеттер
1) ішкі сұранысты ынталандыру;
2) ауыл шаруашылығы техникасын сатып алған кезде ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерді субсидиялау тетіктерін жетілдіру;
3) ауыл шаруашылығы техникасын меншікті өндіру көлемін жеткізілімдердің жалпы көлемінде 30 %-ға жеткізу;
4) экспорттық кредит беру құралдарын жетілдіру;
5) өнімділігі жоғары бәсекеге қабілетті өндірістердің дамуын ынталандыру;
6) Қазақстанда кезең-кезеңмен жергіліктендіре отырып, ауыл шаруашылығы техникасының бірлескен өндірістерін құру үшін шетелдік инвесторларды тарту;
7) жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың қуатын жаңғырту;
8) өнімділікті арттыру;
9) ішкі нарықтағы өнімнің қауіпсіздігі мен сапасын арттыруға бағытталған техникалық реттеу жүйесін жетілдіру және нысаналы экспорттық нарықтардағы техникалық кедергілерді еңсеру;
10) секторды жоғары білікті кадрлармен қамтамасыз ету.

Қызметтің басым түрлері
Ауыл шаруашылығы және орман шаруашылығы техникасының өндірісі ауыл шаруашылығы машинасын жасау қызметінің басым түрі болып табылады (ЭҚЖЖ 2830).

Тауарлардың басым топтары
«Агробизнес 2020» бағдарламасы шеңберінде ішкі сұранысты ынталандыру көзделген машиналар және жабдықтардың өндірісі тауарлар топтарын дамытудың басым бағыты болып табылады (3-кесте).
Дамудың келесі басымдығы жинақтау өндірістері үшін жиынтықтауыштар мен агрегаттарды: мойынтіректерді, доңғалақ күпшектерін, культиваторлық шамдарды, ағаштістерді, транспортерлік бауларды, сепкіштердің тұқым себетін аппараттарын, шөп шабу машиналары мен орақтың кесетін аппараттарының сегментерін, редукторлар мен гидравликаларды өндіру, сондай-ақ базалық өндірістерді (құю, соғу, металл өңдеу және т.б.) ұйымдастыру болып табылады.
Секторды дамыту басымдықтарына ауыл шаруашылығы техникасы мен жабдықтарына сервистік және техникалық қызмет көрсету өндірістерін құру да жатады.

3-кесте. – СЭҚ ТН кодтары бойынша тауарлардың басым топтары - ⁴

СЭҚ ТН -6	Тауар топтарының атауы	Ішкі нарықтың импортты қажет етуі, мың АҚШ доллары	Макроөңір нарықтарының импортты қажет етуі, мың АҚШ доллары
283010	Ауыл шаруашылығына және орман шаруашылығына арналған қашықтықтан басқарылатын тракторлар	5 452	28 344
283020	Ауыл шаруашылығына және орман шаруашылығына арналған өзге де тракторлар	105 491	1 187 827
283031	Соқалар	3 716	76 125
283032	Тырмалар, қопсытқыштар, культиваторлар, отауышлар мен кетпендер	15 671	319 471
283033	Сепкіштер, отырғызғыштар мен көтеріп отырғызу машиналары	51 927	389 490
283034	Көң шашқыштар және минералды тыңайтқыштарды шашуға арналған құрылғылар	3 010	29 349
283039	Өзге де топырақ өңдеу машиналары	1600	31420
283040	Шалғылар, көгалдар, саябақтар немесе спорттық алаңдарға арналған шалғылар	3673	71889
283051	Тракторға монтаждалған шалғыларды қоса алғанда, басқа топтамаларға енгізілмеген шалғылар	7 659	127 314
283052	Шөп жинайтын машиналар	973	29 332
283053	Сабан немесе шөпке арналған пішен тайлаушы	12 461	109 120
283054	Түйнектілер мен тамырлы жемістерді жинайтын машиналар	4 478	138 451
283059	Басқа топтамаларға енгізілмеген, жинау машиналары мен бастырғыштар	157158	983 289
283060	Ауыл шаруашылығында немесе бау-бақша шаруашылығында қолданылатын сұйықтықтарды немесе ұнтақтарды шашу немесе бүркуге арналған механикалық құрылғылар	25 086	257 403
283070	Ауыл шаруашылығында қолданылатын өзі тиелетін немесе түсіретін тіркемелер мен жартылай тіркемелер	11429	43 030
283081	Тұкымдарды, астықты немесе құрғақ бұршақты дақылдарды қоспағанда, жұмыртқаларды, жемістерді немесе өзге де өнімдерді тазалауға, сұрыптауға немесе іріктеуге арналған машиналар	2 694	78 262
283082	Сауу машиналары	3119	107 369
283083	Жануарлар үшін жем дайындауға арналған машиналар	7 895	133 410
283084	Құс шаруашылығына арналған инкубаторлар мен брудерлер	3 709	63 802
283085	Құс шаруашылығына арналған машиналар	17 103	405 598
283086	Ауыл шаруашылығы және орман шаруашылығына (бау шаруашылығы, құс шаруашылығы, омарта шаруашылығы, жібек шаруашылығы) арналған өзге де машиналар	4 001	582 977
283091	Басқа топтамаларға енгізілмеген, жинау мен бастырғыш машиналардың бөлшектері	14 914	472 098
283092	Топырақ өңдеу машиналарының бөлшектері	44 573	283 649
283093	Өзге де ауыл шаруашылығы машиналарының бөлшектері	1240	45 213
283094	Басқа топтамаларға енгізілмеген, сауу аппараттары мен сүт шаруашылығына арналған жабдықтардың бөлшектері	192	33 639
	Жиыны	509 224	6 027 871

_______
⁴ Trademap экспорт және импорт бойынша статистикалық база

Басым жобалар
Ақмола, Алматы, Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан және Астана мен Алматы қалаларында өнімділігі жоғары тракторларды, комбайндарды, аспалы жабдықтарды өндіру жөніндегі жобаларды іске, сондай-ақ сервистік қызмет көрсету орталықтарын құру көзделуде.

Теміржол техникасының өндірісі
Қазақстан ірі вагон және локомотив парктеріне ие он елдің қатарына кіреді және оның теміржол техникасының бәсекеге қабілетті өндірісін дамытудың едәір перспективалары бар. Теміржол техникасының басым түрде КО және ТМД елдерінің аумағына экспортының әлеуеті аталған сектордың ерекше белгісі болып табылады. Сектор өніміндегі макроөңір елдерінің импортты қажет етуі 12,5 млрд. АҚШ долларын құрайды.
Қазақстандағы жылжымалы құрам паркінде локомотивтердің 1,9 мың бірлігі, жолаушылар вагондарының 2 мыңнан артық бірлігі және жүк вагондарының 127 мыңнан астам бірлігі бар.
Қазақстандағы локомотивтердің жалпы паркі 2012 жылы 1866 локомотив, оның ішінде 552 электровоз, 1314 тепловоз бен ерекше жүйе локомотивтері бар.
Жолаушылар вагондарының жалпы паркі 2012 жылы 2302 бірлікті, автомотрисалар 355 бірлікті, жүк вагондары 55 бірлікті құрады.
2012 жылы Қазақстан Республикасы жүк вагондарының жалпы паркі 127 695 бірлікті құрады, оның 66 503 бірлігі (52 %) мүкәммалдық және 61 192 бірлігі (48 %) меншікті болып табылады.
2008 – 2012 жылдар аралығындағы кезеңде сектордың абсолюттік мәндегі ЖҚҚ көлемі 2,5-тен 31,9 млрд теңгеге дейін өсті. «Қазақстан темір жолы» АҚ-ның (бұдан әрі – ҚТЖ) деректері бойынша 2012 жылы ЖҚҚ құю және металл өңдеу өндірістерін ескере отырып, 64 млрд. теңгені құрады.
Секторда еңбек өнімділігі 2012 жылы 70,3 мың АҚШ доллары/адамға дейін жетті. Секторда жұмыспен қамтылған адамдар саны 159 адамнан 3 654 адамға дейін 23 есе өсті.
2012 жылы теміржол өнімінің экспорты 2008 жылмен салыстырғанда 2 есе өсіп, 68,4 млн. АҚШ долларын (10,4 млрд. теңге) құрады.

1-кесте. 2008 – 2013 жылдардағы сектор бойынша деректер

Көрсеткіштер		2008 ж.	2009 ж.	2010 ж.	2011 ж.	2012 ж.	2013 ж.
Машина жасау, млн. теңге		301 386	281 310	376 184	536 876	687 235	853 923
ФКИ, алдыңғы жылға %		89,7	82,5	133,6	119,0	116,5	114,6
Теміржол техникасы, млн. теңге		5 193	7 543	22 394	60 823	95 422	138 326
теміржол локомотивтері мен жылжымалы құрам өндіру, алдыңғы жылға %		176,2	119,6	797,9	146,8	142,3	111,5
Өңдеуші өнеркәсіптегі теміржол техникасын өндірудің үлесі, %		0,2	0,3	0,6	1,3	1,8	2,4
Машина жасаудағы теміржол техникасын өндірудің үлесі, %		1,7	2,7	6,0	11,3	13,9	16,2
ЖҚҚ, млн. теңге *		2 454,7	3 077,2	8 785,9	20 427,0	31 899,6	17 112,7
Жалдамалы қызметкерлердің тізімдік саны, адам		159	145	623	2158	3043	3 654
Еңбек өнімділігі	мың теңге/адам	15 438,4	21 222,1	14 102,6	9 465,7	10 482,9	-
	мың АҚШ доллары / адам	128,3	143,9	95,7	64,6	70,3	-
ЭЫДҰ елдері бойынша орташа өнімділік, АҚШ доллары		92,8	89,6	90,5	100,6	96,8
Қолданыстағы кәсіпорындардың саны		-	-	9	11	17	-
Қуатты жүктеу деңгейі, %
Жабдықтың тозу деңгейі, %		20,4	31,4	3,1	13,0	19,2	-
Негізгі капиталға инвестициялар, млн. теңге		4 382	132	2 984	8 589	9 008	4 384
Негізгі құралдарды жаңарту коэффициенті, %		3,2	5,5	67,5	27,2	29,2	-
Жыл соңында негізгі құралдардың бастапқы құны бойынша болуы, млн. теңге		346,0	201,7	15939,3	27752,8	37986,4	-
Экспорт, млн. АҚШ доллары		37,6	6,6	73,8	48,4	76,3	69,3
Импорт, млн. АҚШ доллары		812,8	525,3	855,7	1448,0	2355,4	1193,7

Дереккөз: Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі, TradeMap

Теміржол машинасын жасаудың әлемдік нарығындағы ең ірі ойыншыларға Bombardier (Канада), Alstom (Франция), Siemens (Германия), GeneralElectric (АҚШ), GeneralMotors (АҚШ) компаниялары жатады. Осы 5 компания өндірісінің шығарылымы әлемдік нарық үлесінің 60 % құрайды.
Теміржол техникасы өндірісінің бәсекеге қабілеттілігіне өнімнің экспорттық нарықтарына қолжетімділік, технологиялық және инновациялық әлеует, өнім берушілердің экожүйесі және адами ресурстардың қолжетімділігі мен сапасы сияқты бірқатар түйінді факторлар әсер етеді.
Сектордың түйінді проблемалары:
1) техникалық реттеудің жүйесінің жеткілікті дамымауы (КО шеңберінде сәйкестікті бағалауды растау жөніндегі органның болмауы);
2) нысаналы экспорттық нарықтардағы техникалық кедергілер;
3) КО шеңберінде сертификаттау сынақтарын өткізу үшін сынақ орталықтарының және/немесе зертханалардың болмауы;
4) халықаралық талаптарды ескере ала отырып, теміржол машина жасау стандарттарын үйлестіру қажеттілігі);
5) түйінді жиынтықтауыштарды жеткізушілердің дамымауы;
6) қаржы ресурстарының төмен қолжетімдігі;
7) бірыңғай технологиялық саясатты қамтамасыз ету мақсатында машина жасау кәсіпорындарының конструкторлық-технологиялық бюросының жеткіліксіз үйлестірілуі;
8) әлемдік нарықта меншікті бәсекеге қабілетті әзірлемелердің болмауы және технологиялар импортына тәуелділік;
9) тиісті біліктілігі бар жұмысшылар мен инженер кадрлардың жетіспеушілігі.

Мақсат
Теміржол техникасын өткізу үшін жаңа нарықтарды игеру және секторда құрауыштар мен жиынтықтауыштар өндірісінің жергіліктендіру деңгейін арттыру.
Нысаналы индикаторлар
Бағдарламаны іске асыру 2019 жылы 2012 жылдың деңгейіне қарағанда экономикалық көрсеткіштердің мынадай өсіміне қол жеткізуге мүмкіндік береді (2-кесте):
1) жалпы қосылған құнның нақты мәнде 2,8 есе өсуі;
2) жұмыспен қамтудың 1,5 мың адамға өсуі
3) еңбек өнімділігінің нақты көріністе 1,9 есе өсуі;
4) шикізаттық емес (өңделген) экспорттың құн көлемінің кемінде 3,5 есе өсуі.

2-кесте. Нысаналы индикаторлар

р/с№	Нысаналы көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	2012 ж. есеп	2013 ж. күтіледі	2012 жылға қатысты болжам						2012 ж. қатысты 2019 ж. %-де
					2014 ж.	2015 ж.	2016 ж.	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.
1	Жалпы қосылған құн	%	100	140,1	169,6	214,1	254,4	281,8	283,7	284,0	в 2,8 есе
2	Жұмыспен қамтылғандар саны	мың адам	3,0	3,7	3,7	4,0	4,4	4,6	4,5	4,5	1,5 мың адам
3	еңбек өнімділігі	%,	100	116,7	137,6	161,5	176,6	187,3	189,8	189,8	1,9 есе
4	Шикізат емес (өңделген) экспорт көлемінің құндық көлемі	%,	100	90,8	116,5	138,2	171,1	233,2	295,3	348,9	3,5 есе

Міндеттер
1) ішкі нарықтағы өнімнің қауіпсіздігі мен сапасын арттыруға бағытталған техникалық реттеу жүйесін жетілдіру және нысаналы экспорттық нарықтарда техникалық кедергілерді еңсеру;
2) КО шеңберінде теміржол өнімінің сәйкестігін растау жөніндегі органды құру;
3) КО шеңберінде сертификаттау сынақтарын жүргізу үшін сынақ орталықтарын және/немесе зертханаларды құру;
4) халықаралық талаптарды ескере отырып, теміржол машинасын жасау стандарттарын үйлестіру;
5) шикізаттық емес тауарларды өткізу үшін нарықтарды ұлғайту;
6) жылжымалы құрамға арналған жоғары технологиялық бұйымдардың жекелеген түрлерінің жаңа өндірістерін ашу;
7) түйінді құрауыштар мен жиынтықтауыштарды жеткізушілерді дамыту;
8) қаржы ресурстарына қолжетімділікті арттыру;
9) ҒЗТКЖ және технологиялар трансфертін қолдау;
10) теміржол саласының өнімін шығарудың бірыңғай технологиялық саясатын қамтамасыз ету мақсатында машина жасау кәсіпорындарының конструкторлық-технологиялық бюроларын үйлестіруді одан әрі дамыту;
11) жоғары білікті кадрлармен қамтамасыз ету.

Қызметтің басымды түрлері
Теміржол локомотивтері мен жылжымалы құрам өндірісі, сондай-ақ, теміржол техникасына жинақтаушылар өндірісі сектор қызметінің басымды түрі болып табылады (ЭҚЖЖ 3020).

Тауарлардың басым топтары
Теміржол мұқтаждығы үшін жылжымалы құрамды: шығару басымды тауарлық топтарға және секторды дамытудың бағыттарына жатқызылған: локомотивтер, жолаушы және жүк вагондары, цистерналар, арбалар және басқа да көлік құралдары (3-кесте).
Жылжымалы құрам үшін жинақтауыштар мен қосалқы бөлшектерді шығару, теміржол мұқтаждығы үшін жол және өзге де жабдықты шығару, сондай-ақ, базалық өндірістерді ұйымдастыру (құю, соғу, металл өңдеу және басқалары) секторды дамытудың келесі бір басымдығы болып табылады.
Сервистік және қосалқы өндірістерді ұйымдастыру дамудың басымдықтарына жатқызылған.

3-кесте. СЭҚ ТН кодтары бойынша тауардың басым топтары - 6⁵

СЭҚ ТН	Тауар тобының атауы	Ішкі нарықтың импортты қажет етуі, мың АҚШ долл.	Нарықтардың импортты қажет етуі, мың АҚШ долл.
302011	Электр энергиясының сыртқы көзінен жұмыс істейтін теміржол локомотивтері	10 892	89 973
302012	Дизельдік локомотивтер	77 188	435 589
302013	Өзге де теміржол локомотивтері және локомотивтердің тендерлері	7 788	71 350
302020	Өздігінен жүретін теміржол вагондары және трамвай вагондары, автомотристер және автодрезиндер (жөндеу және техникалық қызмет көрсету үшін көлік құралдарын қоспағанда)	6 575	512 690
302031	Теміржол және трамвай жолдарын жөндеу және техникалық қызмет көрсетуге арналған көлік құралдары	52 486	207 219
302032	Өздігінен жүрмейтін жолаушылар, жүк және арнайы мақсаттағы теміржол және трамвай вагондары	54 209	170 301
302033	Өздігінен жүрмейтін жүк вагондары	1 642 182	2 292 237
302040	Бекіту бұйымдары мен арматураны; қозғалысты басқаруға арналған механикалық жабдықты қоса алғанда, теміржол, трамвай моторлы вагондар мен жылжымалы құрам локомотивтерінің бөліктері	497 266	3 055 117
	Жиыны	2 348 586	6 834 476

_______
⁵ Trademap экспорт және импорт бойынша статистикалық база

Басым жобалар
Астана қ., Алматы, Қарағанды, Солтүстік Қазақстан, Павлодар облыстарында дизельдік қозғалтқыштарды, жылжымалы құрамды және жинақтауыштарды шығаруға бағытталған жобаларды іске асыру көзделеді.

Тау-кен өнеркәсібіне арналған машиналар мен жабдық өндірісі
Ішкі нарық көлемі 2009 жылдан бері өсіп, 2012 жылы 1,3 млрд. АҚШ долларын құрады. Қазақстан қатты пайдалы қазбалардың негізгі түрлерінің қоры және өндіру деңгейі бойынша минералды-шикізат базасы дамыған елдердің бірінші ондығына кіреді. Қазақстандық тау-кен өндіру кәсіпорындарының импорттық жабдықты жөндеу жұмыстарын жүргізудің, тау-кен металлургия кешенінің (бұдан әрі - ТКМК) жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарын жоспарланып отырған жаңғыртудың және жаңа кен орындарын пайдалануға берудің салдарынан жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың жинақтауыштары мен қосалқы бөлшектерін шығарудың қажеттілігі өседі. Сектор өніміндегі макроөңірдің импортты қажет етуі 7 млрд. АҚШ долларын құрайды.
2008 – 2012 жылдар аралығындағы жиынтық қосылған құн 2,6 есе ұлғайды.
Сектордағы еңбек өнімділігі ЭЫДҰ елдерінің орташа көрсеткіштерімен тең және бір жұмыспен қамтылған адамға 2,5 млн. теңгені құрайды.
Секторда жұмыспен қамтылғандардың саны – шамамен 6,8 мың адам.

1-кесте. 2008 – 2013 жылдардағы сектор бойынша деректер.

Көрсеткіш	2008 ж.	2009 ж.	2010 ж.	2011 ж.	2012 ж.	2013 ж.
Машина жасау, млн. теңге	301 386	281 310	376 184	536 876	687 235	853 923
Өткен жылға % ФКИ	89,7	82,5	133,6	119,0	116,5	114,6
Тау-кен өндіру өнеркәсібі үшін машиналар мен жабдық, млн. теңге*	12 981	9 382	14 067	15 224	22 578	23 368
Арнайы мақсаттағы техниканың өзге де түрлерін шығару, өткен жылға %	78,4	124,9	170,4	119,5	79,3	105,4
Өңдеуші өнеркәсіптегі тау-кен өндіру өнеркәсібі үшін машиналар мен жабдықтарды шығару үлесі	0,4	0,3	0,4	0,3	0,4	0,4
Машина жасауда тау-кен өндіру өнеркәсібі үшін машиналар мен жабдықтарды шығару үлесі %	4,3	3,3	3,7	2,8	3,3	2,7
ЖҚҚ, млн. теңге	6 674,4	5 647,9	15 587,6	13 995,4	17 579,5	16 363,2
Жалдамалы қызметкерлердің тізімдік саны, адам	9 693	8 316	8 328	8 820	9 817	9 854
Еңбек өнімділігі*, мың теңге/адам АҚШ доллары	1 074	1 147	3 034	2 512	2 584	-
	8 892	7 734	20 586	16 967	17 191	-
ЭЫДҰ елдері бойынша орташа еңбек өнімділігі*, АҚШ доллары	97 190	80 815	95 249	102 925	101 618	-
Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың саны	43	82	28	28	28	-
Қуатты жүктеу деңгейі, % **	51,6	12,0	52,0	0,9	-	-
Негізгі құралдардың тозу деңгейі, %	32,9	33,3	30,5	33,9	38,0	-
Негізгі капиталға инвестициялар, млн. теңге	3317	2 537	1 756	1622	4 965	3 984
Негізгі құралдарды жаңарту коэффициенті, %	18,8	10,7	18,5	5,2	9,5	-
Жыл соңында негізгі құралдардың бастапқы құн бойынша болуы, млн теңге	16 997	19 974	26 118	28 657	29 273	-
Экспорт, млн. долл.	63,9	38,2	41,2	45,1	46,7	96,3
Импорт, млн. долл.	1 676	1 086	1 184	1 145	1 350	1 468

Дерекөзі: Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі.
1-кесте:
ескертпе:
* еңбек өнімділігі секторда ЖҚҚ жұмыспен қамтылған адамдар санына бөлу ретінде есептелген.
**Көрсеткішті «ҚИДИ» АҚ статистикалық деректер негізінде есептеді.

Дүниежүзілік нарықтағы ірі ойыншылар Caterpillar (АҚШ, 65,9 АҚШ долл. млрд), Thyssen Krupp (Германия, 52 АҚШ долл. млрд), Hyundai heavy industries (Оңтүстік Корея, 48,8 АҚШ долл. млрд), Komatsu (Жапония, 23,9 АҚШ долл. млрд), Kubota (Жапония, 12,2 АҚШ долл. млрд), Sany heavy industries (Қытай, 8,1 АҚШ долл. млрд) компаниялары⁶ болып табылады.
Сектордың бәсекеге қабілеттілігіне қаржы ресурстарының қолжетімділігі, технологиялық және инновациялық күш, жекелеген кәсіпорындардың тиімділігі, адами ресурстардың қол жетімділігі және сапасы сияқты бірқатар түйінді факторлар әсер етеді.
Сектордың түйінді проблемалары:
1) өндірістердің техникалық кенжелеп қалуы;
2) жалғыз және аз сериялы өндіріс жағдайында шығарылған қосалқы бөлшектер үлесінің өсуі;
3) өндірістің ресрусты қажет етуі;
4) тиісті біліктілігі бар кадрлардың тапшылығы;
5) негізгі қорлардың тозуы;
6) қолжетімді қаржылық ресурстардың болмауы;
7) техникалық реттеудің жеткілікті дамымауы;
8) әлемдік ұқсастықтармен салыстырғанда шығарылатын өнімнің бәсекеге қабілеттілігінің төмендігі: бағасы бойынша – Қытаймен және Ресей Федерациясымен және сапасы мен өнімділігі бойынша – еуропалық және америкалық.

_______
⁶ 2013 жыл ішінде сату көлемі бойынша деректер

Мақсат
Бәсекеге қабілетті өнім өндірісінің көлемін ұлғайту және тауарлық номенклатураны әртараптандыру.

Нысаналы индикаторлар
Бағдарламаны іске асыру 2019 жылы экономикалық көрсеткіштердің 2012 жылғы деңгейіне қолжеткізуге мүмкіндік береді (4.2.12.2-кесте):
1) жалпы қосылған құнның нақты сипатта 1,2 есе өсуі;
2) еңбек өнімділігінің нақты сипатта 1,3 есе өсуі;
3) шикізат емес (өңделген) экспорттың құн көлемінің кемінде 2 есе өсуі;
4) секордағы жұмыспен қамтылғандар санының сақталуы.

2-кесте. – Нысаналы индикаторлар

р/с №	Нысаналы көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	2012 есеп	2013 күтіледі	2012 жылмен салыстырғандағы болжам						2019 жыл 2012 жылмен салыстырғанда, %
					2014 ж	2015 ж	2016 ж	2017 ж	2018 ж	2019 ж
1	Жалпы қосылған құн	%	100	100,2	102,2	110,2	113,8	117,5	121,2	121,4	1,2 есе
2	Жұмыспен қамтылғандардың саны	мың адам	6,8	6,8	6,9	6,7	6,6	6,5	6,4	6,2	-
3	еңбек өнімділігі	%	100	99,7	101,4	111,4	117,2	123,1	129,0	129,0	1,3 есе
4	Шикізаттық емес (өңделген) экспорт көлемінің құндық көлемі	%	100	100,0	100,0	134,9	155,9	176,8	197,8	204,8	2 есе

Міндеттер
1) жаңа жоғары технологиялық өндірістерді ашу;
2) жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың өндірістерін жаңғырту және ресурсты қажет етуін азайту;
3) әртараптандыруды ынталандыру және нарықта талап етілетін өнімді шығару;
4) экспортты ынталандыру;
5) ішкі нарықтағы өнімнің қауіпсіздігі мен сапасын арттыруға бағытталған техникалық реттеу жүйесін жетілдіру және нысаналы экспорттық нарықтардағы техникалық кедергілерді еңсеру;
6) ҒЗТКЖ және технологиялар трансфертін қолдау, офсеттік саясат;
7) қаржы ресурстарына қолжетімділікті арттыру;
8) жоғары білікті кадрлармен қамтамасыз ету.

Қызметтің басым түрлері
Қызметтің басым түрлері металлургияға арналған машиналар мен жабдықты, тау-кен өндіру өнеркәсібіне, жерастын игерумен құрылысына арналған техниканы, басқа топтарға енгізілмеген арнайы мақсаттағы басқа машиналар мен жабдықты өндіру болып табылады (ЭҚЖЖ 2891, 2892, 2899⁷).

Тауардың басым топтары
Даму үшін басым тауарлық топтарға және секторды дамыту бағыттарына еліміздің кен-металлургия кешенінің қажеттіліктеріне арналған машиналар мен жабдық – тау-кен-шахта машиналары мен жабдығы, карьерлік техника, байытатын және металлургиялық машиналар мен жабдық өндірісі жатқызылған (3-кесте).
Сектордағы дамудың келесі басымдығы жиынтықтауыштар мен қосалқы бөлшектерді өндіру, сондай-ақ базалық өндірістерді (құю, соғу, металл өңдеу және т.б.) ұйымдастыру болып табылады.
Сондай-ақ даму басымдықтарына сервистік және қосалқы өндірістерді ұйымдастыру жатқызылған.

_______
⁷ 28991 және 28992 санамағанда

3-кесте. Тауардың басым топтары.

СЭҚ ТН-6	Тауар тобының атауы	Ішкі нарықтың импортты қажет етуі, мың АҚШ доллары	Макроөңір нарықтарының импортты қажет етуі, мың АҚШ доллары
289226	Толық бұрылатын машиналар	179 087	3 712 074
289225	Алдыңғы жағында орналасқан бір шөмішті жүк артқыш машиналар	133 952	1 412 735
289939	Жеке функциялары бар өзге де машиналар және механикалық керек-жарақтар	92 963	8 210 356
289212	Өздiгiнен жүретiн бұрғылаушы немесе кеулеуші машиналар	75 372	88 5 589
289261	Бұрғылау немесе кеулеуші машиналарға арналған бөліктер	97 460	1 261 713
289262	Топырақты, тасты, кендi немесе қатты қалыптағы басқа да минералды қазбаларды сорттауға, жууға, ұсақтауға, уатуға, қосуға немесе араластыруға арналған жабдық бөлігі	41 615	509 174
289229	Жолсыз жағдайларда пайдалану үшін арналған өзі жүретін автомобильдер	85 840	1 499 635
289240	Уақтауға және ұсақтауға арналған машиналар	73 529	1 061 163
289221	Бұрылмайтын және бұрылатын қайырмасы бар, шынжыр табан бульдозерлер	51 070	939 533
289227	Өзге де механикалық күректер, экскаваторлар және бiр шөмішті жүк тиегiштер	41 113	496 663
289230	Қоғамдық жұмыстарға, құрылыс немесе басқа ұқсас жұмыстарға арналған жабдық	24 164	585 201

Басым жобалар
Бес жылдық кезеңде Индустрияландыру картасы шеңберінде жобаларды іске асыру көзделген. Аталған жобалар карьер және арнайы мақсаттағы көлікті, тау-кен шахта машиналарын және жабдықтарды шығаруға бағытталған.

Мұнай өңдеу және мұнай өндіру өнеркәсібіне арналған машиналар мен жабдық өндірісі
2013 жылы Қазақстан Республикасында мұнай өндіру 81,8 млн. тоннаны құрады, бұл 2012 жылға қарағанда 103,2 % құрайды. Мұнай өндірудің негізгі өсімін «Теңізшевройл» ЖШС, «ЖайықМұнай» ЖШС, «Петро Қазақстан Венчерс Инк.», «ҚуатАмлонмұнай» БК ЖШС, «Маңғыстаумұнай-газ» АҚ, «Қаражанбасмұнай» АҚ, «Емир Ойл» ЖШС, «КМК Мұнай» АҚ, «Kazpetrolgroup» ЖШС компаниялары қамтамасыз етілген. Келешекте Теңіз, Қарашығанақ мұнай кен орындарын кеңейту, сондай-ақ жаңа кен орындарын игеру жоспарланып отыр.
Қазақстанда мұнай өндірудің ұзақ мерзімді перспективаға арналған қолайлы болжамы әлемдік трендтермен байланыстырылып отырады, 2025 жылға дейінгі болжамға сәйкес көлік секторында негізгі энергетикалық ресурс ретінде мұнайды тұтыну тұтынудың жалпы үлесінің 90%-нан төмен түспейді.
Қазақстан Республикасында мұнай-газ жабдығы нарығының жалпы көлемі 2012 жылы 2 млрд. АҚШ долларын құрады. Бұл ретте ішкі өндіріс нарықтың жалпы көлемінің 7,1 %-ын құрады. Макроөңір елдері секторы өнімінің импортты қажет етуі 15 млрд. АҚШ долларын құрайды.
Сектордағы жалпы қосылған құн 2008 жылмен салыстырғанда 4 есе өсіп, 2012 жылы 16,8 млрд. теңгені құрады. Секторда жұмыс істейтін адамдардың саны 5,6 мың адам.
Мұнай өңдеу және мұнай өндіру өнеркәсібіне арналған жабдық өндірісінің отандық секторындағы еңбек өнімділігі 2012 жылдың қорытындылары бойынша 20,1 мың АҚШ долларын құрады.
Экспорт деңгейі де оң серпінге ие, 2012 жылы 111,4 млн. АҚШ долларын құрады, бұл 2008 жылғы көрсеткіштен 11,4 млн-ға артық.
Бүгінгі күні жаңа мұнай-газ жобалары пайдалану кезеңіне өткенін атап өту қажет. Осылайша, мұнай өңдеу және мұнай өндіру өнеркәсібіне арналған машиналар мен жабдық нарығы едәуір төмендеді.

1-кесте. 2008 – 2013 жылдардағы мұнай өңдеу және мұнай өндіру өнеркәсібіне арналған машиналар мен жабдық өндірісінің деректері

Көрсеткіштер	2008	2009	2010	2011	2012	2013
Машина жасау, млн. теңге	301 386	281 310	376 184	536 876	687 235	853 923
Өткен жылға % ФКИ	89,7	82,5	133,6	119,0	116,5	114,6
Мұнай-газ машинасын жасау, млн. теңге	7 787,6	11 646,4	15 132,6	21 575,2	21 578,7	27 100,1
ФКИ Өткен жылға %	102,5	149,6	129,9	142,6	100,02	125,6
Өңдеуші өнеркәсіптегі үлес	0,2%	0,4%	0,4%	0,4%	0,4%	0,5%
Машина жасаудың жалпы көлеміндегі үлес	2,6%	4,1%	4,0%	4,0%	3,1%	3,2%
ЖҚҚ, млн. теңге	4 008,9	7 020,5	16 768,2	19 835,6	16 801,8	10 290,3
Жалдамалы қызметкерлердің тізімді саны, адам	7 143	6 822	6 686	6 893	6 940	6 787
Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың саны	23	32	50	52	52	-
Еңбек өнімділігі, млн. теңге	0,7	1,2	2,9	3,3	3,0	-
Еңбек өнімділігі, мың АҚШ доллары	5,6	8,1	19,6	22,6	20,1	-
ЭЫДҰ елдері бойынша еңбек өнімділігі, мың АҚШ доллары	111,4	105,2	111,0	114,9	112,6	-
Есепті жылы орташа жылдық қуатты пайдалану, %	23,4	24,9	49,5	50,7	57,1	-
Жабдықтың тозу деңгейі, %	36,3	31,8	39,6	39,7	35,4	-
Жыл соңында негізгі құралдардың бастапқы құны бойынша болуы, млн теңге	11 288,5	10 903,6	15 461,3	18 814,5	28 084,8	-
Негізгі капиталға инвестициялар, млн теңге	1 635,5	683,9	2 125,8	2 253,2	6 525,2	4810,3
Негізгі құралдарды жаңарту коэффициенті, %	9,8	8,7	14,1	8,6	26,5	-
Экспорт, млн. АҚШ доллары	99,96	78,4	78,1	113,2	111,4	-
Импорт, млн. АҚШ доллары	2 666,5	2 525,1	1 638,4	1 815,2	1 992,7	-

Дереккөзі: Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі, TradeMap.
1-кестеге:
ескертпе:
* Көрсеткішті «ҚИДИ» АҚ статистикалық деректер негізінде есептеген.

Мұнай-газ машинасын жасау өндірісінің әлемдік секторында Delaunay et Fils (Франция), Orlandi (Италия), Arc Energy Resources Ltd (Ұлыбритания), Walter Tosto Spa (Италия), Rosetti Marino SpA (Италия), Siemens (Германия), Areva (Франция), Bel-valves (Ұлыбритания), Man-Turbo (Германия), GE (АҚШ), Nuovo Pignone (Италия), Amarinth (Ұлыбритания), Aturia Pompe (Италия), CAT Pumps (АҚШ), Triqua BV (Нидерланды), Cerpelli (Италия), Framo (Норвегия), Peroni Pompe SpA (Италия) компаниялары жұмыс істейді.
Мұнай-газ жабдығын шығарудың бәсекеге қабілеттілігіне инфрақұрылымды дамыту, мұнай-газ машина жасау өнімінің экспорттық нарықтарына қолжетіміділік, технологиялық және инновациялық әлеует, э-жеткізушілердің экожүйесі және адам ресурстары сияқты бірқатар түйінді факторлар әсер етеді.
Сектордың түйінді проблемалары:
1) мұнай-газ машина жасаудың отандық секторындағы еңбек өнімділігінің төмендігі;
2) жергілікті қамту мониторингінің жеткіліксіздігі тиімділігінің жүйесі;
3) қаржы ресурстарының төмен қолжетімділігі;
4) ҒЗТКӘ мен инжинирингтің дамымауы;
5) жекелеген шетелдік мұнай-газ компаниялары әкелетін тауарлардың ҚҚС пен импорт бажын төлеуден босатылуына байланысты, қазақстандық кәсіпорындардың баға бойынша бәсекеге қабілетсіздігі;
6) кірістің жоғары кедергілері, ірі мұнай сервистік компаниялары R&D мен инжинирингте үлкен құзыреттілікке ие;
7) техникалық реттеудің дамуының төмендігі;
8) заманауи технологиялардың болмауы, шығарылатын өнім ассортиментінің аздығы;
9) тиісті біліктілігі бар кадрлардың тапшылығы.

Мақсат
Бәсекеге қабілетті өндірістердің шығарылым көлемін ұлғайту және шығарылатын өнім номенклатурасын кеңейту, баға қалыптастырудың ғаламдық тізбектеріне кіру.

Нысаналы индикаторлар
Бағдарламаның іске асырылуы 2019 жылы экономикалық көрсеткіштердің 2012 жылғы деңгейге қолжеткізуге мүмкіндік береді (2-кесте):
1) жалпы қосылған құнның нақты мәнде 1,8 есе өсуі;
2) жұмыспен қамтудың 0,4 мың адамға өсуі;
3) еңбек өнімділігің нақты мәнде 1,6 есе өсуі;
4) шикізаттық емес (өңделген) экспорттың құн көлемінің кемінде 1,9 есе өсуі.

2-кесте Нысаналы индикаторлар

р/с №	Нысаналы көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	2012 есеп	2013 күтіледі	2012 жылмен салыстырғандағы болжам						2019 жыл 2012 жылмен салыстырғанда, %
					2014 ж	2015 ж	2016 ж	2017 ж	2018 ж	2019 ж
1	Жалпы қосылған құн	%	100	99,9	127,3	142,0	164,7	170,3	170,5	175,4	1,8 есе
2	Жұмыспен қамтылғандардың саны	Мың адам	5,6	5,6	6,0	6,1	6,0	6,0	6,0	6,0	0,4 мың адамға
3	еңбек өнімділігі	%	100	100,2	119,0	132,2	153,7	159,4	158,5	164,9	1,6 есе
4	Шикізаттық емес (өңделген) экспорт көлемінің құндық көлемі	%	100	109,2	119,3	130,4	142,4	155,6	170,0	185,7	1,9 есе

Міндеттер
1) техникалық реттеу жүйесін жетілдіру және жалпы қабылданған әлемдік стандарттарға ауысу;
2) өндіріс бөліктерін біртіндеп жергіліктендіре отырып, жетекші халықаралық компаниялармен бірге жаңа өндірістердің пайда болуы үшін жағдайлар жасау;
3) еңбек өнімділігін арттыру;
4) инновациялық және ғылымды қажетсінетін өндірістерді ынталандыру;
5) жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың қуаттарын жаңғырту;
6) нарықта сұранысқа ие өнімді шығаруға арналған өндірісті әртараптандыру;
7) қаржылық ресурстардың қолжетімділігін арттыру;
8) технологиялар трансфертін және ҒЗТКЖ қолдау, офсеттік саясат;
9) секторды жоғары білікті кадрлармен қамтамасыз ету.

Қызметтің басым түрлері
Қызметтің басым түрлері:

3-кесте. Қызметтің басым түрлері

ЭҚЖЖ	Қызмет атауы
2812	Гидравликалық жабдық өндіру
2813	Өзге сорғыларды, компрессорларды, тығындар мен клапандарды өндіру
2814	Өзге крандар мен бұрандамаларды өндіру
2829	Басқа топтарға енгізілмеген, жалпы мақсаттағы өзге машиналар мен жабдықты өндіру
28998	Басқа топтарға енгізілмеген, арнайы мақсаттағы машиналар мен жабдықты өндіру

_______
⁸ ЭҚЖЖ 28991, 28992

Тауардың басым топтары
Мұнай-газ машина жасау саласын дамытудың басым бағыты сұранысқа ие мұнай-газ тиекті арматурасы, сыйымдылықтар, қосалқы бөлшектер мен жиынтықтауыштар өнімінің өндіріс көлемдерін одан әрі өсіру болып табылады (4-кесте).
Таратудың ғаламдық арналарына кіру мақсатында инвесторларды тарту үшін басым бағыт мұнай-газ операторларының қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін, оның ішінде жекелеген тораптар мен агрегаттарды оқшауландыру арқылы бағытталған машиналар мен жабдықты өндіру болып табылады.
Дамудың келесі басымдықтары – жабдыққа сервистік және қосымша қызмет көрсету бойынша машина жасау өндірістерін дамытуды қолдау, сондай-ақ базалық өндірістерді (құю, соғу, металл өңдеу және т.б.) ұйымдастыру.

4 -кесте. ЭҚТӨЖ кодтары бойынша тауардың басым топтары – 6

№	ЭҚТӨЖ-6	Тауарлық топ атауы	Ішкі нарықтың импорттық сыйымдылығы, мың АҚШ доллары	Макроөңір нарықтарының импорттық сыйымдылығы, мың АҚШ доллары
1	281411, 281412, 281413	Құбырларға, қазандықтарға, сұйыққоймаларға, цистерналарға, бактарға немесе ұқсас сыйымдылықтарға арналған арматура	391 294	7 842 082
2	289261	Тек қана немесе негізінен 843041 не 843049 субпозициялы бұрғылау немесе қазу машиналарына арналған бөлшектер	97 460	1 261 713
3	281325, 281326, 281327, 281328	Ауа немесе вакуумдық өзге сорғылар, ауа немесе газ компрессорлары	94 322	3 540 061
4	289939	Жеке функциялары бар өзге машиналар мен механикалық құрылғылар	92 963	8 210 356
5	282514	Газды сүзуге немесе тазартуға арналған өзге жабдық	84 793	1 752 718
6	289212	Бұрғылайтын немесе қазатын өзі жүретін машиналар	75 372	885 589
7	281331	Сорғы бөліктері	56 179	1 035 494
8	289227	Өзі жүретін өзге машиналар мен тетіктер	56 056	271 244
9	289261	8426, 8429 немесе 8430 тауарлық позициялы машиналардың немесе механизмдердің өзге бөліктері	46 629	2 124 174
10	281213, 281215, 281312	Көлемді қайтарымды-үдемелі өзге сорғылар	44 932	1 173 141
11	281314	Өзге сұйықтық сорғылары	44 483	418 679
12	289212	Бұрғылайтын және қазатын өзге машиналар	40 391	341 439
13	282219	8428 90300 0 тауарлық позициялы машиналардың немесе тетіктердің өзге бөліктері	40 424	516 805
14	282982	Сұйықтықтарды немесе газдарды сүзуге немесе тазартуға арналған жабдық пен құрылғылардың өзге бөліктері	34 588	1 366 888
15	281213, 281215, 281313	Көлемді роторлы басқа сорғылар	31 698	1 068 917
16	282214	Доңғалақсыз, өзі жүретін көтергіш өзге механизмдер	32 623	299 830
17	281420	Редукциялық және термореттегіш клапандарды қоса алғанда, құбырларға, қазандықтарға, сұйыққоймаларға, цистерналарға, бактарға және ұқсас сыйымдылықтарға арналған арматураға крандардың, клапандардың, бұрандамалардың бөліктері	29 716	1 250 245
18	281332	Ауа сорғыларының, вакуумдық, ауа және газ компрессорларының және желдеткіштердің бөліктері; тартпа қақпақтарының, сүзгісі бар немесе жоқ желдеткіш шкафтардың желдетілуі немесе қайта айналымы	29 345	1 384 651
19	281411	Сақтандырғыш немесе жүк түсіргіш клапандар	28 295	566 153
20	281314	Сұйықтық көтергіштер	26 822	48 807
21	281211, 281216	Гидравликалық желілік әрекеттің күш қондырғылары мен қозғалтқыштары (цилиндрлер)	19 071	898 791
22	281311	Ішкі жану қозғалтқыштарына арналған отын, май сорғылар немесе салқындатқыш сұйықтыққа арналған сорғылары	25 189	962 012
23	282913	Ішкі жану қозғалтқыштарында майды немесе отынды сүзуге арналған жабдық	32 826	616 023

5-кесте. Қазақстан Республикасында өндіру экономикалық мақсатқа сай келетін неғұрлым сұранысқа ие болған тауарлар

Материалдар/ Жабдықтар/ Сервис	Әлеуетті шетелдік әріптестердің мысалдары	Жылдық қажеттілік (млн. АҚШ доллары)
Жіксіз құбырлар	Iiva SpA, Salzgitter Mannesmann International GmbH, Dalmine SpA, Sumitomo, Tenaris (Italy-Japan), V&M Tubes (Germany-France), Breda Energia SpA	110,9
Магистральдық құбырлар	Ресей және Қытай өндірушілері	22,6
Бұрғылауға арналған жағалай құйылған құбырлар	Tenaris, Sumimoto, Vallourec Mannesmann	64,9
Қысыммен жұмыс істейтін ыдыстар/жылу алмастырғыштар	Delauuany et Fils, Orlandi, Arc Energy Resources Ltd, Imstalcon JSC, Walter Tosto Spa, Rosetti Marino SpA,	10,6
Фитингтер, ернемектер	Kisco, FAD Flange, Acciao&Derivation, Alied Int SpA, Tectubi Raccordi SpA, FAST SRL, P. Van Leeuwen Jr's Buizenhandel BV, Canadoil Europe SRL, Breda Energia SpA,	9,5
Ернеулік жабдықтар: бекіткіш арматура және қосалқы бөлшектер	Petrovalve, Breda Energia, Nuovo Pignone, Petrovalve, B.F.E., Tai Milano SpA, Oms Saleri SpA, Breda Energia	97,8
Электр жабдықтары, БӨҚ	Areva, Tyco, Siemens Building Technology, Johnson control, Autrinica F&S AS, Foxboro, Kazakhstan Intergrated Serv. Ltd Kisco UK, Sea Star International LLP, Consolidated Supply & Services Int'l LLP, ABB LLP, Gateway Ventures (CA) Ltd LLP, V.T.D. Transformatori SRL, Schneider Electric LLP, Siemens LLP	86,2
Бақылау-өлшеу аспаптары мен автоматика	Honeywell, Yokogawa, Emerson, Invensys, ABB, Foxboro, Johnson Control, Argosy Technologies	54,7
Сорғылар, генераторлар, сығымдағыштар, электр қозғалтқыштар, газ турбиналары	Siemens, Areva, Bel-valves, Man-Turo, GE, Nuovo Pignone, Amarinth, Aturia Pompe, CAT Pumps, Triqua BV, Cerpelli, Framo, Peroni Pompe SpA	74,2
Қыртыстан мұнай шығаруды арттыруға арналған жабдық	Wellquip

Дереккөзі: Қазақстан Республикасы Мұнай және газ министрлігі «Теңіззшевройл» ЖШС, «Қарашығанақ Петролеум Оперейтинг Б.В.», «Норс Каспиан Оперейтинг Компани Б.В.» және «Қазмұнайгаз» ҰК» АҚ компаниялары 2013 жылғы 25 қыркүйекте бірлескен іс-қимыл туралы Ақтау декларациясына қол қойды, оның негізгі мақсаты операторлардың, инвесторлардың және мемлекеттік мекемелердің жергілікті қамтуды дамыту жөніндегі жеке бағдарламаларын үздік үйлестіру және келісу тетіктерін әзірлеу болып табылады.
Жоғарыда көрсетілген компаниялардың білдірген бастамасына сәйкес Ақтау декларациясының жұмысы шеңберінде өнімді барынша көп тұтыну қағидаты бойынша компанияның әрқайсысының өндірісін дамытудағы жауапкершілігін айқындау туралы шешім қабылданды:

ТШО	ҚПО	НКОК	ҚМГ
Құбыр өнімдері Жылу алмастырғыштар Сұйықтық қоймалары	Клапандар Электр жабдықтар Фитингтер Ернемектер	Айналмалы жабдықтар (роторлар, турбиналар, сорғылар және т.б.)	Сервистік қызметтер: Бұрғылау Ілеспелі ұңғыма қызметтері

Басым жобалар
Бес жылдық кезеңде Алматы қаласында, Атырау, Батыс Қазақстан, Маңғыстау, Солтүстік Қазақстан облыстарында электрмен су шығаратын сорғыларын, аса ауыр жабдықты және көлемді емес сыйымдылықтарды, бекіту арматурасын және басқа да мұнай-газ жабдығын өндіруге бағытталған жобаларды іске асыру көзделеді.

Құрылыс материалдарын өндіру
Құрылыс материалдарын өндіру – өңдеуші өнеркәсіптегі өндіріс көлемінің 8,6 %-ын қамтамасыз етіп отырған Қазақстан экономикасының тұрақты өсіп келе жатқан маңызды саласы. Осы сектордың басымдығы бір жағынан, құрылыс индустриясының ішкі сұранысымен, макроөңір елдерінің нарықтарындағы өнімді дамытумен және өткізумен, екінші жағынан – меншікті шикізат базасының болуымен және қазақстандық кәсіпорындардың әлеуетімен айқындалады.
Құрылыс материалдарының ішкі нарығының сыйымдылығы шамамен 800 млрд. теңгені құрайды. Құрылыс материалдарының (ағаштан, пластмассадан, сондай-ақ өзге де металл емес минералдық өнімге жататын материалдардан) импорты шамамен 2 млрд. АҚШ долларын⁹ құрайды. Басым тауарлар бойынша макроөңірдің импорттық қажеттілігі шамамен 3 млрд. АҚШ долларын құрайды.
Секторда 1453 кәсіпорын жұмыс істейді, онда 40 мыңнан астам адам жұмыс пен қамтылған цементті, дайын бетонды, бетон бұйымдарын, пластикалық құбырларды, жылу оқшаулау материалдарын өндіру неғұрлым дамыған болып табылады.
Сектордың даму көрсеткіштері тұрақты өсу үрдісін көрсетіп отыр. 2008 - 2012 жылдар аралығында өндіріс көлемі атаулы көріністе 1,6 есеге өсті. Еңбек өнімділігі - 2,3 есе. ЭЫДҰ елдеріндегі осы көрсеткіштің орташа мәнімен салыстырғанда Қазақстандағы бұл сектордағы еңбек өнімділігі 47 %-ға төмен.

_______
⁹ Деректер қызметтің басым түрлеріне қосылған ЭҚЖЖ кодтары бойынша келтірілген, (4.2.14.3-кесте)

1-кесте. 2008-2013 жылдардағы сектор бойынша деректер.

Көрсеткіштер	2008 ж.	2009 ж.	2010 ж.	2011 ж.	2012 ж.	2013
Өңдеуші өнеркәсіптегі құрылыс материалдарын өндіру үлесі, млн. теңге	7,9%	7,6%	6,8%	7,3%	7,7%	8,6%
Құрылыс материалдарын шығару, млн. теңге, оның ішінде	266 596	224 938	260 955	350 045	421 633	503 132
Өзге де металл емес минералдық өнім өндіру, млн. теңге	220 377	182 355	201 871	263 985	320 677	397 105
Өткен жылға % НКИ	79,9	91,3	111,5	116,5	110,7	111,8
Сүректен жасалған құрылыс материалдары, млн.теңге	214	280	659	756	1 192	1 069
Жиһазды қоспағанда, ағаш және тығын бұйымдарын өндіру; сабаннан және тоқуға арналған материалдардан бұйымдарды өндіру, өткен жылға %	97,4	96,7	149,4	124,0	108,5	96,2
Пластмассадан жасалған құрылыс материалдары, млн.теңге	46 004	42 304	58 424	85 304	99 764	104 957
Резеңке және пластмасса бұйымдарын өндіру, өткен жылға %	106,7	92,4	135,6	120,1	103,1	102,5
ЖҚҚ, млн теңге*	125 781,5	110 110,8	172 569,1	216 535,4	257 217,2	211 586,6
Жалдамалы қызметкерлердің тізімдік саны, адам	40 862	35 050	33 330	36 579	36 656	40 218
ҚР еңбек өнімділігі, мың теңге**	3 078,2	3 141,5	5 177,6	5 919,7	7 017,1	7 061,3
ҚР еңбек өнімділігі, АҚШ долл**	25 528,3	21 298,5	35 123,7	40 024,8	46 649,8	45 840,7
ЭЫДҰ елдеріндегі орташа еңбек өнімділігі, АҚШ долл**	82 865,4	76 792,7	83 650,7	88 003,8	88 005,4	-
Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындар саны, оның ішінде		1 366	1 397	1 489	1 355	1 453
ірі		55	50	45	47	47
орташа		122	123	129	140	141
шағын		1 189	1 224	1 315	1 186	1 265
Қуат жүктемесінің деңгейі, өндіріс түрлері бойынша %
Цемент өндірісінде,%	62,0	64,0	61,0	60,4	57,1	-
Пластмасса табақтар, шиналарға арналған камералар және пішіндер өндірісінде, %	41,6	49,4	58,1	48,7	35,9	-
Кірпішті, жабыңқышты және күйдірілген саздан жасалатын өзге құрылыс заттарының өндірісінде,%	16,7	12,2	27,7	16,8	18,8	-
Өндіріс түрлері бойынша жабдықтың тозу деңгейі %
Цемент өндірісінде,%	38,2	39,4	30,7	19,8	27,5	-
Пластмасса табақтар, шиналарға арналған камералар және пішіндер өндірісінде,%	29,4	28,8	36,9	36,6	32,5	-
Кірпішті, жабыңқышты және күйдірілген саздан жасалған өзге құрылыс заттарының өндірісінде,%	32,4	37,6	40,9	35,0	39,0	-
Бетоннан жасалатын құрылыс бұйымдарының өндірісінде,%	35,3	37,1	39,6	44,5	44,1	-
Негізгі капиталға инвестициялар, млн. теңге	65 181	62 961	56 349	42 109	60 492	75 567
Негізгі құралдарды жаңарту коэффициенті %	0,18	0,02	0,10	0,21	0,09	-
Бастапқы құны бойынша жыл соңына негізгі құралдардың болуы, млн.теңге	153 810,1	869 818,4	274 723,8	307 469,5	332 460,0	-
Экспорт, млн. АҚШ долл.	70	47	70	88	115	118
Импорт, млн. АҚШ долл.	1 600	1 208	1 511	1 687	1 999	2 036

Дереккөз: Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі, Euromonitor

Жоғары қосылған құны бар құрылыс материалдарының өндірісін құру халықаралық ТҰК тартуды көздейді. Қазақстанда жұмыс істейтін, Global 2000 тізіміне енетін ірі компаниялар: германиялық Heidelberg Cement (Бұқтырма цемент компаниясы, Каспий Цемент, Байказ Бетон, Бектас Group, швейцариялық Sika (бетонға арналған қоспалар, цемент қоспалары, өнеркәсіптік едендерге арналған материалдар, бетон мен болат үшін қорғаныс материалдары, герметика және басқалар) Шеврон компаниясы (Шеврон Мұнайгаз Инк, Атырау полиэтилен құбырлары зауыты, Атырау құбырлы арматура зауыты). Global 2000 тізіміне енбейтін ірі ғаламдық компаниялар қатарында Қазақстанда гипстен құрылыс материалдарын шығаратын Knauf германиялық компаниясы, сондай-ақ, Vicat Group француз цемент компаниясы жұмыс істейді.
Қазақстанда полимерлердің жеке өндірісін іске қосқаннан кейін полимерлі және композитті әрлеу материалдарын өндіру мен сатуға мамандандырылған LG Hausys Оңтүстік Корея компаниясы белгілі бір қызығушылық тудыруы мүмкін. Ірі ресейлік компаниялардың ішінен Қазақстанда «Арыстан» Степногорск құбыр зауытымен ұсынылған өкілдігімен, «Полипластик» компаниясы қатысады.
Сектордағы түйінді кедергілер:
1) құрылыс материалдарын өндірудің заманауи технологияларының жеткіліксіз дамуы;
2) жоғары қосылған құны бар құрылыс материалдарының төмен үлесі;
3) құрылыс ғылымын дамытуға және инновациялық құрылыс материалдарын жасауға арналған қаражаттың жеткіліксіз бөлінуі;
4) олардың технологиялық көшбасшылығына байланысты шетелдік құрылыс материалдарын өндірушілер тарапынан ішкі және сыртқы нарықтардағы бәсекелестікті күшейту;
5) дамыған елдермен салыстырғанда еңбек өнімділігінің төменділігі;
6) негізгі құралдардың салыстырмалы түрде жоғары тозуы;
7) құрылыс материалдары өндірісінің жоғары энергия сыйымдылығы;
8) құрылыс материалдарын Еуропалық Одақтың нормалары мен стандарттарына сәйкестігі тұрғысынан сертификаттау үшін аккредиттелген сынақ зертханаларының болмауы, ол 2015 – 2020 жылдар аралығында құрылыс нормалары мен қағидаларының еурокодтарға біртіндеп көшуіне байланысты;
9) жүк тасымалдауға арналған тарифтердің және шикізат пен энергия ресурстарына арналған бағаның өсуі;
10) тиісті біліктілігі бар кадрлардың тапшылығы.

Мақсаты
Индустриялық құрылыстың талаптарын ескере отырып, Қазақстанда жоғары қосылған құны бар құрылыс материалдарын өндіру үшін жағдай жасау.

Нысаналы индикаторлар
Бағдарламаны іске асыру 2019 жылы 2012 жыл деңгейіне қарағанда мынадай экономикалық көрсеткіштерге қол жеткізуге мүмкіндік береді (2-кесте):
1) жалпы қосылған құнының нақты мәнде кемінде 1,4 есе өсуі;
2) жұмыспен қамтудың 7,7 мың адамға өсуі;
3) еңбек өнімділігінің нақты мәнде 1,2 есе өсуі;
4) шикізат емес (өңделген) экспорттың құндық көлемінің кемінде 1,2 есе өсуі.

2-кесте Нысаналы индикаторлар

№	Нысаналы көрсеткіштер	Өлшем бірілігі	2012 есеп	2013 күтілетін	Болжам						2012 жылға қарағанда 2019 ж., есе
					2014 ж.	2015 ж.	2016 ж.	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.
1	Жалпы қосылған құн	%	100	111,6	123,0	134,4	143,2	144,1	144,3	144,4	1,4 есе
2	Жұмыспен қамтылғандар саны	мың адам	36,7	40,2	45,1	46,3	46,2	45,6	45,0	44,4	7,7 мың адамға
3	ЖҚҚ бойынша еңбек өнімділігі	%	100	101,7	100,1	106,5	113,7	115,9	116,2	116,2	1,2 есе
4	Шикізат емес (өңделген) экспорттың құндық көлемі	%	100	102,8	105,4	107,9	110,5	113,1	115,6	118,0	1,2 есе

Міндеттер
1) нормативтік базаны және техникалық реттеу жүйесін жетілдіру;
2) құрылыс саласында ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстардың көлемін арттыру;
3) инновациялық, энергия тиімді және экологиялық қауіпсіз құрылыс материалдарын өндіру технологияларын, оның ішінде индустриялық құрылыс технологияларын енгізу үшін жағдай жасау;
4) инновациялық, энергия тиімді, экологиялық қауіпсіз және Қазақстан үшін жаңа құрылыс материалдары өндірісінің технологияларын, оның ішінде индустриялық құрылыс технологияларын енгізу үшін жағдай жасау;
5) саланы білікті еңбек ресурстарымен қамтамасыз ету.

Саланы дамыту басымдықтары
Құрылыс материалдарын өндіру қызметінің басым түрлері ағаштан құрылыс материалдарын өндіру (16-бөлім), пластмасса құрылыс материалдарын өндіру (22-бөлім), өзге металл емес минералды өнімді өндіру (23-бөлім) болып айқындалды (3-кесте)¹⁰. Жаңа және жетілдірілген жоғары технологиялық қазіргі заманғы энергия үнемдейтін, адамның денсаулығы мен экология үшін қауіпсіз материалдар өндірісі басым болып келеді.

_______
¹⁰ Қызмет түрлерінің бөлімдері мен атаулары Қазақстан Республикасының 03-2007 МК экономикалық қызмет түрлерінің жалпы жіктеуіші (ЭҚЖЖ) бойынша 25.12.2012 жылғы № 1 өзгеріске сәйкес келтіріледі.

3-кесте Қызметтің басым түрлері

ЭҚЖЖ-2	ЭҚЖЖ-2	Қызмет түрлерінің атауы
16	1621	Кілтек,шере, тақталар мен панельдерді өндіру
22	2221	Пластмасса табақтар, шинаға арналған камералар және профильдер өндіру
	2223	Құрылыс пластикалық бұйымдар өндіру
23	2311	Табақты шыны өндіру
	2312	Табақты шыныны жасау мен өңдеу
	2313	Іші қуыс шыны бұйымдарын өндіру
	2314	Шыны талшықты өндіру
	2319	Өзге де шыны заттарын өндіру мен өңдеу
	2320	Отқа төзімді бұйымдарды өндіру
	2331	Керамикалық жабындар мен плиталар өндіру
	2332	Кірпіш, жабыңқыш және күйдірілген саздан өзге де құрылыс заттарын өндіру
	2342	Керамикалық гигиеналық сантехникалық жабдықты өндіру
	2343	Керамикалық электроқшаулағыштар мен оқшаулау арматурасын өндіру
	2349	Өзге керамикалық бұйымдарды өндіру
	2351	Клинкерді қоса алғанда, цемент өндіру
	2352	Әктас пен құрылыс гипсін өндіру
	2361	Бетоннан құрылыс бұйымдарын өндіру
	2362	Құрылыс мақсаттары үшін гипстен бұйымдар өндіру
	2363	Пайдалану үшін дайын бетон өндіру
	2364	Құрғақ бетон қоспаларын өндіру
	2365	Асбестцементтен және талшықты цементтен бұйымдар өндіру
	2369	Бетоннан, құрылыс гипсінен, цементтен өзге бұйымдар өндіру
	2370	Тасты кесу, өңдеу және әрлеу
	2399	Басқа топтарға енбеген, металл емес өзге минералды өнімді өндіру

Тауардың басым топтары
Жоғары қосылған құны бар бәсекеге қабілетті құрылыс материалдарының жаңа түрлерін шығаруды игеру бойынша міндетті шешу үшін басым тауарлар тізбесі (4-қосымша) айқындалған. Техникалық сипаттамалары жақсартылған жаңа және жетілдірілген құрылыс материалдарын қолдану құрылыстың экономикалық тиімділігін және сапасын арттырады, пайдалану барысында энергиямен қамтамасыз ету шығындарын төмендетуді қамтамасыз етеді.

