"Қазақстан Республикасындағы конституциялық заңдылықтың жай-күйі туралы" Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің жолдауы

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің Жолдауы, 1999 ж

Осы Жолдау Парламентке Қазақстан Республикасы Конституциясының 53-бабы 11-тармақшасына сәйкес жіберіліп отыр және Конституциялық Кеңестің 1998 жылғы сәуір мен 1999 жылғы ақпан аралығындағы қызметінің нәтижелерін жинақтауға, сондай-ақ құқықтық статистика мәліметтеріне негізделген.

Көрсетілген мерзім ішінде Конституциялық Кеңес 15 өтінімді: 4 – Парламент қабылдаған заңдардың конституциялылығы туралы, 2 – конституция нормаларына ресми түсініктеме беру мәселелері бойынша, 9 – Республика соттарының өтінімдері бойынша қарады, оның ішінде екеуі – Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің Төрағасынан, екеуі – Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінен, тоғыз өтінім (ұсыным) – Республика соттарынан келіп түсті.

Парламент қабылдаған "Сауда-өнеркәсіп палаталары туралы", "Аудиторлық қызмет туралы" және "Өсімдіктер карантині туралы" Заңдардың Конституцияға сәйкестігі қаралды.

"Сауда-өнеркәсіп палаталары туралы" Заң бойынша Конституциялық Кеңес Қазақстан Республикасы Президентінің және Премьер-Министрінің өтінімдері бойынша екі мәрте іс жүргізу қозғалды. Бірінші өтінім бойынша қабылданған шешімде Кеңес сауда-өнеркәсіп палаталарына тауардың шығарылуы туралы сертификаттарды куәландыру құқығын беретін осы Заңның 9-бабының 6-бөлігін, сондай-ақ сыртқы экономикалық қызметті жүзеге асыруға байланысты басқа да құжаттарды Қазақстан Республикасы Конституциясының 3-бабының тармағына қайшы келеді деп таныды. Бұл ретте Конституциялық Кеңес тауарлардың шығарылуы туралы сертификаттарды куәландыру Үкіметтің сыртқы экономика саласындағы қызметі өкілеттігінің бірі болып табылады және ондай өкілеттікті мемлекеттік емес ұйым ретінде сауда-өнеркәсіп палаталарына беру Конституцияға қайшы келетінін негізге алды. Алайда, екінші рет қабылданған "Сауда-өнеркәсіп палаталары туралы" Заңда Парламент бұл нормаға елеулі өзгеріс енгізген жоқ, бұл Премьер-Министрдің Конституциялық Кеңеске өтінім жасауына себеп болды. Екінші өтінім бойынша осы Заңның 9-бабы 6) тармақшасының сол негіздер бойынша Конституцияның 3-бабының 3-тармағына сәйкес еместігі туралы Кеңес қаулы қабылдады.

Конституциялық Кеңес Парламент қабылдаған "Аудиторлық қызмет туралы" Заңды Премьер-Министрдің өтінімі бойынша, осы Заңның аудиторлар палаталарының өкілеттігі бөлігіне қатысты жекелеген нормаларының күмән келтіруіне байланысты қарады.

Осы Заңның дау туғызған ережелері бойынша Конституциялық Кеңес Аудиторлар палатасына – мемлекеттік емес ұйымға аудит стандарттарын дайындау бойынша, аудиторлыққа кандидаттардың біліктілік деңгейін анықтау бойынша аттестация жүргізу және аудиторларға ағымдағы қызметіне бақылау жасау бойынша берілген өкілеттіктер Конституцияның 3-бабына қайшы келмейді, өйткені мұның тек мемлекеттің және оның органдарының құқындағы өкілеттіктер санатына жатпайтындығын атап көрсетті. Сонымен қатар Кеңес Заңның бұл ережелерін жүзеге асыру қосымша бюджеттік қаражаттарды талап етпейтінін анықтады. Баяндалған негіздер бойынша "Аудиторлық қызмет туралы" Заң Конституцияға сәйкес келеді деп танылды.

Сондай-ақ Қазақстан Республикасы Президентінің өтінімі бойынша қаралған Парламент 1998 жылғы 15 желтоқсанда қабылдаған "Өсімдіктер карантині туралы" Заң да Конституцияға сәйкес келеді деп танылды. Өтінім субъектісінің пікірі бойынша, Парламенттің бұл Заңды қабылдауға құқығы жоқ, өйткені ондағы реттелетін қоғамдық қатынастар оның құзыретіне жатпайды. Конституциялық Кеңес "Өсімдіктер карантині туралы" Заңның реттейтін нысанасы Парламент заңдар қабылдауға құқылы қоғамдық қатынастарға жатады деген қорытындыға келді. Өсімдіктер карантині бойынша Мемлекеттік фитосанитариялық қызметті құру туралы дәлелдерге және осыған байланысты мемлекеттік шығыстарға қатысты Кеңес осы Заңның аталмыш қызметтің түпкілікті мәртебесін алдын ала шешпей-ақ және бұл құқықты Үкіметке бере отырып (Заңның 5-бабы), Мемлекет басшысының орталық атқарушы органдарды құру, тарату және қайта құру бөлігінде Конституцияның 44-бабының 3) тармақшасына қайшы келмейтінін көрсетті. Кеңес сондай-ақ Республика Үкіметінің "Өсімдіктер карантині туралы" Заң жобасы бойынша заң шығаруға бастамашы болуының өзі қабылданған Заңның орындалуы бойынша ықтимал мемлекеттік шығыстарға деген оның келісімін білдіретінін атап көрсетті.

Конституциялық заңдылық тек конституциялық нормаларды сақтаумен және орындаумен ғана шектелінбейді. Оны құқықтық актілердің Конституцияға сәйкестігі позициясынан да, құқықтық реттеудің объективтік қажеттіліктерін білдіретін, оның ішінде Конституцияда жария етілген басымдылықтар мен құндылықтарды жүзеге асыруды қамтамасыз ететін, Конституцияның нормаларын жүзеге асырудағы қажетті мемлекеттік құрылымдар мен тетіктерді құрып, оны қорғауды тиімді ететін заңдардың жеткіліктілігімен де бағалау қажет. Құқықтық мемлекеттің болашақта қалыптасуы Парламенттің қандай заңдар қабылдауына байланысты.

