Республика соттарының денсаулыққа келтірілген зиянды өтеу жөніндегі заңнаманы қолдануының кейбір мәселелері туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 1999 жылғы 9 шілде N 9 Нормативтік қаулысы.

Ескерту. Нормативтік қаулының тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

Шарттық және өзге де міндеттемелерді орындау кезінде өмірге және денсаулыққа келтірілген зиянды өтеу туралы заңнаманы біркелкі қолдану мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы қаулы етеді:

Ескерту. Атауы мен кіріспеге өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы сотының 2004 жылғы 18 маусымдағы N 12 нормативтік қаулысымен.

1. Шарттық және басқа да міндеттемелерді орындаған кезде азаматтардың өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеумен байланысты даулар, егер зиян келтірген тұлғаның жоғары жауапкершілігі заңнамалық актілермен немесе шартпен көзделмесе, Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (бұдан әрі – АК) 47-тарауында көзделген нормаларға сәйкес, азаматтық сот ісін жүргізу тәртібінде шешіледі.

Шарттық міндеттемелер деп шарттан туындайтын міндеттемелерді түсінген жөн. Мұндай шарттарға еңбек шартын (келісім-шарт), тапсырма шартын және т.б. жатқызуға болады.

Өзге де мән-жайлар деп жәбірленушімен шарттық қатынаста болмаған адамның келтірген зиянды өндіру жөніндегі міндеттемелерін, мысалы, айналасындағылар үшін аса қауіпті жағдай (жоғары қауіп көзін) туындатқан адамның қызметін және басқаны түсінген жөн.

Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы сотының 2011.12.30 N 5 нормативтік қаулысымен.

2. Шарттық және өзге де міндеттемелерді орындауы кезінде жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеу туралы талап арыз нысаны мен мазмұны жағынан Азаматтық процестік кодексінің (бұдан әрі – АПК) 148, 149-баптарына сәйкес болуға тиіс.

Қойылған талаптардың сипатына қарай талап арызға жәбірленушіге зиян келтірілгені туралы растайтын дәлелдемелер, атап айтқанда, ұйым әкімшілігінің еңбек жарақатын алған қызметкерге келтірілген зиянды өтеу туралы шешімі (бұйрығы, өкімі); жазатайым жағдай немесе қызметкердің еңбек қызметіне байланысты денсаулығына келтірілген өзге де зақым туралы акт; жазатайым жағдайды арнайы тексеру туралы акт; дәрігерлік-әлеуметтік сараптама комиссиясының (ДӘСК) еңбек міндеттерін атқаруына байланысты жарақат алған немесе денсаулығына өзгедей зиян келтірілген қызметкердің кәсіптік еңбек қабілетін жоғалту дәрежесін (пайызбен алғанда) анықтау туралы қорытындысы; сот-медициналық сараптама комиссиясының денсаулыққа басқадай зақым келген жағдайда берген қорытындысы; жәбірленушінің басқа адамның күтімін және басқа қосымша шығындардың түрлерін қажетсінетіні туралы қорытынды; АК-нің 938-бабына сәйкес есептелетін орташа айлық есептік көрсеткіштің (табыстың) мөлшері туралы мәліметтер, сондай-ақ басқа да қажетті құжаттар қоса тіркелуге тиіс.

Арыздың дұрыс қаралуы үшін тараптардың қажетті дәлелдемелерді ұсынуы мүмкін болмаған жағдайда, судья дәлелді өтініш бойынша, АПК-нің 15-бабының үшінші бөлігінде сәйкес, қажетті материалдарды ұйымнан немесе мүдделі адамдардан осындай дәлелдемелерді сұратып алуға ықпал етуге міндетті.

Ескерту. 2-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы сотының 2011.12.30 N 5; өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.
2-1. Алынып тасталды - ҚР Жоғарғы сотының 2011.12.30 N 5нормативтік қаулысымен.
Ескерту. 2-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы сотының 18.06.2004 N 15 нормативтік қаулысымен.

3. Өндірістегі жазатайым жағдай немесе қызметкердің денсаулығына өзге де зақым келтірілгені туралы белгіленген нысандағы актіге еңбек қорғау қызметінің және ұйым құрылымының жетекшілері қол қояды, оны жұмыс беруші бекітіп, ұйымның мөрімен куәландырады. Кәсіптік ауруға шалдыққан (уланған) жағдайда тиісті актіге халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы мемлекеттік органның өкілі де қол қояды.

Егер жұмыс беруші заңды тұлғаны құрмаған адам болса, онда белгіленген нысандағы актіні жұмыс беруші толтырып, қолын қояды және нотариат арқылы куәландырады.

Ескерту. 3-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы сотының 2011.12.30 N 5; өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

4. Толық не iшiнара кәсiби еңбек қабiлеттiлiгін, ал олай болмаған жағдайда – жалпы еңбек қабiлеттiлiгiн жоғалтқан зардап шегушiлер денсаулыққа келген зиянды өтеттiруге құқылы. Егер кәмелеттік жасқа жетпеген, он төрт жасқа толмаған (жасөспірім) және еңбекақы алмайтын адам мертiксе немесе оның денсаулығына өзге де зақым келсе, денсаулығының зақымдануына байланысты шығындар өтелуге жатады.