4-кесте. Басым тауарлар*

ЭҚТӨЖ-4	Тауарлық топ атауы	ҚР импорты		Макроөңірдің импорттық сыйымдылығы
		мың долл	тонна	мың долл.	тонна
233110	Керамикалық тақтай	155 101	293 331	1 285 414	1 592 358
232012	Отқа төзімді кірпіштер	104 200	170 174	533 311	625 410
231 112	Табақты шыны	54 223	132 457	802 858	885 266
239 919	Жылу оқшаулау материалдары	37 155	33 780	275 146	245 156
237 011	Мәрмәр, травертин	28 523	13 787	168 236	161 376
239 912	Жабын-битум материалдары және икемді жабынқыш	32 939	50 863	228 060	318 047
234 210	Сантехкерамика	15 236	3 271	131 163	56 720
23 13 12	Шыны ыдыс (шыныдан су ішуге арналған ыдыс)	10 894	9719	159 852	81 762

4-кестеге:
Ескертпе: Қазақстанға импортталатын бірқатар материалдар бойынша меншікті өндірісті ұйымдастырудың перспективалық мүмкіндіктері бар. Қызылорда облысында «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ-ның қатысуымен қуаты шамамен жылына 197 мың тоннаны құрайтын табақ шыны өндіру жөніндегі зауыт салынатын болады. Оңтүстік Қазақстан облысында жалпы қуаты 20 мың тонна травертиннің бірнеше өндірісін құру жоспарлануда. Жамбыл облысында құрғақ құрылыс қоспаларының екі өндірісі кеңейтілетін болады.
Басым тауарлар тізбесіне Қазақстанда да, сол сияқты макроөңір елдерінде де олар бойынша импорттың жоғары көлемі байқалатын құрылыс материалдары енгізілген: табақты шыны, травертин, керамикалық тақтай, отқа төзімді материалдар, сантехкерамика.
Сантехкерамика, кафель, керамогранит өндіру үшін қазіргі уақытта технологиялық тізбектегі маңызды буын - саздардың өңдеу кен орындарындағы өңдеу және байыту бойынша саз байыту өндірісі жоқ. Осыған байланысты кафель, керамогранит өндіру жөніндегі кәсіпорын қуаттары жете жүктелмеген (Шымкент, Талдықорған) және сантехкерамикалық бұйымдардың өндірісін бастау мүмкін емес. Саз байыту өндірісін құруға инвесторларды тарту мәселесін пысықтау қажет.
Табақты шыны өндірісі үшін де кварцты құмды байыту бойынша өндіріс құру қажеттілігі туындайды.
Сондай-ақ басым тауарлар мынадай ретроматериалдар да болуы мүмкін: керамзит, пеношыны, көбіктенген вермикулит, пемза, сондай-ақ, көп құрауышты тұтқыр өндірісі.
Табақты шыны мен полимердің меншікті өндірістерін құруға дейін басым бағыттар ретінде құрылыс материалдары өндірісінде импорттық материалдарды, сондай-ақ құрылыс химиясы материалдары мен заттарын: композиттерді, пластиктерді, герметиканы, пластификаторды, тұрақтандырғыштарды, модификаторларды, пигменттерді, бояуларды және басқалары пайдаланып, энергия тиімді және конструктивті шыны өндірісі болып қалады.

Басым жобалар
2015 – 2019 жылдар кезеңінде құрылыс материалдары өндірісін дамытудағы мемлекеттік саясат табақты шыны өндірісі бойынша басым бағыттарды іске асыруға, цемент, құрғақ құрылыс қоспалары, табиғи тас өндірітерін және басқа да жобаларды жасауға және жаңғыртуға бағытталатын болады.

3. Инновациялық секторлардағы мақсаттар, міндеттер және нысаналы индикаторлар

Инновациялық қызмет өңдеуші өнеркәсіптің барлық салалары мен секторларын дамытуды ынталандырады.

Мақсаты
Қазақстан өнеркәсібінің басым салалары мен ЭЫДҰ елдері салаларының технологиялылығы мен ғылымды қажет ету деңгейінің алшақтығын қысқарту.

Міндеттері
1) технологиялар трансферін ынталандыру және басым бағыттардағы жоғары технологиялық өндірістерді оқшаулау.
2) инновацияға сұранысты арттыруды ынталандыру;
3) технологиялық және басқарушылық құзыреттіктерді арттыру.

Нысаналы индикаторлар
1) инновациялық белсенді кәсіпорындардың үлесін Қазақстан кәсіпорындарының жалпы санының 20 %-ға дейін ұлғайту (ЭЫДҰ әдістемесіне сәйкес);
2) жалпы ішкі өнімнің жалпы көлеміндегі инновациялық өнім үлесін 2,5 %-ға дейін ұлғайту;
3) зерттеу мен әзірлеуге арналған ішкі шығындар үлесін жалпы ішкі өнімнен 2 %-ға дейін ұлғайту.

Инновациялық секторлар
Инновациялық сектор – «жаңа экономика» деп барлық секторды білдіреді, оның дамуы көбінесе ғылыми зерттеу және әзірлемелер нәтижелерімен айқындалады, атап айтқанда: мобильдік және мультимедиялық технологиялар саласы, нано- және ғарыш технологиялары, робототехника, генн инженериясы, болашақ энергиясын іздестіру және ашу.
Жаңа инновациялық секторды дамыту және ғылымды қажетсінетін салаларды құру отандық ғылымның дамуынсыз шешу мүмкін емес.
Осыған байланысты, «Назарбаев Университеті» ДБҰ-ның елеулі қатысуы, оның ролі энергия тиімділігі және энергия үнемдеу, жаңартылған энергетика және қоршаған ортаны қорғау, перспективті материалдар және энергия көздері, Қазақстан Республикасында биомедециналық индустрияның негіздерін құру үшін трансляциялық және персонализациялық медицинаның дамуы салаларында іргелі, қолданбалы және технологиялық зерттеулер мен әзірлемелер дамуына байланысты болады.
Мынадай өзекті және перспективті бағыттар бойынша іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулерді іске асыруға аса назар аударылатын болады: ғарыш техникасы және технологиясы, жаңартылған энергетика технологиялары және ақылды желілер, күн энергиясын пайдалану технологиясы, энергетика жүйелерін дамытуды модельдеу, ақпараттық және коммуналдық технологиялар, есептеу зерттеулері және робототехника, табиғатты пайдалану және қоршаған ортаны қорғау экономикасы, электр техникасы (оптоэлектронды аспаптар үшін материалдар), регенеративтік медицина және жаңа биопрепараттарды әзірлеу бойынша зерттеулер, туберкулез детекциясы үшін биосенсорларды әзірлеу, инфекциялық агенттер және ісік биологиясы, ақуыз экспрессиясы, остео-артикулярлық аурулар модельдері мен механизмдер, органикалық химия және химия технологиялары салаларындағы қолданбалы зерттеулер.
«Назарбаев Университеті» ДБҰ-ны ғылыми-зерттеу базасы мен ғылыми және инновациялық қолдау жүйесін бөлу жолымен әлемдік деңгейдегі зерттеу университеті ретінде қалыптастыру оқытушылық және ғылыми-инновациялық қызметті біріктіретін, халықаралық кластың ұлттық ғылыми кадрларын дамытумен, сондай-ақ үздік отандық және шетелдік ғалымдарды тарту үшін қолайлы жағдай жасаумен тығыз байланысты.
Ұлттық ғылыми кадрларды дайындаудың тиімді жүйесін дамыту мақсатымен ғылым магистрлерін, Ph.D. докторларын дайындау және ғылыми тағылымдамаларды ұйымдастыру бойынша шетелдік әріптестермен бірлескен бағдарламалар әзірленді және іске асырылды, ғылыми қызметкерлердің ғылыми жобалары шеңберінде олар үшін бірлескен Ph.D. бағдарламалары ұйымдастырылды (Қазақстанда ғылыми-зерттеу қызметінен босатпай).
Ғылыми жобалар мен бағдарламаларды (инженерлік-техникалық кадрлар, әкімшілік-техникалық қолдау қызметі және сүйемелдеу және басқалары) ұйымдастыру мен іске асыруға қатысқан қызметкерлер құзіреті мен дағдыларын дамыту үшін тұрақты негізде «Назарбаев Университеті» ДБҰ қызметін дамытудың негізгі және перспективалық бағыттарына сәйкес қайта даярлау және біліктілікті арттыру курстарын жүргізу қажет.

Ғарыш технологиялары секторы
Ғарыш технологиялары секторы – «білім экономикасын» қалыптастыру көзқарасы тұрғысынан Қазақстан Республикасында дамыту үшін перспективалық сектор.
ҮИИДМБ орындау қорытындылары бойынша «KazSat» байланыс және хабар таратудың ұлттық ғарыш жүйесі (ҒЖ) жобалық қуатқа шықты, екінші ҒА «KazSat-3» және резервтік жерүсті басқару кешені пайдалануға енгізілді. «KazSat» сериясының ҒА сыйымдылықтарын жалға беру қызметтерін ұсынудан бастап 3,5 млрд. теңгеден астам сомаға осы көрсетілетін қызметтерді импорт алмастыру жүргізілді. «KazSat» ҒЖ өндіріс көлемінің серпіні 1-кестеде келтірілген.

1-кесте. «KazSat» ҒЖ өндіріс көлемінің серпіні, млн теңге.

Атауы	2011 ж.	2012 ж.	2013 ж.	2014 ж.
«KazSat» сериялы ҒА сыйымдылықтарын жалға беру қызметтері	12,97	1 156,15	2 004,45	341,44

Дереккөз: Қазақстан Республикасы Ұлттық ғарыш агенттігі
1-кестеге:
Ескертпе: * жедел деректер

Ғарыш саласындағы ЖҚҚ бойынша деректер 2-кестеде келтірілген:

2-кесте. Ғарыш қызметінің ЖҚҚ, млн теңге.

Көрсеткіш	2010 ж.	2011 ж.	2012 ж.	2013 ж.
ЖҚҚ, млн. теңге	8 903,0	13 472,6	7 633,9	2 721,8

Дереккөз: Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі
Ғарыш саласында инновацияларды дамытудың негізгі драйвері қолданбалы ғылыми зерттеулер болып табылады. Отандық ғарыш техникасының бірінші тәжірибелік үлгілерін жасау бойынша тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар орындалды, дәлдігі жоғары жолсеріктік навигация жүйесіне (бұдан әрі – ДЖЖНЖ) арналған саралау станциялары (бұдан әрі – СС) өндірісі ұйымдастырылды және 50 дана көлемінде СС бірінші партиясы шығарылды.
Егер моральдық және физикалық тұрғыдан айтарлықтай тозуына байланысты жаңғыртуды талап ететін ғарыштық зерттеулердің зертханалық және тәжірибелік-эксперименттік базасын жаңартудың бұрыннан қордаланған мәселесі шешілетін болса, ғарыш ғылымының жетістіктері әлдеқайда салмақты болар еді. Қазақстан Республикасының ғарыш техникасы мен технологияларының отандық үлгілерін, ғарыш өнімдері мен көрсетілетін қызметтерін түпкі пайдаланушылардың аппараттық-бағдарламалық құралдарын құру саласында маңызды ғылыми-техникалық серпіліс жасау жағдайы туындады.
ТМД-ның Үкіметтер басшылары кеңесінің 2011 жылғы 18 қазандағы шешімімен қабылданған 2020 жылға дейінгі кезеңінде ТМД қатысушы мемлекеттердің инновациялық ынтымақтастығының мемлекетаралық бағдарламасы шеңберінде екі инновациялық жобаны іске асыру жоспарланған:
1) болжамдық мониторингінің көп нысаналы аэроғарыштық жүйесін әзірлеу мен сертификаттау;
2) халықаралық көлік дәліздерін басқарудың аппараттық-бағдарламалық кешенін әзірлеу.

Түйінді проблемалар
1. ғарыштық зерттеулердің заманауи тәжірибелік-эксперименттік базасының болмауы; ғарыштық өнімдер мен қызметтерді түпкі пайдаланушыларға дейін жеткізудің толыққанды инфрақұрылымының болмауы; Қазақстанның ғарыштық саласының шетелдік әріптестерге технологиялық тәуелділігі.

Мақсаты
Республиканың индустриялық-инновациялық дамуын жеделдетуге, ұлттық қауіпсіздік пен қорғанысты нығайтуға, ғылым мен жоғары технологияларды дамытуға ықпал ететін экономиканың ғылымды қажет ететін және жоғары технологиялық секторы ретінде толыққанды ғарыштық саланы құру.

Нысаналы индикаторлар
Бағдарламаны іске асыру 2012 жылдың деңгейіне қарағанда 2019 жылы мынадай экономикалық көрсеткіштерге қол жеткізуге мүмкіндік береді:
1) 2012 жылғы деңгейге қарағанда 2019 жылы нақты мәнде ЖҚҚ-ның 30 %-ға өсуі;
2) 2019 жылға қарай ғарыш саласында жұмыс істейтін жоғары білікті мамандар санын 300 адамға арттыру;
3) 2019 жылға қарай ғарыштық зерттеулердің жалпы көлеміндегі ғылыми-техникалық әзірлемелердің үлесін 50 %-ға дейін жеткізу;
4) 2019 жылға қарай ғарыштық техниканы өндірістік құру тәжірибесі бар ғалымдар үлесін 25 %-ға дейін жеткізу;
5) 2019 жылға қарай ғылыми-техникалық әзірлемелердің жалпы көлеміндегі коммерцияландырылған жобалардың үлесін 25 %-ға дейін жеткізу.

Міндеттер
1) байланыс, Жерді қашықтықтан зондтау (бұдан әрі – ЖҚЗ) және ғылыми-технологиялық мақсаттағы ғарыш аппараттарының (бұдан әрі – ҒА) орбиталық топтамасын дамыту және олардың пайдалануын кеңейту;
2) ҒА құрастыру-сынау кешенін, тәжірибелі өндірісі бар ғарыш техникасының арнайы конструкторлық-технологиялық бюросын, ДЖЖНЖ, «Бәйтерек» ғарыштық-зымыран кешенін, байланыс және ЖҚЗ ғарыш жүйелерінің жерүсті сегменттерін қамтитын жерүсті ғарыш инфрақұрылымы объектілерін дамыту және олардың пайдалануын кеңейту;
3) ғарыш саласының ғылыми-технологиялық базасын дамыту, ғарыштық зерттеулердің зертханалық және тәжірибелік-эксперименттік базасын жаңғырту мен кеңейту;
4) тиісті оқу орындары мен ғылыми орталықтарда, оның ішінде «Болашақ» халықаралық бағдарламасы шеңберінде ғарыштық қызмет саласында инженерлік-техникалық және ғылыми кадрларды даярлауды, қайта даярлау мен біліктілігін арттыруды көздейтін ғарыш саласының кадр әлеуетін дамыту;
5) ғарыш саласының нормативтік базасын жетілдіру.

Ғарыш саласын дамыту басымдықтары
Ғарыш саласындағы қызметтің басым түрлері ғарыш техникасы мен технологиялардың отандық үлгілерін құру бойынша ғылыми зерттеулер мен әзірлемелер, байланыс, ЖҚЗ және навигация ғарыштық жүйелерінің өндірісін және техникалық пайдалануын қамтамасыз ету, осы ғарыштық жүйелердің өнімдері мен көрсетілетін қызметтерін ел экономикасының түрлі салаларындағы түпкі пайдаланушыларға дейін жеткізу болып табылады.
Бесжылдық кезеңде Индустрияландыру картасы (бұдан әрі – ИК) шеңберінде 2015 - 2019 жылдар кезеңінде іске қосылуы жоспарланатын 10 жобаны іске асыру көзделеді.

5. Негізгі бағыттар, Бағдарламаның қойылған мақсаттарына қол жеткізу жолдары және тиісті шаралар.

Бағдарлама шеңберіндегі мемлекеттік қолдау шаралары Қазақстан Республикасының халықаралық міндеттемелеріне сәйкес көрсетілуі тиіс.

1. Инвестициялық ахуал
Бағдарлама жеке инвесторлардың өңдеу өнеркәсібіне келуін ынталандыруға арналған. Мемлекеттің маңызды рөлі жеке инвестициялар үшін тартымды жағдай жасау болып табылады. Инвестициялық ортаны бағалау бойынша жалпымен танылған дүниежүзілік индексті жақсарту үшін ұдайы жұмыс істеу қажет. Бизнесті жүргізу жағдайын (Doing business), елдің бәсекеге қабілеттілігін (Global Competetivness Index) жақсарту, шетелдік тікелей инвестицияларды көбірек тарту (World Investment Report), Yellow Pages қағидатын ескере отырып, жоспарланған жекешелендіруді өткізу арқылы экономикаға мемлекеттің қатысу үлесін азайту қажет.
Индустриялық даму басымдықтарын іске асыруға жәрдемдесу үшін Қазақстан Өнеркәсіптік даму жөніндегі Біріккен Ұлттар Ұйымы (бұдан әрі – ЮНИДО), Халықаралық қайта құру және даму банкі (бұдан әрі – ХҚДБ) және басқа да халықаралық институттар сияқты беделді ұйымдармен белсенді ынтымақтасатын болады. Елдік бағдарламалар шеңберінде ұлттық экономиканың, атап айтқанда өңдеуші өнеркәсіптің бәсекеге қабілеттілігін күшейтуге бағытталған озық халықаралық тәжірибе пайдаланылатын болады.

1-кесте. Ғаламдық бәсекеге қабілеттілік индексі рейтингілерінің нысаналы көрсеткіштері (рейтингтегі Қазақстанның орны)

Санаты	2015 ж.	2016 ж.	2017 ж.	2018 ж.	2019 ж.
Институционалдық дамуы	55	52	49	47	45
Инфрақұрылым	62	59	56	54	52
Макроэкономикалық орта	23	23	23	23	23
Денсаулық сақтау және жалпы білім беру	97	93	89	85	82
Жоғары және кәсіби-техникалық білім	54	51	48	42	44
Тауарлар нарығының тиімділігі	56	54	52	50	48
Еңбек нарығының тиімділігі	15	15	15	15	15
Қаржы нарығының дамуы	103	97	91	85	80
Технологиялық әзірлік	57	54	51	49	45
Нарық көлемі	54	54	53	53	52
Бизнестің дамуы	94	92	90	88	86
Инновациялар	84	82	79	76	74

Дүниежүзілік экономикалық форумның Ғаламдық бәсекеге қабілеттілік индексінде Қазақстанның позициясы үнемі жақсартылатын болады. Кейінгі институциональдық реформалар жеке меншіктің берік мемлекеттік қорғанысын қамтамасыз етеді. Кадр саясаты меритократия қағидаттары бойынша жүргізілуі керек. Инклюзивтік қағидатын ескере отырып, мемлекеттік басқарудың барлық деңгейіндегі ашықтық мемлекеттік жүйедегі сыбайлас жемқорлықтың деңгейін барынша төмендетеді.
Экономиканың тиімді жұмыс істеуі үшін маңызы зор болатын көлік, энергетика және өндіріс инфрақұрылымдарының сапасы жақсартылады, өйткені ол экономикалық қызметтің, сондай-ақ ел экономикасының басым секторларының дамуын айқындайтын маңызды фактор болып табылады.
Макроэкономикалық орта ұзақ мерзімді инвестицияларға қолайлы болып қалуы тиіс, өйткені экономика түйінді макроэкономикалық көрсеткіштер тұрақсыздығы жағдайында өсе алмайды.
Денсаулық сақтау саласының сапасын айтарлықтай жақсарту қажет. Ұлт саулығы, сонымен бірге сау жұмыс күші елдің бәсекеге қабілеттілігі мен өнімділігі үшін зор маңызға ие. Халықтың жалпы бастауыш білімінің көлемі мен сапасын жақсарту қажет, ол әрбір жекелеген қызметкердің тиімділігін арттыруға ықпал етеді.
Жоғары білім және техникалық кадрларды кәсіптік даярлаудың сапасын арттыру қажет. Бұл өндірістік процесте құнды құрау тізбегін дамыту үшін шешуші рөл атқарады.
Бизнестің нарықтық тиімділігі мен өнімділігін дамыту қажет. Дамыған бәсекеге қабілетті нарық экономикада тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді тиімді алмасуға жәрдемдеседі.
Қызметкерлер өндірістік қызметті неғұрылым тиімді пайдалануы үшін еңбек нарығын әрі қарай да дамыта түсу маңызды. Еңбек нарықтары икемді болуы және жұмыскерлердің ынталандырулары мен олардың қызметі арасындағы пәрменді байланысты қамтамасыз етуі тиіс.
Қазақстанның қаржы жүйесін жетілдіру қажет. Ұзақ мерзімді инвестицияларды тарту үшін нарықтық қаржы инфрақұрылымы қалыптасуы тиіс.
Қазақстанда жаңа технологияларды енгізу үшін бизнес пен тұрғындардың озық техникалық әзірлемелерді пайдалануға әзірлігін арттыру қажет. Интернеттің және сонымен байланысты ақпараттық ресурстардың қолжетімділігі бүкіл ел аумағы бойынша географиялық қамту тұрғысынан анағұрлым жеңілдетіледі және кеңейтіледі.
Отандық өндірушілердің үлесін ішкі нарықта, сол сияқты сыртқы нарықта да ұлғайту қажет. Бағдарламаның Қазақстан Республикасының аумағында өндірістерді дамытуға экспортқа бағыттылығын ескере отырып, сыртқы нарықта тауарларға қол жеткізуді арттыру және, әсіресе, макроөңірлік нарықты, кемсіту тосқауылдарын төмендету қажет.
Жалпы кәсіпкерлік ортаның сапасын, сондай-ақ жекелеген фирмалардың стратегияларының сапасын қосы алғанда, бизнестің даму деңгейін көтеру маңызды. Аталған құрамдауыш кластерлерді дамыту арқылы, сондай-ақ фирмалар стратегияларының сапасын жақсарту үшін жағдай жасап, ынталандыру қажет (брендинг, маркетинг, қосылған құн құрау тізбегіне кіру, айрықша және күрделі тауарларды өндіру).
Мемлекеттік және жеке сектор қолдау көрсететін қолайлы орта қалыптастыру үшін ғылыми-зерттеу жұмыстарының деңгейін көтеру қажет. Атап айтқанда, бұл әсіресе бизнес тарапынан ғылыми зерттеулерге, жоғары сапалы зерттеу институттарына, зерттеулерге университеттер мен өнеркәсіп арасындағы ынтымақтастыққа, сондайқ-ақ зияткерлік қорғауға жеткілікті инвестициларды білдіреді.
Doing business индексінде Қазақстанның барлық көрсеткіштері де жақсартылуы тиіс. Ол үшін құрылыс жүргізуге рұқсат алу бойынша рәсімдердің санын азайту, стратегиялық жобаларды іске асыру шеңберінде шетелдік жұмыс күшін тарту, коммуналдық қызметтерге, атап айтқанда электр энергиясына қосуды арзандату, халықаралық сауданы жүргізумен байланысты шығындарды азайту керек. Экспорттық-импорттық операциялар кезінде талаптарды қысқарту бөлігінде халықаралық сауданы енгізуді оңтайландыру қажет. Маңызды емес фактордың бірі экспорт пен импортқа рұқсат беру құжаттарын ұсыну және алу кезінде уақыттың қысқаруына ықпал ететін, ақпараттық жүйені енгізу болып табылады. Халықаралық тәжірибеге сүйене отырып, бірыңғай электрондық терезе мен тауарларды электрондық декларациялауды енгізу экспорттық-импорттық операцияларды жүзеге асыруды анағұрлым оңтайландырады. Сонымен қатар, сыртқы экономикалық қызмет қатысушыларының көліктік шығыстарын төмендету қажет. Қаржы жүйесінде кредит алушылардың (жеке немесе заңды тұлғалар) кредит төлеу қабілеттілігі туралы неғұрылым қолжетімді және шынайы ақпараттарды ескере отырып, қаржы институттарымен жүзеге асырылатын кредит сапасын арттыру маңызды. Банкроттық институтының тиімділігі мен толыққанды жұмыс істеуін арттыру қажет. Қайта құрыру, тарату және берешекті мәжбүрлеп қайтару процесі салдарынан қаржыны қайтару коэффициентін артуы қажет.
Нәтижесінде қабылданған шаралар шетелдік инвестицияларды тартуға, бизнес-ортаны жақсартуға, сондай-ақ бәсекелестікті дамытуға ықпал етуі тиіс.
2. Индустриялық дамуды қолдаудың жалпыжүйелік шаралары
Алға қойылған мақсаттарға қол жеткізудің негізгі бағыттары мен жолдарын айқындау кезінде өңдеуші өнеркәсіптің дамуы және елдің әлеуметтік-экономикалық дамуы арасындағы байланысты ескеру қажет.
Осылайша, Бағдарламаның қойылған мақсаттарына және міндеттеріне қол жеткізумен бірге Қазақстанның әлемнің ең дамыған 30 мемлекетінің қатарына кіруі жөніндегі тұжырымдамасының стратегиялық бағыттарын қалыптастыратын мемлекеттің басқа да әлеуметтік-экономикалық бағдарламаларын іске асыруға тұтастай байланысты болады. Атап айтқанда, бұл мынадай аспектілерге қатысты:
дамыған елдердің білім берудегі, денсаулық сақтаудағы, әлеуметтік қорғау саласындағы және еңбек нарығындағы деңгейіне қол жеткізу арқылы адами капиталдың деңгейін арттыру;
бизнесті және кәсіпкерлік бастамаларды дамыту үшін қолайлы жағдайларды қамтамасыз ететін институционалдық ортаны жетілдіру.
ҮИИДМБ іске асыру шеңберінде мемлекеттік қолдаудың секторалдық және жобалық шаралары айқындалды. Секторалдық қолдау шаралары 27 салалық бағдарламаларды және оларға мастер-жоспарларды іске асыру, бизнесті қолдау бағдарламаларының көмегімен қолдау шаралары арқылы жүзеге асырылды: Бизнестің жол картасы 2020, Өнімділік 2020, Агробизнес 2020, сондайқ-ақ отандық өңделген таураларды, көрсетілетін қызметтерді ынталандыру және экспорттау және шетелдік инвестицияны тарту бойынша мемлекеттік бағдарламалар.
ҮИИДМБ шеңберінде іске асырылған кәсіпорындарды қолдау бағдарламаларының және бағыттарының артықшылықтары мен кемшіліктерін ескере отырып, бағдарламалар шеңберінде және кәсіпкерлерді қолдау бағыттарында шараларды ұсыну құралдары, тетіктері және шарттары қайта қаралуы тиіс. Ұсынылатын қолдау шараларының жиынтығы компаниялардың көлеміне байланысты болмауға тиіс, өйткені барлық кәсіпорындар бизнесті дамыту үшін қаржылық ресурстардың қолжетімділігін қамтамасыз ететін қаржылық құралдарға да, сол сияқты инвестициялық ынталандыруларды жасауға, инновацияларды ынталандыруға; өнімділікті және ресурс тиімділігін арттыруға; адами капиталдың сапасын арттыруға; экспорттық әлеуетті дамытуға және т.б. бағытталған сервистік құралдады да қажет етеді.
Қолдау шаралары қаржылық және қаржылық емес сипатқа (сервистік құралдар) ие. Қаржылық шаралар бизнесті дамыту үшін қаржы ресурстарының қолжетімділігін қамтамасыз етеді. Қаржылық емес шаралар жобаларды іске асыру үшін тиімді инвестициялық ынталандыру жасауға бағытталған, сондай-ақ қазіргі заманғы технологияларды енгізу және инновацияларды ынталандыру саласындағы кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру, өнімділікті және ресурс тиімділігін арттыру, адами капиталдың сапасын арттыру, экспорттық әлеуетті және басқа да басым бағыттарды дамыту үшін мамандандырылған қызметтерді көрсетуді қолдайды.
Негізгі айырмашылықтар ұсынылатын шаралардың көлемінде және осы немесе өзге де шараларды ұсыну туралы шешімдер қабылдау деңгейінде болады.
Бағдарлама ҮИИДМБ-мен сабақтастығын сақтайды және құрылған қолдау инфрақұрылымын және дамыту институттарын барынша пайдалануға тиіс.
Бағдарламаны іске асыру тікелей және жалпыжүйелік мемлекеттік қолдау шараларының көмегімен жүзеге асырылатын болады.
Жалпыжүйелік қолдау шараларының объектісі өңдеуші өнеркәсіп, оның ішінде 14 басым сектор болып табылады.
Өңірлерге арналған тікелей қолдау шараларының объектісі ұлттық кластерлер кеңестері және өңірлік кластерлік қауымдастықтар болып табылады.
Кәсіпорындарға арналған тікелей қолдау шараларының объектісі өнім шығару кезіндегі қосылған құн тізбегінің кең ауқымымен инвестициялық жобаларды іске асыратын компаниялар болады.
ҮИИДМБ-ны іске асыру нәтижелері қазіргі уақытта көптеген өңдеуші өнеркәсіп кәсіпорындарының кредитті көп алып қойғандығын, екінші деңгейдегі банктерде ұзақ мерзімді және орта мерзімді, оның ішінде Бағдарламаға енгізілген инвестициялық жобаларды қаржыландыру үшін «ұзын» ақшаның жоқтығын көрсетті. Осыған байланысты даму институттарының қатысуымен Бағдарламаны қаржыландыру көлемдері мен құралдарын ұлғайтуға өткір қажеттілік туындайды.
Бағдарламаны қаржылай қолдаудың негізгі міндеті – қаржыландыру көздерінің құралдарын және қолжетімділігін кеңейту арқылы экономиканың басым секторларына инвестицияларды ұлғайту болып табылады. Мемлекеттік қолдау шараларын қолдану саясатының негізгі екпінін жеке меншік қаржы ресурстарын жұмылдыру арқылы жасау және екінші деңгейдегі банктердің және басқа да қаржы институттарының кредиттік қызметін индустрияландыру мақсаттарына шоғырландыру қажет. Бұл қаржылық институттардың тек қана өңдеуші өнеркәсіптің басым секторларында ғана инвестициялық жобаларды қолдауға тиіс екендігін болжайды.
Қаржылық қолдау жүйесі өндірушілер үшін қаржылық ресурстардың қолжетімділігін арттыруға, инвестициялық жобалардың қажеттіліктеріне, олардың өтімділік және тиімділік көрсеткіштеріне сәйкес қаржыландырудың тимді шарттарын ұсынуға топтастырылады.
Мемлекеттік қаржылық ресурстар мемлекеттік және жеке меншік операторлар арқылы бағытталатын болады. Мемлекеттік сектор операторларына олардың құрамына кіретін даму институттарымен «Байтерек» ұлттық басқарушы холдинг (бұдан әрі – «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ) және «Қазагро» ұлттық басқарушы холдингі» АҚ (бұдан әрі – «Қазагро» ҰБХ АҚ), «KAZNEX INVEST» экспорт және инвестициялар жөніндегі ұлттық агенттігі» АҚ, «ҚИДИ» АҚ, «NADLoc» жергілікті қамтуды дамыту жөніндегі ұлттық агенттік» АҚ және басқалары жатады.
Жеке меншік операторларға екінші деңгейлі банктер, лизингтік компаниялар, инвестициялық компаниялар және қаржылық сектордың басқа да ұйымдары жатады. Бұл ретте, жеке меншік операторларды іріктеу критерийлері жұртшылық үшін айқын және ашық болады және жобаларды іске асыруға әлеуетті қатысушылардың тең қолжетімділігін қамтамасыз етуге тиіс.
Қайталануды болдырмау және кәсіпкерлікті қолдаудың кешенді инфрақұрылымын қалыптастыру мақсатында («бір терезе» қағидаты) бизнес қажеттіліктеріне шоғырландыра отырып, кейбір даму институттарының қызметі құрылымданатын болады.
Өңдеуші өнеркәсіптің жалпы инвестициялық тартымдылығын арттыруға бағытталған жалпыжүйелік шаралар. Бағдарламада 9 негізгі бағыттарға топтастырылған.
Салалық реттеу
Экономика салаларын үдемелі индустриялық дамыту үшін бүгінгі таңда салалық зертханаларды, сынақ орталықтарын техникалық жарақтандырудың жаңа деңгейіне шығуын қамтамасыз ету, техникалық реттеудің неғұрлым жоғары стандарттарын қабылдау қажет. Салалардың тиісті нормалануын қамтамасыз ету үшін инвестициялар – әзірлеу – енгізу процесі (өндіріс) – сапалы жақсартуды алу процесін іске асыру талап етіледі.
Осылайша, мемлекет техникалық реттеу тұтқасы ретінде стандарттауды тиімді қолдануға тікелей мүдделі болуға тиіс. Стандарттау процесіне мамандарды кеңінен тарту қажет, осыған әзірленетін және қолданылатын стандарттардың сапасы байланысты болады.
Озық халықаралық стандарттарды (API, ASTM, GMP, EN, ISO және басқа) ескере отырып, қолданыстағы ұлттық стандарттарды үйлестіру және жаңаларын қабылдау қажет. Ол үшін басым секторларда стандарттарды әзірлеумен байланысты сарапшылардың шығындарының бөлігін субсидиялау және өтеу тетіктерін пайдалану, сондай-ақ секторлардағы стандарттарды талдауды және жүйелендіруді жүргізу керек.
Өнімді бөлу туралы келісімдермен (бұдан әрі – ӨБК) реттелетін жобалар шеңберінде мұнай-газ саласының жабдықтарын, жинақтаушыларын және материалдарын жеткізу кезінде кәсіпорындар үшін тең экономикалық жағдайлар жасау қажет.
Кеден Одағының техникалық регламенттерін іске асыру, бәсекеге қабілетті және сапалы өнімді шығару, сондай-ақ Қазақстан Республикасында берілген сәйкестік сертификаттарын және сынақ хаттамаларын тану тетіктерін жасау мақсатында Қазақстанның ДСҰ мен ЭЫДҰ кіруіне байланысты экономиканың басымды салаларындағы жаңа сынақ зертханаларын құру, жұмыс істеп тұрған кеңейту және жете жарақтандыру көзделеді. Қойылған міндетті іске асыру мынадай бағыттар бойынша жүзеге асырылатын болады:
қауіпсіздікпен тікелей байланысты жеке сектор үшін рентабельді емес салалардағы бюджеттік қаржыландыруды пайдалану;
кәсіпкерлікті дамыту институттарының гранттық қаржыландыруды пайдалануы;
жоғары оқу орындарының зертханалық базасын пайдалана отырып;
аккредиттеу жөніндегі халықаралық стандарттардың және халықаралық ұйымдардың (ILAC, IAF) аккредиттеу талаптарына ұлттық жүйесінің сәйкестігін растау.
Жыл сайын халықаралық талаптарды ескере отырып, кемінде 1000 стандарттар әзірленетін және қабылданатын болады.
Техникалық реттеу, метрология және менеджмент жүйесі саласындағы қызметкерлерді (жыл сайын кем дегенде 1300 маман) даярлау және олардың біліктілігін арттыру жүзеге асырылатын болады.
Стандарттау жөніндегі халықаралық және өңірлік ұйымдардағы стандарттау жөніндегі техникалық комитеттерге қатысу үшін экспорттаушы-өкілдерді тарту көзделеді.
Шығарылатын соңғы өнімнің техникалық реттеу және метрология жүйесінің талаптарына (техникалық регламенттерге, стандарттарға, сынақ зертханасымен қамтамасыз етілуіне және т.б.) сәйкес болуы тұрғысынан жобаларды бағалау жүргізіледі.
Интернационалдандыру
Шетелдік инвестицияларды тарту үшін ынталандырулардың жаңа топтамасын, заңнама мен инвестициялық субсидиялардың тұрақтылығын көздейтін инвестициялық келісімшарттарды енгізуді қамтитын нақты жоспар әзірленген.
Forbes Global 2000, ТҰК тізімінен компанияларды тарту бойынша жоспарлы жұмыс жүргізілетін болады. Қазақстанда өндірісті ұйымдастыру үшін ЭЫДҰ елдерінен инвесторларды тартуға барынша қолайлылық режимін, сондай-ақ басым елдерден инвестициялар тарту бойынша ұлттық оператор өкілдіктерінің халықаралық желісін қалыптастыру қажет. ЭЫДҰ елдерінен азаматтардың Қазақстанға кіруін және онда болуын реттейтін визалық тәртіп оңайлатылуы тиіс. ЭЫДҰ-ға мүше елдердің инвесторлары үшін визасыз режимге рұқсат беру және көші-қон қызметтерінде тіркеуді алып тастау қажет.
Мынадай құралдарды қолдана отырып, шетелдік инвесторларға сервистік қызметтерді көрсету бойынша жұмыс жалғастырылады: ақпараттық-талдамалық қызмет; шетелдік инвесторларды сүйемелдеу жөніндегі іс-шаралар, Қазақстан Республикасының қолайлы инвестициялық климатын шетелде ілгерлету мақсатында ақпараттық-таныстыру іс-шаралары; Қазақстанның шетелдегі инвестициялық имиджін қалыптастыру және ілгерлету жөніндегі қызметті күшейту. Ол үшін Қазақстанда бірыңғай Brand Book құру бойынша жұмыс жүргізілетін болады. Дипломатиялық өкілдіктерді, мемлекеттік мекемелерді, әкімдіктерді қоса алғанда, мемлекеттік қызметшілердің ауқымды тобын қазақстандық Brand Book таныстыру өнері бойынша оқыту жоспарлануда.
Неғұрлым ірі және басым инвестициялық жобалар бойынша, оның ішінде ТҰК қатысуымен мемлекеттік қолдаудың қосымша шараларын көздейтін инвестициялық келісімшарттар жасалатын болады.
Инвестициялар комитеті негізінде инвесторлар үшін бір терезе құру жоспарланған.
Қазақстанда шетелдік инвесторлардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау, оның ішінде инвесторларға туындайтын мәселелерді соттан тыс және сотқа дейінгі тәртіппен шешуде шетел көмек көрсету, сондай-ақ мемлекеттік органдардың заңсыз әрекеттері мен шешімдерін алдын алу мақсатында Қазақстанда инвестициялық Омбудсмен институтын құру жоспарланып отыр.
Өңірлерде инвесторларға қызмет көрсету орталықтарының (бұдан әрі Ғ ИҚО) желісі негізінде инвесторлар инвестициялықтан кейінгі қолдау бойынша қызметті күшейту қажет.
Экспортты дамыту және ілгерілету жүйесіне жалпыұлттық тәсілді қолдану қажет. Ол үшін тауарлық белгілерді ілгерілету, бірыңғай ұлттық стенд форматында халықаралық көрмелердегі тұсаукесерлер, шетелдік көрмелердегі компаниялардың қатысуын, шетелге сауда миссияларын ұйымдастыру, экспорттаушыларға көмек ретінде экспорттық өнім анықтамалығы мен әдебиетін басып шығару; экспорттаушыларға ақпараттық-талдау жәрдем көрсетуді; оқыту тренингтерін, сондай-ақ экспорттық өндірістерге шетелдік турларды өткізу; экспорттық қаптама саласын дамыту; экспорттаушылар мен сатып алушылар үшін интернет-ресурсты ілгерілету; экспортқа бағдарлану идеологиясын қалыптастыру; гуманитарлық көмек шеңберінде өнімді берушілер қатарына Қазақстанның ықпалдасуы жөніндегі іс-шараларды қамитын экспортты сервистік қолдау жөніндегі жұмыс жалғастырылатын болады. Сондай-ақ Қазақстан Республикасының Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі жанындағы жұмыс істеп тұрған экспорттаушылар Кеңесінің жұмысы жалғастырылатын болады. Нысаналы нарықтарда промоутерлік қолдау желісі құрылатын болады.
Экспорттың негізгі бағыты Ресейдің шекаралас аймақтары, КО мен Орталық Азия елдері, Ауғанстан, Иран, Кавказ елдері, Қытайдың батыс өңірлері болады.

Технологиялар және инновациялар
Өңдеуші өнеркәсіптің бәсекеге қабілеттілігін арттыру жаңа технологияларды енгізумен және жоғары инновациялық белсенділікпен тікелей байланысты. Инновациялар саласында басым секторлар мен өзіндік инновациялық жүйелерді одан әрі сапалы дамыту, экономикада инновацияларға сұранысты арттыру, технологиялық өкілеттіктерді қалыптастыру үшін өзекті технологиялар трансферті шаралары көзделетін болады.

Озық технологиялар трансфері
Жабдықты қарапайым сатып алудан трансфердің барынша күрделі нысандарына және оларды жергілікті жағдайларда бейімделуіне өту негізгі міндет болады.
Маңызды ынталандырушы қолдау құралдарының бірі инновациялық гранттар болып табылады. Осыған байланысты инновациялық гранттардың түрлерін нақтылау, оларды ұсыну схемалары мен рәсімдерін оңтайландыру бойынша жұмыс жүргізілетін болады.
Шетелдік технологияларды сатып алуға арналған инновациялық гранттарды беру арқылы стратегиялық жобаларды ілгерілету және қолдау жүйелік шара болады. Бұл ретте, инновациялық гранттың осы түрі бойынша лимит сомасын тиісті ұлғайту көзделетін болады. Жоғарыда аталған жобаларды іріктеуді «Технологиялық даму жөніндегі ұлттық агенттік» АҚ (бұдан әрі – «ТДҰА» АҚ) жүзеге асыратын болады. Жобалар тізбесін бекітуді кейіннен Индустрияландыру картасына енгізумен Қазақстан Республикасының Өнеркәсіптік даму жөніндегі комиссиясы жүргізетін болады.
Бұдан басқа, өнеркәсіптің басымды секторларындағы олардың технологиялық міндеттерін шешумен байланысты салалық мемлекеттік органдардың, ұлттық компаниялардың тапсырысы бойынша әзірлеушілер командалары арасындағы конкурстар өткізуге инновациялық гранттарды бөлу көзделген.
Технологиялық сипаттағы ұзақ мерзімді міндеттерді шешу үшін нысаналы технологиялық бағдарламаларды іске асыруға инновациялық гранттарды бөлу тетігі пысықталатын болады.
Жүйелік негізде бизнестің басымды технологиялық міндеттерін іздестіру жөніндегі жұмыс, оның ішінде өнеркәсіптік кәсіпорындардың техникалық директорларының (R&D-директорлар) конференциялар өткізу арқылы жүзеге асырылатын болады, ол ғылыми қызметті бағдарламалық-нысаналы, гранттық қаржыландыру үшін негіз болады.
Инновациялық гранттарды ұсыну арқылы венчурлық қорлардың жобаларын қаржылық қолдау мәселелерін пысықтау қарастырылады.
Сонымен қатар, технологиялар трансферті желісін дамыту және ғылымды, технологияларды және инновацияларды дамыту жөніндегі халықаралық бағдарламаларға қатысу жөніндегі жұмыс жалғастырылатын болады.

Инновацияларға сұранысты арттыру
Инновацияларға сұранысты қалыптастыруды мемлекет реттеуші және ынталандырушы шаралар есебінен қамтамасыз етеді.
Инновациялар саласында шағын және орта бизнесті дамыту үшін салықтық ынталандыруларды дамытуды, энергия үнемдеу бойынша заңнамалық шектеулер мен нормативтерді енгізуді, техникалық және экологиялық стандарттар жүйесін КО және ЕО стандарттау жүйелерімен үйлестіруді көздеу қажет.
Шығындарды, мысалы, коммуналдық секторда (SmartMetering) және т.б. ресурстар есебінің бірыңғай автоматтандырылған жүйесін енгізу кезінде қысқартуға мүмкіндік беретін қалалық инфрақұрылым үшін (SmartСity) кешенді шешім мәселелері қарастырылатын болады.

Технологиялық және басқару құзыреттерін арттыру
Инновациялық гранттарды ұсыну есебінен өңірлерде құзыреттіліктің салалық орталықтарын құру жөніндегі мәселені пысықтау қажет. Бұл орталықтар тәжірибелік үлгілерді дайындау бөлігінде отандық кәсіпорындардың ішкі қажеттіліктерін шешуге және олардың тиімділігін растауға бағдарланған инновациялық жобаларды іске асыру үшін жабдықтарды бірлесіп пайдаланудың мамандандырылған орталықтарды, инновациялық шеберханаларды, эксперименттік полигондарды білдіреді.
Техникалық машықтар мен мамандықтар негіздерін игерудің және оқудың, сондай-ақ біліктілікті арттырудың қосымша мүмкіндіктерін ұсынатын онлайн құзырет орталықтарының ашылуы қағидаттық жаңа шара болады.
Инноваторлардың бірлескен жұмысын ұйымдастыру және жобаларды ілгерілету мақсатында жұмыс істеп тұрған технопарктерді, сондай-ақ құзыреттілік орталықтарын қайта ұйымдастыруды және оңтайландыруды жүргізу талап етіледі.
Олардың жанынан тәжірибелік-эксперименттік учаскелерді құра отырып, жұмыс істеп тұрған салалық конструкторлық бюролардың функцияларын кеңейту қажет.
Олардың инновациялылығын, рәсімдердің тиімділігі мен ашықтығын растауды қамтамасыз ету бөлігінде инновациялық әзірлемелерді және жаңа технологияларды сараптау жүйесі жетілдірілетін болады.
Функцияларды айқын бөле отырып, Назарбаев Университет және Инновациялық технологиялар паркі екі негізгі инновациялық кластер ретінде басым түрде дамытылатын болады. Іргелі және қолданбалы ғылымды дамытумен Назарбаев университеті айналысады. Назарбаев Университетінің зияткерлік-инновациялық кластері негізінде жобалау-инженерлік орталықтарын құру қажет. Озық технологиялар трансфері, сондай-ақ зерттеулер нәтижелерін өнеркәсіптік енгізу жөніндегі міндеттерді шешу Инновациялық технологиялар паркіне беріледі.
Кәсіпорындардағы кадрлардың құзыреттілігін арттыру мақсатында кәсіпорындарды ынталандыру тетіктері енгізіледі, атап айтқанда инженерлік персоналдың біліктілігін арттыруға гранттар бөлу, қызметкерлерге шет тілін оқыту мәселесі пысықталады. Сондай-ақ, шетелдік ұйымдарда инженерлік-техникалық қызметкерлердің тағылымдамадан өтуі, сондай-ақ инженерлік-техникалық қызметкерлерді оқыту жөніндегі жұмыс күшейтілетін болады.
Сонымен қатар, инновациялық дамудың халықаралық бағдарламаларына, инновациялық форумдарға қатысу, инновациялық қызметті танымал ету және талдамалық зерттеулер жүргізу жөніндегі жұмысты жандандыру қажет.

Қосымша шаралар
Аккредиттелген үкіметтік емес ұйымдар тарапынан тәуелсіз тексерудің тәжірибесін енгізуді көздейтін инновациялық жобалардың іске асырылуын тексеру жүргізудің жеке тәртібін заңнамалық деңгейде бекіту қажет. Бұл ретте, бақылаушы органның тексеруді жүргізуі инноваторлардың немесе іске асырылатын жобаның қатысушыларының өзінен бұзу туралы өтініштер болған кезде жүргізілуі және жобаны іске асыру кезінде рәсімдерді орындауды бағалауға емес түпкілікті нәтижеге бағытталуы тиіс. Аталған шара инноваторларға инновацияларды қолдау бағдарламаларына белсене қатысуға, ал жоба операторларына шешімдерді қабылдаудың неғұрлым икемді және қарапайым рәсімдерін енгізуге мүмкіндік бередіі.

Қаржылық ресурстар. Қаржыландыру моделі
Бағдарламаны табысты іске асыру үшін қаржыландырудың теңдестірілген үлгісі қажет. Мемлекеттің рөлі тікелей инвестицияларды тарту үшін ынталандыруларды қамтамасыз ету және ұзақ мерзімді және арзан кредиттік ресурстармен қамтамасыз ету бөлігінде сындарлы болып қалады.
Инвестицияларға қажеттіліктерді қамтамасыз ету үшін мынадай қағидаттарда құрылған қаржыландыру үлгісі пайдаланылатын болады:
мемлекеттің және жеке меншік сектордың қаржылық ресурстарын шоғырландыру қажет, ықпалдастырушы «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ болуға тиіс;
қаржылық тұтқа тәсілін қолдану көзделеді, мемлекеттік инвестициялардың әрбір теңгесіне жеке меншік қаржылық ресурстардың 4 теңгесінің келуі күтіледі;
компанияларға бөлінетін мемлекеттік қаражаттың кем дегенде 70 %-ға өңдеуші өнеркәсіп кәсіпорындарына ұсынылуы тиіс.
Жеке меншік инвестициялардың ағыны үшін құралдары БЖЗҚ ұзақ мерзімді қаражатын тарту үшін пайдаланылуға тиіс қор нарығы іске қосылуы қажет. Атап айтқанда, «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ купондық облигацияларды шығару және орналастыру есебінен БЖЗҚ-дан ақша қаражатын тартатын болады. Отандық қор нарығының төмен өтімділігі ұйымдастырылған нарықта айналатын жаңа қаржы құралдарын құру, экономиканың нақты секторынан жаңа эмитенттерді тарту, сондай-ақ халықтың қаржылық сауаттылық деңгейін арттыру арқылы жақсартылатын болады. Ұзақ мерзімді қаржыға қолжетімділік сондай-ақ, инвестициялық келісімдерді жасау кезінде инвестициялық субсидиялар арқылы жеңілдетіледі.
«Бәйтерек» ҰБХ» АҚ басымды жобаларын қолжетімді және ұзақ мерзімді қаржыландыруды қамтамасыз ету мақсатында облигацияларды шығару жолымен Ұлттық қордан қарыз алуды жүзеге асыратын болады.
Мемлекеттік көздерден 2015 – 2019 жылдарға талап етілетін инвестициялар АЭА және ИА оқшау инфрақұрылымын қаржыландыруды қоса алғанда, қайтарымды қаржыландыру (кредит беру және тікелей инвестициялар) және қайтарымсыз қағидат (субсидиялау, сервистік қолдау) бойынша игеріледі.
Қайтарымсыз топтарға мынадай құралдар бойынша бағытталатын бюджеттік қаражат жатады:
АЭА және ИА оқшау инфрақұрылымын қаржыландыру, оның ішінде, Қазақстан Республикасының Ұлттық қорынан қаржыландыру;
«Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ (бұдан әрі – Даму) арқылы ЕДБ кредиттері бойынша пайыздық мөлшерлемелерді субсидиялау;
«Бәйтерек» ҰБХ» АҚ арқылы жекелеген жобалар бойынша көлік және энергетикалық шығындарды қоса алғанда, инвесторларға күрделі шығындардың бір бөлігін өтеу (объект пайдалануға берілгеннен кейін мемлекет тарапынан инвестициялық шығындарды 30 %-ға дейін өтеу) түрінде инвестициялық субсидиялар;
Даму арқылы кредиттерге кепілдік беру;
технологиялық құзіретті арттыру, инновациялық инфрақұрылымды дамыту, инновациялық гранттарды ұсыну, мемлекеттік тапсырыстар;
АЭА дамыту, басқару және ілгерлету;
Ұлттық қордан және бюджеттік қаражаттан қайтарымды топтар бойынша қажеттілік мынадай бағыттар бойынша «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ арқылы бөлінетін болады:
1) ШОБ жобаларын Даму арқылы ЕДБ негізделген кредит беру арқылы қолжетімді және ұзақ мерзімді негізде қаржылық ресурстармен қамтамасыз ету;
2) «Қазақстанның даму банкі» АҚ (бұдан әрі – ҚДБ) арқылы, оның ішінде, банкаралық, лизингтік қаржыландыру және басқалары арқылы өңдеуші өнеркәсіптегі орта және ұзақ мерзімді қаржыландыру.
Бюджеттік қаражатты және Ұлттық қордың қаражатын қоса алғанда, қаржыландырудағы қажеттілік Бағдарламаны іске асыру барысында және заңнамамен белгіленген тәртіппен тиісті қаржы жылдарына арналған республикалық бюджетті қалыптастырған кезде нақтыланатын болады.

Даму институттарының жаңа рөлі
Бағдарламаны іске асыру үшін қаржылық ресурстардың қолжетімділігін арттыру мақсатында «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ-ның даму институттарының жұмысы қайта қаралатын болады.
2014 – 2023 жылдарға арналған даму стратегиясы шеңберінде ҚДБ қолайлы шарттармен Бағдарлама үшін ұлттық валютада қаржыландыруды ұсыну бойынша басты қаржы институты ретінде әрекет етеді. Аталған шара теңгемен кредит беру көлемін ұлғайтуға алып келеді. Бұдан басқа, ҚДБ кредит беру тетігін оңтайландыратын болады, әкімшілік кедергілерді төмендету, артық бизнес процестерді автоматтандыру және жою, қарыз алушылармен жұмыс тәсілдерін жетілдіру және жаңа кредиттік құралдарды ұсыну жөніндегі жұмыс жалғастырылатын болады.
Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың кредит жүктемесінің жоғары деңгейімен, жеткілікті кепілдікті қамтамасыз етудің болмауымен байланысты ҚДБ қаржыландырудың жаңаларын қолдануды қазіргілерін неғұрлым белсенді пайдалануды, оның ішінде, мезониндік кредит беру мен жобалық қаржыландыруды жоспарлауда.
Даму «Бизнестің жол картасы 2020» бағдарламасы бойынша қолда бар құралдар шеңберінде және өңдеуші өнеркәсіпті қолдау үшін меншікті құралдар бойынша шағын және орта бизнестегі кәсіпкерлерге қолдау көрсетуді жалғастырады. ШОБ субъектілерінің қаржылық қажеттіліктерін қанағаттандыру «Шағын және орта бизнесті қолдау» пакетінің шеңберінде жүргізілетін болады.
«Бәйтерек» ҰБХ» АҚ-ның даму институттары Бағдарламаны қаржыландыруды қолдау үшін әртүрлі борыштық және үлестік құралдардың кең спектрін ұсынады. ҚДБ және Даму сыйақы берудің қолайлы мөлшерлемелері бойынша қарыз беру арқылы кәсіпорындар үшін кредит беру құнын айтарлықтай төмендететін болады. Инвесторларға күрделі шығындардың бір бөлігін өтеу түрінде инвестициялық субсидиялар сияқты қолдаудың жаңа құралдары қосымша енгізілетін болады.
«Қазақстанның инвестициялық қоры» АҚ (бұдан әрі – ҚИҚ) 2010 – 2014 жылдарға арналған Индустрияландырудың республикалық картасына енгізілген проблемалық (стресстік) жобаларды сауықтыру және іске қосу арқылы 2015 – 2019 жылдарға арналған Бағдарламаның басым бағыттарының шеңберінде инвестициялық жобаларды қаржылық қолдау жөніндегі жұмысты жалғастырады, бұл проблемалық активтерді экономика құрылымының өзгеруін, жұмыспен қамтудың, салықтық түсімдердің өсуін қамтамасыз ететін жұмыс істеп тұрған активтердің қатарына ауыстыруға, сондай-ақ, мемлекет бұрын инвестициялаған қаражатты қайтаруға жәрдемдеседі. ҚИҚ қызметі үлестік қаржыландыру құралдарын пайдалану жолымен өңдеуші өнеркәсіпте активтерді құруға және оларды сауықтыру арқылы өңдеуші өнеркәсіптегі проблемалық активтердің санын азайтуға бағытталған. ҚИҚ қазіргі сараптаманы және бұрынғы жұмыс тәжірибесін пайдалана отырып, есептелген сыйақыны, өсімпұлды, негізгі борыштың бір бөлігін есептен шығару мүмкіндігін, сондай-ақ тоқтап тұрған жобаларды қалпына келтіру үшін кепілдіктер ұсынуды көздейтін инвестициялық жобаларды сауықтыру және құрылымдау жөніндегі тетіктерді әзірлейді. Аталған тетікті іске асыру үшін тиісті жағдайлар жасалады.
«Қазына Капитал Менеджмент» АҚ-ның (бұдан әрі – ҚКМ) қатысуымен кейбір қорларды басқару моделі бөлінген қаражатты игеру және осындай жобаларды қаржыландырудың жеткілікті болуы бөлігінде өзінің тиімсіздігін көрсетті, өйткені, ҚКМ қоржындық қорларының көпшілігінің мандаттарының Қазақстан Республикасы экономикасының басым салаларындағы жобаларды қаржыландыру бөлігінде белгілі бір шектулері бар. Осыған байланысты, жергілікті және халықаралық институционалдық инвесторлардың қаражатын жоспарланып отырғандай тарта отырып, Инфрақұрылымдық жобалар қорын (бұдан әрі – ИЖҚ) және Старттық жобалар қорын (бұдан әрі – СЖҚ) құру жөніндегі мәселе пысықталатын болады. Аталған қорларды басқару моделі неғұрлым икемді болады және олар Бағдарламаның басым салаларын: дамудың бастапқы кезеңіндегі жобаларды (СЖҚ), сондай-ақ инфрақұрылымды жасау және дамыту, оның ішінде, мемлекеттік-жекешелік әріптестік (ИЖҚ) тетігін пайдалана отырып іске асырылатын жобаларды қаржыландыру және инвестицияларды тартуға мамандана отырып, пайдаланылған қаржыландыру құралдарын толықтырады.
Аталған құралдар «Өсуге арналған капитал», «Гринфилд-жобалар», және «Инфрақұрылымдық жобалар» пакеттері шеңберінде іске қосылған.
Қазақстандық кәсіпорындардың экспорттық қызметін қолдау мақсатында «Экспорттаушыларды қолдау» пакетінің қолдау құралдарын пайдалану мүмкіндігі болады.
«ҚазЭкспортГарант» экспорттық-кредиттік сақтандыру корпорациясы» АҚ (бұдан әрі – ҚЭГ) Қазақстан Республикасының экспорттық-кредиттік агенттігінің функцияларын орындайды. Экспорттаушы кәсіпорындарға айналым қаражатын толтыруға кредит беру кезінде екінші деңгейдегі банктерді қаржыландыру және тәуекелдерін сақтандыру арқылы экспорт алдында қаржылық-сақтандыруда қолдау құралдарын енгізу жолымен экспорттаушыларды қаржылық-сақтандыруда қолдау құралдарының ассортиментін кеңейту жоспарлануда.
Экспорттаушыларды қаржылай-сақтандыру мақсатында қолдаудың жаңа өнімдерін тиімді іске асыру үшін Қазақстан Республикасының нормативтік-құқықтық актілеріне шартты банктік салымдарға ҚЭГ қаржы қаражатын орналастыру жолымен екінші деңгейдегі банктер арқылы экспорттық қаржыландыру алдындағы экспорттық өнімді отандық өндірушілерге ұсыну мүмкіндігін көздейтін өзгерістер мен толықтырулар енгізу мәселесі қаралатын болады.
Экономиканың жаңа, қазіргі заманғы салаларын қолдау мен инновацияларды дамыту және ШОБ субъектілерінің инновациялық бағдарланған қаржылық қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында «Инновациялық компанияларды қолдау» пакетінің қолдау құралдары ұсынылатын болады.
«ТДҰА» АҚ басым секторлардағы инновациялық жобаларды қолдау және технологиялар трансфертіне жәрдемдесу жөніндегі жұмысты, оның ішінде, инновациялық гранттарды ұсыну және және инновациялық инфрақұрылымды дамыту арқылы жалғастыратын болады. Бұл ретте, стратегиялық инновациялық жобаларды қолдау үшін технологияларды сатып алуға және өнеркәсіптік зерттеулерді жүргізуге арналған инновациялық гранттар ірілендірілетін болады. Бизнес пен ғылымың өзара іс-қимыл жасауын күшейту мақсатында нысаналы технологиялық бағдарламаларды іске асыруға гранттар беру көзделетін болады. Сондай-ақ, мемлекеттік тапсырыстарға қатысу үшін прототиптеуге, венчурлік қорлардың жобаларын қолдауға, құзыреттіліктің салалық орталықтарын құруға, сынақ базаларын құруға және өзгерістерді автоматтандыруға инновациялық гранттар беру мәселесі пысықталатын болады.
Қойылған міндеттерді іске асыру мақсатында нормативтік құқықтық базаны одан әрі жетілдіру қажет. Индустриялық-инновациялық даму және мемлекеттік бағдарламаларды іске асыру саласындағы Үкіметтің құралы ретінде «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ қызметі реттеуді талап етеді, ол мемлекеттік бюджет қаражатының тиімді жұмсалуын бақылауды күшейтеді, «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ тобындағы корпоративтік басқаруды жетілдіреді және Бағдарламаны іске асыруға «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ-ның неғұрлым оңтайлы қатысуын қамтамасыз етеді.

Инфрақұрылым
Өңдеуші өнеркәсіп секторларын көліктік және логистикалық инфрақұрылымдық қолдау Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 13 қаңтардағы № 725 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының көлік жүйесі инфрақұрылымын дамытудың және ықпалдастырудың 2020 жылға дейінгі мемлекеттік бағдарламасының ережелерін ескере отырып; энергетикалық инфрақұрылымдық қолдау Отын-энергетикалық кешенді дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасының ережелерін ескере отырып жүзеге асырылатын болады.
Қазақстанды үдемелі индустрияландыруды инфрақұрылымдық қолдауды қалыптастыру және жетілдіру бойынша міндеттер:
1) көліктік, энергетикалық және өндірістік инфрақұрылым саласындағы қолжетімділік пен сапа;
2) экономиканың қажеттіліктерін электр энергиясымен қамтамасыз ету және елдің энергетикалық тәуелсіздігіне қол жеткізу;
3) Қазақстанның тиімділігі жоғары көлік-логистикалық жүйесін құру және оны халықаралық көлік жүйесіне кіріктіруді қамтамасыз ету;
4) индустриялық дамуға ықпал ететін тарифтердің негізделген деңгейлерін қамтамасыз ету болып табылады.
Өңдеуші өнеркәсіп үшін мемлекеттік қолдау шаралары инфрақұрылымдық шығындарды басқару бойынша айқын шарттар қалыптастыруға бағытталған:
1) табиғи монополия субъектілерінің көрсетілетін қызметтеріне ұзақ мерзімді кезеңге арналған тарифтерді қалыптастыру тетігін белгілеу;
2) қосымша энергетикалық қуаттарға қосылу рәсімін оңайлату;
3) теміржол маршруттарының жекелеген учаскелерінде өткізу қабілетін кеңейту;
4) өңдеуші өнеркәсіптің басым секторларындағы жаңа объектілерге инфрақұрылым жеткізу;
5) жылжымалы теміржол құрамының қолжетімділігін қамтамасыз ету;
6) өңірлік логистикалық орталықтарды құру.
Бүгінгі күні Үкімет табиғи монополиялар субъектілерінің көрсетілетін қызметтеріне арналған тарифтердің болжамдылығын қамтамасыз ету мақсатында табиғи монополиялар субъектілерін ұзақ мерзімді – бес және одан да көп жылдарға арналған тарифтер бойынша жұмысқа ауыстыру жөнінде шаралар қабылдауда. Осыған байланысты, қолданыстағы заңнамаға өзгерістер енгізу көзделеді.
Отандық кәсіпорындардың көліктік және логистикалық көрсетілетін қызметтерге қажеттілігін толық көлемде қанағаттандыруға қабілетті өнеркәсіптік тораптық инфрақұрылымдық бірқатар жобаларды іске асыру жоспарлануда, оның ішінде мыналарды салу жобалары пысықталатын болады:
станцияны 3700 м дейін кеңейте отырып, кәсіпорындар тобы алаңдарына дейін Коршуново станциясынан теміржол кіреберіс жолдары және 1200 м-ден 3 қосымша тұйықтама, Шығыс Қазақстан облысы;
өңірдің кәсіпорындары үшін дайын өнімді уақтылы тиеп жіберуді қамтамасыз ететін 1,5 км біріктіргіш теміржол желісі, Қостанай облысы;
ұзындығы 115 км Жаңатас – Түркістан теміржол төсемі, Жамбыл облысы;
кеңейту және дамыту:
1) Тобыл теміржол торабы, Қостанай облысы;
2) Ақсу-1 және Ақсу-2 теміржол станциялары, Павлодар облысы;
3) Жіңішке станциясының өткізу қабілеті, Ақтөбе облысы;
4) Оңтүстік Сарыбай карьерінің өндіру аймағынан ұзындығы 9 км «Рудный – Қашар – Федоровка» автомобиль жолының уческесін шығару, Қостанай облысы;
5) 220/10 кіші станцияны салуды ұйымдастыру және «Қостанай 1150» КС кеңейту, Қостанай облысы;
6) «Горностаевская» 110/10-10 кВ КС электрмен жабдықтау объектілерін салу, «№ 51» 220/110/10 кВ КС кеңейту; ұзындығы 32,5 км «Горностаевская-Шаған» 110 кВ біртізбекті ӘЖ салу, Шығыс Қазақстан облысы.
Индустриялық даму үшін АЭА қызметінің тиімділігін арттыру бойынша топтастырылған және белсенді іс-әрекет қажет. АЭА одан әрі дамыту мақсатында АЭА әрекет ететін бүкіл кезеңде АЭА-ға қатысушылар үшін орнықтылықты қамтамасыз ету және преференциялар мен салықтық жеңілдіктердің сақталуына кепілдік беру, сондай-ақ АЭА таратылған жағдайда АЭА-ға қатысушылар үшін тұрақтандыру тетіктерін белгілеу, әрі Қазақстан Республикасында АЭА-ны басқару және дамыту жөніндегі бірыңғай оператор институтын енгізу мәселелері пысықталатын болады.
Бұдан басқа, басқару, басқарушы компаниялардың қызметі, АЭА-ның, Бірыңғай оператор мен басқарушы компаниялардың қызметін бастапқы сатыларда мемлекеттік бюджет қаражатының есебінен қаржыландыру, сондай-ақ инфрақұрылым объектілерін салуға қарыз қаражатын тарту мәселелерін қоса алғанда, АЭА-ның жұмыс істеу тетіктерін жетілдіру, сонымен қатар басқарушы компаниялар мен басым қызмет түрлеріндегі ілеспе және аралас өндірістер үшін салықтық жеңілдіктер беру қажет.
Кейіннен кешенді шаралар қабылдау мемлекеттік бюджеттен қаржыландырудан бас тартуға мүмкіндік береді, бұл бюджетке түсетін жүктемені азайтады.

