ИПС "Әділет"

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АТЫНАН

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің "Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабының нормаларын халықаралық ұйымдар мен олардың органдарының шешімдерін орындау тәртібіне қатысты қолданыста ресми түсіндіру туралы" 2009 жылғы 5 қарашадағы № 6 нормативтік қаулысының қарар бөлігіндегі 2 және 4-тармақтарына түсіндірме беру туралы

Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты Төраға Э.Ә. Азимова, судьялар А.Қ. Ескендіров, Қ.Т. Жақыпбаев, А.Е. Жатқанбаева, А.Қ. Қыдырбаева, Қ.С. Мусин, Б.М. Нұрмұханов, Е.Ә. Оңғарбаев, Р.А. Подопригора, Е.Ж. Сәрсембаев және С.Ф. Ударцев қатысқан құрамда,

өтініш субъектісінің өкілі – сауда және интеграция вице-министрі Ж.С. Кушукованың,

Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің өкілі – министр орынбасары Е.Б. Қоныспаевтың,

Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің өкілі – вице-министрлер Б.Ш. Жақселекованың және А.Қ. Мұқанованың,

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің өкілі – вице-министрлер А.Ә. Әбдікәрімовтің және Б.Б. Омарбековтің,

Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының өкілі – Бас Прокурордың кеңесшісі Т.Б. Адамовтың қатысуымен,

өзінің ашық отырысында Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Сауда және интеграция министрінің Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің "Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабының нормаларын халықаралық ұйымдар мен олардың органдарының шешімдерін орындау тәртібіне қатысты қолданыста ресми түсіндіру туралы" 2009 жылғы 5 қарашадағы № 6 нормативтік қаулысының (бұдан әрі – Конституциялық Кеңестің 2009 жылғы 5 қарашадағы № 6 нормативтік қаулысы) 2 және 4-тармақтарына түсіндірме беру туралы өтінішхатын қарады.

Баяндамашы – Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының судьясы Б.М. Нұрмұхановтың хабарламасын тыңдап, конституциялық іс жүргізу материалдарын зерделеп, халықаралық тәжірибеге және Қазақстан Республикасы мен жекелеген шет елдердің заңнамасына талдау жасай отырып, Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты

анықтады:

"Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты туралы" 2022 жылғы 5 қарашадағы Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 60-бабы 1-тармағының 1) тармақшасына сәйкес Конституциялық Сотқа Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Сауда және интеграция министрінің 2014 жылғы 29 мамырдағы Еуразиялық экономикалық одақ туралы шартқа тергеп-тексерулер жүргізу және арнайы қорғау, демпингке қарсы және өтемақы шараларын қолдану немесе қолданбау туралы шешімдер қабылдау кезіндегі ерекше тетікке қатысты бөлігінде өзгерістер енгізу туралы хаттама жобасының (бұдан әрі – Хаттама жобасы) ережелері мәнмәтінінде Конституциялық Кеңестің 2009 жылғы 5 қарашадағы № 6 нормативтік қаулысының қарар бөлігіндегі 2 және 4-тармақтарына түсіндірме беру туралы өтінішхаты келіп түсті.

Өтінішхат нысанасына қатысты атап өтілген нормативтік қаулыға түсіндірме берген кезде Конституциялық Сот мыналарды қосымша түсіндіру қажет деп ойлайды.