Жәбірленуші (асыраушы) қайтыс болған жағдайда оның асырауындағы немесе ол қайтыс болған күнге дейiн одан жәрдем алып тұруға құқығы болған еңбекке жарамсыз адамдар, сондай-ақ адам қайтыс болғаннан кейiн дүниеге келген оның баласы, сондай-ақ АК-нің 940-бабының 1-тармағында көрсетілген басқа да адамдар зиянды өтету құқығына ие болады.

Келiсiмшарт бойынша, еңбек (қызмет) мiндеттерiн, әскери қызмет міндеттерiн орындаумен байланысты жұмысшының денсаулығына келген зиянды ұйым немесе жұмыс берушi жеке тұлға, егер олардың кiнәсi анықталған жағдайда ғана өтейдi.

Егер жұмысшының денсаулығына келiсiмшарт бойынша, еңбек (қызмет) мiндеттерiн, әскери қызмет мiндеттерiн орындаумен байланысты зиян жоғары қауіп көзі арқылы келтiрiлсе, мұндай зиян келтiргенi үшiн жоғары қауіп көзінің иесi жауапты болады.

Алайда, егер ұйым немесе жұмыс берушi-жеке тұлға берген көлiкпен жұмыс орнына бара жатқанда немесе одан қайтар жолда жұмысшының өмiрiне және денсаулығына зиян келсе, онда жұмыс беруші-жеке тұлға зардап шегушiнiң алдында жауапты болады.

Ескерту. 4-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы сотының 2011.12.30 N 5 нормативтік қаулысымен.

5. Қызметi басқа адамдарға қауiп-қатермен байланысты жеке және заңды тұлғалар, егер зиянның келтiрілуi бой бермейтiн күштiң салдарынан немесе зардап шегушiнiң қасақаналығынан болғаны дәлелденбесе, қатерлi орын туғызу арқылы келтiрілген зиянды өтеуге мiндеттi. Қатерлi орын туғызу иесi келтiрiлген зиян үшiн қазiргi заң негiзiнде белгiленетiн мөлшерде жауап бередi.

Жүзеге асырылуы адамның оны толық бақылауға алуына келмейтiндiктен зиян келтiретiн қатерлi орын туғызатын кез келген әрекеттер, сондай-ақ осындай сипаттағы өндiрiстiк, шаруашылық және басқа да бағыттағы заттар мен өзге объектілердi пайдалану, тасымалдау, сақтау жөнiндегi қызмет қатерлi орын туғызушы болып танылады. Соттар заңды тұлғалар мен азаматтардың үй (оның iшiнде қызмет және күзетшi иттерiнiң) және жабайы жануарларының зиянды және бақылауға келмейтiн қимылдарын кейбiр жағдайларда қатерлi орын туғызушыға жатқызуға болатындығын ескеруi тиiс.

6. Қатерлi орын туғызушылардың қимылынан келтiрiлген зиян үшiн оларды арнайы мақсатпен пайдалану кезiнде және зиянды сипаттарының өзiнен-өзi пайда болуы кезiнде де жауапкершiлiк туындайды (мысалы, автокөлiктiң өзiнен-өзi жүрiп кетуi салдарынан келтiрiлген зиян).

7. Қатерлi орын туғызушыны пайдалануды меншiк құқығы, шаруашылық жүргiзу құқығы, оперативтiк басқару құқығы ретiнде немесе басқа да негiздер бойынша (жалға алу келiсiм бойынша, көлiк құралын жүргiзу туралы сенiм хат бойынша, құзыреттi органның қатерлi орын туғызушыны тапсыру туралы өкiмi бойынша) иелену негiзiнде жүзеге асыратын заңды тұлғаны немесе азаматты қатерлi орын туғызу иесi деп тану керек.

Қатерлi орын туғызушыны оның иесiмен еңбек шарты бойынша басқарып отырған адам (жүргiзушi, машинист, оператор және т.б.) қатерлi орын туғызушының иесi болып танылмайды және зардап шеккен адамның алдында жауапты болмайды. Егер автокөлiк кәсiпорындары және басқа да кәсiпорындар автомашиналарын өзiнiң жұмысшыларына, яғни кәсiпорынмен еңбек қатынастарында болып, кәсiпорын мүддесiнде еңбек еткен адамдарға жалға беру шарты бойынша тапсырса және көлiк құралы нақты айтқанда кәсiпорынның иелiгiнен шықпаса, онда келтiрiлген зиян үшiн қатерлi орын туғызу иесi ретiнде кәсiпорын жауапты болады.

8. Қатерлі орын туғызушылардың өзара әрекеттестiгi нәтижесiнде олардың иелерiнiң денсаулығына зиян келтiрiлген жағдайда, соттар келтiрiлген зиян үшін жауапкершілiктiң жалпы негiздер бойынша туындайтынын ескеруi керек. Бұл орайда:

бiр иегердiң кiнәсi бойынша екiншi иегерге келтiрiлген зиянды кiнәлi жақ өтейтiнiн;

иегердiң өз кiнәсiнен өзiне келтiрiлген зиянның өтелмейтiнiн;

екi иегер кiнәлi болған жағдайда зиянды өтеу мөлшерi әрқайсысының кiнәсiнiң дәрежесiне сәйкес анықталатынын;

қатерлi орын туғызушы иелерiнiң бiр-бiрiне зиян келтiргендiгiнiң кiнәсi болмаған жағдайда (оның мөлшерiне қарамастан) олардың ешқайсысы өтеу құқына ие болмайтынын ескеру керек. Жоғары қауіп көздерінің бір-бірімен соқтығысуының салдарынан үшінші адамның өмірі мен денсаулығына зиян келтірілген жағдайда жоғары қауіп көздерінің иелері бірлесе жауапкершілік көтереді.