Адами ресурстар
Озыңқы индустриялық даму адами ресурстардың қолжетімділігін артыруды және сапасын қамтамасыз етуді қажет етеді, білім беру сапасына талаптар қояды.
Индустрияландырудың негізгі акценті өндірісті қарқынды өсіруге, атап айтқанда, еңбек өнімділігін өсіруге (1,4 есе) бағытталған. Сондықтан, адами ресурстармен қамтамасыз ету жөніндегі жалпы жүйелік шаралар жұмыс орындарын құру санына емес, біліктілігі жоғары, ғылыми және инновациялық кадрларды даярлау сапасына бағытталған.
Экономика алаларын біліктілігі жоғары кадрлармен экономика салаларын қамтамасыз ету үшін кадрларды даярлау жүйесін реформалау жөніндегі жұмыс жүргізілетін болады.
Өңірлердің мамандануын, аумақтық және инновациялық кластерлерді дамытуды ескере отырып, осы мақсаттар үшін металлургия, мұнай-газ химиясы, электр энергетикасы, жеңіл және тамақ өнеркәсібі, АӨК, машина жасау, ақпараттық -коммуникациялық технологиялар, ғарыш саласы сияқты басым секторлар үшін біліктілігі жоғары мамандарды даярлауға бағытталған жоғары оқу орындары мен колледждер айқындалатын болады.
Мұндай кадрларды даярлау жаңа технологиялық процестерді ескере отырып, жергілікті және шетелдік жетекші әріптестермен бірге жоғары оқу орындары мен колледждер әзірлеген жаңа білім беру бағдарламалары бойынша жүзеге асырылатын болады.
Бұл жоғары оқу орындары мен колледждерге қомақты ресурстар жіберілетін болады және оларды жаңғырту жөніндегі жұмыс жүргізіледі. Жоғары оқу орны мен колледжді дамытудың жеке стратегиялық бағдарламалары әзірленетін болады, материалдық-техникалық база, оның ішінде, оқу-зертхана жабдығы күшейтіледі, басқару жүйесінде жаңа тәсілдер және нәтижеге бағытталған қаржыландырудың жаңа тетіктері енгізіледі.
Қазақстан Республикасымен инвестициялық келісімдер жасаған инвесторлар, сондай-ақ АЭА аумағында базалық өнім шығару жөніндегі жобаларды іске асыратын операторлар үшін инвестициялық жоба іске асырылатын бүкіл кезеңге және объектіні пайдалануға бергеннен кейін бір жылға шетелдік жұмыс күшін тартуға арналған квотадан тыс және рұқсатсыз шетелдік жұмыс күшін тартуға құқық берілетін болады.
Бұдан басқа, өңдеуші өнеркәсіпте, агроөнеркәсіптік кешенде және геологиялық барлауда қызметін жүзеге асыратын ТҰК үшін Қазақстан Республикасында жұмысқа рұқсатты алусыз (кейбір талаптарды сақтау кезінде, оның ішінде, қазақстандық және шетелдік мамандардың теңбе теңдігі, еңбекті төлеуді кемсітушіліктің болмауы, белгілі бір біліктілік деңгейіндегі тартылатын мамандардың сәйкестігі) басқа елдердің филиалдарынан өз қызметкерлерін тарту мүмкіндігін қарастыру жоспарлануда.
Басым жобалар бойынша қызметін жүзеге асыратын кәсіпорындар үшін шетелдік жұмыс күшін тартуға арналған квота жылдарға бөліне отырып, басымды жобаны іске асырудың барлық кезеңіне белгіленетін болады.

Мемлекеттік сатып алулар
Сатып алынатын тауарлардың, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтердің инновациялылығы критерийлерін анықтау бөлігінде мемлекеттік сатып алу саласындағы заңнамаға жеке тәртіпті енгізу қажет. Технологиялық меморандумдар негізінде енгізілетін бұйымдарды жеткізуге ұзақ мерзімді шарттарды жасау тетігін әзірлеу талап етіледі.
Мемлекеттік сатып алуды жүргізу кезінде сапасыз және қауіпті өнімнен қорғау үшін техникалық ерекшелікте олар болған кезде өнеркәсіп талаптарын немесе үкіметтік емес стандарттарды белгілеу қажет. Ол үшін квазимемлекеттік сектордың және жер қойнауын пайдаланушылардың сатып алуларын реттейтін нормативтік құқықтық актілерге өзгерістер мен толықтырулар енгізу, техникалық ерекшелікте олар болған кезде өнеркәсіп талаптарын немесе үкіметтік емес стандарттарды міндетті түрде белгілеу қажет.
Қазақстанның өндіруші өнеркәсібіне шетелдік инвестицияларды арттыру үшін Қазақстан Республикасының заңнамасында офсеттік келісімдер институтын енгізу туралы мәселе қарастырылатын болады. Мемлекеттік сатып алулар офсет тетіктерін пайдалану арқылы Қазақстанда түпкілікті өнімді шығару кезінде ҚҚТ дамыған өндірістер үшін пайдаланылуы тиіс.
Сонымен қатар, индустриялық инновациялық-инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау саласындағы уәкілетті орган мен даму институттары арасындағы мемлекеттік тапсырыстар және мемлекеттік сатып алу шарттарында даму институттарының көрсетілетін қызметтерге төлеудің нақты тетігі жұмыс істеуі тиіс. Тұрақты (жалғасушы) сипатқа ие жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер жүзеге асырылуы тиіс және тісінше шарттар қолданысы кезеңімен шектелмей, жылына он екі ай ішінде төленуі тиіс.
Бұл ретте, даму институттарының негізгі қызметінен жалпы кірістеріне атқарылатын жұмыстар мен көрсетілетін қызметтердің пропорционалды көлемі есептелген, көрсетілген міндеттемелерді орындаумен байланысты даму институттарының тік және де жүктеме шығыстарын ескеру қажет. Сондай-ақ мөлшері даму институттарында корпоративтік рәсімдер (компаниялар дамуының стартегиялары мен жоспарлар және тағы басқалары) тұрғысынан анықталатын, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтердің жоспарлы рентабельдігін ескеру қажет.
Кәсіпкерлік пен шағын және орта бизнес
ШОБ негізінде, оның ішінде басым секторларда өңдеші өнеркәсіппен байланысты жеткізушілер мен сервистік компаниялар жүйесі дамытылуға тиіс. Ұлттық холдингтердің және компаниялардың ірі кәсіпорындар төңірегінде ШОБ арасындағы жеткізушілер жүйесін дамытуға әсерін заңнамалық деңгейде шектеу қажет.
Азаматтардың қауіпсіздігі талаптарын сақтай отырып, бизнесті ашу және жүргізу кезінде рұқсат беру және бақылау-қадағалау жүйесі оңайлатылуға тиіс. Кәсіпкерлерге қатысты барлық рұқсат беру және келісу рәсімдері «бір терезе» қағидаты бойынша жергілікті деңгейді орындалуы керек.
ШОБ субъектілері «Бизнестің жол картасы 2020» бағдарламасы арқылы қаржылық ресурстарға қолжетімділікті ұсынуды жалғастыруы қажет. Кредиттік және лизингтік тетіктерді пайдалана отырып, Қазақстанда өндірілген өнімнің түпкілікті тұтынушыларын қаржыландыруды пайдалана отырып, ішкі сұранысты ынталандыру қажет.

Бәсекелестікті ынталандыру
Үдемелі индустрияландырудың сәтті бағдарламаларын іске асырған елдер тәжірибесі көрсеткендей, бәсекелі ортаны дамыту есебінен индустриялық даму бойынша шаралар тиімділігін арттыру үшін резервтер бар. Бәсекелестік экономикалық билікті бір қолға шоғырландыруды шектейді және тұтынушы мұқтаждығын, өнімнің арзандауын және оның сапасының артуын қанағаттандыруды ынталандырады.
Монополияға қарсы реттеу бәсекелестікті қорғау міндетін шешуі және экономикадағы іскери ахуалдың сапасын арттыруы тиіс. Осы жұмысты ҰКП және кәсіпкерлерді, мемлекеттік органдар мен даму институттарының өкілдерін енгізетін, тұрақты жұмыс істейтін комиссияларды тарта отырып, өткізу қажет.
Мемлекетітк бәсекелі саясат аумақтық, құқықтық, тарифтік және басқа экономикалық шектеулер түрінде нарыққа «шығу» үшін кедергілерді қысқартуға жәрдемдесуі тиіс.
Квазимемлекеттік сектор өзінің бәсекелі нарыққа араласуын саналы түрде шектейтін болады, егео ол шағын және орта бизнеске теріс әсер е көрсетсе.
Yellowpages қағидатын пайдалана отырып, жекешелендіру жүргізілуге тиіс және мемлекеттік компаниялардың индустрияға кіруі туралы одан әрі шешім осы қағидатты ескере отырып, қабылдануға тиіс.
Өзінің үстеме және монополиялық жағдайымен нарық субъектілерінің асыра пайдаланудан экономиканы қорғаудың құқықтық тетігін жетілдіру көзделеді.
Қойылған мақсаттарды іске асыру мақсатында өңдеуші өнеркәсіп салаларын демобилизациялау, республика нарықтарында мемлекеттің қатысу үлесін төмендету жөніндегі іс-шараларды жүргізу, сондай-ақ монополияға қарсы заңнаманы жетілдіру талап етіледі:
Осы міндетті шешу үшін мыналарға бағытталған шаралар қабылданатын болады:
мұнай өнімдерін биржалық саудасын дамыту бойынша ұсыныстар енгізу;
көмір өткізу нарығында өнімді емес мердігер құрылымдарды алып тастау;
сұйытылған мұнай газын көтерме және бөлшек өткізу қызметін жүзеге асыруға рұқсат беру рәсімдерін оңтайландыру, оның ішінде 300 тонна көлемінде сақтау базаларының болуы, сондай-ақ кемінде 200 тонна көлемімен сақтау базалары бар газ желілік ұйымдардан Өнеркәсіп қауіпсіздігінің декларациясының болуы бойынша талаптарды жою жолымен оңтайландыру;
электр энергетикасы биржалық саудасын дамыту бойынша ұсыныстарды енгізу;
табиғи монополиялар субъектілері мен реттеуші нарық көрсететін қызметтерін (тауарларды, жұмыстарды) реттейтін тізбені кезең-кезеңмен қысқарту;
жаңа квазимемлекеттік сектор субъектілерін құруға мароторий енгізу бойынша ұсыныстар енгізу;
бәсекелестікті дамыту және салалар мен экономика секторларын демонополияландыру мақсаттарын, сондай-ақ тиісті салалық мемлекеттік органдардың және жергілікті атқарушы органдардың стратегиялық және бағдарламалық құжаттарын іске асыруға олардың қатысуы бойынша нақты шараларды енгізу;
нормативтік базаны бәсекелестікті, тауар нарықтарына кіру кедергілерін шектейтін, жаңа ойыншылардың пайдалболуына және бәсекелі ортаның дамуына барынша әсер ететін нормаларды анықтау және жою мәніне түгендеу жүргізу;
табиғи монополиялар мәселелері бойынша заңнамаға ұзақ мерзімді кезеңге тарифтерді айқындау бөлігінде өзгерістер енгізу.
Мемлекетітк бәсекелі саясат аумақтық, құқықтық, тарифтік және басқа экономикалық шектеулер түрінде нарыққа «шығу» үшін кедергілерді қысқартуға жәрдемдесуі тиіс.
Инвесторларды келісімшарттардың тұрақтылық қағидатына сәйкес заңнама тұрақтылығы кепілдіктерімен қамтамасыз ету қажет.
Өндірісті, технологияларды, жабдықты және жұмыс орындарын сақтай отырып, дағдарысты еңсеру үшін көзделген нарықтық қатынастардың негізгі құралы банкроттық институты толық жұмыс істеуге тиіс.

4. Өңдеуші өнеркәсіпті дамытудағы клатерлік әдістер
Кластерлік әдіс негізінде бәсекелестікті арттыру әлемнің көптеген елдерінің даму стратегияларында кеңінен таралды. Кластерлер өнеркәсіптік дамуға, бәсеке қабілеттілікке және экономиканың тиімділігіне жәрдемдесудің маңызды құралы болып танылды.

Мақсат
Технологиялық тізбегін құру және оқшаулау, кооперация, интеграцияны дамыту және инновациялық дамуды жеделдету есебінен отандық өңдеуші өнеркәсіптің бәсекеге қабілеттігін дамыту.

Міндеттер
1) Астана, Алматы, Шымкент, Ақтөбе қалаларындағы орталықтармен біріктіріп, өсу жағынан озық аймақтарды құруды ескере отырып, оларды теңдестірілген дамытуды қамтамасыз ету үшін өңірлерде өңдеуші өнеркәсіптің басым секторларының өндірістерін орналастыру;
2) өңірлердің елдің өңдеуші өнеркәсіпке мамандануын тереңдету және кейіннен бәсекеге қабілетті кластерлерді қалыптастыру;
3) кластерлік бастамаларды дамыту бойынша қолайлы жағдайлар жасау.
Кластерлерді қалыптастыру салалық және өңірлік маманданудың индустриялық және әлеуметтік-экономикалық әлеуетін ескере отырып, елдің барлық өңірлерін дамыту қажеттіліктеріне сүйене отырып, жүзеге асырылатын болады.
Қазақстан экономикасының кластерлеуге әзірлік деңгейінің жеткіліксіздігін ескере отырып, нақты өңірлерде кәсіпорындарды мамандандырудың сындарлы деңгейін құру қажет. Ол үшін Бизнестің жол картасы-2020 бағдарламасы шеңберінде өңірде өңірлік маманданымға сәйкес бизнес жүргізіп отырған өңдеу өнеркәсібі кәсіпорындарын қолдаудың неғұрылым тартымды шарттары қалыптастырылатын болады.
Кластерлік саясат ел экономикасын жаңа технологиялық платформаға көшіруге, өнімділік, қосылған құн деңгейі және өнім мен қызметтердің шекті дәрежесі жоғары салаларды қалыптастыруға бағытталады.
Бағдарламаны іске асыру кезеңінде мемлекет мыналарды дамытуға және теңгерімді қолдауға шоғырландырылады:
мұнайды және газды өңдеу, мұнай-газ-химия, мұнай-газ-химия машинасын жасау және мұнай-газ өнеркәсібінде сервистік қызметтерді өңдеумен және қайта өңдеумен байланысты базалық ресурстық секторлардыі ішіндегі бір ұлттық кластер;
конкурстық рәсімдер өткізу нәтижелері бойынша анықталатын өңдеуші өнеркәсіптің нарықтық бағдарланған секторларда үш аумақтық кластер;
«жаңа экономика» секторларындағы екі инновациялық кластер - Астана қаласы («Назарбаев Университеті» кластері), Алматы қаласы (Инновациялық технологиялар паркі» кластері).
Жаңа кластерлерді қалыптастыру және дамыту, және кластерлік бастамаларды қолдау шараларын жетілдіру туралы шешімдер Бағдарламада көзделген кластерлерді дамытудың әдеуметтік-экономикалық әсерін талдау және бағалау негізінде қабылданады.

Ұлттық кластерді дамыту
«Қазақстан – 2050: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» стратегиясын ескере отырып, Қазақстан Республикасының перспективті ұлттық кластерлерін дамытудың мақсаты, міндеті және бағыттары Қазақстан Республикасы Үкіметінің 11 қазан 2013 жыл № 1092 (әрі қарай – Ұлттық кластерлер тұжырымдамасы) қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының болашағы бар ұлттық кластерлерін 2020 жылға дейінгі қалыптастыру тұжырымдамасында анықталған.
Бағдарлама шеңберінде мұнай-газ өнеркәсібі үшін мұнайды және газды өңдеу, мұнай-химия, олармен байланысты машина жасау және сервистік қызметтер бойынша бойынша ұлттық кластерды Атырау, Маңғыстау және Батыс Қазақстан облыстарында дамыту бойынша мемлекеттік қолдау көрсетілетін болады.
Ұлттық кластерді дамыту орталық билік органдары және тиісті даму институттары деңгейінде үйлестірілетін болады. Оны қолдау үшін кластер қатысушыларының болжамдарын, жоспарларын және бағдарламаларын, сондай-ақ, оны дамыту стратегиясын келісуге арналған алаң ретінде арнайы басқару құрылымы (кластер кеңесі) құрылады.
Ұлттық кластер кеңесін Қазақстан Республикасының Мұнай және газ министрі басқарады. Мемлекет және жеке меншік бизнес мүдделерінің теңгерімін қамтамасыз ету үшін оның екі орынбасары Қазақстан Республикасы Ұлттық кәсіпкерлер палатасы және «Самұрық-Қазына» ұлттық әл ауқат қоры» акционерлік қоғамы өкілдерінен анықталады.
Кеңестің функцияларына мыналар жатады:
1) ұлттық кластерлерді дамыту стратегиясы мен егжей-тегжейлі жол картасын әзірлеу және бекіту;
2) кластерлерге қатысушылардың қызметін үйлестіру;
3) кластерлерге қатысушыларға мемлекеттік және өзге қолдау алуға жәрдемдесу;
4) кластер бағдарламалары мен жобаларын іске асыруға бөлінген қаржының тиімді пайдалануына мониторинг жасау.
Оның дамуын жедел ұйымдық-функционалдық қолдауды қамтамасыз ететін кластер интеграторыныңң функцияларын «ҚазМұнайГаз» ұлттық компаниясы» акционерлік қоғамы қамтамасыз етеді.
Кластердегі бизнестің шоғырлануын үйлестіруді қамтамасыз ететін кластер интеграторының әріптестері Ұлттық кәсіпкерлер палатасы және «KAZENERGY» Қазақстандық мұнай-газ және энергетикалық кешен ұйымдарының қауымдастығы болады.
Кластердің әлеуетін іске асыру үшін «Ұлттық индустриялық мұнай-химия технопаркі» және «Ақтау Теңіз порты» арнайы экономикалық аймақтарының қатысушыларына ұсынылатын инфрақұрылым объектілерімен қамтамасыз етуді қоса алғанда, салықтық, кедендік жеңілдіктер және басқа да преференциялар қолданылуы мүмкін. Бұл әлемдік нарықтағы елдің бәсекеге қабілетті артықшылықтарын күшейтетін қосылған құнның жоғары деңгейі бар жаңа өндірістерді құру және дамыту кезінде шығындарды тиімді оңтайландыруға мүмкінік береді, экономиканың басым салаларында ілеспе және аралас өндірістердегі даму қарқынын береді.
Кластерді дамыту үшін 3.2.4-бөлімде көрсетілген Кластерді дамытудың жол картасына сәйкес кластерлік бастамаларды бірлесіп қаржыландыру бойынша мемлекеттік қолдау шаралары ұсынылатын болады.
Қаржы агенті Қазақстан Республикасының заңнамасы шеңберінде мемлекеттік қаржылай қолдау шараларын ұсынатын «Бәйтерек» Ұлттық басқару холдингі» АҚ болады.

Аумақтық кластерлерді дамыту
Мемлекеттік қолдау шаралары көрсетілетін аумақтық кластерлер конкурстық негізінде іріктелетін болады. Бағдарлама шеңберінде конкурстық іріктеу жүйесінің тестілеуі өткізіледі. Өңірлерде қалыптастырылған аумақтық кластерлер қатарынан мемлекеттік қолдау қамтамасыз етілетін 3 дамыған пилоттық кластерлер іріктеп алынатын болады.
Қазіргі уақытта өңірлерде кластерлендіруге дайындық факторларының бірі болатын азық-түлік өнімдерін және құрылыс материалдарын өндіру саласында бәсекелестік деңгейі жоғары.
Аумақтық кластерлерді дамытудағы негізгі рөлді өңірлік бизнес-қауымдастықтар және жергілікті атқарушы органдар атқарады.
Қазақстан өңірлерінің әкімдіктері Бағдарламаны жоспарлаудың және іске асырудың негізгі қатысушыларының бірі ретінде, индустриялық даму үшін оның ішінде келесі бағыттар бойынша қолайлы жағдайлар жасауды қамтамасыз етуі тиіс:
1) Бағдарлама ережелеріне сәйкес әлеуметтік-экономикалық дамыту, оның ішінде өнеркәсіп саласындағы өңірлік стратегиялық құжаттарды (аумақтарды дамыту жоспарлары) әзірлеу және іске асыру;
2) жергілікті бәсекелестіктің қарқындылығын арттыруға бағытталған шараларды әзірлеу және қабылдау;
3) басым кластерлерді қолдау және басым жобаларды іске асыру;
4) өнеркәсіптік кәсіпорындарды қазіргі заманғы және бәсекеге қабілетті инфрақұрылыммен қамтамасыз ету;
5) адам ресурстарын және білім беру жүйесін дамыту;
6) шетелдік инвестицияларды тарту және экспортты ілгерілету;
7) кәсіпкерлікті ынталандыру және шағын және орта бизнесті дамыту.
Өңірлердегі кластерлік бастамаларды дамыту орталықтары кластерлік қауымдастықтар болады, олардың қатысушылары өңдеуші өнеркәсіптің кәсіпорындары сияқты, сервистік кәсіпорындар, ғылыми-зерттеу институттары, жоғары және орта кәсіби оқу орындары, консалтингтік компаниялар, инжинирингтік кәсіпорындар болуы мүмкін. Бастапқы кезеңде кластерлерді құру және конкурсқа өтінімдерді беру үшін бастамашының рөлін өңірлік кәсіпкерлер палаталары, әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялары, АЭА компаниясының басқарушылары өздеріне алуы мүмкін.
Аумақтық кластерлерді дамытуға арналған мемлекеттік қолдау көрсетудің негізгі принциптері:
1) салалық басымдылықтардың есебі – ең бірінші кезекте Бағдарламада басымдылық берілгендерді өңдеуші өнеркәсіптің барлық салалары ішінен іріктеп алу;
2) Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 21 шілдедегі № 118 Жарлығымен бекітілген 2020 жылдарға дейін арналған Өңірлерді дамытудың біртұтас бағдарламасы мен Елді аумақтық-кеңістіктік дамытудың жобалық сызбасы жобасымен анықталған өңірлік маманданымға сәйкес;
3) алдағы кезеңдерде Өндірістік қуаттарды тиімді орналастыру сызбасын ескере отырып, өңірлердің ресурстық, адами және инфрақұрылымдық әлеуеттерін тиімді пайдалану;
4) мейлінше өсімділік тиімділігі бойынша белгіленген нәтижелерге қол жеткізу үшін қалыптасқан аумақтық кластерлерді дамытуға кететін шығындарды азайту;
5) мемлекеттік-жеке әріптестіктің механизмін кең қолдану.
Мемлекеттік қолдау көрсетілетін аумақтық кластерлердің конкурстық іріктеуінің негізгі критерийлері:
1) қалыптасқан кластердің даму деңгейі – өңір үшін басым салаларда өзара байланысты және өзара толықтыратын кәсіпорындар мен ұйымдардың қалыптасқан тобы түріндегі бизнес-қауымдастықтың бар болуы;
2) өңірде кластерді әрі қарай дамыту үшін жағдайдың бар болуы – шикізат, табиғи және қаржылық ресустар, өндірістік қуаттар, адами рестурстарының қолжетімділігі, көлік, энергетикалық пен инновациялық, білім инфрақұрылымы;
3) кластерді дамытудың өңір және сала үшін маңыздылығы
4) кластерді дамытудың келешегі - кластерді дамытудың нарықтық болашағы, экономикалық тиімділігі.
аумақтық кластерлерді іріктеу бойынша конкурстық процедуралары және негізгі критерийлері, сондай-ақ конкурс жеңімпаздарына мемлекеттік қолдау көрсетудің тәртібі анықталды;
Конкурстық іріктеудің дайындық кезеңінде (2014 жыл) болады:
аумақтық кластерлерді конкурстық іріктеу критерийлері мен процедуралары, сондай-ақ конкурс жеңімпаздарына мемлекеттік қолдау көрсету тәртібі анықталды;
аумақтық кластерлерге конкурстық іріктеу жүргізу бойынша Қазақстан Республикасының 2013 жылғы 31 желтоқсандағы № 1522 қаулысымен бекітілген Өнеркәсіптік дамыту комиссиясы (бұдан әрі – Комиссия) туралы Ережеге, оны территориалдық кластерлердің конкурстық іріктеуін өткізу жөніндегі құзыреттер мен өкілдіктер беру бөлігінде өзгерістер мен толықтырулар енгізілді;
кластерлік процестерге қатысушылардың барлығын оқыту үшін білім беру бағдарламасын ұйымдастырылды;
кластерге қатысушылардың барлығын біріктіретін және мүдделерін қорғайтын ұйым ретінде кластерлік ассоциация құрудың негізі қаланды;
кластерлік процестерге қатысушылардың барлығына, оның ішінде аумақтық кластерлерді дамыту бойынша Тұжырымдаманы, Стратегияны және Жол картасын жасау бойынша әдістемелік және ақпараттық қолдау көрсетілді;
мемлекеттік қолдаумен қамтамасыз етілетін қанатқақты аумақтық кластерлерді іріктеу бойынша бірінші конкурс жарияланды.
Конкурстық рәсімдер екі кезең бойынша өткізілетін болады.
Конкурстың бірінші кезеңінде (кәсіпкерлердің өңірлік палатасы,әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорация, АЭА компаниясының басқармасы, ассоциациялар өтініш тапсырады):
1)конкурсты іріктеудің жоғарыда көрсетілген критерийлері бойынша аумақтық кластерлерді дамытудың қатысушылардың конкурсқа ұсынған Тұжырымдамаларына сараптама жүргізілді;
2)Комиссия отырысында ұсынылған Тұжырымдамалар қаралды және бірінші кезеңнің жеңімпаздары анықталды.
3)бірінші кезеңнің жеңімпаздарына кластерді дамытудың стратегиясын және жол картасын әзірлеуге қаржылық қолдау көрсетілді.
Конкурстың екінші кезеңінде (өтінішті кластерлік ассоциациялар береді):
1) кластерлік ассоциациялар – конкурстың екінші кезеңінің қатысушылары ұсынған кластерлерді дамытудың экономикалық тиімділін және оған қол жеткізу бойынша шараларды анықтайтын Стратегиясы мен Жол картасына талдау жүргізілді. Бұл жағдайда, екінші кезеңге тек Стратегиясы, Дамудың жол картасы бар, конкурстың бірінші кезеңіне қатыспаған кластерлік қауымдастықтар ғана жіберіледі.
2) Түпкілікті қортындылар шығарылды және конкурс жеңімпаздары анықталды.
Конкурстық іріктеу өлшемдері мен тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі анықтайды.
Конкурстың жеңімпаздарына 5.3.4-бөлімде көрсетілген әрбір кластерді дамытудың Жол картасына сәйкес кластерлік бастамаларды бірлесіп қаржыландыру бойынша мемлекеттік қолдау шаралары ұсынылатын болады.

Инновациялық кластерлерді дамыту
Бағдарлама шеңберінде «Назарабаев Университеті» және «Инновациялық технологиялар паркі» инновациялық кластерлері құрылады инновациялық кластері жаңа материалдар, энергия үнемдегіш технологиялар, биотехнологиялар өндірісіне мамандана отырып, тіршілік туралы ғылым, медицина, гендік инженерия, материалтану саласындағы іргелі зерттеулерді дамытуға күш салуға шоғырланады. Осы инновациялық кластерлер қалыптасуының құрылуы және тетігі ұлттық кластерлер тұжырымдамасымен белгіленді.
Инновациялық кластерлердің мақсаты болып елдің әлемдік нарықта жаңа бәсекелестік артықшылқтарын елде бұрын болмаған ғылыми сыйымды өндірістер мен экономика секторлары, жаңа технологиялық құзыреттер, инновациялық алға ұмтылу қамтамасыз ету негізінде жаңа бәсекелестік артықшылқтарды қалыптастыру болады.
Инновациялық кластерлер шеңберінде медицина саласында ғылыми орталықтар, «3 D-принтинг»,геология, металлургия, композиттік материалдар, энергияны үнемдеуші және құрылыс технологиялары қалыптастырылатын болады. Ғылыми орталықтарды құрудың негізгі принципі – білім, ғылым және өндіріс ұйымдары арасында кооперацияны дамыту (кластерлік саясаттың үштік спиралінің принципі).
Кластер кеңесін ұлттық компаниялар, «Бәйтерек» ҰБХ АҚ, салалық, ғылыми-зерттеу институттары, технопарктер өкілдерінен «Назарабаев Университеті» АҚ Атқарушы кеңесі жасақтайды. Кластердің ықпалдастырушысы «Nazarbayev Research and Innovation System (NURIS)» жеке меншік мекемесі болады.
NURIS-те Энергетикалық зерттеулер орталығы және Тәртіпаралық инструменталды орталық жұмыс істеуде, олар қалпына келетін технологиялар ды құру және іске асыру бойынша ғылыми зерттеулер жүргізіп жатыр.
«Инновациялық технологиялар паркі» АЭА білім беру және ғылыми-техникалық қызмет субъектілерін және индустриялық инновациялық қызметті ынталандыруға шақырылған кәсіпорындарды біріктіру арқылы Алматы қ. құрылатын инновациялық кластердің негізі болады. оның дамуының басым бағыттары ұтқыш және мультимедиялық технологияларды, сондай-ақ, робот техникасын қамтитын басым ақпараттық-коммуникациялық технологиялар болады.
Кластер кеңесін Alatau IT City Инновациялық технологиялар паркін дамыту қауымдастықтары, қатысушы кәсіпорындар, ұлттық компаниялар, «Бәйтерек» ҰБХ АҚ, ЖОО, салалық, ғылыми-зерттеу институттары өкілдерінен Автономды кластерлік қор комитетінің басқарушысы жасақтайды. Кластердің ықпалдастырушысы қордың атқарушы органы («АТП басқарушы компаниясы» АҚ) не «ТДҰА» АҚ болады.
Сонымен қатар бірге территоралдық кластерлердің ғылыми басқа орталықтарымен кооперация құрылатын болады.
Астана қаласындағы «Назарабаев Университеті» Инновациялық кластер өмір, медицина, гендік инженерия, жаңа материалдар өндірісінде мамандырылуымен материалтану, энергия үнемдеу технологиялар, биотехнологиялар облысында, фундаменталды зертеулерді дамытуда күшті шоғырландырады.
Кластерді интегралаушы болып NURIS болады. Назарабаев Университеті кластерінің қатысушыларын іріктеу ережелері унивеститеттің қамқоршылық кеңеспен бекітіледі.
Назарбаев Университетінің кластері университет айналасында ғылымды қажетсінетін және жоғары технологиялық компаниялардың белдеуін қамтамасыз етуге, ғалымдар үшін қолайлы жағдайлар жасауға, университет базасында жаңа технологиялық зерттеулерге инвестицияларды тартуға, Қазақстанда инжинирингтік әлеуетті дамытуға, жаңа технологиялардың трансферті мен коммерцияландыруға, Назарбаев Университетінің түлектері үшін жаңа жұмыс орындарын ашуға арналған. Бұл үшін құзыреттіліктің жаңа орталықтары, жобалық-инжинирингтік орталықтар құрылатын, шетелдерден әлемнің үздік ғалымдары шақырылатын, үздік ғылыми жобалар таңдалынатын, старт-аптар және спин-оффтар құруға жәрдемдесетін болады.
Назарбаев университетінің коммерцияландыру офисі бастамашы-ғалымдармен тұрақты жұмыс істейтін, ғалым үшін «аялдаманың алғашқы бекеті» функциясын орындайтын және Назарбаев Университетінде коммерцияландыру үшін қолда бар мүмкіндіктер мен ресурстар саласында ол үшін қажетті ақпараттың барлық спекторын ұсынатын болатындықтан кластердің анағұрлым маңызды элементі болады.
Коммерцияландыру офисі нарықтық табыстың жоғары патенттік қабілеті мен жоғары әлеуеті бар жобаларды іздеумен және бағалаумен белсенді айналысады және коммерцияландыруға арналған гранттарды тиісінше қаржыландыруды қамтамасыз етеді.
Бизнес-инкубаторда компанияларға технологиялық бизнес-инкубациялау қызметтері ұсінілатын болады, оның барасында идеяларды формальдандыру жүргізіледі, жобаның бизнес-жоспары егжей-тегжейлі нақтыланады, зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстардың қажетті сатылары жүргізіледі. Содан кейін жоба келесі кезеңге көшіріледі және өнеркәсіптік үлгілерді тәжірибелік және пилоттық өндірісті, қолданылатын жаңа технологияларды тестілеуді жүзеге асыру үшін технопаркке көшіріледі.
Назарбаев Университетінің кластерін орнату мен дамытуда маңызды рөлді ғылыми парк атқарады. Ғылыми парктің миссиясы ғылымды, бизнес пен мемлекетті ықпалдастыру тұжырымдамасын іске асыруға және инновайциялық қызметті жандандыруға, бәсекеге қабілеттілік деңгейін арттыру мен ұлттық экономиканы әртараптандыруға бағытталған синергетикалық әсерге қол жеткізуге байланысты болады.
Назарбаев Университетінің ғылыми паркі Қазақстан экономикасының нақты секторын дамытуға бағытталған қолданбалы R&D және жоғары технологиялы ШОБ орталықтарын орналастыру мен дамыту үшін құрылады.
Ғылымии паркте ғылыми-зерттеу және білім беру қызметімен қатар инжинирингтік, тәжірибелік-өнеркәсіптік және инвестициялық қызмет белсенді жүргізілетін болады.
Қазақстан Республикасының инновациялық дамытудың артықшылықтарын есепке ала отырып, бірінші кезеңде Ғылыми парктің мынадай кластерлерін құру жоспарлануда: геологиялық кластер, ақпараттық-коммуникациялық кластер, инжиниринг кластері (жаңартылатын энергетика, ғарыштық технологиялар), биомедициналық кластер.
Назарбаев Университетінің зияткерлік-инновациялық кластері қатысушыларын іріктеу қағидасын Университеттің қамқоршылық кеңесі бекітеді. Университет кластер қатысушыларына Университеттің қамқоршылық кеңесі белгілейтін тәртіпте қолдау шараларын ұқсынатын болады. Кластердің ықпалдастырушысы NURIS болады.
«Инновациялық технологиялар паркі» инновациялық кластері (бұдан әрі – «ИТП» кластері Алматы қаласында «Инновациялық технологиялар паркі» АЭА-ға қатысушы кәсіпорындарды, қаланың ірі ғылыми-білім беру институттарын және кластердің Қамқоршылық кеңесі мақұлдаған басқа да заңды тұлғаларды біріктіру жолымен құрылады.
Ғылыми-білім беру институттарының базасында «идеялар» туындауы және дамуы, оларды зерделеу мен сынақтан өткізу жүргізілуі тиіс, содан кейін «ИТП» АЭА аумағында өндіріске енгізу үшін берілуі тиіс. Кластерді дамытудың басты бағыттары мобильді және мультимедиялық технологияларды қамтитын ғарыштық, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар болмақ.
«ИТП» кластерін басқаруды Қазақстан Республикасының Президенті басқаратын Қамқоршылық кеңес жүзеге асырады. Қамқоршылық кеңестің функцияларына Кластерді дамыту стратегиясын бекіту, бизнес, кәсіпкерлік қауымдастықтар мен одақтардың өкілдерін шоғырландыру, қаржыландырылуы қордың қаражаты есебінен жүзеге асырылатын қатысушылардың жобаларын айқындау және оларды іске асыру үшін әлеуетті инвесторларды іздестіру және басқалары.
Кластер және оны іске асыру Стратегиясы шеңберінде іске асырылатын бастамашылықтарды қолдау үшін автономды клстерлік қор құрылатын болады. Қор жеке кәсіпкерлік субъектілерінің ғылыми-зерттеу қызметі субъектілерімен және өнертапқыштармен тығыз және өнімді ынтымақтастығы тетігін құруы, кластер қатысушыларына қолду құралдарын алдуда көмек көрсетуі тиіс.
Ведоствоаралық өзара іс-қимылды реттеу, бюджеттік-қаржылық саясатты бекіту үшін Қазақстан Республикасының Премьер-министрі басқаратын Қордың Басқарушы комитеті құралытан болады.
Кластердің қамқоршылық кеңесі, Автономды кластерлік қордың басқарушы комитеті қоғамдық бірлестіктердің, ұлттық компаниялардың, ұлттық басқарушы холдингтердің, жоғары оқу орындарының, салалық ғылыми-зерттеу институттарының өкілдерінің ішінен құрылатын болады.
Кластерді дамыту стратегиясы Алматы қаласының өңірлік мамандануын және Қазақстан Республикасының инновациялық саясатын, ақпараттық-коммуникациялық технологияларын, ғылыми-білім беру қызметі мен «болашақтың» экономикасын есепке ала отырып, айқындалған үш бағытта негізделген болуы тиіс.
Кластерлерді мемлекеттік қолдау шаралары
Әрбір кластерді дамытудың стратегиялары мен жол карталарын іске асыру үшін мемлекеттік қолдау шаралары пысықталатын болады:
1. Кооперацияны қолдау мен дамыту және кластерге қатысушылардың ынтымақтастығы. Негізгі мақсат – қатысушылардың ықпалдастығын арттыру және оның бәсекеге қабілеттілігін арттырудың жолдарын айқындау. Мысалы: кластер компанияларының, зерттеу ұйымдары мен әріптестердің шикізатты және жиынтықтауыштарын ұжымдық сатып алу үшін жеткізушілер мен ақпараттық тұғырнаманың бірыңғай базасын қалыптастыру.
2. кластердің адам ресурстарын дамыту. Негізгі мақсат – кластерге қатысушыларға дағдылар жиынтығы мен мамандардың қолжетімділігін дамыту. Мысалы:
барлық деңгейдегі (мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдар, КҰП, бизнес-қауымдастықтар) кластерлік процестің барлық қатысушыларын оқытуды ұйымдастыру;
кластердің құрамына енетін компаниямен бірлесіп жоғары және орта кәсіби мекемелерде компаниялардың бірлесіп қатысуымен кластер компанияларының басшыларына және мамандарына арналған оқыту бағдарламаларын әзірлеу;
кластер компанияларының қажеттіліктеріне сәйкес кадрларды даярлау және қайта даярлау бойынша орталықтар құру;
кластер қажеттілігін ескере отырып, жаңа оқу орындарын ашу және жұмыс істеп тұрғандарын жетілдіру;
ЖОО студенттері мен басқа білім беру мекемелері оқушыларына арналған кластер компанияларының бос жұмыс орындары жәрмеңкесін ұйымдастыру.
3. кластерді кеңейту. Негізгі мақсат – кластер қатысушыларының санын ұлғайту:
жобаларға арналған бизнес-инкубатор құру;
шетелдік инвесторларды тарту;
кластерге жаңа қатысушылар тарту үшін халықаралық форумда ақпараттық-жарнамалық науқан өткізу;
4. инновациялар мен технологияларды дамыту. Негізгі мақсат – қызмет көрсету саласында азық-түліктік, процестік инновациялар мен инновацияларды дамыту:
мамандандырылған конструкторлық бюроны құру;
жаңа өнімдерді (тәжірибелік үлгілер мен партиялар) әзірлеу үшін технологиялық алаңдар құру, кластер кәсіпорындарында жұмыс істеп тұрған технологияларды жетілдіру және қолданыстағы кәсіпорындардың жағдайларында үздік әлемдік технологияларды бейімдеу;
кластерге қатысушылардың бірлескен ҒЗТКӘ жобаларын жасауды қамтамасыз ету (ЖИА, білім беру мекемелері мен кәсіпорындарын қатыстыра отырып);
инновациялық гранттарды, оның ішінде өнеркәсіптік зерттеулерге арналған (нысаналы технологиялық бағдарламаларды іске асыруды қоса алғанда) ұсыну;
өңірлік технопарктердің қызметтерін, салалық конструкторлық бюро қызметтерін ұсыну;
өнертабысты патенттеу бойынша қызметтер көрсету;
компанияның зерттеу бөлімі мен зерттеу ұйымы өкілдерінің кездесулерін ұйымдастыру;
5. бизнес-климатты және инфрақұрылымды құру. Негізгі мақсат –кластер шеңберінде бизнес жүргізу жағдайын жақсарту:
өңірлерде жұмыс істеп тұрған энергетикалық, телекоммуникациялық, коммуналдық және көліктік инфрақұрылымға, оның ішінде арнайы экономикалық және индустриялық аймақтарға, технопарктерге, конструкторлық бюроға, бизнес-инкубаторларға және кәсіпкерліктің басқа да объектілеріне қол жетімділікті қамтамасыз ету;
жалпыға ортақ пайдаланатын нысандарды бірлесіп салу, мәселен, ұжымдық пайдаланудағы логистикалық жүк тиеу кешені, арнайы жабдықтар;
кластер кәсіпорындарының (сынақ базасының және/немесе зертханасының) шығаратын өнімдерінің сапасын арттыру жөніндегі іс-шараларды, оның ішінде Кедендік одақтың техникалық регламенттерінің талаптарын қамтамасыз ету үшін ұйымдастыру;
кластер өнімдерін сертификаттау жөніндегі зертхана құру;
ақпараттарды сақтау үшін дата-орталығын құру;
инфрақұрылымдық жобаларды іске асыру;
6. жылпы кластерге арналған басқа да арнайы нақты шаралар.
Бұған қоса, аумақтық кластерлерді іріктеу бойынша конкурстық рәсімдердің бірінші кезегінің жеңімпазына стратегия мен жол какртасын әзірлеуге, шығыстарды өтеу түрінде кластерді дамыту мен кластерлік қауымдастықтарды құруға арналған қаржылық қолдау көрсетілетін болады.
«ИТП» инновациялық кластерінде венчурлық қаржыландыруды дамыту мақсатында Автономды кластерлік қор шеңберінде жер қойнауын пайдаланушылардың жиынтықты жылдық кірісінен 1% пайдалану тетігін жетілдіру мәселесін қарастыру қажет.
Назарбаев Университеті кластеріне қатысушылар үшін зертханалық зерттеулер нысандарынан идеяларды патенттердің және өнім/проттотиптердің тәжірибелік нысандарына коммерцияландыру, кезең-кезеңмен трансляциялау мақсатында университет гранттар ұсынатын, сыртқы қаржыландыру тартатын болады. Кластер қатысушыларына университет ұсынатын қолдау шараларына: кластер қатысушыларының жобаларын тең қаржыландыруды, лизингтік қаржыландыруды қоса алғанда, қаржыландыру, кластер қатысушаларының жарғылық капиталына инвестицияларды жүзеге асыру, кластер қатысушыларына гранттар ұсыну, кластер қатысушыларын білікті кадрлық ресурстарымен қамтамасыз ету, кластер қатысушыларына ғылыми жобаларға тапсырыстар орналастыру, кластер қатысушыларын қажетті үй-жайлармен қамтамасыз ету, кластер қатысушыларына Назарбаев Университетінің және оның ұйымдарының зертханалық жабдықтарына және кітапханалық қорына қол жетімділікті ұсыну.
Барлық кластерлік процестің қатысушыларына әдістемелік құжаттарды дайындау және ақпараттық бюллетеньдерді шығару, қатысушыларға кәсіпкерлерді қызмет көрсету орталықтары арқылы консультация беру жолымен әдіснамалық және ақпараттық қолдау көрсетілетін болады. Осындай қолдау шеңберінде кластерлік процесс қатысушыларына мамандандырылған оқыту орталықтары ұйымдастырылатын болады, кластерлік бастамаларға арналған веб-сайт құрылатын болады.
Кластерлерді дамыту жөніндегі халықаралық тәжірибені, оның ішінде грант негізінде зерделеу мүмкіндігі бойынша мәселелер пысықталатын болады.
Кластерлерді дамыту бойынша мемлекеттік шараларды дамыту үшін қажетті бюджеттік қаражат, оның ішінде гранттың негізде немесе жекелеген бюджеттік өтінімдер бойынша айқындалады және көзделеді.
Кластерлік қатысушы кәсіпорындарына қарастырылған түрлі бағдарламалар шеңберінде индустриялық-инновациялық қызмет субъектілері үшін мемлекеттік қолдау құралдарын алудың мүмкіндіктері беріледі.
Кластерлерді дамытудың негізгі қаржылық агенттері «Байтерек» ҰБХ» АҚ, «ҚазАгро» ұлттық басқару холдингі» АҚ болады.

4 Басым және қалған салалық секторлардың кәсіпорындарын қолдау.
Мемлекеттік қолдау шаралары мынадай бағыттар бойынша кәсіпорындарды дамыту үшін кедергілерді азайтуға бағытталады.

Салалық реттеу
Өтеуге ұсынылатын сомадан 50%, бірақ үш мың айлық есептік көрсеткіштен аспайтын мөлшерде халықаралық стандарттарға (API, ASTM, GMP, EN) сәйкес өнімді сертификаттау бойынша және сапа менеджменті жүйесінің шығындарын өтеу.

Интернационалдандыру
Экспортты қаржылық қолдау тетіктері пысықталатын болады экспортық қаржыландыру және сақтандыру; қазақстандық машина жасау өнімінің шетелдік тұтынушыларына кредит беру үшін экспортық лизингті пайдалану; құжаттық операцияларды сақтандыру немесе жабу арқылы экспортық операцияларды саудалық қаржыландыру.
Отандық өңделген тауарларды ілгерілету бойынша индустриялық-инновациялық қызмет субъектілерінің шығындары: шетелдегі отандық өңделген өнімдердің жарнамасына арналған шығындар; шетелдік көрмелерге қатысу; шетелде өкілдіктерді, қоймаларды, сауда нүктелерін ашу, ұстап тұру; шетелде тауар белгілері мен өнімдерін тіркеуге байланысты рәсімдерді өткізу; сондай-ақ шетелде өнімді сертификаттауға байланысты рәсімдерді өткізуге арналған шығындар өтелетін болады.

Технологиялар мен инновациялар
Өнеркәсіптік зерттеуге, оның ішінде нысаналы технологиялық бағдарламаларды гранттық қаржыландыруды пысықтауға инновациялық гранттар беру бойынша тетіктер пысықталатын болады.
Технологияны сатып алуға инновациялық гранттарды ұсыну бойынша жұмыс басталатын болады.
Технологияларды коммерцияландыру үшін инновациялық гранттарды беру бойынша жұмыс жалғастырылатын болады.
Өндірістің тиімділігін арттыруға (консалтингтік, инжинирингтік және жобалық ұйымдарды тарту; басқару және өндірістік технологияларды енгізу) инновациялық гранттар беру бойынша жұмыс жалғастырылатын болады.
Техникалық диагностика жүргізу кезінде ШОБ пен ірі кәсіпорындарды бірлесіп қаржыландыру бойынша жұмыс жалғасатын болады. Сондай-ақ, еңбекті техникалық нормалау жүйесін енгізу бойынша ірі кәсіпорындар мен ШОБ шығындарын өтеу бойынша жұмыс жалғасатын болады.
Енгізілген жаңа (импортталған) технологиялардың бейімделуі бойынша шығындарды һтеу бойынша тетіктер пысықталатын болады.

Қаржылық ресурстар
Мынадай тетіктер пысықталатын болады:
инвестициялық мақсатқа және де басым секторларда айнымалы қаражатты толықтыруға және өңірлік тұрақтылықты ескере отырып, қаржы лизингінің кредиттері немесе шарттары бойынша сыйақы ставкаларын субсидиялау;
басым секторларда және өңірлік мамандандырылуды ескере отырып, ЕДБ кредиттері бойынша кепілдіктер беру.

Инфрақұрылым
Инфрақұрылымды салынып жатқан және жаңғыртылатын объектілерге жүргізу мәселесі пысықталатын болады.

Адами ресурстар
Кәсіпорындардың басшылығын (топ-менеджерлерін) өнімділікті және энергия тиімділігін арттыру мәселелері бойынша оқыту бойынша жұмыс жалғасатын болады.
Біліктілігі жоғары шетелдік мамандарды тартуға, шетелде инженерлік-техникалық персоналдың біліктілігін арттыруға арналған гранттарды беру бойынша жұмыс жалғасатын болады.

Мемлекеттік сатып алулар
Мемлекеттік сатып алулар бойныша ұзақ мерзімді келісімшарттарды жасасу тетігі пысықталатын болады.
Төлеудің максималды мерзімдерін нормативтік реттеу тетіктері пысықталатын болады.

Кәсіпкерлік және ШОБ
Кәсіпорында дамытудың кешенді жоспарын әзірлеуге арналған шығындарды өтеу бойынша жұмыс жалғасатын болады.
Ірі кәсіпорындардың төңірегінде аралас өндірістерді құру мақсатында тапсырыс беруші мен өндіруші арасында келісімшарттарды жасасу жұмысы жалғасатын болады.
Мемлекеттік қолдау шараларын ұсыну қолданыстағы «Бизнестің жол картасы 2020», «Өнімділік 2020», «Агробизнес 2020», «Экспорттаушы 2020», «Инвестор 2020», «Инновациялар 2020», сондай-ақ отандық өндірілген тауарларды, көрсетілетін қызметтерді ынталандыру және жылжыту және шетелдік инвестицияларды тарту бойынша мемлекетітк қолдау бағдарламалары шеңберінде жүргізіледі. Қолданыстағы құралдарды ұсыну шарттары мен тетіктерін нақтылау және жаңа құралдарды ұсыну тетіктері мен шарттарын анықтау үшін Бағдарламаларға өзгерістер мен толықтырулар енгізу талап етіледі.
Кәсіпорындар мен олардың жобаларын қолдау мынадай әдістерге сәйкес жүзеге асырылады:
1. Стандартты тәсіл – құралдардың стандартты пакетін ұсыну. Қолдау объектісі – өңдеуші өнеркәсіптегі жобаларды іске асыратын шағын, орта және ірі кәсіпорындар, стандартты қаржылық және сервистік құралдарды қолдана отырып, «Бизнестің жол картасы 2020», «Өнімділік 2020», «Агробизнес 2020», «Экспорттаушы 2020», «Инвестор 2020», «Инновациялар 2020», сондай-ақ отандық өндірілген тауарларды, көрсетілетін қызметтерді ынталандыру және жылжыту және шетелдік инвестицияларды тарту бойынша мемлекетітк қолдау бағдарламалары шеңберінде жүйелік негізде қолдау көрсетілетін болады.
Барлық кәсіпорындар меншік көлеміне және нысандарына қарамастан инвесторларды сертификаттау, қолдау және тарту, экспортты ынталындыру бойынша сервистік шараларға, инновацияларды дамытуға, тиімділігін арттыруға, технологияларды дамытуға, адами капиталды дамытуға үміткер болуы мүмкін.
Қаржылай қолдау шаралары жобаның құны және инвестициялардың көлемі бойынша қалыптасатын болады.
750 млн.теңге дейін жобалар үшін кредиттер мен қаржы лизингі шарттары бойынша сыйақы ставкаларын субсидиялау және ЕДБ кредиттері бойынша кепілдіктер беру басым секторлар шеңберінде және/немесе өңірлік мамандануға сәйкес жүзеге асырылады.
Ауылдық елді мекендерде, моноқалаларда және шағын қалаларда қызметін жүзеге асыратын кәсіпкерлер үшін, сондай-ақ бастаушы жас жеке кәсіпкерлер үшін сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау және ЕДБ кредиттері бойынша гранттар беру салалық шектеулерсіз жүзеге асырылады.
Инвестиция көлемі 4,5 млрд.тг. дейінгі жобалар үшін (а) 14 басым секторларда және/немесе тиісті өңірлік мамандануда қызмет, (б) өндірілетін өнімнің жалпыға танылған халықаралық стандарттарына сәйкестігі, (в) еңбек өнімділігі, энергия тиімділігі, (г) шикізаттық емес тауарларды өткізу үшін нарықты кеңейту; (д) түпкілікті өнім шығару кезінде ҚҚТ өсетін өндіріс қосымша өлшемдері қолданылады.
Осы санат үшін қаржы лизингі кредиттері/шарттары бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау және ЕДБ кредиттері бойынша гранттар беру ерекше шарттар бойынша жүзеге асырылатын болады.
2. Жекеше тәсіл стандартты тәсілден тыс республикалық деңгейде үйлестіруді және қолдауды қосымша мемлекеттік қолдау шараларын талап ететн өңдеуші өнеркәсіптегі басым секторларында ауқымды жобаларды іске асыратын ірі кәсіпорындар үшін қолданылады. Бұл жобалар Индустрияландыру картасының негізін құрауы тиіс. Осы тәсілді пайдалану бойынша шешімді Қазақстан Республикасының Үкіметі қабылдайды.
Өлшемдері: (а) 14 басым сектордағы қызмет, (б) инвестициялар көлемі 4,5 млрд. теңгеден; (в) өндірілетін өнімнің жалпыға танылған халықаралық сапа стандарттарына сәйкестігі, (г) еңбек өнімділігі, энергия тиімділігі, (д) шикізаттық емес тауарларды өткізу үшін нарықты кеңейту; (е) түпкілікті өнім шығару кезінде ҚҚТ өсетін өндірі; (ж) Бағдарламаның стратегиялық мақсаттарына қол жеткізуге үлес қосу.
Жеке әдісті іске асыру құралы Индустрияландыру картасы болады.
Қазақстанды индустрияландыру картасы алдағы кезеңде – бұл жаңа индустрияны қалыптастыратын, кластерлерді дамытатын, мемлекеттік қолдау шаралары берілетін 14 басым сектордағы басым ірі инвестициялық жобалар тізбесі.
Индустрияландыру картасының жобаларын іріктеу процесі итерациялық болып табылады, Индустрияландыру картасына енгізілген жобалар тізбесі өтінімдердің түсуіне қарай және олардың тісті қарауына қарай жылына бір реттен жиі емес жаңа жобалармен толықтырылуы мүмкін.
Индустрияландыру картасына жобаларды іріктеу өлшемдеріне мыналар жатады:
1) салалық басымдылықтар – Индустрияландыру картасының жобалары 14 басым секторлар тізбесіне сәйкес салалық басым Бағдарламаларға сәйкес келуі тиіс;
2) жобаның ауқымы – Индустрияландыру картасына инвестицияның жалпы көлемі 4,5 млрд.теңгеден астам республикалық деңгейде үйлестіру мен қолдауды талап ететін ауқымды жобалар ғана енгізіледі;
3) Бағдарламаның стратегиялық мақсаттарына қол жеткізу үлесі – жобаны іске асыру Бағдарламаның нысаналы индикаторларына қол жеткізу арқылы Бағдарлама нәтижелеріне тікелей әсер көрсетуі тиіс;
4) мемлекеттік қолдау шараларына қажеттілік.
Индустрияландыру картасына жобаларды іріктеу тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын болады.
Жобаларды Индустрияландыру картасына енгізу бойынша, сондай-ақ келісім жобасының өтініш берушісімен келісім бойынша шешімді Өнеркәсіптік даму жөніндегі комиссия қабылдайды. Өнеркәсіптік даму жөніндегі комиссия жобаның өтініш берушісімен бірлесіп келісім жобасын әзірлеу үшін жобаны іске асыруға жауапты мемлекеттік органды айқындайды.
Өнеркәсіптік даму жөніндегі комиссияның шешімі бойынша Индустрияландыру картасына басым болып табылмайтын, бұл ретте Индустрияландыру картасының өзге де өлшемдеріне сәйкес келетін өңдеуші өнеркәсіп салаларында іске асырылатын жобалар енгізілуі мүмкін. Олар бойынша мемлекеттік қолдау шаралары басым болып табылмайтын өңдеуші өнеркәсіп секторларындағы жобаларды қолдауға арналған Бағдарлама бойынша бөлінетін 20% қаржылық ресурстарды бөлу шеңберінде көрсетіледі.
Жобалар Индустрияландыру картасына Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен енгізіледі, онда Үкімет оны іске асыруға жауапты мемлекеттік органның жобаның өтініш берушісімен келісімге қол қоюға өкілеттік береді.
Келісімге сәйкес мемлекеттік жауапкершілігі мемлекеттік қолдау шараларын уақтылы ұсынуға, жобаның өтініш берушісінің жауапкершілігі – уақтылы пайдалануға беруге байланысты болады.
Индустрияландыру картасы жобаларының мониторингі Индустрияны дамыту саласындағы ұлттық даму институты негізінде Бағдарламаны басқару кеңсесі шеңберінде жүргізілетін болады.
Бұдан басқа, Индустрияландыру картасының жобаларына Индустрияны дамыту саласындағы ұлттық даму институты қолдау көрсететін болады:
1) жобаларды іске асыру кезінде әкімшілік кедергілерді жою бойынша ұсынымдарды анықтау және ұсыну;
2) жобаларды іске асырудағы проблемаларды анықтау және осы проблемаларды ведомствоаралық үйлестіру тетіктері арқылы шешу;
3) жобаларды жоспарлау және іске асыру кезінде салалық сарапшылардың көмек көрсетуі.
2015 жыл ішінде Индустрияландыру картасын жаңа тәсілдерге көшіру бойынша іс-шаралар өткізілетін болады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 14 сәуірдегі № 303 қаулысымен бекітілген 2010-2015 жылдарға арналған республикалық индустрияландыру картасына 2015 жылдан бастап пайдалануға берілуі тиіс жобалар, басым болып табылмайтын секторларда іске асырылатын жобаларды қоспағанда, алдағы жылдарға арналған индустрияландыру картасының шеңберінде іске асырылады.
Алдағы жылдарға арналған индустрияландыру картасына 2010-2014 жылдары өңірлік индустрияландыру картасына 2015 жылдан бастап пайдалануға берілуі тиіс енгізілген және алдағы жылдарға арналған Индустрияландыру картасының өлшемдеріне сәйкес келетін жобалар енгізіледі.
2010-2014 жылдарға арналған өңірлік Индустрияландыру картасына енгізілген, 2015 жылдан бастап пайдалануға берілуі тиіс, сондай-ақ, мемлекеттік қолдау шараларын талап ететін қалған жобалар Өңірлердің кәсіпкерлікті қолдау карталарының негізін құрайды, олар бойынша іріктеуді және мониторингті жергілікті уәкілетті органдармен бірлесіп өңірлік кәсіпкерлер палатасы жүзеге асырады.
Өңірлердің кәсіпкерлікті қолдау карталарының жобалары бойынша жалпы үйлестіру және жауапкершілік Ұлттық кәсіпкерлер палатасымен және жергілікті уәкілетті органдармен бірге өңірлік даму саласындағы уәкілетті органға жүктеледі. Жергілікті уәкілетті орган тоқсан сайынғы негізде өңірлік даму саласындағы уәкілетті органға Кәсіпкерлікті қолдау картасының жобалары туралы ақпаратты ұсынады, оның көшірмесі салалық мемлекеттік органға жіберіледі.

5. Бағдарламаны іске асырудың тетігі, басқару және мониторингі
Бағдарламаны іске асыру тетігі
Бағдарламаны іске асырудың тиімділігін арттыру үшін күтілетін нәтижелер бойынша өзара келісілген бірқатар бағдарламалық және өзге де құжаттарды жүйелі қабылдау қажет:
1) Бағдарламаны іске асыру бойынша алдыға қойылған мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізу үшін нақты әрекеттер егжей-тегжейлі көрсетілген, мерзімдері, орындаушылары, аяқтау нысандары, оны жүзеге асыруға кететін шығындар анықталған шаралардың жоспары (бұдан әрі – Іс-шаралар жоспары);
2) Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен бекітілген Республиканың орталық атқарушы органдарының стратегиялық жоспарлары;
3) өңірлердің мәслихаттары мен әкімдері бекіткен аумақты дамыту және оларды іске асыру бойынша шаралар жоспары;
4) Бағдарламаны іске асыруға қатысатын ұлттық холдингтер мен ұлттық компаниялардың, мемлекеттен бақыланатын өзге де акционерлік қоғамдар мен серіктестіктердің стратегиялары мен жоспарлары;
5) саясатты іске асыруға қатысатын ұлттық даму институттарының, мемлекеттен бақыланатын өзге де акционерлік қоғамдар мен серіктестіктердің даму стратегиялары мен жоспарлары.
Аталған құжаттарға өзгерістер мен толықтырулар тиісті кезеңнің өзекті болмысын есепке ала отырып, қажет болған жағдайда енгізілетін болады.
Жоғарыда көрсетілген құжаттарды әзірлеу мен қабылдаудың осындай тәртібі Бағдарламаны саттылай және деңгейлік дәреже іске асырудың тиімділігін және ашықтығын арттырып, іс-шараны іске асырудың жүйелілік пен үндестікті қамтамасыз етеді.
Бағдарламаны дамытуға әзірленген арнайы салалық бағдарламаның жоқтығы қағидаттық болып табылады. Бағдарлама мен жоғарыда аталған нормативтік құқықтық актілердің және оларды әзірлеу және өзгерістер мен толықтырулар енгізу кезінде күтілетін нәтижелер бойынша өзге де құжаттар арасындағы нақты өзара байланыстардың сақталуы маңызды болып табылады.