Конституциялық Кеңестің 2009 жылғы 5 қарашадағы № 6 нормативтік қаулысының қабылдануына Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 6 қазандағы Кеден одағының комиссиясы туралы шартқа қатысушы мемлекеттердің аумақтарында осы Комиссияның Тараптар үшін міндетті сипаты бар шешімдерін іске асыру тәсілі (Шарттың 7-бабы) мәселесін қарауы себеп болды. Осыған сәйкес халықаралық ұйымдар мен олардың органдарының Конституцияның 2-бабы 2-тармағының және 91-бабы 2-тармағының Республиканың егемендігі оның бүкіл аумағын қамтиды және Конституцияда белгіленген мемлекеттің біртұтастығы мен аумақтық тұтастығын, Республиканы басқару нысанын өзгертуге жол берілмейді деген ережелерін бұзатын шешімдері Қазақстан үшін міндетті деп танылмайды. Адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары мемлекеттің ең қымбат қазынасы деп жариялайтын Негізгі Заңның 1-бабының 1-тармағын негізге ала отырып, адамның және азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіретін Комиссия шешімдері Қазақстан заңдарынан басым тұратын және тікелей қолданылатын сипаттарға ие болмайды. Бұдан басқа, түсіндірме беру нысанасы болып табылатын қорытынды шешімде халықаралық ұйымның немесе оның органының Қазақстан үшін міндетті шешімін қабылдау рәсімі республикалық референдумда қабылданған шешімдерде, сондай-ақ шартты жасасу және ратификациялау кезінде Республика Президентінің және Парламентінің актілерінде білдірілген, халықаралық шартқа енгізілген Қазақстан халқының еркін білдіруді бұрмалау мүмкіндігін болғызбайтын құқықтық кепілдіктерді көздеуге тиіс екендігі көрсетілген.

Конституциялық Кеңес өзінің 2009 жылғы 5 қарашадағы № 6 нормативтік қаулысында мұндай кепілдіктер қатысушы мемлекеттердің егемендік еркінің сақталуын қамтамасыз етуге тиіс екенін атап өтті.

Конституциялық Сот белгіленген тәсілдер "Еуразиялық экономикалық одақ туралы шартты ратификациялау туралы" 2014 жылғы 14 қазандағы Қазақстан Республикасының Заңымен ратификацияланған 2014 жылғы 29 мамырдағы Еуразиялық экономикалық одақ туралы шартқа (бұдан әрі – ЕАЭО туралы шарт) да өзекті болатынын анықтады.

ЕАЭО туралы шартта Тараптар мемлекеттердің егемендік теңдігі қағидатын, адамның және азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтарының үстемдігі қағидатын сөзсіз сақтау қажеттігін басшылыққа ала отырып, Еуразиялық экономикалық одақ (бұдан әрі – Одақ) құрады, ал Одақтың жұмыс істеуінің негізгі қағидаттарына халықаралық құқықтың жалпыға бірдей танылған қағидаттарын құрметтеу, Тараптардың өзара тиімді ынтымақтастығын, тең құқылығын және ұлттық мүдделерінің ескерілуін қамтамасыз ету жатқызылғаны айтылған (Кіріспе, 1 және 3-баптар).

Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңес (бұдан әрі – Жоғары кеңес) Одақтың жоғары органы болып табылады, ол қағидаттық мәселелерін қарайды, интеграцияны дамыту стратегиясын, бағыттары мен перспективаларын айқындайды және оның мақсаттарын іске асыруға бағытталған шешімдер қабылдайды (ЕАЭО туралы шарттың 10 және 12-баптары).

Еуразиялық экономикалық комиссия (бұдан әрі – ЕЭК) тұрақты жұмыс істейтін реттеуші орган ретінде өз өкілеттігі шегінде нормативтік-құқықтық сипаты бар және мүше мемлекеттер үшін міндетті шешімдер қабылдайды. Олар Одақ құқығына кіреді және мүше мемлекеттердің аумақтарында тікелей қолдануға жатады. ЕЭК Алқасының шешімдері айқын басым көпшілік дауыспен немесе консенсуспен қабылданады. Келіспеушіліктер туындаған жағдайда оларды ЕЭК кеңесінің, Еуразиялық үкіметаралық кеңестің (бұдан әрі – Үкіметаралық кеңес) және (немесе) Жоғары кеңестің қайта қарау мүмкіндігі болады, олардың шешімдері консенсуспен қабылданады. ЕЭК Алқасының күшін жою немесе оған өзгерістер енгізу туралы ұсыныс енгізілген шешімі күшіне енбейді және Үкіметаралық кеңестің және (немесе) Жоғары кеңестің осы шешімге қатысты мәселені қарауы және осындай қарау қорытындысы бойынша тиісті шешім қабылдау үшін қажетті мерзімге тоқтатыла тұрады (ЕАЭО туралы шарттың 12-бабы 2-тармағының 8) және 9) тармақшалары, 13-бабы, 16-бабының 2) және 7) тармақшалары, 17-бабы, 18-бабының 2-тармағы, ЕЭК туралы ереженің 13-тармағы, 24-тармағының 3) тармақшасы және 30-тармағы).

Еуразиялық экономикалық одақ соты статутының 39-тармағының 1) тармақшасына сәйкес Сот мүше мемлекеттің өтініші бойынша ЕЭК шешімінің немесе оның жекелеген ережелерінің Шартқа, Одақ шеңберіндегі халықаралық шарттарға және (немесе) Одақ органдарының шешімдеріне сәйкестігі мәселесін қарайды.

Хаттама жобасымен ЕЭК туралы ереженің II бөлімі (ЕАЭО туралы шартқа № 1 қосымша) мынадай мазмұндағы 301-тармақпен толықтырылады: "301. Осы Ереженің 30-тармағының ережелері Комиссия Алқасының арнайы қорғау, демпингке қарсы және өтемақы шараларын қолдану немесе қолданбау мәселелері жөніндегі шешімдеріне Үшінші елдерге қатысты арнайы қорғау, демпингке қарсы және өтемақы шараларын қолдану туралы хаттаманың (Шартқа № 8 қосымша) VIII бөлімінде көзделген ерекше тетік ескеріле отырып, осындай тетіктің қолданылу кезеңінде қолданылады.". Аталған тетік ЕЭК туралы ереженің 30-тармағын арнайы қорғау, демпингке қарсы және өтемақы шараларын қолдану немесе қолданбау туралы шешімдерге қолдану ерекшеліктерін қамтиды (Үшінші елдерге қатысты арнайы қорғау, демпингке қарсы және өтемақы шараларын қолдану туралы хаттаманың 275 – 277-тармақтарының жаңа редакциясы). Бұлар вето қоятын тараптың өтініші бойынша ЕЭК Алқасының даулы шешімінің күшіне енуін Үкіметаралық кеңестің өзара қолайлы шешімді тұжырымдауы үшін 12 айдан аспайтын мерзімге тоқтата тұруды көздейді. Соңғысының консенсуспен қабылданған шешімі болмаған жағдайда, көрсетілген мерзім өткеннен кейін ЕЭК Алқасының тоқтатыла тұрған шешімі күшіне енеді. Бұл ретте Хаттама жобасында Жоғары Кеңестің келіспеушіліктерді одан әрі қарау мүмкіндігі көзделмеген.

Конституциялық Сот "вето" құқығын қолданудың қорытынды кезеңін Үкіметаралық кеңес деңгейінде айқындау, оның қолданылу уақытын шектеу және дау айтылған шешімді тоқтата тұру (12 айдан аспайтын мерзімге), осы мерзім ішінде енгізілген қарсылықтар бойынша Үкіметаралық кеңестің бірауызды шешімі болмаған жағдайда ЕЭК Алқасы шешімдерінің сөзсіз және міндетті түрде күшіне енуі, шешімдері консенсуспен қабылданатын Жоғары кеңестің қарауына аталған мәселені шығару рәсімінің болмауы Қазақстан халқының еркін білдіруді бұрмалауға, адамның және азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтарына, мемлекеттің егемендігі мен тәуелсіздігіне нұқсан келтіруге, тізбесі 2017 және 2022 жылдардағы конституциялық реформалармен кеңейтілген басқа да өзгермейтін конституциялық құндылықтарға қол сұғуға алғышарттар жасайды деп пайымдайды (Негізгі Заңның 1-бабының 1-тармағы, 2-бабының 2-тармағы, 91-бабының 2-тармағы).

Хаттама жобасымен Жоғары кеңестің ЕЭК Алқасының арнайы қорғау, демпингке қарсы және өтемақы шараларын қолдану немесе қолданбау туралы шешімдеріне қатысты туындаған келіспеушіліктер бойынша түпкілікті ұстанымын айқындау жөніндегі құзыретін алып тастау Республика Президентінің халықаралық қатынастарда Қазақстан халқының мүдделерін білдіру мандатын тиісінше іске асыруға кедергі келтіретін болады. Конституцияның бірқатар нормаларынан Қазақстан Республикасы Президентінің шешімдері мен іс-әрекеттері Конституцияның кіріспесінде және "Жалпы ережелер" деген I бөлімінде, сондай-ақ басқа да ережелері мен нормаларында тұжырымдалған мақсаттарға қол жеткізуге және құндылықтарды қамтамасыз етуге бағытталуға тиіс дегенді түсінуге болады. Жалпы халық сайлаған Президент халық пен мемлекеттік билік бірлігінің, Конституцияның мызғымастығының, адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының нышаны әрі кепілі болып табылады, мемлекеттік биліктің барлық тармағының келісіп жұмыс істеуін және өкімет органдарының халық алдындағы жауапкершілігін қамтамасыз етеді (Конституциялық Кеңестің 2015 жылғы 24 ақпандағы № 2, 2017 жылғы 9 наурыздағы № 1, 2019 жылғы 25 сәуірдегі № 4 нормативтік қаулылары және басқалар). Конституциялық Сот атап өткендей, мемлекеттің басшысы, ең жоғары лауазымды тұлға ретінде Қазақстан Республикасы Президентінің Республиканың ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындау жөніндегі өкілеттігі жалпымемлекеттік саясатты қалыптастыру туралы заңнаманың ядросын құрайды (2023 жылғы 8 сәуірдегі № 7 нормативтік қаулысы).

Осы конституциялық ережелердің Одақ шеңберіндегі интеграциялық процестер аясында тиісінше жүзеге асырылуы құрамына Қазақстан Президенті де кіретін, аталған халықаралық ұйымның Жоғары кеңесінің бастамашылық ету құқығы болған және орын алған коллизияларды міндетті түрде қараған кезде ғана мүмкін болады. Мызғымас конституциялық құндылықтарды қорғау үшін осы кепілдіктің ерекше маңыздылығына байланысты Негізгі Заң осы рәсімді қолдану шеңберін қандай да бір шектеуге жол бермейді.

Осыған байланысты, Конституциялық Сот Қазақстан Республикасы қатысушысы болып табылатын халықаралық ұйымдар мен олардың органдарының ұлттық мүдделер ескерілмей және көрсетілген шарттар сақталмай қабылданған және күшіне енген шешімдері, оның ішінде Хаттама жобасында белгіленетін тәртіппен қолданысқа енгізілетін ЕЭК Алқасының шешімдері Республика үшін міндетті сипатқа ие болмайды, ратификацияланған халықаралық шарт сипаттарына ие болмайды және, тиісінше, Қазақстан заңдарынан басым болмайды деп есептейді. Қазақстан Республикасының ұлттық мүдделеріне сәйкес келмейтін, ұлттық қауіпсіздікке нұқсан келтіретін немесе тәуелсіздігінен айыруға әкеп соғатын, Қазақстан Республикасының егемендік құқықтарының аясын тарылтатын халықаралық шарттарды жасасуға жол берілмейді ("Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары туралы" 2005 жылғы 30 мамырдағы Қазақстан Республикасы Заңының 2-бабының 2-тармағы және "Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігі туралы" 2012 жылғы 6 қаңтардағы Қазақстан Республикасы Заңының 2-бабының 3-тармағы). Қазақстан Республикасының уәкілетті мемлекеттік органдары мен лауазымды адамдары аталған талаптарды осыларға сәйкес келмейтін жобалардың мақұлдануына және қол қоюға енгізілуіне жол бермей, халықаралық шарттардың жобаларын және халықаралық ұйымдар мен олардың органдарының шешімдерін әзірлеу және талқылау кезеңінде ескеруге міндетті.

Осы жазылғандардың негізінде, өтініш нысанасына қатысты Қазақстан Республикасы Конституциясының 99-бабының 2-тармағын, "Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты туралы" 2022 жылғы 5 қарашадағы Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 55 – 58-баптарын, 60-бабы 1-тармағының 1) тармақшасын, 2 және 3-тармақтарын, 62-бабын, 65-бабы 1-тармағының 2) тармақшасын және 66-бабының 1-тармағын басшылыққа ала отырып, Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты

қаулы етеді:

1. Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің "Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабының нормаларын халықаралық ұйымдар мен олардың органдарының шешімдерін орындау тәртібіне қатысты қолданыста ресми түсіндіру туралы" 2009 жылғы 5 қарашадағы № 6 нормативтік қаулысының қарар бөлігіндегі 2 және 4-тармақтарының ережелерін:

Қазақстан Республикасы қатысушысы болып табылатын халықаралық ұйымдар мен олардың органдарының (оның ішінде Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының) шешімдері Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта осы шешімдердің Қазақстан үшін міндетті сипаты тікелей көрсетілген жағдайда және олардың қабылдану және күшіне ену тәртібі тиісті халықаралық ұйымның жоғары органының даулы мәселені қарау мүмкіндігімен қоса, консенсус негізінде Қазақстан мүдделерін толық ескеруді қамтамасыз ететін жағдайда Республика ратификациялаған халықаралық шарттың заңдық сипаттарына ие болады;

халықаралық ұйымдар мен олардың органдарының Қазақстан Республикасы Конституциясының 2-бабы 2-тармағының, 4-бабы 3-тармағының және 91-бабы 2-тармағының ережелерін бұзатын шешімдері Қазақстан үшін міндетті деп танылмайды деп түсіну керек.

2. Осы қосымша қаулы қабылданған күнінен бастап күшіне енеді, Республиканың бүкіл аумағында жалпыға бірдей міндетті, түпкілікті болып табылады және шағым жасалуға жатпайды.

3. Осы қосымша қаулы заңнамалық актілерді ресми жариялау құқығын алған мерзімді баспасөз басылымдарында, құқықтық ақпараттың бірыңғай жүйесінде және Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының интернет-ресурсында қазақ және орыс тілдерінде жариялансын.

Қазақстан Республикасы
Конституциялық Соты

ИМЕНЕМ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

Об истолковании пунктов 2 и 4 постановляющей части нормативного постановления Конституционного Совета Республики Казахстан от 5 ноября 2009 года № 6 "Об официальном толковании норм статьи 4 Конституции Республики Казахстан применительно к порядку исполнения решений международных организаций и их органов"

Конституционный Суд Республики Казахстан в составе Председателя Азимовой Э.А., судей Ескендирова А.К., Жакипбаева К.Т., Жатканбаевой А.Е., Кыдырбаевой А.К., Мусина К.С., Нурмуханова Б.М., Онгарбаева Е.А., Подопригоры Р.А., Сарсембаева Е.Ж. и Ударцева С.Ф., с участием представителей:

субъекта обращения – вице-министра торговли и интеграции Кушуковой Ж.С.,

Министерства иностранных дел Республики Казахстан – заместителя министра Конуспаева Е.Б.,

Министерства юстиции Республики Казахстан – вице-министров Жакселековой Б.Ш. и Мукановой А.К.,

Министерства национальной экономики Республики Казахстан – вице-министров Абдикаримова А.А. и Омарбекова Б.Б.,

Генеральной прокуратуры Республики Казахстан – советника Генерального Прокурора Адамова Т.Б.,

рассмотрел в открытом заседании ходатайство заместителя Премьер-Министра – Министра торговли и интеграции Республики Казахстан об истолковании пунктов 2 и 4 нормативного постановления Конституционного Совета Республики Казахстан от 5 ноября 2009 года № 6 "Об официальном толковании норм статьи 4 Конституции Республики Казахстан применительно к порядку исполнения решений международных организаций и их органов" (далее – нормативное постановление Конституционного Совета от 5 ноября 2009 года № 6).

Заслушав сообщение докладчика – судьи Конституционного Суда Республики Казахстан Нурмуханова Б.М., изучив материалы конституционного производства, проанализировав международный опыт и законодательство Республики Казахстан и отдельных зарубежных стран, Конституционный Суд Республики Казахстан

установил:

В соответствии с подпунктом 1) пункта 1 статьи 60 Конституционного закона Республики Казахстан от 5 ноября 2022 года "О Конституционном Суде Республики Казахстан" в Конституционный Суд поступило ходатайство заместителя Премьер-Министра – Министра торговли и интеграции Республики Казахстан об истолковании пунктов 2 и 4 постановляющей части нормативного постановления Конституционного Совета от 5 ноября 2009 года № 6 в контексте положений проекта Протокола о внесении изменений в Договор о Евразийском экономическом союзе от 29 мая 2014 года в части, касающейся особого механизма при проведении расследований и принятии решений о применении или неприменении специальных защитных, антидемпинговых и компенсационных мер (далее – проект Протокола).

При истолковании отмеченного нормативного постановления применительно к предмету ходатайства Конституционный Суд полагает необходимым дополнительно разъяснить следующее.

Принятие нормативного постановления Конституционного Совета от 5 ноября 2009 года № 6 было обусловлено рассмотрением Правительством Республики Казахстан вопроса о способе реализации на территориях государств-участников Договора о Комиссии Таможенного союза от 6 октября 2007 года решений данной Комиссии, имевших обязательный характер для Сторон (статья 7 Договора). В соответствии с ним не могут быть признаны в качестве обязательных для Казахстана решения международных организаций и их органов, нарушающие положения пункта 2 статьи 2 и пункта 2 статьи 91 Конституции о том, что суверенитет Республики распространяется на всю ее территорию, и о недопустимости изменения установленных Конституцией унитарности и территориальной целостности государства, формы правления Республики. Исходя из пункта 1 статьи 1 Основного Закона, провозглашающего человека, его жизнь, права и свободы высшей ценностью государства, не могут обладать свойствами приоритета перед казахстанскими законами и непосредственности применения решения Комиссии, ущемляющие конституционные права и свободы человека и гражданина. Кроме того, в итоговом решении, являющемся предметом истолкования, указано, что процедура принятия обязательного для Казахстана решения международной организации или ее органа должна предусматривать правовые гарантии, исключающие возможность искажения заложенной в международном договоре воли народа Казахстана, выраженной в решениях, принятых республиканским референдумом, а также в актах Президента и Парламента Республики при заключении и ратификации договора.

Конституционный Совет в своем нормативном постановлении от 5 ноября 2009 года № 6 констатировал, что такие гарантии должны обеспечивать соблюдение суверенной воли государств-участников.

Конституционным Судом установлено, что обозначенные подходы актуальны и для Договора о Евразийском экономическом союзе от 29 мая 2014 года (далее – Договор о ЕАЭС), который ратифицирован Законом Республики Казахстан от 14 октября 2014 года "О ратификации Договора о Евразийском экономическом союзе".

В Договоре о ЕАЭС сказано, что Стороны учреждают Евразийский экономический союз (далее – Союз), руководствуясь принципом суверенного равенства государств, необходимостью безусловного соблюдения принципа верховенства конституционных прав и свобод человека и гражданина, а к основным принципам функционирования Союза отнесены уважение общепризнанных принципов международного права, обеспечение взаимовыгодного сотрудничества, равноправия и учета национальных интересов Сторон (Преамбула, статьи 1 и 3).

Высшим органом Союза является Высший Евразийский экономический совет (далее – Высший совет), который рассматривает принципиальные вопросы, определяет стратегию, направления и перспективы развития интеграции и принимает решения, направленные на реализацию его целей (статьи 10 и 12 Договора о ЕАЭС).

Евразийская экономическая комиссия (далее – ЕЭК) как постоянно действующий регулирующий орган в пределах своих полномочий принимает решения, имеющие нормативно-правовой характер и обязательные для государств-членов. Они входят в право Союза и подлежат непосредственному применению на территориях государств-членов. Решения Коллегии ЕЭК принимаются квалифицированным большинством или консенсусом. В случае разногласий имеется возможность их пересмотра Советом ЕЭК, Евразийским межправительственным советом (далее – Межправительственный совет) и (или) Высшим советом, решения которых принимаются консенсусом. Решение Коллегии ЕЭК, в отношении которого было внесено предложение об отмене или внесении изменений, не вступает в силу и приостанавливается на срок, необходимый для рассмотрения вопроса в отношении этого решения Межправительственным советом и (или) Высшим советом и принятия соответствующего решения по итогам такого рассмотрения (подпункты 8) и 9) пункта 2 статьи 12, статья 13, подпункты 2) и 7) статьи 16, статья 17, пункт 2 статьи 18 Договора о ЕАЭС, пункт 13, подпункт 3) пункта 24 и пункт 30 Положения о ЕЭК).

В соответствии с подпунктом 1) пункта 39 Статута Суда Евразийского экономического союза Суд по заявлению государства-члена рассматривает вопрос о соответствии решения ЕЭК или его отдельных положений Договору, международным договорам в рамках Союза и (или) решениям органов Союза.

Проектом Протокола раздел II Положения о ЕЭК (приложение № 1 к Договору о ЕАЭС) дополняется пунктом 301 следующего содержания: "301. Положения пункта 30 настоящего Положения применяются к решениям Коллегии Комиссии по вопросам применения или неприменения специальных защитных, антидемпинговых и компенсационных мер с учетом особого механизма, предусмотренного разделом VIII Протокола о применении специальных защитных, антидемпинговых и компенсационных мер по отношению к третьим странам (приложение № 8 к Договору), в период применения такого механизма.". Названный механизм включает в себя особенности применения пункта 30 Положения о ЕЭК к решениям о применении или неприменении специальных защитных, антидемпинговых и компенсационных мер (новые редакции пунктов 275 – 277 Протокола о применении специальных защитных, антидемпинговых и компенсационных мер по отношению к третьим странам). Они предполагают приостановление вступления в силу спорного решения Коллегии ЕЭК по обращению ветирующей стороны на срок, не превышающий 12 месяцев, для выработки взаимоприемлемого решения Межправительственным советом. В случае отсутствия консенсусного решения последнего, по истечении указанного срока приостановленное решение Коллегии ЕЭК вступает в силу. При этом в проекте Протокола возможность дальнейшего рассмотрения разногласий Высшим советом не предусмотрена.

Конституционный Суд полагает, что определение заключительного этапа применения права "вето" на уровне Межправительственного совета, ограничение времени его использования и приостановления оспоренного решения (не более 12 месяцев), безусловное и обязательное вступление в силу решений Коллегии ЕЭК в случае отсутствия единогласного решения Межправительственного совета по внесенным возражениям в течение этого срока, отсутствие процедуры вынесения данного вопроса на рассмотрение Высшего совета, решения которого принимаются консенсусом, создают предпосылки для искажения воли народа Казахстана, ущемления конституционных прав и свобод человека и гражданина, суверенитета и независимости государства, посягательства на другие неизменные конституционные ценности, перечень которых расширен конституционными реформами 2017 и 2022 годов (пункт 1 статьи 1, пункт 2 статьи 2, пункт 2 статьи 91 Основного Закона).

Исключение проектом Протокола компетенции Высшего совета по определению окончательной позиции по возникшим разногласиям касательно решений Коллегии ЕЭК о применении или неприменении специальных защитных, антидемпинговых и компенсационных мер будет препятствовать надлежащей реализации мандата Президента Республики на представление интересов народа Казахстана в международных отношениях. Из ряда норм Конституции следует, что решения и действия Президента Республики Казахстан должны быть направлены на достижение целей и обеспечение ценностей, сформулированных в Преамбуле и Разделе I "Общие положения", а также других положениях и нормах Конституции. Всенародно избранный Президент является символом и гарантом единства народа и государственной власти, незыблемости Конституции, прав и свобод человека и гражданина, обеспечивающим согласованное функционирование всех ветвей государственной власти и ответственность органов власти перед народом (нормативные постановления Конституционного Совета от 24 февраля 2015 года № 2, от 9 марта 2017 года № 1, от 25 апреля 2019 года № 4 и другие). Как отметил Конституционный Суд, полномочия Президента Республики Казахстан в качестве главы государства, его высшего должностного лица по определению основных направлений внутренней и внешней политики Республики составляют ядро законодательства о формировании общегосударственной политики (нормативное постановление от 8 апреля 2023 года № 7).

Надлежащее осуществление данных конституционных положений в сфере интеграционных процессов в рамках Союза возможно только при наличии права инициирования и обязательном рассмотрении имеющихся коллизий Высшим советом данной международной организации, в состав которого входит и Президент Казахстана. В силу особой значимости данной гарантии для защиты незыблемых конституционных ценностей Основной Закон не допускает какого-либо ограничения рамок применения этой процедуры.

В этой связи Конституционный Суд считает, что решения международных организаций и их органов, участником которых является Республика Казахстан, принятые и вступившие в силу без учета национальных интересов и соблюдения указанных условий, в том числе решения Коллегии ЕЭК, вводимые в действие в порядке, устанавливаемом проектом Протокола, не могут иметь обязательный характер для Республики, обладать свойствами ратифицированного международного договора и, соответственно, иметь приоритет перед законами Казахстана. Не допускается заключение международных договоров, не соответствующих национальным интересам Республики Казахстан, способных нанести ущерб национальной безопасности или ведущих к утрате независимости, сужающих сферу суверенных прав Республики Казахстан (пункт 2 статьи 2 Закона Республики Казахстан от 30 мая 2005 года "О международных договорах Республики Казахстан" и пункт 3 статьи 2 Закона Республики Казахстан от 6 января 2012 года "О национальной безопасности Республики Казахстан"). Уполномоченные государственные органы и должностные лица Республики Казахстан обязаны учитывать данные требования уже на этапе разработки и обсуждения проектов международных договоров и решений международных организаций и их органов, не допуская одобрения и внесения к подписанию не соответствующих им проектов.

На основании изложенного, руководствуясь пунктом 2 статьи 99 Конституции Республики Казахстан, статьями 55 – 58, подпунктом 1) пункта 1, пунктами 2 и 3 статьи 60, статьей 62, подпунктом 2) пункта 1 статьи 65 и пунктом 1 статьи 66 Конституционного закона Республики Казахстан от 5 ноября 2022 года "О Конституционном Суде Республики Казахстан", применительно к предмету обращения Конституционный Суд Республики Казахстан

постановляет:

1. Из положений пунктов 2 и 4 постановляющей части нормативного постановления Конституционного Совета Республики Казахстан от 5 ноября 2009 года № 6 "Об официальном толковании норм статьи 4 Конституции Республики Казахстан применительно к порядку исполнения решений международных организаций и их органов" следует, что:

решения международных организаций и их органов, участником которых является Республика Казахстан (в том числе Коллегии Евразийской экономической комиссии), могут приобретать юридические свойства ратифицированного Республикой международного договора в случае непосредственного указания на обязательный характер для Казахстана данных решений в международном договоре, ратифицированном Республикой Казахстан, и при условии, что порядок их принятия и вступления в силу обеспечивает на основе консенсуса полный учет интересов Казахстана с возможностью рассмотрения спорного вопроса высшим органом соответствующей международной организации;

не могут быть признаны в качестве обязательных для Казахстана решения международных организаций и их органов, нарушающие положения пункта 2 статьи 2, пункта 3 статьи 4 и пункта 2 статьи 91 Конституции Республики Казахстан.

2. Настоящее дополнительное постановление вступает в силу со дня его принятия, является общеобязательным на всей территории Республики, окончательным и обжалованию не подлежит.

3. Опубликовать настоящее дополнительное постановление на казахском и русском языках в периодических печатных изданиях, получивших право на официальное опубликование законодательных актов, единой системе правовой информации и на интернет-ресурсе Конституционного Суда Республики Казахстан.

Конституционный Суд Республики Казахстан