Ескерту. 8-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы сотының 18.06.2004 N 12; 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

9. Егер иегер өзiнiң кiнәсiнен емес, басқа адамдардың заңсыз әрекеттерi салдарынан қатерлi орын туғызушының оның иеленуiнен шығып кеткенiн дәлелдесе, онда ол зиян үшiн жауапкершiлiкке тартылмайды. Мұндай реттерде қатерлi орын туғызушының нақты иегерi болған адамдардың жауапкершілігi жалпы негiздер бойынша белгіленедi.

Егер зиян басқа адамдардың заңсыз әрекеттерi салдарынан иегердiң иелiгiнен шығып кеткен жағдайда ғана емес, иегердiң де кiнәсынан болған жағдайда (мысалы, иегердiң қатерлi орын туғызушының тиiстi түрде сақталуын қамтамасыз етпеуi), жауапкершілiк қатерлi орын туғызушыны тiкелей пайдаланып отырған адамға да, оның иесiне де жүктеледi. Мұндайда жауапкершілiк үлес бойынша жүктеледi.

10. Жәбірленуші жарақат алған немесе оның денсаулығына өзгедей зақым келтірілген жағдайда оның алатын немесе алуы мүмкін жоғалтқан еңбекақысы (табысы), сондай-ақ денсаулыққа зақым келтірілуіне байланысты жұмсалатын шығындар (емделу, дәрі-дәрмек сатып алу, қосымша тамақтану, протез салғызу, санаторлық-курорттық ем алу және т.б. үшін), егер дәрігерлік-әлеуметтік сараптама комиссиясы жәбірленуші көмек пен күтімнің осы түрлерін қажетсінеді және оларды тегін алмайды деп тапса, өтелуге жатады. <*>

Бұл орайда, соттар жоғалтқан жалақысын (табысын) белгiлеген кезде зардап шегушiнiң мертiгуi немесе денсаулығына өзге де зақым келуiне байланысты денсаулығына зиян келтiрiлгенге дейiн және одан кейiн тағайындалған мүгедектiк ақы, сондай-ақ зейнетақы төлемдерi өтеу есебiне кiрмейтiнiн ескеруi тиiс. Сондай-ақ зардап шегушiнiң денсаулығына зиян келтiрiлгеннен кейiн алған жалақысы есептелмейдi.

Ескерту. 10-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы сотының 2004 жылғы 18 маусымдағы N 12 нормативтік қаулысымен.
11. Алынып тасталды - ҚР Жоғарғы сотының 2004 жылғы 18 маусымдағы N 12 нормативтік қаулысымен.

12. Соттар өтелуге тиiс жерлеу шығындарына жерлеуге тiкелей қатысы бар қажеттi шығындар (табыт жасауға, өлген адам үшiн киiм, венок сатып алуға, зират қазуға, марқұмды жерлеу орнына жеткiзу және т.б. арналған шығындар) ғана жататынын ескеруi қажет. Ескерткiш пен қоршау орнатуға арналған шығындар да өтелуге тиiс, бұл орайда оларды әзiрлеудiң нақты сомасы алынады, бiрақ ол сол жерде орнатылған стандартты ескерткiштер мен қоршаулардың шектi бағасынан аспауға тиiс.

Ас беруге байланысты шығындарды өтеу кезінде спирт ішімдіктерін сатып алу үшін жұмсалған шығындар өтелуге жатпайды.

Ескерту. 12-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы сотының 2004 жылғы 18 маусымдағы N 12 нормативтік қаулысымен.

13. Егер мертiгуi немесе денсаулығының өзге де зақымдануы еңбек қабілетiн ішiнара жоғалтуына әкелiп соқтырса және ол мүгедектiк тобын анықтауға жеткiлiксiз болса, зиян орта айлық еңбек ақысының кәсiби еңбек қабiлеттiлiгiн жоғалту деңгейiне сай процентiнде өтелуi тиiс.

Ескерту. 13-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы сотының 2011.12.30 N 5 нормативтік қаулысымен.

14. Бас бостандығынан айыру орындарында жазасын өтеп жатқан сотталған адамдарға түзеу мекемесінің әкiмшiлiгi тапсырмасы бойынша жұмыс iстеген кезде келтiрiлген зиянды өтеу жалпы негiздер бойынша жүзеге асырылады.

Ескерту. 14-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы сотының 2011.12.30 N 5 нормативтік қаулысымен.

15. Талап арызды қанағаттандырарда сот өз шешiмiнде ұйымның, жұмыс берушi жеке тұлғаның зардап шегушiнiң денсаулығына зиян келтiруде немесе асыраушының қайтыс болуына нақты кiнәсi қандай екенiн көрсетуi тиiс.

Талап арызды қанағаттандырмаған кезде ұйымның, жұмыс берушi жеке тұлғаның денсаулыққа зиян кетiруде кiнәсi жоқ екенiн негiздеу қажет.