Бағдарламаны іске асыруды басқару
Бағдарламаны іске асыруды басқару үшін оны іске асырудың, мониторингілеу мен қаржыландырудың негізгі қатысушылары арасында жауапкершілік пен институциональдық тетіктерді нақты бөлу бекітілді.
Қазақстан Республикасы Үкіметінен басқа, орталық және жергілікті басқару органдары, ұлттық холдингтер мен даму институттары, Ұлттық кәсіпкерлер палатасы Бағдарламаны іске асыруға, оның ішінде ұлттық және аумақтық кластерлерді дамыту мәселелері бойынша стратегиялық құжаттарды талдауға және әзірлеуге белсенді қатысады.
Қазақстан Республикасын өнеркәсіптік дамыту саласында ұсыныстарды әзірлеу мақсатында құрылған Қазақстан Республикасын өнеркәсіптік дамыту жөніндегі комиссиясының маңызы зор.
Өнеркәсіп саласын дамыту бойынша жұмыстарды үйлестіру, индустрияны дамыту саласында Ұлттық даму институты базасында даму институты арқылы қолдау көрсету жүйесін реттеу үшін индустриялық саясат саласында белгіленген тәртіппен төмендегідей қызметтік бағыттар енетін құзырлық орталығын қалыптастыру қарастырылған: елді индустриялық дамытуды ақпараттық-талдамалық қолдау; Бағдарламаны іске асыру мониторингі; өнімділікті арттыру бағдарламасын дамыту; өнім беруші жүйесін дамыту және жаһандық салалық тізбекке ықпалдасу; кластерлерді қолдау бойынша мемлекеттік саясатты үйлестіру; әкімшілік кедергілерді азайту үшін жол картасын әзірлеу; Индустрияландыру картасын сүйемелдеу; жедел қызметтерді қолдау және Комиссияны талдамалық қамтамасыз ету; Бағдарламаның басқару кеңсесін құру және дамыту.

Бағдарламаны іске асыру мониторингі
Бағдарламаны іске асыру барысы туралы жедел (жыл сайынғы) деректерді, сондай-ақ оны іске асыруға тартылған министерліктер мен даму институттарының іс-шаралар жоспарын тиімді үйлестіру, мониторингілеу және қолжетімділігі мен сапасын арттыру үшін оны іске асыру мониторингілеу және бағалау жүйесі жетілдірілетін болады.
Бағдарламаны іске асыруды мониторингілеу жүйесінде қол жеткізілген нәтижелерге байланысты фактілерге және орындаушыларды қаржыландыруға негізделген бағалау негізгі тетік болуы тиіс. Осы тәсілді енгізу, бірінші кезекте талдау мен бағалаудың жаңа түрлері – бағдарламалар мен жобаларды алдын ала бағалау, мемлекеттік ресурстардың шығындарымен салыстырғанда оларды іске асырудың нәтижелілігін бағалау сияқты Қазақстан Республикасы мемлекеттік жоспарлау жүйесін одан әрі жетілдіруді қажет етеді.
Тиімді ведомствоаралық үйлестіруді іске асыру үшін бағдарламаларды басқару саласындағы үздік әлемдік тәжірибелерге сәйкес оны іске асыру индустрия саласында Ұлттық даму институты базасында бағдарламаларды басқару кеңсесін құру жоспарланған. Ол нысаналы көрсеткіштердің орындалуын бағалауды, жекелеген іс-шараларды іске асыру дәрежесін жүзеге асыратын болады. Бағдарламаны іске асыру мониторингі қиыс кеткен жерді анықтап, осы кемшіліктерді жою шаралар жоспарын ұсынады, соның негізінде Бағдарламаға түзетулер жасалады.

6. Бағдарламаны іске асыру кезеңдері
Алға қойылған мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізу қадамдық жүзеге асырылатын болады:
Бірінші кезеңге экономиканың ресурстық базалық секторынан ұлттық кластерді дамыту бойынша іс-шараларды, экономиканың нарыққа бағытталған секторының 3 кластерін және «жаңа экономика» секторынан екі инновациялық кластерді қамтиды. Басым бағыттағы секторларда индустриялық дамуды қолдау бойынша пилоттық құралдар іске асырылады.
Іске асырудың екінші кезеңінде басым секторларға индустриялық дамытуға қолдау көрсетудің барлық құралдары пайдаланылады. Базалық ресурстық секторлардан, нарыққа бағытталған секторлардан және инновациялық кластерлерден басым кластерлерді дамыту бойынша іс-шаралар жүзеге асырылады. Даму институттары жүйелерін жаңарту аяқталады. Сондай-ақ, қажет болған жағдайда, Саясат өзектендіріледі, ал бұл кезеңнің аяқталмай қалған сатысында Қазақстан Республикасы индустриялық дамуының үшінші бесжылдығы бағдарламасы әзірленетін болады. Бұдан басқа, өнеркәсіптің базалық және нарыққа бағытталған секторларының кластерлері, сондай-ақ «жаңа экономика» секторының инновациялық кластерлері үшін ТМД және Орталық Азия мемлекеттері енетін макроөңірде халықаралық бәсекеге қабілеттілікке қол жеткізуді қамтамасыз ету қажет.
Саясаттың сыртқы өзгерген жағдайларға сай келуін қамтамасыз ету мақсатында ол қайта қаралады, оның ішінде Саясатты іске асыратын министрліктердің стратегиялық жоспарлары, үш жылдық және бес жылдық жоспарлары (бюджеттік циклді есепке ала отырып), сондай-ақ стратегиялық даму, үш жылдық және бес жылдық іс-шаралар жоспарлары (бюджеттік циклді есепке ала отырып) қайта қаралады.
Іске асырудың аяқталу сатысы – үшінші кезеңде Саясатты іске асыруды кешендік бағалау жүргізіледі. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасын индустриялық-инновациялық дамытудың 2020 – 2024 жылдарға арналған үшінші бесжылдығы бағдарламасын әзірлеу ұйымдастырылатын болады.

7. Қажетті ресурстар
Бағдарламаны табысты іске асыру үшін мемлекеттің және жеке сектордың қаржы ресурстары топтастырылатын болады, бұл ретте мемлекет жеке инвестициялардың кірісі үшін жағдай жасайтын қолдау шараларын қаржылай қолдауға назар аударады.

1-кесте. Өңдеуші өнеркәсіпте инвестицияларға жалпы қажеттіліктер, млрд. теңге

	2015 ж	2016 ж	2017 ж	2018 ж	2019 ж	2015-2019 жж.
Қара металлургия	89	53	84	72	93	390
Түсті металлургия	361	400	216	59	66	1102
Мұнай өңдеу	48	50	514	68	70	750
Мұнай-химия	14	284	264	582	144	1289
Тамақ өнімдері өндірісі	59	61	66	73	82	341
Агрохимия	30	12	18	361	96	517
Өнеркәсіпке арналған химикаттар өндірісі	16	18	23	29	36	121
Автомобильдер өндірісі	17	31	44	24	49	164
Электр жабдықғы	23	34	42	34	36	169
А/ш техникасын шығару	19	13	14	16	18	80
Т/ж техникасын шығару	53	64	76	86	107	385
Тау-кен жабдығы	17	17	18	21	18	90
Мұнай өңдеуші және мұнай-газ өңдеуші жабдық	8	9	9	11	14	51
Құрылыс материалдары өндірісі	124	77	77	77	83	436
Басым секторлар бойынша жиыны	876	1121	1464	1512	912	5885
Өзге де секторлар	144	152	165	124	130	715
Өңдеуші өнеркәсіп	1020	1273	1629	1636	1042	6600

Бағдарлама бойынша бөлінетін мақсатты бюджеттік қаржы ресурстарының 80 % -ы басым секторларды қолдауға бағытталатын болады. Қалған 20 % -ы өңдеуші өнеркәсіптің басқа секторларының табысты жобалары мен кәсіпорындарын қолдауға бағытталады.

Пайдаланылатын терминдер
Аддитивті технологиялар – бөлшегі дәстүрлі дайындамаға салынбай, материалды күшейте отырып қалыптастырылатын технологиялар класы.
Голландтық ауру – екі белгісі бар экономикалық ахуал. Бірінші – шикізат өндірісі мен экспортын арттыру. Екінші – отандық өнеркәсіп өндірісінің көлемін азайту. Бұл ретте, екінші белгінің пайда болуы біріншісімен тікелей байланысты. Басқаша айтқанда, «голландтық ауру» - шикізат экспорты ел экономикасының дамуын баяулататын экономикалық ахуал.
Іскерлік ахуал – елдің шетелдік инвестицияларға басымдығын, сонымен қатар, кез келген саладағы ірі және ұсақ ұлттық компаниялардың ел дамуына инвестиция салуға бейімділігін айқындайтын саяси, экономикалық, заңдық және материалдық факторлар жиынтығы.
Әртараптандыру – экономикалық тәуекелдерді азайту мақсатында қаржы салымдарының әртүрлі нысандары арасында капиталды бөлу.
Ұлттық даму институттары – дауыс беру акцияларының (жарғылық капиталдағы қатысу үлесі) елу немесе одан да көп бөлігі тікелей немесе жанама мемлекетке тиесілі, индустриялық-инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау шараларын іске асыруға өкілетті заңды тұлғалар.
Интернационалдандыру – өнімді басқа өңірдің тілдік және мәдени ерекшеліктеріне бейімдеуді жеңілдететін технологиялық әзірлеу тәсілдері.
ПИИ жанындағы сенімділік индексі (FDI Confidence Index bу A.Т. Kearney) – ірі халықаралық инвесторлардың пікірлерін жүйелі сұрау кезіндегі деректерге негізделген A.Т. Kearney компаниясымен әзірленген индекс.
Кластер – түпкілікті немесе аралық тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді өндірушілерді, жиынтықтаушы, мамандандырылған қызметтерді, өндірістік және өзге де жабдықтарды өндірушілерді, мамандандырылған инфрақұрылыммен жабдықтаушыларды, ғылыми және зерттеу ұйымдарын, жоғары білім беру ұйымдарын, техникалық және кәсіби білім беру ұйымдарын және белгілі салалық мамандықтарды оқытатын өзге де ұйымдарды қамтитын өзара байланысы бар әрі бірін-бірі толықтыратын компаниялар мен ұйымдардың географиялық шоғырланған тобы.
Коммодитиз – сапалы біртектілікке ие және сипаттамалары мен үлгілері бойынша сауда жүргізуге мүмкіндік беретін және ұзақ уақыт кезеңдері ішінде сапалы сипаттамалармен салыстырылатын жеке партиялары бірін-бірі алмастыратын, жаппай шығарылып, белсенді экспортталатын тауарлар.
Орташа табыс түсіретін қақпан – белгілі табысы бар елдің дамуын бір деңгейде ұстап қалатын экономикалық ахуал.
Оқшаулау – бастапқыда шетелде шығарылған өнімнің өндірісін ел аумағында орналастыру.
Макроөңір – Қазақстан Республикасымен интеграциялық деңгейіне байланысты бес деңгейден тұратын өңір.
Бірінші деңгей Ресей Федерациясының шекара маңы өңірлерін қамтиды: Астрахан, Волгоград, Саратов, Самара, Орынбор облыстары, Башқұртстан Республикасы, Челябі, Қорған, Түмен, Омбы, Новосібір облыстары, Алтай өңір, Алтай Республикасы.
Екінші деңгей Ресей Федерациясының барлық өңірлерін, Украина мен Беларусияны қамтиды.
Үшінші деңгей Қытайдың Қазақстан Республикасымен шекаралас батыс өңірлерін қамтиды.
Төртінші деңгей Қытай, Өзбекстан, Тәжікстан, Түркіменстан, Қырғызстанның барлық өңірлерін қамтиды.
Бесінші деңгей Түркия, Иран, Ирак, Әзірбайжан өңірлерін қамтиды.
ЭЫДҰ елдері – Жапония, АҚШ, Асвтралия, Германия, Италия, Канада, Ұлыбритания, Франция, Оңтүстік Корея, мексика, испания, Турция.
Берекелі өндіріс әдісі – тұрақты түрде барлық шығын түрлерін жоюға негізделген өндіріс кәсіпорнын басқару тұжырымдамасы.
Yellowpages қағидаты – мемлекет жеке бизнес айтарлықтай шоғырланған секторларда бизнес ойыншы ретінде қатыспауы тиіс.
Өнеркәсіп – өнеркәсіптің өзімен қатар, өзге де халықтық шаруашылық салаларына еңбекке қажетті құрал-жабдықтар шығарумен, сондай-ақ, шикізат, материал, отын өндірумен, энергия шығарумен, ағаш кесумен, өнеркәсіптен алынған немесе ауыл шаруашылығында шығарылған өнімдерді одан әрі өңдеумен айналысатын кәсіпорындар жиынтығы (зауыттар, фабрикалар, кен орындары, шахталар, электр станциялар) (БЭС).
Трансұлттық компания – екі және одан да көп елдерде өндіріс бөлімшелері бар компания, сондай-ақ жалпы активтердің шамамен 25-30 %-ын шетелдік активтер құрайтын компания.
ҚҚТ – қосылған құн тізбегі (сондай-ақ бизнес жүйесі ретінде мәлім) сипаттайтын модельді білдіреді, ол өнімнің жеткізушіден тұтынушыға дейін қозғалысын осы өнімге құны немес тұтастығын қосатын кезең арқылы процесті сипаттау үшін қолданылады. ҚҚТ талдау барлық сектордың жұмыс істеу тиімділігін арттыра отырып және оның бәсекеге қабілеттігін нығайта отырып, тиімділігін арттыруы мүмкін салаларды анықтау үшін өндірістік процестің құрылымына түсініктеме береді.

Ескертпе: аббревеатуралардың толық жазылуы

ТМД – Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
КО – Кеден Одағы
ЖІӨ – Жалпы ішкі өнім
ЖҚҚ – Жалпы қосылған құн
ҚҚС – қосылған құн салығы
ХВҚ – Халықаралық Валюта қоры
ЭЫДҰ – Экономикалық Ынтымақтастық және Даму ұйымы
СЖМҰК – Сирек жер металлдарының ұжымдық концентраты
МӨЗ – Мұнай өңдеу зауыты
МХЗ – Мұнайхимия зауыты
ЭҚЖЖ – Экономикалық қызметтік жалпы жіктегіші
ЭҚТӨЖ – экономикалық қызмет түрлері бойынша өнім жіктегіші
СЭҚ ТН – Сыртқы экономикалық қызметтік тауар номенклатурасы
ААҚ – Ашық акционерлік қоғамы
ЖАҚ – Жабық акционерлік қоғам
ЖШС – Жауапкершілігі шектеулі серіктестік
АҚ – Акционерлік қоғам
ТКМК – Тау-кен металлургия кешені
ББЗ – Беткі-белсенді заттар
ҒЗТКӘ – Ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық әзірлемелер
ДСҰ – Дүниежүзілік сауда ұйымы
АӨК – Агроөнеркәсіптік кешен
ТҰК – Трансұлттық корпорация
ЮНИДО – Өнеркәсіптік даму жөніндегі Біріккен Ұлттар Ұйымы
ХҚДБ – Халықаралық қайта құру және даму банкі
ҰБХ – Ұлттық Басқарушы Холдинг
АЭА – Арнайы Экономикалық аймақ
ИА – Индустриялық аймақ
ШОБ – шағын және орта бизнес
ЖОО – Жоғары оқу орны
ТжКО – Техникалық және кәбіи оқу
ҚР ҰКП – Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасы
ҒЗИ – Ғылыми-зерттеу институты
ТЖҚ – Тауарлар, жұмыстар, қызметтер
ЕДБ – Екінші деңгейлі банктер
РМК – Республикалық мемлекеттік кәсіпорын
ҚҚТ – қосылған құн

О проекте Указа Президента Республики Казахстан "Об утверждении Государственной программы индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2015 - 2019 годы"

Постановление Правительства Республики Казахстан от 9 июня 2014 года № 627

Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:
внести на рассмотрение Президента Республики Казахстан проект Указа Президента Республики Казахстан «Об утверждении Государственной программы индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2015 – 2019 годы».

Премьер-Министр
Республики Казахстан К. Масимов

Об утверждении Государственной программы
индустриально-инновационного развития Республики Казахстан
на 2015 – 2019 годы

ПОСТАНОВЛЯЮ:
1. Утвердить прилагаемую Государственную программу индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2015 – 2019 годы (далее - Программа).
2. Правительству Республики Казахстан:
1) в месячный срок разработать и утвердить План мероприятий Правительства Республики Казахстан по реализации Программы;
2) представлять в Администрацию Президента Республики Казахстан результаты мониторинга и оценки Программы в сроки и порядке, установленные Указом Президента Республики Казахстан от 4 марта 2010 года № 931 «О некоторых вопросах дальнейшего функционирования Системы государственного планирования в Республике Казахстан».
3. Центральным и местным исполнительным органам, а также государственным органам, непосредственно подчиненным и подотчетным Президенту Республики Казахстан, принять меры по реализации Программы.
4. Контроль за исполнением настоящего Указа возложить на Администрацию Президента Республики Казахстан.
5. Настоящий Указ вводится в действие со дня его подписания.

Президент
Республики Казахстан Н. Назарбаев

УТВЕРЖДЕНА
Указом Президента
Республики Казахстан
от 9 июня 2014 года № 627

Государственная программа
индустриально-инновационного развития Республики Казахстан
на 2015 – 2019 годы

1. Паспорт Программы
2. Введение
3. Анализ текущей ситуации
4. Цели, задачи, целевые индикаторы и показатели результатов реализации Программы
5. Основные направления, пути достижения поставленных целей Программы и соответствующие меры
6. Этапы реализации Программы
7. Необходимые ресурсы

1. Паспорт Программы

Наименование	Государственная программа индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2015 – 2019 годы.
Основание для разработки	1. Указ Президента Республики Казахстан от 1 февраля 2010 года № 922 «О Стратегическом плане развития Республики Казахстан до 2020 года» 2. Послание Главы государства народу Казахстана от 17 января 2014 года «Казахстанский путь – 2050: единая цель, единые интересы, единое будущее» 3. Поручение Главы государства, данное на XXVI-ом пленарном заседании Совета иностранных инвесторов при Президенте Республики Казахстан
Ответственный за разработку	Министерство индустрии и новых технологий Республики Казахстан
Цель	Стимулирование диверсификации и повышения конкурентоспособности обрабатывающей промышленности.
Задачи	1) опережающее развитие обрабатывающей промышленности; 2) повышение эффективности и увеличение добавленной стоимости в приоритетных секторах; 3) расширение рынков для реализации несырьевых товаров; 4) увеличение продуктивной занятости; 5) придание нового уровня технологичности приоритетным секторам обрабатывающей промышленности и создание основы для развития секторов будущего через формирование инновационных кластеров; 6) стимулирование предпринимательства и развитие малого и среднего бизнеса в обрабатывающей промышленности.
Срок реализации	2015 – 2019 годы
Целевые индикаторы	В 2019 году достичь следующих экономических показателей к уровню 2012 года: 1) прироста объемов произведенной продукции обрабатывающей промышленности на 43% в реальном выражении; 2) роста валовой добавленной стоимости в обрабатывающей промышленности не менее чем в 1,4 раза в реальном выражении; 3) роста производительности труда в обрабатывающей промышленности в 1,4 раза в реальном выражении; 4) роста стоимостного объема несырьевого (обработанного) экспорта не менее чем в 1,1 раза; 5) снижения энергоемкости обрабатывающей промышленности не менее чем на 15 %; 6) роста занятости в обрабатывающей промышленности на 29,2 тыс. человек.
Источники и объемы финансирования	Общие расходы, предусмотренные в республиканском бюджете на реализацию Программы в 2015 – 2019 годах, составят 643 909, 6 млн. тенге, в том числе: 2015 год – 327 506,3 млн. тенге* 2016 год – 111 324,6 млн. тенге* 2017 год – 74 464,6 млн. тенге* 2018 год – 64 785,3 млн. тенге* 2019 год – 65 828,8 млн. тенге*
Примечания* суммы будут уточняться в соответствии с государственным бюджетом на соответствующий финансовый год

2. Введение
Государственная программа индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2015 – 2019 годы (далее - Программа) разработана в соответствии с долгосрочными приоритетами Стратегии «Казахстан-2050», в реализацию ключевого направления «Ускорение диверсификации экономики» Стратегического плана развития Республики Казахстан до 2020 года, а также во исполнение поручения Главы государства, данного на XXVI-ом пленарном заседании Совета иностранных инвесторов при Президенте Республики Казахстан, и в рамках реализации послания Президента Республики Казахстана народу Казахстана «Казахстанский путь – 2050: единая цель, единые интересы, единое будущее» от 17 января 2014 года.
Программа является логическим продолжением Государственной программы по форсированному индустриально-инновационному развитию Республики Казахстан на 2010 – 2014 годы (далее – ГПФИИР) и учитывает опыт ее реализации. Программа является частью промышленной политики Казахстана и сфокусирована на развитии обрабатывающей промышленности с концентрацией усилий и ресурсов на ограниченном числе секторов, региональной специализации с применением кластерного подхода и эффективном отраслевом регулировании.
Программа разработана на основных принципах и подходах Концепции индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2015 – 2019 годы, утвержденной постановлением Правительства Республики Казахстан от 31 декабря 2013 года № 1497, с учетом принципов и положений Концепции инновационного развития Республики Казахстан до 2020 года, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 4 июня 2013 года № 579, Концепции формирования перспективных национальных кластеров Республики Казахстан до 2020 года, утвержденной постановлением Правительства Республики Казахстан от 11 октября 2013 года № 1092, и других программных документов в сфере индустриализации, а также руководствуясь нормами международных соглашений, участником которых является Казахстан.
Программа является чувствительной к аспектам государственной политики, влияющей на бизнес-климат. Успех Программы связан с достижением Республикой Казахстан поставленных задач по улучшению условий ведения бизнеса (Doing business), повышению конкурентоспособности страны (Global Competitiveness Index), снижению доли государственного участия в экономике через проведение запланированной приватизации с учетом принципа желтых страниц (Yellow Pages), вхождению Казахстана в Индекс доверия при ПИИ (FDI Confidence Index by A.T.Kearney), индикаторов человеческого капитала. Кроме того, эффективность реализации Программы зависит от модели финансирования, полноты и своевременности выделения бюджетных средств на ее реализацию.

3. Анализ текущей ситуации
1. Анализ текущей ситуации индустриального развития в Республике Казахстан
В настоящее время в структуре экономики Казахстана промышленность занимает почти третью часть. Горнодобывающий сектор обеспечивает более 2,9% занятости и 18% валовой добавленной стоимости (далее – ВДС) в экономике. Инвестиции в основной капитал в добывающей промышленности сегодня составляют более 30% от общего объема, а в обрабатывающей промышленности всего 12%. Казахстан, лидирующий экспортер продукции добывающих отраслей (в первую очередь за счет нефти), по показателю среднедушевого экспорта опережает все страны СНГ. Однако среднедушевой экспорт продукции обрабатывающей промышленности в Республике Казахстан вдвое ниже, чем в России.
По итогам 2012 года в сравнении с 2008 годом в Казахстане отмечается положительная динамика прироста по основным индикаторам ГПФИИР: валовый внутренний продукт (далее – ВВП) вырос на 22,5 %; ВДС несырьевого сектора – на 23,4 %; ВДС обрабатывающей промышленности – на 22,3 %; производительность труда в обрабатывающей промышленности – на 70 %; объем несырьевого экспорта – на 6,5 %; уровень инновационной активности предприятий – на 3,6 %; объем инновационной продукции – на 240 %, энергоемкость ВВП снизилась на 13,6 %. Доля местного содержания товаров, работ и услуг в закупках субъектов мониторинга увеличилась с 48,2 % в 2010 году до 63,1 % в 2013 году.
В то же время, согласно страновому отчету Международного валютного фонда (далее – МВФ) за сентябрь 2013 года в экономике наблюдаются признаки «голландской болезни», в частности, формирование неблагоприятных условий торговли, рост уровня издержек в экономике и институциональные проблемы. Это подтверждается также структурой внешней торговли. По данным Агентства Республики Казахстан по статистике доля минеральных продуктов в структуре экспорта за 2003 –2013 годы выросла с 64,5 % до 80 %. С ростом мировых цен на ресурсы эти признаки будут усугубляться.
Казахстан сталкивается с проблемой «ловушки среднего дохода». По достижении определенного уровня благосостояния в интервале от 10 тыс. до 15 тыс. долл. США ВВП на душу населения рост экономики может замедлиться в связи с ростом заработной платы, увеличением транзакционных издержек и снижением ценовой конкурентоспособности страны. В таком положении Казахстан будет не в состоянии конкурировать как с развитыми экономиками с высокой квалификацией и инновациями, так и с экономиками с низкими доходами, низким уровнем заработной платы и дешевым производством промышленных товаров. Странам, преодолевшим барьер в прошлом веке (Тайвань, Финляндия, Южная Корея и другие), удалось обеспечить экономический рост на базе ускоренного развития обрабатывающей промышленности.
В процессе индустриализации акцент в промышленности постепенно смещается в сторону обрабатывающей промышленности, хотя уровень ее развития остается относительно невысоким. Обрабатывающая промышленность формирует менее 7 % занятости и 11 % ВДС экономики страны. Для сравнения уровень производительности в обрабатывающей промышленности Казахстана в 2 раза ниже, чем в среднем по странам–членам Организации экономического сотрудничества и развития (далее – ОЭСР), по доле занятых в обрабатывающей промышленности Казахстан уступает всем странам ОЭСР.

Отраслевое регулирование
В современных условиях важным инструментом защиты экономической безопасности страны и адекватным способом продвижения отечественных продуктов на рынки является техническое регулирование, которое устанавливает уровень технических требований к технологиям и служит ориентиром для индустрий при выборе технических решений.
Ежегодно наблюдается динамика развития системы в целом:
1) на 20 % выросло число субъектов аккредитации (функционирует 87 органов по подтверждению соответствия, 657 испытательных, 332 поверочных и 31 калибровочных лабораторий);
2) количество казахстанских предприятий, внедривших и сертифицировавших системы менеджмента, достигло 6 346;
3) сертифицированы более 2 800 экспертов-аудиторов.
Единый государственный фонд нормативных технических документов содержит более 67 000 международных, региональных и иных нормативных документов по стандартизации, из которых 5 223 – национальные стандарты Республики Казахстан. Более 70 % из них гармонизированы с международными требованиями, что, в свою очередь, позволило освоить производство более 150 новых видов продукции в машиностроении, фармацевтике, химической и пищевой промышленности и других секторах.
В условиях углубления интеграционных процессов в Едином экономическом пространстве и предстоящем вступлении Казахстана в ВТО необходимо сконцентрировать внимание на решении ряда существующих проблем:
1) отсутствие должного внимания к стандартизации со стороны отраслевых госорганов, бизнес-сообществ и промышленности;
2) слабые темпы гармонизации национальных стандартов с международными;
3) отсутствие анализа и прогноза осуществимости инвестиционных проектов, связанных с выпуском конечной продукции;
4) недостаточность испытательных баз и системы сертификационных центров;
5) неразвитость метрологической инфраструктуры в западном и центральном регионах Казахстана;
6) дефицит кадров в области технического регулирования, метрологии и системы менеджмента.

Интернационализация
С 2010 по 2013 годы в экономику Казахстана привлечено более 100 млрд. долл. США прямых иностранных инвестиций. Из этой суммы в несырьевые отрасли экономики инвестировано около 25 млрд. долл. США. Этому способствовали созданные базовые стимулы для инвесторов, осуществляющих деятельность в приоритетных секторах экономики: таможенные, налоговые преференции, государственные натурные гранты.
Тем не менее, текущая инвестиционная активность недостаточна для реализации Программы. Для этого необходимо устранить следующие барьеры:
1) слабые гарантии по защите и поддержке долгосрочных инвестиций;
2) сложные процедуры получения въездных виз и разрешительных документов на пребывание в Казахстане для иностранной рабочей силы;
3) недостаточная информированность иностранных деловых кругов о перспективах инвестиций в Республике Казахстан.
По объемам экспорта Казахстан занимает 42 место среди стран- экспортеров (в 2008 году – 48 место). Объем экспорта обработанных товаров в 2013 году снизился на 3 % по сравнению с 2008 годом и составил 19,5 млрд. долл. США. Развитие экспорта обработанных товаров сдерживается определенными барьерами:
1) слабая товарная диверсификация экспорта;
2) высокие затраты, требуемые для продвижения экспорта товаров;
3) тарифные и нетарифные барьеры со стороны иностранных государств по отношению к казахстанским товарам;
4) слабая информированность казахстанских экспортеров.

Технологии и инновации
В результате проводимых реформ с момента реализации ГПФИИР доля инновационно-активных предприятий возросла с 4 % до 7,6 %, в 3 раза возросли затраты предприятий на технологические инновации (с 113,5 до 326 млрд. тенге), аналогично в 3 раза вырос объем инновационной продукции (с 111,5 до 379 млрд. тенге). По фактору «Инновации» Глобального индекса конкурентоспособности Всемирного экономического форума Казахстан улучшил рейтинг на 18 позиций и занял 84 место по фактору «Технологическая готовность» на 25 позиций (57 место).
Несмотря на значительный масштаб предпринятых в последние годы мер по поддержке инновационной активности ключевыми проблемами по-прежнему остаются:
1) недостаточное стимулирование трансфера передовых технологий;
2) неэффективность механизмов для решения и поиска приоритетных технологических задач предприятий и бизнеса;
3) низкий уровень восприимчивости бизнеса к инновациям технологического характера;
4) нехватка технологических и управленческих компетенций;
5) неразвитость инновационных технологий в системе образования;
6) несовершенство системы контроля за реализацией инновационных проектов.

Финансовые ресурсы
В ходе реализации ГПФИИР финансирование охватило широкий спектр отраслей, что привело к недостатку средств при финансировании секторальных мер поддержки и части проектов. Вместе с тем, недостаточное финансирование во многом было связано с неразвитой отечественной рыночной финансовой инфраструктурой, где бы формировались фонды «длинных» денег и привлекались долгосрочные инвестиции.
В отсутствие должного финансирования со стороны коммерческих финансовых институтов эту нишу на казахстанском рынке пришлось занять государству через систему национальных холдингов и институтов развития. Система институтов развития была расширена и настроена с учетом нужд индустриально-инновационного развития. Были опробованы различные инструменты поддержки индустриального развития: субсидирование процентных ставок, возмещение расходов и предоставление грантов на инновации и внедрение технологий, возмещение части затрат субъектов индустриально-инновационной деятельности, гарантирование кредитов и прочее.
Ключевыми барьерами остаются:
1) недоступность финансовых ресурсов для формирования акционерного капитала;
2) недоступность долгосрочных кредитов;
3) стоимость кредитных ресурсов.
Высокая кредитная нагрузка действующих предприятий обрабатывающей промышленности и отсутствие у последних свободных ликвидных активов для обеспечения заемного финансирования.
В настоящее время фондовый рынок Казахстана оценивается как не полностью сформировавшийся институт, так как он еще не стал той составной частью финансовой отрасли, служащей источником пополнения акционерного капитала. Кроме того, неразвитость данного механизма во многом сдерживает использование финансовых ресурсов Единого накопительного пенсионного фонда для нужд индустриализации.
Высокая стоимость кредитования и в особенности долгосрочного кредитования казахстанских финансовых институтов остается серьезным барьером. В 2013 году средняя ставка вознаграждения по долгосрочным кредитам БВУ в национальной валюте составила 17,3% годовых. В сравнении с 2008 годом стоимость кредитования в национальной валюте выросла на 1,1 процентных пункта. Относительная дешевизна долгосрочных валютных кредитов (в среднем 10% годовых в 2013 году) нивелируется высокими валютными рисками.
Росту корпоративного кредитования со стороны БВУ мешают высокая «закредитованность» предприятий и неразрешенная ситуация с проблемными кредитами. Высокий уровень проблемных кредитов (с просрочкой более 90 дней) в ссудном портфеле банков сохраняется, начиная с 2010 года. На 1 февраля 2014 года проблемные кредиты составили 4,3 трлн тенге или 32,2 % от ссудного портфеля БВУ, увеличившись с начала года на 3,6 %.

Инфраструктура
По состоянию на начало 2014 года в Казахстане функционируют 10 специальных экономических зон и 10 индустриальных зон (далее – ИЗ), которые функционируют в различных секторах экономики, таких как химия и нефтегазохимия, металлургическая промышленность, информационно-коммуникационные технологии, текстиль, логистика, туризм. На территориях специальных экономических зон (далее – СЭЗ) действуют 83 производства с объемом инвестиций 203 млрд. тенге, на стадии реализации находятся 68 проектов с объемом инвестиций 1,8 трлн тенге, на стадии принятия инвестиционного решения – 348 проектов с объемом инвестиций 571 млрд. тенге.
В период с 2001 по 2013 годы в СЭЗах создано 5967 рабочих мест, объем производства составил 210,8 млрд. тенге.
В рамках СЭЗ и ИЗ осуществляется государственная поддержка субъектам индустриализации в части доступа к основной инфраструктуре.
За период с 2009 до 2014 год завершена подготовка инфраструктуры в ряде СЭЗ (таблица 1.).

Таблица 1. Процент готовности отдельных СЭЗ

№	Наименование СЭЗ	Процент готовности инфраструктуры
		на 2009 год	на 2014 год
1.	НИНТ	0%	10%
2.	ПИТ	83%	100% (1 очер.)
3.	Астана – новый город	47%	80%
4.	Индустриальный парк (СЭЗ Сарыарка)	10%	90%
5.	Морпорт Актау	21%	30%
6.	Онтустiк	82%	100%
7.	Бурабай	0%	100%
8.	Павлодар	-	0%
9.	Хоргос-Восточные ворота	-	0%
10.	Химпарк Тараз	-	0%

Не завершено формирование инфраструктуры СЭЗ и ИЗ, отсутствует достаточное финансирование инфраструктуры СЭЗ. Также существуют проблемы с эффективностью управления СЭЗ и ИЗ.
В целом недостаточная развитость транспортно-логистической, энергетической и другой инфраструктуры страны является барьером для развития секторов промышленности.
Кроме того, отсутствие прогнозируемых на долгосрочный период тарифов на услуги субъектов естественных монополий, негативно влияет на конкурентоспособность казахстанской промышленности.
Ключевые проблемы, с которыми сталкиваются отечественные предприятия:
1) высокие тарифы на железнодорожные перевозки, транспортировку электроэнергии;
2) частое изменение тарифов транспортных и энергетических монополистов;
3) низкий уровень развития транспортно-логистической инфраструктуры;
4) отсутствие достаточного финансирования инфраструктуры СЭЗ, в том числе производственной инфраструктуры.

Человеческие ресурсы
Количество занятых в промышленности с 2009 года (921,9 тыс. чел.) выросло на 12,7 % и в 2013 году превысило 1 млн. человек (1039,1 тыс. чел.). В рамках Карты индустриализации в период 2010-2013 годы создано более 67 тыс. постоянных рабочих мест.
В то же время существуют проблемы с обеспечением Программы человеческими ресурсами:
1) отсутствие права участников СЭЗ привлекать квалифицированную рабочую силу в инвестиционный период вне квот и выдачи специальных разрешений;
2) недостаток и низкая квалификация кадров с техническими и инженерными навыками и специальностями на базе технического и профессионального образования;
3) дефицит научных кадров по техническим, инженерным специальностям и инновационному менеджменту;
4) недостаточная гармонизация профессиональных стандартов с образовательными стандартами;
5) низкий уровень знания английского языка инженерно-технических кадров.
Дополнительными барьерами в сфере человеческих ресурсов являются миграционные проблемы:
1) слабая межрегиональная мобильность рабочей силы;
2) сложная процедура получения иностранцами рабочих виз и разрешения на работу в Казахстане.

Государственные закупки
За 4 года реализации ГПФИИР субъектами мониторинга местного содержания приобретено товаров, работ и услуг на 31,2 трлн. тенге, в том числе отечественных товаров, работ и услуг (далее – ТРУ) на 17,6 трлн. тенге или 56,5 %. Увеличилась доля местного содержания в закупках ТРУ в 2013 году по сравнению с 2010 годом с 48,2 % до 63,1 %.
Достигнуты значительные успехи при поддержке отечественных производителей через систему государственных закупок, а также закупок квазигосударственного сектора и недропользователей. Вместе с тем в целом все еще остаются барьеры для доступа обрабатывающей промышленности к системе закупок в виде отсутствия:
1) критериев инновационности приобретаемой продукции;
2) механизма заключения долгосрочных договоров поставок на основании технологических соглашений;
3) требования национальных стандартов в технической спецификации;
4) защиты от некачественной и небезопасной продукции;
5) механизма заключения офсетных соглашений.
Предпринимательство и малый и средний бизнес
Благодаря государственным мерам поддержки заметно вырос вклад малого и среднего предпринимательства в экономику Казахстана. По итогам 2012 года доля малого и среднего бизнеса (далее – МСБ) в ВВП страны составила 17,3%. На 1 января 2014 года количество активных субъектов превысило 871 тысячи, численность занятых – 2,6 миллиона человек.
Вместе с тем, существует ряд проблем, препятствующих дальнейшему развитию предпринимательства и МСБ:
1) высокая концентрация квазигосударственного сектора и сырьевых транснациональных корпораций (далее – ТНК) в экономике;
2) сложная разрешительная и контрольно-надзорная системы при открытии и ведении бизнеса;
3) недостаточный уровень доступа субъектов предпринимательства и МСБ к финансовым ресурсам.
Стимулирование конкуренции
Ключевыми барьерами стимулирования конкуренции являются:
1) присутствие необоснованного государственного участия в экономике;
2) отсутствие необходимых гарантий для инвесторов по защите бизнеса;
3) неэффективный механизм по выводу с рынка неэффективных предприятий.

2. Региональная специализация
Региональная специализация обрабатывающей промышленности определена на основе исторически сложившейся структуры и реализации ГПФИИР.
Представленная специализация регионов может быть уточнена с учетом дальнейшего ее углубления.
1. Акмолинская область
Производство продуктов питания, строительных материалов, цветная металлургия, железнодорожное и сельскохозяйственное машиностроение.
2. Актюбинская область
Цветная, черная металлургия, нефтегазопереработка, производство химикатов для промышленности, строительных материалов, продуктов питания.
3. Алматинская область
Производство продуктов питания, электрооборудования, основных фармацевтических продуктов, строительных материалов, одежды, мебели.
4. Атырауская область
Нефтегазохимия, производство химикатов для промышленности, производство машин и оборудования для нефтеперерабатывающей и нефтедобывающей промышленности, производство строительных материалов, производство продуктов питания.
5. Западно-Казахстанская область
Производство машин и оборудования, строительных материалов, продуктов питания.
6. Жамбылская область
Производство химикатов для промышленности, агрохимия, черная металлургия, производство строительных материалов, продуктов питания, кожаной и относящейся к ней продукции.
7. Карагандинская область
Черная, цветная металлургия, производство химикатов для промышленности, производство машин и оборудования для горнодобывающей промышленности, электрооборудования, строительных материалов, продуктов питания.
8. Костанайская область
Черная металлургия, производство продуктов питания, автотранспортных средств, сельскохозяйственной техники.
9. Кызылординская область
Производство строительных материалов, производство продуктов питания.
10. Мангистауская область
Нефтепереработка, нефтехимия, газопереработка, производство машин и оборудования для нефтеперерабатывающей и нефтедобывающей промышленности, производство продуктов питания.
11. Южно-Казахстанская область
Производство продуктов питания, нефтепереработка, легкая промышленность, производство основных фармацевтических продуктов, строительных материалов, черная металлургия, электрооборудование, агрохимия.
12. Павлодарская область
Черная, цветная металлургия, нефтепереработка, производство железнодорожной техники, химикатов для промышленности, продуктов питания.
13. Северо-Казахстанская область
Машиностроение (оборудование для нефтеперерабатывающей и нефтедобывающей промышленности, железнодорожного транспорта, энергетики), производство продуктов питания.
14. Восточно-Казахстанская область
Цветная металлургия, производство автотранспортных средств, сельскохозяйственной техники, электрооборудования, запорной арматуры, строительных материалов, продуктов питания.
15. г. Астана
Производство продуктов питания, железнодорожной техники, электрооборудования, производство строительных материалов.
16. г. Алматы
Производство продуктов питания, электрооборудования, машин и оборудования для нефтеперерабатывающей и нефтедобывающей промышленности, машин и оборудования для горнодобывающей промышленности, производство строительных материалов, основных фармацевтических продуктов, мебели.

3. Анализ сильных, слабых сторон, возможностей и угроз в сфере индустриального развития (SWOT-анализ)
Сильные стороны:
1) высокая обеспеченность минеральными ресурсами;
2) макроэкономическая и политическая стабильность;
3) улучшение делового климата и проведение реформ;
4) наличие системы институтов развития для реализации промышленной политики.
Слабые стороны:
1) низкая инвестиционная активность в обрабатывающей промышленности;
2) низкая доступность человеческих ресурсов требуемого уровня квалификации;
3) наличие узких мест в инфраструктуре (транспортно-логистической, энергетической, водоснабжении);
4) низкий уровень развития малого и среднего бизнеса при доминировании государственных компаний;
5) низкий уровень конкуренции в обрабатывающей промышленности;
6) низкая конкурентоспособность инновационной системы;
7) низкая ресурсоэффективность и высокая энергоемкость промышлености;
8) неразвитая система технического регулирования;
9) структурные проблемы в экономике («голландская болезнь», ловушка среднего дохода, проблема занятости);
10) высокий уровень «плохих» кредитов в экономике.
Возможности:
1) доступ к рынку Таможенного союза, рыночные возможности в Китае, Центральной Азии и прикаспийских государствах;
2) спрос ресурсных секторов на техническое оборудование, специализированные услуги и инновации;
3) внедрение современных производственных и управленческих технологий в обрабатываюшей промышленности;
4) повышение эффективности государственных, квазигосударственных закупок и закупок недропользователей.
Угрозы:
1) негативное влияние глобальных и региональных кризисных явлений на развитие экономики и промышленности Казахстана;
2) изменяющаяся конъюнктура на мировых сырьевых рынках;
3) усиливающаяся конкуренция со стороны компаний из стран Таможенного союза на внутреннем рынке Казахстана;
4) вступление в ВТО.

4. Выбор приоритетных секторов
При определении приоритетных секторов в Программе был проведен анализ секторов с использованием двухфакторной модели. Во-первых, учитывались рыночные перспективы для сектора, включая объем и рост как локального рынка, так и рынка макрорегиона, а также потенциальный экономический эффект от развития сектора. Во-вторых, учитывались возможности данного сектора в Республике Казахстан, в том числе текущий уровень и перспективы развития.
По результатам анализа были выбраны 6 приоритетных отраслей обрабатывающей промышленности, такие как металлургия, химия, нефтехимия, машиностроение, строительство материалов, пищевая промышленность, которые разделены на 14 секторов:
1) черная металлургия;
2) цветная металлургия;
3) нефтепереработка;
4) нефте-газохимия;
5) производство продуктов питания;
6) агрохимия;
7) производство химикатов для промышленности;
8) производство автотранспортных средств, их частей, принадлежностей и двигателей;
9) производство электрических машин и электрооборудования;
10) производство сельскохозяйственной техники;
11) производство железнодорожной техники;
12) производство машин и оборудования для горнодобывающей промышленности;
13) производство машин и оборудования для нефтеперерабатывающей и нефтедобывающей промышленности;
14) производство строительных материалов.
Инновационные сектора определены согласно приоритетам, указанным в концептуальных и программных документах, посланиях и выступлениях Главы Государства, в частности, в Послании Президента Республики Казахстан народу Казахстана 17 января 2014 года. К таким секторам относятся: отрасли мобильных и мультимедийных технологий, нано- и космических технологий, робототехники, генной инженерии, поиска и открытия энергии будущего.

4. Цели, задачи, целевые индикаторы и показатели результатов реализации Программы
Цели, задачи и целевые индикаторы разбиваются на общие, в приоритетных секторах и инновационных секторах.
1. Цель, задачи и общие целевые индикаторы индустриального развития Республики Казахстан до 2020 года.
Цель Программы
Стимулирование диверсификации и повышения конкурентоспособности обрабатывающей промышленности.
Целевые индикаторы
Реализация Программы позволит в 2019 году достичь следующих экономических показателей к уровню 2012 года (таблица 1.):
1) прироста объемов произведенной продукции обрабатывающей промышленности на 43% в реальном выражении;
2) роста валовой добавленной стоимости в обрабатывающей промышленности не менее чем в 1,4 раза в реальном выражении;
3) роста производительности труда в обрабатывающей промышленности в 1,4 раза в реальном выражении;
4) роста стоимостного объема несырьевого (обработанного) экспорта не менее чем в 1,1 раза;
5) снижения энергоемкости обрабатывающей промышленности не менее чем на 15 %;
6) роста занятости в обрабатывающей промышленности на 29,2 тыс. человек.

Таблица 1. Общие целевые индикаторы в обрабытывающей промышленности

№	Целевые показатели	Ед.изм.	2012 отчет	2013 ожидаемый	Прогноз по отношению к 2012 г						2019 г. к 2012 г., в %
					2014	2015	2016	2017	2018	2019
1	Объем произведенной продукции	%	100,0	101,6	108,0	117,1	119,5	133,4	138,8	143,0	143,0
2	Валовая добавленная стоимость	%	100	101,8	108,3	117,7	120,1	134,2	139,7	144,6	в 1,4 раза
3	Производительность труда по ВДС	%	100	100,8	105,5	113,2	114,4	127,1	132,4	137,0	в 1,4 раза
4	Стоимостной объем несырьевого (обработанного) экспорта	%	100	93,1	91,5	106,3	107,8	90,5	100,8	109,2	в 1,1 раз
5	Энергоемкость ВВП	%	100	103	101	97	93	90	87	85	на 15%
6	Численность занятых	тыс.ч.	543,5	548,0	557,8	563,9	569,3	572,9	572,3	572,6	на 29,2 тыс.ч.

Небольшой рост объема несырьевого (обработанного) экспорта связан, с одной стороны, с задачей нефтеперерабатывающего сектора, связанной, в свою очередь, с полным обеспечением потребности внутреннего рынка нефтепродуктами к 2020 году. При этом, сохранение объема экспорта нефтеперерабатывающего сектора на уровне 2012 года обеспечило бы в целом рост несырьевого экспорта обрабатывающей промышленности в 2019 году на 20,7%, а к уровню 2014 года – на 37,0%.
С другой стороны, в рамках реализации Программы особое внимание будет уделяться удовлетворению потребности внутреннего рынка за счет собственного производства и затем по мере насыщения внутреннего рынка, обеспечению экспорта. При таком подходе будет существенно решена задача развития отечественной продукции обрабатывающей промышленности. В настоящее время объем импорта продукции обрабатывающей промышленности превышает объем ВДС обрабатывающей промышленности в 1,8 раза.
Задачи
1) опережающее развитие обрабатывающей промышленности;
2) повышение эффективности и увеличение добавленной стоимости в приоритетных секторах;
3) расширение рынков для реализации несырьевых товаров;
4) сохранение продуктивной занятости;
5) придание нового уровня технологичности приоритетным секторам обрабатывающей промышленности и создание основы для развития секторов будущего через формирование инновационных кластеров;
6) стимулирование предпринимательства и развитие малого и среднего бизнеса в обрабатывающей промышленности.

2. Цели, задачи и целевые индикаторы в приоритетных секторах
Для устойчивого роста обрабатывающей промышленности будут консолидированы действия государственных центральных и местных исполнительных органов, институтов развития, общественных объединений, финансовых организаций, предприятий частной и государственной форм собственности, направленные на развитие приоритетных секторов.
Мероприятия Программы будут направлены на решение задач по преодолению ключевых барьеров и реализацию проектов в приоритетных секторах обрабатывающей промышленности, что позволит обеспечить достижение целевых индикаторов. Успешная реализация проектов Программы в приоритетных секторах обрабатывающей промышленности зависит от наличия доступного финансирования, обеспечения логистической, энергетической, коммуникационной инфраструктурой по конкурентоспособным тарифам и сопряжена со следующими рисками.
Макроэкономические риски: снижение темпов роста экономики и уровня инвестиционной активности, изменение мировых цен на металлопродукцию, энергоносители и транспортные перевозки.
Геополитические риски: стабильность политической ситуации в странах макрорегиона и глубина интеграции в ЕвразЭС.
Нормативно-правовые риски: недостаточность технической и нормативно-правовой поддержкой Программы, создающей благоприятный правовой и экономический климат.
Финансовые риски: недостаточность доступных финансовых ресурсов.

Черная металлургия
Черная металлургия исторически является крупным сектором, и ее доля в обрабатывающей промышленности составляет 13%. Черная металлургия служит базой для развития машиностроения и металлообработки, ее продукция находит применение практически во всех сферах экономики. Развитие сырьевых секторов, машиностроения и строительства формирует устойчивый спрос как на внутреннем рынке, так и на рынках макрорегиона.
Импортная емкость внутреннего рынка и рынков макрорегиона по приоритетным товарным группам составляет 2,7 и 25,3 млрд. долл. США соответственно.
Объем производства с 2008 по 2013 годы в реальном выражении вырос на 6,2% и составил 632 млрд. тенге. В то же время в структуре обрабатывающей промышленности доля черной металлургии снизилась с 20% в 2008 году до 10,7% в 2013 году.
Валовая добавленная стоимость увеличилась с 393,0 млрд. тенге в 2008 году до 453,2 млрд. тенге в 2012 году. Численность занятых в отрасли в период с 2008 по 2013 годы сократилась на 28 тыс. человек. Производительность труда в 2013 году составила 89,9 тыс. долл. США и за период с 2008 по 2013 годы увеличилась в 1,2 раза. Однако в 2012 году отрасль по-прежнему отставала от среднего показателя стран ОЭСР (151,9 тыс. долл. США) на 37%. В 2013 году объем экспорта продукции черной металлургии по сравнению с 2008 годом снизился на 47,3% и составил 3,4 млрд. долл. США (таблица 1.).

Таблица 1. Данные по сектору за 2008 – 2013 годы

Показатели	2008	2009	2010	2011	2012	2013*
Доля черной металлургии в обрабатывающей промышленности	20,0	16,1	17,9	16,5	13,1	10,7
ВДС, млрд. тенге**	393,0	311,4	388,0	495,1	453,2	308,8
Объем производства обрабатывающей промышленности	3 359,6	2 946,0	3 844,7	4 801,4	5 446,7	5 882,5
ИФО, % к предыдущему году	97,5	97,1	113,9	107,7	101,2	101,6
Объем производства черной металлургии	670,8	474,7	687,4	785,4	712,5	631,9
ИФО, % к предыдущему году	86,6	101,6	109,4	106,8	88,2	89,6
Списочная численность наемных работников, человек	65 622	62 038	60 005	58 398	38 038	36 831
Количество действующих предприятий	22	22	30	26	28	33
Производительность труда, тыс. тенге	8 889	6 928	9 581	13 118	16 732	13 814
Производительность труда, тыс. долл. США	73,6	46,7	65,0	88,4	111	89,9
Производительность труда в среднем по странам ОЭСР, тыс. долл.	148,3	120,0	143,2	153,2	152,0	н/д
Использование среднегодовой мощности в отчетном году, %***	56,9	64,5	73,8	79,0	65,5	н/д
Степень износа основных средств, %	33,92	30,23	38,21	32,30	35,27	н/д
Коэффициент обновления основных средств, %	29,7	8,1	6,5	14,6	11,7	н/д
Наличие основных средств на конец года по балансовой стоимости, млрд. тенге	126 242	84 303	97 279	89 630	115 468	н/д
Инвестиции в основной капитал, млрд. тенге	26 849	36 715	83418	112378	125390	152149
Экспорт, млн. долл. США	6 530,8	3 069,1	3 765,0	4 875,6	4 030,8	2793,5
Импорт, млн. долл. США	5 570,9	5 192,6	2 222,5	3 040,8	4 743,0	5 407,8

Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике и Комитет таможенного контроля Республики Казахстан
к таблице 1:
Примечание: *здесь и далее в отраслевых разделах использованы оперативные данные Агентства Республики Казахстан по статистике;
**здесь и далее в отраслевых разделах использованы оперативные данные Агентства Республики Казахстан по статистике за 9 месяцев 2013 года;
***показатель рассчитан АО «Казахстанский институт развития индустрии» (далее – АО «КИРИ») на основании статистических данных.

На развитие сектора основное влияние оказали внешние и внутренние факторы. Сложности на международных рынках отразились на экспорте продукции и производственных мощностях предприятий черной металлургии, таких как акционерное общество (далее – АО) «АрселорМиттал Темиртау», товарищество с ограниченной ответственностью (далее – ТОО) «Кастинг», ТОО «АЛЗ» и ТОО «KSP Steel». Не реализована программа модернизации АО «Арселор Миталл Темиртау» по увеличению производства стали до 6 млн. тонн в год.
В настоящее время в отрасли присутствуют следующие крупные игроки мирового рынка, входящие в список ведущих транснациональных компаний мира по версии журнала Forbes – Global 2000: Posco (Южная Корея), Arcelor Mittal (Люксесмбург), Evraz Group (Россия).
Ключевые проблемы сектора:
1) низкая загрузка производственных мощностей действующих предприятий;
2) высокая степень изношенности, наличие морально устаревшего оборудования на предприятиях;
3) слаборазвитый внутренний рынок;
4) падение экспорта и увеличение импорта продукции с высокой добавленной стоимости;
5) низкое качество и узкий ассортимент выпускаемой продукции;
6) высокие тарифы на железнодорожные перевозки, транспортировку электроэнергии;
7) отсутствие испытательных баз и лабораторий для сертификации продукции;
8) высокая энерго- и трудоемкость продукции;
9) низкий уровень транспортно-логистической инфраструктуры;
10) нехватка кадров соответствующей квалификации;
11) необходимость в модернизации материально-технических и опытно-промышленных баз отраслевых институтов.
Цель
Устойчивое развитие и создание условий для диверсификации и повышения конкурентоспособности черной металлургии.
Целевые индикаторы
Реализация Программы позволит в 2019 году достичь роста экономических показателей к уровню 2012 года (таблица 2.):
1) валовой добавленной стоимости не менее чем в 1,3 раза в реальном выражении;
2) занятости на 3,1 тыс. человек;
3) производительности труда в 1,18 раза в реальном выражении;
4) экспорта не менее чем в 1,04 раза.

Таблица 2. Целевые индикаторы

№	Целевые показатели	Ед.изм.	2012 отчет	2013 ожидаемый	Прогноз по отношению к 2012 г.						2019 г. к 2012 г., в %
					2014	2015	2016	2017	2018	2019
1	Валовая добавленная стоимость	%	100,0	89,6	107,5	120,2	120,6	125,2	125,2	128,4	в 1,3 раза
2	Численность занятых	тыс.ч.	35,8	34,6	34,9	37,0	39,7	40,1	39,6	38,9	на 3,1 тыс.ч.
3	Производительность труда	%	100	92,7	110,5	116,4	108,7	111,8	113,3	118,1	в 1,18 раза
4	Экспорт	%,	100	69,3	68,1	91,1	93,1	98,2	99,8	103,7	в 1,04 раза

Задачи
1) повышение конкурентоспособности через диверсификацию и модернизацию;
2) создание условий по стимулированию внедрения инноваций, направленных на повышение качества продукции, увеличение производительности труда и снижение энергоемкости продукции;
3) увеличение производственных мощностей действующих предприятий и создание новых конкурентоспособных производств с высокой добавленной стоимостью;
4) сокращение объемов импорта металлопродукции за счет развития отечественного конкурентоспособного производства;
5) обеспечение действующих производств и инвестиционных проектов необходимой инфраструктурой;
6) обеспечение отрасли квалифицированными трудовыми ресурсами среднетехнического звена;
7) модернизация материально-технической и опытно-промышленной базы отраслевых институтов.

Приоритетные виды деятельности
В рамках Программы определены приоритетные виды деятельности (Таблица 3.).
Таблица 3. Приоритетные виды деятельности

ОКЭД-4	Наименование
2410	Производство чугуна, стали и ферросплавов
2420	Производство труб, трубопроводов, профилей, фитингов из стали
2431	Холодное волочение (производство стального прута и целиковой заготовки)
2432	Холодная прокатка лент и узких полос
2433	Холодная формовка или фальцовка
2434	Производство проволоки путем холодного вытягивания

Приоритетные товарные группы
Приоритетные товарные группы ориентированы не только на внутренний рынок, но и на рынок макрорегиона: страны СНГ, Иран и Китай. Создание новых или расширение действующих мощностей предприятий по производству приоритетных товаров/товарных групп будут способствовать сокращению импорта и увеличению экспорта продукции сектора (таблица 4.).

Таблица 4. Приоритетные товарные группы

КПВЭД	Наименование	Объем и доля импорта*
		2010 г.		2011 г.		2012 г.		2013 г.
		тыс. тонн	%	тыс. тонн	%	тыс. тонн	%	тыс. тонн	%
24.20.11	Трубы разных диаметров, профили полые бесшовные из стали	468,6	66,1	467,9	80,3	1000,6	80,3	2064,5	87,1
24.20.40	Фитинги для труб стальные, не литые	13,4	99,1	14,2	98,9	22,71	98,9	22 350	98,5
24.34.11	Проволока, полученная путем холодного вытягивания	58	90,9	61	81,5	61	81,5	78	77,2
24.10.63	Стержни и прутки горячекатаные; профили из стали нержавеющей	618,9	87,3	620,8	71,9	696,1	71,9	754,6	68,8
24.10.74 24.10.75	Профили сварные и конструкции шпунтовые из стали и изделия из черных металлов для железнодорожных путей	138,9	99,6	97,3	100	151,1	100	244,9	100
28.22.20	Ковши, грейферы, части для бурильных машин	5,58	100	3,65	100	5,58	100	3,5	100

Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике и Комитет таможенного контроля Республики Казахстан

Приоритетные проекты
В период с 2015 по 2019 годы государственная политика в развитии черной металлургии будет направлена на реализацию приоритетных направлений по производству высококачественного сырья для получения стали (гранулированный чугун и горячее брикетированное железо, увеличение объемов и производство новых видов ферросплавов), производство новых видов стали (трубной и коррозионностойкой, жаростойкой и жаропрочной, инструментальной, шарикоподшипниковой, рельсовой и рессорно-пружинной) и расширение ассортимента высоколегированной стали.
В рамках Программы будут реализованы крупные инвестиционные проекты в соответствии с предложениями бизнес-структур с общим объемом инвестиций более 400 млрд. тенге, направленные на повышение объемов производства и добавленной стоимости продукции, а также снижение негативного воздействия на окружающую среду.
В Актюбинской и Павлодарской областях будет реализован ряд крупных проектов по созданию производства среднеуглеродистого феррохрома по инновационной технологии.
В Алматинской области по инновационной технологии будет реализован проект по производству передельного чугуна мощностью 400 тыс. тонн чугуна в год.
В Жамбылской области будет увеличено производство ферросплавов до 300 тыс. тонн в год путем расширения сырьевой базы.
В Карагандинской области будет увеличено производство стали до 6 млн. тонн в год и организовано производство комплексных сплавов мощностью 75 тыс. тонн в год.
В Костанайской области будет продолжена работа по организации производства металлизованного продукта мощностью 1,8 млн. тонн брикетированного железа.
В Мангистауской области будет реализован проект по строительству электросталеплавильного комплекса мощностью 600 тыс. тонн.
В Павлодарской области будет реализован ряд крупных проектов по развитию трубопрокатного производства с увеличением мощностей до 270 тыс. тонн труб в год.
В городе Алматы планируется создание производства стальных сварных труб мощностью 200 тыс. тонн в год.

Цветная металлургия
Цветная металлургия – ключевая отрасль обрабатывающей промышленности Республики Казахстан, формирующая экспортный потенциал страны. Продукция сектора используется в машиностроении, электротехнике, строительстве, радиоэлектронике.
Импортная емкость внутреннего рынка и рынков макрорегиона по приоритетным товарным группам составляет 111 и 6 718 млн. долл. США соответственно.
В структуре обрабатывающей промышленности доля сектора в 2012 году выросла с 19,6% до 22,8% по сравнению с 2008 годом, а в 2013 году снизилась до 19,2%. Валовая добавленная стоимость увеличилась с 377,9 млрд. тенге в 2008 году до 749,9 млрд. тенге в 2012 году. Объем производства с 2008 по 2013 годы в номинальном выражении вырос в 1,7 раза. Численность занятых в отрасли в период с 2008 по 2013 годы сократилась на 22,2 тыс. человек. Производительность труда в цветной металлургии в 2013 году составила 107,8 тыс. долл. США. Данный показатель стран ОЭСР за аналогичный период в среднем составил 147,5 тыс. долл. США, что выше на 18,9% по сравнению с аналогичным показателем для Казахстана. Объем экспорта продукции цветной металлургии в 2013 году остался на уровне 2008 года и составил 4,2 млрд. долл. США (таблица 1.).

Таблица 1. Данные по сектору за 2008 – 2013 годы.

