Республика соттарының денсаулыққа келтірілген зиянды өтеу жөніндегі заңнаманы қолдануының кейбір мәселелері туралы

1999 жылғы 9 шілдедегі № 9 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулысы

Ескерту. Нормативтік қаулының тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.
Ескерту. Нормативтік қаулының деректемелері жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

Шарттық және өзге де міндеттемелерді орындау кезінде өмірге және денсаулыққа келтірілген зиянды өтеу туралы заңнаманы біркелкі қолдану мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы қаулы етеді:

Ескерту. Атауы мен кіріспеге өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы сотының 2004 жылғы 18 маусымдағы N 12 нормативтік қаулысымен.

1. Шарттық және басқа да міндеттемелерді орындау кезінде азаматтың өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеуге байланысты даулар, егер заңнамалық актілерде немесе шартта зиян келтірген адамның аса жоғары жауаптылығы көзделмесе, Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (бұдан әрі - АК) 47-тарауында көзделген нормаларға сәйкес азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен шешіледі.

Шарттық міндеттемелер деп шарттан туындайтын міндеттемелерді түсінген жөн. Мұндай шарттарға еңбек шартын (келісімшарт), тапсырма шартын және т.б. жатқызуға болады.

Жәбірленушімен шарттық қатынастарда болмаған адам, мысалы, қызметі айналасындағыларға жоғары қауіптілікті (жоғары қауіптілік көзі) туындататын адам келтірген зиянды өтеу бойынша міндеттемелерді және басқаларды өзге де міндеттемелер деп түсінген жөн.

Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

2. Шарттық және өзге де міндеттемелерді орындау кезінде жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеу туралы талап қою нысаны мен мазмұны бойынша Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің (бұдан әрі – АПК) 148, 149-баптарының талаптарына сәйкес келуге тиіс.

Талап қою талаптарының сипатына қарай талап қоюға жәбірленушіге зиян келтірілгені туралы куәландыратын дәлелдемелер, атап айтқанда: ұйым әкімшілігінің жәбірленуші қызметкерге жұмыста мертігуден келтірілген зиянды өтеу туралы шешімі (бұйрығы, өкімі); қызметкердің еңбек қызметіне байланысты жазатайым оқиға немесе денсаулығына өзге де зақым келуі туралы акт; жазатайым оқиғаны арнайы тергеп-тексеру актісі; еңбек міндеттерін орындауға байланысты мертіккен немесе денсаулығына өзге зақым алған қызметкердің кәсіптік еңбекке қабілеттілігінен айырылу дәрежесін (пайызбен алғанда) белгілеу туралы медициналық-әлеуметтік сараптама комиссиясының (МӘСК) қорытындысы; денсаулыққа зақым келген басқа да жағдайларда сот-медициналық сараптама комиссиясының қорытындысы; жәбірленушінің бөгде адамның күтіміне және басқа да қосымша шығыс түрлеріне мұқтаждығы туралы қорытынды; АК-нің 938-бабына сәйкес есептелген орташа айлық есептік көрсеткіштің (кірістің) мөлшері туралы мәліметтер, тараптың (тараптардың) татуласуға бағытталған әрекеттерді жасағанын растайтын құжаттар, егер мұндай әрекеттер жасалған болса; сондай-ақ басқа да қажетті құжаттар қоса тіркелуге тиіс. Өкіл ұсынған және қол қойған талап қоюда, АПК-нің 148-бабы екінші бөлігі 1) – 8) тармақшаларында көрсетілген талаптардан басқа, талаптар негізделетін заң нормасына сілтеме болуға тиіс.

Талап қоюды дұрыс қарау үшін тараптардың қажетті дәлелдемелерді ұсынуы мүмкін болмаған жағдайда, АПК-нің 15-бабы төртінші бөлігіне сәйкес судья оларға уәжді өтінішхат бойынша ұйым немесе мүдделі адамдардан осындай дәлелдемелерді талап етіп алдыртуға жәрдемдесуге міндетті.

Ескерту. 2-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.
2-1. Алынып тасталды - ҚР Жоғарғы сотының 2011.12.30 N 5нормативтік қаулысымен.
Ескерту. 2-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы сотының 18.06.2004 N 15 нормативтік қаулысымен.

3. Өндірістегі жазатайым оқиға немесе қызметкердің денсаулығына өзге де зақым келтірілгені туралы белгіленген нысандағы актіге еңбек қорғау қызметінің және ұйым бөлімшесінің басшылары қол қояды, оны жұмыс беруші бекітеді және ұйымның мөрімен куәландырылады. Кәсіптік ауруға шалдыққан (уланған) жағдайда тиісті актіге халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы мемлекеттік органның өкілі де қол қояды.

Егер жұмыс беруші заңды тұлға құрмай-ақ тұлға болып табылса, онда жұмыс беруші белгіленген нысандағы актіні толтырып, қол қояды және нотариат арқылы куәландырады.

Ескерту. 3-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

4. Толық не iшiнара кәсіби еңбекке жарамдылығын, ал ол болмаған кезде - жалпы еңбекке жарамдылығын жоғалтқан жәбірленушілердің денсаулыққа зақым келтiрген зиянды өтеткізуге құқығы бар. Егер он төрт жасқа дейiнгi және табысы жоқ кәмелетке толмаған бала (жас бала) мертіккен немесе оның денсаулығына өзге де зақым келтірілсе, онда денсаулықтың зақымдануына байланысты шығыстар өтелуге жатады.