16. Зиянды өтеу үшiн берiлетiн ақшалай сомалар зардап шегушiге денсаулығына зақым келу нәтижесiнде жалақысын (табысын) жоғалтқан кезден бастап, ал қайтыс болған адамның асырауындағы адамдарға - ол қайтыс болған күннен бастап, бiрақ сараптама комиссиясының қорытындысында көрсетiлген мерзiмде немесе өмiрлiк олардың зиянды өтеу үшiн берiлген ақшалай сомаларды алу құқына ие болған күннен кейiн берiлуi тиiс. Бұл орайда, соттар АК-нің 187-бабының 3) тармақшасына сәйкес осындай реттегi өтеуге құқы туындаған кезден үш жыл өткеннен кейiн қойылған талап - талап арыз берiлген жылдың алдындағы үш жылдың көлемiнде қанағаттандырылатынын ескеруi керек. Сот шешiмiнде берiлген сомалардың дәлме-дәл есебi, оларды төлеу мерзiмдерi көрсетiлуi тиiс.

Ескерту. 16-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы сотының 18.06.2004 N 12; 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

17. Зиянды өтеу жөнiнде тағайындалған ақшалай сомаларының мөлшерi мына жағдайларда қайта қаралады: қайтыс болған адам отбасының мүшелерi құрамының өзгеруi және зардап шегушiнiң жоғалтқан кәсiби еңбек қабiлеттiлiгi деңгейiнiң өзгеруі, сондай-ақ өмір сүру құнының өсуі. Денсаулығына зақым келген кәмелетке толмаған жәбірленуші еңбек қызметі басталған жағдайда зақым көлемінің дендегені туралы арызбен жүгінуге құқылы.

АК-нің 283-бабының азаматты тiкелей асырап-бағуға ақшалай мiндеттеме бойынша төленетiн сома (өмiрiне немесе денсаулығына келтiрiлген зиянды өмiр бойы асырап-бағу шарты бойынша өтеу және басқалары) инфляцияның болжамды деңгейінің орташа мәніне пропорционалды түрде жыл сайын ұлғайтылатыны туралы талаптарының негізінде залалды өтеу мөлшерін азайту жағына қарай қайта қарауға жол берілмейді.

Ескерту. 17-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы сотының 18.06.2004 N 12, 2011.12.30 N 5; 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

18. Егер жұмыс орнында мертiгу ұйымның және жұмыс берушi жеке тұлғаның кiнәсiнен емес, жұмысшының өрескел абайсыздығынан болғаны туралы мәлiметтер болған жағдайда, сот сол қайғылы оқиғаны Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінің 189, 190-баптарымен анықталатын тәртiп бойынша қараған комиссияның шешiмiн сұратуға мiндеттi.

Комиссияның жәбірленуші кінәсінің дәрежесі туралы шешімі дәлелдемелердің бірі болып табылады, ол істің барлық материалдарымен бірге АПК-нің 68-бабына сәйкес бағалауға жатады.

Сот жәбірленушінің iс-қимылында өрескел абайсыздықты анықтап, өтелетiн зиян мөлшерiн оның кiнәсiнің дәрежесіне қарай азайтуға тиiс. Бұл орайда, қосымша шығындарды өтеу (АК-нің 937-бабы), азаматтың қайтыс болуы салдарынан залал шеккен адамдарға зиянды өтеу кезінде (АК-нің 940-бабы), сондай-ақ жерлеуге жұмсалған шығындарды өтеу кезінде жәбірленушінің кінәсі ескерілмейтiнiн соттар назарда ұстағандары жөн.

Ескерту. 18-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы сотының 2011.12.30 N 5; өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

19. Қатерлi орын туғызушы арқылы денсаулыққа келтiрiлген зиянды өтеу туралы талап арыздарды қараған кезде сондай зиянды өтеумен бiрге, оны кiмнiң келтiргенiне қарамастан, моральдық залалдың орны толтырылуға жататыны соттарға түсіндiрiлсiн.

20. Кәмелетке жетпеген, жасы 14-ке толмаған зардап шегушiлердiң денсаулығына келтiрiлген зиянды, кiнәлi болған жағдайда олардың ата-анасы, асыраушылары, қамқоршылары өтейдi. Атап айтқанда, кәмелетке толмағандарға тиiстi тәрбие бермеген немесе оларға қарамаған жағдайда, оның заңсыз әрекеттерiне мән бермеген жағдайда осындай мiндет жүктелуi мүмкiн.

Егер жас, қамқоршылық қажет ететiн бала тиiстi тәрбиелеу, емдеу мекемесiнде, халықты әлеуметтiк қорғау немесе сол сияқты өзге де заң бойынша оның қорғаушысы болып табылатын мекемеде тұрған жағдайда, онда осы мекеме, егер зиян оның кiнәсiнен туындамағанын дәлелдей алмаса, баланың келтiрген зиянын өтеуге мiндеттi.

Жас бала кәмелетке толғаннан кейiн де немесе зиянды өтеу үшiн жеткiлiктi мүлiктi алғаннан кейiн де ата-ананың, асыраушылардың, қамқоршылардың, оқу орындарының, тәрбиелеу, емдеу және басқа да мекемелердiң зиянды өтеу мiндетi жойылмайды.