Показатели	2008 г.	2009 г.	2010 г.	2011 г.	2012 г.	2013 г.
Доля в металлургической промышленности	19,6	20,0	23,7	25,2	22,8	19,2
ВДС, млрд. тенге**	377,9	376,0	492,2	687,6	749,9	523,3
Объем производства обрабатывающей промышленности	3 359,6	2 946,0	3 844,7	4 801,4	5 446,7	5 882,5
ИФО, % к предыдущему году	97,5	97,1	113,9	107,7	101,2	101,6
Объем производства цветной металлургии	658,6	596,9	902,4	1 141,5	1 244,0	1 131,4
ИФО, % к предыдущему году	104,5	92,0	115,7	108,2	107,2	98,8
Списочная численность наемных работников, человек	69 529	64 885	65 569	62 771	53 213	47 245
Количество предприятий	47	39	36	36	36	34
Производительность труда, тыс. тенге	8 164	8 827	10 495	15 033	18 692	16 565
Производительность труда, тыс. долл. США	67,6	59,5	71,2	101,3	124,0	107,8
Производительность труда по странам ОЭСР, тыс. долл. США	131,6	121,7	141,1	149,6	147,5	н/д
Использование среднегодовой мощности в отчетном году, %**	93,2	86,7	88,2	86,5	82,2	н/д
Степень износа основных средств,%	38,85	39,58	34,87	35,24	47,47	н/д
Инвестиции в основной капитал, в млрд. тенге	109285	121381	106847	132061	133868	119678
Коэффициент обновления основных средств, %	19,4	25,6	19,3	19,4	12,7	н/д
Наличие основных средств на конец года по балансовой стоимости, млрд. тенге	109 784	143 087	157 846	190 782	197 317	н/д
Экспорт, млн. долл. США	4 274,4	2 407,1	3 388,7	5 636,5	4 343,4	4 230,3
Импорт, млн. долл. США	489,8	299,2	206,9	364,1	411,9	3 558,4

Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике
к таблице 1:
Примечание: ** показатель рассчитан АО «КИРИ» на основании статистических данных.

Отрицательная динамика цветной металлургии связана с остановкой Жезказганского медеплавильного завода, связанной с переходом на новые технологии.
Недостижение целевых показателей по производству золота связана с несвоевременным вводом в эксплуатацию запланированных производственных объектов ТОО «Бакырчикское ГДП» – строительство металлургического комплекса и разработка подземного рудника производительностью 1,5 млн. тонн руды в год в связи с удорожанием проекта из-за доработки технологии, связанной с экологическими аспектами; строительство обогатительной фабрики по переработке 5 млн. тонн золотосодержащей руды ТОО «Юбилейное» в связи с выбором оптимальной технологии переработки, связанной с оценкой воздействия на окружающую среду.
Стратегия дальнейшего развития сектора базируется на сотрудничестве с транснациональными компаниями, такими как Rio Tinto Plc, Glencore International AG, ThyssenKrupp AG, Sumitomo.
Ключевые проблемы сектора:
1) истощение запасов богатых и легкодоступных руд цветных металлов, сложность обогащения из-за многокомпонентности минеральных составов;
2) высокая степень изношенности и наличие морально устаревшего оборудования на предприятиях, слаборазвитый внутренний рынок;
3) низкая загрузка производственных мощностей;
4) волатильность цен на базовые металлы на мировом рынке и снижение спроса на рынках сбыта;
5) сокращение экспорта и увеличение импорта продукции высокой добавленной стоимости;
6) высокие тарифы на железнодорожные перевозки, транспортировку электроэнергии;
7) высокая энерго- и трудоемкость продукции;
8) низкий уровень развития транспортно-логистической инфраструктуры;
9) нехватка кадров соответствующей квалификации;
10) необходимость в модернизации материально-технических и опытно-промышленных баз отраслевых институтов.

Цель
Увеличение объемов производства базовых металлов, развитие и создание производств по выпуску изделий из них.
Целевые индикаторы
Реализация Программы позволит в 2019 году достичь роста экономических показателей к уровню 2012 года (таблица 2.):
1) валовой добавленной стоимости не менее чем в 1,3 раза в реальном выражении;
2) производительности труда в 1,4 раза в реальном выражении;
3) экспорта не менее чем в 1,1 раза.

Таблица 2. Целевые индикаторы

№ п/п	Целевые показатели	Ед.изм.	2012 г. отчет	2013 г. ожидаемый	Прогноз по отношению к 2012 г.						2019 г. к 2012 г., в %
					2014 г.	2015 г.	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.
1	Валовая добавленная стоимость	%,	100	98,8	98,8	117,1	117,4	120,7	122,4	127,1	в 1,3 раза
2	Производительность труда	%	100	111,3	111,2	130,0	125,4	131,4	135,2	140,8	в 1,4 раза
3	Экспорт	%	100	81,9	80,7	98,0	99,2	105,3	108,7	114,4	в 1,1 раза

Задачи
1) расширение мощностей действующих производств;
2) модернизация действующих предприятий отрасли для повышения эффективности производства через увеличение производительности труда и ресурсоэффективности;
3) создание условий стимулирования внедрения инноваций для комплексной переработки руд;
4) расширение существующего производства и освоение выпуска новой продукции из базовых металлов для смежных секторов;
5) сокращение объемов импорта металлопродукции за счет развития отечественного конкурентоспособного производства;
6) стимулирование спроса на внутреннем рынке;
7) расширение рынков для реализации несырьевых товаров и участия в глобальных цепочках добавленной стоимости (далее – ЦДС);
8) обеспечение действующих производств и инвестиционных проектов необходимой инфраструктурой;
9) обеспечение отрасли квалифицированными трудовыми ресурсами среднетехнического звена;
10) модернизация материально-технической и опытно-промышленной базы отраслевых институтов.

Приоритетные виды деятельности
В рамках Программы определены приоритетные виды деятельности (таблица 3.).

Таблица 3. Приоритетные виды деятельности

ОКЭД-4	Наименование
2441	Производство благородных (драгоценных) металлов
2442	Производство алюминия
2443	Производство свинца, цинка и олова
2444	Производство меди
2445	Производство прочих цветных металлов

Приоритетные товарные группы
В период с 2015 по 2019 годы государственная политика в развитии цветной металлургии страны будет направлена на создание новых или расширение действующих мощностей предприятий по производству приоритетных товаров/товарных групп, которая будет способствовать сокращению импорта и увеличению экспорта продукции сектора (таблица 4.).

Таблица 4. Приоритетные товарные группы, в тоннах

КПВЭД	Наименование	Производство в РК	Импорт
			Россия	Китай	Остальные страны
24.44.26	Трубы и трубки медные	-	1 428,9	129,3	417,3
24.44.23	Проволока медная, прутки и профили медные	-	651,4	82,5	173,3
24.44.24	Плиты, листы и полосы или ленты медные	-	518,8	9,8	249,7
24.42.22	Прутки и профили алюминиевые	-	3 392,3	1 374,8	3 061,1
25.11.10	Металлоконструкции алюминиевые	-	24 616,2	811,5	1455,2
25.91.11 25.91.12	Бочки, барабаны, банки, ящики и аналогичные емкости	-	4 903,8	33,2	452,4
	Итого:	-	35 507,0	2 441,0	5 809,0

Приоритетные проекты
В период с 2015 по 2019 годы государственная политика в развитии цветной металлургии страны будет направлена на расширение производства базовых металлов: меди, золота, титана, алюминия; увеличение объемов производства изделий: катанки, проволоки, проката, профиля и сплавов, фольги, ювелирных изделий, изделий для смежных отраслей.
Будут реализовываться крупные инвестиционные проекты в соответствии с предложениями бизнес-структур с объемом инвестиции около 800 млрд. тенге.
В Алматинской области планируется создание производства алюминиевых профилей мощностью 12 тыс. тонн в год.
В Акмолинской области будет реализован проект по увеличению производства редкоземельных металлов с объемом производства 3000 тонн ККРЗМ в год.
В Восточно-Казахстанской области будет реализован проект по освоению месторождения Актогай с вводом новых обогатительных мощностей на 85 тыс. тонн медного концентрата и 25 тыс. тонн катодной меди; продолжена реализация проекта на месторождении Бакырчик по производству катодного золота. В настоящее время идет поиск экономически целесообразной технологии.
Будут реализованы инвестиционные проекты по созданию производства титановых слябов мощностью около 6 тыс. тонн в год и ильменитового концентрата мощностью 15 тыс. тонн в год.
Прорабатывается вопрос по производству никеля, ранее не производившегося в Казахстане, – строительство металлургического комбината на «Горностаевском» месторождении кобальт-никелевых руд мощностью 40 тыс. тонн товарного ферроникеля.
В Карагандинской области ведется реконструкция медеплавильного завода с переходом на новую гидрометаллургическую технологию, что позволит сохранить объемы производства меди и обеспечить продление сроков эксплуатации Жезказганского месторождения мощностью 60 тыс. тонн катодной меди.
В Павлодарской области будет продолжена реализация проекта по освоению месторождения Бозшаколь.
В Кызылординской области прорабатывается вопрос по производству ванадия. Имеются уникальные запасы ванадия месторождения Бала-Саускандык и Курумсак.
В Южно-Казахстанской, Восточно-Казахстанской и Мангистауской областях прорабатывается вопрос по созданию и размещению опытно-промышленного производства скандия из урановых растворов с объемом производства до 2,5 тонн скандия в год.
Будет проработан проект по увеличению производства первичного алюминия.

Нефтепереработка
Нефтепереработка является привлекательным сектором обрабатывающей промышленности с учетом рыночных перспектив, экономического эффекта и конкурентоспособности Казахстана. Сектор занимает существенную долю в общем объеме производства обрабатывающей промышленности – 13,8%, при этом динамика показателя положительна на протяжении нескольких лет.
Среднегодовой прирост рынка нефтепродуктов Казахстана за период 2008-2013 годы составил 35,7% и достиг в 2013 году уровня в 2,4 млрд. долл. США. Физический объем производства вырос с 13,7 млн. тонн (2008 год) до 16,5 млн. тонн (2012 год), увеличившись на 20,5%. Заметно также устойчивое увеличение импорта, значение которого достигло 1,8 млрд. долл. США в 2013 году, из которого 89% - дисстиляты (легкие – 45%, средние и тяжелые – 44%).
Наблюдается рост конкурентоспособности сектора. Производительность труда выросла в 2,3 раза до 54,7 млн. тенге на человека за период 2008 – 2012 годы. Это произошло благодаря значительному росту валовой добавленной стоимости в 2,7 раза до 499 млрд. тенге, в то время как занятость увеличилась лишь на 16% и составила 9,1 тыс. человек. Экспорт в течение 2008-2013 годов увеличивался в среднем на 9,4% в год и составил в 2013 году 4,6 млрд. долл. США. Концентрация экспорта достаточно высока: 86% его денежного объема приходится на средние и тяжелые дистилляты (67%) и сжижженый пропан (19%).
Основные показатели по сектору представлены в таблице 1.

Таблица 1. – Данные по сектору за 2008-2013 годы.

	2008 г.	2009 г.	2010 г.	2011 г.	2012 г.	2013 г.
Доля сектора в обрабатывающей промышленности, %	6,3	7,2	9,2	8,5	11,5	13,8
Объем производства продуктов нефтепереработки, млн. тенге	210 559	211 456	352 582	407 360	626 783	810 222
ИФО в % к пред.году	103,1	105,0	114,2	100,9	100,5	101,4
ВДС, млн. тенге	183 288	225 387	354 523	448 541	499 377	350 017
Списочная численность наемных работников, человек	7 860	8 193	8 686	9 184	9 130	9 323
Производительность труда, тыс. тенге/чел	23 319	27 510	40 815	48 839	54 696	37 543
Производительность труда, тыс. долл. США/чел	193,8	186,5	277,0	333,1	366,8	246,8
Количество действующих предприятий	36	40	47	38	38	-
В том числе:
Крупных	4	4	5	6	5	-
Средних	4	5	5	6	6	-
Малых	28	31	37	26	27	-
Наличие основных средств на конец года по первоначальной стоимости, млн. тенге	121 622	130 177	148 445	184 662	212 269	-
Степень износа основных средств, %	24,2	27,7	31,0	28,9	32,6	-
Инвестиции в основной капитал, млн. тенге	40 118	25 095	36 177	49 272	56 707	75 905
Коэффициент обновления основных средств, %	6,9	4,1	6,7	2,6	4,1	-
Уровень загрузки мощностей**, %	49,7	47,7	56,7	61,5	62,1	62,8
Экспорт, млн. долл.США	2 967	1 665	2 649	3 872	4 410	4 642
Импорт, млн. долл.США	1 747	895	539	1 476	1 659	1 753

Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике, Комитет таможенного контроля Министерства финансов Республики Казахстан
к таблице 1:
Примечание: **средневзвешенная загрузка по трем основным заводам

Атырауский нефтеперерабатывающий завод (далее – НПЗ), Шымкентский НПЗ и Павлодарский нефтехимический завод (далее – НХЗ) вместе обеспечивают более 90% объема производства в секторе. Павлодарский НХЗ ориентирован на переработку западносибирской нефти из Российской Федерации. Оставшиеся два НПЗ – на переработку отечественной нефти. Вследствие низкой конкурентоспособности продукции мини-НПЗ их удельный вес в общем объеме производства в нефтеперерабатывающем секторе сократился до 5,8% и рост не ожидается. Это связано с производственной и технологической спецификой, ограничивающей глубину переработки нефти и качество продукции.
Несмотря на положительную динамику добычи нефти и растущий спрос на нефтепродукты, Казахстан занимает одно из последних мест в мире по показателю соотношения суммарных мощностей НПЗ и объема добычи. Так, в 2013 году переработка нефти достигла уровня 15,3 млн. тонн, коэффициент переработка/добыча составил всего 18,7%.
Значительным барьером для роста производства продуктов нефтепереработки является более высокая доходность от экспорта нефти в сравнении с доходами от поставок на внутренний рынок. Данные таблицы 2 демонстрируют дисбаланс в распределении доходности по отдельным звеньям в ЦДС.

Таблица 2. Распределение доходности по сегментам, тенге

	Направление	Цена реализации	Операционный доход
Добыча	экспорт	71 758,0	30 286,5
	вн. рынок	49 145,5	2 408,4
Переработка (НПЗ)	вн. рынок	8 436,8	1 506,6
Оптовая торговля	вн. рынок	71 874,9	316,0
Розничная торговля	вн. рынок	54 838,7	3 820,5

Источник: Министерство нефти и газа Республики Казахстан, Агентство Республики Казахстан по статистике
к таблице 2:
Примечание: данные получены исходя из расчета по обороту 1-ой тонны нефти. Показатели для НПЗ рассчитаны на основе средневзвешенного тарифа за процессинг, рассчитанного исходя из тарифов, утверждаемых Правительством Республики Казахстан для каждого НПЗ (указанная «цена реализации» для НПЗ означает ставку процессинга). Цена на оптовом рынке – средневзвешенная цена всей корзины нефтепродуктов. Розничная цена – средневзвешенная цена по торгуемым позициям (бензины и дизельное топливо), рассчитанная на основе утвержденных Правительством Республики Казахстан предельных цен реализации нефтепродуктов.

Поставка нефти из существующих месторождений на внутренний рынок к 2030 согласно действующим контрактам будет недостаточна для покрытия потребности трех НПЗ и Актауского битумного завода.
Другой барьер связан с текущим техническим состоянием основных НПЗ Казахстана. Степень износа основных стредств в секторе достигла в 2012 году 33% и имеет тенденцию к увеличению, а коэффициент обновления основных средств в последние годы находится в диапазоне от 2 до 7%. Технологическая отсталость ведет к недостаточной глубине переработки сырья (таблица 3) и относительно низкой производительности труда, которая, имея хорошую динамику роста, все еще значительно отстает от средних показателей стран ОЭСР.

Таблица 3. Данные по глубине переработки трех основных производителей

Наименование	НПЗ РК, 2013 г., факт	Росс НПЗ		НПЗ Зап. Европы	НПЗ США
		факт	План
Глубина переработки, в том числе.:	70%	71%	85%	85%	95%
АНПЗ	59,8%
ПНХЗ	74,2%
ПКОП	74,4%

Источник: КазМунайГаз-переработка и маркетинг, SPG

Цель
Максимальная реализация ресурсного потенциала Казахстана с целью обеспечения внутреннего рынка качественными продуктами нефтепереработки, газопереработки и нефтегазохимии, а также развития экспорта в страны макрорегиона.
Целевые индикаторы
Реализация Программы позволит в 2019 году достичь роста следующих экономических показателей к уровню 2012 года:
1) валовой добавленной стоимости не менее чем в 1,6 раз в реальном выражении;
2) производительности труда в 2,3 раза в реальном выражении.

Таблица 4. Целевые индикаторы

№ п/п	Целевые показатели	Ед. изм	2012 г. отчет	2013 г. ожидаемый	Прогноз по отношению к 2012 г.						2019 г. к 2012 г.
					2014 г.	2015 г.	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.
1	Валовая добавленная стоимость	%	100	101,4	103,0	103,1	103,2	159,8	160,0	160,1	в 1,6 раз
2	Производительность труда по ВДС	%	100	99,3	128,8	152,1	149,6	231,3	231,2	231,2	в 2,3 раза

Задачи
1) полное обеспечение внутреннего рынка качественными нефтепродуктами;
2) обеспечение нефтеперерабатывающей отрасли стабильными поставками сырья;
3) повышение эффективности деятельности нефтеперерабатывающей отрасли;
4) выход казахстанской продукции на рынки макрорегиона.

Приоритетные виды деятельности
Приоритеты развития сектора отражены в таблице 5.

Таблица 5. Приоритетные виды деятельности сектора производства продуктов нефтепереработки

ОКЭД-4	Наименование
1920	Нефть и нефтепродукты

Приоритетные товарные группы
Приоритетные товарные группы определены исходя из объемов рынков Казахстана и макрорегиона, технологической «сложности» товарных групп, а также возможности их производства (таблица 6). При этом учтены требования по снижению экологических выбросов.

Таблица 6. Приоритетные товарные группы по классификации ТН ВЭД

КПВЭД	Наименование товарной группы	Импортная емкость внутреннего рынка, тыс. долл. США	Импортная емкость рынков макрорегиона, тыс. долл. США
192024, 192025, 192026, 192027, 192028, 192029	Прочие дистилляты и продукты (тяжелые дисцилляты, средние дисцилляты, моторые масла и другое)	677 681	42 368 357
192023	Легкие дистилляты и продукты	793 469	5 133 032
192042	Битум нефтяной	170 245	2 017 956
192023	Пропан сжиженный	380	2 004 626
192032	Бутаны сжиженные	1 211	1 490 846
192042	Кокс нефтяной некальцинированный	248	956 939
192032	Этилен, пропилен, бутилен и бутадиен сжиженные	2	459 502
192042	Кокс нефтяной кальцинированный	3 264	299 964
192029, 381225	Нефть и нефтепродукты (кроме сырых) из битуминозных пород, содержащие биодизель	449	299 964
192032	Прочие сжиженные нефтяные газы	562	142 165
192041	Прочие минеральные воски и аналогичные продукты, полученные в результате синтеза или других процессов, окрашенные или неокрашенные	91	101 247

Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике, Комитет таможенного контроля Министерства финансов Республики Казахстан, UN Comtrade

В результате указанных требований в качестве приоритетов определены выпуск моторных топлив класса Евро 4 и Евро 5 и увеличение выхода светлых нефтепродуктов до 76-82%.

Приоритетные проекты
Завершение реализации проектов модернизации НПЗ планируется к 2017 году. Это позволит увеличить переработку нефти на них до 19,5 млн. тонн в год и начать производство экологически чистых моторных топлив, соответствующих требованиям классов К4, К5.
Будет проработан проект по производству базовых масел.

Нефтегазохимия
Базовая нефтегазохимия (производство нефтехимической продукции в первичных формах) – новая перспективная отрасль экономики Казахстана. Продукция базовой нефтегазохимии используется казахстанскими производителями изделий из пластмасс различного назначения: для строительных материалов, упаковки и другое. Для нужд данных секторов ежегодно в Казахстан импортируется полимерное сырье в среднем на 400 млн. долл. США. Объем внутреннего рынка продукции базовой нефтегазохимии составляет примерно 72 млрд. тенге, при этом на импорт приходится более 70%.
Продукция нефтегазохимии обладает высоким экспортным потенциалом. По приоритетным товарным группам импорт стран макрорегиона составляет более 20 млрд. долл. США.
Возможности для импортозамещения будут созданы с вводом комплекса по производству ароматических углеводородов на Атырауском НПЗ, интегрированного газохимического комплекса и комплекса по производству бутадиена и полибутадиена в Атырауской области и реализации других проектов.
В 2012 году удельный вес отрасли в общем объеме производства химической промышленности составил 10,8%, увеличившись по сравнению с 2008 годом на 3,9%. Объем производства с 2008 по 2012 годы вырос в реальном выражении на 12,8%. Валовая добавленная стоимость в отрасли увеличилась с 3,5 млрд. тенге в 2008 году до 14,6 млрд. тенге в 2012 году. Производительность труда с 2008 по 2012 годы увеличилась в 5,8 раз. Степень износа основных средств в 2012 году составила 52%, коэффициент обновления основных средств – 22,4%. Инвестиции в основной капитал в 2012 году составили 48,7 млрд. тенге, что более чем в 27 раз выше показателя 2008 года.
Объем экспорта продукции базовой нефтегазохимии из Казахстана в период 2008 – 2012 годы вырос почти в 29 раз: с 2,2 до 63,7 млн. долл. США.
В условиях отсутствия достаточных для удовлетворения внутреннего спроса мощностей динамично растущий спрос на продукцию базовой нефтегазохимии в значительной мере обеспечивается за счет импорта.
Основные показатели развития сектора производства химикатов для промышленности за 2008-2013 годы представлены в таблице 1.

Таблица 1. Данные по сектору за 2008-2013 годы

Показатели	2008 г.	2009 г.	2010 г.	2011 г.	2012 г.	2013 г.
Доля в обраб. промышленности	0,2	0,2	0,3	0,4	0,4	0,3
Доля в хим. промышленности	6,9	8,3	11,2	11,6	10,8	10,0
Объем производства базовой нефтегазохимической продукции, млн. тенге	7 310	7 089	11 647	17 189	19 378	18 517
ВДС, млн. тенге	3536,5	3809,1	9687,9	13914,6	14616,5	11103,9
Списочная численность наемных работников, человек	1 669	1 980	1 019	971	1 191	2 021
Производительность труда, тыс.тенге/чел.	2119	1924	9507	14330	12272	5494
Степень износа основных средств, %	39,2	48,5	55,7	50,5	51,9	39,2
Инвестиции в основной капитал, млн. тенге	22 959	31 107	39 772	34 046	37 172	33 572
Коэффициент обновления основных средств, %	151,9	29,0	14,1	14,3	22,4	151,9
Наличие основных средств на конец года по первоначальной стоимости, млн. тенге	45,5	26248,1	18863,5	16183,1	15740,4	45,5
Экспорт, млрд. долл. США	2,2	4,0	20,8	35,6	51,0	40,6
Импорт, млрд. долл. США	343,2	267,5	383,7	526,2	565,8	598,0

Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике

В Казахстане существуют мощности по производству полипропилена в г. Павлодар (ТОО «Компания Нефтехим Лтд.).
Крупнейшие игроки на мировом рынке в производстве нефтегазохимической продукции, такие как Exxon Mobil Corp (США, 334 млрд. долл. США), Chevron Corp (США, 233 млрд. долл. США), Royal Dutch Shell plc (Британия- Голландия, 360 млрд. долл. США), Газпром (Россия, 375 млрд. долл. США), Statoil ASA (Норвегия, 135 млрд. долл. США), являются вертикально-интегрированными, осуществляющими деятельность как в сегменте добычи, так и в сегментах нефтепереработки и нефтегазохимии.
Развитие нефтегазохимии позволит решить две основные задачи государства:
1) обеспечить эффективное использование углеводородного сырья – попутного нефтяного и сухого газа, что позволит сократить непродуктивные экономические издержки, в том числе экологического характера;
2) обеспечить дешевым сырьем химическую промышленность, промышленность производства строительных материалов, производства резинотехнических изделий, так как на сегодняшний день производители пластмассовых и резиновых изделий используют импортное сырье, что ведет к удорожанию конечной продукции.
Ключевые проблемы сектора:
1) использование основного объема сырья – добытого газа на технологические нужды (закачка газа в пласт, выработка электроэнергии);
2) низкий технологический уровень предприятий по производству нефтехимической продукции;
3) недостаточное финансирование инфраструктуры СЭЗ «Национальный индустриальный нефтехимический технопарк»;
4) нехватка кадров соответствующей квалификации;
5) ограничение по привлечению иностранных квалифицированных кадров (квотирование, выдача разрешений);
6) несовершенство законодательства в области финансов, земельных отношений, по специальным экономическим зонам, препятствующее привлечению иностранных инвестиций.
Цель
Развитие нефтегазохимии за счет реализации имеющегося ресурсного потенциала Казахстана и благоприятной рыночной конъюнктуры
Целевые индикаторы
Реализация Программы позволит в 2019 году достичь роста экономических показателей к уровню 2012 года:
1) валовой добавленной стоимости не менее чем в 19,1 раза в реальном выражении;
2) занятости на 2,6 тыс. человек;
3) производительности труда в 6 раз в реальном выражении;
4) стоимостного объема несырьевого (обработанного) экспорта не менее чем в 41 раз.

Таблица 2. Целевые индикаторы

№ п/п	Целевые показатели	Ед. изм.	2012 г. отчет	2013 г. ожидаемый	Прогноз по отношению к 2012 г.						2019 г. к 2012 г., в %
					2014 г.	2015 г.	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.
1	Валовая добавленная стоимость	%	100	95,2	102,1	110,8	110,6	447,5	1360,9	1909,7	в 19,1 раз
2	Численность занятых	тыс.ч.	1,2	2,0	2,0	2,0	2,5	3,0	3,4	3,8	2,6 тыс чел
3	Производительность труда по ВДС	%	100	56,1	60,2	65,4	52,4	175,7	471,8	600,8	в 6 раз
4	Стоимостной объем несырьевого (обработанного) экспорта	%	100	86,6	117,9	152,4	162,8	401,3	2712,5	4096,6	в 41 раз

Задачи
1) обеспечить необходимым сырьем проекты по производству базовой продукции на конкурентной основе;
2) расширение рынков для реализации несырьевых товаров;
3) финансовое обеспечение развития инфраструктуры и мощностей на территории СЭЗ «Национальный индустриальный нефтехимический технопарк»;
4) обеспечить необходимой инфраструктурой проекты на территории СЭЗ «Национальный индустриальный нефтехимический технопарк»;
5) транспортно-логистическое обеспечение экспорта нефтегазохимической продукции;
6) обеспечение необходимыми высококвалифицированными кадрами в нефтегазохимическом секторе.
Приоритетные виды деятельности
Приоритетные виды деятельности отрасли представлены в таблице 3.

Таблица 3. – Приоритетные виды деятельности по ОКЭД-4

ОКЭД-4	Наименование ОКЭД
20.14	Производство прочих основных органических химических веществ
20.16	Производство пластмасс в первичной форме
20.17	Производство синтетического каучука в первичной форме

Приоритетные товарные группы
Приоритетные товарные группы определены исходя из конъюнктуры внутреннего рынка, а также объема и потенциала роста международного рынка (таблица 4).

Таблица 4. Приоритетные товарные группы

КПВЭД	Наименование товарной группы	Импортная емкость внутреннего рынка, млн.долл. США	Импортная емкость рынков макрорегиона, млн. долл. США
20.1610	Полиэтилен с удельным весом 0,94 или более	202,5	6 906,3
201651	Полипропилен	17,6	6 449,1
201610	Полиэтилен в первичных формах с удельным весом менее 0,94	37,9	3 183,3
201651	Сополимеры пропилена	14,0	2 267,2
201630	ПВХ, не смешанный с другими компонентами	26,0	2 057,4
201411	Бутадиен	0	790,7
201710	Каучук бутадиеновый (BR) в первичных формах	0,9	833,6
201656	Полиуретаны	9,7	808,9
201640	Полиэтилентерефталат	99,8	1 286,5

Приоритетные проекты
В период с 2015 по 2019 годы государственная политика в развитии сектора нефтегазохимии будет направлена на создание новых мощностей по производству полимеров в первичной форме (полипропилена мощностью 500 тыс.тонн в год; полиэтилена мощностью 800 тыс.тонн в год; полимерной продукции мощностью ПП-пленка – 4,1 тыс. тонн, БОПП-пленка – 14,7 тыс. тонн, ПП-мешки – 48 млн. штук в год; бутадиена мощностью 250 тыс. тонн в год; полибутадиена мощностью 125 тыс.тонн в год в Атырауской области) и органических соединений – сырья как для самого нефтегазохимического сектора, так и для химической отрасли в целом (комплекс по производству ароматических углеводородов в Атырауской области).
В период с 2015 по 2019 годы будут реализованы крупные инвестиционные проекты в соответствии с предложениями бизнес-структур с общим объемом инвестиций более 1,2 трлн. тенге, направленных в основном на производство полимерной продукции и изделий из нее.

Производство продуктов питания
Производство продуктов питания является стратегически значимой отраслью, обеспечивающей продовольственную безопасность страны. Сложилась устойчивая тенденция роста населения страны с приростом потребления продуктов питания и изменением структуры потребления в сторону более качественных продуктов. Сектор тесно связан с сельскохозяйственным производством как поставщиком сырья. Предприятия по производству продуктов питания сконцентрированы рядом с центрами потребления (города, крупные поселки).
Доля производства продуктов питания в объеме обрабатывающей промышленности снизилась с 18,6% в 2008 году до 16,5% в 2013 году, при этом с 2008 по 2013 годы объемы производства продуктов питания увеличились на 56,0%.
ВДС в сфере производства продуктов питания с 2008 по 2013 годы увеличилась в 1,5 раза.
Объем экспорта в 2013 году по сравнению с 2008 годом снизился на 17,1% и составил 902,1 млн. долл. США. Импорт продуктов питания за тот же период возрос на 17,4% и составил 2 446,5 млн. долл. США.
Основные показатели развития сектора производства продуктов питания за 2008-2013 годы представлены в таблице 1.

Таблица 1. Данные по сектору за 2008-2012 гг.,

Показатель	2008 г.	2009 г.	2010 г.	2011 г.	2012 г.	2013 г.
Производство продуктов питания, млн. тенге	623 488	629 756	695 244	828 005	865 570	973 030
Доля в обраб. промышленности	18,6%	21,4%	18,1%	17,2%	15,9%	16,5%
ВДС, млн тенге	230 589,1	264 604,1	360 433,4	427 430,8	472 810,9	355 404,9
Списочная численность работников (тыс. чел.)	52,3	52,6	52,8	53,9	53,2	52,4
Производительность труда по ВДС, тыс. тенге/чел.	4 286	5 324	7 620	9 017,5	9 891,4	7 094
Производительность труда, долл. США/чел	35 548	35 808	51 696	60 970	65 759	46 980
Количество действующих предприятий	2442	2 402	2 326	2 263	2 219	1 573
Степень износа основных средств, %	27,9	33,8	32,5	50,9	35,5	-
Экспорт, млн долл. США	1 088,6	797,6	854,2	886,5	898,1	902,1
Импорт, млн долл. США	2 083,4	1 615,5	2 190,6	2 450,4	2 456,3	2 446,5
Инвестиции в основной капитал, млн. тенге	22 959	31 107	39 772	34 046	37 172	33 572
Коэффициент обновления основных средств, %	14,3	13,8	11,6	8,9	10,1	-
Наличие основных средств на конец года по первоначальной стоимости, млн. тенге	174 489,9	236 200,2	289 893,2	392 229,3	336 416,6	-

Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике

Основную долю в структуре производства пищевых продуктов занимают зерноперерабатывающая отрасль (23,5%), молокоперерабатывающая (16,3%), хлебобулочная (15,3%), мясоперерабатывающая (13,4%), плодоконсервная (8,1%), масложировая (7,8%) и прочие отрасли (15,6%).
К основным проблемам сектора относятся: недостаток качественного сырья местного производства; недостаточный уровень развития торгово-логистической инфраструктуры; низкая доступность оборотных средств для перерабатывающих предприятий; высокая доля морально изношенного оборудования; дефицит квалифицированных кадров; проблемы статистического учета торговли и развития отрасли; проблемы в области технического регулирования, в том числе контроля за соблюдением стандартов; высокая стоимость тарифов на коммунальные и транспортные услуги; низкая доступность тары и упаковки; высокая кредитная нагрузка на действующие предприятия; недостаточная поддержка в продвижении продукции на внутреннем и внешнем рынках.
Цель
Создание условий для повышения конкурентоспособности продукции пищевой промышленности Казахстана.
Целевые индикаторы
Реализация Программы позволит в 2019 году достичь роста экономических показателей к уровню 2012 года (таблица 2):
1) валовой добавленной стоимости не менее чем в 1,2 раза в реальном выражении;
2) занятости не менее чем, на 2,4 тыс. человек;
3) производительности труда в 1,1 раз в реальном выражении;
4) стоимостного объема несырьевого (обработанного) экспорта не менее чем в 1,2 раза.

Таблица 2 Целевые индикаторы

№ п/п	Целевые показатели	Ед.изм.	2012 г. отчет	2013 г. ожидаемый	Прогноз по отношению к 2012 г.						2019 г. к 2012 г., в %
					2014 г.	2015 г.	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.
1	Валовая добавленная стоимость	%	100	105,0	108,0	111,0	113,0	114,0	115,0	116,0	в 1,2 раза
2	Численность занятых на предприятиях пищевой промышленности	тыс.чел.	53,2	52,4	54,2	54,6	55,6	55,6	55,6	55,5	2,4 тыс.ч.
3	Производительность труда по ВДС	%	100	105,0	106,0	108,0	108,0	109,0	110,0	111,0	в 1,1 раз
4	Объем несырьевого (обработанного) экспорта	%	100	95,8	86,0	93,0	100,0	106,0	111,0	117,0	в 1,2 раза

Задачи:
1) повышение доступности сельскохозяйственного сырья для предприятий, перерабатывающих сельскохозяйственную продукцию;
2) повышение доступности финансовых услуг для предприятий, перерабатывающих сельскохозяйственную продукцию;
3) снижение инфраструктурных издержек (коммунальные, транспортные услуги, затраты на тару и упаковку и другое) производства в отрасли, в том числе за счет механизма ГЧП;
4) создание условий для расширения сбыта отечественных продовольственных товаров;
5) развитие культуры потребления продуктов питания;
6) развитие технического регулирования в сфере пищевой индустрии;
7) совершенствование торгового регулирования экспорта/импорта;
8) обеспечение предприятий, перерабатывающих сельскохозяйственную продукцию, квалифицированными кадрами;
9) совершенствование учета товарооборота.
Решение вышеуказанных задач позволит достичь следующих целевых индикаторов.

Приоритетные виды деятельности
Приоритетные виды деятельности по сектору производства продуктов питания представлены в таблице 3.

Таблица 3. – Приоритетные виды деятельности

ОКЭД-4	Наименование ОКЭД
1011	Переработка и консервирование мяса
1012	Переработка и консервирование мяса домашней птицы
1013	Производство продуктов из мяса и мяса домашней птицы
1020	Переработка и консервирование рыбы, ракообразных и моллюсков
1031	Переработка и консервирование картофеля
1032	Производство фруктовых и овощных соков
1039	Прочие виды переработки и хранения фруктов и овощей
1041	Производство масел и жиров
1042	Производство маргарина и подобных животных жиров
1051	Переработка молока и производство сыра
1061	Производство продуктов мукомольно-крупяной промышленности
1062	Производство крахмала и продукции из крахмала
1071	Производство хлеба; производство свежих мучных кондитерских изделий, тортов и пирожных
1072	Производство сухарей и печенья; производство мучных кондитерских изделий, тортов, пирожных, пирогов и бисквитов, предназначенных для длительного хранения
1073	Производство макаронных изделий
1081	Производство сахара
1082	Производство какао, шоколада и сахаристых кондитерских изделий
1083	Переработка чая и кофе
1085	Производство приготовленных пищевых продуктов и полуфабрикатов
1086	Производство детского питания и диетических пищевых продуктов

В таблице 4 представлены приоритетные товарные группы, ориентированные на ключевые рынки.

Таблица 4. – Приоритетные товарные группы

КПВЭД	Наименование товарной группы	Импортная емкость внутреннего рынка 2012 г. (млн. тг)	Импортная емкость рынков макрорегиона 2012 г. (млн. тг)
101120	Субпродукты пищевые скота крупного рогатого, свиней, овец, коз, лошадей и животных семейства лошадиных, свежие или охлажденные	4,1	530,5
101130	Мясо и субпродукты пищевые мороженные; мясо и субпродукты пищевые прочие	13901,8	1484755,1
101210	Мясо птицы домашней, свежее или охлажденное	106,6	16534,1
101220	Мясо птицы домашней, мороженное	1808,1	25615,5
101314	Колбасы и изделия аналогичные из мяса, субпродуктов мясных или крови животных	14065,6	26177,9
101315	Готовые и консервированные из мяса крупного рогатого скота	103 705,18	22302
102013	Рыба мороженная	1714,9	193428,0
102014	Филе рыбы, мороженное	-	9583,6
102023	Рыба вяленая, соленая или нет, или в рассоле	269,3	9494,0
102025	Рыба, приготовленная или консервированная другим способом, кроме блюд готовых из рыбы	3267,4	47619,0
103111	Картофель замороженный	638,04	38 025
103114	Картофель переработанный и консервированный	3 872,08	14 988
103200	Соки фруктовые (включая виноградное сусло) и соки овощные, не содержащие добавок спирта	67 178,05	137 557
103917	Овощи прочие (кроме картофеля), консервированные без применения уксуса или уксусной кислоты, кроме блюд овощных готовых	4 034,51	47990
103918	Овощи (кроме картофеля), фрукты, орехи и другие съедобные части растений, консервированные без применения уксуса или уксусной кислоты	350,15	14 483
103923	Фрукты, орехи, и прочие съедобные части растений, приготовленные или консервированные иным способом, содержащие или не содержащие добавок сахара или других подслащивающих веществ или спирта, в другом месте не поименованные или не включенные	9 338,11	96 446
103930	Сырье овощное и отходы овощные, остатки овощные и продукты побочные	15,29	1 198
103992	Джемы, желе фруктовое, мармелады, пюре фруктовое или ореховое, паста фруктовая или ореховая, полученные путем тепловой обработки, в том числе с добавлением сахара или других подслащивающих веществ	4 452,45	30 171
104120	Масло растительное нерафинированное	1,7	427749,0
104124	Жиры и масла животные или растительные и их фракции гидрогенизированные и эстерифицированные, но без дальнейшей обработки	71 494,75	587843
104141	Жмых и отходы твердых жиров и масел растительных прочих	4 427,90	273564
104150	Масло рафинированное, кроме отходов	8372,1	1429468,1
104210	Маргарин и продукты аналогичные	17 738,51	144 685
105111	Молоко и сливки не сгущенные и без добавления сахара и других подслащивающих веществ	83 537,18	31 266
105121	Молоко сухое обезжиренное	10245,3	135856,2
105122	Молоко сухое цельное	2838,8	219598,3
105130	Масло сливочное и спреды (пасты) молочные	5902,4	145994,2
105140	Сыры и творог	92 779,56	360 478
105152	Йогурт, молоко и сливки ферментированные или сквашенные прочие	8461,6	23416,2
106111	Рис очищенный	141,1	1862,4
106121	Мука мелкого помола пшеничная или суржиковая	129 347,76	136 810
106122	Мука мелкого помола из культур зерновых (кроме пшеницы)	134,9	135 889
106123	Мука растительная мелкого и грубого помола	1 683,67	2 201
106131	Крупа, мука грубого помола и гранулы из зерна злаков	139,1	593,9
106133	Продукты прочие из культур зерновых, включая хлопья кукурузные	1 084,32	23 613
106140	Отруби, высевки, отходы от обработки культур зерновых прочие	3 883,71	29 158
106211	Крахмал; инулин; клейковина пшеничная; декстрины; крахмалы модифицированные прочие	471,43	89 866
107111	Хлеб, мучные кондитерские изделия, пирожные, печенье и прочие хлебобулочные и мучные кондитерские изделия, содержащие или не содержащие какао; вафельные пластины, пустые капсулы, пригодные для использования в фармацевтических целях, вафельные облатки для запечатывания, рисовая бумага и аналогичные продукты	11 885,12	206 448
10721	Сухари и печенье; изделия кондитерские и пирожные длительного хранения	2937,2	5669,5
107311	Макаронные изделия, подвергнутые или не подвергнутые тепловой обработке, с начинкой (из мяса или прочих продуктов) или без начинки, или приготовленные другим способом, такие как спагетти, макароны, лапша, рожки, клецки, равиоли, каннеллони; кускус, готовый или не готовый к употреблению в пищу	22 284,60	46 693
108111	Сахар-сырец тростниковый или свекловичный в твердом состоянии	231,3	30157,1
108112	Сахар рафинированный тростниковый или свекловичный и сахароза химически чистая в твердом состоянии без добавок ароматических и красящих	10586,0	72367,3
108221	Шоколад и продукты пищевые готовые, содержащие какао (кроме подслащенного какао-порошка), в объемных упаковках	1540,9	13864,2
108222	Шоколад и пищевые продукты, содержащие какао (кроме подслащенного какао-порошка), в небольших упаковках	36973,4	239955,4
108223	Изделия кондитерские из сахара, включая шоколад белый, не содержащие какао	12907,3	84544,0
108224	Фрукты, плоды, орехи, кожура фруктов и другие части растений прочие, засахаренные, глазированные, пропитанные сахаром и усушенные (пропитанные сахарным сиропом, глазированные или засахаренные)	144,56	2 331
108300	Чай и кофе переработанные	11949,0	238195,3
10851	Продукты пищевые готовые и блюда	37658,1	338459,1
108610	Продукты пищевые гомогенизированные и диетические	8823,9	224520,7

к таблице 4:
примечание: *страны макрорегиона: Армения, Азербайджан, Беларусь, Китай, Грузия, Иран, Кыргызстан, Россия, Таджикистан, Туркменистан, Украина, Узбекистан.

Приоритетные проекты
В период с 2015 по 2019 годы в сфере производства продуктов питания предусматривается реализация приоритетных проектов по переработке: продукции птицеводства (производство мяса птицы, яиц); молока (молока сухого, масла сливочного, сыров и творога, молока питьевого, кисломолочной продукции); мяса (замороженного, консервированного, колбас и аналогичных изделий); рыбы (рыбы замороженной, рыбного филе, рыбы приготовленной и консервированной); зерновых (мука, макаронные изделия, крахмал, клейковина, инулин и другое); масличных (производство масла растительного, маргарина); овощей и фруктов (соки, овощные и фруктовые консервы); сахара, кондитерских изделий (из сахара, из шоколада и сахара, хлебо-булочных кондитерских изделий свежих и длительного хранения).
Повышение доступности сельскохозяйственного сырья для предприятий, перерабатывающих сельскохозяйственную продукцию.
В целях системного обеспечения перерабатывающих предприятий качественным и доступным сырьем будет реализовываться Программа по развитию агропромышленного комплекса в Республике Казахстан на 2013 – 2020 годы «Агробизнес-2020», утвержденная постановлением Правительства Республики Казахстан от 18 февраля 2013 года № 151 (далее – Агробизнес-2020).
Повышение доступности финансовых услуг для предприятий, перерабатывающих сельскохозяйственную продукцию.
В целях создания условий для стабильного производства отечественных продовольственных товаров необходимо обеспечение перерабатывающих предприятий в достаточном объеме кредитными ресурсами на пополнение оборотных и приобретение основных средств. Также требуется отдельная поддержка для стимулирования строительства новых перерабатывающих предприятий, в том числе посредством инвестиционных субсидий, венчурного финансирования и т.д.
Для расширения доступа к финансированию предприятий пищевой перерабатывающей промышленности будут предусмотрены инструменты государственной поддержки в виде субсидирования части затрат по кредитам и лизингу, в виде частичной компенсации расходов (строительно-монтажные работы, приобретение оборудования, сельскохозяйственной и специальной техники) при инвестиционных вложениях, а также внедрена система страхования и гарантирования займов.
Снижение инфраструктурных издержек (коммунальные, транспортные услуги, затраты на тару и упаковку и другие) производства в отрасли, в том числе за счет механизма ГЧП.
В целях снижения себестоимости производимых продовольственных товаров будут приняты меры по развитию отечественных компаний, занимающихся производством тароупаковочных, этикетировочных изделий, в том числе за счет механизма государственно-частного партнерства.
Также будут приняты меры по применению дифференцированных тарифов на коммунальные, транспортные услуги для предприятий перерабатывающей промышленности.
Создание условий для расширения сбыта отечественных продовольственных товаров.
Для увеличения объемов товарооборота отечественных продовольственных товаров на внутреннем рынке будут приняты меры по расширению торговых площадей современного формата, торгово-распределительных центров, а также созданию условий по доступу к ним.
Для выхода на внешние рынки сбыта предполагается создать сеть специализированных логистических центров на приграничных территориях по основным транспортным направлениям.
Кроме того, будут приняты меры по развитию биржевой торговли и максимальному привлечению потенциальных отечественных и иностранных покупателей на электронную торговую площадку.
Развитие культуры потребления продуктов питания
Для развития культуры потребления отечественной продукции будет определен перечень ключевых сообщений по развитию пищевой и перерабатывающей промышленности, требующих приоритетного освещения в средствах массовой информации.
Предполагается создание национальных брендов отечественных продовольственных товаров.
Для вовлечения населения будут созданы агитационные программы в области защиты прав потребителей. При этом для приема информации от населения о некачественной продукции будет продолжена работа по созданию общественных приемных.
Кроме того, предполагается пересмотреть условия закупа продовольственных товаров на предмет включения требований по приобретению в приоритетном порядке свежих и натуральных продуктов питания, а также субсидирование затрат на производство и демонстрацию рекламы отечественных продуктов питания на внутреннем рынке.
Развитие технического регулирования в сфере пищевой индустрии
В целях обеспечения безопасности продукции пищевой и перерабатывающей промышленности, расширения рынков ее сбыта, а также защиты внутреннего рынка от недоброкачественной продукции будет предпринят ряд мер в техническом регулировании.
Особое внимание будет уделено лабораторным исследованиям при проведении государственного надзора (контроля) за соблюдением требований технических регламентов и борьбе с фальсификацией пищевой продукции. Для этого будут созданы (модернизированы) не менее 1 испытательной лаборатории в каждом регионе республики.
Кроме того, будут пересмотрены области аккредитации органов по подтверждению соответствия и испытательных лабораторий.
Будут проведена ревизия стандартов, а также разработаны стандарты на методы контроля и методики измерений, необходимых для выполнения требований технических регламентов, в том числе по идентификации пищевых продуктов и выявлению ее фальсификации.
Совершенствование торгового регулирования экспорта/импорта.
В целях оперативного реагирования на изменяющиеся условия внутреннего и внешних рынков, необходимо обеспечить ведение мониторинга товародвижения продуктов пищевой и перерабатывающей промышленности.
На основе результатов мониторинга планируется формировать и направлять в Евразийскую экономическую комиссию предложения по применению мер регулирования внешнеторговой деятельности.
Кроме того, будут предусмотрены меры по привлечению общественных объединений и бизнес-ассоциаций, которые выступят защитниками прав и интересов предпринимателей в государственных органах и организациях.
Совершенствование учета товарооборота
В целях проведения полноценного анализа состояния пищевой и перерабатывающей промышленности, необходимого для принятия мер регулирования агропродовольственных рынков, будут внесены изменения в методику статистических наблюдений производства продовольственных товаров с целью обеспечения их полноты и достоверности, также усовершенствована методика учета объемов взаимной торговли между странами Таможенного союза, в том числе за счет введения поправочных коэффициентов.
Также необходимо обеспечить ведение статистического мониторинга наличия и использования мощностей предприятий по производству продуктов питания.

Агрохимия
Отнесение сектора производства агрохимической продукции к приоритетным определяется наличием необходимого сырья, крупных действующих предприятий, высоким спросом на агрохимическую продукцию в стране и на рынках близлежащих стран.
Объем казахстанского рынка агрохимии в 2013 году составляет порядка 71,8 млрд. тенге, в том числе на импорт приходится более 58%. Импортная емкость макрорегиона по приоритетным товарным группам составляет примерно 6,8 млрд. долл. США.
Доля сектора в обрабатывающей промышленности в 2012 году составила 0,6%, в объеме производства химической промышленности – почти 20% (таблица 1.).
Объем производства в агрохимическом секторе с 2008 по 2012 годы в номинальном выражении увеличился в 1,7 раза и составил 34,7 млрд. тенге. (таблица 1.)
Потенциальная потребность в минеральных удобрениях составляет около 1 млн. тонн действующего вещества, из которых на фосфорные приходится 58,4%, на азотные – 40% и на калийные – 1,6%. Фактически в 2013 году было внесено 84,5 тыс. тонн, что в 12 раз ниже необходимой нормы внесения. Площадь сельскохозяйственных угодий, обработанная минеральными удобрениями, в 2013 году составила 1,4 млн. гектаров.
ВДС в агрохимическом секторе в период с 2008 по 2012 год увеличилась в 2,7 раза. Производительность труда в Республике Казахстан в 2012 году увеличилась в 2,7 раза по сравнению с показателем 2008 года и составила 13,6 млн. тенге, что более чем в 2,5 раза ниже показателя средней производительности труда по странам ОЭСР.
Объем экспорта минеральных удобрений и пестицидов в 2012 году сократился на 13,6% по сравнению с показателем 2008 года и составил 63,5 млн. долл. США, тогда как объем импорта за данный период увеличился на 36% и составил почти 117 млн. долл. США. Сокращение экспорта и повышение импорта продукции сектора агрохимии связаны с ростом внутреннего спроса.
Основные показатели развития сектора агрохимии за 2008 – 2012 годы представлены в таблице 1.

Таблица 1. Данные по сектору за 2008-2013 годы

Показатели	2008 г.	2009 г.	2010 г.	2011 г.	2012 г.	2013 г.
Доля производства агрохимии в обрабатывающей промышленности, %	0,6%	0,5%	0,4%	0,6%	0,6%	0,7%
Доля производства агрохимии в химической промышленности, %	18,9%	17,9%	14,9%	18%	19,4%	21,3%
Обрабатывающая промышленность, млн. тенге	3 359 551	2 945 966	3 844 658	4 801 407	5 446 749	5 882 456
ИФО в % к пред.году	97,5	97,1	113,9	107,7	101,2	101,6
Химическая промышленность, млн. тенге	106 157	85 542	104 107	147 929	178 971	184 919
ИФО в % к пред.году	107,4	75,7	121,4	130,1	103,2	103,3
Производство агрохимии, млн. тенге	20 089	15 331	15 509	26 584	34 664	39 480
ВДС, млн. тенге**	9 719	8 238	12 900	21 520	26 147	23 674
Производительность труда в РК, тыс. тенге/чел.	4 964	3 999	6 939	11 772	13 618	15 557
Производительность труда в РК, долл./чел.	41 168	26 895	47 073	79 594	90 533	100 993
Производительность труда средняя по ОЭСР, долл./чел.	204 402	194 394	236 331	247917	248843
Списочная численность наемных работников, человек	1 958	2 060	1 859	1 828	1 920	2 029
Количество действующих предприятий	24	22	21	25	28
в том числе:
крупных	3	3	3	3	2
средних	1	1	1	2	2
малых	20	18	17	20	24
Степень загрузки мощностей, %*	44,4	38,8	42,8	39,6	38,8
Износ оборудования, %	28,7	52,7	37,7	37,6	38,7
Инвестиции, млн. тенге	338	484	424	1 851	3 484	782
Коэффициент обновления основных средств, %	5,6	3,9	39,2	55,2	8,9
Наличие основных средств на конец года по первоначальной стоимости, млн. тенге	4 254	4 090	6 358	10 213	16 954
Экспорт, млн. долл.	74,1	17,1	28,5	72,8	64,3	70,7
Импорт, млн. долл.	231,0	196,8	186,3	212,0	263,4	255,2

Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике
к таблице 1:
примечание: * - показатель рассчитан АО «КИРИ» на основании статистических данных.

В Казахстане производство минеральных удобрений представлено производителями фосфорных и азотных удобрений: ТОО «Казфосфат» (суперфосфат, аммофос) и ТОО «КазАзот» (нитрат аммония).
Крупные предприятия по производству калийных удобрений на сегодняшний день отсутствуют, однако ведутся геологоразведочные работы на месторождении калийного сырья в западном регионе Казахстана.
Потребление азотных удобрений в 2012 году составило 403 тыс. тонн, из которых произведено на территории Республики Казахстан 165 тыс. тонн, а импортировано 319 тыс. тонн. Потребление фосфорных удобрений в 2012 году составило 60,7 тыс. тонн, из которых произведено на территории Республики Казахстан 69,5 тыс. тонн, а импорт незначительный. Потребление калийных удобрений в 2012 году составило 22 тыс. тонн, весь объем которых приходится на импорт. Рынок комплексных удобрений в Республике Казахстан также состоит полностью из импортной продукции и составляет порядка 6 тыс. тонн в год.
Сегмент производства пестицидов представлен небольшими предприятиями, которые в основном занимаются формуляцией средств защиты растений: ТОО «Агрохимия», ТОО «КазТрастКем», ТОО «Бай Жер», ТОО «Astana-NanChemicals», АО «Гербициды». Потребление пестицидов в стране в 2012 году составило 28,5 тыс. тонн, из которых произведено 10,5 тыс. тонн, а импортировано 18 тыс. тонн.
Для развития сектора необходимо привлечение международных химических компаний в сектор агрохимии. Так, компанией DuPont прорабатывается вопрос создания производства химической продукции для сельского хозяйства на территории Республики Казахстан. Один из крупнейших производителей минеральных удобрений в России открытое акционерное общество (далее – ОАО) «ЕвроХим» планирует строительство завода по производству комплексных удобрений.
В агрохимическом секторе также возможно привлечение транснациональных компаний (Mosaic, PotashCorp, Agrium, YaraInternational, Monsanto, Syngenta, закрытое акционерное общество (далее – ЗАО) «Фосагро»).
Ключевые проблемы сектора:
1) низкий уровень загрузки производственных мощностей предприятий сектора;
2) дефицит финансовых средств у предприятий сектора для модернизации и развития производства;
3) высокий износ оборудования;
4) слабая система логистики для сбыта/дистрибуции минеральных удобрений и пестицидов со стороны производителей агрохимии;
5) отсутствие испытательной базы для проведения исследований агрохимических продуктов;
6) нехватка кадров соответствующей квалификации.
Цель
Развитие агрохимического сектора путем стимулирования внутреннего спроса и наращивания экспортного потенциала.
Целевые индикаторы
Реализация Программы позволит в 2019 году достичь роста экономических показателей к уровню 2012 года (таблица 2):
1) валовой добавленной стоимости не менее чем в 3 раза в реальном выражении;
2) занятости на 1,1 тыс. человек;
3) производительности труда в 1,9 раза в реальном выражении;
4) стоимостного объема не сырьевого (обработанного) экспорта не менее чем в 2,8 раза.

Таблица 2. Целевые индикаторы

№ п/п	Целевые показатели	Ед. изм.	2012 г. отчет	2013 г. ожидаемый	Прогноз по отношению к 2012 г.						2019 г. к 2012 г., в %
					2014 г.	2015 г.	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.
1	Валовая добавленная стоимость	%	100	98,2	99,5	142,7	165,4	193,5	269,0	296,0	в 3,0 раза
2	Численность занятых	тыс.ч.	1,9	2,0	2,0	2,3	2,3	2,3	2,3	3,0	1,1 тыс.чел.
3	Производительность труда по ВДС	%	100	92,9	94,2	119,2	138,1	160,0	222,4	188,1	в 1,9 раза
4	Стоимостной объем не сырьевого (обработанного) экспорта	%	100	110,0	116,7	146,7	194,8	222,8	266,9	275,6	в 2,8 раза

Задачи
1) модернизация действующих предприятий для повышения эффективности производства и диверсификации выпускаемой продукции;
2) стимулирование внутреннего спроса;
3) расширение рынков для реализации несырьевых товаров;
4) создание новых предприятий;
5) обеспечение сектора кадрами соответствующей квалификации;
6) создание испытательной и сертификационной инфраструктуры.

Приоритетные виды деятельности
В рамках Программы определены приоритетные виды деятельности (таблица 3).

Таблица 3. – Приоритетные виды деятельности агрохимической промышленности

ОКЭД-4	Наименование
2015	Производство удобрений и азотосодержащих смесей
2020	Производство пестицидов и прочей агрохимической продукции

Приоритетные товарные группы
Приоритетные товарные группы будут ориентированы не только на внутренний рынок, но и на рынок макрорегиона: страны СНГ, Иран, Китай и Турция. Создание новых или расширение действующих мощностей предприятий по производству приоритетных товаров/товарных групп будут способствовать сокращению импорта и увеличению экспорта агрохимии.
В таблице 4 перечислены товарные группы с наиболее высоким объемом импорта.

Таблица 4. Приоритетные товарные группы агрохимической промышленности

КПВЭД-6	Наименование товарной группы	Импортная емкость внутреннего рынка, млн. долл. США	Импортная емкость рынков макрорегиона, млн. долл. США
201531	Карбамид	5,7	205,8
201532	Сульфат аммония	2,8	13,3
201551	Хлорид калия	5,1	3032,3
201552	Сульфат калия	0,11	95,2
201559	Прочие удобрения калийные	17,3	33,5
201571	Комплексные удобрения	6	1187,4
201573	МАФ/ДАФ	0,3	153,7
202011	Инсектициды	18,6	439,5
202015	Фунгициды	12,9	637,2
202012	Гербициды	71,5	980,6

Приоритетные проекты
В рамках Программы государственная политика в развитии агрохимического сектора будет направлена на реализацию приоритетных направлений по производству сложных (NPK-удобрения), калийных удобрений, средств защиты растений.
В период с 2015 по 2019 годы будут реализованы крупные инвестиционные проекты в соответствии с предложениями бизнес-структур с общим объемом инвестиции более 454 млрд. тенге, направленные на повышение объемов производства и добавленной стоимости продукции, создание новых производств в секторе.
В Актюбинской области планируется запуск производства сложных минеральных удобрений (МАФ/ДАФ) на базе руды Чилисайского месторождения и калийных удобрений на базе Жилянского месторождения калийных солей.
В Жамбылской области запланирован ряд проектов по производству агрохимической продукции. Планируется до 2019 года достичь производства 1 млн. тонн минеральных удобрений в год, реализация проектов по производству сульфата калия (300 тыс. тонн в год) и глифосата (10 тыс. тонн в год).
Ведется проработка следующих проектов: производство экстракционной фосфорной кислоты с последующим производством кормовых фосфатов, производство ряда химической продукции на основе метанола и аммиака (формальдегид, уксусная и перуксусная кислоты, аммиачная селитра, азотная кислота, карбамид, комплексные удобрения и карбамидно-формальдегидные и меламиноформальдегидные смолы), создание агрохимических сервисных центров по предоставлению комплекса услуг по принципу одного окна.

Производство химикатов для промышленности
Сектор производства химикатов для промышленности является поставщиком сырья, полуфабрикатов, изделий как для традиционных отраслей промышленности (горно-металлургический комплекс (далее – ГМК) и нефтегазовая отрасли), так и для высокотехнологичных секторов (электронная промышленность, производство аккумуляторов, энергоэффективных и инновационных строительных материалов, машиностроение). Развитие промышленности в целом ведет к увеличению спроса на продукцию сектора.
Существующее производство химикатов для промышленности в Казахстане представлено в основном продукцией базовой химии: неорганическими кислотами и щелочами, используемыми при добыче полезных ископаемых, в производстве минеральных удобрений, а также лакокрасочной продукцией, взрывчатыми веществами и поверхностно-активными веществами (далее – ПАВ).
В 2012 году емкость внутреннего рынка составила 1,4 млрд. долл. США. Объем импорта Казахстана по приоритетным товарным группам превышает 300 млн. долл. США, импортная емкость по тем же товарам макрорегиона - порядка 6 млрд. долл. США.
Доля сектора в среднем по обрабатывающей промышленности составляет 2%, в химической промышленности – 68%. Объем производства сектора в 2012 году составил 118,5 млрд. тенге в номинальном выражении, что почти на 60% больше, чем в 2008 году. В 2012 году по сравнению с 2008 годом ВДС сектора увеличилась в 2,5 раза. Производительность труда увеличилась в 2,3 раза. В то же время это более чем в 2 раза меньше аналогичного показателя стран ОЭСР.
Износ оборудования на предприятиях сектора достигает 40%, загрузка мощностей составляет более 60%. Высокая загрузка мощностей характерна для предприятий-экспортеров: АО «АЗХС» и ТОО «Казфосфат». Увеличение коэффициента обновления основных средств в 2012 году на 8,5% повлияло на снижение коэффициента износа оборудования с 45% в 2011 году до 30% в 2012 году.
Экспорт в секторе производства химикатов для промышленности в 2012 году увеличился на 16,4% по сравнению с 2008 годом и составил более 600 млн. долл. США. На экспорт идет в основном продукция низких переделов, в то время как импорт составляют товары с более высокой степенью обработки.
Основные показатели развития сектора производства химикатов для промышленности за 2008 – 2012 годы представлены в таблице 1.

Таблица 1 Данные по сектору за 2008 – 2013 годы

	2008 г.	2009 г.	2010 г.	2011 г.	2012 г.	2013 г.
Доля сектора в обрабатывающей промышленности, %	2,2	2,0	1,9	2,1	2,2	2,0
Доля сектора химической промышленности, %	70,0	69,0	69,6	66,6	66,2	64,7
Объем производства химикатов для промышленности, млн. тенге	74 275	59 055	72 474	98 527	118 555	119 685
ВДС, млн. тенге	37 677	33 670	63 571	83 964	93 740	75 762
Производительность труда в среднем по странам ОЭСР, долл. США /чел	104167	104304	111909	117373	117105
Производительность труда, долл. США/чел	24308	18912	33899	32508	45273
Производительность труда, тыс. тенге/чел	2 931	2 812	4 997	4 808	6 810
Списочная численность наемных работников, человек	12 856	11 972	12 723	17 465	13 766	13 703
Количество действующих предприятий	138	154	156	155	153
В том числе:
Крупных	6	7	9	9	8
Средних	12	16	19	17	20
Малых	120	131	128	129	125
Инвестиции, млн. тенге	6 645	29 295	17 381	19 870	40 391	26 462
Износ оборудования, %	35,3	37,4	41,1	44,8	30,1
Коэффициент обновления основных средств, %	10,6	10,4	13,1	11,9	20,4
Наличие основных средств на конец года по первоначальной стоимости, млн. тенге	10 884	4 218	10 377	18 276	26 097
Экспорт, млн. долл.США	516,0	269,3	369,6	511,5	600,6	624,9
Импорт, млн. долл.США	1040,1	893,5	1054,8	1209,3	1296,3	1459,1

Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике, TradeMap, база данных Euromonitor.

Сектор представлен предприятиями-производителями серной кислоты (ТОО «СКЗ-U», ТОО «Казфосфат»), желтого фосфора (ТОО «Казфосфат»), хромовых соединений (АО «Актюбинский завод хромовых соединений»), плавиковой кислоты (ТОО «Ульбафтор-Комплекс»), хлор-щелочного сегмента (АО «Каустик»), лакокрасочной продукции (группа компаний «Alina»), взрывчатых веществ (АО «Орика-Казахстан», ТОО «КазЦКУБ Нитрохим»).
Крупными игроками сектора являются ТОО «Казфосфат», доля которого в общем объеме производства химической промышленности составляет 22%, АО «Актюбинский завод хромовых соединений» – 12,5%, АО «Каустик» – 2,4%. Сектор производства химикатов для промышленности производит продукцию в основном для внутреннего потребления страны, так как большая часть продукции трудно транспортабельна и является опасной для здоровья людей.
Для дальнейшего развития сектора необходимо привлечение международных химических компаний с целью реализации инвестиционных проектов на территории Казахстана. В настоящее время ведутся переговоры с международными компаниями: China Kingho Energy Group Co., Ltd. (Китай), IndussGroup (Бельгия), DowChemicalsCompany (США), Lanxess (Германия), GreenDay (Германия), LanzaTech (США).
Ключевыми барьерами развития сектора являются:
1) изменение тарифной политики транспортных и энергетических монополистов;
2) дефицит собственных финансовых средств у предприятий сектора для модернизации и развития производства;
3) неразвитость испытательной и сертификационной инфраструктуры;
4) нехватка кадров соответствующей квалификации.
Цель
Расширение объемов производства и модернизация действующих предприятий, создание производств по выпуску новой продукции.
Целевые индикаторы
Реализация Программы позволит в 2019 году достичь роста экономических показателей к уровню 2012 года (таблица 2):
1) валовой добавленной стоимости не менее чем в 1,5 раза в реальном выражении;
2) занятости не менее, чем на 1,1 тыс. человек;
3) производительности труда в 1,4 раза в реальном выражении;
4) стоимостного объема несырьевого (обработанного) экспорта не менее чем в 1,3 раза.

Таблица 2. Целевые индикаторы

№ п/п	Целевые показатели	Ед. изм.	2012 г. отчет	2013 г. ожидаемый	Прогноз по отношению к 2012 г.						2019 г. к 2012 г., в разах
					2014 г.	2015 г.	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.
1	Валовая добавленная стоимость	%	100	98,2	107,3	115,8	118,9	128,6	142,6	153,2	в 1,5 раза
2	Численость занятых	тыс. ч.	13,8	13,7	14,2	14,2	14,2	14,3	14,9	14,9	1,1 тыс.ч.
3	Производительность труда по ВДС	%	100	98,7	104,4	112,5	115,4	123,9	131,8	141,6	в 1,4 раза
4	Стоимостной объем не сырьевого (обработанного) экспорта	%	100	104,0	108,6	112,9	117,1	121,4	125,7	130,0	в 1,3 раза

Задачи
1) расширение мощностей действующих предприятий;
2) модернизация действующих предприятий для повышения эффективности производства;
3) диверсификация продукции действующих предприятий;
4) создание новых предприятий;
5) обеспечение инфраструктурой новых производств и обновление инфраструктуры действующих предприятий;
6) обеспечение сектора квалифицированными кадровыми ресурсами.

Приоритетные виды деятельности
В рамках Программы определены приоритетные виды деятельности (таблица 3).

Таблица 3. Приоритетные виды деятельности сектора производства химикатов для промышленности

ОКЭД-4	Наименование
2011	Производство промышленных газов
2012	Производство красителей и пигментов
2013	Производство основных неорганических соединений
2030	Производство красок, лаков и аналогичных красящих веществ
2041	Производство мыла и моющих, чистящих и полирующих средств
2051	Производство взрывчатых веществ
2059	Производство прочих химических продуктов

Приоритетные товарные группы
Создание новых или расширение действующих мощностей предприятий по производству приоритетных товаров/товарных групп будут способствовать сокращению импорта и увеличению экспорта продукции сектора производства химикатов для промышленности.
В таблице 4 перечислены товарные группы с наиболее высоким импортом.

Таблица 4. Приоритетные товарные группы

КПВЭД	Наименование товарной группы	Единица измерения	2008 г.	2009 г.	2010 г.	2011 г.	2012 г.
201324	Хлорид водорода (кислота соляная)	Импорт, тонн	31945	28995	29434	29318	27700
		Импорт, тыс. долл.США	7 384	5 141	3 597	8 681	7 540
201343	Карбонат динатрия	Импорт, тонн	390557	311564	342661	376832	434795
		Импорт, тыс. долл.США	97 134	74 655	40 653	100 126	111 030
201325	Гидроксид натрия (сода каустическая) в водном растворе	Импорт, тонн	77535	94674	62020	26071	32652
		Импорт, тыс. долл.США	15 958	17 891	8 882	16 409	14 553
201363	Пероксид водорода	Импорт, тонн	4059	8685	12648	10960	14410
		Импорт, тыс. долл.США	3 152	6 512	8 460	7 982	10 235
201321	Хлорид кальция	Импорт, тонн	8019	5897	11434	9028	9519
		Импорт, тыс. долл.США	2 719	1 667	1 324	3 793	4 471
203012	Краски и лаки на основе сложных полиэфиров	Импорт, тонн	20878	21174	23064	19214	17068
		Импорт, тыс. долл.США	32 318	30 108	23 796	49 292	30 011
205111	Вещества взрывчатые готовые, кроме пороха	Импорт, тонн	18688	19583	13078	12986	16732
		Импорт, тыс. долл.США	36 277	36 738	15 740	20 929	26 853
205942	Антидетонаторы, антиоксиданты, ингибиторы смолообразования, загустители, антикоррозионные вещества и присадки готовые прочие к нефтепродуктам или другим жидкостям	Импорт, тонн	17624	18510	10759	10459	9662
		Импорт, тыс. долл.США	73 590	63 101	43 226	45 534	43 416
205956	Катализаторы	Импорт, тонн	1 058	692	753	1 065	1 482
		Импорт, тыс. долл.США	10 066	4 979	3 081	7 141	13 313
205943	Антифризы и жидкости антиобледенительные готовые прочие	Импорт, тонн	25245	25549	30576	30464	37194
		Импорт, тыс. долл.США	30 792	21 814	14 208	38 046	41 405

Приоритетные проекты
В период с 2015 по 2019 годы государственная политика в развитии сектора производства химикатов для промышленности будет направлена на расширение производственных мощностей действующих предприятий и создание новых предприятий.
За период 2015 – 2019 годы планируется реализация крупных инвестиционных проектов в соответствии с предложениями бизнес-структур с общим объемом инвестиции порядка 80 млрд. тенге, направленных на повышение объемов производства и добавленной стоимости продукции.

Производство автотранспортных средств, их частей, принадлежностей и двигателей
Производство автотранспортных средств, их частей, принадлежностей и двигателей – новая индустрия экономики, которая занимает значительную долю в общем объеме машиностроения Казахстана.
Развитие национального автомобилестроения имеет мультипликативный эффект на другие отрасли экономики. Так, одно созданное в автомобильной промышленности новое рабочее место дает возможность создать еще от 3 до 11 рабочих мест в таких смежных отраслях, как металлургическая, химическая и электронная промышленность, металлообработка, производство запасных частей, транспорт и сфера услуг.
Емкость внутреннего рынка страны составляет порядка 5 млрд. долл. США, из них 82% покрывается за счет импорта. Импортная емкость стран макрорегиона по приоритетным товарным группам превышает 70 млрд. долл. США, из них порядка 30 млрд. долл. США составляют автокомпоненты.
Ряд отечественных компаний заключили с Правительством Республики Казахстан соглашение о промышленной сборке, в рамках которого государством предоставляются преференции. При этом в рамках соглашения компании обязуются в определенный срок обеспечить выход на уровень развития, включающий более глубокие технологические переделы и освоение производства комплектующих.
Валовая добавленная стоимость сектора с 2008 по 2012 годы увеличилась в 5,8 раз. В автопроизводстве занято около 2000 человек. Производительность труда с 2008 по 2012 годы увеличилась в 7,5 раз и находится на уровне стран ОЭСР.
Экспорт сектора незначителен и по 2012 году составил 35 млн. долл. США.

Таблица 1. Данные по сектору за 2008-2013 годы.

Показатель	2008 г.	2009 г.	2010 г.	2011 г.	2012 г.	2013 г.
Машиностроение, млн. тенге	301 386	281 310	376 184	536 876	687 235	853 923
ИФО к предыдущему году, %	89,7	82,5	133,6	119,0	116,5	114,6
Автотранспортные средства, их части, принадлежности и двигатели, млн. тенге	13 565	6 347	15 768	35 404	78 423	156 563
Производство автотранспортных средств, трейлеров и полуприцепов, в % к пред.году	54,0	36,8	210,6	210,7	198,3	178,9
ВДС, млрд. тенге	5 989,1	3 514,4	8 003,2	16 708,0	34 615,3	33 984,0
Списочная численность наемных работников, человек	1 763	1 283	1 133	1 252	1 351	1 731
Производительность труда в РК*, тыс. тенге/чел.	3 398	2 740	7 064	13 346	25 623	-
Производительность труда в РК*, долл. США	28 101	18 463	47 922	90 145	170 484	-
Средняя производительность труда по странам ОЭСР, долл. США	82 915	75 482	83 368	90 822	91 293	-
Количество действующих предприятий	16	17	15	20	22	-
Уровень загрузки мощностей, %**	18,3	9,6	14,3	22,2	36,9	-
Степень износа основных средств, %	21,9	29,1	32,4	33,7	30,9	-
Инвестиции в основной капитал, млн. тенге	156	828	537	12 550	2 234	9 468
Коэффициент обновления основных средств, %	4,3	1,7	4,2	12,7	14,4	-
Наличие основных средств на конец года по первоначальной стоимости, млн. тенге	1 813	1 647	1 660	1 923	2 861	-
Экспорт, млн. долл. США	43,8	35,6	33,1	41,0	35,1	44,1
Импорт, млн. долл. США	2 378	1 408	1 236	1 816	3 202	4 285

Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике
к таблице 1:
примечание: *производительность труда рассчитана как частное от деления ВДС сектора на численность занятых в секторе;
**показатель рассчитан АО «КИРИ» на основании статистических данных.

Производство легковых автомобилей сосредоточено в Восточно-Казахстанской и Костанайской областях, грузовых автомобилей - в Акмолинской и Алматинской областях. Специальные и специализированные автомобили производятся в Западно-Казахстанской и Акмолинской областях. Прицепы и полуприцепы в основном производят в Жамбылской области и г. Алматы.
Стратегия дальнейшего развития автомобильной промышленности Республики Казахстан базируется на сотрудничестве отечественных компаний с мировыми лидерами, такими как General Motors, Hyundai, Kia, Peugeot, Renault-Nissan-Avtovaz, Skoda, Toyota, Iveco. Данная стратегия позволит Казахстану в кратчайшие сроки преодолеть существующее технологическое отставание, оперативно нарастить компетенции, что в дальнейшем позволит встроиться в глобальную автомобильную экосистему.
В производстве комплектующих для автотранспортных средств на мировом рынке лидерами являются компании Denso (Япония), Magna International (Канада), Aisin Seiki (Япония), Delphi Automotive (Великобритания), TRW Automotive Holdings (США), Valeo (Франция) с которыми будет проведена работа по их привлечению в Казахстан.
Ключевые проблемы сектора:
1) малый объем внутреннего рынка;
2) отсутствие крупносерийного выпуска автомобилей;
3) низкий уровень локализации и добавленной стоимости;
4) отсутствие инфраструктуры в области технического регулирования;
5) отсутствие комплексной системы утилизации;
6) отсутствие доступных финансовых ресурсов;
7) не высокая покупательская способность населения;
8) нехватка кадров соответствующей квалификации;
9) слабое развитие научно-исследовательских и опытно-конструкторских работ (далее – НИОКР);
10) высокие транспортные тарифы на доставку транспортных средств по территории Республики Казахстан;
11) наличие технических барьеров при экспорте казахстанской продукции на рынок стран Таможенного Союза (далее – ТС), зависимость от технической испытательной базы Российской Федерации в области технического регулирования и отсутствие возможности омологации.

______________________________________
³Крупносерийное производство — вид серийного производства, при котором продукция изготовляется непрерывно в большом количестве. В крупносерийном производстве широко используются специализированное оборудование, поточные линии и средства автоматизации.
Вступление Казахстана в ВТО налагает определенные требования к мерам государственной поддержки отечественным автопроизводителям.
Цель
Создание конкурентоспособного крупносерийного производства автотранспортных средств и повышение уровня локализации.
Целевые индикаторы
Реализация Программы позволит в 2019 году достичь роста экономических показателей к уровню 2012 года (таблица 2):
1) валовой добавленной стоимости в 4,9 раз к 2019 году по сравнению с 2012 годом;
2) занятости не менее чем, на 4,8 тыс. человек;
3) производительности труда в 1,1 раза в реальном выражении;
4) экспорта в размере 30% от объемов производства к 2019 году.

Таблица 2. Целевые индикаторы.

№ п/п	Целевые показатели	Ед. изм.	2012 г. Отчет	2013 г. Ожидаемый	Прогноз по отношению к 2012 г.						2019 г. к 2012 г.
					2014 г.	2015 г.	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.
1	Валовая добавленная стоимость*	%	100	185,5	201,3	257,6	310,9	386,8	411,3	487,1	в 4,9 раза
2	Численность занятых	тыс.чел.	1,4	1,7	1,5	1,8	2,0	3,9	4,2	6,2	на 4,8 тыс. чел.
3	Производительность труда	%	100	144,8	181,2	193,4	211,4	132,6	133,5	106,9	в 1,1 раза
4	Стоимостной объем несырьевого экспорта	%	100	125,7	128,9	135,4	140,8	149,6	157,6	168,5	30% от объема производства ежегодно

к таблице 2:
примечание: * В сопоставимых ценах 2012 года.

Задачи
1) поддержка проектов, направленных на крупносерийное производство автомобилей;
2) создание собственной автокомпонентной базы;
3) стимулирование внутреннего спроса;
4) расширение рынков для реализации несырьевых товаров;
5) создание инфраструктуры технического регулирования;
6) совершенствование системы технического регулирования, направленной на повышение безопасности и качества продукции на внутреннем рынке, и преодоление технических барьеров на целевых экспортных рынках;
7) стимулирование создания комплексной системы утилизации;
8) повышение доступности финансовых ресурсов;
9) создание условий для повышения конкурентоспособности инфраструктурных тарифов;
10) обеспечение сектора автомобильной промышленности квалифицированными кадрами;
11) поддержка трансферта технологий и научно-исследовательские и опытно-конструкторские разработки (далее – НИОКР) в отрасли.

Приоритетные виды деятельности
В рамках Программы определены приоритетные виды деятельности (таблица 3).

Таблица 3. Приоритеные виды деятельности

ОКЭД	Наименование деятельности
2910	Производство автотранспортных средств
2920	Производство кузовов для автотранспортных средств, трейлеров и полуприцепов
2931	Производство электрического и электронного оборудования для автотранспортных средств
2932	Производство прочих частей и принадлежностей автотранспортных средств и их двигателей
3099	Производство прочих транспортных средств и оборудования, не включенных в другие группировки

Приоритетные товарные группы
Приоритетным направлением товарных групп в развитии является производство автотранспортных средств, их частей, принадлежностей и двигателей (таблица 4).
Приоритетными проектами в области производства частей и принадлежностей автотранспортных средств с участием отечественных компаний, имеющих определенный потенциал, является производство: аккумуляторных батарей, электротехнических изделий, стекол, резинотехнических изделий, консистентной смазки, моторного масла, фильтров, тормозных колодок, текстильных изделий для обивки сиденья, а также других элементов экстерьера и интерьера.
Следующим приоритетным направлением развития является сервисное, инжиниринговое обслуживание предприятий сектора.

Таблица 4. Приоритетные товарные группы

КП ВЭД-6	Наименование товарной группы	Импортная емкость внутреннего рынка, тыс. долл. США	Импортная емкость рынков макрорегиона*, тыс. долл. США
292010	Кузова для моторных транспортных средств товарной позиции 8703	104 853	3 800 300
293220	Прочие части и принадлежности кузовов (включая кабины)	17 494	6 889 033
293230	Прочие части и принадлежности автомобилей товарных позиций 8701-8705	77 399	4 623 022
291041	Прочие моторные транспортные средства для перевозки грузов с двигателем внутреннего сгорания с воспламенением от сжатия (дизелем или полудизелем) с полной массой транспортного средства более 20 т	280 869	3 394 797
293230	Амортизаторы подвески	45 941	2 131 760
292010	Надстройки (кузова, борты, фургоны)	21 214	438 232
292023	Цистерны для перевозки жидкости	15 491	163 078
291041	Грузовые автомобили с полной массой ниже 5 тонн	63 680	1 926 059
291041	Грузовые автомобили с полной массой выше 5 тонн до 20 тонн	65 297	1 154 475
291030	Автобусы	78 878	835 069
293230	Тормоза и тормоза с сервоусилителем, их части	27 878	2 147 263
293230	Колеса ходовые, их части и принадлежности	37 143	1 772 328
293230	Мосты ведущие с дифференциалом в сборе или отдельно от других элементов трансмиссии	18 977	1 584 348
292023	Прочие прицепы и полуприцепы для транспортировки грузов	80 779	1 291 690
293230	Рулевые колеса, рулевые колонки и картеры рулевых механизмов	8 502	2 338 362
293230	Сцепление в сборе и его части	10 456	680 500
293230	Глушители и выхлопные трубы	8 869	689 287
293230	Бамперы и их части	7 644	647 948
293230	Радиаторы	20 586	592 061
293122	Стартеры и стартер-генераторы	11 256	307 904
293121	Свечи зажигания	8 780	257 774
293210	Мебель для сидения типа используемых в моторных транспортных средствах	1 579	393 392
293220	Пневмоподушки безопасности с системой надувания, их части	3 620	719 656
293121	Распределители, катушки зажигания	3 106	218 194
293220	Ремни безопасности	754	190 373
293130	Оборудование электроосветительное или сигнализационные части	756	449 540

к таблице 4:
примечание: *страны макрорегиона: Армения, Азербайджан, Беларусь, Китай, Грузия, Иран, Кыргызстан, Россия, Таджикистан, Туркменистан, Украина, Узбекистан.

Приоритетные проекты
В период с 2015 по 2019 годы планируется реализация ряда проектов в Восточно-Казахстанской, Костанайской и Алматинской областях, направленных на организацию крупносерийного производства, с выходом на проектную мощность в 190 тысяч автомобилей к 2019 году, и производство комплектующих для достижения уровня локализации в 50%.

Электрооборудование
По данным International Energy Agency прогнозируется рост спроса на электрические машины и оборудование, что обусловлено растущим потреблением электроэнергии в мире, причем более 80% прироста в периоде до 2030 года будет обеспечиваться со стороны развивающихся экономик. Совокупные мировые инвестиции в развитие сектора составят 13,7 трлн. долл. США в период до 2030 года.
Внутренний рынок продукции производства сектора составляет 3,5 млрд. долл. США, из них 2,9 млрд. долл. США приходятся на импорт. Импортная емкость внутреннего рынка и рынков макрорегиона по приоритетным товарным группам составляет порядка 1 и 38 млрд. долл. США соответственно.
Валовая добавленная стоимость, начиная с 2008 года, увеличилась в 2,3 раза, составив в 2012 году 47,4 млрд. тенге. Численность занятых в секторе также имеет положительную динамику: начиная с 2008 года прирост численности занятых в секторе составил 1,5 тыс. человек, общая численность занятых в производстве электрооборудования в 2012 году составила 9,2 тыс. человек.
Производительность труда в секторе по итогам 2012 года составила 34,6 тыс. долл. США, что практически в три раза меньше показателей аналогичного сектора в странах ОЭСР.
Экспорт, начиная с 2009 года, устойчиво растет, составив в 2012 году 131,3 млн. долл. США.

Таблица 1. Данные по электрооборудованию за 2008 – 2013 годы

Показатели	2008 г.	2009 г.	2010 г.	2011 г.	2012 г.	2013 г.
Машиностроение, млн. тенге	301 386	281 310	376 184	536 876	687 235	853 923
ИФО, % к предыдущему году	89,7	82,5	133,6	119,0	116,5	114,6
Электрооборудование, млн. тенге	49 040,05	43 949,83	57 742,48	72 869,69	80 603,58	88 113,40
Производство электрического оборудования, в % к предыдущему году	109,6	102,2	121,1	98,0	106,8	109,3
Доля электрооборудования в обрабатывающей промышленности	1,5%	1,5%	1,5%	1,5%	1,5%	1,5%
Доля электрооборудования в объеме машиностроении	16%	16%	15%	14%	12%	10%
ВДС, млн. тенге	20 355,7	19 342,8	44 104,5	43 260,8	47 437,3	40 259,90
Списочная численность наемных работников, человек	9 425	7 402	8 073	8 870	9 207	9 561
Производительность труда в млн. тенге	2,6	2,6	5,4	4,9	5,2	-
Производительность труда в тыс. долл. США	22,0	17,7	36,9	33,2	34,6	-
Производительность труда по странам ОЭСР, тыс. долл. США	94,3	88,7	96,7	100,8	99,0	-
Количество действующих предприятий	59	52	48	64	65	-
Использование среднегодовой мощности в отчетном году, %*	47,9	36,2	59,7	64,8	74,6	-
Уровень износа оборудования, %	25,6	28,6	37,1	40,5	34,2	-
Инвестиции в основной капитал, млн. тенге	3 860,6	2 185,3	7 068,1	5 224,3	5 156,2	7 164,2
Коэффициент обновления основных средств, %	24,8	20,0	13,2	12,3	19,4	-
Наличие основных средств на конец года по первоначальной стоимости, млн. тенге	14 939,2	19 429,0	29 981,1	28 315,6	34 391,1	-
Экспорт, млн. долл. США	123,1	65,0	69,0	117,6	124,8	136,3
Импорт, млн. долл. США	2 585,9	2 221,5	2 445,0	2 655,1	2 857,0	2 683,7

Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике, TradeMap.
к таблице 1:
примечание: *показатель расчитан АО «КИРИ» на основании статистических данных.

В мире сектор производства электрооборудования представлен следующими компаниями, входящими в Global 2000: Fuji Electric (Япония), Vestas Wind Systems (Дания), WEG (Бразилия), Prysmian (Италия), LS Corp (Южная Корея), Furukawa Electric (Япония), Dongfang Electric (Китай), Ametek (США), Nidec (Япония), LeGrand (Франция), WW Grainger (США).
На повышение конкурентоспособности предприятий, выпускающих электрооборудование, влияет ряд ключевых факторов: доступ к экспортным рынкам продукции электрооборудования, технологический и инновационный потенциал, экосистема поставщиков и развитые человеческие ресурсы.
Ключевые проблемы сектора:
1) низкая производительность труда в секторе электрооборудования по сравнению со странами ОЭСР;
2) неразвитость системы технического регулирования;
3) нехватка кадров соответствующей квалификации;
4) недостаток собственных конкурентоспособных на мировом уровне разработок и зависимость от импорта технологий;
5) недостаточная развитость технического регулирования;
6) недостаточность доступного финансирования;
7) усиление конкуренции со стороны производителей из Китая, России и Белоруссии.
Цель
Повышение конкурентоспособности предприятий сектора, увеличение объемов производства востребованной на внутреннем и внешнем рынках продукции.
Целевые индикаторы
Реализация Программы позволит в 2019 году достичь роста экономических показателей к уровню 2012 года (таблица 2):
1) валовой добавленной стоимости не менее чем в 2,1 раза в реальном выражении;
2) занятости на 2 тыс. человек;
3) производительности труда в 1,7 раза в реальном выражении;
4) стоимостного объема несырьевого (обработанного) экспорта не менее чем в 1,9 раза.

Таблица 2.Целевые индикаторы

№ п/п	Целевые показатели	Ед. изм.	2012 г. отчет	2013 г. ожидаемый	Прогноз по отношению к 2012 г.						2019 г. к 2012 г., в %
					2014 г.	2015 г.	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.
1	Валовая добавленная стоимость	%	100	96,1	119,1	136,1	163,6	196,3	201,6	200,7	в 2,1 раза
2	Численность занятых	тыс.ч.	9,2	9,6	9,9	10,1	11,2	11,7	11,5	11,2	на 2 тыс.ч.
3	Производительность труда по ВДС	%	100	92,5	111,2	124,1	134,0	153,8	161,3	164,7	в 1,7 раз
4	Стоимостной объем несырьевого (обработанного) экспорта	%	100	109,2	119,3	130,4	142,4	155,6	170,0	185,7	в 1,9 раз

Задачи
1) повышение производительности труда;
2) расширение рынков для реализации несырьевых товаров;
3) модернизация мощностей существующих предприятий;
4) совершенствование системы технического регулирования, направленной на повышение безопасности и качества продукции на внутреннем рынке, и преодоление технических барьеров на целевых экспортных рынках;
5) повышение доступности финансовых ресурсов;
6) создание условий для появления новых производств;
7) поддержка трансфера технологий и НИОКР;
8) обеспечение сектора высококвалифицированными кадрами.

Приоритетные виды деятельности
В рамках Программы определены приоритетные виды деятельности (таблица 3).

Таблица 3. Приоритеные виды деятельности

ОКЭД	Наименование деятельности
2521	Производство радиаторов и котлов центрального отопления
2529	Производство прочих металлических цистерн, резервуаров и контейнеров
2530	Производство паровых котлов, кроме котлов центрального отопления
2711	Производство электромоторов, генераторов и трансформаторов
2712	Производство электрораспределительной и регулирующей аппаратуры
2720	Производство батарей и аккумуляторов
2731	Производство волоконно-оптического кабеля
2732	Производство прочих видов электропровода и кабеля
2733	Производство электроприборов
2740	Производство электроосветительного оборудования
2790	Производство прочего электрического оборудования
2811	Производство двигателей и турбин, кроме авиационных, автомобильных и мотоциклетных двигателей
2825	Производство промышленного холодильного и вентиляционного оборудования

Приоритетные товарные группы
К приоритетным направлениям развития сектора отнесены производство машин и оборудования, имеющих как высокий внутренний, так и экспортный потенциал, комплектующих и компонентов для их производства (таблица 3), а также организация базовых производств (литье, поковка, металлообработка и другие). Также приоритетом развития сектора является организация производств по сервисному и техническому обслуживанию машин и оборудования.

Таблица 3. Приоритетные товарные группы

КПВЭД-6	Наименование товарной группы	Импортная емкость внутреннего рынка, тыс. США	Импортная емкость рынков макрорегиона, тыс. долл. США
271150	преобразователи статические	102 868	7 893 433
271231	пульты, панели, консоли, столы, распределительные щиты и основания для электрической аппаратуры на напряжение не более 1000 в	165 345	5 840 562
273313	прочие устройства электрические для коммутации или защиты электрических цепей или для подсоединений к электрическим цепям или в электрических цепях на напряжение не более 1000 в	34 283	8 611 164
273213	прочие проводники электрические на напряжение не более 80 в	186 969	2 975 706
282514	прочее оборудование для фильтрования или очистки газов	84 793	1 752 718
282512	установки для кондиционирования воздуха оконного или настенного типа, в едином корпусе или 'сплит-системы'	81 849	1 099 735
281142	прочие части, предназначенные исключительно или главным образом для двигателей товарной позиции 8407 или 8408	51 405	1 463 087
273311	прочие переключатели на напряжение не более 1000 в	15 973	2 026 312
282513	прочее оборудование холодильное и морозильное, тепловые насосы	23 566	1 161 948
271141	трансформаторы с жидким диэлектриком мощностью более 10000ква	112 547	892 735
273313	прочие патроны для ламп, штепсели и розетки на напряжение не более 1000 в	12 405	2 018 679
271132	установки электрогенераторные с поршневым двигателем внутреннего сгорания с искровым зажиганием	23 163	515 226
271125	прочие двигатели переменного тока многофазные мощностью более 75 квт	61 981	927 476
271124	прочие двигатели переменного тока многофазные мощностью более 750 вт, но не более 75 квт	28 900	833 747
271131	установки электрогенераторные с двигателем внутреннего сгорания с воспламенением от сжатия	12 556	164 159
271141	Трансформаторы с жидким диэлектриком мощностью более 650 кВА, но не более 10000 кВА	10 515	175 233
271142	Прочие трансформаторы мощностью не более 1 кВА	21 126	889 823
271143	Прочие трансформаторы мощностью более 16 кВА, но не более500 кВА	22 610	107 202
282960	Прочие машины, агрегаты и оборудование промышленные или лабораторные с электрическим или неэлектрическим нагревом для обработки материалов процессами, использующими изменение температуры	36 099	2 236 126
271210	Выключатели автоматические на напряжение менее 72,5 кВ	16 539	186 467
271210	Прочие выключатели автоматические	17 698	146 683
271210	Разъединители и прерыватели на напряжение более 1000 В	21 527	129 494
271222	Выключатели автоматические на напряжение не более 1000 В	21 194	522 980
271223	Прочие устройства для защиты электрических цепей на напряжение не более 1000 В	10 802	1 259 729
271224	Прочие реле	11 335	407 805
271232	Пульты, панели, консоли, столы, распределительные щиты и основания для электрической аппаратуры на напряжение более 1000 В	61 801	1 180 772

Приоритетные проекты
В пятилетний период предусматривается реализация ряда проектов, направленных на производство трансформаторов в Акмолинской, Восточно-Казахстанской, Западно-Казахстанской и Южно-Казахстанской областях, кабельной продукции, контрольно-измерительной аппаратуры, элементов управления и другой продукции в гг. Астана, Алматы и Акмолинской, Алматинской, Карагандинской и Северо-Казахстанской и других областях.

Производство сельскохозяйственной техники
В своем послании народу Казахстана 2010 года «Новое десятилетие – новый экономический подъем – новые возможности Казахстана» Президент поставил задачу создания аграрно-индустриальной диверсификации за счет роста переработки сельхозсырья и внедрения новых оборудований, новых технологий и подходов в сельском хозяйстве, используя мировой опыт.
Существующий в Казахстане спрос на машиностроительную продукцию сельхозтехники преимущественно удовлетворяется за счет импорта (на 80%). Импортная емкость стран макрорегиона составляет 6 млрд. долл. США. Присутствует высокий скрытый спрос в Казахстане на сельскохозяйственную технику, характеризующийся значительным уровнем износа сельхозтехники (до 80%). Внедрение новых технологий в агропромышленный комплекс (далее – АПК) приведет к развитию производства новых видов сельскохозяйственных машин. Реализуется государственная поддержка спроса на агротехнику и льготное финансирование покупателей.
В период с 2008 по 2012 годы объем ВДС сектора в абсолютном выражении увеличился со 5,3 до 16,8 млрд. тенге (номинальный рост – в 3,1 раза).
Производительность труда в секторе в период с 2008 по 2012 годы увеличилась в 4,6 раза с 16,3 до 60,8 тыс. долл. США/чел. вследствие сокращения численности занятых в секторе на 32% с 2709 до 1850 человек. Экспорт продукции увеличился в 1,3 раза по сравнению с 2008 годом и составил 14,3 млн. долл. США (2,1 млрд. тенге) (таблица 1).

Таблица 1. – Данные по сектору за 2008-2013 годы.

Показатели		2008 г.	2009 г.	2010 г.	2011 г.	2012 г.	2013 г.
Машиностроение, млн. тенге		301 386	281 310	376 184	536 876	687 235	853 923
ИФО, % к предыдущему году		89,7	82,5	133,6	119,0	116,5	114,6
Сельскохозяйственная техника, млн. тенге		10 357	8 320	8 317	12 243	21 536	19 509
Производство сельскохозяйственной и лесохозяйственной техники, в % к пред. году		179,5	166,7	96,2	181,2	134,2	85,7
Доля производства сельскохозяйственной техники в обрабатывающей промышленности, %		0,3	0,3	0,2	0,3	0,4	0,3
Доля производства сельскохозяйственной техники в машиностроении, %		3,4	3,0	2,2	2,3	3,1	2,3
ВДС, млн. тенге		5 326,0	5 014,1	9 216,2	11 255,7	16 768,3	10 303,8
Списочная численность наемных работников, человек		2709	1709	1546	1938	1850	1902
Производительность труда*	тыс. тенге/чел.*	1 966,0	2 933,9	5 961,3	5 807,9	9 063,9	-
	тыс.долл. США / чел.	16,3	19,9	40,5	39,6	60,8	-
Производительность по странам ОЭСР, долл. США		77,3	69,8	75,0	80,7	79,3	-
Количество действующих предприятий		Н.д	Н.д.	28	32	30	-
Уровень загрузки мощностей, %
Тракторы для сельского и лесного хозяйства прочие, штук		17,4	14,0	29,8	43,3	46,6	-
Плуги, штук		0,5	1,0				-
Части машин уборочных и молотилок, не включенные в другие группировки, тыс. тенге		-	6,8	12,7	2,2	-	-
Части почвообрабатывающих машин, тыс. тенге		-	67,3	66,4	35,0	46,4	-
Части машин сельскохозяйственных прочих, тыс. тенге		38,2	3,6	4,5	18,1		-
Степень износа оборудования, %		16,8	19,1	20,3	25,9	28,3	-
Инвестиции в основной капитал, млн. тенге		518	547	264	1 846	1 935	2 348
Коэффициент обновления основных средств, %		20,7	4,5	19,5	9,6	11,4	-
Наличие основных средств на конец года по первоначальной стоимости, млн. тенге		13667,5	11823,5	14873,0	15784,9	16900,0
Экспорт, млн. долл. США		10,7	4,7	5,6	6,6	14,3	13,8
Импорт, млн. долл. США		812,9	482,1	308,4	302,1	523,0	514,7

Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике, TradeMap
к таблице 4.2.10.1:
примечание: * производительность труда рассчитана как частное от деления ВДС сектора на численность занятых в секторе

Значительный уровень развития производства сельскохозяйственной техники наблюдается в северных регионах страны (Костанайская, Северо-Казахстанская, Акмолинская и Павлодарская области).
Объем мирового рынка сельскохозяйственной техники в 2012 году составил 72 млрд. долл. США, из них доля рынка тракторов составила 36%, комбайнов – 21%, навесного оборудования – 22%, запчастей и прочей техники – 21%. Лидерами мирового рынка являются компании John Deere, CHN, Agco. Кроме данных компаний значимыми игроками на мировом рынке являются KUBOTA и YANMAR (Япония), CLAAS (Германия), Same Deutz Fahrе (Италия) и Kverneland (Норвегия).
В целом на конкурентоспособность производства сельскохозяйственной техники влияет ряд ключевых факторов, таких как технологический и инновационный потенциал, доступность финансовых ресурсов, человеческие ресурсы.
Ключевые проблемы сектора:
1) низкая покупательская способность аграрного сектора;
2) отсутствие выпуска комплектующих, в том числе специальных сортов стали, необходимых для изготовления рабочих органов и несущих рам сельскохозяйственных машин;
3) недостаточная развитость механизма субсидирования сельхозтоваропроизводителей для приобретения отечественной сельскохозяйственной техники;
4) неразвитость финансовых инструментов продаж отечественной агротехники (казахстанские производители агротехники не способны предоставлять кредиты и собственные лизинговые программы для покупателей по сравнению с крупнейшими зарубежными конкурентами);
5) низкая доступность финансовых ресурсов;
6) технологическая отсталость производств;
7) нехватка рабочих и инженерных кадров соответствующей квалификации;
8) недостаточная развитость системы технического регулирования.
Цель
Расширение номенклатуры и объема выпускаемой конкурентоспособной, пользующейся спросом на внутреннем и внешнем рынках продукции; встраивание в глобальные цепочки создания стоимостей.
Целевые индикаторы
Реализация Программы позволит в 2019 году достичь роста экономических показателей к уровню 2012 года (таблица 2):
1) валовой добавленной стоимости производства сельскохозяйственной техники не менее чем в 1,4 раза;
2) сохранения численности занятых;
3) производительности труда в производстве сельскохозяйственной техники в 1,3 раза;
4) стоимостного объема экспорта сельскохозяйственной техники в 1,4 раза.

Таблица 2. Целевые индикаторы

№ п/п	Целевые показатели	Ед. изм.	2012 г. отчет	2013 г. ожидаемый	Прогноз						2019 г. к 2012 г., в разах
					2014 г.	2015 г.	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.
1	Валовая добавленная стоимость	%	100	98,2	125,9	142,4	142,9	143,4	143,5	143,7	в 1,4 раза
2	Численность занятых	тыс. ч.	1,9	1,9	2,0	2,2	2,1	2,1	2,1	2,1	сохранение численности
3	Производительность труда по ВДС	%	100	121,6	119,7	128,0	129,3	130,6	130,7	130,8	в 1,3 раза
4	Стоимостной объем несырьевого (обработанного) экспорта	%	100	113,7	116,1	116,9	117,8	117,8	117,8	138,4	в 1,4 раза

Задачи
1) стимулирование внутреннего спроса;
2) совершенствование механизмов субсидирования сельхозтоваропроизводителей при приобретении сельскохозяйственной техники;
3) доведение объемов собственного производства сельскохозяйственной техники до 30% в общих объемах поставок;
4) совершенствование инструментов экспортного кредитования;
5) стимулирование развития высокопроизводительных конкурентоспособных производств;
6) привлечение иностранных инвесторов для создания совместных производств сельскохозяйственной техники с поэтапной локализацией в Казахстане;
7) модернизация мощностей существующих предприятий;
8) повышение производительности;
9) совершенствование системы технического регулирования, направленной на повышение безопасности и качества продукции на внутреннем рынке, и преодоление технических барьеров на целевых экспортных рынках;
10) обеспечение сектора высококвалифицированными кадрами.

Приоритетные виды деятельности
Приоритетным видом деятельности сельскохозяйственного машиностроения является производство сельскохозяйственной и лесохозяйственной техники (ОКЭД 2830).

Приоритетные товарные группы
Приоритетным направлением развития товарных групп является производство машин и оборудования, по которому предусмотрено стимулирование внутреннего спроса в рамках программы Агробизнес-2020 (таблица 3).
Следующим приоритетом развития является производство комплектующих и агрегатов для сборочных производств: подшипники, ступицы колес, культиваторные лампы, лемехи, транспортерные ленты, высевающие аппараты сеялок, сегменты режущих аппаратов косилок и жаток, редукторы и гидравлика, а также организация базовых производств (литье, поковка, металлообработка и другое).
Также к приоритетам развития сектора относится создание производств по сервисному и техническому обслуживанию сельскохозяйственной техники и оборудования.

Таблица 3. - Приоритетные товарные группы по кодам КП ВЭД

КПВЭД	Наименование товарной группы	Импортная емкость внутреннего рынка, тыс. долл. США	Импортная емкость рынков макрорегиона, тыс. долл. США
283010	Тракторы для сельского и лесного хозяйства с дистанционным управлением	5 452	28 344
283020	Тракторы для сельского и лесного хозяйства прочие	105 491	1 187 827
283031	Плуги	3 716	76 125
283032	Бороны, рыхлители, культиваторы, пропалыватели и мотыги	15 671	319 471
283033	Сеялки, сажалки и машины рассадопосадочные	51 927	389 490
283034	Навозоразбрасыватели и устройства для разбрасывания удобрений минеральных	3 010	29 349
283039	Почвообрабатывающие машины прочие	1 600	31 420
283040	Сенокосилки, косилки для газонов, парков или спортивных площадок	3 673	71 889
283051	Косилки, включая косилки, смонтированные на тракторе, не включенные в другие группировки	7 659	127 314
283052	Машины сеноуборочные	973	29 332
283053	Прессы для соломы или сена, включая пресс-подборщики	12 461	109 120
283054	Машины по уборке корнеплодов и клубнеплодов	4 478	138 451
283059	Машины уборочные и молотилки, не включенные в другие группировки	157 158	983 289
283060	Устройства механические для разбрасывания или распыления жидкостей или порошков, используемые в сельском хозяйстве или садоводстве	25 086	257 403
283070	Прицепы и полуприцепы самозагружающиеся или саморазгружающиеся, используемые в сельском хозяйстве	11 429	43 030
283081	Машины для очистки, сортировки или выбраковки яиц, фруктов или продуктов прочих, за исключением семян, зерна или культур бобовых сухих	2 694	78 262
283082	Машины доильные	3 119	107 369
283083	Машины для приготовления кормов для животных	7 895	133 410
283084	Инкубаторы и брудеры для птицеводства	3 709	63 802
283085	Машины для птицеводства	17 103	405 598
283086	Машины для лесного и сельского хозяйства (садоводства, птицеводства, пчеловодства, шелководства), прочие	4 001	582 977
283091	Части машин уборочных и молотилок, не включенные в другие группировки	14 914	472 098
283092	Части почвообрабатывающих машин	44 573	283 649
283093	Части машин сельскохозяйственных прочих	1 240	45 213
283094	Части аппаратов доильных и оборудования для молочной промышленности, не включенных в другие группировки	192	33 639
	Итого	509 224	6 027 871

^{__________________________
4}Статистическая база по экспорту и импорту Trademap

Приоритетные проекты
Предусматриваются реализация проектов в Акмолинской, Алматинской, Костанайской, Северо-Казахстанской, Южно-Казахстанской и других областях и гг. Астана и Алматы по производству высокопроизводительных тракторов, комбайнов, навесного оборудования, а также создание сервисных центров обслуживания.

Производство железнодорожной техники
Казахстан входит в десятку стран, обладающих крупным вагонным и локомотивным парками, и обладает значительными перспективами развития конкурентоспособного производства железнодорожной техники. Отличительной чертой данного сектора является потенциал экспорта железнодорожной техники преимущественно на территорию стран ТС и СНГ. Импортная емкость стран макрорегиона в продукции сектора составляет 12,5 млрд. долл. США.
Парк подвижного состава в Казахстане насчитывает 1,9 тыс. единиц локомотивов, более 2 тыс. единиц пассажирских вагонов и более 127 тыс. грузовых вагонов.
Общий парк локомотивов в Казахстане в 2012 году насчитывает 1866 локомотивов, в том числе 552 электровоза, 1314 тепловозов и локомотивов особых систем.
Общий парк пассажирских вагонов в 2012 году составил 2302 единицы, автомотрисы – 355 единиц, багажные вагоны – 55 единиц.
В 2012 году общий парк грузовых вагонов Республики Казахстан составлял 127 695 единиц, из которых 66 503 единиц (52 %) являются инвентарными и 61 192 единиц (48 %) – частными.
За период с 2008 по 2012 годы объем ВДС сектора в абсолютном выражении увеличился со 2,5 до 31,9 млрд. тенге. По данным АО «Қазақстан темір жолы» (далее – КТЖ) ВДС сектора в 2012 году составил 64 млрд. тенге с учетом литейных и металлообрабатывающих производств.
Производительность труда в секторе в 2012 году достигла 70,3 тыс. долл. США. Численность занятых в секторе увеличилась в 23 раза с 159 до 3 654 занятых.
В 2012 году экспорт железнодорожной продукции увеличился в 2 раза по сравнению с 2008 годом и составил 68,4 млн. долл. США (10,4 млрд. тенге).

Таблица 1. Данные по сектору за 2008-2013 годы

Показатели		2008 г.	2009 г.	2010 г.	2011 г.	2012 г.	2013 г.
Машиностроение, млн. тенге		301 386	281 310	376 184	536 876	687 235	853 923
ИФО, в % к предыдущему году		89,7	82,5	133,6	119,0	116,5	114,6
Железнодорожная техника, млн. тенге		5 193	7 543	22 394	60 823	95 422	138 326
Производство железнодорожных локомотивов и подвижного состава, в % к пред. году		176,2	119,6	797,9	146,8	142,3	111,5
Доля производства железнодорожной техники в обрабатывающей промышленности, %		0,2	0,3	0,6	1,3	1,8	2,4
Доля производства железнодорожной техники в машиностроении, %		1,7	2,7	6,0	11,3	13,9	16,2
ВДС, млн. тенге		2 454,7	3 077,2	8 785,9	20 427,0	31 899,6	17 112,7
Списочная численность наемных работников, человек		159	145	623	2158	3043	3 654
Производительность труда	тыс. тенге/чел.	15 438,4	21 222,1	14 102,6	9 465,7	10 482,9	-
	тыс. долл. США/ чел.	128,3	143,9	95,7	64,6	70,3	-
Средняя производительность по странам ОЭСР, долл. США		92,8	89,6	90,5	100,6	96,8
Количество действующих предприятий		-	-	9	11	17	-
Уровень загрузки мощностей, %
Степень износа оборудования, %		20,4	31,4	3,1	13,0	19,2	-
Инвестиции в основной капитал, млн. тенге		4 382	132	2 984	8 589	9 008	4 384
Коэффициент обновления основных средств, %		3,2	5,5	67,5	27,2	29,2	-
Наличие основных средств на конец года по первоначальной стоимости, млн. тенге		346,0	201,7	15939,3	27752,8	37986,4	-
Экспорт, млн. долл. США		38,7	6,6	73,8	48,4	76,3	69,3
Импорт, млн. долл. США		812,8	525,3	855,7	1448,0	2355,4	1193,7

Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике, TradeMap

Крупнейшими игроками на мировом рынке железнодорожного машиностроения являются компании Bombardier (Канада), Alstom (Франция), Siemens (Германия), General Electric (США), General Motors (США). Выпуск производства данных 5 компаний составляет 60% доли мирового рынка.
На конкурентоспособность производства железнодорожной техники влияет ряд ключевых факторов, такие как доступ к экспортным рынкам продукции, технологический и инновационный потенциал, экосистема поставщиков, доступность и качество человеческих ресурсов.
Ключевые проблемы сектора:
1) недостаточно развитая система технического регулирования (отсутствие органа по подтверждению соответствия железнодорожной продукции в рамках ТС);
2) технические барьеры на целевых экспортных рынках;
3) отсутствие испытательных центров и/или лабораторий для проведения сертификационных испытаний в рамках ТС;
4) необходимость гармонизации стандартов железнодорожного машиностроения с учетом международных требований;
5) неразвитость поставщиков ключевых комплектующих;
6) низкая доступность финансовых ресурсов;
7) недостаточная координация конструкторско-технологических бюро машиностроительных предприятий в целях обеспечения единой технологической политики;
8) отсутствие собственных, конкурентоспособных на мировом рынке, разработок и зависимость от импорта технологий;
9) нехватка рабочих и инженерных кадров соответствующей квалификации.
Цель
Освоение новых рынков для реализации железнодорожной техники и повышение уровня ЦДС производства компонентов и комплектующих в секторе.
Целевые индикаторы
Реализация Программы позволит в 2019 году достичь роста экономических показателей к уровню 2012 года (таблица 2):
1) валовой добавленной стоимости не менее чем в 2,8 раза в реальном выражении;
2) занятости на 1,5 тыс. человек;
3) производительности труда в 1,9 раз в реальном выражении;
4) стоимостного объема несырьевого (обработанного) экспорта не менее чем в 3,5 раз.

Таблица 2. – Целевые индикаторы

№ п/п	Целевые показатели	Ед. изм.	2012 г. отчет	2013 г. ожидаемый	Прогноз по отношению к 2012 г.						2019 г. к 2012 г., в %
					2014 г.	2015 г.	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.
1	Валовая добавленная стоимость	%	100	140,1	169,6	214,1	254,4	281,8	283,7	284,0	в 2,8 раза
2	Численность занятых	тыс.ч.	3,0	3,7	3,7	4,0	4,4	4,6	4,5	4,5	на 1,5 тыс. чел.
3	Производительность труда по ВДС	%	100	116,7	137,6	161,5	176,6	187,3	189,8	189,8	в 1,9 раза
4	Стоимостной объем несырьевого (обработанного) экспорта	%	100	90,8	116,5	138,2	171,1	233,2	295,3	348,9	в 3,5 раза

Задачи
1) совершенствование системы технического регулирования, направленной на повышение безопасности и качества продукции на внутреннем рынке, и преодоление технических барьеров на целевых экспортных рынках;
2) создание органа по подтверждению соответствия железнодорожной продукции в рамках ТС);
3) создание испытательных центров и/или лабораторий для проведения сертификационных испытаний в рамках ТС;
4) гармонизация стандартов железнодорожного машиностроения с учетом международных требований;
5) расширение рынков для реализации несырьевых товаров;
6) создание новых производств отдельных видов высокотехнологичных изделий для подвижного состава;
7) развитие поставщиков ключевых компонентов и комплектующих;
8) повышение доступности финансовых ресурсов;
9) поддержка трансферта технологий и НИОКР;
10) дальнейшее развитие координации конструкторско-технологических бюро машиностроительных предприятий в целях обеспечения единой технологической политики производства продукции железнодорожной отрасли;
11) обеспечение высококвалифицированными кадрами.

Приоритетные виды деятельности
Приоритетным видом деятельности сектора является производство железнодорожных локомотивов и подвижного состава, а также комплектующих к железнодорожной технике (ОКЭД 3020).

Приоритетные товарные группы
К приоритетным товарным группам и направлениям развития сектора отнесено производство подвижного состава для нужд железной дороги: локомотивы, пассажирские и грузовые вагоны, цистерны, тележки и другие транспортные средства (таблица 3).
Следующим приоритетом развития в секторе будут производство комплектующих и запасных частей для подвижного состава, путевое и иное оборудование для нужд железной дороги, а также организация базовых производств (литье, поковка, металлообработка и другие).
К приоритетам развития отнесена организация сервисных и вспомогательных производств.

Таблица 3. Приоритетные товарные группы по кодам КП ВЭД - 6⁵

КПВЭД	Наименование товарной группы	Импортная емкость внутреннего рынка, тыс. долл. США	Импортная емкость рынков макрорегиона, тыс. долл. США
302011	Локомотивы железнодорожные, работающие от внешнего источника электроэнергии	10 892	89 973
302012	Локомотивы дизельные	77 188	435 589
302013	Локомотивы железнодорожные прочие и тендеры локомотивов	7 788	71 350
302020	Вагоны железнодорожные самоходные и вагоны трамвайные, автомотрисы и автодрезины (кроме транспортных средств для ремонта и технического обслуживания)	6 575	512 690
302031	Средства транспортные для ремонта и технического обслуживания железнодорожных и трамвайных путей	52 486	207 219
302032	Вагоны железнодорожные и трамвайные несамоходные пассажирские, багажные и специального назначения	54 209	170 301
302033	Вагоны грузовые несамоходные	1 642 182	2 292 237
302040	Части локомотивов железнодорожных, трамвайных моторных вагонов и подвижного состава, включая крепежные изделия и арматуру; оборудование механическое для управления движением	497 266	3 055 117
	Итого	2 348 586	6 834 476

______________________
⁵Статистическая база по экспорту и импорту TradeMap.

Приоритетные проекты
Предусматривается реализация проектов, направленных на производство дизельных двигателей, подвижного состава и комплектующих в г. Астана, Алматинской, Карагандинской, Северо-Казахстанской, Павлодарской областях.

Производство машин и оборудования для горнодобывающей промышленности
Объем внутреннего рынка в 2012 году составил 1,3 млрд. долл. США, показывая непрерывный рост с 2009 года. По запасам и уровню добычи основных видов твердых полезных ископаемых Казахстан находится в первой десятке стран с развитой минерально-сырьевой базой. Растет потребность казахстанских горнодобывающих компаний в проведении ремонтных работ импортного оборудования, производстве комплектующих и запасных частей существующими предприятиями, вследствие планируемой модернизации существующих предприятий горно-металлургического комплекса (далее – ГМК) и ввода в эксплуатацию новых месторождений. Импортная емкость стран макрорегиона в продукции сектора составляет – 7 млрд. долл. США.
Валовая добавленная стоимость с 2008 по 2012 годы увеличилась в 2,6 раз.
Производительность труда в секторе сопоставима со средними показателями стран ОЭСР и составляет 2,5 млн. тенге на занятого.
Численность занятых в секторе – порядка 6,8 тысяч человек.

Таблица 1. Данные по сектору за 2008-2013 годы.

Показатель	2008 г.	2009 г.	2010 г.	2011 г.	2012 г.	2013 г.
Машиностроение, млн. тенге	301 386	281 310	376 184	536 876	687 235	853 923
ИФО, в % к предыдущему году	89,7	82,5	133,6	119,0	116,5	114,6
Машины и оборудование для горнодобывающей промышленности, млн. тенге**	12 981	9 382	14 067	15 224	22 578	23 368
Производство прочих видов техники специального назначения, в % к пред. году	78,4	124,9	170,4	119,5	79,3	105,4
Доля производства машин и оборудования для горнодобывающей промышленности в обрабатывающей промышленности,	0,4	0,3	0,4	0,3	0,4	0,4
Доля производства машин и оборудования для горнодобывающей промышленности в машиностроении, %	4,3	3,3	3,7	2,8	3,3	2,7
ВДС, млрд. тенге***	6 674,4	5 647,9	15 587,6	13 995,4	17 579,5	16 363,2
Списочная численность наемных работников, человек	9 693	8 316	8 328	8 820	9 817	9 854
Производительность труда*, тыс. тенге/чел. долл. США	1 074	1 147	3 034	2 512	2 584	-
	8 892	7 734	20 586	16 967	17 191	-
Средняя производительность труда по странам ОЭСР*, долл. США	97 190	80 815	95 249	102 925	101 618	-
Количество действующих предприятий	43	82	28	28	28	-
Уровень загрузки мощностей, %**	51,6	12,0	52,0	0,9	-	-
Степень износа основных средств, %	32,9	33,3	30,5	33,9	38,0	-
Инвестиции в основной капитал, млн. тенге	3 317	2 537	1 756	1 622	4 965	3 984
Коэффициент обновления основных средств, %	18,8	10,7	18,5	5,2	9,5	-
Наличие основных средств на конец года по первоначальной стоимости, млн.тенге	16 997	19 974	26 118	28 657	29 273	-
Экспорт, млн. долл. США	63,9	38,2	41,2	45,1	46,7	49,9
Импорт, млн. долл. США	1 676	1 086	1 184	1 145	1 350	1 468

Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике.
к таблице 1:
примечание: *производительность труда рассчитана как частное от деления ВДС сектора на численность занятых в секторе.
**Показатель рассчитан АО «КИРИ» на основании статистических данных.

Крупнейшими игроками на мировом рынке машин и оборудования для горнодобывающей промышленности являются компании⁶ Caterpillar (США, 65,9 млрд. долл. США), Thyssen Krupp (Германия, 52 млрд. долл. США), Hyundai heavy industries (Южная Корея, 48,8 млрд. долл. США), Komatsu (Япония, 23,9 млрд. долл. США), Kubota (Япония, 12,2 млрд. долл. США), Sany heavy industries (Китай, 8,1 млрд. долл. США).
На конкурентоспособность сектора влияет ряд ключевых факторов такие как доступность финансовых ресурсов, технологический и инновационный потенциал, эффективность отдельных компаний, доступность и качество человеческих ресурсов.
Ключевые проблемы сектора:
1) технологическая отсталость производств;
2) рост доли запасных частей, произведенных в условиях единичного и мелкосерийного производства;
3) высокая ресурсоемкость производства;
4) нехватка кадров соответствующей квалификации;
5) износ основных фондов;
6) отсутствие доступных финансовых ресурсов;
7) недостаточная развитость технического регулирования;
8) низкая конкурентоспособность выпускаемой продукции в сравнении с мировыми аналогами: по цене - в сравнении с Китаем и Российской Федерацией, по качеству и производительности - с европейскими и американскими аналогами.

______________________
⁶Данные по объему продаж за 2013 год
Цель
Увеличение объема производства конкурентоспособной продукции и диверсификация товарной номенклатуры.
Целевые индикаторы
Реализация Программы позволит в 2019 году достичь роста экономических показателей к уровню 2012 года (таблица 2):
1) валовой добавленной стоимости в 1,2 раза к 2019 году по сравнению с 2012 годом;
2) сохранения численности занятых в секторе;
3) производительности труда в 1,3 раза к 2019 году по сравнению с 2012 годом;
4) стоимостного объема несырьевого экспорта в 2 раза к 2019 году по сравнению с 2012 годом.

Таблица 2. Целевые индикаторы

№ п/п	Целевые показатели	Ед. изм.	2012 г. отчет	Прогноз по отношению к 2012 г.							2019 г. к 2012 г. в раз
				2013 г. ожидаемый	2014 г.	2015 г.	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.
1	Валовая добавленная стоимость	%	100	100,2	102,2	110,2	113,8	117,5	121,2	121,4	в 1,2 раза
2	Численность занятых	тыс.ч.	6,8	6,8	6,9	6,7	6,6	6,5	6,4	6,2	-
3	Производительность труда	%	100	99,7	101,4	111,4	117,2	123,1	129,0	129,0	в 1,3 раза
4	Стоимостной объем несырьевого экспорта	%	100	100,0	100,0	134,9	155,9	176,8	197,8	204,8	в 2 раза

Задачи
1) создание новых высокотехнологичных производств;
2) модернизация производств существующих предприятий и снижение ресурсоемкости;
3) стимулирование диверсификации и выпуск востребованной на рынках продукции;
4) расширение рынков для реализации несырьевых товаров;
5) совершенствование системы технического регулирования, направленной на повышение безопасности и качества продукции на внутреннем рынке, и преодоление технических барьеров на целевых экспортных рынках;
6) поддержка трансферта технологий и НИОКР, офсетная политика;
7) повышение доступности финансовых ресурсов;
8) обеспечение сектора высококвалифицированными кадрами.

Приоритетные виды деятельности
Приоритетными видами деятельности являются производство: машин и оборудования для металлургии, техники для горнодобывающей промышленности, подземной разработки и строительства, прочих машин и оборудования специального назначения, не включенных в другие группировки (ОКЭД 2891, 2892, 2899⁷).

__________________
⁷за исключением 28991 и 28992

Приоритетные товарные группы
К приоритетным для развития товарным группам и направлениям развития сектора отнесено производство машин и оборудования для нужд горно-металлургического комплекса страны – горно-шахтные машины и оборудование, карьерная техника, обогатительные и металлургические машины и оборудование (таблица 3).
Следующим приоритетом развития в секторе будут производство комплектующих и запасных частей, а также организация базовых производств (литье, поковка, металлообработка и другое).
Также к приоритетам развития отнесена организация сервисных и вспомогательных производств.

Таблица 3. Приоритетные товарные группы.

КП ВЭД-6	Наименование товарной группы	Импортная емкость внутреннего рынка, тыс. долл. США	Импортная емкость рынков макрорегиона, тыс. долл. США
289226	Машины полноповоротные	179 087	3 712 074
289225	Погрузчики одноковшовые фронтальные	133 952	1 412 735
289939	Прочие машины и механические приспособления, имеющие индивидуальные функции	92 963	8 210 356
289212	Бурильные или проходческие машины самоходные	75 372	885 589
289261	Части, предназначенные для бурильных или проходческих машин	97 460	1 261 713
289262	Части оборудования для сортировки, промывки, измельчения, размалывания, смешивания или перемешивания грунта, камня, руд и других минеральных ископаемых в твердом состоянии	41 615	509 174
289229	Автомобили-самосвалы, предназначенные для эксплуатации в условиях бездорожья	85 840	1 499 635
289240	Машины для дробления и измельчения	73 529	1 061 163
289221	Бульдозеры с неповоротным и поворотным отвалом, гусеничные	51 070	939 533
289227	Прочие лопаты механические, экскаваторы и одноковшовые погрузчики	41 113	496 663
289230	Оборудование для общественных работ, строительства или других аналогичных работ	24 164	585 201

Приоритетные проекты
В пятилетний период предусматривается реализация проектов, направленных на производство карьерного и специального транспорта, горношахтных машин и оборудования в г. Алматы, Карагандинской, Восточно-Казахстанской областях.

Производство машин и оборудования для нефтеперерабатывающей и нефтедобывающей промышленности
В 2013 году добыча нефти в Республике Казахстан составила 81,7 млн. тонн, что составляет 103,2 % к 2012 году. Основной прирост добычи нефти был обеспечен компаниями ТОО «Тенгизшевройл», ТОО «ЖаикМунай» «Петро Казахстан Венчерс Инк.», ТОО «СП «КуатАмлонмунай», АО «Мангистаумунайгаз», АО Каражанбасмунай», ТОО «Емир Ойл», АО «КМК Мунай», ТОО «Kazpetrolgroup». В перспективе планируются расширение нефтяных месторождений Тенгиз, Карачаганак, а также освоение новых месторождений.
Благоприятный прогноз добычи нефти в Казахстане на долгосрочную перспективу коррелирует с мировыми трендом, согласно прогнозу до 2025 года потребление нефти в качестве основного энергетического ресурса в транспортном секторе не упадет ниже 90% от общей доли потребления.
Общий объем рынка нефтегазового оборудования Республики Казахстан в 2012 году составил 2 млрд. долл. США. При этом внутреннее производство составило 7,1% от общего объема рынка. Импортная емкость продукции сектора стран макрорегиона превышает 15 млрд. долл. США.
Валовая добавленная стоимость в секторе по сравнению с 2008 годом увеличилась в 4,2 раза, составив в 2012 году 16,8 млрд. тенге. Численность занятых в секторе составляет 5,6 тыс. человек.
Производительность труда в отечественном секторе производства оборудования для нефтеперерабатывающей и нефтедобывающей промышленности по итогам 2012 года составила 20,1 тыс. долл. США, увеличившись с 5,6 тыс. долл. США в 2008 году, однако все еще более чем в 5 раз ниже уровня стран ОЭСР.
Уровень экспорта имеет положительную динамику, в 2012 году составив 111,4 млн. долл. США, что на 11,4 млн. больше значения 2008 года.
Необходимо отметить, что на сегодняшний день новые нефтегазовые проекты перешли в фазу эксплуатации. Таким образом, рынок машин и оборудования для нефтеперерабатывающей и нефтедобывающей промышленности заметно снизился.

Таблица 1. Данные производства машин и оборудования для нефтеперерабатывающей и нефтедобывающей промышленности за 2008 – 2013 годы

Показатели	2008 г.	2009 г.	2010 г.	2011 г.	2012 г.	2013 г.*
Машиностроение, млн. тенге	301 386	281 310	376 184	536 876	687 235	853 923
ИФО, в % к предыдущему году	89,7	82,5	133,6	119,0	116,5	114,6
Нефтегазовое машиностроение, млн. тенге	7 787,6	11 646,4	15 132,6	21 575,2	21 578,7	27 100,1
ИФО % к предыдущему году	102,5	149,6	129,9	142,6	100,02	125,6
Доля сектора в обрабатывающей промышленности	0,2%	0,4%	0,4%	0,4%	0,4%	0,5%
Доля сектора в общем объеме машиностроения	2,6%	4,1%	4,0%	4,0%	3,1%	3,2%
ВДС, млн. тенге*	4 008,9	7 020,5	16 768,2	19 835,6	16 801,8	10 290,3
Списочная численность наемных работников, человек	7 143	6 822	6 686	6 893	6 940	6 787
Количество действующих предприятий	23	32	50	52	52	-
Производительность труда в млн. тенге	0,7	1,2	2,9	3,3	3,0	-
Производительность труда в тыс. долл. США	5,6	8,1	19,6	22,6	20,1	-
Производительность труда по странам ОЭСР, тыс. долл. США	111,4	105,2	111,0	114,9	112,6	-
Использование среднегодовой мощности в отчетном году, %*	23,4	24,9	49,5	50,7	57,1	-
Уровень износа оборудования, %	36,3	31,8	39,6	39,7	35,4	-
Наличие основных средств на конец года по первоначальной стоимости, млн. тенге	11 288,5	10 903,6	15 461,3	18 814,5	28 084,8	-
Инвестиции в основной капитал, млн. тенге	1 635,5	683,9	2 125,8	2 253,2	6 525,2	4 810,3
Коэффициент обновления основных средств, %	9,8	8,7	14,1	8,6	26,5	-
Экспорт, млн. долл. США	99,96	78,4	78,1	113,2	111,4	-
Импорт, млн. долл. США	2 666,5	2 525,1	1 638,4	1 815,2	1 992,7	-

Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике, TradeMap
к таблице 1:
примечание: * показатель рассчитан АО «КИРИ» на основании статистических данных

Мировой сектор производства нефтегазового машиностроения представлен следующими компаниями Delaunay et Fils (Франция), Orlandi (Италия), Arc Energy Resources Ltd (Великобритания), Walter Tosto Spa (Италия), Rosetti Marino SpA (Италия), Siemens (Германия), Areva (Франция), Bel-valves (Великобритания), Man-Turbo (Германия), GE (США), Nuovo Pignone (Италия), Amarinth (Великобритания), Aturia Pompe (Италия), CAT Pumps (США), Triqua BV (Нидерланды), Cerpelli (Италия), Framo (Норвегия), Peroni Pompe SpA (Италия).
На конкурентоспособность производства нефтегазового оборудования влияет ряд ключевых факторов, такие как развитая инфраструктура, доступ к экспортным рынкам продукции нефтегазового машиностроения, технологический и инновационный потенциал, экосистема поставщиков и человеческие ресурсы.
Ключевые проблемы сектора:
1) низкая производительность труда в отечественном секторе нефтегазового машиностроения;
2) недостаточно эффективная система мониторинга местного содержания;
3) низкая доступность финансовых ресурсов;
4) неразвитость инжиниринга и НИОКР;
5) неконкурентоспособность казахстанских предприятий по цене ввиду освобождения от уплаты НДС и импортных пошлин на ввозимые товары отдельными иностранными нефтегазовыми компаниями;
6) высокие барьеры входа, крупнейшие нефтесервисные компании обладают огромными компетенциями в инжиниринге и R&D;
7) низкая развитость технического регулирования;
8) отсутствие современных технологий, узкий ассортимент выпускаемой продукции;
9) дефицит кадров соответствующей квалификации.
Цель
Увеличение объемов выпуска конкурентоспособных производств и расширение номенклатуры выпускаемой продукции, встраивание в глобальные цепочки создания стоимостей.
Целевые индикаторы
Реализация Программы позволит в 2019 году достичь роста экономических показателей к уровню 2012 года (таблица 2):
1) валовой добавленной стоимости не менее чем в 1,8 раз в реальном выражении;
2) занятости на 0,4 тыс. чел.;
3) производительности труда в 1,6 раз в реальном выражении;
4) стоимостного объема несырьевого (обработанного) экспорта не менее чем в 1,9 раз.

Таблица 2. Целевые индикаторы

№ п/п	Целевые показатели	Ед.изм.	2012 г. отчет	2013 г. ожидаемый	Прогноз по отношению к 2012 г.						2019 г. к 2012 г., в %
					2014 г.	2015 г.	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.
1	Валовая добавленная стоимость	%	100	99,9	127,3	142,0	164,7	170,3	170,5	175,4	в 1,8 раз
2	Численность занятых	тыс.ч.	5,6	5,6	6,0	6,1	6,0	6,0	6,0	6,0	на 0,4 тыс.ч.
3	Производительность труда по ВДС	%	100	100,2	119,0	132,2	153,7	159,4	158,5	164,9	в 1,6 раз
4	Стоимостной объем несырьевого (обработанного) экспорта	%	100	109,2	119,3	130,4	142,4	155,6	170,0	185,7	в 1,9 раз

Задачи
1) совершенствование системы технического регулирования и переход на общепринятые мировые стандарты;
2) создание условий для появления новых производств совместно с ведущими международными компаниями с постепенной локализацией части производства;
3) повышение производительности труда;
4) стимулирование развития инновационных и наукоемких производств;
5) модернизация мощностей существующих предприятий;
6) диверсификация производств на выпуск востребованной на рынках продукции;
7) повышение доступности финансовых ресурсов;
8) поддержка трансферта технологий и НИОКР, офсетная политика;
9) обеспечение сектора высококвалифицированными кадрами.

Приоритетные виды деятельности
Приоритетные виды деятельности:

Таблица 3. Приоритетные виды деятельности

ОКЭД	Наименование деятельности
2812	Производство гидравлического оборудования
2813	Производство прочих насосов, компрессоров, пробок и клапанов
2814	Производство прочих кранов и вентилей
2829	Производство прочих машин и оборудования общего назначения, не включенных в другие группировки
28998	Производство прочих машин и оборудования специального назначения, не включенных в другие группировки

_____________
⁸ОКЭД 28991, 28992

Приоритетные товарные группы
Приоритетным направлением в развитии нефтегазового машиностроения является дальнейшее наращивание объемов производства имеющей спрос продукции – нефтегазовой запорной арматуры, емкостей, запасных частей и комплектующих (таблица 4).

Приоритетным направлением для привлечения инвесторов с целью встраивания в глобальные каналы распределения является производство машин и оборудования, направленное на удовлетворение нужд нефтегазовых операторов, в том числе через локализацию отдельных узлов и агрегатов.
Следующие приоритеты развития – поддержка развития машиностроительных производств по сервисному и вспомогательному обслуживанию оборудования, а также организация базовых производств (литье, поковка, металлообработка и другое).

Таблица 4. Приоритетные товарные группы по кодам КПВЭД – 6

№ п/п	КПВЭД-6	Наименование товарной группы	Импортная емкость внутреннего рынка, тыс. США	Импортная емкость рынков макрорегиона, тыс. долл. США
1	281411, 281412, 281413	Арматура прочая для трубопроводов, котлов, резервуаров, цистерн, баков или аналогичных емкостей	391 294	7 842 082
2	289261	Части, предназначенные исключительно или в основном для бурильных или проходческих машин субпозиции 843041 или 843049	97 460	1 261 713
3	281325, 281326, 281327, 281328	Прочие насосы воздушные или вакуумные, воздушные или газовые компрессоры	94 322	3 540 061
4	289939	Прочие машины и механические приспособления, имеющие индивидуальные функции	92 963	8 210 356
5	282514	Прочее оборудование для фильтрования или очистки газов	84 793	1 752 718
6	289212	Бурильные или проходческие машины самоходные	75 372	885 589
7	281331	Части насосов	56 179	1 035 494
8	289227	Машины и механизмы самоходные прочие	56 056	271 244
9	289261	Прочие части машин или механизмов товарной позиции 8426, 8429 или 8430	46 629	2 124 174
10	281213, 281215, 281312	Прочие насосы объемные возвратно-поступательные	44 932	1 173 141
11	281314	Прочие насосы жидкостные	44 483	418 679
12	289212	Прочие бурильные и проходческие машины	40 391	341 439
13	282219	Прочие части машин или механизмов товарной позиции 8428 90300 0	40 424	516 805
14	282982	Прочие части оборудования и устройств для фильтрования или очистки жидкостей или газов	34 588	1 366 888
15	281213, 281215, 281313	Прочие насосы объемные роторные	31 698	1 068 917
16	282214	Прочие механизмы самоходные подъемные не на колесном ходу	32 623	299 830
17	281420	Части кранов, клапанов, вентилей к арматуре для трубопроводов, котлов, резервуаров, цистерн, баков и аналогичных емкостей, включая редукционные и терморегулирующие клапаны	29 716	1 250 245
18	281332	Части насосов воздушных, вакуумных, воздушных и газовых компрессоров и вентилят.; вентиляц. или рециркул. вытяжных колпаков, шкафов с вентилят. с фильтрами или без них	29 345	1 384 651
19	281411	Клапаны предохранительные или разгрузочные	28 295	566 153
20	281314	Подъемники жидкостей	26 822	48 807
21	281211, 281216	Силовые установки и двигатели гидравлические линейного действия (цилиндры)	19 071	898 791
22	281311	Насосы топливные, масляные или для охлаждающей жидкости для двигателей внутреннего сгорания	25 189	962 012
23	282913	Оборудования для фильтрования масла или топлива в двигателях внутреннего сгорания	32 826	616 023

Таблица 5. Наиболее востребованные товары, производство которых экономически целесообразно в Республике Казахстан

Материалы/ оборудование/сервис	Примеры потенциальных иностранных партнеров	Годовая потребность (млн. долл. США)
Бесшовные трубы	Iiva SpA, Salzgitter Mannesmann International GmbH, Dalmine SpA, Sumitomo, Tenaris (Italy-Japan), V&M Tubes (Germany-France), Breda Energia SpA	110,9
Магистральные трубы	Российские и китайские производители	22,6
Обсадные трубы для бурения	Tenaris, Sumimoto, Vallourec Mannesmann	64,9
Сосуды, работающие под давлением/теплообменники	Delauuany et Fils, Orlandi, Arc Energy Resources Ltd, Imstalcon JSC, Walter Tosto Spa, Rosetti Marino SpA,	10,6
Фитинги, фланцы	Kisco, FAD Flange, Acciao&Derivation, Alied Int SpA, Tectubi Raccordi SpA, FAST SRL, P. Van Leeuwen Jr's Buizenhandel BV, Canadoil Europe SRL, Breda Energia SpA,	9,5
Устьевое оборудование: запорная арматура и запасные части	Petrovalve, Breda Energia, Nuovo Pignone, Petrovalve, B.F.E., Tai Milano SpA, Oms Saleri SpA, Breda Energia	97,8
Электрическое оборудование, КИП	Areva, Tyco, Siemens Building Technology, Johnson control, Autrinica F&S AS, Foxboro, Kazakhstan Intergrated Serv. Ltd Kisco UK, Sea Star International LLP, Consolidated Supply & Services Int'l LLP, ABB LLP, Gateway Ventures (CA) Ltd LLP, V.T.D. Transformatori SRL, Schneider Electric LLP, Siemens LLP	86,2
Контрольно-измерительные приборы и автоматика	Honeywell, Yokogawa, Emerson, Invensys, ABB, Foxboro, Johnson Control, Argosy Technologies	54,7
Насосы, генераторы, компрессоры, электродвигатели, газовые турбины	Siemens, Areva, Bel-valves, Man-Turo, GE, Nuovo Pignone, Amarinth, Aturia Pompe, CAT Pumps, Triqua BV, Cerpelli, Framo, Peroni Pompe SpA	74,2
Оборудование для повышения нефтеотдачи пласта	Wellquip

Источник: Министерство нефти и газа Республики Казахстан

Компаниями ТОО «Тенгизшевройл», «Карачаганак Петролеум Оперейтинг Б.В.», «Норс Каспиан Оперейтинг Компани Б.В.» и АО «НК «Казмунайгаз» 25 сентября 2013 года подписана Актауская декларация о совместных действиях, основной целью которой является выработка механизма для лучшей координации и согласованности индивидуальных программ по развитию местного содержания операторов, инвесторов и государственных учреждений.
В соответствии с проявленной инициативой вышеуказанных компаний в рамках работы Актауской декларации, по принципу наибольшего потребления продукции было принято решение об определении ответственности за развитие производства за каждой из компаний:

ТШО	КПО	НКОК	КМГ
Трубная продукция Теплообменники Резервуары	Клапаны Электрическое оборудование Фитинги Фланцы	Вращающееся оборудование (роторы, турбины, насосы, и т.п.)	Сервисные услуги: Бурение Сопутствующие скважинные услуги

Приоритетные проекты
В пятилетний период предусматривается реализация проектов, направленых на производство электропогружных насосов, сверхтяжелого оборудования и негабаритных емкостей, запорной арматуры и другого нефтегазового оборудования в г. Алматы, Атырауской, Западно-Казахстанской, Мангистауской, Северо-Казахстанской и Южно-Казахстанской областях.

Производство строительных материалов
Производство строительных материалов – важная стабильно растущая отрасль экономики Казахстана, обеспечивающая 8,6% объемов производства обрабатывающей промышленности. Приоритетность данного сектора определяется с одной стороны - внутренним спросом строительной индустрии, возможностями развития и реализации отечественной продукции на рынках стран макрорегиона, с другой стороны – наличием собственной сырьевой базы и потенциалом казахстанских предприятий.
Емкость внутреннего рынка строительных материалов составляет почти 800 млрд. тенге. Импорт строительных материалов (из древесины, пластмассы, а также материалов, относящихся к прочей неметаллической минеральной продукции), составляет порядка 2 млрд. долл. США⁹. Импортная емкость макрорегиона по приоритетным товарам составляет около 3 млрд. долл. США.
В секторе действуют 1453 предприятия, на которых занято более 40 тыс. человек. Наиболее развитым является производство цемента, готового бетона, бетонных изделий, пластиковых труб, теплоизоляционных материалов.
Показатели развития сектора демонстрируют устойчивую тенденцию к росту. Объемы производства в номинальном выражении увеличились с 2008 по 2012 годы в 1,6 раз. Производительность труда – в 2,3 раза. Но в сравнении со средним значением данного показателя в странах ОЭСР производительность труда в Казахстане в данном секторе ниже на 47%.

Таблица 1-Данные по сектору за 2008-2013 годы.

Показатели	2008 г.	2009 г.	2010 г.	2011 г.	2012 г.	2013 г.
Доля производства строительных материалов в обрабатывающей промышленности, млн. тенге	7,9%	7,6%	6,8%	7,3%	7,7%	8,6%
Производство строительных материалов, млн. тенге в том числе:	266 596	224 938	260 955	350 045	421 633	503 132
Производство прочей неметаллической минеральной продукции, млн. тенге	220 377	182 355	201 871	263 985	320 677	397 105
ИФО, в % к предыдущему году	79,9	91,3	111,5	116,5	110,7	111,8
Строительные материалов из древесины, млн. тенге	214	280	659	756	1 192	1 069
Производство деревянных и пробковых изделий, кроме мебели; производство изделий из соломки и материалов для плетения,в % к пред. году	97,4	96,7	149,4	124,0	108,5	96,2
Строительные материалы из пластмасс, млн. тенге	46 004	42 304	58 424	85 304	99 764	104 957
Производство резиновых и пластмассовых изделий, в % к пред. году	106,7	92,4	135,6	120,1	103,1	102,5
ВДС, млн. тенге	125 781,5	110 110,8	172 569,1	216 535,4	257 217,2	211 586,6
Списочная численность наемных работников, человек	40 862	35 050	33 330	36 579	36 656	40 218
Производительность труда в РК, тыс. тенге	3 078,2	3 141,5	5 177,6	5 919,7	7 017,1	7 061,3
Производительность труда в РК, долл. США	25 528,3	21 298,5	35 123,7	40 024,8	46 649,8	45 840,7
Средняя производительность труда в странах ОЭСР, долл. США	82 865,4	76 792,7	83 650,7	88 003,8	88 005,4	-
Количество действующих предприятий, в том числе		1 366	1 397	1 489	1 355	1 453
крупных		55	50	45	47	47
средних		122	123	129	140	141
малых		1 189	1 224	1 315	1 186	1 265
Уровень загрузки мощностей, % по видам производств:
В производстве цемента,%	62,0	64,0	61,0	60,4	57,1	-
В производстве пластмассовых листов, камер для шин и профилей, %	41,6	49,4	58,1	48,7	35,9	-
В производстве кирпича, черепицы и прочих строительных изделий из обожженной глины, %	16,7	12,2	27,7	16,8	18,8	-
Степень износа оборудования в % по видам производств:
В производстве цемента,%	38,2	39,4	30,7	19,8	27,5	-
В производстве пластмассовых листов, камер для шин и профилей,%	29,4	28,8	36,9	36,6	32,5	-
В производстве кирпича, черепицы и прочих строительных изделий из обожженной глины,%	32,4	37,6	40,9	35,0	39,0	-
В производстве строительных изделий из бетона,%	35,3	37,1	39,6	44,5	44,1	-
Инвестиции в основной капитал, млн. тенге	65 181	62 961	56 349	42 109	60 492	75 567
Коэффициент обновления основных средств в %	0,18	0,02	0,10	0,21	0,09	-
Наличие основных средств на конец года по первоначальной стоимости, млн. тенге	153 810,1	869 818,4	274 723,8	307 469,5	332 460,0	-
Экспорт, млн. долл. США	70	47	70	88	115	118
Импорт, млн. долл. США	1 600	1 208	1 511	1687	1 999	2 036

________________
⁹Данные приводятся по кодам ОКЭД, включенным в приоритетные виды деятельности (таблица 3)

Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике, Euromonitor

Создание производств строительных материалов с высокой добавленной стоимостью предполагает привлечение международных ТНК. Крупными компаниями, входящими в список Global 2000, уже работающими в Казахстане, являются: германская Heidelberg Cement (Бухтарминская цементная компания, Каспий Цемент, Байказ Бетон, Бектас Group), швейцарская Sika (добавки для бетонов, цементные смеси, материалы для промышленных полов, защитные материалы для бетона и стали, герметики и другие), компания Шеврон (Шеврон Мунайгаз Инк., Атырауский завод полиэтиленовых труб, Атырауский завод трубопроводной арматуры). Из числа крупных глобальных компаний, не входящих в список Global 2000, в Казахстане работают германская компания Knauf, производящая строительные материалы из гипса, а также французская цементная компания Vicat Group.
После запуска собственного производства полимеров в Казахстане, определенный интерес может представлять: южнокорейская компания LG Hausys, специализирующаяся на производстве и продаже полимерных и композитных отделочных материалов. Из крупных российских компаний в Казахстане присутствует компания «Полипластик», представленная Степногорским трубным заводом «Арыстан».
Ключевые барьеры сектора:
1) недостаточное развитие современных технологий производства строительных материалов;
2) низкая доля строительных материалов с высокой добавленной стоимостью;
3) недостаточное выделение средств на развитие строительной науки и создание инновационных строительных материалов;
4) усиление конкуренции на внутреннем и внешнем рынках со стороны иностранных производителей строительных материалов в силу их технологического лидерства;
5) низкая производительность труда по сравнению с развитыми странами;
6) относительно высокий износ основных средств;
7) высокая энергоемкость производства строительных материалов;
8) отсутствие аккредитованных испытательных лабораторий для сертификации строительных материалов на соответствие нормам и стандартам Европейского союза, что связано с постепенным переходом строительных норм и правил на еврокоды с 2015 по 2020 годы;
9) рост тарифов на грузоперевозки и цен на сырье и энергоресурсы;
10) нехватка кадров соответствующей квалификации.
Цель
Создание условий для производства в Казахстане строительных материалов с высокой добавленной стоимостью с учетом требований индустриального строительства.
Целевые индикаторы
Реализация Программы позволит в 2019 году достичь роста экономических показателей к уровню 2012 года (таблица 2):
1) валовой добавленной стоимости не менее чем в 1,4 раза в реальном выражении;
2) занятости на 7,7 тыс. человек;
3) производительности труда в 1,2 раза в реальном выражении;
4) стоимостного объема несырьевого (обработанного) экспорта не менее чем в 1,2 раза.

Таблица 2. Целевые индикаторы

№ п/п	Целевые показатели	Ед.изм.	2012 г. отчет	2013 г. ожидаемый	Прогноз						2019 г. к 2012 г., в разах
					2014 г.	2015 г.	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.
1	Валовая добавленная стоимость	%	100	111,6	123,0	134,4	143,2	144,1	144,3	144,4	в 1,4 раза
2	Численность занятых	тыс. чел.	36,7	40,2	45,1	46,3	46,2	45,6	45,0	44,4	на 7,7 тыс. ч.
3	Производительность труда по ВДС	%	100	101,7	100,1	106,5	113,7	115,9	116,2	116,2	в 1,2 раза
4	Стоимостной объем несырьевого (обработанного) экспорта	%	100	102,8	105,4	107,9	110,5	113,1	115,6	118,0	в 1,2 раза

Задачи
1) совершенствование нормативной базы и системы технического регулирования;
2) повышение объемов научно-исследовательских и опытно-конструкторских работ в строительной сфере;
3) создание условий для внедрения технологий производства инновационных, энергоэфффективных и экологически безопасных строительных материалов, в том числе технологий индустриального строительства;
4) создание условий для внедрения технологий производства инновационных, энергоэфффективных, экологически безопасных и новых для Казахстана строительных материалов, в том числе технологий индустриального строительства;
5) обеспечение отрасли квалифицированными трудовыми ресурсами.

Приоритеты развития отрасли
Приоритетными видами деятельности производства строительных материалов определены: производство строительных материалов из древесины (раздел 16), производство пластмассовых строительных материалов (раздел 22) и производство прочей неметаллической минеральной продукции (раздел 23) (таблица 3)¹⁰. Приоритетным становится производство новых и усовершенствованных высокотехнологичных современных энергосберегающих материалов, безопасных для здоровья человека и экологии.

Таблица 3. Приоритетные виды деятельности

ОКЭД-2	ОКЭД-6	Наименование вида деятельности
16	1621	Производство шпона, фанеры, плит и панелей
22	2221	Производство пластмассовых листов, камер для шин и профилей
	2223	Производство строительных пластиковых изделий
23	2311	Производство листового стекла
	2312	Формирование и обработка листового стекла
	2313	Производство полых стеклянных изделий
	2314	Производство стекловолокна
	2319	Производство и обработка прочих стеклянных изделий
	2320	Производство огнеупорных изделий
	2331	Производство керамических покрытий и плит
	2332	Производство кирпича, черепицы и прочих строительных изделий из обожженной глины
	2342	Производство керамического гигиенического сантехнического оборудования
	2343	Производство керамических электроизоляторов и изолирующей арматуры
	2349	Производство прочих керамических изделий
	2351	Производство цемента, включая клинкеры
	2352	Производство извести и строительного гипса
	2361	Производство строительных изделий из бетона
	2362	Производство изделий из гипса для строительных целей
	2363	Производство бетона готового для использования
	2364	Производство сухих бетонных смесей
	2365	Производство изделий из асбестоцемента и волокнистого цемента
	2369	Производство прочих изделий из бетона, строительного гипса и цемента
	2370	Резка, обработка и отделка камня
	2399	Производство прочей неметаллической минеральной продукции, не включенной в другие группировки

^{_____________________________
10}Разделы и наименования видов деятельности (ОКЭД) приводятся по общему классификатору видов экономической деятельности ГК Республики Казахстан 03-2007 с изменением № 1 от 25.12.2012 год.

Приоритетные товарные группы
Для решения задачи по освоению выпуска новых видов конкурентоспособных строительных материалов с высокой добавленной стоимостью определен перечень приоритетных товаров (таблица 4). Применение новых и усовершенствованных строительных материалов с улучшенными техническими характеристиками повысит экономическую эффективность и качество строительства, обеспечит снижение затрат на энергообеспечение в ходе эксплуатации.

Таблица 4 Приоритетные товары

КПВЭД-4	Наименование товарной группы	Импорт РК		Импортная емкость макрорегиона
		тыс. долл.	тонн	тыс. долл.	тонн
233110	Плитка керамическая	155 101	293 331	1 285 414	1 592 358
232012	Кирпичи огнеупорные	104 200	170 174	533 311	625 410
231 112	Стекло листовое	54 223	132 457	802 858	885 266
239 919	Теплоизоляционные материалы	37 155	33 780	275 146	245 156
237 011	Мрамор, травертин	28 523	13 787	168 236	161 376
239 912	Материалы кровель-битумные и гибкая черепица	32 939	50 863	228 060	318 047
234 210	Сантехкерамика	15 236	3 271	131 163	56 720
23 13 12	Стеклотара (посуда для питья из стекла)	10 894	9719	159 852	81 762

к таблице 4:
примечание: по ряду импортируемых материалов в Казахстане имеются перспективные возможности организации собственного производства. Кызылординской области с участием АО «НУХ «Байтерек» будет создан завод по производству листового стекла примерной мощностью 197 тыс. т/год. Южно-Казахстанской области планируется создать несколько производств травертина общей мощностью 20 тыс. тонн. В Жамбылской области будут расширяться два производства сухих строительных смесей.
В перечень приоритетных товаров включены строительные материалы, по которым отмечается высокий объем импорта как в Казахстан, так и в страны макрорегиона: листовое стекло, травертин, керамическая плитка, огнеупоры, сантехкерамика.
Для производства сантехкерамики, кафеля, керамогранита в настоящее время отсутствует важное звено в технологической цепочке - глинообогатительное производство по переработке и обогащению глин из имеющихся месторождений. Из-за этого недозагружены мощности предприятий по производству кафеля, керамогранита (Шымкент, Талдыкорган) и не может быть начато производство сантехкерамических изделий. Необходимо проработать вопрос привлечения инвестора в создание глинообогатительного производства.
Для производства листового стекла также возникнет необходимость создания производства по обогащению кварцевого песка.
Приоритетными товарами также должны стать ретроматериалы: керамзит, пеностекло, вспученный вермикулит, пемза, а также производство многокомпонентных вяжущих.
До создания собственных производств листового стекла и полимеров в качестве приоритетных направлений в производстве строительных материалов будет оставаться производство энергоэффективного и конструктивного стекла с использованием импортных материалов, а также материалов и изделий строительной химии: композитов, пластиков, герметики, пластификаторов, стабилизаторов, модификаторов, пигментов, красителей и других.

Приоритетные проекты
В период с 2015 по 2019 годы государственная политика в развитии производства строительных материалов будет направлена на реализацию приоритетных направлений по производству листового стекла, созданию и модернизации производств цемента, сухих строительных смесей, натурального природного камня и других проектов.

3. Цели, задачи и целевые индикаторы в инновационных секторах

Инновационная деятельность стимулирует развитие всех отраслей и секторов обрабатывающей промышленности.

Цель
Сокращение разрыва уровня технологичности и наукоемкости приоритетных отраслей промышленности Казахстана и отраслей стран ОЭСР.

Задачи
1) стимулирование трансфера технологий и локализация высокотехнологичных производств в приоритетных секторах;
2) стимулирование повышения спроса на инновации;
3) повышение технологических и управленческих компетенций.
Целевые индикаторы
1) увеличение доли инновационно-активных предприятий до 20% от общего количества предприятий Казахстана (в соответствии с методикой ОЭСР);
2) увеличение доли инновационной продукции в общем объеме валового внутреннего продукта до 2,5%;
3) увеличение доли внутренних затрат на исследования и разработки от валового внутреннего продукта до 2%.

Инновационные сектора
Инновационные сектора – представляют собой все сектора так называемой «новой экономики», развитие которых во многом определяется результатами научных исследований и разработок, в том числе: отрасли мобильных и мультимедийных технологий, нано- и космических технологий, робототехники, генной инженерии, поиска и открытия энергии будущего.
Развитие новых ииновационных секторов и создание наукоемких отраслей не возможно решить без развития отечественной науки.
В этой связи, значительное участие АОО «Назарбаев Университет», роль которого будет заключаться в развитии фундаментальных, прикладных и технологических исследований и разработок в области энергоэффективности и энергосбережения, возобновляемой энергетики и защиты окружающей среды, перспективных материалов и источников энергии, развитии трансляционной и персонализированной медицины для создания основ биомедицинской индустрии в Республике Казахстан.
Особое внимание будет уделяться реализации фундаментальных и прикладных научных исследований по следующим актуальным и перспективным направлениям: космическая техника и технологии, технологии возобновляемой энергетики и умные сети, технологии использования солнечной энергии, моделирование развития энергетических систем, информационные и коммуникационные технологии, вычислительные исследования, робототехника, экономика природопользования и охраны окружающей среды, электротехника (материалы для оптоэлектронных приборов), регенеративная медицина и исследования по разработке новых биопрепаратов, разработка биосенсоров для детекции туберкулеза, инфекционных агентов и биологии рака, экспрессия белков, модели и механизмы остео-артикулярного заболевания, прикладные исследования в областях органической химии и химических технологий.
Формирование АОО «Назарбаев Университет» как исследовательского университета мирового уровня путем развития его научно-исследовательской базы и системы научной и инновационной поддержки тесно связано с развитием национальных научных кадров международного класса, успешно совмещающих преподавательскую и научно-инновационную деятельность, а также созданием благоприятных условий для привлечения лучших отечественных и зарубежных ученых.
С целью развития эффективной системы подготовки национальных научных кадров будут разработаны и реализованы совместные программы с зарубежными партнерами по подготовке магистров наук, докторов Ph.D. и организации научных стажировок, организованы совместные Ph.D. программы для научных сотрудников в рамках их научных проектов (без отрыва от научно-исследовательской деятельности в Казахстане).
Для развития компетенций и навыков сотрудников, участвующих в организации и реализации научных проектов и программ (инженерно-технические кадры, службы административно-технической поддержки и сопровождения и другое), необходимо на регулярной основе проводить курсы переподготовки и повышения квалификации в соответствии с основными и перспективными направлениями развития деятельности АОО «Назарбаев Университет».

Сектор космических технологий
Сектор космических технологий – перспективный сектор для развития в Республике Казахстан с точки зрения формирования «экономики знаний».
По итогам выполнения ГПФИИР вышла на проектную мощность национальная космическая система (КС) связи и вещания «KazSat», введены в эксплуатацию второй КА «KazSat-3» и резервный наземный комплекс управления. С начала предоставления услуг аренды емкостей КА серии «KazSat» произведено импортозамещение данных услуг на сумму более 3,5 млрд. тенге. Динамика объема производства КС «KazSat» представлена в таблице 1.

Таблица 1. Динамика объема производства КС «KazSat», млн. тенге.

Наименование	2011 г.	2012 г.	2013 г.	2014* г.
Услуги аренды емкостей КА серии «KazSat»	12,97	1 156,15	2 004,45	341,44

Источник: Национальное космическое агентство Республики Казахстан
к таблице 1:
примечание: * оперативные данные

Данные по ВДС в космической отрасли представлены в таблице 2:

Таблица 2. ВДС космической деятельности, млн. тенге.

Показатель	2010 г.	2011 г.	2012 г.	2013 г.
ВДС, млн. тенге	8 903,0	13 472,6	7 633,9	2 721,8

Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике

Основным драйвером развития инноваций в космической сфере являются прикладные научные исследования. Выполнены опытно-конструкторские работы по созданию первых опытных образцов отечественной космической техники, организовано производство дифференциальных станций (далее – ДС) для системы высокоточной спутниковой навигации (далее – СВСН) и выпущена первая партия ДС в количестве 50 штук.
Достижения космической науки могли бы быть гораздо весомее, если был бы решен назревший давно вопрос об обновлении лабораторной и опытно-экспериментальной базы космических исследований, которая требует модернизации ввиду значительной степени ее морального и физического износа. Назрела ситуация серьезного научно-технического прорыва Республики Казахстан в области создания отечественных образцов космической техники и технологий, аппаратно-программных средств конечных пользователей космических продуктов и услуг.
В рамках Межгосударственной программы инновационного сотрудничества государств-участников СНГ на период до 2020 года, принятой решением Совета глав правительств СНГ от 18 октября 2011 года, планируется реализация двух инновационных проектов:
1) разработка и сертификация многоцелевой аэрокосмической системы прогнозного мониторинга;
2) разработка аппаратно-программного комплекса управления международными транспортными коридорами.
Ключевые проблемы
1) отсутствие современной опытно-экспериментальной базы космических исследований; отсутствие полноценной инфраструктуры доведения космических продуктов и услуг до конечных пользователей; технологическая зависимость космической отрасли Казахстана от зарубежных партнеров.
Цель
Создание полноценной космической отрасли как наукоемкого и высокотехнологичного сектора экономики, способствующего ускорению индустриально-инновационного развития республики, укреплению национальной безопасности и обороны, развитию науки и высоких технологий.
Целевые индикаторы
Реализация Программы позволит в 2019 году достичь роста экономических показателей к уровню 2012 года:
1) ВДС на 30% в 2019 году в реальном выражении к уровню 2012 года;
2) увеличить численность высококвалифицированных специалистов, занятых в космической отрасли на 300 человек к 2019 году;
3) довести долю научно-технических разработок в общем объеме космических исследований до 50% к 2019 году;
4) довести долю ученых, имеющих производственный опыт создания космической техники, до 25% к 2019 году;
5) довести долю коммерциализированных проектов в общем объеме научно-технических разработок до 25% к 2019 году.
Задачи
1) развитие и расширение использования орбитальной группировки космических аппаратов (далее – КА) связи, дистанционное зондирование земли (далее – ДЗЗ) и научно-технологического назначения;
2) развитие и расширение использования объектов наземной космической инфраструктуры, включающей сборочно-испытательный комплекс КА, специальное конструкторско-технологическое бюро космической техники с опытным производством, СВСН, космический ракетный комплекс «Байтерек», наземные сегменты космических систем связи и ДЗЗ;
3) развитие научно-технологической базы космической отрасли, модернизация и расширение лабораторной и опытно-экспериментальной базы космических исследований;
4) развитие кадрового потенциала космической отрасли, предусматривающее подготовку, переподготовку и повышение квалификации инженерно-технических и научных кадров в сфере космической деятельности в соответствующих учебных заведениях и научных центрах, в том числе в рамках международной программы «Болашак»;
5) совершенствование нормативной базы космической отрасли.

Приоритеты развития космической отрасли
Приоритетными видами деятельности в космической отрасли являются научные исследования и разработки по созданию отечественных образцов космической техники и технологий, обеспечение производства и технической эксплуатации космических систем связи, ДЗЗ и навигации, доведение продуктов и услуг этих космических систем до конечных пользователей в различных отраслях экономики страны.
В пятилетний период предусматривается реализация 10 проектов в рамках Карты индустриализации (далее – КИ), планируемых к запуску в период 2015-2019 годы.

5. Основные направления, пути достижения поставленных целей Программы и соответствующие меры.
Меры государственной поддержки в рамках Программы должны предоставляться в соответствии с международными обязательствами Республики Казахстан.

1. Инвестиционный климат
Программа призвана способствовать приходу частного инвестора в обрабатывающую промышленность. Важная роль государства будет заключаться в создании привлекательных условий для частных инвестиций. Необходимо постоянно работать над улучшением показателей общепризнанных мировых индексов по оценке инвестиционной среды. Надо улучшать условия ведения бизнеса (Doing business), повышать конкурентоспособность страны (Global Competetivness Index), привлекать больше прямых иностранных инвестиций (World Investment Report), снижать долю государственного участия в экономике через проведение запланированной приватизации с учетом принципа Yellow pages.
Для содействия в реализации приоритетов индустриального развития Казахстан будет активно сотрудничать с такими авторитетными организациями, как Организация Объединенных Наций по промышленному развитию (далее – ЮНИДО), Международный банк реконструкции и развития (далее – МБРР) и другими международными институтами. В рамках страновых программ будет использован передовой международный опыт, направленный на усиление конкурентоспособности национальной экономики и, в частности, обрабатывающей промышленности.

Таблица 1 Целевые показатели рейтингов Глобального индекса конкурентоспособности (место Казахстана в рейтинге)

Категория	2015 г.	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.
Институциональное развитие	55	52	49	47	45
Инфраструктура	62	59	56	54	52
Макроэкономическая среда	23	23	23	23	23
Здравоохранение и общее образование	97	93	89	85	82
Высшее и профессионально-техническое образование	54	51	48	42	44
Эффективность рынка товаров	56	54	52	50	48
Эффективность рынка труда	15	15	15	15	15
Развитость финансового рынка	103	97	91	85	80
Технологическая готовность	57	54	51	49	45
Размеры рынка	54	54	53	53	52
Развитость бизнеса	94	92	90	88	86
Инновации	84	82	79	76	74

Позиции Казахстана в Глобальном индексе конкурентоспособности Всемирного экономического форума будут постоянно улучшаться. Дальнейшие институциональные реформы обеспечат прочную государственную защиту частной собственности. Кадровая политика должна вестись на принципах меритократии. Прозрачность на всех уровнях государственного управления с учетом принципа инклюзивности минимизирует уровень коррупции в государственной системе.
Будет улучшаться качество транспортной, энергетической и производственной инфраструктуры, имеющей большое значение для эффективного функционирования экономики, поскольку она является важным фактором, определяющим развитие экономической деятельности, а также перспективных секторов экономики страны.
Макроэкономическая среда должна оставаться благоприятствующей долгосрочным инвестициям, так как экономика не может расти в условиях нестабильности ключевых макроэкономических показателей.
Качество здравоохранения требует значительного улучшения. Здоровая нация, а вместе с тем здоровая рабочая сила имеют важнейшее значение для конкурентоспособности и продуктивности страны. Необходимо улучшать объем и качество общего начального образования населения, что способствует повышению эффективности каждого отдельного работника.
Необходимо повышать качество высшего образования и профессиональной подготовки технических кадров. Это имеет решающее значение для развития цепочек создания стоимости в производственном процессе.
Нужно развивать рыночную эффективность и продуктивность бизнеса. Развитый конкурентный рынок способствует выгодному обмену товаров и услуг в экономике.
Важно и дальше развивать рынок труда, чтобы работники использовались в производственной деятельности наиболее эффективным образом. Рынки труда должны быть гибкими и обеспечивать действенную связь между стимулами для работников и их деятельностью.
Необходимо совершенствование финансовой системы Казахстана. Должна сформироваться рыночная финансовая инфраструктура для привлечения долгосрочных инвестиций.
Для внедрения новых технологий в Казахстане необходимо повышать готовность бизнеса и населения к использованию передовых технических разработок. Доступ к интернету и связанным с ним информационным ресурсам будет значительно облегчен и расширен в плане географии охвата по всей стране.
Необходимо повышать долю отечественных производителей, как на внешнем, так и внутреннем рынках. С учетом направленности Программы на развитие производств на территории Республики Казахстан надо повышать доступ товаров на внешние рынки, и, в особенности, рынки макрорегиона, снижая дискриминационные барьеры.
Важно повышать уровень развития бизнеса, включая общее качество предпринимательской среды, а также качество стратегий отдельно взятых фирм. Данный компонент необходимо развивать через стимулирование развития кластеров, а также создавая условия для улучшения качества стратегий фирм (брендинг, маркетинг, встраивание в цепочки создания добавленной стоимости, производство уникальных и сложных товаров).
Необходимо повышать уровень научно-исследовательских работ для создания благоприятной среды, которую поддерживают государственный и частный сектора. В частности, это подразумевает достаточные инвестиции в научные исследования особенно со стороны бизнеса, высококачественные исследовательские институты, сотрудничество между университетами и промышленностью в исследованиях, а также защиту интеллектуальной собственности.
Все показатели Казахстана в индексе Doing business также должны быть улучшены. Для этого нужно сократить количество процедур по получению разрешений на строительство, привлечение иностранной рабочей силы в рамках реализации стратегических проектов, удешевить подключение к коммунальным услугам и, в частности, к электроэнергии, уменьшить издержки, связанные с ведением международной торговли. Необходимо упростить ведение международной торговли в части сокращения требований при экспортно-импортных операциях. Немаловажным фактором является внедрение информационных систем, которые способствуют сокращению времени при предоставлении и получении разрешительных документов на экспорт и импорт. Исходя из международного опыта, внедрение Единого электронного окна и электронного декларирования товаров намного упрощает осуществление экспортно-импортных операций. Также необходимо снизить транспортные издержки участников внешнеэкономической деятельности. Важно повысить качество кредитования, которое должно осуществляться финансовыми институтами с учетом более доступной и достоверной информации о кредитоспособности заемщиков (физических или юридических лиц) в финансовой системе. Необходимо повышать эффективность и полноценность функционирования института банкротства. Должен повышаться коэффициент возврата средств вследствие процесса реорганизации, ликвидации или принудительного взыскания задолженности.
В результате принятые меры должны содействовать привлечению иностранных инвестиций, улучшению бизнес-среды, а также развитию конкуренции.

2. Общесистемные меры поддержки индустриального развития
При определении основных направлений и путей достижения поставленных целей необходимо учитывать зависимость между развитием обрабатывающей промышленности и социально-экономическим развитием страны.
Таким образом, достижение поставленных целей и задач Программы будет всецело зависеть от реализации других социально-экономических программ государства, которые совместно формируют стратегические направления Концепции по вхождению Казахстана в число 30-ти наиболее развитых государств мира. В частности, это касается следующих аспектов:
повышение уровня человеческого капитала путем достижения уровня развитых стран в образовании, здравоохранении, сфере социальной защиты и на рынке труда;
совершенствование институциональной среды, обеспечивающей благоприятные условия для развития бизнеса и предпринимательских инициатив.
В рамках реализации ГПФИИР были определены секторальные и проектные меры государственной поддержки. Секторальные меры поддержки осуществлялись через реализацию 27 отраслевых программ и мастер-планов к ним, проектные меры поддержки с помощью программ поддержки бизнеса: Дорожная карта бизнеса 2020, Производительность 2020, Агробизнес 2020, а также государственной поддержки по стимулированию и продвижению экспорта отечественных обработанных товаров, услуг и привлечению иностранных инвестиций.
Учитывая преимущества и недостатки программ и направлений поддержки предприятий, реализованных в рамках ГПФИИР, должны быть пересмотрены инструменты, механизмы и условия предоставления мер в рамках программ и направлениях поддержки предпринимателей. Набор предоставляемых мер поддержки не должен зависеть от размеров компаний, так как все предприятия нуждаются как в финансовых инструментах, обеспечивающих доступность финансовых ресурсов для развития бизнеса, так и сервисных, направленных на создание инвестиционных стимулов, стимулирование инноваций; повышение производительности и ресурсоэффективности; повышение качества человеческого капитала; развитие экспортного потенциала и другие.
Меры поддержки носят финансовый и нефинансовый характер (сервисные инструменты). Финансовые меры обеспечивают доступность финансовых ресурсов для развития бизнеса. Нефинансовые меры направлены на создание эффективных инвестиционных стимулов для реализации проектов, а также поддерживают оказание специализированных услуг для повышения конкурентоспособности предприятий в сфере внедрения современных технологий и стимулирования инноваций, повышения производительности и ресурсоэффективности, повышения качества человеческого капитала, развития экспортного потенциала и других приоритетных направлений.
Основные различия будут заключаться в объеме предоставляемых мер и уровне принятия решений о предоставлении тех или иных мер.
Программа сохранит преемственность с ГПФИИР и должна максимально использовать созданную инфраструктуру поддержки и институты развития.
Реализация Программы будет осуществляться с помощью прямых и общесистемных мер государственной поддержки.
Объектом общесистемных мер поддержки является обрабатывающая промышленность, в том числе 14 приоритетных секторов.
Объектом прямых мер поддержки для регионов будут являться советы национальных кластеров и региональные кластерные ассоциации.
Объектом прямых мер поддержки для предприятий станут предприятия, реализующие перспективные инвестиционные проекты с большим охватом цепочек добавленных стоимостей при выпуске продукции.
Итоги реализация ГПФИИР показали, что в настоящее время многие предприятия обрабатывающей промышленности перекредитованы, банки второго уровня не имеют «длинных денег» для финансирования долгосрочных и среднесрочных инвестиционных проектов, в том числе вошедших в Программу. В этой связи возникает острая необходимость увеличения объемов и инструментов финансирования Программы с участием институтов развития.
Основной задачей финансовой поддержки Программы является увеличение инвестиций в приоритетные сектора экономики посредством расширения инструментов и доступности источников финансирования. Основной акцент политики применения мер государственной поддержки необходимо сделать через мобилизацию частных финансовых ресурсов и сфокусировать кредитную деятельность банков второго уровня и других финансовых институтов на цели индустриализации. Это предполагает, что финансовые институты должны поддерживать инвестиционные проекты только в приоритетных секторах обрабатывающей промышленности.
Система финансовой поддержки будет сводиться к повышению доступности финансовых ресурсов для производителей, предложению благоприятных условий финансирования в соответствии с потребностями инвестиционных проектов, их показателей окупаемости и рентабельности.
Государственные финансовые ресурсы будут направлены через государственных и частных операторов. К операторам государственного сектора относятся АО «Национальный управляющий холдинг «Байтерек» (далее – АО «НУХ «Байтерек») и АО «АО «Национальный управляющий холдинг «КазАгро» (далее – АО «НУХ «КазАгро») с входящими в их состав институтами развития, АО «Национальное агентство по экспорту и инвестициям «KAZNEX INVEST», АО «КИРИ», АО «Национальное агентство по развитию местного содержания «NADLoc» и другие.
К частным операторам относятся банки второго уровня, лизинговые компании, инвестиционные компании и другие организации финансового сектора. При этом критерии отбора частных операторов будут прозрачны и открыты для общественности и должны обеспечить равный доступ потенциальных участников к реализации проектов.
В целях исключения дублирования и формирования комплексной инфраструктуры поддержки предпринимательства (принцип «единого окна») будет структурирована деятельность некоторых институтов развития с фокусированием на потребностях бизнеса.
Общесистемные меры, направленные на повышение общей инвестиционной привлекательности обрабатывающей промышленности, в Программе сгруппированы по 9 основным направлениям.
Отраслевое регулирование
Для ускоренного индустриального развития отраслей экономики на сегодняшний день нужно обеспечить выход на новый уровень технического оснащения в отраслевых лабораториях, испытательных центрах, принять более высокие стандарты технического регулирования. Для обеспечения должного нормирования отраслей требуется реализовать процесс: инвестиции — разработка — процесс внедрения (производство) — получение качественного улучшения.
Таким образом, государство напрямую должно быть заинтересовано в эффективном применении стандартизации в качестве рычага технического регулирования. Необходимо широкое вовлечение специалистов отрасли в процесс стандартизации, от этого зависит качество разрабатываемых и принимаемых стандартов.
Необходимо гармонизировать существующие и принять новые национальные стандарты с учетом передовых международных стандартов (ISO, EN, API, ASTM, GLP и другие). Для этого следует использовать механизмы субсидирования и возмещения части расходов экспертов, связанных c разработкой стандартов в приоритетных секторах, а также провести анализ и систематизацию стандартов в секторах.
Необходимо создать равные экономические условия для предприятий при поставке оборудования, комплектующих и материалов нефтегазовой отрасли в рамках проектов, регулируемых соглашениями о разделе продукции (далее – СРП).
Предусматривается создание новых, расширение и дооснащение действующих испытательных лабораторий в приоритетных отраслях экономики в связи со вступлением Казахстана в ВТО и ОЭСР, в целях реализации технических регламентов Таможенного Союза, выпуска конкурентоспособной и качественной продукции, а также создания механизма признания сертификатов соответствия и протоколов испытаний, выданных в Республике Казахстан. Реализация поставленной задачи будет осуществляться по следующим направлениям:
использование бюджетного финансирования в отраслях нерентабельных для частного сектора, связанных непосредственно с безопасностью;
использование грантового финансирования институтами развития предпринимательства;
с использованием лабораторной базы высших учебных заведений;
подтверждение соответствия национальной системы аккредитации требования международных стандартов и международных организаций по аккредитации (ILAC, IAF).
Будут разработаны и приняты стандарты с учетом международных требований не менее 1000 ежегодно.
Будут осуществлена подготовка и повышение квалификации работников в области технического регулирования, метрологии и систем менеджмента (не менее 1300 специалистов ежегодно).
Предусматривается привлечение представителей-экспертеров на участие в технических комитетах по стандартизации в международных и региональных организациях по стандартизации.
Будет проведена оценка проектов на предмет соответствия выпускаемой конечной продукции требованиям системы технического регулирования и метрологии (техническим регламентам, стандартам, обеспеченности испытательной лабораторией и т.д.).
Интернационализация
Для привлечения иностранных инвестиций разработан конкретный план, включающий в себя новый пакет стимулов, внедрение инвестиционных контрактов, предусматривающих стабильность законодательства и инвестиционные субсидии.
Будет проведена планомерная работа по привлечению компаний из списка Forbes Global 2000, ТНК. Планируется создать режим наибольшего благоприятствования для инвесторов из стран ОЭСР для организации производства в Казахстане, а также международную сеть представительств национального оператора по привлечению инвестиций в приоритетных странах. Должен быть изменен визовый режим, регулирующий въезд и пребывание в Казахстане граждан из стран ОЭСР. Необходимы разрешение безвизового режима и отмена регистрации в миграционных службах для инвесторов стран – членов ОЭСР.
Будет продолжена работа по оказанию сервисных услуг иностранным инвесторам с применением следующих инструментов: информационно-аналитическая деятельность; мероприятия по сопровождению иностранных инвесторов; информационно-презентационные мероприятия с целью продвижения благоприятного инвестиционного климата Казахстана за рубежом; усиление деятельности по формированию и продвижению инвестиционного имиджа Республики Казахстан за рубежом. Для этого будет проведена работа по созданию единого Brand Book для Казахстана. Планируется обучение широкого круга государственных служащих, включая дипломатические представительства, госучреждения, акиматы по искусству презентации казахстанского Brand Book.
По наиболее крупным и приоритетным инвестиционным проектам, в том числе с участием ТНК, будут заключаться инвестиционные контракты, предусматривающие дополнительные меры государственной поддержки.
Планируется создание единого окна для инвесторов на базе Комитета по инвестициям.
В целях защиты прав и законных интересов иностранных инвесторов в Казахстане, в том числе оказания помощи инвесторам в решении возникающих вопросов во внесудебном и досудебном порядке, а также предотвращения неправомерных действий и решений государственных органов планируется создать институт инвестиционного омбудсмена в Казахстане.
Необходимо усилить деятельность по постинвестиционной поддержке инвесторов на базе сети центров по обслуживанию инвесторов (далее – ЦОИ) в регионах.
Необходимо применить общенациональный подход к системе развития и продвижения экспорта. Для этого будет продолжена работа по сервисной поддержке экспорта, включающая мероприятия по продвижению товарных знаков, презентации на международных выставках в формате единого национального стенда, участию компаний в зарубежных выставках, организации торговых миссий за рубежом, изданию справочника экспортной продукции и литературы в помощь экспортерам; информационно-аналитическому содействию экспортерам; проведению обучающих тренингов, а также зарубежных туров на экспортные производства; развитию экспортной упаковочной отрасли; продвижению интернет-ресурса для экспортеров и покупателей; формированию идеологии экспортной ориентированности; интеграции Казахстана в число поставщиков продукции в рамках гуманитарной помощи. Также будет продолжена работа действующего Совета экспортеров при Министерстве индустрии и новых технологий Республики Казахстан. Будет создана сеть промоутерской поддержки на целевых рынках.
Основным направлением экспорта станут приграничные регионы России, страны ТС и Центральной Азии, Афганистан, Иран, страны Кавказа, западные регионы Китая.

Технологии и инновации
Повышение конкурентоспособности обрабатывающей промышленности непосредственно связано с внедрением новых технологий и высокой инновационной активностью. В области инноваций будут предусмотрены меры трансферта актуальных технологий для приоритетных секторов и дальнейшего качественного развития собственной инновационной системы, повышения спроса на инновации в экономике, формирования технологических компетенций.

Трансфер передовых технологий
Основной задачей станет переход от простого закупа оборудования к более сложным формам трансфера и адаптации их в местных условиях.
Одним из важных стимулирующих инструментов поддержки будут являться инновационные гранты. В этой связи будет проведена работа по уточнению видов инновационных грантов, оптимизации схемы и процедур их предоставления.
Системной мерой станут продвижение и поддержка стратегических проектов через предоставление инновационных грантов на приобретение зарубежных технологий. При этом будет предусмотрено соответственное увеличение суммы лимита по данному виду инновационного гранта. Отбор вышеназванных проектов будет осуществлять АО «Национальное агентство по технологическому развитию» (далее – АО «НАТР»). Утверждение перечня проектов будет производиться Комиссией по промышленному развитию Республики Казахстан.
Кроме того, будет предусмотрено выделение инновационных грантов на проведение конкурсов между командами разработчиков по заказу отраслевых государственных органов, национальных компаний, связанных с решением их технологических задач в приоритетных секторах промышленности.
Для решения долгосрочных задач технологического характера будет проработан механизм выделения инновационных грантов на реализацию целевых технологических программ.
На системной основе будет осуществляться работа по поиску приоритетных технологических задач бизнеса, в том числе через проведение конференций технических директоров (R&D-директоров) промышленных предприятий, что станет основой для программно-целевого, грантового финансирования научной деятельности.
Предусматривается проработать вопросы финансовой поддержки проектов венчурных фондов путем предоставления инновационных грантов.
Вместе с тем, будет продолжена работа по развитию сети трансфера технологий и участию в международных программах по развитию науки, технологий и инноваций.
Повышение спроса на инновации
Формирование спроса на инновации будет обеспечиваться государством за счет регулирующих и стимулирующих мер.
Необходимо предусмотреть развитие финансовых мер для развития малого и среднего бизнеса в области инноваций, совершенствование законодательных ограничений и нормативов по энергосбережению, гармонизацию системы технических и экологических стандартов с системами стандартизации ТС и ЕС.
Будут рассмотрены вопросы комплексного решения для городской инфраструктуры (SmartCity), которые позволят сократить затраты, к примеру, при внедрении единых автоматизированных систем учета ресурсов в коммунальном секторе (SmartMetering) и т.д.
Повышение технологических и управленческих компетенций
Необходимо проработать вопрос по созданию отраслевых центров компетенций в регионах за счет предоставления инновационных грантов. Данные центры будут представлять собой специализированные центры совместного использования оборудований для реализации инновационных проектов, инновационные мастерские, экспериментальные полигоны, ориентированные на решение внутренних потребностей отечественных предприятий в части изготовления опытных образцов и подтверждение их эффективности.
Принципиально новой мерой станет открытие онлайн центров компетенций, предоставляющих дополнительные возможности освоения и обучения основам технических навыков и специальностей, а также повышения квалификаций.
Требуется проведение реорганизации и оптимизации существующих технопарков в целях организации совместной работы инноваторов и продвижения проектов, а также центров компетенций.
Необходимо расширить функции действующих отраслевых конструкторских бюро с созданием при них опытно-экспериментальных участков.
Будет совершенствована система экспертизы инновационных разработок и новых технологий в части обеспечения подтверждения их инновационности, эффективности и прозрачности процедур.
Приоритетное развитие получат два основных инновационных кластера Назарбаев Университет и Парк инновационных технологий с четким разделением функций. Развитием фундаментальной и прикладной науки будет заниматься Назарбаев университет. Необходимо создание проектно-инженерных центров на основе интеллектуально-инновационного кластера Назарбаев Университета. Решение задач по трансферу передовых технологий, а также промышленному внедрению результатов исследований будет отведено Парку инновационных технологий.
С целью повышения компетенции кадров на предприятиях будут внедрены механизмы стимулирования предприятий, в частности, будет проработан вопрос выделения грантов на повышение квалификации инженерного персонала, обучение работников иностранному языку. Также будет усилена работа по прохождению инженерно-техническими работниками стажировок в зарубежных организациях, а также обучению инженерно-технических работников.
Вместе с тем, необходимо активизировать работу по участию в международных программах инновационного развития, инновационных форумах, популяризации инновационной деятельности и проведении аналитических исследований.
Дополнительные меры
Необходимо на законодательном уровне закрепить отдельный порядок проведения проверок реализации инновационных проектов, предусматривающий введение практики независимой проверки со стороны аккредитованных неправительственных организаций. При этом, осуществление проверок контролирующим органом должно производиться при наличии заявлений о нарушении от самих инноваторов или участников реализуемого проекта и ориентировано на конечный результат, а не оценку исполнения процедур при реализации проекта. Данная мера позволит инноваторам активнее участвовать в программах поддержки инноваций, а операторам проектов внедрять более гибкие и простые процедуры принятия решений.

Финансовые ресурсы. Модель финансирования
Для успешной реализации Программы необходима сбалансированная модель финансирования. Роль государства остается критичной в части обеспечения стимулов для привлечения частных инвестиций и долгосрочными и дешевыми кредитными ресурсами.
Для обеспечения инвестиционных потребностей в инвестициях будет использована модель финансирования, построенная на следующих принципах:
необходимо консолидировать финансовые ресурсы государства и частного сектора, интегратором должен выступить АО «НУХ «Байтерек»;
предусматривается применение подхода финансового рычага, на каждый тенге государственных инвестиций ожидается приток 4 тенге частных финансовых ресурсов;
не менее 70% выделяемых государственных средств компаниям должны предоставляться предприятиям обрабатывающей промышленности.
Для притока частных инвестиций необходимо задействовать фондовый рынок, чьи инструменты должны быть использованы для привлечения долгосрочных средств ЕНПФ. В частности, АО «НУХ «Байтерек» будет привлекать денежные средства у ЕНПФ за счет выпуска и размещения купонных облигаций. Низкая ликвидность отечественного фондового рынка будет улучшена через создание новых финансовых инструментов, обращающихся на организованном рынке, привлечение новых эмитентов из реального сектора экономики, а также повышение уровня финансовой грамотности населения. Доступ к долгосрочным финансам также будет облегчен посредством инвестиционных субсидий при заключении инвестиционных соглашений.
В целях обеспечения доступным и долгосрочным финансированием приоритетных проектов АО «НУХ «Байтерек» будет осуществлять взаимствование из Национального фонда путем выпуска облигаций.
Требуемые на 2015 – 2019 годы инвестиции из государственных источников будут осваиваться по возвратному финансированию (кредитование и прямые инвестиции) и безвозвратному принципу (субсидирование, сервисная поддержка), включая финансирование локальной инфраструктуры СЭЗ и ИЗ.
К безвозвратным группам относятся бюджетные средства, направляемые по следующим инструментам:
финансирование инфраструктуры СЭЗ и ИЗ, в том числе из Национального фонда Республики Казахстан;
субсидирование процентных ставок по кредитам БВУ через АО «Фонд развития предпринимательства «Даму» (далее – Даму);
инвестиционные субсидии в виде возмещения инвесторам части капитальных затрат, включая транспортные и энергетические издержки, по отдельным проектам (компенсация до 30% инвестиционных затрат со стороны государства после ввода объекта в эксплуатацию) через АО «НУХ «Байтерек»;
гарантирование кредитов через Даму;
повышение технологической компетенции, развитие инновационной инфраструктуры, предоставление инновационных грантов, государственные задания;
Развитие, управление и продвижение СЭЗ.
Потребность по возвратным группам из Национального фонда и бюджетных средств будет распределяться через АО «НУХ «Байтерек» по следующим направлениям:
1) обеспечение через Даму проектов МСБ финансовыми ресурсами на доступной и долгосрочной основе через обусловленное кредитование БВУ;
2) средне- и долгосрочное финансирование проектов в обрабатывающей промышленности через АО «Банк Развития Казахстана» (далее – БРК), в том числе через межбанковское, лизинговое финансирование и другое.
Потребности в финансировании, включая бюджетные средства и средства Национального фонда, будут уточняться в ходе реализации Программы и установленном законодательством порядке при формировании республиканского бюджета на соответствующие финансовые годы.
Новая роль институтов развития
В целях повышения доступности финансовых ресурсов для реализации Программы будет пересмотрена работа институтов развития АО «НУХ «Байтерек».
В рамках стратегии развития на 2014 – 2023 годы БРК выступит в качестве ключевого финансового института по предоставлению финансирования в национальной валюте для Программы на приемлемых условиях. Данная мера приведет к увеличению объемов кредитования в тенге. Кроме того, БРК будут упрощены механизмы кредитования, проведена работа по снижению административных барьеров, автоматизации и устранению излишних бизнес-процессов, совершенствованию подходов работы с заемщиками и представлению новых кредитных инструментов.
В связи с высоким уровнем кредитной нагрузки действующих предприятий, отсутствием достаточного залогового обеспечения, БРК планирует применять новые и более активно использовать существующие инструменты финансирования, в том числе мезонинное кредитование и проектное финансирование.
Даму продолжит оказывать поддержку предпринимателям в малом и среднем бизнесе в рамках имеющихся инструментов по программе Дорожная карта бизнеса 2020 и собственным инструментам для поддержки обрабатывающей промышленности. Удовлетворение финансовых потребностей субъектов МСБ будет проводиться в рамках пакета «Поддержка малого и среднего бизнеса».
Институты развития АО «НУХ «Байтерек» предложат широкий спектр различных долговых и долевых инструментов для поддержки финансирования Программы. БРК и Даму будет значительно снижена стоимость кредитования для предприятий через предоставление займов по приемлемым ставкам вознаграждения. Дополнительно будут внедрятся новые инструменты поддержки, такие как инвестиционные субсидии в виде возмещения инвесторам части капитальных затрат.
АО «Инвестиционный фонд Казахстана» (далее – ИФК) продолжит работу по финансовой поддержке инвестиционных проектов в рамках приоритетных направлений Программы на 2015 – 2019 годы посредством оздоровления и запуска проблемных (стрессовых) проектов, включенных в Республиканскую карту индустриализации на 2010 – 2014 годы, что способствует переводу проблемных активов в разряд действующих активов, обеспечивающих изменение структуры экономики, рост занятости, налоговые поступления, а также возврату ранее инвестированных государством средств. Деятельность ИФК будет направлена на создание активов в обрабатывающей промышленности путем использования инструментов долевого финансирования и снижение количества проблемных активов в обрабатывающей промышленности через их оздоровление. ИФК, используя существующую экспертизу и предыдущий опыт работы, разработает механизмы по оздоровлению и структурированию инвестиционных проектов, предусматривающие возможность списания начисленного вознаграждения, пени, части основного долга, а также предоставление гарантий для восстановления простаивающих проектов. Для реализации указанного механизма будут созданы соответствующие условия.
Модель управления некоторыми фондами с участием АО «Казына Капитал Менеджмент» (далее – ККМ) исторически показала свою неэффективность в части освоения выделенных средств и достаточности финансирования таких проектов, так как мандаты большинства портфельных фондов ККМ имеют определенные ограничения в части финансирования проектов в приоритетных отраслях экономики Республики Казахстан. В связи с этим будет проработан вопрос по созданию Фонда инфраструктурных проектов (далее – ФИП) и Фонда стартовых проектов (далее – ФСП) с планируемым привлечением средств местных и международных институциональных инвесторов. Данные фонды будут иметь более гибкую модель управления и дополнят используемые инструменты финансирования, специализируясь на финансировании и привлечении инвестиций в приоритетные отрасли Программы: проекты на начальной стадии развития (ФСП), а также проекты создания и развития инфраструктуры, в том числе реализуемые с использованием механизма государственно-частного партнерства (ФИП).
Данные инструменты задействованы в рамках пакетов «Капитал для роста», «Гринфилд-проекты» и «Инфраструктурные проекты».
В целях поддержки экспортной деятельности казахстанских предприятий будет возможность воспользоваться инструментами поддержки пакета «Поддержка экспортеров».
АО «Экспортно-кредитная страховая корпорация «КазЭкспортГарант» (далее – КЭГ) продолжит выполнять свои функции экспортно-кредитного агентства Республики Казахстан. Будет рассмотрен вопрос расширения ассортимента инструментов финансово-страховой поддержки экспортеров путем внедрения инструментов предэкспортной финансово-страховой поддержки посредством финансирования и страхования рисков банков второго уровня при кредитовании предприятий-экспортеров на пополнение оборотных средств.
Для эффективной реализации новых продуктов финансово-страховой поддержки экспортеров будет рассмотрен вопрос внесения изменения и дополнения в нормативно-правовые акты Республики Казахстан, предусматривающие возможность предоставления отечественным производителям экспортной продукции пред-экспортного финансирования через банки второго уровня путем размещения финансовых средств КЭГ в обусловленные банковские вклады.
В целях поддержки новых, современных отраслей экономики и развития инноваций и удовлетворения финансовых потребностей инновационно-ориентрированных субъектов МСБ будут предлагаться инструменты поддержки пакета «Поддержка инновационных компаний».
АО «НАТР» будет продолжена работа по поддержке инновационных проектов и содействию трансферу технологий в приоритетных секторах, в том числе через предоставление инновационных грантов и развитие инновационной инфраструктуры. При этом для поддержки стратегических инновационных проектов будут укрупнены инновационные гранты на приобретение технологий и проведение промышленных исследований. В целях усиления взаимодействия бизнеса и науки будет предусмотрено предоставление гранта на реализацию целевых технологических программ. Также будет проработан вопрос предоставления инновационных грантов на прототипирование для участия в госзаказах, поддержку проектов венчурных фондов, создание отраслевых центров компетенций, создание испытательных баз и автоматизацию производств.
В целях реализации поставленных задач необходимо дальнейшее совершенствование нормативной правовой базы. Деятельность АО «НУХ «Байтерек», как инструмента Правительства в сфере индустриально-инновационного развития и реализации государственных программ, нуждается в регулировании, которое усилит контроль за эффективным расходованием средств государственного бюджета, усовершенствует корпоративное управление в группе АО «НУХ «Байтерек» и обеспечит более оптимальное участие АО «НУХ «Байтерек» в реализации Программы.

Инфраструктура
Транспортная и логистическая инфраструктурная поддержка секторов обрабатывающей промышленности будет осуществляться с учетом положений Государственной программы развития и интеграции инфраструктуры транспортной системы Республики Казахстан до 2020 года от 13 января 2014 года № 725, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан; энергетическая инфраструктурная поддержка – с учетом положений Концепции развития топливно-энергетического комплекса до 2030 года.
Задачами по созданию и совершенствованию инфраструктурной поддержки ускоренной индустриализации Казахстана являются:
1) доступность и качество в сфере транспортной, энергетической и производственной инфраструктуры;
2) обеспечение электроэнергией потребностей экономики и достижение энергетической независимости страны;
3) создание высокоэффективной транспортно-логистической системы Казахстана и обеспечение ее интеграции в международную транспортную систему;
4) обеспечение обоснованных уровней тарифов, способствующих индустриальному развитию.
Меры государственной поддержки для обрабатывающей промышленности будут направлены на создание прозрачных условий по управлению инфраструктурными издержками:
1) установление механизма формирования тарифов на долгосрочный период на услуги субъектов естественных монополий;
2) упрощение процедуры подключения к дополнительным энергетическим мощностям;
3) расширение пропускной способности на отдельных участках железнодорожных маршрутов;
4) подведение инфраструктуры к новым проектам в приоритетных секторах обрабатывающей промышленности;
5) обеспечение доступности железнодорожного подвижного состава;
6) создание региональных логистических центров.
На сегодня Правительством в целях обеспечения прогнозируемости тарифов на услуги субъектов естественных монополий принимаются меры по переводу субъектов естественных монополий на работу по долгосрочным тарифам - пять и более лет. В связи с чем, предусматривается внесение изменений в действующее законодательство.
Планируется реализация ряда промышленных узловых инфраструктурных проектов, способных в полном объеме удовлетворить потребности отечественных предприятий в транспортных и логистических услугах, в том числе будут проработаны проекты строительства:
железнодорожных подъездных путей от станции Коршуново до площадок группы предприятий с расширением станции до 3700 м и 3 дополнительных тупика по 1200 м, Восточно-Казахстанская область;
соединительной железнодорожной линии 1,5 км, обеспечивающей предприятия региона своевременной отгрузкой готовой продукции, Костанайская область;
железнодорожного полотна протяженностью 115 км Жанатас-Туркестан, Жамбылская область;
расширение и развитие:
1) Тобольского железнодорожного узла, Костанайская область;
2) железнодорожных станций Аксу-1 и Аксу-2, Павлодарская область;
3) пропускной способности станции Жинишке, Актюбинская область;
4) вынос участка автомобильной дороги «Рудный – Качар – Федоровка» протяженностью 9 км из зоны разработки Южно-Сарбайского карьера, Костанайская область;
5) организация строительства подстанции 220/10 кВ и расширение ПС «Костанайская 1150», Костанайская область;
6) строительство объектов электроснабжения ПС 110/10-10 кВ «Горностаевская», расширение ПС 220/110/10 кВ «№ 51»; строительство одноцепной ВЛ 110 кВ «Горностаевская» - «Чаган» протяженностью 32,5 км., Восточно-Казахстанская область.
Для индустриального развития необходимы сфокусированные и активные действия по повышению эффективности деятельности СЭЗ. В целях дальнейшего развития СЭЗ будут проработаны вопросы предоставления стабильности и гарантий сохранности преференций и налоговых льгот для участников СЭЗ на весь период действия СЭЗ, а также установления стабилизационных механизмов для участников СЭЗ в случае ликвидации СЭЗ, а также внедрения института Единого оператора по управлению и развитию СЭЗ в Республике Казахстан.
Кроме того, необходимо усовершенствовать механизмы функционирования СЭЗ, включая вопросы управления, деятельности управляющих компаний, финансирование деятельности СЭЗ, Единого оператора и управляющих компаний за счет средств государственного бюджета на первоначальных этапах, а также привлечения заемных средств на строительство объектов инфраструктуры, также предоставить налоговые льготы управляющим компаниям и для сопутствующих и смежных производств приоритетных видов деятельности.
В последующем комплексное принятие мер позволит отойти от финансирования из государственного бюджета, что снизит нагрузку на бюджет.

Человеческие ресурсы
Опережающее индустриальное развитие нуждается в повышении доступности и обеспечении качества человеческих ресурсов, предъявляет требования к качеству образования.
Основной акцент индустриализации направлен на интенсивный рост производства, а именно на рост производительности труда (1,4 раза). Поэтому общесистемные меры по обеспечению человеческими ресурсами смещены не на количество создание рабочих мест, а на качество подготовки высококвалифицированных, научных и инновационных кадров.
Для обеспечения отраслей экономики высококвалифицированными кадрами будет проводиться работа по реформированию системы подготовки кадров.
Для данных целей с учетом специализации регионов, развития территориальных и инновационных кластеров будут определены высшие учебные заведения и колледжи, нацеленные на подготовку высококвалифицированных специалистов для таких приоритетных секторов, как металлургия, нефтегазохимия, электроэнергетика, легкая и пищевая промышленность, АПК, машиностроение, информационно-коммуникационные технология, космическая отрасль.
Подготовка таких кадров будет осуществляться по новым образовательным программам, разработанным вузами и колледжами совместно с ведущими местными и зарубежными партнерами, с учетом новых технологических процессов.
В эти вузы и колледжи будут направлены значительные ресурсы и проведена работа по их модернизации. Будут разработаны отдельные стратегические программы развития вуза и колледжа, укреплены материально-техническая база, в том числе учебно-лабораторное оборудование, внедрены новые подходы в системе управления и новые механизмы финансирования, ориентированные на результат.
Для инвесторов, заключивших с Республикой Казахстан инвестиционные соглашения, а также операторов, реализующих проекты по производству базовой продукции на территории СЭЗ, будет предоставляться право на привлечение иностранной рабочей силы на весь период реализации инвестиционного проекта и один год после ввода объекта в эксплуатацию, вне квоты и без разрешений на привлечение иностранной рабочей силы.
Кроме того, планируется предусмотреть возможность для ТНК, осуществляющих деятельность в обрабатывающей промышленности, агропромышленном комплексе и геологоразведке привлекать своих сотрудников из филиалов других стран без получения разрешения на работу в Республике Казахстан (при соблюдении некоторых условий, в т.ч. пропорции казахстанских и иностранных специалистов, отсутствия дискриминации в оплате труда, соответствия привлекаемых специалистов определенного квалификационного уровня).
Для предприятий, осуществляющих деятельность по приоритетным проектам, квота на привлечение иностранной рабочей силы будет устанавливаться на весь период реализации приоритетного проекта с разбивкой по годам.
Предусматривается усовершенствовать внутреннюю миграционную политику для обеспечения внутриреспубликанского перетока рабочей силы в регионы с большей потребностью в рабочей силе. Необходимо использовать ресурсы программы «Дорожная карта занятости 2020» для обеспечения потребности приоритетных секторов.
Внешняя миграционная политика должна упростить порядок получения разрешения привлечения иностранной рабочей силы. Будет упрощен порядок получения рабочих виз и вида на жительства в Казахстане для высококвалифицированных иностранных кадров.
Необходимо усовершенствовать систему мониторинга занятых и потребности Программы в кадрах.
Для улучшения уровня охраны труда требуется внедрение на предприятиях международных стандартов OHSAS 18001.
Государственные закупки
Необходимо внедрение отдельного порядка в части определения критериев инновационности закупаемых товаров, работ и услуг в сфере законодательства государственных закупок. Будет разработан механизм заключения долгосрочных договоров на поставку изделий, внедряемых на основании технологических меморандумов.
При проведении государственных закупок необходимо устанавливать в технической спецификации требования национальных или неправительственных стандартов при их наличии для защиты от некачественной и небезопасной продукции. Для этого необходимо внести изменения и дополнения в нормативные правовые акты, регулирующие закупки квазигосударственного сектора и недропользователей, обязательно устанавливать в технической спецификации требования национальных или неправительственных стандартов, при их наличии.
Будет рассмотрен вопрос о введении института офсетных соглашений в законодательство Республики Казахстан для повышения иностранных инвестиций в обрабатывающую промышленность Казахстана. Государственные закупки должны быть использованы для производств, развивающих ЦДС при выпуске конечной продукции в Казахстане через использование механизмов офсета.
Вместе с тем, в договорах государственных заданий и государственных закупок между уполномоченным органом в области государственной поддержки индустриально-инновационной деятельности и институтами развития должен функционировать четкий механизм оплаты услуг институтов развития. Работы и услуги, имеющие постоянный (продолжающийся) характер, должны осуществляться и соответственно оплачиваться в течение двенадцати месяцев в году, не ограничиваясь периодом действия договоров.
При этом необходимо учитывать не только прямые, но и накладные расходы институтов развития, связанные с исполнением указанных обязательств, рассчитанных пропорционально объемам выполняемой работы или оказываемых услуг к общим доходам институтов развития от основной деятельности. Также необходимо учитывать плановую рентабельность работ и услуг, размер которой определяется, исходя из корпоративных процедур в институтах развития (стратегия и планы развития компаний и так далее).

Предпринимательство, малый и средний бизнес
На базе МСБ предусматривается развитие системы поставщиков и сервисных компаний, связанных с обрабатывающей промышленностью, в том числе в приоритетных секторах. Необходимо рассмотреть на законодательном уровне ограничение влияния национальных холдингов и компаний на развитие системы поставщиков среди МСБ вокруг крупных предприятий.
Должны быть упрощены разрешительная и контрольно-надзорная системы при открытии и ведении бизнеса, соблюдении условий безопасности граждан. Все разрешительные и согласовательные процедуры в отношении предпринимателей надо выполнять на местном уровне по принципу «единого окна».
Субъектам МСБ необходимо продолжить предоставлять доступ к финансовым ресурсам через программу Дорожная карта бизнеса 2020. Необходимо стимулировать внутренний спрос с использованием финансирования конечных потребителей продукции, произведенной в Казахстане с использованием кредитных и лизинговых механизмов.

Стимулирование конкуренции
Как показывает опыт стран, реализовавших успешные программы ускоренной индустриализации, существуют резервы для повышения эффективности мер по индустриальному развитию за счет развития конкурентной среды. Конкуренция ограничивает концентрацию экономической власти в одних руках и стимулирует удовлетворение нужд потребителя, удешевление продукции и повышение ее качества.
Антимонопольное регулирование должно решать задачу защиты конкуренции и повышения качества делового климата в экономике. Данную работу нужно проводить с привлечением НПП и постоянно-действующих комиссий, которые включают предпринимателей, представителей государственных органов и институтов развития.
Государственная конкурентная политика должна способствовать сокращению барьеров для «входа» на рынок в виде территориальных, правовых, тарифных и других экономических ограничений.
Квазигосударственный сектор будет разумно ограничивать свое вмешательство в конкурентные рынки, если это оказывает негативное влияние на малый и средний бизнес.
Должна быть проведена приватизация с использованием принципа Yellow pages, и дальнейшее решение о деятельности предприятий с государственным участием должно приниматься с учетом данного принципа.
Предусматривается усовершенствовать правовой механизм защиты экономики от злоупотреблений субъектами рынка своим доминирующим или монопольным положением.
В целях реализации поставленных задач потребуются демонополизация отраслей обрабатывающей промышленности, проведение мероприятий по снижению доли участия государства на рынках Республики, а также совершенствование антимонопольного законодательства:
Для решения данной задачи будут приняты меры, направленные на:
внесение предложений по развитию биржевой торговли нефтепродуктами;
исключение непродуктивных посреднических структур на рынке реализации угля;
упрощение разрешительных процедур на осуществление деятельности оптовой и розничной реализации сжиженного нефтяного газа, в том числе путем отмены требований по наличию баз хранения объемом 300 тонн, а также по наличию Декларации промышленной безопасности у газосетевых организаций с базами хранения объемом менее 200 тонн;
внесение предложений по развитию биржевой торговли электрической энергией;
поэтапное сокращение перечня регулируемых услуг (товаров, работ) субъектов естественных монополий и регулируемых рынков;
внесение предложений по введению моратория на создание новых субъектов квазигосударственного сектора;
включение целей развития конкуренции и демонополизации отраслей и секторов экономики, а также конкретных мер по их реализации в стратегические и программные документы соответствующих отраслевых государственных органов и местных исполнительных органов;
проведение инвентаризации нормативной правовой базы на предмет выявления и устранения норм, ограничивающих конкуренцию, барьеров входа на товарные рынки, существенно влияющих на появление новых игроков и развитие конкурентной среды;
внесение изменений в законодательства по вопросам естественных монополий в части определения тарифов на долгосрочный период.
Государственная конкурентная политика должна способствовать сокращению барьеров для входа на рынок в виде территориальных, правовых, тарифных и других экономических ограничений.
Необходимо обеспечить инвесторов гарантиями стабильности законодательства в соответствии с принципом стабильности контрактов.
Должен полноценно заработать институт банкротства, ключевой инструмент рыночных отношений, предусмотренный для преодоления кризиса, с сохранением производства, технологий, оборудования и рабочих мест.

3. Кластерные подходы в развитии обрабатывающей промышленности
Повышение конкурентоспособности на основе кластерного подхода получило широкое распространение в стратегиях развития большинства стран мира. Кластеры признаны важным инструментом содействия промышленному развитию, конкурентоспособности и эффективности экономики.

Цель
Развитие конкурентоспособности отечественной обрабатывающей промышленности за счет создания и локализации технологических цепочек, кооперирования, развития интеграции и ускорения инновационного развития.

Задачи
1) размещение производств приоритетных секторов обрабатывающей промышленности в регионах для обеспечения их сбалансированного развития с учетом создания зон опережающего роста агломераций с центрами в городах Астане, Алматы, Шымкенте, Актобе;
2) углубление специализации регионов в обрабатывающей промышленности страны и последующее формирование конкурентоспособных кластеров;
3) создание благоприятных условий по развитию кластерных инициатив.
Формирование кластеров будет осуществляться, исходя из потребностей развития всех регионов страны, сложившейся с учетом индустриального и социально-экономического потенциала отраслевой и региональной специализации.
С учетом недостаточной степени готовности экономики Казахстана к кластеризации необходимо создать критический уровень специализации предприятий в конкретных регионах. Для этого в рамках программы Дорожная карта бизнеса-2020 будут созданы более привлекательные условия поддержки для предприятий обрабатывающей промышленности, ведущих бизнес в регионах в соответствии с региональной специализацией.
Кластерная политика будет направлена на перевод экономики страны на новую технологическую платформу, формирование отраслей с высоким уровнем производительности, добавленной стоимости и степени передела продукции и услуг.
В период реализации Программы государство сконцентрируется на развитии и сбалансированной поддержке:
одного национального кластера из базовых ресурсных секторов, связанных с добычей и переработкой нефти и газа, нефте-газохимии, нефте-газохимического машиностроения и сервисных услуг для нефтегазовой промышленности;
трех территориальных кластеров в рыночно-ориентированных секторах обрабатывающей промышленности, которые будут определены по результатам проведения конкурсных процедур;
двух инновационных кластеров в секторах «новой экономики» - в городе Астане (кластер «Назарбаев Университет»), городе Алматы (кластер «Парк инновационных технологий»).
Решения о формировании и развитии новых кластеров, и совершенствовании мер поддержки кластерных инициатив будут приниматься на основе анализа и оценки социально-экономического эффекта развития кластеров, предусмотренных Программой.

Развитие национального кластера
Цели, задачи и направления развития перспективных национальных кластеров Республики Казахстан с учетом Стратегии «Казахстан - 2050: новый политический курс состоявшегося государства» определены Концепцией формирования перспективных национальных кластеров Республики Казахстан до 2020 года, утвержденной постановлением Правительства Республики Казахстан от 11 октября 2013 года № 1092 (далее – Концепция национальных кластеров).
В рамках Программы будет оказана государственная поддержка по развитию на территории Атырауской, Мангистауской и Западно-Казахстанской областей национального кластера по добыче и переработке нефти и газа, нефтегазохимии, связанного с ними машиностроения и сервисных услуг для нефтегазовой промышленности.
Развитие национального кластера будет координироваться на уровне центральных органов власти и соответствующих институтов развития. Для его поддержки будет создана специальная управляющая структура (совет кластера), как площадка для согласования и утверждения видения, планов и программ участников кластера, а также стратегии его развития.
Совет национального кластера возглавит Министр нефти и газа Республики Казахстан. Для обеспечения баланса интересов государства и частного бизнеса два его заместителя будут определены из представителей Национальной палаты предпринимателей Республики Казахстан и акционерного общества «Фонд национального благосостояния «Самрук-Казына».
К функциям Совета относятся:
1) разработка и утверждение стратегии развития национального кластера и детальной дорожной карты;
2) координация деятельности участников кластеров;
3) содействие участникам кластера в получении государственной и иной поддержки;
4) мониторинг за эффективным использованием средств, выделяемых на реализацию программ и проектов кластера.
Функции интегратора кластера, обеспечивающего оперативную организационно-функциональную поддержку его развития, будут обеспечены акционерным обществом «Национальная компания «КазМунайГаз».
Партнерами интегратора кластера, обеспечивающими координацию консолидации бизнеса в кластере, станут Национальная палата предпринимателей и Казахстанская ассоциация организаций нефтегазового и энергетического комплекса «KAZENERGY».
Для реализации потенциала кластера возможно применение налоговых, таможенных льгот и других преференций, включая обеспечение объектами инфраструктуры, предоставляемых участникам специальных экономических зон «Национальный индустриальный нефтехимический технопарк» и «Морпорт Актау». Это позволит эффективно оптимизировать расходы при создании и развитии новых производств с высоким уровнем добавленной стоимости, усиливающих конкурентные преимущества страны на мировом рынке, даст импульс развитию в сопутствующих и смежных производств в приоритетных отраслях экономики.
Для развития кластера будут представлены меры государственной поддержки по софинансированию кластерных инициатив согласно дорожной карты развития кластера, указанные в разделе 5.3.4.
Финансовым агентом выступит АО «Национальный управляющий холдинг «Байтерек», предоставляющее финансовые меры государственной поддержки в рамках законодательства Республики Казахстан.

Развитие территориальных кластеров
Территориальные кластеры, которым будет оказана государственная поддержка, будут выбраны на конкурсной основе. В рамках Программы будет проведено тестирование системы конкурсного отбора. Из числа сформированных в регионах территориальных кластеров будут выбраны 3 развитых пилотных кластера, которым будет обеспечена государственная поддержка.
В настоящее время в регионах наиболее высокий уровень конкуренции отмечается в сфере производства продуктов питания и строительных материалов, что является одним из факторов готовности к кластеризации.
Ключевую роль в развитии территориальных кластеров будут играть региональные бизнес-ассоциации и местные исполнительные органы.
Акиматы регионов Казахстана, как одни из основных участников планирования и реализации Программы, должны обеспечить создание благоприятных условий для индустриального развития, в том числе по следующим направлениям:
1) разработка и реализация региональных стратегических документов в сфере социально-экономического развития, в том числе промышленности (планы развития территорий) в соответствии с положениями Программы;
2) разработка и принятие мер, направленных на увеличение интенсивности местной конкуренции;
3) поддержка приоритетных кластеров и реализация приоритетных проектов;
4) обеспечение современной и конкурентоспособной инфраструктурой промышленных предприятий;
5) развитие человеческих ресурсов и системы образования;
6) привлечение иностранных инвестиций и продвижение экспорта;
7) стимулирование предпринимательства и развитие малого и среднего бизнеса.
Центром развития кластерных инициатив в регионах будут кластерные ассоциации, участниками которых могут стать как предприятия обрабатывающей промышленности, так и сервисные предприятия, научно-исследовательские институты, высшие и средние профессиональные учебные заведения, консалтинговые компании, инжиниринговые предприятия. На начальном этапе роль инициатора создания кластеров и подачи заявок на конкурс могут взять на себя региональные палаты предпринимателей, социально-предпринимательские корпорации, управляющие компании СЭЗ.
Основными принципами при оказании государственной поддержки развития территориальных кластеров являются:
1) учет отраслевых приоритетов – отбор из числа всех отраслей обрабатывающей промышленности, в первую очередь определенных как приоритетные в Программе;
2) соответствие региональной специализации, определенной в разделе 3.2 настоящей Программы и Прогнозной схеме территориально-пространственного развития страны до 2020 года, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 21 июля 2011 года № 118;
3) рациональное использование имеющегося ресурсного, человеческого и инфраструктурного потенциала регионов с учетом Схемы рационального размещения производственных мощностей на предстоящий период;
4) минимизация расходов на развитие сформировавшихся территориальных кластеров для достижения четко определенных результатов по максимальному росту эффективности;
5) широкое использование механизмов государственно-частного партнерства.
Основными критериями конкурсного отбора территориальных кластеров, которым будет оказана государственная поддержка:
1) уровень развития сформированного кластера – наличие бизнес-сообщества в виде сформированной группы взаимосвязанных и взаимодополняющих предприятий и организаций в приоритетных для региона отраслях, проработанных проектов, инвестиций бизнеса в развитие кластера;
2) наличие условий для дальнейшего развития кластера в регионе - сырья, природных и финансовых ресурсов, производственных мощностей, доступность человеческих ресурсов, развитость транспортной, энергетической и инновационной, образовательной инфраструктуры;
3) значимость развития кластера для региона, в котором он расположен, и отрасли, к которой он относится;
4) перспективность развития кластера - рыночные перспективы и экономический эффект от развития кластера.
На подготовительном этапе конкурсного отбора (2014 год) будут:
определены критерии и процедуры конкурсного отбора территориальных кластеров, а также порядок оказания государственной поддержки победителям конкурса;
внесены изменения и дополнения в Положение о Комиссии по промышленному развитию, утвержденное постановлением Правительства Республики Казахстан от 31 декабря 2013 года № 1522, в части наделения ее полномочиями по проведению конкурсного отбора территориальных кластеров (далее – Комиссия);
организованы образовательные программы для обучения всех участников кластерного процесса;
заложены основы создания кластерных ассоциаций, как организаций, объединяющих и защищающих интересы всех участников кластера;
оказана методологическая и информационная поддержка всем участникам кластерного процесса, в том числе по разработке концепций, стратегий и дорожных карт по развитию территориальных кластеров;
объявлен конкурс по отбору территориальных кластеров, которым будет обеспечена государственная поддержка.
Конкурсные процедуры будут проводиться в два этапа.
На первом этапе конкурса (заявки подают региональные палаты предпринимателей, социально-предпринимательские корпорации, управляющие компании СЭЗ, бизнес-ассоциации) будут:
1) проведена экспертиза представленных участниками на конкурс концепций по развитию территориальных кластеров по указанным выше критериям конкурсного отбора;
2) на заседании Комиссии рассмотрены представленные Концепции и отобраны победители первого этапа;
3) победителям первого этапа оказана финансовая поддержка на разработку стратегии и дорожной карты развития кластера и создание кластерных ассоциаций в виде возмещения расходов.
На втором этапе конкурса (заявки подают кластерные ассоциации) будут:
1) проведен анализ представленных кластерными ассоциациями- участниками второго этапа конкурса стратегий и дорожных карт, определяющих экономический эффект от развития кластера и конкретизирующих мероприятия по его достижению, при этом, к участию во втором этапе при наличии стратегий, дорожных карт развития будут допущены кластерные ассоциации, не принимавшие участие в первом этапе конкурса;
2) подведены окончательные итоги и определены победители конкурса.
Критерии и порядок конкурсного отбора будут определены Правительством Республики Казахстан.
Победителям конкурса будут представлены меры государственной поддержки по софинансированию кластерных инициатив согласно дорожной карте каждого кластера, указанные в разделе 5.3.4.

Развитие инновационных кластеров
В рамках Программы будут созданы два инновационных кластера – Назарбаев Университет, который будет осуществлять развитие фундаментальной и прикладной науки, и «Парк инновационных технологий» для решения задач по трансферу передовых технологий, а также промышленному внедрению результатов исследований. Создание и механизм формирования данных инновационных кластеров определены Концепцией национальных кластеров.
Целью инновационных кластеров станет формирование новых конкурентных преимуществ страны на мировом рынке (кластер знаний, мировой технологический аутсорсинг) на основе создания ранее не существовавших в стране наукоемких производств и секторов экономики, новых технологических компетенций, обеспечения инновационного прорыва.
В рамках инновационных кластеров будут сформированы научные центры в сфере медицины, «3D-принтинга», геологии, металлургии, композитных материалов, энергосберегающих и строительных технологий. Основной принцип создания научных центров – развитие кооперации между организациями образования, науки и производства (принцип тройной спирали кластерной политики).
В рамках Меморандума о стратегическом сотрудничестве между частным учреждением «Nazarbayev Research and Innovation System (далее – NURIS) и АО «Казгеология» планируется создание Научного центра геологических исследований Республики Казахстан.
В NURIS уже работают Центр энергетических исследований и Междисциплинарный инструментальный центр, которые проводят научные исследования по созданию и реализации технологий возобновляемой энергетики.
Параллельно будет выстраиваться кооперация с другими научными центрами территориальных кластеров.
Интеллектуально-инновационный кластер Назарбаев Университета (далее – кластер Назарбаев Университета) в г. Астана сконцентрирует усилия на развитии фундаментальных исследований в области науки о жизни, медицины, генной инженерии, материаловедения со специализацией в производстве новых материалов, энергосберегающих технологий, биотехнологий.
Интегратором кластера выступит NURIS. Правила отбора участников кластера Назарбаев Университета утверждаются Попечительским советом университета.
Кластер Назарбаев Университета призван обеспечивать развитие вокруг университета пояса наукоемких и высокотехнологичных компаний, создание благоприятных условий для ученых, привлечение инвестиций в новые технологические исследования на базе университета, развитие инжинирингового потенциала в Казахстане, трансферт и коммерциализацию новейших технологий, создание новых рабочих мест для выпускников Назарбаев Университета. Для этого будут создаваться новые центры компетенций, проектно-инжиниринговые центры, приглашаться лучшие мировые ученые из-за рубежа, отбираться лучшие научные проекты, оказываться содействие созданию старт-апов и спин-оффов.
Офис коммерциализации Назарбаев Университета будет наиболее важным элементом кластера, поскольку будет регулярно работать с учеными-инноваторами, выполнять функции «первого пункта остановки» для ученого и предоставления всего спектра необходимой информации для него в области имеющихся возможностей и ресурсов для коммерциализации в Назарбаев Университете.
Офис коммерциализации активно занимается поиском и оценкой проектов с высокой патентоспособностью и высоким потенциалом рыночного успеха и обеспечит соответствующее финансирование грантов на коммерциализацию.
В бизнес-инкубаторе компаниям будут предоставляться услуги технологического бизнес-инкубирования, в ходе которого происходит формализация идеи, детализируется бизнес-план проекта, проводятся необходимые этапы исследовательских и опытно-конструкторских работ. Затем проект переходит на следующий этап и переводится для размещения в технопарк для осуществления опытного и пилотного производства промышленных образцов, тестирования применяемых новых технологий.
Важную роль в становлении и развитии кластера Назарбаев Университета должен сыграть научный парк. Миссия научного парка заключается в реализации концепции интеграции науки, бизнеса и государства и достижении синергетического эффекта, направленного на активизацию инновационной деятельности, повышение уровня конкурентоспособности и диверсификацию национальной экономики.
Научный парк Назарбаев Университета создается для размещения и развития прикладных R&D центров и высокотехнологичных МСБ, направленных на развитие реального сектора экономики Казахстана.
Наряду с научно-исследовательской и образовательной деятельностью в Научном парке будет активно проводиться инжиниринговая, опытно-промышленная и инвестиционная деятельность.
С учетом приоритетов инновационного развития Республики Казахстан на первом этапе планируется создание следующих кластеров Научного парка: геологический кластер, кластер информационно-коммуникационных технологий, кластер инжиниринга (возобновляемая энергетика, космические технологии), биомедицинский кластер.
Правила отбора участников интеллектуально-инновационного кластера Назарбаев Университет утверждаются Попечительским советом Университета. Университетом будут предоставляться участникам кластера меры поддержки в порядке, определяемом Попечительским советом Университета. Интегратором кластера выступит NURIS.
Инновационный кластер «Парк инновационных технологий» (далее - кластер «ПИТ») создается в г. Алматы путем объединения предприятий-участников СЭЗ «Парк инновационных технологий», крупных научно-образовательных институтов города и других юридических лиц, одобренных Попечительским советом кластера.
На базе научно-образовательных институтов должны зарождаться и развиваться «идеи», проходить их изучение и испытания, после чего передаваться для внедрения в производство на территории СЭЗ «ПИТ». Приоритетными направлениями развития кластера станут, в том числе космические, информационно-коммуникационные технологии, включающие мобильные и мультимедийные технологии.
Управление кластером «ПИТ» осуществляет Попечительский совет, возглавляемый Президентом Республики Казахстан. К функциям Попечительского совета относятся утверждение Стратегии развития кластера, консолидация представителей бизнеса, предпринимательских ассоциаций и союзов, определение проектов участников, финансирование которых осуществляется за счет средств фонд, и поиск потенциальных инвесторов для их реализации и другие.
Для поддержки инициатив, реализуемых в рамках кластера и реализации его Стратегии, будет создан автономный кластерный фонд. Фонд должен создать механизм тесного и продуктивного сотрудничества субъектов частного предпринимательства с субъектами научно-исследовательской деятельности и инноваторов, оказывать помощь участникам кластера в получении инструментов поддержки.
Для регулирования межведомственного взаимодействия, утверждения бюджетно-финансовой политики создается Управляющий комитет Фонда под председательством Премьер-Министра Республики Казахстан.
Попечительский совет кластера, Управляющий комитет автономного кластерного фонда будут сформированы из представителей общественных объединений, национальных компаний, национальных управляющих холдингов, ВУЗов, отраслевых научно-исследовательских институтов.
Стратегия развития кластера должна быть основана в трех направлениях, определенных с учетом региональной специализации города Алматы и инновационной политики Республики Казахстан, инфо-коммуникационных технологий, научно-образовательной деятельности и экономики «будущего».
Меры государственной поддержки кластеров
Будут проработаны меры государственной поддержки для реализации стратегий и дорожных карт развития каждого кластера по:
1) поддержке и развитию кооперации и сотрудничества участников кластера. Основная цель – повышение интеграции участников и определение путей повышения его конкурентоспособности. Например: формирование единой базы поставщиков и информационной платформы для коллективного закупа сырья и комплектующих компаниями кластера, исследовательских организаций и партнеров.
2) развитию человеческих ресурсов кластера. Основная цель – развитие доступного участникам кластера набора навыков и специалистов. Например:
организация обучения всех участников кластерного процесса на всех уровнях (государственные и местные исполнительные органы, НПП, бизнес-сообщества);
разработка программы обучения для руководителей компании кластера и специалистов при совместном участии компаний, высших и средних профессиональных учреждений, входящих в кластер;
организация курсов переподготовки и повышения квалификации согласно потребностям компаний кластеров;
создание центров по подготовке и переподготовке кадров для компаний кластера;
создание новых учебных заведений и модернизация существующих с учетом потребностей кластера;
организация ярмарки вакансий компаний кластера для студентов вузов и учащихся иных образовательных учреждений;
3) расширению кластера. Основная цель – увеличение количества участников кластера. Например:
создание бизнес-инкубатора для проектов;
привлечение иностранных инвесторов;
проведение информационно-рекламной компании на международном форуме для привлечения новых участников в кластер;
4) развитию инноваций и технологий. Основная цель – развитие продуктовых, процессных инноваций и инноваций в области услуг. Например:
создание специализированных конструкторских бюро;
создание технологических площадок для разработки новых продуктов (опытных образцов и партий), совершенствование существующих на предприятиях кластера технологий и адаптация лучших мировых технологий к условиям действующих предприятий;
обеспечение разработки совместных НИОКР проектов участников кластера (с вовлечением НИИ, образовательных учреждений и предприятий);
предоставление инновационных грантов, в том числе на промышленные исследования (включая реализацию целевых технологических программ);
предоставление услуг региональных технопарков, отраслевых конструкторских бюро;
предоставление услуг по патентованию изобретений;
организация встреч представителей отдела разработки компаний и исследовательских организаций;
5) созданию бизнес-климата и инфраструктуры. Основная цель - улучшение условий для ведения бизнеса в рамках кластера. Например:
обеспечение доступа к существующей в регионах энергетической, телекоммуникационной, коммунальной и транспортной инфраструктуре, в том числе специальных экономических и индустриальных зон, технопарков, конструкторских бюро, бизнес-инкубаторов и других объектов предпринимательства;
совместное строительство объектов общего пользования, например, логистического погрузочного комплекса коллективного пользования, специализированного оборудования;
организация мероприятий по повышению качества выпускаемой продукции предприятиями кластера (испытательные базы и/или лаборатории), в том числе для обеспечения требований технических регламентов ТС;
создание лабораторий по сертификации продуктов кластера;
строительство дата-центра для хранения информации,
реализация инфраструктурных проектов;
6) другие специфичные конкретные мероприятия для развития кластера в целом.
Кроме того, победителям первого этапа конкурсных процедур по отбору территориальных кластеров будет оказана финансовая поддержка на разработку стратегии и дорожной карты развития кластера и создание кластерных ассоциаций в виде возмещения расходов.
В целях развития венчурного финансирования в инновационном кластере «ПИТ» необходимо рассмотреть вопрос совершенствования механизма использования 1% от совокупного годового дохода недропользователей в рамках Автономного кластерного фонда.
Для участников кластера Назарбаев Университета в целях коммерциализации, поэтапной трансляции идей из формы лабораторных исследований в практическую форму патентов и продуктов/прототипов университетом будут предоставлены гранты, привлечено внешнее финансирование. К мерам поддержки, предоставляемым университетом участникам кластера, относятся: финансирование, включая софинансирование, лизинговое финансирование проектов участников кластера, осуществление инвестиций в уставные капиталы участников кластера, предоставление участникам кластера грантов, обеспечение участников кластера квалифицированными кадровыми ресурсами, размещение участникам кластера заказов на научные проекты, обеспечение участников кластера необходимыми помещениями, предоставление участникам кластера доступа к лабораторному оборудованию и библиотечным фондам Назарбаев Университета и его организаций.
Всем участникам кластерного процесса будет оказана методологическая и информационная поддержка путем подготовки методических документов и выпуска информационных бюллетеней, консультирования участников через центры обслуживания предпринимателей. В рамках данной поддержки будут организованы центры по специализированному обучению участников кластерного процесса, создан веб-сайт по освещению кластерных инициатив. Будут проработаны вопросы по возможности изучения международного опыта по развитию кластеров, в том числе на грантовой основе.
Для реализации государственных мер по развитию кластеров будут определены и предусмотрены необходимые бюджетные средства, в том числе на грантовой основе или по отдельным бюджетным заявкам.
Компаниям-участникам кластеров на всех этапах на общих основаниях будет представлена возможность получения инструментов государственной поддержки, предусмотренных для субъектов индустриально-инновационной деятельности в рамках различных программ.
Основными финансовыми агентами по развитию кластеров будут
АО «НУХ «Байтерек», АО «НУХ «КазАгро».

4. Поддержка предприятий приоритетных и остальных отраслевых секторов.
Меры государственной поддержки будут направлены на снижение барьеров для развития предприятий по следующим направлениям.

Отраслевое регулирование
Будет продолжена работа по возмещению затрат по сертификации продукции и системы менеджмента качества в соответствии с международными стандартами (API, ASTM, GMP, EN) в размере 50% от суммы, предъявляемой к возмещению, но не более трех тысяч месячных расчетных показателей.

Интернационализация
Будут проработаны механизмы финансовой поддержки экспорта: пред- экспортное финансирование и страхование; использование экспортного лизинга для кредитования зарубежных потребителей казахстанской машиностроительной продукции; торговое финансирование экспортных операций через страхование или покрытие документарных операций.
Будут возмещаться затраты субъектов индустриально-инновационной деятельности по продвижению отечественных обработанных товаров: затраты на рекламу отечественной обработанной продукции за рубежом; участие в зарубежных выставках; открытие, содержание представительства, склада, торговой точки за рубежом; проведение процедур, связанных с регистрацией товарных знаков и продукции за рубежом; а также затраты на проведение процедур, связанных с сертификацией продукции за рубежом.
Будут проработаны механизмы снижения транспортных затрат на перевозку отечественной обработанной продукции через создание экономических выгод для перевозчиков путем гарантирования объемов перевозок.

Технологии и инновации
Будут проработаны механизмы по предоставлению инновационных грантов на промышленные исследования, в том числе проработке грантового финансирования целевых технологических программ.
Будет продолжена работа по предоставлению инновационных грантов на приобретение технологий.
Будет продолжена работа по предоставлению инновационных грантов для коммерциализации технологий.
Будет продолжена работа по предоставлению инновационных грантов на повышение эффективности производства (привлечение консалтинговых, инжиниринговых и проектных организаций; внедрение управленческих и производственных технологий).
Будет продолжена работа по софинансированию МСБ и крупных предприятий при проведении технической диагностики. Также будет продолжена работа по возмещению затрат крупных предприятий и МСБ по внедрению системы технического нормирования труда.
Будут проработаны механизмы по возмещению затрат по адаптации внедряемых новых (импортируемых) технологий.

Финансовые ресурсы
Будут проработаны следующие механизмы:
субсидирование ставки вознаграждения по кредитам или договорам финансового лизинга как на инвестиционные цели, так и пополнение оборотных средств в приоритетных секторах и с учетом региональной специализации;
выдача гарантий по кредитам БВУ в приоритетных секторах и с учетом региональной специализации.

Инфраструктура
Будет проработан вопрос подведения инфраструктуры к строящимся или модернизируемым объектам.

Человеческие ресурсы
Будет продолжена работа по обучению руководства (топ-менеджеров) предприятий по вопросам повышения производительности и энергоэффективности.
Будет продолжена работа по предоставлению грантов на привлечение высококвалифицированных иностранных специалистов, повышение квалификации инженерно-технического персонала за рубежом.

Государственные закупки
Будут проработаны механизмы заключения долгосрочных контрактов по государственным закупкам.
Будут проработаны механизмы нормативного регулирования максимальных сроков оплаты.

Предпринимательство и МСБ
Будет продолжена работа по возмещению затрат на разработку комплексного плана развития предприятия.
Будет продолжена работа по заключению контрактов между заказчиком и производителем с целью создания смежных производств вокруг крупных предприятий.
Предоставление мер государственной поддержки будет вестись в рамках действующих программ: Дорожная карта бизнеса 2020, Производительность 2020, Агробизнес 2020, а также государственной поддержки по стимулированию и продвижению отечественных обработанных товаров, услуг и привлечению иностранных инвестиций. Потребуется внесение измений и дополнений в данные Программы для уточнения условий и механизмов предоставления действующих инструментов и определения механизмов и условий предоставления новых инструментов.
Поддержка предприятий и их проектов будет осуществляться в соответствии со следующими подходами:
1. Стандартный подход – предоставление стандартного пакета инструментов. Объект поддержки – субъекты малого, среднего и крупного предпринимательства, реализующие проекты в отраслях обрабатывающей промышленности, будут поддерживаться на системной основе с применением стандартных финансовых и сервисных инструментов в рамках программ: Дорожная карта бизнеса 2020, Производительность 2020, Агробизнес 2020, а также государственной поддержки по стимулированию и продвижению отечественных обработанных товаров, услуг и привлечению иностранных инвестиций.
Все предприятия, независимо от размеров и форм собственности, могут претендовать на сервисные меры: по сертификации, поддержке и привлечению инвесторов, стимулированию и продвижению экспорта, развитию инноваций, повышению эффективности, совершенствованию технологий, развитию человеческого капитала.
Финансовые меры поддержки будут ранжированы по стоимости проекта и приоритетам.
Для проектов до 750 млн. тенге субсидирование ставки вознаграждения по кредитам или договорам финансового лизинга и выдача гарантий по кредитам БВУ осуществляется в рамках приоритетных секторов и/или в соответствии с региональной специализацией.
Для предпринимателей, осуществляющих деятельность в сельских населенных пунктах, моногородах и малых городах, а также для начинающих молодых индивидуальных предпринимателей субсидирование ставки вознаграждения и выдача гарантий по кредитам БВУ осуществляются без отраслевых ограничений.
Для проектов с объемом инвестиций до 4,5 млрд. тг. будут применяться дополнительные критерии: (а) деятельность в 14 приоритетных секторах и/или соответствие региональной специализации; (б) соответствие производимой продукции общепризнанным международным стандартам; (в) производительность труда, энергоэффективность; (г) расширение рынков для реализации несырьевых товаров; (д) производства, развивающие ЦДС при выпуске конечной продукции.
Для данной категории проектов субсидирование ставки вознаграждения по кредитам/договорам финансового лизинга и выдача гарантий по кредитам БВУ будут осуществляться по особым условиям.
2. Индивидуальный подход будет применяться для крупных предприятий, реализующих масштабные проекты в приоритетных секторах обрабатывающей промышленности, требующие координации и поддержки на республиканском уровне и дополнительных мер государственной поддержки за пределами стандартного подхода. Эти проекты должны составить основу Карты индустриализации. Решение по использованию данного подхода принимается Правительством Республики Казахстан.
Критерии: (а) деятельность в 14 приоритетных секторах; (б) объем инвестиций от 4,5 млрд. тенге; (в) соответствие производимой продукции общепризнанным международным стандартам; (г) производительность труда, энергоэффективность; (д) расширение рынков для реализации несырьевых товаров; (е) производства, развивающие ЦДС при выпуске конечной продукции. (ж) вклад в достижение стратегических целей Программы.
Инструментом реализации индивидуального подхода будет Карта индустриализации.
Карта индустриализации Казахстана на предстоящий период – это перечень крупных инвестиционных проектов преимущественно в 14 приоритетных секторах, формирующих новые индустрии, развивающих кластеры, которым предоставляются меры государственной поддержки.
Сложность и масштабность проектов Карты индустриализации требуют предоставления мер государственной поддержки в индивидуальном порядке через заключение соглашения.
Процесс отбора проектов в Карту индустриализации является итерационным, перечень проектов, включенных в Карту индустриализации, может дополняться новыми проектами не реже одного раза в год по мере поступления заявок и их соответствующего рассмотрения.
К критериям отбора проектов в Карту индустриализации относятся:
1) отраслевые приоритеты – проекты Карты индустриализации должны соответствовать отраслевым приоритетам Программы согласно перечню 14 приоритетных секторов;
2) масштаб проекта – в Карту индустриализации включаются только масштабные проекты, требующие координации и поддержки на республиканском уровне, с общим объемом инвестиций более 4,5 млрд. тенге;
3) вклад в достижение стратегических целей Программы – реализация проекта должна оказывать прямое влияние на результаты Программы через достижение целевых индикаторов Программы;
4) потребность в мерах государственной поддержки.
Порядок отбора проектов в Карту индустриализации будет определен Правительством Республики Казахстан.
Решение по включению проектов в Карту индустриализации, а также по заключению с заявителем проекта соглашения принимается Комиссией по промышленному развитию. Комиссия по промышленному развитию определяет государственный орган, ответственный за реализацию проекта, для разработки проекта соглашения совместно с заявителем проекта.
По решению Комиссии по промышленному развитию в Карту индустриализации могут быть включены проекты, реализуемые в отраслях обрабатывающей промышленности, не являющихся приоритетными, при этом соответствующие прочим критериям Карты индустриализации. Меры государственной поддержки по ним будут оказаны в рамках распределения 20% финансовых ресурсов, выделяемых по Программе на поддержку проектов в секторах обрабатывающей промышленности, не являющихся приоритетными.
Проекты включаются в Карту индустриализации постановлением Правительства Республики Казахстан, в котором Правительство уполномочивает государственный орган, ответственный за его реализацию, на подписание соглашения с заявителем проекта.
В соответствии с соглашением ответственность государства будет заключаться в предоставлении мер государственной поддержки, ответственность заявителя проекта – в своевременном вводе в эксплуатацию и освоению мощности.
Мониторинг проектов Карты индустриализации будет проводиться в рамках офиса управления Программой на базе Национального института развития в области развития индустрии.
Кроме того, проектам Карты индустриализации будет оказываться поддержка Национальным институтом развития в области развития индустрии:
1) выявление и предоставление рекомендаций по устранению административных барьеров в ходе реализации проектов;
2) выявление проблем в реализации проектов и выработка предложений по их решению через механизмы межведомственной координации;
3) помощь отраслевых экспертов при планировании и реализации проектов.
В течение 2015 года будут проведены мероприятия по переходу Карты индустриализации к новым подходам.
Проекты, включенные в Республиканскую карту индустриализации в 2010-2014 годах, утвержденную постановлением Правительства Республики Казахстан от 14 апреля 2010 года № 303, со сроком ввода в эксплуатацию с 2015 года будут реализованы в рамках Карты индустриализации на предстоящие годы, за исключением проектов, реализуемых в секторах, не являющихся приоритетными.
В Карту индустриализации на предстоящие годы будут включены также проекты, включенные в региональные Карты индустриализации в 2010-2014 годах, со сроком ввода в эксплуатацию с 2015 года и соответствующие критериям Карты индустриализации на предстоящие годы.
Остальные проекты, включенные в региональные Карты индустриализации в 2010 – 2014 годах, со сроком ввода в эксплуатацию с 2015 года, а также требующие мер государственной поддержки, составят основу Карт поддержки предпринимательства регионов, отбор и мониторинг по которым будут осуществляться региональными палатами предпринимателей совместно с местными уполномоченными органами.
Общая координация по проектам Карт поддержки предпринимательства закрепляются за уполномоченным органом в области регионального развития совместно с Национальной палатой предпринимательства и местными уполномоченными органами. Местный уполномоченный орган на ежеквартальной основе представляет информацию о проектах Карты поддержки предпринимательства в уполномоченный орган в области регионального развития, копии которой также направляются в отраслевой государственный орган.

5. Механизм, управление и мониторинг реализации Программы
Механизмы реализации Программы
Для повышения эффективности реализации Программы необходимо последовательно принять ряд программных и иных документов, согласованных между собой по ожидаемым результатам:
1) План мероприятий по реализации Программы (далее – План мероприятий) с детальным указанием конкретных действий, направленных на достижение целей и задач Программы, с определением сроков, исполнителей, формы завершения, необходимых затрат на ее реализацию;
2) стратегические планы центральных исполнительных органов Республики, утверждаемые постановлениями Правительства Республики Казахстан;
3) программы развития территорий и планы мероприятий по их реализации, утверждаемые соответственно решениями маслихатов и акимов регионов;
4) стратегии и планы развития национальных холдингов и национальных компаний, иных контролируемых государством акционерных обществ и товариществ, участвующих в реализации Программы;
5) стратегии и планы развития национальных институтов развития, иных контролируемых государством акционерных обществ и товариществ, участвующих в реализации политики.
Внесение изменений и дополнений в перечисленные документы будет производиться по мере возникновения необходимости с учетом актуальных реалий соответствующего периода.
Такой порядок разработки и принятия вышеуказанных документов повысит эффективность и прозрачность реализации Программы на вертикальном и горизонтальном уровнях, обеспечит последовательность и синхронность осуществления мероприятий.
Принципиальным является отсутствие специальных отраслевых программ, разрабатываемых в развитие Программы. Важным является соблюдение четкой взаимосвязи между Программой и вышеперечисленными нормативными правовыми актами и иными документами по ожидаемым мероприятиям при их разработке и внесении изменений и дополнений.

Управление реализацией Программы
Для управления реализацией Программы закреплено четкое распределение ответственности и институциональных механизмов между основными участниками ее реализации, мониторинга и финансирования.
Наряду с Правительством Республики Казахстан, центральными и местными органами управления, национальными холдингами и институтами развития Национальная палата предпринимателей примет активное участие в обсуждении и разработке стратегических документов в реализацию Программы, в том числе по вопросам развития национальных и территориальных кластеров.
Значительная роль отводится Комиссии по промышленному развитию Республики Казахстан, образованной в целях выработки предложений в сфере промышленного развития Республики Казахстан.
Для координации работы по развитию отраслей промышленности, упорядочения системы поддержки через институты развития на базе Национального института развития в области развития индустрии предусматривается продолжить в установленном порядке формирование центра компетенций в области индустриальной политики с основными направлениями деятельности: информационно-аналитическая поддержка индустриального развития страны; мониторинг реализации Программы; развитие программы повышения производительности; развитие систем поставщиков и интеграция в глобальные отраслевые цепочки; координация государственной политики по поддержке кластеров; разработка дорожных карт по снижению административных барьеров; сопровождение Карты индустриализации; поддержка операционной деятельности и аналитическое обеспечение Комиссии; создание и развитие офиса управления Программой.

Мониторинг реализации Программы
Для эффективной координации, мониторинга и повышения доступности и качества оперативных (ежегодных) данных о ходе реализации Программы, а также планов мероприятий министерств и институтов развития, вовлеченных в ее реализацию, будет усовершенствована система мониторинга и оценки ее реализации.
Ключевым механизмом в системе мониторинга реализации Программы должны стать оценка, основанная на фактах, и финансирование исполнителей в зависимости от достигнутых результатов. Внедрение этого подхода потребует дальнейшего совершенствования системы государственного планирования Республики Казахстан, которое должно в первую очередь отразиться в новых видах анализа и оценки – таких, как предварительная оценка программ и проектов, оценка результативности их реализации относительно затрачиваемых государственных ресурсов.
Согласно лучшим мировым практикам в области управления программами для эффективной межведомственной координации ее реализации планируется создание офиса управления программой на базе Национального института развития в области индустрии. Он будет осуществлять оценку исполнения целевых показателей, степень реализации отдельных мероприятий. Мониторинг реализации Программы позволит выявлять отклонения и предлагать план мероприятий по их устранению, на основе которого будет осуществляться корректировка Программы.

6. Этапы реализации Программы
Достижение поставленной цели и задач будет осуществляться пошагово.
Первый этап включает в себя запуск мероприятий по развитию национального кластера из базовых ресурсных секторов экономики, 3 кластеров из рыночно-ориентированных секторов экономики и двух инновационных кластеров из секторов «новой экономики». Для поддержки индустриального развития в приоритетных секторах будут реализованы пилотные инструменты поддержки индустриального развития.
На втором этапе реализации будет задействован весь набор инструментов поддержки индустриального развития в приоритетных секторах. Будут осуществлены мероприятия по развитию приоритетных кластеров из базовых ресурсных секторов, рыночно-ориентированных секторов и инновационных кластеров. Будет завершено обновление системы институтов развития. Также, при необходимости, политика будет актуализирована, а на завершающей стадии этого этапа будет разработана третья пятилетняя программа индустриально-инновационного развития Республики Казахстан. Кроме того, для кластеров из базовых и рыночно-ориентированных секторов промышленности, а также инновационных кластеров из секторов «новой экономики» необходимо обеспечить достижение международной конкурентоспособности в макрорегионе, включающем страны СНГ и Центральной Азии.
С целью обеспечения соответствия политики изменившимся внешним условиям будет осуществлен ее пересмотр, в том числе будут пересмотрены стратегические планы, пятилетние и трехлетние (с учетом бюджетного цикла) планы мероприятий министерств, а также стратегии развития, пятилетние и трехлетние (с учетом бюджетного цикла) планы мероприятий институтов развития, вовлеченных в реализацию Политики.
На третьем – завершающем этапе реализации будет проведена комплексная оценка итогов реализации Политики. Наряду с этим будет организована разработка третьей пятилетней программы индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на период 2020 – 2024 годы.

7. Необходимые ресурсы
Для успешной реализации Программы будут консолидированы финансовые ресурсы государства и частного сектора, при этом государство сконцентрируется на финансовом обеспечении мер поддержки, создающих условия для прихода частных инвестиций.
Для достижения поставленных целей и индикаторов прогнозные потребности в инвестициях для обрабатывающей промышленности составят порядка 6,6 трлн тенге, в том числе около 600 млрд. тенге из государственного бюджета.

Таблица 1. Общие потребности в инвестициях в обрабатывающей промышленности, млрд. тенге

Показатели	2015 г.	2016 г.	2017 г.	2018 г.	2019 г.	за 2015- 2019 гг.
Черная металлургия	89	53	84	72	93	390
Цветная металлургия	361	400	216	59	66	1102
Нефтепереработка	48	50	514	68	70	750
Нефтехимия	14	284	264	582	144	1289
Производство продуктов питания	59	61	66	73	82	341
Агрохимия	30	12	18	361	96	517
Производство химикатов для промышленности	16	18	23	29	36	121
Произ-во автомобилей	17	31	44	24	49	164
Электрооборудование	23	34	42	34	36	169
Производство с/х техники	19	13	14	16	18	80
Производство ж/д техники	53	64	76	86	107	385
Горн. оборудование	17	17	18	21	18	90
Нефтедобывающее и нефтегазоперераб. оборуд.	8	9	9	11	14	51
Производство строительных материалов	124	77	77	77	83	436
Итого по приоритетным секторам	876	1121	1464	1512	912	5885
Прочие сектора	144	152	165	124	130	715
Обрабатывающая промышленность	1020	1273	1629	1636	1042	6600

80% целевых бюджетных финансовых ресурсов, выделяемых по Программе, будут направлены на поддержку приоритетных секторов. Оставшиеся 20% пойдут на поддержку успешных проектов и предприятий других секторов обрабатывающей промышленности.
Объемы государственного финансирования мероприятий, предусмотренные Программой, будут уточняться на соответствующие финансовые годы в соответствии с законодательством Республики Казахстан.

Используемые термины
Аддитивные технологии – класс технологий, в которых деталь формируется наращиванием материала, а не удалением его из заготовки, как в традиционных.
Голландская болезнь – состояние экономики, для которого характерны два симптома. Первый – увеличение добычи и экспорта сырья. Второй - уменьшение объемов отечественного промышленного производства. При этом появление второго симптома неразрывно связано с первым. Другими словами, «голландская болезнь» – это такое состояние экономики, при котором экспорт сырья замедляет развитие национальной экономики.
Деловой климат – широкий набор политических, экономических, юридических и материальных факторов, которые определяют преимущества страны для иностранных инвестиций, а также склонность национальных компаний всех размеров и отраслей инвестировать в развитие.
Диверсификация – рассредоточение капитала между различными объектами вложений с целью снижения экономических рисков.
Национальные институты развития – юридические лица, пятьдесят и более процентов голосующих акций (долей участия в уставном капитале) которых прямо либо косвенно принадлежат государству, уполномоченные на реализацию мер государственной поддержки индустриально-инновационной деятельности.
Интернационализация – технологические приемы разработки, упрощающие адаптацию продукта к языковым и культурным особенностям региона, отличного от того, в котором разрабатывался продукт.
Индекс доверия при ПИИ (FDI Confidence Index by A.T.Kearney) – разработанный компанией A.T. Kearney индекс, основанный на данных регулярного опроса мнений крупных международных инвесторов. При составлении рейтингов стран участвуют компании с годовым оборотом в более 2 трлн долл. США.
Кластер – географически сконцентрированная группа взаимосвязанных и взаимодополняющих компаний и организаций, которая включает в себя производителей конечных или промежуточных товаров и услуг, поставщиков комплектующих, специализированных услуг, производителей производственного и иного оборудования, поставщиков специализированной инфраструктуры, научных и исследовательских организаций, организаций высшего образования, организаций технического и профессионального образования и других организаций, имеющих определенную отраслевую специализацию.
Коммодитиз – активно экспортируемые товары массового производства, обладающие качественной однородностью, сопоставимостью качественных характеристик в течение продолжительных периодов времени и взаимозаменяемостью отдельных партий, что позволяет вести торговлю им по описаниям и образцам.
Ловушка среднего дохода – ситуации в экономическом развитии, при которой страна, которая достигает определенного дохода, «застревает» на этом уровне.
Локализация – размещение на территории страны производства продукции первоначального иностранного происхождения.
Макрорегион – регион, который состоит из пяти уровней, в зависимости от степени интеграции с Республикой Казахстан.
Первый уровень включает приграничные регионы Российской Федерации: Астраханская, Волгоградская, Саратовская, Самарская, Оренбургская области, Республика Башкортостан, Челябинская, Курганская, Тюменская, Омская, Новосибирская области, Алтайский край, Республика Алтай.
Второй уровень включает все регионы Российской Федерации, Украину и Беларусь.
Третий уровень включает западные регионы Китая, которые граничат с Республикой Казахстан.
Четвертый уровень включает все регионы Китая, Узбекистан, Таджикистан, Туркменистан, Кыргызстан.
Пятый уровень включает Турцию, Иран, Ирак, Азербайджан.
Страны ОЭСР – Япония, США, Австралия, Германия, Италия, Канада, Великобритания, Франция, Южная Корея, Мексика, Испания, Турция.
Метод бережливого производства – концепция управления производственным предприятием, основанная на постоянном стремлении к устранению всех видов потерь.
Принцип Yellow pages – государство не должно присутствовать в качестве бизнес игрока в секторах, где есть достаточная концентрация частного бизнеса.
Промышленность–совокупность предприятий (заводов, фабрик, рудников, шахт, электростанций), занятых производством орудий труда, как для самой промышленности, так и для других отраслей народного хозяйства, а также добычей сырья, материалов, топлива, производством энергии, заготовкой леса и дальнейшей обработкой продуктов, полученных в промышленности или произведенных в сельском хозяйстве (БЭС).
Транснациональная компания–компания, владеющая производственными подразделениями в двух и более странах, а также компания, на зарубежные активы которой приходится около 25–30 % от их общего объема.
R&D (Research & Development) центр – центр научно-исследовательских и опытно-конструкторских разработок, направленных на получение новых знаний и практическое применение при создании нового изделия или технологии.
ЦДС – цепочка добавленной стоимости (известная также как система бизнеса) представляет собой описательную модель, которая применяется для описания процесса движения продукта от поставщика к потребителю через стадии, добавляющие этому продукту стоимость, или ценность. Анализ ЦДС дает понимание структуры производственного процесса для определения областей, в которых возможно повысить эффективность, тем самым повышая эффективность функционирования всего сектора и укрепляя его конкурентоспособность.

Примечание: расшифровка аббревиатур
СНГ – Содружество Независимых Государств
ТС – Таможенный союз
ВВП – валовый внутренний продукт
ВДС – валовая добавленная стоимость
НДС – налог на добавленную стоимость
МВФ – Международный валютный фонд
ОЭСР – Организация Экономического Сотрудничества и Развития
ККМЗМ – коллективный концентрат редкоземельных металлов
НПЗ – нефтеперерабатывающий завод
НХЗ – нефтехимический завод
ОКЭД – общий классификатор видов экономической деятельности
КПВЭД - классификатор продукции по видам экономической
деятельности
ТН ВЭД – товарная номенклатура внешнеэкономической деятельности
ОАО – открытое акционерное общество
ЗАО – закрытое акционерное общество
ТОО – товарищество с ограниченной ответственностью
АО – акционерное общество
ГМК – горно-металлургический комплекс
ПАВ – поверхностно-активные вещества
НИОКР – научно-исследовательские и опытно-конструкторские
разработки
ВТО – Всемирная торговая организация
АПК– агропромышленный комплекс
ТНК – транснациональная корпорация
ЮНИДО – Организация Объединенных Наций по промышленному
развитию
МБРР – Международный банк реконструкции и развития
НУХ – Национальный управляющий холдинг
СЭЗ – специальная экономическая зона
ИЗ – индустриальная зона
МСБ – малый и средний бизнес
ВУЗ – высшее учебное заведение
ТиПО – техническое и профессиональное обучение
НПП РК – Национальная палата предпринимателей Республики
Казахстан
НИИ – научно-исследовательский институт
ТРУ – товары, работы, услуги
БВУ – банки второго уровня
РГП - Республиканское государственное предприятие
ЦДС – цепочка добавленной стоимости