Жоғарыда көрсетілген заңдар бойынша, конституциялық іс жүргізуді талдау өткен жылы Парламент қабылдаған 138 заңның небәрі үшеуінің Конституцияға сәйкестігі қаралғанын және біреуінің Конституцияға сәйкес емес деп табылғанын көрсетті.

Сонымен бірге Республикадағы заңдардың тұрақсыздығы елімізде конституциялық заңдылықтың ахуалына теріс ықпал етіп отырғанын атап айту қажет.

1997 жылы қабылданған бірқатар заңдарға 1998 жылдың өзінде толықтырулар мен өзгерістер енгізілді. Олардың ішінде: "Қазақстан Республикасы азаматтарының денсаулығын қорғау туралы", "Қазақстан Республикасындағы инвестициялық қорлар туралы", "Нотариат туралы", "Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы", "Бюджет жүйесі туралы", Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексі бар.

Конституцияда ондағы аталған заңдардың қабылдануына және қолданылып жүрген заңдардың Конституцияға сәйкес келтірілуіне екі жыл мерзім берілген. Конституцияның 92-бабындағы норманың орындалмағанын Конституциялық Кеңестің осы Жолдауда тағы да көрсетуіне тура келіп отыр. Күні бүгінге дейін жергілікті өзін-өзі басқару туралы заң қабылданған жоқ, 70-80 жылдары қабылданған Әкімшілік құқық бұзушылық туралы, еңбек туралы заңдар Конституцияға толық сәйкес келмейді. Нормативтік құқықтық актілерді Конституцияға сәйкестендіру жұмысы да әл күнге дейін аяқталған жоқ. Ол ол ма, бұрынғы КСРО-ның кейбір нормативтік құқықтық актілері әлі қолданылып келеді. Мұндай актілер Конституция нормаларына қайшы келеді және жаңа экономикалық, әлеуметтік және саяси қарым-қатынастарға сәйкес келе бермейді.

Конституция нормаларына ресми түсініктеме беру Конституциялық Кеңестің құзыретіне жатады.

1998 жылғы 7 қазанда "Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Заңының және 1998 жылғы 8 қазанда Қазақстан Республикасы Парламентінің, "Қазақстан Республикасы Президентін сайлау туралы" қаулысының қабылдануы, Қазақстан Республикасы Конституциясының жекелеген нормаларына түсініктеме беру туралы өтінім жасауға себеп болды.

Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің Төрағасы Қазақстан Республикасы Президентінің, "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" конституциялық заң күші бар Жарлығының 54-бабының 2-тармағындағы ереже негізінде өз өтінімінде Конституцияның 41-бабының 2-тармағындағы "мемлекеттік тілді еркін меңгерген" деген бөлігіне түсініктеме беру туралы мәселе көтерді. Конституциялық Кеңес осы тармақ нормасының "мемлекеттік тілді еркін меңгерген" деген бөлігін "қазақ тілінде сауатты оқи, жаза білу, өз ойын қиналмай жеңіл баяндау және көпшілік алдында сөйлеу" деп түсіну қажет деп анықтады. Кеңестің бұл шешімін Орталық сайлау комиссиясы Қазақстан Республикасы Президенттігіне кандидаттардың мемлекеттік тілді білуін тексеру кезінде пайдаланды.

Парламенттің Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізуіне қатысты өкілеттіктеріне байланысты, Мәжіліс Төрағасының өтінімі бойынша, Конституцияның 53-бабы 1) тармақшасына және 91-бабының 2-тармағына түсініктеме бергенде, Кеңес, Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынысы бойынша, Парламент Конституцияның 91-бабының 1-тармағында көрсетілген мәселелерден басқа барлық мәселелер бойынша Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізуге қақылы, сондай-ақ, Конституцияға өзгерістер мен толықтыруларды Республикалық референдум немесе Парламент енгізуі мүмкін деп көрсетті.

Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі қолданылуға жататын нормативтік құқықтық актіні конституциялық емес деп тану туралы соттардың өтінімдерін қарай отырып, актіні немесе оның бөлігін Конституцияға сәйкес емес деп табу арқылы адам мен азаматтың конституциялық құқығын қорғауды жүзеге асырады.

Талданылып отырған кезең ішінде Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесіне соттардан 9 өтінім (ұсыным) келіп түсті. Оның алтауы өндіріске қабылданды.

Конституциялық Кеңес Жамбыл облыстық сотының екі өтінімін қарады. Қазақ КСР-ның әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің 280-бабының 2-бөлігін және 288-бабының 1-бөлігін Конституцияға сәйкес емес деп тану туралы соттың бірінші өтінімі, соттардың қаулыларына шағымдану және наразылық білдіру құқығын шектейтін көрсетілген нормалардың, сот әкімшілік жауапкершілікке тартқан адам, оған Қазақстан Республикасының Конституциясы 13-бабының 2-тармағымен берілген сот арқылы қорғану құқығынан айыратынына негізделген болатын. Осыған байланысты Конституциялық Кеңес, әр адамның өз құқықтары мен бостандықтарын сот арқылы қорғау құқығы, заңды бұзуға, адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын кемсітуге әкеп соққан соттың (судьяның) шешімдері мен іс-әрекеттеріне Конституциямен бекітілген сот арқылы шағымдану құқығы болып табылатынын анықтады. Сонымен бірге сот арқылы қорғану құқығы конституциялық құқықтардың қатарына жатады, және Конституцияның 39-бабының 3-тармағына сәйкес қандай жағдай болғанда да шектелуге жатпайды. Конституциялық Кеңес Қазақ КСР-ның әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің 280-бабының 2-бөлігінің мазмұны азаматтардың сот арқылы қорғану туралы конституциялық құқығын жүзеге асыруға ғана емес, сондай-ақ анықталған заң бұзушылықты прокурорлық қадағалау тәсілімен түзеуге де кедергі келтіретінін анықтады.

Қазақ КСР-ның әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің 288-бабының 1-бөлігін қараған кезде Конституциялық Кеңес бұл норманың әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы істер бойынша прокурордың наразылығымен судьяның шығарған қаулысын Кодексте көрсетілген жекелеген баптар бойынша тек судьяның өзі ғана күшін жоюы немесе өзгертуі мүмкін деген бөлігінде көзделген шектеу, Республика аумағында заңдардың, жарлықтардың және басқа да нормативтік құқықтық актілердің нақтылы және біркелкі қолданылуына жоғары қадағалауды жүзеге асыруды прокуратураға жүктейтін Конституцияның 83-бабы 1-тармағының нормасына түзету енгізетінін анықтады.

Конституциялық Кеңес шешім шығарғанда, Конституциялық Кеңестің 1997 жылғы 6 наурызда қабылдаған Қаулысындағы "прокуратура Республиканың Конституциясына және басқа да заңдарына қайшы келетін заңдар мен басқа да құқықтық актілерге наразылық білдіреді" деген конституциялық ережені есепке алды. Онда прокуратураның соттардың шешімдеріне, үкімдеріне және барлық істер бойынша басқа қаулыларына наразылық жасайтын құқығын да білдіретінін ескерген болатын.

Баяндалған негіздер бойынша Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі Қазақ КСР-ның әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің 280-бабының 2-бөлігін, 288-бабының 1-бөлігін Конституцияға сәйкес емес деп тапты.

Жамбыл облыстық сотының екінші өтінімінде 1981 жылғы 18 мамырда КСРО Жоғарғы Кеңесінің Төралқасы бекіткен анықтау, алдын ала тергеу, прокуратура және сот органдарының заңсыз әрекеттерінен азаматтың шеккен залалын өтеу тәртібі туралы Ережені Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес емес және Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық-іс жүргізу кодексінің қабылдануына байланысты Қазақстан аумағында қолданылмайды деп тану туралы мәселе қойылған болатын.

Осы өтінім бойынша қорытынды шешім қабылдағанда Кеңес айтылған Ережеде моральдық зақымның орынын толтыруды көздейтін құқықтық норманың болмауы азаматқа Конституцияның 13-бабында кепілдік берілген сот арқылы қорғану құқығынан айырмайды деп тапты. Өйткені, кез келген адамның Қазақстан Республикасының Азаматтық және Қылмыстық-іс жүргізу кодекстері нормаларының негізінде мұндай зақымның орынын толтыру туралы сотқа талап етуге хақылы екендігін негізге алды.

Актіні қолданылмайды деп тану бөлігінде Конституциялық Кеңес Қазақстан Республикасында осы мазмұндас нормативтік актінің болмауы себепті, соттар мен басқа да мемлекеттік органдардың "Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы" Қазақстан Республикасының конституциялық заңын күшіне енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің 1991 жылғы 16-желтоқсандағы Қаулысының 2-тармағында баяндалған талаптарды сақтай отырып, қаралып отырған актіні уақытша қолданып жүргенін негізге алды және оны қолданылмайды (Қазақстан Республикасы аумағында күшін жойды) деп тану туралы мәселе тек Қазақстанда осы тәріздес нормативтік құқықтық акті қабылданғаннан кейін ғана шешіледі деген қорытындыға келді. Сол себепті Конституциялық Кеңес шешім қабылдап, онда осы акт Конституцияға қайшы келмейді және оны Қазақстан Республикасы аумағында қолдануға болады деп көрсетті.

Конституциялық Кеңес Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының ұсынымы бойынша Қазақ КСР-ның әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің 261-бабы 3-бөлігінің конституциялылығын қарады. Осы нормадағы бекітілген ереже әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс қаралған кезде жауапқа тартылған адамның қатысуының міндеттілігі бөлігінде Қазақстан Республикасы Конституциясының 14-бабында бекітілген заң мен сот алдында азаматтардың бәрі бірдей деген конституциялылық принципке қайшы келеді. Осыған байланысты Кеңес, Конституцияның 39-бабы 3-тармағында бекітілген азаматтардың конституциялылық құқықтарын қандай да бір шектеуге жол беруге болмайтынын белгіледі. Жоғарыда баяндалғандар Конституциялық Кеңеске Қазақ КСР-ның әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің 261-бабы 3-бөлігінің нормасын конституциялық емес деп тануға мүмкіндік берді.

Аталған кезең ішінде соттардың үш өтінімі бойынша конституциялық іс жүргізу тоқтатылды.

Айталық, Балқаш қаласының соты өткізу мақсатынсыз заңсыз сақтаудағы есірткі құралдарының мөлшері туралы мәселелерді реттейтін кейбір құқықтық актілерді конституциялық емес деп тану туралы ұсыным жасады. Өтінім материалдарынан көрсетілген актілердің Конституция нормаларына сәйкес еместігі көрініс тапқан. Алайда, Кеңеске өтінім жасауға себеп болған мәселелердің шешілуіне байланысты берген ұсынымнан бас тартатыны жөнінде соттан хат келіп түсті. Сондықтан Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесі туралы" конституциялық заң күші бар Жарлығының 21-бабы 3-тармағының 1) тармақшасын және 30-бабының 1-тармағын басшылыққа ала отырып, Кеңес конституциялық іс жүргізуді тоқтатты.

Конституциялық Кеңес сондай-ақ 1993 жылғы 17-наурызда Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинеті бекіткен жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек міндеттерін орындау негізінде алған жарақаты, не денсаулығына басқа зақым келуі себепті шеккен залалын өтеу Ережелерінің 28-тармағын конституциялық емес деп тану туралы Шығыс Қазақстан облыстық сотының өтінімі бойынша конституциялық іс жүргізуді облыстық соттың өз өтінімінен бас тартуы туралы өтініші бойынша тоқтатуға тиіс болды. Алайда, өтінім бойынша конституциялық іс жүргізу материалдарынан Чернобыль АЭС-сындағы апатты жоюға қатысушылардың әлеуметтік құқықтары мен жеңілдіктерін анықтайтын нормативтік ережелердің Конституцияға сәйкес еместігі көрініс тапқан болатын.

Конституциялық Кеңес мұндай жасалған өтінімдерден (ұсынымдардан) бас тарту практикасы адамның және азаматтың бұзылған құқықтары мен бостандықтарын қорғаудағы соттардың позицияларының әлсіз екендігін білдіреді, сондай-ақ сот әділдігін атқарудағы соттардың қызметіне Республика Әділет министрлігінің тікелей араласуының салдары деп есептейді. Соттардың Конституциялық Кеңеске өтінім жасау үшін алдын ала Министрлікпен міндетті түрде келісуін талап етуі, (бұл жөнінде баспасөзде талай рет жазылған болатын) соттар тәуелсіздігінің конституциялық принципін бұзуға бағытталып отыр.

Солтүстік Қазақстан облыстық сотының Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинеті 1995 жылғы 24 ақпандағы қаулысымен бекіткен "Кәсіпорындар мен ұйымдардан Республика ішіндегі өзара борышы есебі бойынша келіп түскен қаражат орнына қожалық етуші субъектілерге берілген Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің айналымдағы мерзімді вексельдерін өтеу тәртібі туралы Ереженің" 4 және 5-абзацтарын конституцияға сәйкес емес деп тану туралы" өтінімі бойынша конституциялық іс жүргізуді Кеңес 1998 жылғы 3 қазанда Қазақстан Республикасының Үкіметі көрсетілген ереженің күші жойылғаны туралы қаулы қабылдауымен байланысты тоқтатты.

Өткен жылы соттардың үш өтінімі конституциялық іс жүргізуге қабылданбады. Айталық, Конституциялық Кеңес Жамбыл облыстық сотының Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы" Заң күші бар Жарлығының 73-бабын конституциялық емес деп тану туралы және Алматы қаласы әкімі шешімінің конституциялық еместігі туралы Алматы қаласы Әуезов аудандық соты Ақсай сот учаскесінің өтінімдерін (ұсынымдарын) іс жүргізуге қабылдамады. Бұл ретте Кеңес Конституцияның 78-бабына сәйкес, ол тек адамның және азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын бұзуға қатысты мәселелерді ғана қарауға хақылы екендігін негізге алады, ал кез келген құқықтық нормалар оның ішінде заңды тұлғаларға да қатысты нормаларды қорғауға құқылы емес.

Жамбыл облыстық сотының Қазақ КСР-ның Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодексінің 280-бабының 2-бөлігін конституцияға сәйкес емес деп тану туралы өтінімін Кеңестің қабылдамауына сот өтінімінің заңда белгіленген нысан мән мазмұнға сәйкес келмеуі негіз болды. Өтінімін қайта ұсынғанда сот, Конституциялық Кеңестің ескертпесін ескерді.

Қазақстан Республикасы Конституциясы өзінің бірінші бабында мемлекеттің ең қымбат қазынасы – адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары деп көрсеткен, оларды абсолюттік және бөлінбейді деп таныған. Конституция баптарының едәуір бөлігі адам құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз етуге бағытталған. Мемлекеттік органдардың қызметі де осыған есептеліп құрылған. Құқық қорғау органдары да өз қызметінде адамның және азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтары басымдылығын негізге алады. Ал азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын сақтау мәселелері осы органдар алқаларының және Жоғарғы Сот Пленумының арнайы қараған нысанасы болды. Жоғарғы Сот Пленумы өз қаулыларында соттардың сот әділдігін атқаруда адамның және азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын негізге алу қажеттігіне; сот үкімдері мен қаулыларының заңдылығына қадағалау ретінде тексеру адамның бұзылған конституциялық құқықтары мен бостандықтарын қалпына келтіру мақсатын көздейтіндігіне назар аударады.

Атап айтқанда, "Қазақстан Республикасында сот билігі туралы заңдарды қолданудың кейбір мәселелері туралы" 1998 жылғы 14 мамырдағы қаулысында Жоғарғы Сот Пленумы соттардың істі қарау барысында азаматтардың құқықтарына, бостандықтарына және міндеттеріне қатысты нормативтік құқықтық актінің жариялану фактісін тексеру, сөйтіп, Конституция 4-бабының 4-тармағы бекіткен принципті сақтауды қамтамасыз ету міндетін атап көрсетті. Осы қаулымен бекітілген азаматтар құқықтарын сақтаудың маңызды кепілдігі Конституциялық Кеңеске ұсыныс енгізе отырып және осыған байланысты қылмысты іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұрып, сот сотталушы күзетке алынған ретте Қазақстан Республикасы Қылмыстық-іс жүргізу кодексінің 322-бабының талаптарына сәйкес оған бұлтартпау шараларын өзгерту туралы мәселені талқылауға хақылы болатындығы.

Прокурор практикасының материалдары қылмыстық және қылмыстық-іс жүргізу заңдарының дұрыс қолданылмау, азаматтарды заңсыз күзетте ұстау фактілері кездесетінін көрсетеді, бұл адамның және азаматтың жеке басының бостандығына кепілдік беретін Конституция талаптарына қайшы келеді.

Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасы жанындағы Құқықтық статистика және ақпарат орталығының 1998 жылғы мәліметтеріне сәйкес қылмыс жасады деген күдікті 293 адамды прокурорлар кінәсі болмағандықтан босатқан. Күзетте ұстау түріндегі тыйым салу шараларын қолдану негізінің болмауы себепті былтырғы жылы прокуратура органдары 4743 адамды босатқан. Әкімшілік жолмен ұстаудың заңдылығын тексеру нәтижесінде 349 адам, әкімшілік жолмен ұстаудан 142 адам босатылған.

Дәлелдерді дәйексіз зерттеу, оларды дұрыс бағаламау азаматтарды заңсыз соттаудың негізгі себептері болып табылады. Қаралып отырған кезеңде Республика соттары сотталушының ақталуына немесе істің тоқтатылуына байланысты күзеттен 615 адамды босатқан. Мұндай практика Конституцияның 16-бабы бекіткен адамның және азаматтың жеке басының бостандығы құқығының дөрекі түрде бұзылғанын айғақтайды.

Көбіне азаматтардың әлеуметтік-экономикалық құқықтары мен бостандықтары бұзылады: жалақының уақытылы берілмеуі немесе мүлде берілмеуі, әкімшіліктің бастамасымен азаматтардың жұмыстан заңсыз шығарылуы, кәсіпкерлер құқықтарының және азаматтардың тұрғын үй құқықтарының бұзылуы Конституция нормаларына қайшы келеді.

Қазіргі кездегі кәсіпкерлердің жұмыс жағдайы, өндірістік жарақаттану мен кәсіптік аурулар деңгейі Конституцияның 24-бабының 2-тармағында бекітілген ереженің бұзылғандығын айғақтайды. Айталық, еңбек міндеттерін атқару кезінде жыл сайын 7 мыңнан астам адам жарақат алады, бір мыңдай адам мүгедек болып, 300-ден астам адам опат болады. Сондықтан да азаматтардың әлеуметтік құқықтарын қорғауға бағытталған "Еңбек (қызмет) міндеттерін орындау кезінде оқыс жағдайдың немесе кәсіптік аурудың нәтижесінде зардап шеккен қызметкерлерге зиян келтіргені үшін жұмыс берушінің жауапкершілігін міндетті сақтандыру туралы" Заңның қабылдануын жеделдету қажет.

Конституциялық заңдылықтың жайы атқару өкімет органдары мен оның лауазымды адамдарының Конституция талаптарын сақтауына байланысты. Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалардың мүдделерін сақтау аясында прокуратура органдары мынадай заңдардың бұзылуын анықтады: азаматтардың тұрғын үй құқықтары – 829, зейнетақымен қамтамасыз ету туралы – 5019, денсаулық сақтау туралы – 1874, кәсіпкерлік туралы – 2301.

Көбіне Конституцияның 35-бабы бекіткен заңды түрде белгіленген салықтарды төлеу міндеттілігі туралы конституциялық норма бұзылады. Республикада салық заңдарының 9720 рет бұзылғаны анықталды.

Қазақстанда жергілікті атқарушы органдардың Конституцияның 26-бабы 4-тармағын бұза отырып, азаматтардың кәсіпкерлік қызмет бостандығын шектейтін құқықтық актілер шығарған фактілері де кездеседі. Өткен жылы осындай 1294 акт шығарылғаны анықталды.

Бақылаушы және тексеруші органдар тарапынан кәсіпкерлер құқықтарына катысты азаматтардың құқықтарын жаппай бұзушылық байқалады. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодекстің 162-2-бабында көзделген белгі салуға жататын акциздеуге жататын тауарларды әкелу, өндіру және өткізу ережелерін әкімшілік бұзу туралы істерді қарағанда акциздеуге жататын тауарларды тәркілеу түрінде өздері әкімшілік шара қолданған, бұл Конституцияның 26-бабының 3-тармағына қайшы келеді, ал онда соттың шешімінсіз ешкімді де мүлкінен айыруға болмайды деп көрсетілген.

Республикадағы конституциялық заңдылықтың жайын талдау және оны қамтамасыз ету бойынша мемлекеттік органдар практикасын қорыту мынадай ұсыныстар жасауға мүмкіндік береді.

1. Республика заң шығарушы және атқарушы өкімет билігі органдары қолданылып жүрген заңдарды Конституцияға сәйкестендіру бойынша жұмыстарды, оның ішінде әкімшілік құқық бұзушылық және еңбек туралы кодекстерді, сондай-ақ Конституцияда тікелей көрсетілген нормативтік құқықтық актілерді – жергілікті өкілді және атқарушы органдар туралы жаңа заңды, жергілікті өзін-өзі басқару туралы заңды қабылдау бойынша жұмыстарды жеделдету қажет. Бұл үшін Конституцияда белгіленген екі жылдық мерзім (92-баптың 2-тармағы) 1997 жылғы 30 тамызда аяқталды.

2. Конституцияда және нормативтік құқықтық актілерде заңдарға ресми түсініктеме беру туралы норма болмағандықтан бұл олқылықтың орнын толтырудың зәру кажеттілігі туындайды. Бұл мәселені шешерде мына жағдайға назар аударған жөн: Конституция нормаларын Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесі ресми түсініктеме беретін болғандықтан Республика заңдарының нормаларына түсініктеме беруді соған жүктеген тиімді болмақ.

3. Сот әділдігін атқарудағы соттардың тәуелсіздігі конституциялық принципін негізге ала отырып, тек сот төрағасына ғана емес, сондай-ақ жекелеген соттарға да Конституциялық Кеңеске өтінім жасау құқығын беру мәселесін шешу қажет.

4. Республика заңдарында Конституцияға қайшы келетін заңға прокуратураның наразылық білдіру өкілеттігін жүзеге асыру Республикасы тетігі болмауы себепті Қазақстан Бас прокуратурасына Конституциялық Кеңеске өтінім жасау құқығын беру туралы мәселені қарау қажет.

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесі көрсетілген мәселелерді шешу еліміздегі конституциялық заңдылық деңгейін көтереді деп есептейді.

Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі

"О состоянии Конституционной законности в Республике Казахстан" (по итогам деятельности за 1998 г.)

Послание Конституционного Совета Республики Казахстан, 1999 г.

Настоящее послание направляется Парламенту в соответствии с подпунктом 11) статьи 53 Конституции Республики Казахстан и основано на результатах обобщения деятельности Конституционного Совета с апреля 1998 года по февраль 1999 года, а также данных правовой статистики.

За указанный период Конституционным Советом было рассмотрено 15 обращений: 4 – о конституционности принятых Парламентом законов, 2 по вопросам официального толкования норм Конституции, 9 по обращениям судов Республики. Из них два обращения поступили от Президента Республики Казахстан, два от Председателя Мажилиса Парламента Республики Казахстан, два от Премьер-Министра Республики Казахстан, девять обращений (представлений) - от судов Республики.

На соответствие Конституции были рассмотрены принятые Парламентом Законы "О торгово-промышленных палатах", "Об аудиторской деятельности" и "О карантине растений".

По Закону "О торгово-промышленных палатах" Конституционный Совет возбуждал производство дважды по обращениям Президента Республики Казахстан и Премьер-Министра Республики. В решении по первому обращению Совет признал, что часть 6 статьи 9 данного Закона, наделяющая торгово-промышленные палаты правом удостоверения сертификатов происхождения товаров, а также других документов, связанных с осуществлением внешнеэкономической деятельности, противоречит пункту 3 статьи 3 Конституции Республики Казахстан. При этом Конституционный Совет исходил из того, что удостоверение сертификатов происхождения товаров является одним из полномочий Правительства в области внешнеэкономической деятельности и наделение им торгово-промышленной палаты, как негосударственной организации, противоречит Конституции. Однако, в повторно принятом Законе "О торгово-промышленных палатах" эта норма Парламентом была оставлена без существенных изменений, что послужило поводом для обращения Премьер-Министра Республики в Конституционный Совет. По второму обращению Советом было вынесено постановление о несоответствии подпункта 6) статьи 9 данного Закона пункту 3 статьи 3 Конституции по тем же основаниям.

Принятый Парламентом Закон "Об аудиторской деятельности" был рассмотрен Конституционным Советом по обращению Премьер-Министра, в котором подвергались сомнению отдельные нормы данного Закона в части полномочий палат аудиторов.

По оспариваемым положениям данного Закона Конституционный Совет указал, что делегируемые Палате аудиторов - негосударственной организации полномочия по разработке стандартов аудита, по определению квалификационного уровня кандидатов в аудиторы, проведению аттестации и контролю за текущей деятельностью аудиторов не противоречат статье 3 Конституции, так как не относятся к числу тех полномочий, которые принадлежат только государству и его органам. Кроме того, Совет отметил, что реализация данных положений Закона не потребует дополнительного расходования бюджетных средств. По изложенным основаниям Закон "Об аудиторской деятельности" признан конституционным.

Также признан конституционным рассмотренный по обращению Президента Республики Казахстан принятый Парламентом Закон "О карантине растений" от 15 декабря 1998 года. По мнению представителя субъекта обращения, Парламент был не вправе принимать данный Закон, так как регулируемые в нем общественные отношения не входят в его компетенцию. Конституционный Совет пришел к выводу, что предмет регулирования Закона "О карантине растений" относится к общественным отношениям, по которым Парламент вправе принимать законы. Относительно доводов о создании Государственной фитосанитарной службы по карантину растений и связанных с этим государственными расходами Совет указал, что данный Закон, не предрешая окончательного статуса названной службы и предоставляя это право Правительству (статья 5 Закона), не противоречит подпункту 3) статьи 44 Конституции в части образования, упразднения и реорганизации центральных исполнительных органов Главой государства. Совет также отметил, что законодательная инициатива Правительства Республики по проекту Закона "О карантине растений" уже предполагает его согласие на возможные государственные расходы по исполнению принятого Закона.

Конституционная законность не сводится только к соблюдению и исполнению конституционных норм. Ее нужно оценивать и с позиций соответствия правовых актов Конституции, наличия законодательства, выражающего объективные потребности правового регулирования, в том числе обеспечивающего реализацию приоритетов и ценностей, провозглашенных Конституцией, создания необходимых государственных структур и механизмов проведения в жизнь норм Конституции, эффективности ее охраны. От того, какие законы принимаются Парламентом, будет зависеть дальнейшее становление правового государства.

Анализ конституционного производства по вышеуказанным законам показывает, что из 138 принятых Парламентом в прошлом году законов на соответствие Конституции рассматривалось всего три и один признан неконституционным.

Вместе с тем необходимо отметить, что нестабильность законодательства Республики негативно влияет на состояние конституционной законности в стране.

В ряд законов, принятых в 1997 году, уже в 1998 году вносились дополнения и изменения. Среди них Законы: "Об охране здоровья граждан Республики Казахстан", "Об инвестиционных фондах в Республике Казахстан", "О нотариате", "О государственной поддержке малого предпринимательства", "О государственных закупках", "О бюджетной системе", Уголовный кодекс Республики Казахстан.

В очередной раз Конституционному Совету Республики Казахстан в Послании приходится констатировать, что норма статьи 92 Конституции, устанавливающая двухлетний срок для принятия названных в ней законов и приведения в соответствие с Конституцией действующего законодательства, не выполнена. До сих пор не принят закон о местном самоуправлении, не в полной мере соответствует Конституции законодательство об административных правонарушениях, о труде, принятое в 70-80 годы. Работа по приведению нормативных правовых актов в соответствие с Конституцией также до сих пор не завершена. Более того, продолжают действовать некоторые нормативные правовые акты бывшего СССР. Такие акты вступают в противоречие с нормами Конституции и не всегда учитывают особенности новых экономических, социальных и политических отношений.

К компетенции Конституционного Совета отнесено право официального толкования норм Конституции.

Принятие 7 октября 1998 года Закона Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в Конституцию Республики Казахстан" и постановления Парламента Республики Казахстан "О назначении выборов Президента Республики Казахстан" от 8 октября 1998 года послужило поводом для обращений об официальном толковании отдельных норм Конституции Республики Казахстан.

Председатель Мажилиса Парламента Республики Казахстан, исходя из положения пункта 2 статьи 54 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу конституционного закона, “О выборах в Республике Казахстан”, в своем обращении ставил вопрос о толковании пункта 2 статьи 41 Конституции в части слов "свободно владеющий государственным языком". Конституционный Совет установил, что норму данного пункта в части слов "свободно владеющий государственным языком", следует понимать, как умение грамотно читать, писать, легко, без затруднений излагать свои мысли и публично выступать на казахском языке. Данное решение Совета было использовано Центральной избирательной комиссией при проверке ею кандидатов в Президенты Республики Казахстан на предмет знания ими государственного языка.

При толковании подпункта 1) статьи 53 и пункта 1 статьи 91 Конституции по обращению Председателя Мажилиса в отношении полномочий Парламента, касающихся порядка внесения изменений и дополнений в Конституцию, Совет указал, что по предложению Президента Республики Казахстан Парламент вправе вносить в Конституцию изменения и дополнения по всем вопросам, за исключением перечисленных в пункте 2 статьи 91 Конституции, а также что изменения и дополнения в Конституцию могут быть внесены республиканским референдумом или Парламентом.

Конституционный Совет Республики Казахстан, рассматривая обращения судов о признании неконституционным нормативного правового акта, подлежащего применению, осуществляет опосредованную защиту конституционных прав человека и гражданина через признание акта или его части не соответствующим Конституции.

За анализируемый период в Конституционный Совет Республики Казахстан поступило 9 обращений (представлений) судов. Из них к производству принято шесть.

Конституционным Советом были рассмотрены два обращения Жамбылского областного суда. Первое обращение суда в части признания несоответствующими Конституции части 2 статьи 280 и части 1 статьи 288 Кодекса Казахской ССР об административных правонарушениях обосновывалось тем, что указанные нормы, ограничивающие право обжалования и опротестования постановлений судов, лишали лицо, привлеченное к административной ответственности судом, возможности осуществить свое право на судебную защиту, предоставленное ему пунктом 2 статьи 13 Конституции Республики Казахстан. В этой связи, Конституционный Совет установил, что право каждого на судебную защиту своих прав и свобод, закрепленное Конституцией, подразумевает и право на судебное обжалование решений и действий суда (судьи), которые повлекли нарушение закона и ущемление прав и свобод человека и гражданина. При этом право на судебную защиту относится к числу конституционных прав, и согласно пункту 3 статьи 39 Конституции, ни в каких случаях не подлежит ограничению. Конституционный Совет признал, что содержание части 2 статьи 280 Кодекса Казахской ССР об административных правонарушениях препятствует не только реализации гражданами их конституционного права на судебную защиту, но и исправлению выявленных нарушений закона методами прокурорского надзора.

При рассмотрении части 1 статьи 288 Кодекса Казахской ССР об административных правонарушениях Конституционный Совет определил, что ограничение, предусмотренное этой нормой в части того, что постановление судьи по делам об административных правонарушениях может быть отменено или изменено по протесту прокурора самим судьей только по отдельным, указанным в Кодексе статьям, корректирует норму пункта 1 статьи 83 Конституции, возлагающую на прокуратуру осуществление высшего надзора за точным и единообразным применением законов, указов и иных нормативных правовых актов на территории Республики.

При вынесении решения Конституционным Советом было учтено ранее принятое Постановление Конституционного Совета от 6 марта 1997 года, где определено, что конституционное положение “прокуратура опротестовывает законы и другие правовые акты, противоречащие Конституции и законам Республики”, включает в себя и право прокуратуры опротестовывать решения, приговоры и иные постановления судов по всем делам.

По изложенным основаниям Конституционный Совет Республики Казахстан признал часть 2 статьи 280, часть 1 статьи 288 Кодекса Казахской ССР об административных правонарушениях неконституционными.

В другом обращении Жамбылского областного суда ставился вопрос о признании Положения о порядке возмещения ущерба, причиненного гражданину незаконными действиями органов дознания, предварительного следствия, прокуратуры и суда, утвержденного Указом Президиума Верховного Совета СССР от 18 мая 1981 года, не соответствующим Конституции Республики Казахстан и не действующим на территории Казахстана в связи с принятием нового Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан.

Принимая итоговое решение по данному обращению, Совет исходил из того, что отсутствие в названном Положении правовой нормы, предусматривающей возмещение морального вреда, не лишает гражданина права на судебную защиту, гарантированного ему статьей 13 Конституции, поскольку любое лицо вправе обратиться в суд с иском о возмещении такого вреда на основании норм Гражданского и Уголовно-процессуального кодексов Республики Казахстан.

В части признания акта недействующим на территории Республики Казахстан, Конституционный Совет исходил из того, что суды и другие государственные органы ввиду отсутствия в Республике Казахстан нормативного акта аналогичного содержания, временно применяют рассматриваемый акт, с соблюдением требований, изложенных в пункте 2 Постановления Верховного Совета Республики Казахстан от 16 декабря 1991 года “О порядке введения в действие конституционного закона Республики Казахстан “О государственной независимости Республики Казахстан”, и пришел к выводу, что вопрос о признании его не действующим (утратившим силу на территории Республики Казахстан) может быть решен только после принятия в Казахстане подобного нормативного правового акта. Исходя из этого, Конституционный Совет принял решение, в котором указал, что данный акт не противоречит Конституции и может применяться на территории Республики Казахстан.

По представлению Верховного Суда Республики Казахстан Конституционный Совет рассмотрел часть 3 статьи 261 Кодекса Казахской ССР об административных правонарушениях на предмет ее конституционности. Закрепленное в этой норме положение в части обязательности присутствия привлекаемого лица при рассмотрении дела об административном правонарушении нарушает конституционный принцип равенства всех перед законом и судом, закрепленный в статье 14 Конституции Республики Казахстан. В связи с этим, Совет констатировал недопустимость каких-либо ограничений конституционных прав граждан, закрепленных в пункте 3 статьи 39 Конституции. Вышеизложенное позволило Конституционному Совету норму части 3 статьи 261 Кодекса Казахской ССР об административных правонарушениях признать неконституционной.

За указанный период конституционное производство по трем обращениям судов было прекращено.

Так, в Конституционный Совет обратился суд г. Балхаша с представлением о признании неконституционными некоторых правовых актов, регулирующих вопросы о размерах наркотических средств, находящихся на незаконном хранении без цели сбыта. Из материалов обращения усматривалось несоответствие указанных актов нормам Конституции. Однако, в Совет поступило письмо из суда с отказом от заявленного им представления в связи с разрешением вопросов, послуживших поводом к обращению. Поэтому, руководствуясь подпунктом 1) пункта 3 статьи 21 и пунктом 1 статьи 30 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу конституционного закона, “О Конституционном Совете Республики Казахстан” Совет прекратил конституционное производство.

Конституционный Совет также вынужденно прекратил конституционное производство по обращению Восточно-Казахстанского областного суда о признании неконституционным пункта 28 Правил возмещения ущерба, причиненного рабочим и служащим увечьем либо иным повреждением здоровья, связанным с исполнением ими трудовых обязанностей, утвержденных постановлением Кабинета Министров Республики Казахстан 17 марта 1993 года, по ходатайству областного суда об отказе от заявленного обращения. Однако, в материалах конституционного производства по обращению усматривалось несоответствие Конституции нормативных положений, определяющих социальные права и льготы участников ликвидации аварии на Чернобыльской АЭС.

Конституционный Совет считает, что подобная практика отказов от заявленных обращений (представлений) свидетельствует как о слабых позициях судов в отстаивании нарушенных прав и свобод человека и гражданина, так и о прямом вмешательстве Министерства юстиции Республики в деятельность судов по отправлению правосудия. Обязательное требование Министерства о предварительном согласовании с ним обращения судов в Конституционный Совет, о чем неоднократно сообщалось в печати, направлено на нарушение конституционного принципа независимости судей.

По обращению Северо-Казахстанского областного суда о признании неконституционными абзацев 4 и 5 “Положения о порядке выкупа срочных обращаемых векселей Министерства финансов Республики Казахстан, выданных хозяйствующим субъектам взамен средств, поступивших по внутриреспубликанскому зачету взаимной задолженности предприятий и организаций”, утвержденного постановлением Кабинета Министров Республики Казахстан от 24 февраля 1995 года, Совет прекратил конституционное производство в связи с принятием 3 октября 1998 года постановления Правительства Республики Казахстан о признании указанного положения утратившим силу.

В минувшем году в принятии к конституционному производству было отказано по трем обращениям судов. Так, Конституционный Совет отказал в принятии к производству обращений (представлений) Жамбылского областного суда о признании неконституционной статьи 73 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу закона, “О банках и банковской деятельности в Республике Казахстан” и Аксайского судебного участка Ауэзовского районного суда г. Алматы о неконституционности решения акима г. Алматы. При этом Совет исходил из того, что в силу статьи 78 Конституции он правомочен рассматривать вопросы лишь в области нарушений конституционных прав и свобод человека и гражданина, а не любых правовых норм, в том числе касающихся и юридических лиц.

Основанием отказа к принятию Советом обращения Жамбылского областного суда о признании неконституционным части 2 статьи 280 Кодекса Казахской ССР об административных правонарушениях, послужило несоответствие представления суда установленным в законе форме и содержанию обращения. В повторном представлении суд учел замечание Конституционного Совета.

Конституция Республики Казахстан, в своей первой статье в качестве высших ценностей государства назвала человека, его жизнь, права и свободы, признала последние абсолютными и неотчуждаемыми. Значительная часть статей Конституции нацелена на обеспечение прав и свобод личности. С учетом этого строится и деятельность государственных органов. Правоохранительные органы в своей деятельности исходят из приоритетности конституционных прав и свобод человека и гражданина. Так, вопросы соблюдения прав и свобод граждан были предметом специального рассмотрения коллегиями этих органов и Пленума Верховного Суда. В своих постановлениях Пленум Верховного Суда обращает внимание судов на то, что при отправлении правосудия необходимо исходить из конституционных прав и свобод человека и гражданина; что проверка в порядке надзора законности судебных приговоров и постановлений имеет целью восстановление нарушенных конституционных прав и свобод личности.

В частности, в постановлении "О некоторых вопросах применения законодательства о судебной власти в Республике Казахстан" от 14 мая 1998 года Пленум Верховного Суда указал на обязанность судей в ходе рассмотрения дела проверять факт опубликования нормативного правового акта, касающегося прав, свобод и обязанностей граждан, тем самым, обеспечивая соблюдение принципа, закрепленного пунктом 4 статьи 4 Конституции. Важной гарантией соблюдения прав граждан является закрепленное данным постановлением положение о том, что одновременно с внесением представления в Конституционный Совет и приостановлением в связи с этим производства по уголовному делу, в соответствии с требованиями статьи 322 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан, суд вправе, в случае нахождения подсудимого под стражей, обсудить вопрос об изменении ему меры пресечения.

Материалы прокурорской практики показывают, что имеют место факты неправильного применения уголовного и уголовно-процессуального законодательства, незаконного заключения граждан под стражу, что противоречит требованиям Конституции, гарантирующей личную свободу человека и гражданина.

Наиболее часто нарушается конституционная норма, закрепленная в статье 35 Конституции об обязанности уплаты законно установленных налогов. В Республике выявлено 9720 нарушений налогового законодательства.

В Казахстане имеются факты, когда местные исполнительные органы в нарушение пункта 4 статьи 26 Конституции, издают правовые акты, ограничивающие свободу предпринимательской деятельности граждан. За прошлый год выявлено 1294 таких акта.

Массовые нарушения прав граждан наблюдаются со стороны контролирующих и инспектирующих органов в отношении прав предпринимателей. Установлено, что органы налоговой полиции при рассмотрении дел об административных нарушениях правил ввоза, производства и реализации подакцизных товаров, подлежащих маркировке, предусмотренных статьей 162-2 Кодекса об административных правонарушениях, сами налагают административные взыскания в виде конфискации подакцизного товара, что противоречит пункту 3 статьи 26 Конституции, согласно которой никто не может быть лишен своего имущества, иначе как по решению суда.

Анализ состояния конституционной законности в Республике и обобщение практики государственных органов по ее обеспечению позволяют внести следующие предложения:

1. Органам законодательной и исполнительной власти в Республике необходимо ускорить работу по приведению действующего законодательства в соответствие с Конституцией, в том числе кодексов об административных правонарушениях и о труде, а также по принятию нормативных правовых актов, прямо указанных в Конституции - нового закона о местных представительных и исполнительных органах, о местном самоуправлении. Как известно, для этого Конституцией был установлен двухлетний срок (пункт 2 статьи 92), который истек 30 августа 1997 года.

2. В связи с отсутствием в Конституции и нормативных правовых актах нормы об официальном толковании законов возникает настоятельная необходимость устранения данного пробела. При решении этого вопроса следует принять во внимание следующее обстоятельство: поскольку Конституционный Совет Республики Казахстан дает официальное толкование норм Конституции, целесообразно ему же поручить толкование норм законов Республики.

3. Исходя из конституционного принципа независимости судей при отправлении правосудия, необходимо решить вопрос о наделении правом обращения в Конституционный Совет отдельного судьи, а не только председателя суда.

4. В виду отсутствия в законодательстве Республики механизма реализации полномочия прокуратуры опротестовывать закон, противоречащий конституции, необходимо рассмотреть вопрос о наделении Генерального прокурора Республики Казахстан правом обращения в Конституционный Совет.

Конституционный Совет Республики Казахстан считает, что решение указанных вопросов повысит уровень конституционной законности в стране.

Конституционный Совет Республики Казахстан