21. Жасы 14-тен 18-ге дейiн аралықтағы кәмелетке толмаған баланың келтiрген зиянын өтеу туралы iстердi қараған кезде, соттар АК-нiң 22-бабының 4-тармағына сәйкес олар өздерiнiң әрекеттерiнiң салдарынан келтiрiлген зиян үшiн Азаматтық Кодекстiң ережелерi бойынша жауапты болатынын ескеруi керек. Жасы 14-тен 18-ге дейін аралықтағы кәмелетке толмаған баланың зиянды өтеу үшiн жеткілiктi мүлкi немесе басқа табыстар көзi болмаған жағдайда, зиянды толық немесе оның жетiспейтiн бөлiгiн өтеу мiндетi, егер зиянның пайда болуына олардың кiнәлi әрекеттерi себеп болған жағдайда, ата-анасына, асыраушыларына немесе қамқоршыларына жүктеледi. Зиян келтiрген адам кәмелетке толғаннан кейiн немесе онда зиянды өтеу үшiн жеткiлiктi мүлiк немесе басқа да табыс көзi пайда болғаннан кейiн ата-ананың, асыраушыларының, қамқоршыларының бұл мiндетi тоқтатылады.

Ескерту. 21-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы сотының 18.06.2004 N 12 нормативтік қаулысымен.

21-1. Ерiктi немесе мiндеттi түрде сақтандыру тәртібімен өзінің жауаптылығын сақтандырған заңды тұлға немесе азамат, келтiрiлген зиянды толық өтеу үшiн сақтандыру сомасы жеткіліксіз болған жағдайда сақтандыру сомасы мен залалдың нақты мөлшерiнiң арасындағы айырманы өтейдi (АК-нің 924-бабы).

Ескерту. 21-1 тармақпен толықтырылды- ҚР Жоғарғы сотының 2011.12.30 N 5 нормативтік қаулысымен.
22. Алынып тасталды - ҚР Жоғарғы сотының 2004 жылғы 18 маусымдағы N 12 нормативтік қаулысымен.
23. Алынып тасталды - ҚР Жоғарғы сотының 2011.12.30 N 5нормативтік қаулысымен.

24. Осы қаулыны қабылдауға байланысты Қазақ КСР Жоғарғы Соты Пленумының 1988 жылғы 16 желтоқсандағы "Республика соттарының денсаулыққа тиген зиянды өтеу жөніндегі заңдарды қолданудың кейбір мәселелері туралы" N 9 қаулысының күші жойылды, КСРО Жоғарғы Соты Пленумының 1986 жылғы 5 қыркүйектегі "Денсаулыққа келтірілген зиянды өтеу туралы істер жөніндегі сот тәжірибесі туралы" N 13 қаулысы Қазақстан Республикасында қолданылмайды деп танылсын.

25. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес осы нормативтік қаулы қолданылатын құқықтың құрамына кіреді, сондай-ақ жалпыға бірдей міндетті болып табылады және ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Ескерту. 25-тармақпен толықтырылды – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

Қазақстан Республикасы

Жоғарғы Сотының Төрағасы

Қазақстан Республикасы

Жоғарғы Сотының судьясы,

Пленум хатшысы

О некоторых вопросах применения судами Республики законодательства по возмещению вреда, причиненного здоровью

Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 9 июля 1999 года N 9.

Сноска. В наименование и преамбулу внесены изменения - Нормативным постановлением Верховного Суда РК от 18 июня 2004 г. N 12 .

В целях единообразного применения законодательства о возмещении вреда, причиненного жизни и здоровью при исполнении договорных и иных обязательств, пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан

постановляет:

1. Споры, связанные с возмещением вреда, причиненного жизни и здоровью гражданина при исполнении договорных и иных обязательств, разрешаются в порядке гражданского судопроизводства в соответствии с нормами, предусмотренными главой 47 Гражданского кодекса Республики Казахстан (далее – ГК), если законодательными актами или договором не предусмотрена повышенная ответственность лица, причинившего вред.

Под договорными обязательствами следует понимать обязательства, возникающие из договора. К таким договорам можно отнести трудовой договор (контракт), договор поручения и др.

Под иными следует понимать обязательства по возмещению вреда, причиненного лицом, не находящимся в договорных отношениях с потерпевшим, например, лицом, деятельность которого создает повышенную опасность для окружающих (источник повышенной опасности) и пр.

Сноска. Пункт 1 в редакции нормативного постановления Верховного суда РК от 30.12.2011 № 5(вводится в действие со дня официального опубликования).

2. Исковое заявление о возмещении вреда, причиненного жизни и здоровью потерпевшего при исполнении договорных и иных обязательств, по форме и содержанию должно соответствовать требованиям статей 148, 149 Гражданского процессуального кодекса Республики Казахстан (далее – ГПК).

К исковому заявлению, в зависимости от характера исковых требований, должны быть приобщены доказательства, свидетельствующие о причинении вреда потерпевшему, в частности: решение администрации организации (приказ, распоряжение) о возмещении ущерба, причиненного трудовым увечьем потерпевшему работнику; акт о несчастном случае или ином повреждении здоровья работников, связанных с трудовой деятельностью; акт специального расследования несчастного случая; заключение медико-социальной экспертной комиссии (МСЭК) об установлении степени утраты профессиональной трудоспособности (в процентах) работником, получившим увечье или иное повреждение здоровья, связанные с исполнением трудовых обязанностей; заключение судебно-медицинской экспертной комиссии в других случаях повреждения здоровья; заключение о нуждаемости потерпевшего в постороннем уходе и других видах дополнительных расходов; сведения о размере среднего месячного заработка (дохода), исчисленного согласно статье 938 ГК, а также другие необходимые документы.

В случае невозможности предоставления стороной необходимых доказательств для правильного рассмотрения заявления, судья по мотивированному ходатайству, в соответствии с частью третьей статьи 15 ГПК обязан оказать ей содействие в получении необходимых материалов путем истребования от организаций или заинтересованных лиц таких доказательств.

Сноска. Пункт 2 в редакции нормативного постановления Верховного суда РК от 30.12.2011 № 5(вводится в действие со дня официального опубликования); с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).
2-1. Исключен нормативным постановлением Верховного суда РК от 30.12.2011 № 5(вводится в действие со дня официального опубликования).

3. Акт о несчастном случае или ином повреждении здоровья работника на производстве по установленной форме подписывается руководителями службы охраны труда и подразделения организации, утверждается работодателем и заверяется печатью организации. В случае профессионального заболевания (отравления) соответствующий акт также подписывается представителем государственного органа в сфере санитарно-эпидемиологического благополучия населения.

Если работодателем является лицо без образования юридического лица, то акт установленной формы заполняется и подписывается работодателем и заверяется нотариально.

Сноска. Пункт 3 в редакции нормативного постановления Верховного суда РК от 30.12.2011 № 5(вводится в действие со дня официального опубликования); с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

4. Право на возмещение вреда, причиненного повреждением здоровья, имеют потерпевшие, полностью или частично утратившие профессиональную трудоспособность, а при отсутствии ее - общей трудоспособности. Если увечье или иное повреждение здоровья причинено несовершеннолетнему, не достигшему четырнадцати лет (малолетнему) и не имеющему заработка, то возмещению подлежат расходы, связанные с повреждением здоровья.

В случае смерти потерпевшего (кормильца) право на возмещение вреда имеют нетрудоспособные лица, состоящие на иждивении умершего или имевшие ко дню его смерти право на получение от него содержания, а также ребенок умершего, родившийся после его смерти, а также другие лица, указанные в пункте 1 статьи 940 ГК.

Вред, причиненный работнику повреждением здоровья в связи с исполнением им трудовых (служебных) обязанностей, аналогичных обязанностей, вытекающих из договорных обязательств, обязанностей воинской службы, возмещается организацией или физическим лицом работодателем только при наличии вины последних.

Если повреждение здоровья причинено работнику, находящемуся при исполнении договорных обязательств, трудовых (служебных) обязанностей, обязанностей воинской службы источником повышенной опасности, то ответственность за причинение такого вреда несет владелец источника повышенной опасности.

Однако, если вред жизни и здоровью работника причинен во время следования к месту работы или с работы от воздействия транспортного средства, предоставленного организацией или физическим лицом-работодателем, то последние несут ответственность перед потерпевшим.

Сноска. Пункт 4 в редакции нормативного постановления Верховного суда РК от 30.12.2011 № 5(вводится в действие со дня официального опубликования).

5. Физические и юридические лица, деятельность которых связана с повышенной опасностью для окружающих, обязаны возместить вред, причиненный источником повышенной опасности, если не докажут, что вред возник вследствие непреодолимой силы или умысла потерпевшего. Владелец источника повышенной опасности отвечает за причиненный вред в размере, определяемом на основе действующего законодательства. Источником повышенной опасности надлежит признавать любую деятельность, осуществление которой создает повышенную опасность причинителя вреда из-за невозможности полного контроля за ней со стороны человека, а также деятельность по использованию, транспортировке, хранению предметов, веществ и иных объектов производственного, хозяйственного и иного назначения, обладающих такими же свойствами. Также судам следует иметь в виду, что вредоносность и бесконтрольность действий домашних (в том числе служебных и сторожевых собак) и диких животных, находящихся у юридических лиц и граждан, при определенных обстоятельствах могут быть отнесены к источникам повышенной опасности.

6. Ответственность за вред, причиненный действием источника повышенной опасности наступает как при целенаправленном их использовании, так и при самопроизвольном проявлении их вредоносных свойств (например, в случае причинения вреда вследствие самопроизвольного движения автомобиля).

7. Под владельцем источника повышенной опасности следует понимать юридическое лицо или гражданина, осуществляющих эксплуатацию источника повышенной опасности в силу принадлежащего им права собственности, права хозяйственного ведения, права оперативного управления либо по другим основаниям (по договору аренды, по доверенности на управление транспортным средством, в силу распоряжения компетентного органа о передаче источника повышенной опасности и т.д.).

Не признается владельцем источника повышенной опасности и не несет ответственности за вред перед потерпевшим лицо, управляющее источником повышенной опасности в силу трудовых отношений с владельцем этого источника (шофер, машинист, оператор и др.). Если автотранспортные предприятия и др. предприятия передают по договору аренды автомашины своим работникам, т.е. лицам состоящим с предприятием в трудовых отношениях, действующим в интересах предприятия, и транспортное средство фактически не выходит из владения этого предприятия, то ответственность за причиненный вред должно нести предприятие как владелец (собственник) источника повышенной опасности.

8. В случае причинения вреда здоровью в результате взаимодействия источников повышенной опасности самим их владельцам, суды должны исходить из того, что ответственность за причинение вреда наступает на общих основаниях. При этом, необходимо иметь в виду что:

вред, причиненный одному из владельцев по вине другого, возмещается виновным;

при наличии вины лишь владельца, которому причинен вред, он ему не возмещается;

при наличии вины обоих владельцев размер возмещения определяется соразмерно степени вины каждого;

при отсуствии вины владельцев источников повышенной опасности во взаимном причинении вреда (независимо от его размера) ни один из них не имеет права на возмещение. При причинении вреда жизни и здоровью третьим лицам от взаимодействия источников повышенной опасности, владельцы источников повышенной опасности несут солидарную ответственность. <*>

Сноска. Пункт 8 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 18.06.2004 N 12; от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

9. Владелец источника повышенной опасности не отвечает за вред, если докажет, что он вышел из обладания владельца не по его вине, а в результате противоправных действий других лиц. В таких случаях ответственность лиц, фактически владевших источником повышенной опасности, определяется на общих основаниях.

В случае причинения вреда источником повышенной опасности, выбывшим из владения его владельца в результате не только противоправных действий других лиц, но и при наличии вины владельца (например, владельцем не была обеспечена надлежащая охрана источника повышенной опасности), ответственность за вред может быть возложена как на лицо, эксплуатирующее непосредственно источник повышенной опасности, так и на его владельца. При таких обстоятельствах ответственность возлагается в долевом порядке.

10. При причинении потерпевшему увечья или иного повреждения здоровья возмещению подлежат утраченный им заработок (доход), который он имел бы, либо определенно мог бы иметь, а также расходы, вызванные повреждением здоровья (на лечение, приобретение лекарств, дополнительное питание, посторонний уход, протезирование, санаторно-курортное лечение и др.), если заключением медико-социальной экспертной комиссии признано, что потерпевший нуждается в этих видах помощи и ухода, и не получает их бесплатно.

При этом суды должны учесть, что при определении утраченного заработка (дохода) пособие по инвалидности, назначенное потерпевшему в связи с увечьем или иным повреждением здоровья, другие виды пособий, назначенные как до, так и после причинения вреда здоровью, а также пенсионные выплаты в счет возмещения не засчитываются. Также не подлежит зачету и заработок, получаемым потерпевшим после повреждения здоровья. <*>

Сноска. В пункт 10 внесены изменения - Нормативным постановлением Верховного Суда РК от 18 июня 2004 г. N 12 .
11. (Пункт 11 исключен - Нормативным постановлением Верховного Суда РК от 18 июня 2004 г. N 12 )

12. Судам следует иметь в виду, что к расходам на погребение, подлежащим возмещению, относятся лишь необходимые расходы, непосредственно связанные с погребением (затраты на изготовление гроба, приобретение одежды для умершего, венков, рытье могилы, доставку покойного к месту захоронения и т.п.). Подлежат также возмещению расходы на установку памятников и оград, исходя из фактической стоимости их изготовления, но не выше предельной стоимости стандартных памятников и оград, установленной в данной местности.

При возмещении расходов, связанных с проведением поминального обеда, не подлежат возмещению расходы на приобретение спиртных напитков.

Сноска. В пункт 12 внесены изменения - Нормативным постановлением Верховного Суда РК от 18 июня 2004 г. N 12 .

13. Если увечье или иное повреждение здоровья вызвало частичную утрату трудоспособности, недостаточную для установления группы инвалидности, возмещение ущерба должно производиться в процентах к среднемесячной заработной плате, соответствующей степени утраты им профессиональной трудоспособности.

Сноска. Пункт 13 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 30.12.2011 № 5(вводится в действие со дня официального опубликования).

14. Возмещение вреда, причиненного осужденному, отбывающему наказание в местах лишения свободы, при выполнении им работ по поручению администрации исправительного учреждения, осуществляется на общих основаниях.

Сноска. Пункт 14 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 30.12.2011 № 5(вводится в действие со дня официального опубликования).

15. При удовлетворении иска суд в решении должен указать, в чем конкретно выразилась вина организации, физического лица-работодателя в причинении вреда здоровью потерпевшего или гибели кормильца. При неудовлетворении иска следует обосновать отсуствие вины организации или физического лица-работодателя в причинении вреда здоровью.

16. Денежные суммы в возмещение вреда должны присуждаться потерпевшему со дня, когда он вследствие повреждения здоровья утратил заработок (доход), а иждивенцам умершего - со дня его смерти, но, не ранее дня приобретения им права на получение денежных сумм в возмещение вреда на срок, указанный в заключении экспертной комиссии, или пожизненно. При этом судам следует иметь в виду, что в соответствии с положениями подпункта 3) статьи 187 ГК требования, предъявленные по истечении трех лет с момента возникновения права на возмещение такого рода, удовлетворяются не более чем за три года, предшествующие предъявлению иска. В решении суда должен быть приведен точный расчет присужденных сумм, указан срок их выплаты.

Сноска. Пункт 16 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 18.06.2004 N 12; от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

17. Пересмотр размеров назначенных денежных сумм по возмещению вреда, причиненного жизни и здоровью работника при исполнении трудовых обязанностей, обязанностей воинской службы, производится в случаях: изменения состава членов семьи умершего, изменения степени утраты профессиональной трудоспособности потерпевшего, а также при повышении стоимости жизни. Несовершеннолетний потерпевший, получающий возмещение вреда здоровью, вправе обратиться с заявлением об увеличении его размера в случае начала трудовой деятельности.