Жәбірленуші (асыраушы) қайтыс болған жағдайда қайтыс болған адамның асырауындағы немесе ол қайтыс болған күнге дейiн одан жәрдем ақша алуға құқылы болған еңбекке жарамсыз адамдар, сондай-ақ қайтыс болған адамның ол қайтыс болғаннан кейiн туған баласы, сондай-ақ АК-нің 940-бабының 1-тармағында көрсетілген басқа да адамдар зиянды өтету құқығына ие болады.

Өзінің еңбек (қызметтік) міндеттерін, шарттық мiндеттемелерден туындайтын ұқсас міндеттерін, әскери қызметтегі міндеттерiн орындауға байланысты жұмысшының денсаулығына келтірілген зиянды, егер ұйымның немесе жұмыс берушi-жеке тұлғаның кiнәсi анықталған жағдайда ғана олар өтейді.

Егер шарттық мiндеттемелердi, еңбек (қызметтік) мiндеттерiн, әскери қызметтегі мiндеттерiн орындау кезінде жұмысшының денсаулығына жоғары қауiптiлiк көзі арқылы зақым келтірілсе, онда мұндай зиян келтiргенi үшiн жоғары қауiптiлiк көзінің иесi жауапты болады.

Алайда, егер ұйымның немесе жұмыс берушi-жеке тұлға ұсынған көлік құралымен жұмыс орнына бара жатқанда немесе жұмыс орнынан қайтар жолда жұмысшының өмiрiне және денсаулығына зиян келтірілсе, онда ұйым мен жұмыс беруші-жеке тұлға жәбірленушінің алдында жауапты болады.

Ескерту. 4-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

5. Қызметi айналасындағылар үшiн жоғары қауiптiлiкпен байланысты жеке және заңды тұлғалар, егер зиянның еңсерілмейтін күштің немесе жәбiрленушiнiң терiс пиғылының салдарынан болғанын дәлелдемесе, жоғары қауiптiлiк көзi арқылы келтiрілген зиянды өтеуге мiндеттi.

Жоғары қауiптiлiк көзінің иесi келтiрiлген зиян үшiн қолданыстағы заңнаманың негiзiнде белгiленетiн мөлшерде жауап бередi.

Адам тарапынан зиян келтірушіні толық бақылау мүмкіндігі болмауынан зиян келтірушінің жоғары қауіптілікті туындататын кез келген қызметі, сондай-ақ осындай сипаты бар өндiрiстiк, шаруашылық және өзге де мақсаттағы заттар мен өзге объектілердi пайдалану, тасымалдау, сақтау жөніндегі қызмет жоғары қауіптілік көзі болып танылады.

Сонымен қатар соттар заңды тұлғалар мен азаматтардың үй (оның iшiнде қызметтік және қарауылдық иттерінің) және жабайы жануарларының зиян келтіруін және бақылаусыз қимылдарын белгілі бір мән-жайларда жоғары қауіптілік көздеріне жатқызуға болатындығын ескеруi тиiс.

Ескерту. 5-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

6. Жоғары қауіптілік көздерінің іс-қимылымен келтiрiлген зиян үшiн жауаптылық оларды арнайы мақсатта пайдалану кезiнде де, олардың зиян келтіретін сипаттары өздігінен пайда болған кезде де (мысалы, автокөлiктiң өзiнен-өзi жүрiп кетуi салдарынан зиян келтірілген жағдайда) туындайды.

Ескерту. 6-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

7. Меншiк құқығымен, шаруашылық жүргiзу құқығымен, жедел басқару құқығымен немесе басқа да негiздермен (жалға алу шарты бойынша, көлiк құралын басқаруға берілген сенімхат бойынша, құзыреттi органның жоғарғы қауіптілік көзін беру туралы өкіміне орай және т.б.) тиесілі жоғары қауіптілік көзін пайдалануды жүзеге асыратын заңды тұлғаны немесе азаматты жоғары қауіптілік көзінің иесi деп тану керек.

Жоғары қауіптілік көзінің иесiмен еңбек қатынастарына байланысты осы көзді басқарып отырған адам (жүргiзушi, машинист, оператор және т.б.) жоғары қауіптілік көзінің иесi болып танылмайды және зардап шеккен жәбiрленушi адамның алдында жауапты болмайды.

Егер автокөлiк кәсiпорындары және басқа да кәсiпорындар автокөліктерін өзiнiң жұмысшыларына, яғни кәсiпорынмен еңбек қатынастарында тұратын, кәсiпорын мүддесiне әрекет ететін адамдарға жалға беру шарты бойынша тапсырса және көлiк құралы кәсiпорынның иелiгiнен іс жүзінде шықпаса, онда келтiрiлген зиян үшiн жоғары қауіптілік көзінің иесi (меншік иесі) ретiнде кәсiпорын жауапты болады.

Ескерту. 7-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

8. Жоғары қауіптілік көздерінің өзара іс-қимылы салдарынан олардың иелерiнiң денсаулығына зиян келтiрiлген жағдайда, соттар келтiрiлген зиян үшін жауаптылық жалпы негiздер бойынша туындайтынын ескеруi тиіс. Бұл ретте:

бiр иегердiң кiнәсi бойынша екiншi иегерге келтiрiлген зиянды кiнәлi тарап өтейтiнiн;

иегердің ғана кінәсі болған кезде, оған келтірілген зиян өтелмейтінін;

иелердің екеуі де кiнәлi болған жағдайда өтеу мөлшерi әрқайсысының кiнәсiнiң дәрежесiне сай мөлшерлес анықталатынын;

жоғары қауіптілік көзінің иелерi бір-біріне өзара зиян келтіргені үшін кiнәлі болмаған жағдайда (оның мөлшерiне қарамастан) олардың ешқайсысының өтемақы алуға құқығы болмайтынын ескерген жөн. Жоғары қауіптілік көздерінің өзара іс-қимылының салдарынан үшінші тұлғалардың өмірі мен денсаулығына зиян келтірілген жағдайда жоғары қауіптілік көздерінің иелері ортақ жауаптылықта болады.

Ескерту. 8-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

9. Жоғары қауiптiлiк көзiнiң иесi, егер қауiптiлiк көзi оның кінәсінен емес, басқа адамдардың заңға қарсы әрекеттерi салдарынан иесінің иелiгiнен шыққанын дәлелдесе, келтiрілген зиян үшiн жауап бермейдi. Мұндай жағдайларда жоғары қауіптілік көзін нақты иеленген адамдардың жауаптылығы жалпы негiздер бойынша анықталады.

Басқа адамдардың заңсыз әрекеттерiнің салдарынан иесінің иелiгiнен шыққан жоғары қауіптілік көзі зиян келтірген жағдайда, сонымен қатар жоғары қауіптілік көзі иесінің кінәсі де болған (мысалы, жоғары қауіптілік көзі иесінің оның тиiстi түрде сақталуын қамтамасыз етпеген) кезде келтірілген зиян үшін жауаптылық жоғары қауіптілік көзін тiкелей пайдаланып отырған адамға да, оның иесiне де жүктелуі мүмкін. Мұндай мән-жайлар кезінде жауаптылық үлестік тәртіппен жүктеледi.

Ескерту. 9-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

10. Жәбірленуші мертіккен немесе оның денсаулығына өзге де зақым келтірілген кезде жәбірленуші жоғалтқан, онда болуы мүмкін не анық иелене алатын табыс (кіріс), сондай-ақ денсаулыққа зақым келтіруден туындаған шығыстар (емделуге, қосымша тамақтануға, дәрі-дәрмек сатып алуға, протез салғызуға, басқа адамның күтім жасауына, санаторий-курорттық емделуге және басқалар), егер жәбірленуші көмек пен күтімнің осындай түрлеріне мұқтаж және оларды тегін алмайды деп танылса, өтелуге жатады.

Бұл ретте соттар жоғалтқан табысты (кiрiстi) анықтау кезiнде мертігуіне немесе денсаулығына өзге де зақым келтiрiлуiне байланысты жәбiрленушiге тағайындалған мүгедектiк бойынша жәрдемақы, денсаулығына зиян келтiрілгенге дейiн де, одан кейiн де тағайындалған басқа да жәрдемақы түрлерi, сондай-ақ зейнетақы төлемдерi өтеу есебiне қосылмайды. Сондай-ақ жәбiрленушiнiң денсаулығы зақымданғаннан кейiн алатын табысы да есептелуге жатпайды.

Ескерту. 10-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.
11. Алып тасталды - ҚР Жоғарғы сотының 2004 жылғы 18 маусымдағы N 12 нормативтік қаулысымен.

12. Соттар өтелуге тиiс жерлеу шығыстарына жерлеуге тiкелей қатысы бар қажеттi шығыстар (табыт жасауға, қайтыс болған адам үшiн киім, гүл шоқтарын сатып алуға, қабір қазуға, марқұмды жерлеу орнына жеткiзуге арналған шығындар және т.б.) ғана жататынын ескеруi қажет. Ескерткiштер мен қоршауларды орнатуға арналған шығыстар да оларды дайындаудың нақты құнының негізінде, бірақ сол жерде орнатылған стандартты ескерткiштер мен қоршаулардың шектi құнынан жоғары емес бағада өтелуге жатады.

Ас беруге байланысты шығыстарды өтеу кезінде спирттік ішімдіктерді сатып алу шығыстары өтелуге жатпайды.

Ескерту. 12-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

13. Егер мертігуі немесе денсаулығының өзге де зақымдануы еңбекке қабілеттілігінен ішiнара айырылуға әкеп соқтырса, алайда мүгедектiк тобын анықтауға жеткiлiксiз болған жағдайда, залалды өтеу оның еңбек қабiлеттiлiгiнен айырылу деңгейiне сәйкес келетін орташа айлық жалақысының пайызымен жүргізілуге тиiс.

Ескерту. 13-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

14. Бас бостандығынан айыру орындарында жазасын өтеп жүрген, түзеу мекемесі әкiмшiлiгiнің тапсырмасы бойынша жұмыс iстеген кезде сотталған адамға келтiрiлген зиянды өтеу жалпы негiздер бойынша жүзеге асырылады.

Ескерту. 14-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

15. Талап қоюды қанағаттандыру кезінде сот шешiмiнде жәбірленушінің денсаулығына зиян келтiруде немесе асыраушының қайтыс болуына ұйымның, жұмыс берушi-жеке тұлғаның нақты қандай кiнәсi барын көрсетуге тиiс.

Талап қоюды қанағаттандырмаған кезде ұйымның немесе жұмыс берушi-жеке тұлғаның денсаулыққа зиян келтiруде кiнәсiнің жоқ екенiн негiздеу қажет.

Ескерту. 15-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

16. Зиянды өтеуге ақшалай сомалар жәбірленушіге денсаулығына зақым келтіру салдарынан табысынан (кірісінен) айырылған кезден бастап, ал қайтыс болған адамның асырауындағы адамдарға ол қайтыс болған күнінен бастап, бiрақ сараптама комиссиясының қорытындысында көрсетiлген мерзiмге зиянды өтеу үшiн берiлген ақшалай сомаларды алу құқығын алған күннен кейін немесе өмiр бойы берiлуге тиiс. Бұл ретте соттар АК-нің 187-бабы 3) тармақшасының ережелеріне сәйкес осындай өтеу құқығы туындаған кезден үш жыл өткеннен кейiн қойылған талаптар - талап қоюды беру алдында үш жылдан асырмай қанағаттандырылатынын ескеруi керек. Сот шешiмiнде берiлген сомалардың нақты есебi, оларды төлеу мерзiмдерi көрсетiлуге тиiс.

Ескерту. 16-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

17. Жұмыскерге еңбек міндеттерін, әскери қызмет міндеттерін атқару кезінде өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеу жөнiнде тағайындалған ақшалай сомаларының мөлшерi мына жағдайларда: қайтыс болған адамның отбасы мүшелерi құрамының өзгеруi, жәбірленушінің кәсiптік еңбекке қабiлеттiлiгiнен айырылу дәрежесінің өзгеруі, сондай-ақ күнкөрiс құнының артуына байланысты қайта қаралады. Денсаулығына келтірілген зиян үшін өтемақы алатын кәмелетке толмаған жәбірленуші еңбек қызметі басталған жағдайда оның мөлшерін ұлғайту туралы талап қоюмен жүгінуге құқылы.

АК-нің 283-бабының азаматты тiкелей асырап-бағуға ақшалай мiндеттеме бойынша төленетiн сома (өмiрiне немесе денсаулығына келтiрiлген зиянды өмiр бойы асырап-бағу шарты бойынша өтеу және басқалары) инфляцияның болжамды деңгейінің орташа мәніне пропорционалды түрде жыл сайын ұлғайтылатыны туралы талаптарының негізінде залалды өтеу мөлшерін азайту жағына қарай қайта қарауға жол берілмейді.

Ескерту. 17-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

18. Егер жұмыста мертiгуі ұйымның және жұмыс берушi-жеке тұлғаның кiнәсiнен ғана емес, жұмысшының өрескел абайсыздығынан туындағаны туралы мәлiметтер болған жағдайда, сот сол жазатайым оқиғаны Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 189,190-баптарында айқындалған тәртiппен тергеп-тексеретін комиссияның шешiмiн сұратуға мiндеттi.

Комиссияның жәбірленуші кінәсінің дәрежесі туралы шешімі дәлелдемелердің бірі болып табылады, ол істің барлық материалдарымен бірге АПК-нің 68-бабына сәйкес бағалануға жатады.

Сот жәбірленушінің әрекетінде өрескел абайсыздықты анықтап, зиянды өтеу мөлшерiн оның кiнәсiнің дәрежесіне қарай азайтуға тиiс. Бұл ретте қосымша шығыстарды өтеу кезінде (АК-нің 937-бабы), азаматтың қайтыс болуы салдарынан залал шеккен адамдарға зиянды өтеу кезінде (АК-нің 940-бабы), сондай-ақ жерлеуге жұмсалған шығыстарды өтеу кезінде жәбірленушінің кінәсі ескерілмейтiнiн соттар назарда ұстағаны жөн.

Ескерту. 18-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

19. Жоғары қауіптілік көзі арқылы денсаулыққа келтiрiлген зиянды өтеу туралы талап қоюды қарау кезінде сондай зиянды өндіруден басқа зиян келтірушінің кінәсіне қарамастан, моральдық зиян да өтелуге жататыны соттарға түсіндiрiлсiн.

Ескерту. 19-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

20. Жасы он төртке жетпеген кәмелетке толмаған бала зардап шегушiнің денсаулығына келтiрген зиянды, кiнәлi болған жағдайда олардың ата-анасы, асыраушылары, қамқоршылары өтейдi.

Атап айтқанда, кәмелетке толмаған балаға тиiстi тәрбие бермеген немесе ол қараусыз қалған жағдайда, оның заңсыз әрекеттерiн құптау кезінде осындай мiндет жүктелуi мүмкiн.

Егер қорғаншылыққа мұқтаж жас бала тиiстi тәрбиелеу, емдеу мекемесiнде, халықты әлеуметтiк қорғау мекемесiнде немесе заң бойынша өзiнiң қорғаншысы болып табылатын басқа ұқсас мекемеде болған кезде, онда сол мекеме жас баланы тиісінше тәрбиелемеуінен және оны тиісті түрде қадағаламауынан туындаған зиянның оның кiнәсiнен болмағанын дәлелдемесе, жас бала келтiрген зиянды сол мекеме өтеуге мiндеттi.

Ата-аналардың, бала асырап алушылардың, қамқоршылардың, оқу орындарының, тәрбиелеу, емдеу және өзге де мекемелердiң зиянды өтеу жөнiндегi мiндетi жас баланың кәмелетке толуымен немесе оның зиянды өтеу үшiн жеткiлiктi мүлiк алуымен тоқтатылмайды.

Ескерту. 20-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

21. Он төрт жастан он сегiз жасқа дейiнгi кәмелетке толмаған бала келтiрген зиянды өтеу туралы iстердi қарау кезінде соттар АК-нiң 22-бабының 4-тармағына сәйкес олар өздерiнiң әрекеттерiнiң салдарынан келтiрiлген зиян үшiн АК-нің ережелерi бойынша жауапты болатынын ескеруi керек. Он төрт жастан он сегiз жасқа дейiнгi кәмелетке толмаған баланың зиянды өтеу үшiн жеткілiктi мүлкi немесе өзге кіріс көзi болмаған жағдайда зиянды толық немесе оның жетiспейтiн бөлiгiн өтеу мiндетi кәмелетке толмаған баланың ата-аналарына, оны асырап алушыларына немесе қамқоршыларына, егер зиянның пайда болуына олардың кiнәлi мінез-құлықтары себеп болған жағдайда жүктеледi. Ата-аналарының, асырап алушыларының, қамқоршыларының бұл мiндеті зиян келтiрген адам кәмелетке толғаннан кейiн немесе онда зиянды өтеу үшiн жеткiлiктi мүлiк немесе өзге де кіріс көзi пайда болғаннан кейiн тоқтатылады.

Ескерту. 21-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

21-1. Ерiктi немесе мiндеттi түрде сақтандыру тәртібімен өзінің жауаптылығын сақтандырған заңды тұлға немесе азамат, келтiрiлген зиянды толық өтеу үшiн сақтандыру сомасы жеткіліксіз болған жағдайда сақтандыру сомасы мен залалдың нақты мөлшерiнiң арасындағы айырманы өтейдi (АК-нің 924-бабы).

Ескерту. 21-1 тармақпен толықтырылды- ҚР Жоғарғы сотының 2011.12.30 N 5 нормативтік қаулысымен.
22. Алынып тасталды - ҚР Жоғарғы сотының 2004 жылғы 18 маусымдағы N 12 нормативтік қаулысымен.
23. Алынып тасталды - ҚР Жоғарғы сотының 2011.12.30 N 5нормативтік қаулысымен.

24. Осы қаулының қабылдануына байланысты "Республика соттарының денсаулыққа тиген зиянды өтеу жөніндегі заңдарды қолданудың кейбір мәселелері туралы" 1988 жылғы 16 желтоқсандағы № 9 Қазақ КСР Жоғарғы Соты Пленумы қаулысының күші жойылды, "Денсаулыққа келтірілген зиянды өтеу туралы істер жөніндегі сот тәжірибесі туралы" 1986 жылғы 5 қыркүйектегі № 13 КСРО Жоғарғы Соты Пленумының қаулысы Қазақстан Республикасында қолданылмайды деп танылсын.

Ескерту. 24-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

25. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, жалпыға бірдей міндетті болып табылады және алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Ескерту. 25-тармақпен толықтырылды – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

Қазақстан Республикасы

Жоғарғы Сотының Төрағасы

Қазақстан Республикасы

Жоғарғы Сотының судьясы,

Пленум хатшысы

О некоторых вопросах применения судами Республики законодательства по возмещению вреда, причиненного здоровью

Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 9 июля 1999 года N 9.

Сноска. В наименование и преамбулу внесены изменения - Нормативным постановлением Верховного Суда РК от 18 июня 2004 г. N 12 .

В целях единообразного применения законодательства о возмещении вреда, причиненного жизни и здоровью при исполнении договорных и иных обязательств, пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан

постановляет:

1. Споры, связанные с возмещением вреда, причиненного жизни и здоровью гражданина при исполнении договорных и иных обязательств, разрешаются в порядке гражданского судопроизводства в соответствии с нормами, предусмотренными главой 47 Гражданского кодекса Республики Казахстан (далее – ГК), если законодательными актами или договором не предусмотрена повышенная ответственность лица, причинившего вред.

Под договорными обязательствами следует понимать обязательства, возникающие из договора. К таким договорам можно отнести трудовой договор (контракт), договор поручения и др.

Под иными следует понимать обязательства по возмещению вреда, причиненного лицом, не находящимся в договорных отношениях с потерпевшим, например, лицом, деятельность которого создает повышенную опасность для окружающих (источник повышенной опасности) и пр.

Сноска. Пункт 1 в редакции нормативного постановления Верховного суда РК от 30.12.2011 № 5(вводится в действие со дня официального опубликования).

2. Иск о возмещении вреда, причиненного жизни и здоровью потерпевшего при исполнении договорных и иных обязательств, по форме и содержанию должен соответствовать требованиям статей 148, 149 Гражданского процессуального кодекса Республики Казахстан (далее - ГПК).

К иску, в зависимости от характера исковых требований, должны быть приобщены доказательства, свидетельствующие о причинении вреда потерпевшему, в частности: решение администрации организации (приказ, распоряжение) о возмещении ущерба, причиненного трудовым увечьем потерпевшему работнику; акт о несчастном случае или ином повреждении здоровья работников, связанных с трудовой деятельностью; акт специального расследования несчастного случая; заключение медико-социальной экспертной комиссии (МСЭК) об установлении степени утраты профессиональной трудоспособности (в процентах) работником, получившим увечье или иное повреждение здоровья, связанные с исполнением трудовых обязанностей; заключение судебно-медицинской экспертной комиссии в других случаях повреждения здоровья; заключение о нуждаемости потерпевшего в постороннем уходе и других видах дополнительных расходов; сведения о размере среднего месячного заработка (дохода), исчисленного согласно статье 938 ГК, документы, подтверждающие совершение стороной (сторонами) действий, направленных на примирение, если такие действия совершались, а также другие необходимые документы. Помимо требований, указанных в подпунктах с 1) по 8) части второй статьи 148 ГПК, в иске, предъявляемом и подписанном представителем, должна содержаться ссылка на норму закона, на которой основываются требования.

В случае невозможности предоставления стороной необходимых доказательств для правильного рассмотрения иска судья по мотивированному ходатайству, в соответствии с частью четвертой статьи 15 ГПК обязан оказать ей содействие в получении необходимых материалов путем истребования от организаций или заинтересованных лиц таких доказательств.

Сноска. Пункт 2 - в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 28.11.2024 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).
2-1. Исключен нормативным постановлением Верховного суда РК от 30.12.2011 № 5(вводится в действие со дня официального опубликования).

3. Акт о несчастном случае или ином повреждении здоровья работника на производстве по установленной форме подписывается руководителями службы охраны труда и подразделения организации, утверждается работодателем и заверяется печатью организации. В случае профессионального заболевания (отравления) соответствующий акт также подписывается представителем государственного органа в сфере санитарно-эпидемиологического благополучия населения.

Если работодателем является лицо без образования юридического лица, то акт установленной формы заполняется и подписывается работодателем и заверяется нотариально.

Сноска. Пункт 3 в редакции нормативного постановления Верховного суда РК от 30.12.2011 № 5(вводится в действие со дня официального опубликования); с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

4. Право на возмещение вреда, причиненного повреждением здоровья, имеют потерпевшие, полностью или частично утратившие профессиональную трудоспособность, а при отсутствии ее - общей трудоспособности. Если увечье или иное повреждение здоровья причинено несовершеннолетнему, не достигшему четырнадцати лет (малолетнему) и не имеющему заработка, то возмещению подлежат расходы, связанные с повреждением здоровья.

В случае смерти потерпевшего (кормильца) право на возмещение вреда имеют нетрудоспособные лица, состоящие на иждивении умершего или имевшие ко дню его смерти право на получение от него содержания, а также ребенок умершего, родившийся после его смерти, а также другие лица, указанные в пункте 1 статьи 940 ГК.

Вред, причиненный работнику повреждением здоровья в связи с исполнением им трудовых (служебных) обязанностей, аналогичных обязанностей, вытекающих из договорных обязательств, обязанностей воинской службы, возмещается организацией или физическим лицом работодателем только при наличии вины последних.

Если повреждение здоровья причинено работнику, находящемуся при исполнении договорных обязательств, трудовых (служебных) обязанностей, обязанностей воинской службы источником повышенной опасности, то ответственность за причинение такого вреда несет владелец источника повышенной опасности.

Однако, если вред жизни и здоровью работника причинен во время следования к месту работы или с работы от воздействия транспортного средства, предоставленного организацией или физическим лицом-работодателем, то последние несут ответственность перед потерпевшим.

Сноска. Пункт 4 в редакции нормативного постановления Верховного суда РК от 30.12.2011 № 5(вводится в действие со дня официального опубликования).

5. Физические и юридические лица, деятельность которых связана с повышенной опасностью для окружающих, обязаны возместить вред, причиненный источником повышенной опасности, если не докажут, что вред возник вследствие непреодолимой силы или умысла потерпевшего. Владелец источника повышенной опасности отвечает за причиненный вред в размере, определяемом на основе действующего законодательства. Источником повышенной опасности надлежит признавать любую деятельность, осуществление которой создает повышенную опасность причинителя вреда из-за невозможности полного контроля за ней со стороны человека, а также деятельность по использованию, транспортировке, хранению предметов, веществ и иных объектов производственного, хозяйственного и иного назначения, обладающих такими же свойствами. Также судам следует иметь в виду, что вредоносность и бесконтрольность действий домашних (в том числе служебных и сторожевых собак) и диких животных, находящихся у юридических лиц и граждан, при определенных обстоятельствах могут быть отнесены к источникам повышенной опасности.

6. Ответственность за вред, причиненный действием источника повышенной опасности наступает как при целенаправленном их использовании, так и при самопроизвольном проявлении их вредоносных свойств (например, в случае причинения вреда вследствие самопроизвольного движения автомобиля).

7. Под владельцем источника повышенной опасности следует понимать юридическое лицо или гражданина, осуществляющих эксплуатацию источника повышенной опасности в силу принадлежащего им права собственности, права хозяйственного ведения, права оперативного управления либо по другим основаниям (по договору аренды, по доверенности на управление транспортным средством, в силу распоряжения компетентного органа о передаче источника повышенной опасности и т.д.).

Не признается владельцем источника повышенной опасности и не несет ответственности за вред перед потерпевшим лицо, управляющее источником повышенной опасности в силу трудовых отношений с владельцем этого источника (шофер, машинист, оператор и др.). Если автотранспортные предприятия и др. предприятия передают по договору аренды автомашины своим работникам, т.е. лицам состоящим с предприятием в трудовых отношениях, действующим в интересах предприятия, и транспортное средство фактически не выходит из владения этого предприятия, то ответственность за причиненный вред должно нести предприятие как владелец (собственник) источника повышенной опасности.

8. В случае причинения вреда здоровью в результате взаимодействия источников повышенной опасности самим их владельцам, суды должны исходить из того, что ответственность за причинение вреда наступает на общих основаниях. При этом, необходимо иметь в виду что:

вред, причиненный одному из владельцев по вине другого, возмещается виновным;

при наличии вины лишь владельца, которому причинен вред, он ему не возмещается;

при наличии вины обоих владельцев размер возмещения определяется соразмерно степени вины каждого;

при отсуствии вины владельцев источников повышенной опасности во взаимном причинении вреда (независимо от его размера) ни один из них не имеет права на возмещение. При причинении вреда жизни и здоровью третьим лицам от взаимодействия источников повышенной опасности, владельцы источников повышенной опасности несут солидарную ответственность. <*>

Сноска. Пункт 8 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 18.06.2004 N 12; от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

9. Владелец источника повышенной опасности не отвечает за вред, если докажет, что он вышел из обладания владельца не по его вине, а в результате противоправных действий других лиц. В таких случаях ответственность лиц, фактически владевших источником повышенной опасности, определяется на общих основаниях.

В случае причинения вреда источником повышенной опасности, выбывшим из владения его владельца в результате не только противоправных действий других лиц, но и при наличии вины владельца (например, владельцем не была обеспечена надлежащая охрана источника повышенной опасности), ответственность за вред может быть возложена как на лицо, эксплуатирующее непосредственно источник повышенной опасности, так и на его владельца. При таких обстоятельствах ответственность возлагается в долевом порядке.

10. При причинении потерпевшему увечья или иного повреждения здоровья возмещению подлежат утраченный им заработок (доход), который он имел бы, либо определенно мог бы иметь, а также расходы, вызванные повреждением здоровья (на лечение, приобретение лекарств, дополнительное питание, посторонний уход, протезирование, санаторно-курортное лечение и др.), если заключением медико-социальной экспертной комиссии признано, что потерпевший нуждается в этих видах помощи и ухода, и не получает их бесплатно.

При этом суды должны учесть, что при определении утраченного заработка (дохода) пособие по инвалидности, назначенное потерпевшему в связи с увечьем или иным повреждением здоровья, другие виды пособий, назначенные как до, так и после причинения вреда здоровью, а также пенсионные выплаты в счет возмещения не засчитываются. Также не подлежит зачету и заработок, получаемым потерпевшим после повреждения здоровья. <*>

Сноска. В пункт 10 внесены изменения - Нормативным постановлением Верховного Суда РК от 18 июня 2004 г. N 12 .
11. (Пункт 11 исключен - Нормативным постановлением Верховного Суда РК от 18 июня 2004 г. N 12 )

12. Судам следует иметь в виду, что к расходам на погребение, подлежащим возмещению, относятся лишь необходимые расходы, непосредственно связанные с погребением (затраты на изготовление гроба, приобретение одежды для умершего, венков, рытье могилы, доставку покойного к месту захоронения и т.п.). Подлежат также возмещению расходы на установку памятников и оград, исходя из фактической стоимости их изготовления, но не выше предельной стоимости стандартных памятников и оград, установленной в данной местности.

При возмещении расходов, связанных с проведением поминального обеда, не подлежат возмещению расходы на приобретение спиртных напитков.

Сноска. В пункт 12 внесены изменения - Нормативным постановлением Верховного Суда РК от 18 июня 2004 г. N 12 .

13. Если увечье или иное повреждение здоровья вызвало частичную утрату трудоспособности, недостаточную для установления группы инвалидности, возмещение ущерба должно производиться в процентах к среднемесячной заработной плате, соответствующей степени утраты им профессиональной трудоспособности.

Сноска. Пункт 13 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 30.12.2011 № 5(вводится в действие со дня официального опубликования).

14. Возмещение вреда, причиненного осужденному, отбывающему наказание в местах лишения свободы, при выполнении им работ по поручению администрации исправительного учреждения, осуществляется на общих основаниях.

Сноска. Пункт 14 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 30.12.2011 № 5(вводится в действие со дня официального опубликования).

15. При удовлетворении иска суд в решении должен указать, в чем конкретно выразилась вина организации, физического лица-работодателя в причинении вреда здоровью потерпевшего или гибели кормильца. При неудовлетворении иска следует обосновать отсуствие вины организации или физического лица-работодателя в причинении вреда здоровью.

16. Денежные суммы в возмещение вреда должны присуждаться потерпевшему со дня, когда он вследствие повреждения здоровья утратил заработок (доход), а иждивенцам умершего - со дня его смерти, но, не ранее дня приобретения им права на получение денежных сумм в возмещение вреда на срок, указанный в заключении экспертной комиссии, или пожизненно. При этом судам следует иметь в виду, что в соответствии с положениями подпункта 3) статьи 187 ГК требования, предъявленные по истечении трех лет с момента возникновения права на возмещение такого рода, удовлетворяются не более чем за три года, предшествующие предъявлению иска. В решении суда должен быть приведен точный расчет присужденных сумм, указан срок их выплаты.

Сноска. Пункт 16 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 18.06.2004 N 12; от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

17. Пересмотр размеров назначенных денежных сумм по возмещению вреда, причиненного жизни и здоровью работника при исполнении трудовых обязанностей, обязанностей воинской службы, производится в случаях: изменения состава членов семьи умершего, изменения степени утраты профессиональной трудоспособности потерпевшего, а также при повышении стоимости жизни. Несовершеннолетний потерпевший, получающий возмещение вреда здоровью, вправе обратиться с иском об увеличении его размера в случае начала трудовой деятельности.

Исходя из требований статьи 283 ГК о том, что сумма, выплачиваемая по денежному обязательству непосредственно на содержание гражданина (в возмещение вреда, причиненного жизни или здоровью, по договору пожизненного содержания и др.), ежегодно увеличивается пропорционально среднему значению прогнозируемого уровня инфляции, то пересмотр размера возмещения ущерба в сторону уменьшения не допускается.

Сноска. Пункт 17 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК 18.06.2004 N 12; от 30.12.2011 № 5(вводится в действие со дня официального опубликования); от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 28.11.2024 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

18. При наличии данных о том, что трудовое увечье наступило не только по вине организации и физического лица-работодателя, но и вследствие грубой неосторожности потерпевшего работника, суд обязан запросить решение комиссии, расследующей данный несчастный случай в порядке, определяемом статьями 189, 190 Трудового кодекса Республики Казахстан.

Решение комиссии о степени вины потерпевшего является одним из доказательств, которое подлежит оценке в соответствии со статьей 68 ГПК в совокупности со всеми материалами дела.

Суд, установив в действиях потерпевшего грубую неосторожность, должен уменьшить размер возмещения ущерба в зависимости от степени его вины. При этом судам следует иметь в виду, что вина потерпевшего не учитывается при возмещении дополнительных расходов (статья 937 ГК), возмещении вреда лицам, понесшим ущерб в результате смерти гражданина (статья 940 ГК), а также при возмещении расходов на погребение (статья 946 ГК).

Сноска. Пункт 18 в редакции нормативного постановления Верховного суда РК от 30.12.2011 № 5(вводится в действие со дня официального опубликования); с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

19. Разъяснить судам, что при рассмотрении иска о возмещении вреда, причиненного здоровью источником повышенной опасности, помимо взыскания такого вреда подлежит компенсации и моральный вред независимо от вины причинителя.

20. Вред здоровью потерпевшего, причиненный несовершенолетним не достигшим четырнадцати лет, возмещается его родителями, усыновителями, опекунами при наличии их вины в причинении вреда. Такая обязанность может быть возложена, в частности, при неосуществлении ими должного воспитания или присмотра за несовершенолетним, потворствовании его неправомерным действиям.

Если малолетний, нуждающийся в опеке, находился в соответствующем воспитательном, лечебном учреждении, учреждении социальной защиты населения или другом аналогичном учреждении, которое в силу закона является его опекуном, это учреждение обязано возместить вред, причиненный малолетним, если не докажет, что вред возник не по его вине, которая может выражаться в ненадлежащем воспитании и неосуществлении за малолетним должного надзора.

Обязанность родителей, усыновителей, опекунов, учебных заведений, воспитательных, лечебных и иных учреждений по возмещению вреда не прекращается с достижением малолетним совершенолетия или получения им имущества, достаточного для возмещения вреда.

21. При рассмотрении дел о возмещении вреда, причиненного несовершенолетним в возрасте от четырнадцати до восемнадцати лет, суды должны исходить из того, что согласно пункту 4 статьи 22 ГК они несут ответственность за вред, причиненный их действиями, по правилам Гражданского Кодекса. При отсутствии у несовершенолетнего в возрасте от четырнадцати до восемнадцати лет имущества или иного источника дохода, достаточных для возмещения вреда, обязанность по возмещению вреда полностью или в недостающей части возлагается на его родителей, усыновителей, или попечителей при условии их виновного поведения, способствовавшего возникновению вреда. Эта обязанность родителей, усыновителей, попечителей прекращается по достижении причинителем вреда совершенолетия либо при появлении у него имущества или иного источника дохода, достаточных для возмещения вреда.

Сноска. Пункт 21 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 18 июня 2004 г. N 12; от 28.11.2024 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

21-1. Юридическое лицо или гражданин, застраховавшие свою ответственность в порядке добровольного или обязательного страхования, при недостаточности страховой суммы для полного возмещения причиненного вреда возмещают разницу между страховой суммой и фактическим размером ущерба (статья 924 ГК).

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 21-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного суда РК от 30.12.2011 № 5(вводится в действие со дня официального опубликования).
22. (Пункт 22 исключен - Нормативным постановлением Верховного Суда РК от 18 июня 2004 г. N 12 )
23. Исключен нормативным постановлением Верховного суда РК от 30.12.2011 № 5(вводится в действие со дня официального опубликования).

24. В связи с принятием настоящего постановления считать Постановление Пленума Верховного Суда Казахской ССР от 16 декабря 1988 года № 9 P88009S_ "О некоторых вопросах применения судами республики законодательства по искам о возмещении вреда, причиненного здоровью" утратившим силу, Постановление Пленума Верховного Суда СССР от 5 сентября 1986 года № 13 "О судебной практике по делам о возмещении вреда, причиненного повреждением здоровья" не действующим в Республике Казахстан.

25. Согласно статье 4 Конституции Республики Казахстан настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, а также является общеобязательным и вводится в действие со дня официального опубликования.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 25 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

Председатель Верховного

Суда Республики Казахстан:

Секретарь Пленума, Судья

Верховного Суда Республики Казахстан: