Қазақстан Республикасының перспективалы ұлттық кластерлерін қалыптастырудың 2020 жылға дейінгі тұжырымдамасын бекіту туралы

Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының перспективалы ұлттық кластерлерін қалыптастырудың 2020 жылға дейінгі тұжырымдамасы (бұдан әрі – Тұжырымдама) бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасының орталық мемлекеттiк және жергiлiктi атқарушы органдары Тұжырымдаманы iске асыру жөнiндегi қажеттi шараларды қабылдасын.

3. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі	С. Ахметов

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2013 жылғы 11 қазандағы
№ 1092 қаулысымен
бекітілген

Қазақстан Республикасының перспективалы ұлттық кластерлерін қалыптастырудың 2020 жылға дейінгі ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ

Ескерту. Тұжырымдамаға өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 19.04.2019 № 215 қаулысымен.

Мазмұны

1. Перспективалы ұлттық кластерлерді қалыптастыру пайымы.

2. Перспективалы ұлттық кластерлерді қалыптастырудың негізгі қағидаттары мен жалпы тәсілдері.

3. Тұжырымдаманы іске асыру болжанатын нормативтік құқықтық актілердің тізбесі.

1. Перспективалы ұлттық кластерлерді қалыптастыру пайымы

Кластерлер инновацияларға, өнеркәсіптік дамуға, бәсекеге қабілеттілік пен экономиканың тиімділігіне ықпал ететін маңызды құрал болып табылады. Кластерлік саясат әлемде қазіргі заман жағдайында инновациялық дамудың барабар тетігі ретінде кең таралды.

Кластерлік тәсіл жаңа өндірістер ашу мен елдің әлемдік нарықтағы бәсекелестік артықшылығын күшейтетін, қосылған құн мен ғылымды қажет етушіліктің жоғары деңгейіндегі қызметке байланысты. Кластерлік тәсілдің артықшылығы жоғары технологиялық және инновациялық бизнесті дамытуға, сондай-ақ ведомствоаралық және салааралық өзара іс-қимылды нығайтуға бағытталуына байланысты.

Осы Тұжырымдамада "Қазақстан – 2050: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты" стратегиясын ескере отырып, Қазақстан Республикасының перспективалы ұлттық кластерлерінің мақсаттары, міндеттері және даму бағыттары көрініс тапқан.

Перспективалы ұлттық кластерлер ретінде заманауи технологиялар мен бизнес модельдеріне негізделген бәсекеге қабілетті, инновациялық өнімдер мен қызметтер өндіру үшін біріктірілген жеке сектордағы компаниялардың, ұйымдардың, ғылыми-зерттеу және инжинирингтік ұйымдардың, инвесторлардың, қаржы институттары мен арнайы даму аумақтарының (арнайы экономикалық аймақтар (бұдан әрі – АЭА), технопарктер, индустриялық аймақтар (бұдан әрі - ИА) өзара пайдалы кооперациясы түсініледі.

Осы Тұжырымдама перспективалы ұлттық кластерлерді, оларды ғылыми-білім беру, инфрақұрылымдық және кадрлық қолдауды дамыту үшін институционалдық, әдіснамалық, ұйымдық негіздерді қалыптастыру мақсатында әзірленді.

Бұл ретте кластерлік тәсіл экономика дамуының салалық тәсілін алмастырмайды, қайта мемлекеттік салалық саясатты толықтырады. Қазақстанда жаңа құзыреттер (технология және өнім, білім және дағды) инновациялық кластерлерді ұйымдастыру қағидаты негізінде салалардың, компаниялардың және ел өңірлерінің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға ықпал ететін болады.

АЭА-ның, технопарктердің, ИА-ның, бизнес-инкубаторлардың және кәсіпкерлік инфрақұрылымының басқа да объектілерінің әлеуетін пайдалану кластерлік жобаларды дамыту үшін қолайлы мүмкіндіктер ашады.

Отандық кластерлердің ғаламдық жеткізу тізбегіне енуі ұлттық технологиялық қауіпсіздік деңгейін айтарлықтай көтеруге, экономикалық өсу, кластерлер құрамына кіретін бизнестің халықаралық бәсекеге қабілеттілігі сапасын арттыруға мүмкіндік береді.

Тұжырымдама сондай-ақ перспективалы ұлттық кластерлерді мемлекеттік қолдаудың негізгі бағыттары мен тетіктерін айқындайды.

Кластерлік дамытудың әлемдік тәжірибесін талдау

Кластерлік тәсіл негізінде бәсекеге қабілеттілікті арттыру әлемнің көптеген елдерінің даму стратегияларында кең таралған. Оны соңғы 10 жылда әлемнің 20 елінде іске асырылған 500-ден астам кластерлік бастамаларды талдау көрсетіп отыр.

Бүгінгі күні инновациялық кластерлердің "үздік тәжірибелері" Америка Құрама Штаттарында (бұдан әрі - АҚШ), Еуропалық одақта (бұдан әрі - ЕО) және Оңтүстік Шығыс Азияда шоғырланған. Сарапшылардың бағалауы бойынша қазіргі уақытта кластерлеумен әлемнің жетекші елдері экономикасының шамамен 50 %-ы қамтылған.

Кеңістікте ұйымдастырудың жаңа нысандарының жарқын мысалдары мына инновациялық орталықтар мен кластерлер болып табылады: силиконды алқап, Францияның бәсекеге қабілетті кластерлері, Финляндияның кластерлері, Эйндховен–Левен–Аахен (ELAt) халықаралық кластері, Биотехнологиялық алқап, Оңтүстік Кореядағы кеме жасау кластері, Жапонияның машина жасау кластерлері, Қытай Халық Республикасының (бұдан әрі – ҚХР) "Шанхай аймағы".

Кластерлерді қалыптастыру және іске асыру саласындағы әлемдік тәжірибені талдау мынаны көрсетті:

1) кластерлік тәсілді қолдану экономика дамуындағы заңды кезең болып табылады, ал оның таралуын жоғары дамыған экономикалардың басты белгісі ретінде қарауға болады;

2) үш еселік шиыршық, яғни мемлекеттік органдардың, бизнестің және ғылыми-білім беру мекемелерінің өзара іс-қимылын ұйымдастыру қағидаты кластерлік саясаттың негізі болып табылады;

3) кластерлер жоғарыдан қалыптастырылмайды, олар инновациялық даму процесінде қалыптастырылады. Бұл ретте мемлекет кластерлерді неғұрлым белсенді құру үшін жағдайлар жасауға тырысады. Неғұрлым табысты инновациялық кластерлердің, жаңа нарықтық тауашаларға жете отырып, өндірістің техника және технология салаларында "серпіліс" жүзеге асырылатын орындарда құрылады;

4) кластер ерекшелігі оған кіретін ұйымдардың жекелеген шаруашылық жүргізуші субъектілермен салыстырғанда кластерлердің барлық қатысушыларының бәсекеге қабілеттілігін арттырудан көрініс табатын синергетикалық әсерге қол жеткізуі болып табылады;

5) ескі индустриялық кластерлерге қарағанда, жаңа буын кластерлерінің ерекше белгісі олардың инновациялық бағдарлануы болып табылады. Егер өнеркәсіп кластерлеріндегі "өсу нүктесі" ірі индустриялық кәсіпорындар болатын болса, инновациялық кластерлердегі импульс жаңа буын университеттері, жоғары технологиялық компаниялар, инновациялық орталықтар нысанындағы жаңа түзілістерден туындап отыр. Бұл ретте инновациялық кластерлерде негізгі назар классикалық инвестициялық жобаларға емес, инновациялық экожүйені, креативтік ортаны қалыптастыруға, инновациялық старт-ап компаниялар мен бизнестерді дайындауға аударылған.

Заманауи кезеңде кластер саясатының екі негізгі моделі неғұрлым анық бөлініп көрсетіледі – либералдық және дирижистік. Либералдық модельдің негізгі қағидаты кластердің нарықтық организмі екеніне, мемлекет рөлінің кластерлерді табиғи дамыту үшін кедергілерді жоюға келіп тірелетіндігіне байланысты. Либералдық кластерлік стратегия дәстүр бойынша либералдық экономикалық саясатты жүргізетін елдерге тән. Олардың қатарына АҚШ-ты, Ұлыбританияны, Австралияны және Канаданы жатқызуға болады.

Дирижистік саясатқа ие елдерде мемлекет кластерлерді қалыптастыру процесінде басым бағыттарды таңдаудан кластерлерді дамыту жөніндегі бағдарламаларды қаржыландыруға дейін барынша белсенді рөл атқарады. Дирижистік кластерлік саясат экономикалық өмірде мемлекет белсенді рөл атқаратын елдерге тән. Олардың арасында: Франция, Оңтүстік Корея, Сингапур, ҚХР, Сауд Арабиясы.

Кластерлеудің жетекші үрдісі бүгінгі күні әлемдік инновациялық кластерлерді, оның ішінде жеке мемлекеттердің – халықаралық және трансшекаралық шектерінен шығатын кластерлерін дамыту болып табылады.

АҚШ, Жапония, Швецияда және басқа да жоғары дамыған елдердегі жаңа буын кластерлерін қалыптастырудың әлемдік тәжірибесі инновациялауды олардың перспективалы өнімге және одан әрі табысты компанияларға айналуын бастамалауға мүмкіндік беретін тұғырнама 3-ші жаңартылымдағы технопарктер болып табылатынын көрсетеді.

Бұл ретте маңайында шағын инновациялық кәсіпорындар мен старт-аптар белдеуі құрылатын Университеттер жаңа буын кластерлерінің ядросы болып табылады.

Экономиканың жоғары технологиялық секторларындағы инновациялық қызмет жаңа жаңартылымдағы кластерлердің шешуші бағдарына айналды. Сарапшылардың болжамы бойынша 2030 жылға дейінгі кезеңде шикізат нарығы 1,5 трлн. АҚШ долларына ғана өскенде, жоғары технологиялық өнім нарығы 10-12 трлн. АҚШ долларына өспекші. Осылайша, жоғары технологиялық сектор әлемдік экономика серпінінің негізгі драйверіне айналады.

Осылайша, сарапшылардың бағалауы бойынша жаңа материалдар, био және нанотехнологиялар, композиттер толықтай әлемдік металлургияның перспективасын қайта құрады және экономиканың көптеген дәстүрлі салаларын дамытуға айтарлықтай әсер етеді: құрылыс, әуе құрылысы, көлік, энергетика, ауыл шаруашылығы. Әлемдік тәжірибеде жаңа технологиялар мен білімге негізделген NBIC-экономика түсінігі кең таралған.

Осыған байланысты Қазақстанда кластерлердің жеткілікті жаңа тәсілдерін және мемлекеттік саясат шараларын әзірлеу қажет.

Ағымдағы ахуалды талдау

Қазақстандағы кластерлік саясат бастапқы кезеңде екі базалық тәсіл негізінде қалыптастырылды:

1) болжанатын келешекте Қазақстанның экономикалық саясаты болып табылатын, табиғи ресурстарды пайдалану негізіндегі индустриялық секторлардағы кластерлер;

2) Қазақстанда сервистік және Орталық Азия өңірінде іскери хаб ретінде позицияны бекітуге ықпал ететін сервистік кластерлер.

2005 жылы 7 пилоттық индустриялық-сервистік кластерлер анықталды: металлургия, мұнай-газ, машина жасау, тоқыма өнеркәсібі, көлік және логистика, туризм, тамақ өнеркәсібі, құрылыс материалдары.

Кластерлерді дамыту жөніндегі мемлекеттік саясат мынадай бағыттар бойынша шаралардың кең жинағынан тұрады: өндірістік-инфрақұрылымдық жобалар, дамытудың институционалдық талаптарын құру, ғылыми-білім беру әлеуетін дамыту, ұйымдық қолдау.

Кластерлік саясатты тәжірибелік іске асыру бизнестің (ірі компаниялар, шағын және орта бизнес) басқарудың ыңғайлы сипатына және өзін-өзі ұйымдастыруға (АҚШ және ЕО тәрізді) бағдарланған кластерлік моделін қабылдауға дайындығының жеткіліксіздігін көрсететін негізгі проблемаларды анықтады: компанияның кооперацияға және оқшаулануға ынталылығының болмауы, бизнес және инженерлік құзыреттің тапшылығы, кәсіпорынның 6 %-ының ғана инновациялық белсенді болуы.

Кластерлер қалыптастыруды мемлекеттік реттеу шаралары негізінен кластер қатысушыларында стратегиялық жоспарлау ресурстары мен дағдыларының жеткіліксіздігіне байланысты макроэкономикалық ынталандыру шараларына шоғырланды.

Осылайша, кластерлердің ұйымдық құрылымын құру үшін "орталық үйлестіруші" және "салалық интеграторлар" анықталған жоқ.

Даму институттары негізгі күшті инфрақұрылымды (құрылыс) дамытуға және қаржылық қолдауға бағыттады. Бастапқы кезеңде мазмұнды мәселелердегі сапалық жұмыс маңызды: бизнестің егу инкубациясы, стратегиялық маркетинг және жаңа әлеуеттерді талдау, білікті кадрларды дайындау және оқыту, ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды (бұдан әрі – ҒЗТКЖ) қолдау және венчурлық индустрияны дамыту.

Кейіннен кластерлік тәсіл АЭА, ИА-лар мен бірінші және екінші буын технопарктері негізіндегі үздіксіз жекелеген индустриялық жобалар мен нүктелерді қолдаудың дәстүрлі салалық әдісіне ауыстырылды.

Қазіргі уақытта Қазақстандағы инновациялық кластерлерді ұстап тұратын факторлар мен дамытудың шешуші факторларына "технологиялық қармаққа" алып келетін инновациялық өнімге сұраныс пен ұсыныстың жоқтығы, сервистік инфрақұрылымның дамымауы, ішкі және сыртқы нарықта бәсекеге қабілетті инновациялық және венчурлық кәсіпкерлердің жоқтығы, трансферт жүйесінің қалыптастырылмауы, ел экономикасына білімді генерациялау және беру, ашық инновациялардың ену деңгейінің төмендігі және оларды отандық бизнестің қолдануының әлсіз ғылыми-техникалық әлеуеті болып табылады.

Нәтижесінде технология импортының негізгі нысаны инженерлік шешімдерді сатып алмай, технологиялық және өндірістік жабдық пен жинақтаушыны сатып алу, тиісті құзыреттілікті дамыту болып қалады, бұл елдің технологиялық саясатының жетілмегендігін көрсетеді. Бұл ретте елдің өнеркәсіптік кәсіпорындарының көпшілігі трансұлттық кластерлердің технологиялық тізбегінің төменгі деңгейінде тұр.

Кластерлік дамудағы неғұрлым әлсіз буын жеке сектордағы бизнес-құзыреттердің өткір тапшылығы болып табылады. Сауда-делдалдық салаға және сатылмайтын қызметтер саласына шоғырландырылған кәсіпкерлік құрылымы мен әлеуеті отандық бизнестің құрылымын жаңғыртуды, бизнестің маркетингілік, технологиялық және инженерлік құзыреттерін қалыптастыруды, сондай-ақ елдің кең және заманауи корпоративтік секторын қалыптастыруды талап етеді.

Баяндалғанды ескере отырып, кейіннен экономика салаларының жаңа техникалық-технологиялық тұғырнамасын дамыту үшін өзінің білімі мен технологиясын реинжинирингілеу мен генерациялауға ауыстыра отырып, заманауи бизнес құзыреттерді белсенді дамытуға және жаңа технологияларды қарызға алуға негізделген отандық кластерлерді қалыптастыру және жұмыс істеу әдістері мен тәсілдерін түбегейлі ауыстыру талап етіледі.

Бұл ретте кластерлік саясат инфрақұрылымдық қамтамасыз етуді жаңа ұйымдық нысандар мен коммуникацияларды енгізумен үйлестірілуі тиіс. Перспективалы ұлттық кластерлерді қалыптастыру үшін өте маңызды талап заманауи технологияларды жедел шоғырландыру және сана мен мінез-құлықтың креативті типі бар кәсіпкерлердің жаңа класын дамыту болып табылады.

Кластерлік саясаттың мақсаттары мен міндеттері

Кластерлік саясаттың мақсаты кластерлік даму негізінде экономика өсуінің тұрақты қарқыны мен экономиканы жаңғыртуды қамтамасыз ету болып табылады.

Кластерлік саясаттың жаңа кезеңінің негізі экономиканың дәстүрлі секторларындағы қосылған құн тізбегін құруға негізделген индустриялық кластерлерден бастап, түйінді құзыретке, білім мен технология трансфертіне және инновациялық кәсіпкерлікке негізделген инновациялық кластерлерге дейін одан әрі даму болып табылады.

Кластерлерді өндірістік шығасыларды төмендету жолымен ауқымдандыруға ғана емес, сонымен қатар инновациялық өнімдер мен қызметтер өндірісіне, оның ішінде экономиканың дәстүрлі салаларына: өңдеу өнеркәсібіне, ауыл шаруашылығына, энергетикаға, химияға, көлікке, машина жасауға бағдарлау қажет.

Кластерлік саясат ел экономикасын жаңа технологиялық тұғырнамаға, жоғары деңгейдегі өнімділікке ие салаларға, өнімдер мен қызметтің қосылған құны мен қайта өңдеу дәрежесін құруға ауыстыруға бағытталатын болады.

Кластерлік саясаттың міндеттері:

1) әлемдік технологиялық дамудың үрдісі мен перспективаларын ескере отырып, экономиканың дәстүрлі секторларында перспективалы ұлттық кластерлерді дамыту үшін қолайлы жағдай жасау;

2) келешекте тұрақты, "ақылды өсуді" қамтамасыз етуге және елдің жаңа бәсекелес артықшылығын жасауға қабілетті ұлттық перспективалы кластерлер құру;

3) ұзақ мерзімді перспективада заманауи экономиканың негізін құру үшін инновациялық ортаны құру болып табылады.

Кластерлік саясат индустриялық-инновациялық дамыту бағдарламасының 2-кезеңін іске асырудың маңызды құралы болуы тиіс (Қазақстан Республикасын индустриялық-инновациялық дамытудың 2015 - 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы). Индустрияландыру картасын қалыптастыру кезінде ұлттық кластерлер шеңберінде іске асырылатын жобаларды енгізу басым сипатқа ие болады.

Іске асыру кезеңі мен күтілетін нәтижелер

1-кезең: 2013-2015 жылдар – пилоттық:

бұл кезең мынадай міндеттерді қамтиды:

1) перспективалы ұлттық кластерлерді айқындау;

2) ұлттық кластерлерді дамыту стратегиясын әзірлеуді қоса алғанда, кластерлік дамытудың тиімді ұйымдық моделін қалыптастыру;

3) ұлттық кластерлердің жұмыс істеуін қамтамасыз ететін толыққанды нормативтік және әдістемелік базаны әзірлеу;

4) перспективалы ұлттық кластерлер бойынша егжей-тегжейлі жол карталарын әзірлеу;

5) мемлекеттік қолдау шараларын ұсынудың тиімді тетігін әзірлеу және ұлттық кластерлердің бәсекеге қабілеттілігін арттыру;

6) ұлттық кластерлерді қолдау үшін жоғары білім мен ғылыми-зерттеу ортасын жаңғыртуды жандандыру;

7) ұлттық кластерлерді, инжинирингтік орталықтар мен технология трансферті жүйесін қолдаудың толыққанды институттарын қоса алғанда, инновациялық кәсіпкерлерді, венчурлық инвесторларды инкубациялау және дамыту жөніндегі заманауи инфрақұрылымды қалыптастыру;

8) кластерлік саясатты сараптамалық-талдамалық, әдіснамалық және ұйымдық қамтамасыз ету жүйесін қалыптастыру.

2-кезең: 2016-2020 жылдар – белсенді:

бұл кезең мынадай міндеттерді қамтиды:

1) перспективалы ұлттық кластерлерді белсенді дамыту;

2) халықаралық деңгейдегі кемінде 2 инновациялық орталық құру (Назарбаев Университеті, Инновациялық технологиялар паркі);

3) болашақ экономикасының жаңа секторларын дамыту үшін негіз қалыптастыру;

4) перспективалы ұлттық кластерлердің халықаралық тауашаларға, өнімдер мен қызметтер өнім берушілерінің желісіне, сондай-ақ халықаралық технологиялық тізбекке кіруіне жәрдемдесу;

5) кемінде 5 ұлттық кластер қалыптастыру.

Күтілетін нәтижелер

Жаңа кластерлік саясатты іске асыру инновациялық даму моделі мен отандық экономиканың жаңа бәсекелес артықшылықтарының негізін жасауға, экономиканың, шағын және орта кәсіпкерліктің бәсекеге қабілетті базалық және жаңа секторларын арттыруға, өңірлердің тұрақты дамуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Перспективалы ұлттық кластерлерді дамыту тұжырымдамасын іске асыру нәтижесі:

1) "Назарбаев Университеті" дербес білім беру ұйымы мен Инновациялық технологиялар паркінің базасында халықаралық деңгейдегі

2 инновациялық орталықтың жұмыс істеуі;

2) кемінде 5 ұлттық кластердің жұмыс істеуі;

3) толыққанды институционалды инфрақұрылым кластерлерін құру болады.

2. Перспективалы ұлттық кластерлерді қалыптастырудың негізгі қағидаттары мен жалпы тәсілдері

Перспективалы ұлттық кластерлерді қалыптастыру қағидаттары

Осы Тұжырымдаманы іске асыру кезінде мынадай қағидаттарды сақтау қажет.

Біріншіден, қабылданатын шаралардың дәйектілігі қағидаты, қандай да болмасын инновациялық дамудың дайындық дәрежесін есепке алуды жобалайды. Бірінші кезең имитациялық модельді құруды, яғни экономиканы жаңғыртуды қамтамасыз етуі тиіс шетелдік технологияны енгізуді және игеруді болжайды. Аталған кезеңде институционалдық базаны нығайту және инновациялық жүйенің жекелеген элементтерін құру қажет. Екінші кезеңде, шетелдік технологияларды бейімдеу және жетілдіру мемлекеттің, бизнестің, ғылым мен білімнің, технология мен білім трансфертінің, құзыреттің ұлттық жүйесінің өзара іс-қимылы тетіктерінен тұратын толық және жұмысқа қабілетті ұлттық инновациялық жүйе толық жасалуы тиіс. Инновациялық дамудың келесі кезеңінде ғылымды қажет ететін жоғары деңгейдегі өзіндік жаңа технология мен өндіріс құрылатын болады.

Екіншіден, есептелген іс-қимыл стратегиясына негізделген нақты басымдықтарға күштерді шоғырландыру. Аталған қағидат барлық ресурстарды кластерлік дамудың шешуші бағыттарына шоғырландыруды болжайды.

Үшіншіден, бәсекелестік пен мемлекеттік-жеке әріптестікке негізделген экономикалық тиімділік қағидаты. Бұл қағидат инновациялық процесс пен жоғары өзін-өзі қамтамасыз етуіне біртіндеп ауысуын және оның кірістілігін болжайды.

Төртіншіден, перспективалы ұлттық кластерлерді салалық емес, салааралық жұмыс істеу қағидатында қалыптастыру орынды.

Бесіншіден, кластердің жаңа қатысушыларының интеграцияға ашықтығы, яғни кластерге ашық "кіруі" және "шығуы". Осыған байланысты кластерлер ашық инновациялар моделіне негізделетін болады.

Аталған қағидаттарды сақтау перспективалы ұлттық кластерлерді табысты қалыптастырудың маңызды шарты болып табылады.

Қазақстанның кластерлік саясатының негізгі бағыттары

Кластерлік саясат екі бағытта шоғырланатын болады.

Бірінші. Дәстүрлі экономика секторларындағы ұлттық кластерлер.

Перспективалы ұлттық кластерлер, негізінен технологиялық тізбектерді оңтайландыру және ұзарту, оларды оқшаулау, кооперацияны дамыту есебінен табиғи ресурстардың әлеуетін қолданатын қолданыстағы және пайда болатын кластерлер базасында дамитын болады.

Инновацияларды енгізу негізінде экономиканың базалық салаларын жаңғыртуды қамтамасыз етуге қабілетті жағдай жасау басты мақсат болып табылады.

Жаңа технологиялық тұғырнамаларға көшу, өнімдердің жаңа қайта бөлістері, халықаралық еңбек бөлінісіндегі ел позицияларының күшеюін қамтамасыз ету кластерлік саясаттың міндеті болады.

Бұл ретте, технологиялық тұғырнама деп елдің технологиялық дамуының инновациялық жобаларын енгізу құралы мен коммуникациялық алаң түсініледі.

Бірінші кезеңде технология импорты мен коммерцияландыру жүйесі құрылып, келесі кезеңде шетелдік технологияны реинжинирингілеуге ауыса отырып, одан әрі – жаңа технология мен білімді, оның ішінде нысаналы технологиялық бағдарламалар (бұдан әрі - НТБ) аясында дербес генерациялау жасалатын болады.

Кластер ядросында өндірістік көшбасшы компаниялар (сұраныс генераторлары) не ұқсас өнім шығаратын бірнеше компаниялар болады, олар өндірістік тізбектерді құрудың және оқшауландырудың, кооперациялаудың, кластердің шешуші технологиялық құзыреттерін дамытудың интеграторлары болуы тиіс. Кластерге қатысушыларға сонымен қатар салалық Ғылыми зерттеу институты (бұдан әрі – ҒЗИ), жоғары оқу орындары (бұдан әрі - ЖОО), сондай-ақ құрылатын инжинирингтік орталықтар жатады.

Егер интегратор мемлекеттік компания болатын болса, онда оның қатысуы оның кластерден кезең-кезеңмен шығуы арқылы, мемлекеттік-жеке меншік әріптестік (бірлескен инвестициялық жобалар, кепілдендірілген тапсырыстар), сервистік және ұйымдық функцияларды іске асыру және инновациялық технологияларды сатып алу (инвесторларды тарту, өткізу нарығы, экспорттық қолдау) қағидатына негізделетін болады.

Кластерді қалыптастыру тетігі.

Технологиялық болжау (форсайт) нәтижелері бойынша Қазақстан үшін сындарлы технологиялар анықталатын болады. Өте маңызды технологияларды немесе технологиялар тобын дамыту кластерлерді құру шеңберінде жүзеге асырылатын болады, ал кластерлік бастамаларды іске асырудың негізгі құралдарының бірі нысаналы технологиялық бағдарламалар болады. Сондай-ақ, бизнес бастамалары негізінде жаңа перспективалы кластерлерге конкурстық іріктеу жүргізілетін болады.

Әлеуетті қатысушылардың құзыреті мен рөлдері олардың саны мен құрамын, кәсіпорынның шоғырлану деңгейін, іске асырылатын жобалардың ауқымын, кооперация деңгейін, технологиялық база бірлігін, аралас салалар мен бірлескен зерттеу жобаларын есепке алатын критерийлер бойынша айқындалады.

Бұдан әрі, кластерлерді дамытудың жол карталары мен стратегиялары әзірленеді, кластерге қатысушылар арасында көптарапты келісімдер жасалатын болады.

Кластердің практикалық қызметі шетелдік әріптестермен бірлескен кәсіпорын (бұдан әрі – БК) құруды қоса алғанда, қайта бөлінісі жоғары өнімдер өндірісіне, оқшаулауға, өндірістік кооперацияға (өнім берушілер желісі) және логистикаға, физикалық инфрақұрылымға, технологиялар трансфертіне және отандық ҒЗИ мен ЖОО-ның қатысуымен инжиниринг орталықтарына, ғылыми-техникалық саладағы кооперацияға, кадрлар біліктілігін арттыру мен даярлауға, кластер қатысушылары арасында тиімді ақпараттық өзара іс-қимылға (медиақолдау) бағытталатын болады.

Кластер саясаты саласындағы уәкілеттілік берілетін мемлекеттік орган іріктеу тетігін және мынадай блоктар бойынша перспективалы ұлттық кластерлерді іріктеу бойынша критерийлердің тиісті тізбесін әзірлейді:

1) кластердің ғылыми-технологиялық және білім беру әлеуеті;

2) кластердің өндірістік әлеуеті;

3) кластердің экспорттық әлеуеті;

4) кластердің орналасу аумағының көліктік, энергетикалық, инженерлік, тұрғын үй және әлеуметтік инфрақұрылымын дамыту деңгейі;

5) кластердің ұйымдастырушылық даму деңгейі.

Ұйымдастырушылық құрылым

Кластер кеңесі (бұдан әрі – Кеңес) – кластер қатысушыларының пайымын, жоспарлары мен бағдарламаларын, сондай-ақ даму стратегиясын келісу алаңы.

Кеңесті салалық мемлекеттік органның министрі (облыстардың, Астана және Алматы қалаларының әкімдері) басқарады.

Кеңестің құрамына интегратор, қатысушы-кәсіпорындар (аралас кәсіпорындар, сатушылар, логистика), Ұлттық кәсіпкерлер палатасы, салалық ҒЗИ, ЖОО, салалық бизнес қауымдастықтар, АЭА-ны басқарушы компаниялар, даму институттары кіреді.

Кеңестің функциялары:

1) ұлттық кластерлерді дамыту стратегияларын және егжей-тегжейлі жол карталарын әзірлеу және бекіту;

2) кластерлер қатысушыларының қызметін үйлестіру;

3) кластер қатысушыларына мемлекеттік және өзге қолдауды алуда жәрдем көрсету;

4) кластер бағдарламалары мен жобаларын іске асыруға бөлінетін қаражатты тиімді пайдалануды мониторингілеу.

Интегратор – өндірістік көшбасшы компаниялардың немесе кластердің дамуын, оның ішінде аутсорсингті, краудсорсингті қамтамасыз ететін бірнеше компаниялар.

Кластер интеграторының әріптесі Ұлттық кәсіпкерлер палатасы немесе салалық бизнес-қауымдастықтар – кластерлерге қатысу үшін бизнестің шоғырлану үйлестірушілері (мемлекеттік компанияның интеграторын айқындаған кезде міндетті)

Қаржы агенті – "Бәйтерек" ұлттық басқарушы холдингі" АҚ (бұдан әрі - "Бәйтерек" ҰБХ" АҚ) және "ҚазАгро" ұлттық басқарушы холдингі" акционерлік қоғамы Қазақстан Республикасы заңнамасының шеңберінде мемлекеттік қолдау шараларын көрсетеді.

Әлеуетті кластерлер:

1) мұнай мен газды өндіру және қайта өңдеу технологияларының кластерлері;

Қазақстан Республикасының Мұнай және газ министрі төрағалық ететін кластерлер кеңесі;

интегратор: "ҚазМұнайГаз" ұлттық компаниясы" акционерлік қоғамы;

кеңес мүшелері: Ұлттық кәсіпкерлер палатасы (салалық қауымдастық), "Қазақстан мұнай және газ институты" акционерлік қоғамы, "Назарбаев Университеті" дербес білім беру ұйымы, "Ақпараттық технологиялар паркі АЭА" басқарушы компаниясы" акционерлік қоғамы (бұдан әрі - "АТП АЭА басқарушы компаниясы" АҚ), ЖОО-лар;

аумақ: "Ұлттық индустриялық мұнай химиясы технопаркі" АЭА;

2) металлургия кластерлері;