Исходя из требований статьи 283 ГК о том, что сумма, выплачиваемая по денежному обязательству непосредственно на содержание гражданина (в возмещение вреда, причиненного жизни или здоровью, по договору пожизненного содержания и др.), ежегодно увеличивается пропорционально среднему значению прогнозируемого уровня инфляции, то пересмотр размера возмещения ущерба в сторону уменьшения не допускается.

Сноска. Пункт 17 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК 18.06.2004 N 12; от 30.12.2011 № 5(вводится в действие со дня официального опубликования); от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

18. При наличии данных о том, что трудовое увечье наступило не только по вине организации и физического лица-работодателя, но и вследствие грубой неосторожности потерпевшего работника, суд обязан запросить решение комиссии, расследующей данный несчастный случай в порядке, определяемом статьями 189, 190 Трудового кодекса Республики Казахстан.

Решение комиссии о степени вины потерпевшего является одним из доказательств, которое подлежит оценке в соответствии со статьей 68 ГПК в совокупности со всеми материалами дела.

Суд, установив в действиях потерпевшего грубую неосторожность, должен уменьшить размер возмещения ущерба в зависимости от степени его вины. При этом судам следует иметь в виду, что вина потерпевшего не учитывается при возмещении дополнительных расходов (статья 937 ГК), возмещении вреда лицам, понесшим ущерб в результате смерти гражданина (статья 940 ГК), а также при возмещении расходов на погребение (статья 946 ГК).

Сноска. Пункт 18 в редакции нормативного постановления Верховного суда РК от 30.12.2011 № 5(вводится в действие со дня официального опубликования); с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

19. Разъяснить судам, что при рассмотрении иска о возмещении вреда, причиненного здоровью источником повышенной опасности, помимо взыскания такого вреда подлежит компенсации и моральный вред независимо от вины причинителя.

20. Вред здоровью потерпевшего, причиненный несовершенолетним не достигшим четырнадцати лет, возмещается его родителями, усыновителями, опекунами при наличии их вины в причинении вреда. Такая обязанность может быть возложена, в частности, при неосуществлении ими должного воспитания или присмотра за несовершенолетним, потворствовании его неправомерным действиям.

Если малолетний, нуждающийся в опеке, находился в соответствующем воспитательном, лечебном учреждении, учреждении социальной защиты населения или другом аналогичном учреждении, которое в силу закона является его опекуном, это учреждение обязано возместить вред, причиненный малолетним, если не докажет, что вред возник не по его вине, которая может выражаться в ненадлежащем воспитании и неосуществлении за малолетним должного надзора.

Обязанность родителей, усыновителей, опекунов, учебных заведений, воспитательных, лечебных и иных учреждений по возмещению вреда не прекращается с достижением малолетним совершенолетия или получения им имущества, достаточного для возмещения вреда.

21. При рассмотрении дел о возмещении вреда, причиненного несовершенолетним в возрасте от 14 до 18 лет, суды должны исходить из того, что согласно пункту 4 статьи 22 ГК они несут ответственность за вред, причиненный их действиями, по правилам Гражданского Кодекса. При отсутствии у несовершенолетнего в возрасте от 14 до 18 лет имущества или иного источника дохода, достаточных для возмещения вреда, обязанность по возмещению вреда полностью или в недостающей части возлагается на его родителей, усыновителей, или попечителей при условии их виновного поведения, способствовавшего возникновению вреда. Эта обязанность родителей, усыновителей, попечителей прекращается по достижении причинителем вреда совершенолетия либо при появлении у него имущества или иного источника дохода, достаточных для возмещения вреда.

Сноска. В пункт 21 внесены изменения - Нормативным постановлением Верховного Суда РК от 18 июня 2004 г. N 12 .

21-1. Юридическое лицо или гражданин, застраховавшие свою ответственность в порядке добровольного или обязательного страхования, при недостаточности страховой суммы для полного возмещения причиненного вреда возмещают разницу между страховой суммой и фактическим размером ущерба (статья 924 ГК).

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 21-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного суда РК от 30.12.2011 № 5(вводится в действие со дня официального опубликования).
22. (Пункт 22 исключен - Нормативным постановлением Верховного Суда РК от 18 июня 2004 г. N 12 )
23. Исключен нормативным постановлением Верховного суда РК от 30.12.2011 № 5(вводится в действие со дня официального опубликования).

24. В связи с принятием настоящего постановления считать Постановление Пленума Верховного Суда Казахской ССР от 16 декабря 1988 года № 9 P88009S_ "О некоторых вопросах применения судами республики законодательства по искам о возмещении вреда, причиненного здоровью" утратившим силу, Постановление Пленума Верховного Суда СССР от 5 сентября 1986 года № 13 "О судебной практике по делам о возмещении вреда, причиненного повреждением здоровья" не действующим в Республике Казахстан.

25. Согласно статье 4 Конституции Республики Казахстан настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, а также является общеобязательным и вводится в действие со дня официального опубликования.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 25 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

Председатель Верховного

Суда Республики Казахстан:

Секретарь Пленума, Судья

Верховного Суда Республики Казахстан: