ИПС "Әділет"

Ескерту. Бұйрықтың күші жойылды - ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 2012.01.17 № 10-1/18 (қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      Қазақстан Республикасы Орман кодексінің 73-бабын іске асыру мақсатында, БҰЙЫРАМЫН:
      1. Қоса беріліп отырған Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде ормандарды молықтыру мен орман өсiру және олардың сапасына бақылау жасау жөнiндегi іс-шараларды жүргізу ережесі бекітілсін.
      2. «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік орман қоры учаскелерінде ормандарды молықтыру және орман өсіру жөніндегі іс-шараларды жүргізу ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Орман және аңшылық шаруашылығы комитеті төрағасының 2004 жылғы 3 желтоқсандағы № 258 (Нормативтiк құқықтық актілерді мемлекеттiк тiркеу тiзiлiмiнде № 3312 тіркелген, «Заң газетінде» 2005 жылғы 2 қарашада № 138 (762) жарияланған) бұйрығының күші жойылды деп танылсын.
      3. Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Табиғат ресурстарын пайдалану стратегиясы департаменті (Ж.Ы. Омаров) заңнамада белгіленген тәртіппен осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін қамтамасыз етсін.
      4. Осы бұйрық бірінші рет ресми жарияланғаннан бастап он күнтізбелік күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi.

Министрдің м.а. Е. Аман

Қазақстан Республикасы
Ауыл шаруашылығы
министрінің м.а.
2010 жылғы 26 қарашадағы
№ 729 бұйрығымен
бекітілген

Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде ормандарды молықтыру мен орман өсiру және олардың сапасына бақылау жасау жөнiндегi іс-шараларды жүргізу ережесі

1. Жалпы ережелер

      1. Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде ормандарды молықтыру мен орман өсiру және олардың сапасына бақылау жасау жөнiндегi іс-шараларды жүргізу ережесі (бұдан әрі - Ереже) Қазақстан Республикасы Орман кодексінің 73-бабына сәйкес әзірленді және мемлекеттік орман қоры учаскелерінде ормандарды молықтыру мен орман өсiру және олардың сапасына бақылау жасау жөнiндегi іс-шараларды жүргізу тәртібін анықтайды.
      2. Ормандарды молықтыру және орман өсіру учаскелердің әлеуетті орман өсіру жағдайларына, сүрек және бұта тұқымдас ағаштардың ағаш өсірушілік қасиеттеріне, екпелер өсіру мақсаттарына сәйкес аймақтық-типологиялық негізде жүзеге асырылады және мыналарды:
      орман өсірушілік, экологиялық және экономикалық жағынан мейлінше тиімді тәсілдермен ең қысқа мерзімде орман ресурстарын молықтыруды;
      мемлекеттік орман қоры жерлерін ұтымды пайдалануды;
      ормандардың өнімділігі мен сапасын арттыруды;
      аумақтың оңтайлы ормандылығын қамтамасыз етуді;
      ормандардың ортаны қорғау және ортаны құру қызметтерін атқаруы үшін олардың су қорғаныштық, қорғаныштық, санитарлық-гигиеналық және басқа да пайдалы қасиеттерін арттыруды қамтамасыз етеді.
      3. Мемлекеттік орман қоры учаскелеріндегі орманды табиғи және жасанды молықтыру көлемі ревизия кезеңінде және жыл сайын орман орналастырумен анықталады. Көрсетілген тәсілдердің қатынастарын әр орман өсіру аймағы, өңірі (облысы) және мемлекеттік орман иелену бойынша орманның табиғи жаңару барысын арнайы зерттеу негізінде ғылыми және жобалау-іздестіру ұйымдары анықтайды.
      4. Осы Ережеде төмендегідей ұғымдар қолданылады:
      1) кеспеағаш аймағы - ағаш кесудiң барлық түрлерi үшiн бөлiнген немесе ағаштары кесiлу сатысындағы орман учаскесi;
      2) орман дақылдарын түгендеу - мемлекеттік орман иеленушілердің екпелерді өсірудің бірінші және екінші жылында, және орман көмкерілген жерлерге дақылдарды ауыстыру кезінде күзде жүргізілетін орман екпелерінің сапасын аттестациялау (әуеден себу үшін жүргізілген жұмыстардан кейін екінші және бесінші жылы);
      3) тұқымдықтар (тұқымдандыру көздері) - тұқымдық жеке тұрған ағаштар немесе олардың тұқымдық топтары, орман учаскесінің шоқ ағаштары немесе орманның табиғи жаңаруын қамтамасыз ету үшін жақын учаскелерден тұқымның ұшып келуі мүмкін емес кеспеағаштарда қалдырылған орман учаскесінің тұқымдық жолақтары;
      4) алаңша - сүйретiп шығаратын кеспеағаш соқпағы арқылы ағаштар, сыпталған ағаштар немесе сортименттер көлiк құралдарымен сүйретiп әкетілетiн кеспеағаштың немесе мөлдектiң бiр бөлiгі;
      5) орман дақылдарын орман көмкерген жерлерге ауыстыру - мемлекеттік орман иеленушісінің белгіленген сапа көрсеткіштеріне жеткен орман дақылдарын орман көмкерген жерлер санатына енгізу туралы шешім қабылдауы;
      6) бастапқы орман дақылдары - өсіп тұрған орман қолтығындағы кесуден бірнеше жыл бұрын қажетті тұқымдылардың сенімді түрде жаңаруын қамтамасыз ету үшін өсірілген дақылдар;
      7) орман дақылдарының жерсінуі - орман екпелерінің бірінші немесе екінші жылында анықталатын тірі өсімдіктері бар отырғызу (екпе) орындарының жалпы отырғызу (екпе) орындарына проценттік қатынасы;
      8) орман дақылдарын қайта жаңарту - құндылығы мен өнімділігі төмен екпелерді құнды және өнімділігі жоғары екпелерге ауыстыру;
      9) өздігінен өну - табиғи түрде жаңарған орман ағаштары мен бұталардың өсімі;
      10) аралас орман дақылдары - құрамында бірнеше ағаш немесе бұта тұқымдылары бар орман екпелері;
      11) орманның табиғи жаңаруына жәрдемдесу - шаруашылық құндылығы жоғары орманның пайда болуына, сақталуына жағымды жағдай жасау;
      12) орман дақылдарын техникалық қабылдау - орман дақылдары өндірілген сәттен бастап 10 күнтізбелік күннен кешіктірмей мемлекеттік орман иеленушінің комиссиясы жүргізетін міндетті сипаттағы іс-шара, ол осы Ережеге қосымшаға сәйкес белгіленген нысан бойынша орындалған орман дақылдары жұмыстарының сапасын бағалап, қабылдап алу актісін жасауды қамтиды;
      13) орман дақылдарының типі - ағаш және бұта тұқымдыларының құрамында, өсімдіктердің орналасуында, аудан бірлігіндегі санында және топырақты өңдеу ерекшеліктерінде айырмашылықтары бар орман дақылдары;
      14) агротехникалық күтім - орман дақылдарын шөп және ұсақ ағаш бұта өсімдіктерінің басып кетуін болдырмаумен тұжырымдалатын және топырақта ылғалдың жиналуын қамтамасыз ететін осы дақылдарға күтім жасау шаралары;
      15) орманды күтіп-баптау - орманды жарықтандыру және тазарту түрінде орман дақылдарына күтім жасау шаралары, бұл олардың өсу жағдайларын жақсарту мақсатында оларды көлеңкелеп тұрған тез өсетін ағаш және бұта тұқымдыларының табиғи өскіндерін кесуді және (немесе) қалың екпелерді сиретуді білдіреді;
      16) ормандарды молықтыру және орман өсіру қоры (ОМОҚ) - орман дақылдарын өсіруге, орманның табиғи өсіп-өнуіне және орманның табиғи жаңаруына жәрдемдесу шараларына арналған мемлекеттік орман қоры жерлері;
      ОМОҚ мынадай санаттарға бөлінеді: орман дақылдары қоры, орманның табиғи жаңаруына арналған жерлер қоры және орман өсіруге арналған жерлер қоры;
      17) жартылай орман дақылдары - дақылдар мен табиғи жаңарудан қалыптасқан екпелер;
      18) таза дақылдар - нәтижесінде осы тұқымның таза екпесі өсуге тиіс белгілі бір тұқымның дақылдары.

2. Ормандарды молықтыру мен орман өсіру жөніндегі іс-шараларға қойылатын жалпы талаптар

      5. Ормандарды молықтыруды, орман өсіруді және орман тұқымдарын дайындау мен сүрек және бұта тұқымдыларының екпе көшеттерін өсіру жөніндегі іс-шараларды қамтамасыз ету орман иеленушілер сияқты, орман қоры учаскелері ұзақ мерзімді пайдалануға берілген орман пайдаланушылар да іске асырады (бұдан әрі - орман пайдаланушылар).
      6. Мемлекеттік орман иеленушілері:
      1) ормандарды молықтыру және орман өсіру жерлері мен ормандарды молықтыру және өсіру жұмыстары жүргізілген жерлердің қорын есепке алады;
      2) орман орналастыру материалдары бойынша мемлекеттік орман қорында болған өзгерістерді ескере отырып, ормандарды молықтыру және орман өсіру қорының жерлерінің әрбір санаты үшін жеке ормандарды молықтыру және орман өсірудің көлемін, кезегін, мерзімін, әдісі мен тәсілін белгілейді;
      3) сүрек тұқымдыларын селекциялау, тұқым шаруашылығы мен сорттарды сынау жұмыстарын жүргізеді;
      4) құнды тұқымдылардан жаңа екпелер шығару және оларды күтіп-баптау жолымен ормандардың орта құру және қорғаныштық қасиеттерін арттыру үшін шаралар қолданады;
      5) мемлекеттік орман қоры учаскелерінде су және жел эрозиясын, саздануды болдырмау жөніндегі шараларды іске асырады.
      7. Орман пайдаланушылардың ағаш дайындау жұмыстарында қолданатын технологиялары осы Ережеде және «Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде ағаш кесу ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 14 ақпандағы № 141 қаулысында көрініс тапқан нормаларға сәйкес орман ортасының мейлінше сақталуын және шаруашылық жағынан құнды тұқымдардан тезірек жаңа ұрпақ алуды қарастырады.
      Ағашы кесілген жерлердегі ормандарды молықтыру тәсілдері және оны қамтамасыз ету бойынша ағаш дайындаушыларға қойылатын талаптар рұқсат құжаттарында көрсетіледі.
      8. Ормандарды молықтыру жұмыстарын жоспарлағанда мемлекеттік орман иеленушілер мен орман пайдаланушылар орман орналастыру немесе жобалау-іздестіру ұйымдары осы аумақ үшін белгілеген орманның қалпына келтірудің табиғи және жасанды тәсілдерінің қатынастарын ескереді.
      Таулы ормандардың орта және жоғары белдеулерінің тік беткейлерінде ормандарды молықтыру негізінен орманның табиғи жаңаруы арқылы немесе ормандардың табиғи жаңаруына әсер ету жолымен жүргізіледі, ал қалған табиғи аймақтарда - табиғи жаңарудың табыстылығы мен шаруашылықтың қарқындылығына байланысты, табиғи жаңару немесе орман екпелерін егу арқылы жүргізіледі.
      Ағашы кесілген жерлерде орманды молықтыру тәсілін орман иеленуші кеспеағашты бөлу мәліметтері, кесілген орындарды куәландыру және табиғи жаңарудың күнделікті жағдайларын бағалау бойынша анықтайды.
      9. Орман мекемелерінде шаруашылық жағынан құнды тұқымдылардың табиғи жаңаруын (өсуін) ескере отырып, ормандарды молықтыру жұмыстарының көлемі ағаш кесу мен орманды молықтыру арасында алшақтыққа жол берілмейтіндей етіп қалыптасады.
      10. Ағашы кесілген жерлерде және басқа да ормансыз жерлерде шаруашылық құнды тұқымдылардың табиғи жаңаруы барынша мүмкін мерзім ішінде мүмкін болмаса, ол жерлерде орман екпелері егіледі. Кесілгеннен кейін дереу екпелер егілетін орман типі топтарының тізбесін орман орналастыру немесе жобалау-іздестіру ұйымдары белгілейді.
      11. Ормандарды молықтыру жөніндегі іс-шаралар әрбір учаске үшін нақты алдын ала әзірлеген осы салаға маманданған жобалау-iздестiру ұйымдары әзірлеген мемлекеттiк экологиялық сараптамадан өткен арнайы жобалар бойынша жүзеге асырылады.
      12. Аса құнды екпелерді молықтыру жөніндегі іс-шаралар (мемлекеттік қорғаныш орман жолақтары, плантациялық дақылдар, маңызды халық шаруашылығы объектілері аймағындағы қорғаныш екпелері) осы салаға маманданған жобалау-iздестiру ұйымдары әзірлеген мемлекеттiк экологиялық сараптамадан өткен арнайы жобалар бойынша жүзеге асырылады.
      Ормандарды молықтыру жөніндегі іс-шараларды жобалаған кезде орман пайдаланушылар сол учаскелердің өртке қарсы орналастырылуын қарастырады.
      13. Басты мақсатта пайдалану үшін ағаш кесу кезінде орман пайдаланушылар ағашын кескен орманның алқабынан екі мәрте асып түсетін алқапта ағаш отырғызу жұмыстарын жүргізу туралы заңнамалық ережелерді олардың іске асыруы мақсатында мемлекеттік орман иеленушілер оларға осы мақсаттар үшін орман дақылдары қорының құрамынан қосымша алқаптар береді. Бұл орайда көрсетілген алқаптар әдетте мемлекеттік орман қоры учаскелерінде орман ресурстарын ұзақ мерзімді орман пайдалануға беру жөніндегі тендерге қойылатын лоттың құрамына енгізіледі.
      14. Табиғи жас өскіндер құнды сүрек екпелері санатына енгізілген кезде және орман дақылдары орман көмкерілген жерлерге ауыстырылған кезде олар «Мемлекеттік орман қорындағы орман көмкермеген жерлерді орман көмкерген жерлерге ауыстыру ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м. а. 2010 жылғы 1 қыркүйектегі № 561 (Нормативтiк құқықтық актілерді мемлекеттiк тiркеу тiзiлiмiнде № 6531 тіркелген) бұйрығында көзделген нормативтік талаптарға сәйкес болуы керек.

3. Орманның табиғи жаңаруы

      15. Орман иеленушілердің орманды табиғи жаңартуға қалдырған учаскелерінде орман пайдаланушы ағашты кескен кезде бүтін өскендерді, шаруашылық жағынан құнды жіңішке ағаштарды, сондай-ақ тұқымдану көздерін (тұқымдық ағаштар, тұқымдық шоқ ағаштар немесе жолақтар) қалдырулары керек. Егер орман пайдаланушы орман топырағын енді орман өспейтіндей жағдайға дейін бүлдірген болса, онда ол жерді қалпына келтіреді.
      16. Мемлекеттік орман иеленушілер және жобалау-іздестіру ұйымдары ормандардың табиғи жаңаруын мынадай жағдайларда қарастырады:
      шаруашылық жағынан құнды тұқымдылар өскінінің саны нақты орман өсіру аймағы үшін бағалау шкаласы бойынша табиғи жаңаруы «жақсы» деп табылған нормадан кем болмаса;
      түбірден немесе тамырдан балақ шыбықтардың пайда болу жолымен барлық өсу кезеңінде жаңару қабілеті бар ағаш тұқымдыларын кескен кезде, тұқымдық жаңаруы мүмкін болмай барлық өсу кезеңіндегі жаңаруы шаруашылық жүргізу мақсатына дәл келсе.
      17. Учаскеде орманның ойдағыдай табиғи жаңару өлшемі барынша шекті мерзім ішінде шығымдылығы жоғары екпенің одан әрі қалыптасуын қамтамасыз ететін шаруашылық жағынан құнды тұқымдылардың біркелкі орналасқан жас ағаштарының жеткілікті мөлшерінің бой көтеруі болып табылады. Орманның табиғи жаңаруы кезінде жас ағаштардың саны бойынша қойылатын талаптар «Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде ағаш кесу ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 14 ақпандағы № 141 қаулысында көзделген.
      Орманның қайта жаңару мерзімінің басталуы болып мыналар қабылданған: ағаш кесілген жерлерде - сүрекдіңді кесу мерзімінің аяқталуы; алаңқайларда, басқа да орман көмкермеген жерлерде - топырақты минералдандыруды өткізудің немесе қоршаудың аяқталу сәті; ормандануды талап ететін мелиорацияланған ормансыз жерлерде - мелиоративтік жұмыстардың аяқталу сәті.
      18. Ормандарды жаңартудың барынша шекті мерзімін орман өсетін аймақтар мен орман түрлерінің топтары бойынша орман орналастыру немесе жобалау-іздестіру ұйымдары белгілейді.

4. Орманның табиғи жаңаруына жәрдемдесу

      19. Орманның табиғи жаңаруына жәрдемдесу шаралары тек табиғи жаңаруы ойдағыдай болады деп күтілетін орман типі топтарында ғана жүргізіледі.
      20. Орманның табиғи жаңаруына жәрдемдесу шараларына мыналар жатады:
      ағаш дайындау кезінде шаруашылық жағынан құнды тұқымдылардың өміршең өскіндері мен шыбықтарын сақтау;
      кеспеағаш жұмыстары аяқталған соң өскіндер мен табиғи тұқымдануды күтіп-баптау;
      топырақтың үстіңгі қабатын жартылай минералдандыру;
      ағашы кесілген жерлерді қоршау;
      шаруашылық жағынан құнды тұқымдылардың табиғи жаңаруының кейбір жерлерде өскіндер мен табиғи (өз бетінше) тұқымданудың жетіспеушілігі немесе біркелкі еместігі байқалса, табиғи жаңартуға қосымша ретінде басты тұқымдылардың көшеттері отырғызылады.
      Тұқымдықтарды (ағаштар мен шоқ ағаштарды) қалдыру кеспеағаштарды бөлгенде және кескенде табиғи түлеуді қамтамасыз ететін маңызды жағдай және міндетті орман өсірушілік шара ретінде, орманды табиғи түлету шараларына өз бетінше шара түрі ретінде енгізілмейді. Қалдырылған тұқымдықтарды орналастыру және олардың саны мемлекеттік орман құру жерлеріндегі ормандарды кесу ережелерімен анықталады.
      21. Ағаш дайындау кезінде өміршең өскіндер мен шаруашылық жағынан құнды тұқымдылардың шыбықтарын сақтауды орман пайдаланушы кеспеағаш жұмыстарының тиісті технологияларын қолдану арқылы қамтамасыз етеді.
      22. Сүректерді тасып әкету мен кесілген жерлерді тазалауды қосқанда, кеспеағаш жұмыстары аяқталған соң, шаруашылық жағынан құнды тұқымдылардың сақталған өскіндері мен жетілмеген жіңішке ағаштарының ауданы бүкіл кеспе ағаштың 75 пайыздан кем емес болуы керек (кеспе ағашты бензинді арамен кесіп, трактормен сүйреп тасығаннан соң), ал ағаш дайындағыш машиналармен дайындағанда - 60 пайыздан кем болмауы тиіс. Ағаш дайындаған кезде қар түскен кеспеағаш аймағының өскіндері мен шыбықтарының (мөлдектің жалпы ауданында кесу жұмыстарына дейін есепке алынған) 70 пайызы, ал қарсыз кезде 60 пайызы сақталу керек.
      Орман пайдаланушы өскіндерді кесу қалдықтарынан тазалап, көлеңке түсіретін ағаштар мен бұталардан босатып, түзетіп, қалың топтарды сиретіп отыруға міндетті.
      23. Толымдылығы 0,6 аспайтын кесуге түсетін екпелердің қолтығында тұқымдар мен өскіндердің өсуіне жағымды жағдайлар жасау мақсаты мен тұқымдықтар бар кезде топырақтың үстіңгі қабатын минералдандырады.
      Топырақтың үстіңгі қабатын минералдандыру ағашы кесілген жерлер мен алаңқайларда топырақтың механикалық құрамына және ылғалдылығына, топырақ жамылғысының тығыздығы мен қалыңдығына, төсеніштің қалыңдығына, кеспеағаш жұмыстары кезіндегі топырақтың үстіңгі қабатының минералдану дәрежесіне, тұқымдықтар санына және учаскенің басқа да жағдайларына байланысты, топырақты механикалық немесе химиялық заттар мен өңдеу арқылы жүргізіледі.
      Минералдандырылған қабаттың үлесі бүкіл ауданның 30 пайыздан кем емес болуы керек. Соқаның және фрезердің жолақтары тұқымдықтар үшін - 5 метр немесе сақталған өскіндер мен шыбық топтарына - 2-3 метр жақын орналасуы керек.
      24. Топырақ бетін минералдандырудың оңтайлы мерзімі - тұқым түсуінің алдындағы кезеңі, яғни жаздың аяғы немесе күздің басы.
      Топырақты минералдандыруды гүлденуі мен жеміс беруі үшінші балдан кем болмайтын тұқым өнімімен бірге тұқым беретін жылы өткізеді. Гүлденуі мен жеміс беруі балын анықтау «Орман тұқымдарын дайындауды, өңдеуді, сақтауды, пайдалануды және олардың сапасын бақылауды ұйымдастыру ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2010 жылғы 29 сәуірдегі № 299 (Нормативтiк құқықтық актілерді мемлекеттiк тiркеу тiзiлiмiнде № 6259 тіркелген) бұйрығына сәйкес жүзеге асырылады.
      25. Орманның барлық өсу кезеңіндегі жаңаруы ағаштардың жастары, мөлшері және жай-күйі бойынша түбір мен тамырдан балақ шыбықтар құру қабілетіне ие болатын осындай сүректерді кескеннен кейін қарастырылады. Бұл ретте ағаш кесуді қыста жүргізеді, түбірлерді аласа етіп қалдырады (өзен аңғарындағы жағдайларда су тасуының биіктігі мен ұзақтығы ескеріледі), кеспеағаш тазалауды балақ шыбықтар мен тамыр атпа өскіндері пайда болғанға дейін аяқтайды. Еменнің балақ шыбықтан жаңаруы екі генерациядан, ал қайың, көктеректе - үш генерациядан аспауы тиіс.
      26. Жас ағаштарға, орманның табиғи жаңаруы учаскелерінде үй және жабайы жануарлардан зақымдану қауіпі туса, оларды барлық жағынан немесе мал айдайтын жерін қоршап қою керек.
      27. Ағашы кесілген жерлердегі өздігінен шыққан, сақталған өскіндер мен шыбықтардың саны аз болғанда, орманның табиғи жаңаруы табысты болуы үшін қосымша көшеттердің отырғызылуы мүмкін. Бұл кезде отырғызу орындарының саны, осы жағдайлар үшін жаппай отырғызылған орман өсімдіктерінің 25 пайыздан аспауы керек.
      28. Орманның табиғи жаңаруына жүргізілген жәрдемдесу шараларының қорытындысы мемлекеттік орман иеленушісінің комиссиясымен бағаланады.
      29. Шаруашылық қызметтің шектелген режимі бар ормандарда (орман бақтарында, ұлттық табиғи парктерде, жасыл аймақтарда және т.б.) орманның табиғи жаңаруына әсер ету шаралары шаруашылық жүргізу режимін бұзбаған жағдайда ғана басталады.

5. Орман екпелерін құру

      30. Босатылған уақыт шегінде шаруашылыққа құнды тұқымдарды табиғи жаңару, табиғи жаңаруға жәрдемдесу арқылы қалпына келтіру мүмкін болмаған жағдайда мемлекеттік орман қоры учаскелерінде орман иеленушілер орман дақылдарын құрады.
      31. Орман дақылдарын құруға арналған мемлекеттік орман қоры учаскелері орман дақылдары қорын құрайды да, мынадай санаттарға бөлінеді:
      1) 1-2 жыл бұрын ағашы кесілген жерлер;
      2) 3 және одан көп жыл бұрын ағашы кесілген жерлерде ормандардың шаруашылық құнды тұқымдыларының босатылған мерзім уақытында табиғи жаңаруы болмаса;
      3) өрттің салдарынан (өртеңдер) немесе басқа да себептерден жойылған екпелер учаскелерінде босатылған мерзімде, ормандарда шаруашылық құнды тұқымдыларының табиғи жаңаруы күтілмесе;
      4) жойылған және есептен шығарылған орман екпелері;
      5) алаңқайлар, сондай-ақ қазба байлықтары алынғаннан кейінгі орман өсіруге жарамды жағдайға келтірілген жерлер;
      6) ауыл шаруашылығына пайдаланудан шығарылған, орман өсіруге жарамды жерлер;
      7) орман өсіруге жарамды құмдар, жыралар және басқа да ормансыз жерлер; бұл жағдайда осы категориядағы жерлер агрохимиялық-топырақ зерттеулерінен кейін орман дақылдары қорына енгізіледі:
      8) орман дақылдарын егу тәсілімен қайта құруды қажет ететін құндылығы аз орман екпелері.
      32. Бірінші кезекте орман дақылдары қорының жерлері игеріледі:
      1) су және жел эрозиясына ұшыраған жерлер;
      2) елді мекендердің жасыл аймақтарында және өзендер, көлдер, су қоймалары, тоғандар т.б. су нысандары жағалары бойына орналасқан жерлер;
      3) биік шөп өсімдіктері мен жылдам өсіп кететін қаупі бар қылқан жапырақтылардың жаңадан кесілген жерлері және өртең алаңдары;
      4) жоғарғы класс бонитетіндегі екпелерді өсіруге жарамды, тың жерлердегі орманмен қамтылмаған жерлер;
      5) құнды ағаш тұқымдарын енгізу үшін қарастырылған, құны төмен екпелердің кесілген жерлері;
      6) орман өсіруге жарамды жағдайларға келтірілген, пайдалы қазба байлықтарын өндіруден қалған жерлер.
      Орман дақылдары қорын игерудің нақты кезегі орман орналастыру және жобалау-іздестіру жұмыстарымен анықталады.
      33. Орман дақылдарын егуге учаске дайындау кезінде, барлық алдағы орман дақылдары операцияларын сапалы атқару үшін, сондай-ақ өрт қауіпін азайту және дақылдардың санитарлық жағдайын жақсарту үшін жағдай жасау жөнінде іс-шаралар жүргізіледі.
      Учаскені дайындау мыналарды қамтиды:
      1) жерді табиғи қалпында зерттеу;
      2) орман дақылдарына учаске бөлу;
      3) болашақ дақылдар қатарын немесе топырағы өңделетін жолақтарды белгілеу және машиналардың жұмыс істеуіне қауіпті жерлерді белгілеу;
      4) учаскені жаппай немесе жолақтармен құлаған ағаштардан, тастардан, қажетсіз ағаш өсімдіктерінен, кішкентай түбірлерден, кепкен ағаштардың діндерінен тазалау;
      5) түбірлерді қопару немесе оларды орман екпелері техникасына бөгет жасамастай биіктікке дейін қысқарту;
      6) топырақ бетін тегістеу, оның аумағын мелиорациялау, беткейлерде террасалар жасау;
      7) топырақта шамадан тыс орныққан зиянды құрт-құмырсқалармен алдын-ала күрес жүргізу.
      34. Учаскені зерттеген кезде оның жағдайы мен орман егуге жарамдылығы анықталады, шаруашылыққа құнды тұқымдардың жас өміршең өсімдіктерінің саны мен орналасуы, құлаған ағаштар және кесу қалдықтарымен қоқыстану дәрежесі, түбірлердің саны мен биіктігі, машиналардың жұмыс істеуіне қолайлылығы, топыраққа зиянды құрт-құмырсқалардың орнығуы белгіленеді, орман өсіру жағдайының типі нақтыланады және орман дақылдарын егу тәсілдері анықталады.
      35. Орман дақылдарын егуге жер бөлгенде, оған орман шекараларына, жолдарға және басқа планшетте белгіленген тұрақты белгілерге байланыстыра отырып геодезиялық зерттеулер жүргізіледі.
      Орман дақылдарын техникалық жобалауды осы салаға маманданған жобалау-iздестiру ұйымдарымен орман иеленушілердің келісімімен жүзеге асырылады.
      36. Орман дақылдарын егу үшін ағашы кесілген жерлерді дайындау орман пайдаланушылар мен кеспеағаш жұмыстарын орындаған кезде жүргізіледі.
      Жаппай тазалаған кезде құлаған ағаштар, қажетсіз орман өсімдіктері, кішкентай түбірлер және тастар учаскенің шекарасына ысырылады немесе оның аумағына 25-50 метр сайын жиналады.
      Жартылай тазалау, жаппай тазалау мүмкін болмаған немесе қажет емес жағдайларда, ені әртүрлі жолақтармен, сондай-ақ орман дақылдарын дәліз тәсілімен және бөлек еккенде жүзеге асырылады.
      37. Жаппай түбірлерден тазалау, ерекше құнды орман дақылдарын егу, топырағы бай ағашы кесілген жерлер немесе өртеңдерде арам шөптер және тамыр атпа немесе балақ ағаш екпелерінің қарқынды даму қауіпі туғанда арнайы жолақтар жасау үшін жүргізіледі.
      Құнарсыз топырақта, ағашы кесілген жерлер мен өртеңдерде және беткейдің тіктігі 6 градустан асқанда, топырақ эрозиясын болдырмау үшін, сондай-ақ орман аймақтарындағы сазды және өте сазды жерлерде түбір тазалағанда оның су-физикалық қасиеттері төмендейтін болса, түбірлерді жаппай тазалауға тыйым салынады.
      Түбірлерді жартылай тазалау әдетте егілетін тұқымдылардың биологиялық ерекшеліктеріне және басқа да факторларға байланысты ені 2 метрден кем емес жолақтармен жүргізіледі.
      Учаскелерді тазалағанда және түбірлерді қопарғанда топырақтың жоғарғы құнарлы қабатының мұқият сақталуы қамтамасыз етіледі.
      38. Ғылыми ұйымдары әзірленген, топырақты өңдеу тәсілі, орманды қалпына келтіру жөніндегі қолданыстағы аймақтық ұсыныстарға және топырақ өңдеудің нормативтік-техникалық талаптарына сәйкес, орман типінің тобына немесе орман өсіру жағдайларына, орман екпелері қорының санатына, учаске дайындау тәсілі және қабылданған орман дақылдарының типіне байланысты осы салаға маманданған жобалау-iздестiру ұйымдарымен таңдалады.
      Топырақ өңдеу барлық учаскеде (жаппай өңдеу) немесе оның бөлігінде (жартылай өңдеу) механикалық немесе химиялық тәсілдермен іске асырылады. Топырақты әртүрлі механикалық (тракторлық) құралдармен өңдеу негізгі тәсіл болып табылады.
      Топырақты жаппай өңдеу, барлық аумақта өңдеу жұмыстарына кедергі келтірмейтін учаскелерде жүргізіледі (6 градусқа дейінгі беткейде және топырақта су және жел эрозиясы болмағанда).
      Топырақты бөлектеп механикалық өңдеу жолақтап жырту, жолақтар мен алаңдарды минералдандыру немесе қопсыту, соқалау немесе жыра жасау, кішкентай төмпешіктер жасау (қатарлар, жолдар, төбешіктер), шұңқырлар дайындау жолдарымен іске асырылады.
      Топырақты соқалап немесе жолақтап өңдеген кезде құралдар жүрісі жолақтардың түзулігі мен паралельдігін қамтамасыз ету керек.
      39. Сусыма құмдары, қажет болған жағдайда, бұталардан ықтырмалар жасау жолымен немесе шөп өсімдіктерін егу, механикалық қалқалар қою (қалқалар, бұтақтар, қамыс немесе сабан бумалары), жер бетіне жабысқақ заттар тастау және басқа да тәсілдермен бекітеді. Бұл жағдайда, басты тұқым егілгенге дейінгі алдын-ала егілген бұталар орман дақылдары көлеміне есептелмейді.
      40. Тау жағдайларында топырақ өңдеу тәсілі жердің географиялық аймағын, бедерін, беткейлердің орналасу тәртібі мен көлбеулігін, топырақтың төсенішінің су өткізгіштігін, топырақтың тастылық дәрежесін, учаскенің мөлшері мен қолайлылығын, эрозиялық процестердің пайда болу және даму қауіптілігін ескере отырып таңдалады. Беткейлердің көлбеулігіне, топырақ және басқа да жағдайларға байланысты таулы учаскелерінде топырақ өңдеудің мына тәсілдеріне рұқсат етіледі:
      1) тасы көп және тасы аз топырақты 6 градусқа дейінгі тау беткейлерінде - жаппай өңдеу;
      2) 6 градустан 12 градусқа дейін тау беткейінде: тасы аз топырақтарда - жолақтап жырту, сондай-ақ түбін қопсыта отырып, қабаттар бойынша бороздалар кесу; құрғақ және биік өсімдіктер өспейтін тасты топырақты террасаларда - жолақтап қопсыту, түбін қопсыта отырып, бороздалар кесу немесе микротеррасалар дайындау; бұталар немесе биік шөп өсімдіктері өсіп кеткен учаскелерде - бульдозер немесе жинағыш қопарғыштар мен ұзындығы 15-20 метр, арасы 3-4 метр дайындалған үзік-үзік жолақтармен ұзын жағымен қабаттар бойына аралары 2,5-3,5 метр етіп орналастырылады;
      3) 12 градустан 20 градусқа дейінгі жайпақ беткейлердегі терең және орташа профильді тастары аз топырақтарда - бульдозерлермен немесе қопарғыш-жинағыштармен беткей бойына 3-5 метр үздік-үздік қысқа жолақтар жасалады;
      4) тік беткейлердегі (21 градустан жоғары) астыңғы жыныстары су өткізгіш болатын топырақтарда топырақты сатылап немесе алаң етіп дайындауға рұқсат етіледі.
      5) аз мөлшердегі тасы өте көп топырақтарда - алаң жасап қолдан өңдейді, шұңқырлар дайындайды.
      41. Топырақты химиялық гербицидтермен өңдеу «Пестицидтердің (улы химикаттардың) қауіпсіздігіне қойылатын талаптар» техникалық регламентін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 29 мамырдағы № 515 қаулысымен белгіленген талаптарға сәйкес жүзеге асырылады.
      Ерекшелік ретінде алдын ала топырақты өңдемей-ақ орман екпелері көшеттерін жақсы тазаланған ағашы кесілген жерлерге 1 гектарға 500 дейін түбірлер болып, тез өсіп түлейтін тұқымдар қауіпті болмаса егуге рұқсат етіледі, сондай-ақ арамшөптен таза, жыртылған жерлерде, құмдарда, ағаш егуге жарамды тегістелген үйінділер және басқа да жерлерде, орман екпелерінің өсуіне бөгет жасайтын өсімдіктер өспейтін және өте құрғақшылыққа ұшырамайтын желерге де сондай тәсілмен егуге рұқсат етіледі.
      42. Құрамы бойынша орман дақылдары таза немесе аралас болуы мүмкін.
      Басты тұқым жергілікті орман құраушы тұқымдылардан таңдалады, ал оң тәжірибелер болғанда интродукциялық тұқымдылардан да таңдалады. Ол шаруашылықты жүргізу мақсатына дәл келуі және жердің орман өсімдіктері жағдайларына сәйкес болуы керек.
      Ілеспелі тұқымдылар мен бұталарды таңдағанда, олардың басты тұқыммен өзара әсерін ескеру керек.
      Ілеспелі ағаш тұқымдылары мен бұталар екпелерге басты тұқым қатарының өз қатарымен алмасуы жолымен енгізіледі.
      43. Орман дақылдарының алғашқы жиілігі және отырғызатын (себетін) орынды орналастыру жоғары өнімді сүрекдіңнің қалыптасуын қамтамасыз етуі тиіс.
      Орман өсімдіктерін орманды жерге ауыстыру жасында бір гектарға қажет өсімдіктердің саны нақты орман өсіру жағдайлары үшін қолданыстағы стандарттармен белгіленеді.
      Орман өсімдіктерін көшеттермен отырғызғанда, отырғызылған өсімдіктер саны стандарт бойынша оларды орманды жерлерге ауыстыруға белгіленген саннан кем болмауы тиіс.
      Көшеттермен отырғызылған сексеуіл өсімдіктерінің алғашқы жиілігі 1 гектар жерге 1,78 мың дана отырғызу орнынан кем болмауы керек.
      44. Орман зиянкестері мен аурулары таралған ошақтарда отырғызылған (себілген) алғашқы жиілік және өсімдіктердің құрамы орманды қорғау жөніндегі ұсыныстарға сәйкес қабылданады.
      Мақсатты орман дақылдарын құрғанда, отырғызылатын (себілетін) орынның саны мен орналастыру схемасы арнайы ұсыныстар және техникалық талаптармен белгіленеді.
      Екпелердің бастапқы жиілігінің нақты нормалары, қатар аралығының рұқсат етілген ені және қатардағы отырғызатын (себілетін) орынның ара қашықтығы басты ағаш тұқымының түріне, орман өсіру жағдайларының типіне, өсімдіктерді егудің әдісі мен мақсатына, көшеттердің мөлшеріне байланысты. Бұл нормалар орман өсіру аймақтары бойынша ғылыми ұсыныстарға сәйкес жобалау ұйымдары мен, орманды қалпына келтіру жөніндегі өңірлік нұсқаулықтармен белгіленеді.
      45. Орман дақылдарын құрудың негізгі әдісі отырғызу болып табылады. Отырғызу су және жел эрозиясына ұшырайтын тым ылғалды және отырғызылатын орынның арам шөптермен тез өсіп кететін учаскелерде, сондай-ақ ылғалы аз аудандарда жүргізіледі. Айрықша отырғызуға селекциялық көшеттер, сондай-ақ қылқан жапырақты тұқымдардың дақылдарын қолдана отырып, дақылдар егіледі.
      Отырғызуға көшеттер, сондай-ақ қалемшелер пайдаланылады, олар орман дақылдарының өсу сенімділігін қамтамасыз етуге, агротехникалық күтіп-баптау қажеттілігін азайтуға және орман дақылдарын орман көмкерілген жерлерге ауыстыруды тездетуге мүмкіндік береді.
      Кебуден зиянкестер мен ауруға шалдығудан қорғау үшін, сондай-ақ дақылдар тез қалыптасып тез өсуі үшін, отырғызар алдында көшеттер әртүрлі заттармен өңделеді.
      46. Шөл және шөлейт аймақтардағы жеңіл механикалық құрамдағы топырақтарда орман өсіруге қолайлы жағдайларда сексеуіл, черкез, жүзгін және басқа да құмды бекітіп тұратын өсімдіктерді, сондай-ақ Қазақтың шағын қыратты тауларының далалы аймақтарында құнды ағаш тұқымдылары басым тік беткейлерде (21 градустан астам) тұқым себумен өсіруге рұқсат етіледі. Қатаң орман өсіру жағдайларында механикалық құрамы орта және ауыр топырақта екпелерді көшетпен егеді.
      Тұқым себу әдісімен: емен, талшын, жаңғақ, бадам, пісте және басқа да тұқымдары ірі жапырақты ағаштарды егуге рұқсат етіледі.
      Орман екпелерін себу тәсілі, егу нормасы және басқа да технологиялық талаптар ғылыми ұсыныстарға, өңірлік нұсқауларға (басшылықтарға) сәйкес осы салаға маманданған жобалау-iздестiру ұйымдарымен белгіленеді.
      47. Ағаштарды отырғызу және себу кезінде тыңайтқыштар, зиянкестер мен аурулардан өсімдікті қорғайтын заттар сондай-ақ кейіннен тыңайтқыш және шөп ретінде және басқа да мақсаттар үшін арнайы шөп өсімдіктерінің тұқымы бірге қолдануы мүмкін.
      Көпшілік жағдайларда себу мен отырғызудың жақсы мерзімі бүршік жарғанға дейінгі ерте көктем болып табылады.
      Жағымды ауа райы жағдайларында, егер де өсімдіктер суға тұншықпаса, суыққа және үсікке ұрынбаса жаз аяғында және күзде отырғызу мен себуге (ірі жапырақты тұқымдарды) рұқсат етіледі.
      48. Агротехникалық күтіп баптауларға мыналар жатады:
      1) өсімдіктерді қолмен тіктеп қою оларды шөп және топырақтың басып қалмауы мен суықтың сығымынан сақтайды;
      2) шөп және ағаш өсімдіктерін жоя отырып, қатар бойындағы және араларындағы топырақты қопсыту;
      3) егілетін өсімдіктерді қажеті жоқ шөп және ағаш өсімдіктерінен механикалық немесе химиялық құралдармен өңдеу;
      4) қатар арасындағы қажеті жоқ шөп және ағаш өсімдіктерін шабу немесе жаншу.
      Орман өсімдіктерін минералдық тыңайтқыштармен қоректендіру және суару агротехникалық күтімдерге жатады, бірақ олар арнайы шара ретінде жоспарланады және жүргізіледі.
      49. Орманды аймақтарда агротехникалық шараларды негізінен басты тұқымдылар арам шөптер және қажетсіз ағаш өсімдіктері тұншықтырып тастамау мақсатында жүргізіледі.
      Орманды дала, далалық, шөл және шөлейт аймақтарда агротехникалық күтім негізінен топырақта ылғалдың сақталуына және үнемді пайдалануына бағытталады. Өте қуаңшылық жағдайларда ол орман дақылдарын орманды жерлерге ауыстырғанда да жалғаса береді.
      Агротехникалық күтімдердің тәсілдері, қайталануы және ұзақтығы орман өсіру жағдайларына, егілген тұқымдардың биологиялық ерекшеліктеріне, топырақты өңдеу тәсіліне, дақылдарды егу әдісіне, пайдаланылған көшеттердің мөлшеріне байланысты болады және жобалау ұйымдарымен анықталады.
      50. Минералдық және органикалық тыңайтқыштар, әдетте, құнарсыз (құмды, жуылып кеткен, кеуіп қалған, тегістелген, т.б.) топырақтарға енгізіледі, ол жерлерде шөп өсімдіктерінің өспейтінін еске ала отырып, сондай-ақ орман екпелерін мақсатты өсіргенде пайдаланады.
      51. Орман дақылдарының бейімделуі 85-25 пайыз болғанда кәсіпорынға белгіленген нормативке байланысты екпелер қосымша егіледі. Дақылдар учаске алаңы бойынша селдір біткен болса, олар кез келген бейімділікте қосымша егіле береді.
      Жекелеген жағдайларда орман аурулары мен зиянкестері болса, орман мекемесінің түгендеу комиссиясы жерсінуі 25 пайыздан астам орман дақылдары учаскелерін толықтырудың қажетсіздігі және оларды осындай алқаптарды орман дақылдары қорына енгізіп, есептен шығару мүмкіндігі туралы, сондай-ақ жерсінген дақылдар қылқан жапырақты ағаш тұқымдастары болып, жақсы өсіп-өнсе, жерсінуі 25 пайыздан төмен бір жылдық дақылдарды есептен шығарудың қажетсіздігі, бірақ оларды келесі жылдың көктемінде міндетті түрде толықтыру туралы шешім қабылдайды. Қабылданған шешім еркін түрде жазылатын актімен ресімделеді.
      52. Орман көмкерген жерлерде орман дақылдарын құны төмен екпелерді қайта жаңартқанда, орман қолтығына еккенде және алдын ала орман дақылдарын құрғанда отырғызады.
      5 жастағы және одан да үлкен жастағы құны төмен екпелер өзінің құрамына, толымдылығына, жасына қарай пісу өнімділігіне және атқаратын қызметтеріне қарай орман өсіру жағдайларына және оның мақсатына сәйкес келмесе қайта құруға белгіленеді.
      Қайта құру қорына мыналар енгізіледі:
      1) неғұрлым өнімді сүрекдіңдер өсіру үшін қолайлы учаскелерде бұталар;
      2) учаскенің орман өсіру жағдайларына жауап бермейтін құны төмен ағаш тұқымдарының жас өскіндері;
      3) толымдылығы бұзылған (толымдылығы 0,5 және төмен) немесе зақымданған екпелер және 2-сынып және одан жоғары керексіз тұқымдардың болуымен өнімділігі төмен сүрекдіңдер.
      Құны төмен екпелердің құрамы мен биіктігіне байланысты, аумаққа біркелкі бөлінген басты тұқымдар болғанда дәліздік, шоқтанған-топтанған немесе екпелерді жаппай қайта құру тәсілі қолданылады.
      Орман қолтығы дақылдары негізінен санитарлық-гигиеналық қызметтерді арттыру мақсатында ерекше күзетілетін табиғи аймақтардың жасыл және рекреациялық аймақтарындағы ормандарда, орман шаруашылығын жүргізу аудандарындағы эрозияға қарсы және басқа да қарқынды қорғаныш екпелерінде егіледі. Екпелердің дақылға енгізілуге дейінгі толымдылығы 0,6 аспауы керек.
      Орман көмкерілген жерлердегі орман дақылдарының алғашқы жиілігі осы орман өсіру жағдайларындағы жаппай егілетін дақылдар үшін оңтайлы жиілік мөлшерінен 50 пайыздан кем емес болмауы тиіс.
      53. Плантациялық орман дақылдары ғылыми ұсыныстарға сәйкес бүкіл өсіру циклына жасалған арнайы жобалар мен технологиялар бойынша сүрекдіңдерді және басқа да орман өнімдерінің түрлерін жеделдетіп алу мақсатында құрылады.
      54. Плантациялық орман дақылдары үшін неғұрлым өнімді орман өсіру жағдайларындағы аудандар бөлінеді.
      Дақылдарды отырғызу алдында топырақ мұқият және жаппай өңделеді. Болашақта қажет тыңайтқыштарды енгізу жолымен топырақ құнарлылығын қолдау мен арттыру жөніндегі шаралар қолданады.
      55. Плантациялық дақылдарды егу үшін перспективті сорттардың, нысандардың және өскіндердің жоғары сапалы отырғызу материалдары пайдаланылады. Дақылдарда барлық орман дақылдары мен орман өсіру операцияларын механизациялауды қамтамасыз етуге, егілген екпелерге тұрақты күтім жасауға және оларды зиянкестер мен аурулардан қорғауға мүмкіндік беретін оңтайлы отырғызу орындарын орналастыру қамтамасыз етіледі.
      56. Әдетте плантациялық орман дақылдар бір ғана тұқымнан егіледі. Оларға бағдарлама бойынша бүкіл өсіру кезеңін қамтитын күтім жасалады.
      57. Плантациялық орман өсіру принциптерімен кәдімгі орман екпелері және басты ағаш тұқымының жақсы өсіп тұрған, біркелкі орналасқан жергілікті мөлшердегі табиғи жас ағаштары да қалыптасуы мүмкін. Учаскелер мен орман өсіру жағдайларына қойылатын талаптар плантациялық дақылдарды егумен бірдей.
      58. Аумақтың ормандылығын арттыру, эрозиялық процестерді болдырмау және бұрын орманы болмаған аумақтардың экологиялық жағдайларын жақсарту мақсатында:
      1) тау беткейлерінде және жыралы-сайларда, судың жер бетіндегі ағыстарын реттеу, топырақтың су эрозиясымен күресу және жер үсті ағыстарын реттеу, топырақтың су эрозиясымен күресу және жер үсті ағыстарын топырақ ішіне ауыстыру үшін екпелер отырғызу;
      2) жердің гидрологиялық және микроклиматтық жағдайларын жақсарту, жолдарды қар басудан қорғау үшін мемлекеттік қорғаныш орман жолақтарын жасау;
      3) кіші өзендерді және басқа да су көздерін эрозия қалдықтарынан ластанудан қорғау және олардың су режимін жақсарту үшін бұлақ, саға және жаға бойына екпелер отырғызу;
      4) құмдарда оларды бекіту, жел эрозиясынан қорғау, сүрек алу мақсатында, жасыл аймақтар құру үшін т.б. алқаптық, ықтырмалық немесе жолақтармен екпелер құру;
      5) жайылым жерлерде жердің жемшөптік өнімділігін арттыру, қатты желдерден, қардың және топырақтың басуынан, мал шаруашылығының ғимараттарын қорғау, малды күн радиациясынан, желден және зиянды құрт-құмырсқалардан қорғау үшін орман жолақтарынан шоқ ағаштар және алқаптық екпелер құру;
      6) тез өсетін ағаш тұқымдарының плантацияларын жасау шаралары жүргізіледі.
      59. Тез өсетін ағаш тұқымдарының плантациясын, орман дақылдарын егу және өсіру осы салаға маманданған жобалау-iздестiру ұйымдарының жасаған жобалары мен технологиялары бойынша жүргізіледі.

6. Ормандарды молықтыру мен орман өсірудің тиімділігін бағалау

      60. Ормандарды молықтыру, орман өсіру жөніндегі орындалған жұмыстардың сапасына дәлелдеу үшін және оларды жақсарту жөнінде уақтылы шаралар қабылдау:
      1) орман дақылдарын және орманның табиғи жаңаруына жәрдемдесу шараларын жүргізген жерлерді техникалық қабылдау;
      2) орман дақылдарын орман көмкерілген жерлерге ауыстырғанға дейінгі күзгі түгендеу;
      3) орман дақылдарын орман көмкерілген жерлерге ауыстыру;
      4) орманның табиғи жаңаруына жәрдемдесудің жүргізілген шараларының нәтижелерін есепке алу жүргізіледі.
      Көрсетілген іс-шаралар атқарылған жұмыстардың көлемі мен сапасын нақтылауға мүмкіндік береді. Алынған деректер қажетті күтім шараларын жоспарлау үшін пайдаланады, сондай-ақ санитарлық есептілікті және техникалық құжаттамаларды қамтиды.
      61. Орман дақылдарының және орманның табиғи жаңаруына жүргізілген жәрдемдесу шараларының барлық учаскелері кезекті орман орналастыру кезінде зерттеледі, оларға қажетті шаруашылық іс-шараларын жобалайды.
      62. Ормандарды молықтыру және орман өсіру жұмыстарының соңғы кезеңі орман дақылдарын және табиғи жаңаруына жәрдемдесу шаралары жүргізілген алқаптарды орман көмкерілген жерлерге ауыстыру болып табылады. Егілген екпелерді неғұрлым өнімді сүрекдіңді қалыптастыру үшін негіз болып табылатын құнды ағаш екпелерінің жас өскіндерінің санатына енеді.
      Шаруашылық жағынан құнды жас өскіндерге мемлекеттік орман қорын жақсартатын, осы орман өсіру талаптарына және халық шаруашылығының экономикалық талаптарына неғұрлым толық жауап беретін қылқан жапырақты, қатты жапырақты, сондай-ақ басқа да ағаш тұқымдары жатады.
      63. Осы кезеңдегі ормандарды молықтырудың жай-күйі мен оның тиімділігі мыналарды:
      1) жаппай кесудің және өртеңдердің жалпы ауданына орманды қалпына келтіру жалпы ауданының қатынасына тең ормандарды молықтыру коэффициенті;
      2) шаруашылық жағынан құнды екпелер санатына енгізілген жас ағаштар ауданының ормандарды молықтыру жұмыстары жүзеге асырылған жалпы ауданға қатынасына тең ормандарды молықтырудың тиімділігі коэффициенті;
      3) жаппай кесудің және өртеңнің жалпы ауданына енгізілген жас ағаштардың ауданының қатынасына тең шаруашылық жағынан құнды екпелер санатына енгізілген жас ағаштар коэффициенті;
      4) егер көрсетілген коэффициенттерінің мәні бірге тең болса (немесе оған жақындаса), онда бұл ормандарды молықтырудың ойдағыдай жүргізілгенін сипаттайды.
      64. Ормандарды молықтыру мен орман өсіру жөніндегі жұмыстардың сапасын бақылау жасауды уәкілетті орган мен оның аумақтық органдары жүзеге асырады.

Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде
ормандарды молықтыру мен орман өсіру
және олардың сапасына бақылау жасау
жөніндегі іс-шараларды жүргізу
ережесіне қосымша

Нысан

Орындалған орман екпелері жұмыстарын қабылдау актісі

20_жылғы «___» _______

      Комиссия құрамындағы______________________________________орман шаруашылығындағы орман екпелерін құру жөніндегі (ай, жыл) орындалған жұмыстарға ______________________________________ қабылдау өткізді.
      Жұмыстарды техникалық қабылдауда белгіленді:
      1. _____тоқсанда бөлінген ___ га. алаңдағы жұмыстар орындалды.
      2. _________________ жылдар аралығындағы егу және отырғызу жөніндегі жұмыстарды өткізу уақыты (басталуы мен аяқталуы, кейінге қалдырылу себептері).
      3. Орман екпелерін құру тәсілі (отырғызу, егу - қатардағы, ұялы, тұқым және.т.б. орналастыру сызбасы).
      4. Құнарлы топырақтарды әзірлеу уақыты мен тәсілі (тұтас, сүдігер айдау, ерте пар, қара пар: алаңдардағы ені, ұзындығы көрсетілген жекелеген жолақтар, бороздалар) __________________________________________________________
      5. Әзірленген тұқымдардың саны (жер жырту тереңдігі, ластануы, кесектелуі)__________________________________________________________
      6. Отырғызу сапасы (жасы, стандарттылығы), егу материалдары, пайда болуы, жинау уақыты. Сапалылығы, сертификат №, датасы, егу алдындағы өңдеу __________________________________
      7. Өндіру жұмыстары (отырғызу машиналарымен, Колесова семсері және т.б.) _________________________________________________________
      8. Егу, отырғызу жөніндегі жұмыстардың сапасы (бітеу тереңдігі, тамырлардың орналасуы, бітеулердің тығыздығы, белгілердің дәлдігі және т.б) __________________________________________________________
      9. Тұқымдардың құрылымы мен ылғал жинауын жақсарту жөніндегі іс-шаралар (гипс салу, тыңайтқыш, қар тоқтату, егу алдындағы культивация және т.б) __________________________________________
      10. Жұмыс жобасынан бас тарту және оның себептері бас тарту _____________________________________________________________________
      11. Дақылдар сапасындағы айқын көрінетін егу және отырғызу жөніндегі жұмыстардың негізгі ақаулары (көлемі, сипаты).__________________________________________________________
      12. Құны мен жұмыстарды көрсетілген жорамалдарды түзеу жөніндегі іс-шаралар. _____________________________________________________________________
      13. Дақылдардың күтілетін жерсінуі есебімен орындалған жұмыстар сапасының жалпы бағасы (жақсы, қанағаттанарлық, қанағаттандырылмайтын)______________________________________________
      14. ___________________ Орманшылығы ____________________ орман дақылдары бригадасындағы жұмыстар орындалды.
      15. ____________________________________________________орман дақылдары жұмыстары жауапты атқарушы, басшылармен орындалатын болады.

Комиссия мүшелерінің қолдары:
Лауазымы ___________________ (қолы)

Сноска. Утратил силу приказом Министра сельского хозяйства РК от 17.01.2012 № 10-1/18.

      В целях реализации статьи 73 Лесного Кодекса Республики Казахстан, ПРИКАЗЫВАЮ:
      1. Утвердить прилагаемые Правила проведения мероприятий на участках государственного лесного фонда по воспроизводству лесов и лесоразведению и контролю за их качеством.
      2. Признать утратившим силу приказ Председателя Комитета лесного и охотничьего хозяйства Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан от 3 декабря 2004 года № 258 "Об утверждении Правил проведения мероприятий на участках государственного лесного фонда по воспроизводству лесов и лесоразведению в Республике Казахстан" (зарегистрированный в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 3312, опубликованный в "Юридической газете" от 27 октября 2005 года № 197-198 (931-932)).
      3. Департаменту стратегии использования природных ресурсов Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан (Омаров Ж.И.) в установленном законодательством порядке обеспечить государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан.
      4. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней со дня его первого официального опубликования.

И.о. Министра Е. Аман

Утверждены
приказом и. о. Министра сельского
хозяйства Республики Казахстан
от 26 ноября 2010 года № 729

Правила
проведения мероприятий на участках государственного лесного
фонда по воспроизводству лесов и лесоразведению и контролю
за их качеством

1. Общие положения

      1. Настоящие Правила проведения мероприятий на участках государственного лесного фонда по воспроизводству лесов и лесоразведению и контролю за их качеством (далее - Правила) разработаны в соответствии со статьей 73 Лесного кодекса Республики Казахстан и определяют порядок проведения мероприятий на участках государственного лесного фонда по воспроизводству лесов и лесоразведению и контролю за их качеством.
      2. Воспроизводство лесов и лесоразведение осуществляется на зонально-типологической основе в соответствии с потенциальными лесорастительными условиями участков, лесоводственными свойствами древесных и кустарниковых пород, целями выращивания насаждений и обеспечивает:
      воспроизводство лесных ресурсов в максимально короткие сроки наиболее эффективными в лесоводственном, экологическом и экономическом отношениях способами;
      рациональное использование земель государственного лесного фонда;
      повышение продуктивности и качества лесов;
      обеспечение оптимальной лесистости территории;
      повышение водоохранных, защитных, санитарно-гигиенических и других полезных свойств лесов для выполнения ими средозащитных и средообразующих функций.
      3. Объемы естественного и искусственного воспроизводства леса на территории государственного лесного фонда на ревизионный период и по годам определяются лесоустройством. Соотношение указанных способов по каждой лесорастительной зоне, региону (области) и государственному лесовладению определяется научными и проектно-изыскательскими организациями на основе специального изучения хода естественного возобновления леса.
      4. В настоящих Правилах используются следующие понятия:
      1) лесосека - участок леса, отведенный для рубок всех видов или находящийся в стадии рубки;
      2) инвентаризация лесных культур - аттестация качества лесных культур, проводимая государственным лесовладельцем осенью в культурах первого и второго года (для аэросева - на второй и пятый годы после проведения работ) выращивания и при переводе культур в покрытые лесом угодья;
      3) обсеменители (источники обсеменения) - семенные отдельно стоящие деревья или их семенные группы, семенные куртины-участки леса или семенные полосы-участки леса, оставляемые на лесосеках, где исключен налет семян с прилегающих лесных участков, для обеспечения естественного возобновления леса;
      4) пасека - часть лесосеки или делянки, откуда деревья, хлысты или сортименты трелюются транспортными средствами по пасечному трелевочному волоку;
      5) перевод лесных культур в покрытые лесом угодья - принятие решения государственным лесовладельцем о включении достигших установленных качественных показателей лесных культур в категорию покрытых лесом угодий;
      6) предварительные лесные культуры - культуры, создаваемые под пологом растущего леса за несколько лет до рубки с целью получения к моменту рубки надежного возобновления желаемых пород;
      7) приживаемость лесных культур - определяемое в конце первого и второго года жизни лесных культур отношение посадочных (посевных) мест с живыми растениями к общему количеству посадочных (посевных) мест в культурах, выраженное в процентах;
      8) реконструкция лесных насаждений - замена малоценных или низкопродуктивных насаждений ценными и высокопродуктивными насаждениями;
      9) самосев - всходы естественно возобновившихся лесных деревьев и кустарников;
      10) смешанные лесные культуры - лесные культуры, сочетающие несколько древесных пород и/или кустарников;
      11) содействие естественному возобновлению леса - создание условий, благоприятных для скорейшего появления и сохранения нового поколения леса из хозяйственно ценных пород;
      12) техническая приемка лесных культур - имеющее обязательный характер мероприятие, проводимое комиссией государственного лесовладельца не позднее 10 календарных дней с момента производства лесных культур, заключающееся в оценке качества и составлении акта приемки выполненных лесокультурных работ по установленной форме, согласно приложению к настоящим Правилам;
      13) тип лесных культур - лесные культуры, отличающиеся составом древесных пород и кустарников, размещением растений, их количеством на единице площади и особенностями обработки почвы;
      14) уход агротехнический - меры ухода за лесными культурами, заключающиеся в предотвращении их зарастания травянистой и мелкой древесно-кустарниковой растительностью и обеспечивающие накопление влаги в почве;
      15) уход лесоводственный - меры ухода за лесными культурами в виде осветлений и прочисток, заключающиеся в вырубке естественного возобновления быстрорастущих древесных и кустарниковых пород, затеняющих эти культуры и (или) изреживании загущенных культур в целях улучшения условий их роста;
      16) фонд воспроизводства лесов и лесоразведения (далее - ФВЛЛ) - земли государственного лесного фонда, предназначенные для создания лесных культур, естественного лесозаращивания и проведения мер содействия естественному возобновлению леса;
      ФВЛЛ подразделяется на категории: лесокультурный фонд, фонд земель для естественного возобновления леса и фонд земель для лесоразведения;
      17) частичные лесные культуры - насаждения, формируемые из культур и естественного возобновления;
      18) чистые культуры - культуры одной какой-либо породы, в результате которых должно образоваться чистое насаждение данной породы.

2. Общие требования к мероприятиям по воспроизводству
лесов и лесоразведению

      5. Воспроизводство лесов, разведение леса и обеспечивающие их мероприятия по заготовке лесных семян и выращиванию посадочного материала древесных и кустарниковых пород осуществляются как лесовладельцами, так и лесопользователями, которым участки лесного фонда переданы в долгосрочное лесопользование (далее - лесопользователи).
      6. Государственные лесовладельцы:
      1) ведут учет земель фонда воспроизводства лесов и лесоразведения и земель, на которых проведено воспроизводство или разведение лесов;
      2) устанавливают по материалам лесоустройства с учетом изменений, произошедших в государственном лесном фонде, объемы, очередность, сроки, методы и способы воспроизводства и разведения леса отдельно для каждой категории земель фонда воспроизводства лесов и лесоразведения;
      3) проводят работы по селекции, лесному семеноводству и сортоиспытанию древесных пород;
      4) принимают меры к повышению продуктивности, средообразующих и защитных свойств лесов путем создания новых насаждений из ценных пород и проведения ухода за ними;
      5) осуществляют меры по предотвращению водной и ветровой эрозии почв, заболачивания земель государственного лесного фонда.
      7. Применяемые лесопользователями технологии лесозаготовительных работ предусматривают максимальное сохранение лесной среды и скорейшее получение нового поколения леса из хозяйственно ценных пород, соответствующие нормам, отраженным в настоящих Правилах и в постановлении Правительства Республики Казахстан от 14 февраля 2005 года № 141 "Об утверждении Правил рубок леса на участках государственного лесного фонда".
      Способ воспроизводства леса на вырубках и требования к лесозаготовителям по его обеспечению указываются в разрешительных документах.
      8. Государственными лесовладельцами и лесопользователями при планировании работ по воспроизводству леса учитывается установленное лесоустройством или проектно-изыскательскими организациями для данной территории, соотношение способов естественного и искусственного лесовосстановления.
      На крутых склонах зоны среднего и верхнего пояса горных лесов воспроизводство лесов осуществляется, в основном, путем естественного возобновления леса или проведения мер содействия естественному возобновлению леса, а в остальных природных зонах - в зависимости от успешности естественного возобновления и интенсивности хозяйства путем естественного возобновления леса или создания лесных культур.
      На вырубке способ воспроизводства леса уточняется лесовладельцем по материалам отвода лесосек, освидетельствования мест рубок и оценки текущего состояния естественного возобновления.
      9. Объемы работ по воспроизводству лесов с учетом естественного возобновления (заращивания) хозяйственно ценными породами в лесных учреждениях формируются таким образом, чтобы не допускать разрыва между рубкой и воспроизводством леса.
      10. На вырубках и других, не покрытых лесом угодьях, на которых невозможно в предельно допустимый срок естественное возобновление леса хозяйственно ценными породами, создаются лесные культуры. Перечень групп типов леса, в которых следует сразу после рубки древостоев создавать лесные культуры, указывается лесоустройством или проектно-изыскательскими организациями.
      11. Мероприятия по воспроизводству лесов осуществляются по проектам, предварительно разработанным конкретно для каждого участка проектно-изыскательскими организациями, специализирующимися в этой области и прошедшим государственную экологическую экспертизу.
      12. Мероприятия по воспроизводству особо ценных насаждений (государственные защитные лесные полосы, плантационные культуры, защитные насаждения в зоне важных народнохозяйственных объектов и так далее) осуществляются по специальным проектам, разработанным проектно-изыскательскими организациями, специализирующимися в этой области и прошедшим государственную экологическую экспертизу.
      При проектировании мероприятий по воспроизводству лесов лесопользователями предусматривается противопожарное обустройство этих участков.
      13. В целях реализации лесопользователями законодательных положений о проведении при рубках главного пользования посадки леса на площади, превышающей двукратный размер площади вырубленного ими леса, государственные лесовладельцы представляют им для этих целей дополнительные площади из состава лесокультурного фонда. При этом указанные площади, как правило, включаются в состав лота, выставляемого на тендер по предоставлению лесных ресурсов на участках государственного лесного фонда в долгосрочное лесопользование.
      14. Естественные молодняки при вводе их в категорию ценных древесных насаждений и лесные культуры при переводе в покрытые лесом угодья должны соответствовать нормативным требованиям, предусмотренным приказом и.о. Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 1 сентября 2010 года № 561 "Об утверждении Правил перевода угодий, не покрытых лесом, в угодья, покрытые лесом, в государственном лесном фонде" (зарегистрированный в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 6531).

3. Естественное возобновление леса

      15. На участках, оставляемых государственными лесовладельцами под естественное возобновление леса, лесопользователи во время рубки сохраняют неповрежденный подрост и тонкомер хозяйственно ценных пород, а также источники обсеменения (семенные деревья, семенные куртины или полосы). При нарушении лесопользователем почвенного покрова до состояния, непригодного для нормального роста деревьев, он осуществляет его рекультивацию.
      16. Государственные лесовладельцы и проектно-изыскательские организации предусматривают естественное возобновление (заращивание) леса:
      при наличии жизнеспособного подроста хозяйственно ценных пород в количестве не менее нормы, установленной для конкретной лесорастительной зоны по шкале оценки естественного возобновления леса как "хорошее";
      при рубке насаждений древесных пород, способных к вегетативному возобновлению путем образования поросли от пней или корневых отпрысков, если невозможно семенное возобновление, а вегетативное возобновление соответствует целям ведения хозяйства.
      17. Критерием успешности естественного возобновления леса на участке является появление в течение предельно допустимого срока достаточного количества равномерно размещенных молодых деревьев хозяйственно ценных пород, обеспечивающего в дальнейшем формирование высокопродуктивного насаждения. Требования по количеству молодых деревьев при естественном возобновлении леса предусмотрены постановлением Правительства Республики Казахстан от 14 февраля 2005 года № 141 "Об утверждении Правил рубок леса на участках государственного лесного фонда".
      За начало срока возобновления леса принимается: на вырубках - момент окончания рубки древостоя; на прогалинах, других, не покрытых лесом угодьях - момент окончания проведения минерализации почвы или огораживания; на мелиорированных нелесных землях, требующих облесения - момент завершения мелиоративных работ.
      18. Предельно допустимые сроки возобновления леса устанавливаются по лесорастительным зонам и группам типов леса лесоустройством или проектно-изыскательскими организациями.

4. Содействие естественному возобновлению леса

      19. Проведение мер содействия естественному возобновлению леса допускается в таких группах типов леса, в которых можно ожидать успешного естественного возобновления.
      20. К мерам содействия естественному возобновлению леса относят:
      сохранение при лесозаготовках жизнеспособного подроста и молодняка хозяйственно ценных пород;
      уход за подростом и самосевом по окончании лесосечных работ;
      частичная минерализация поверхности почвы;
      огораживание вырубок;
      подсадка сеянцев или саженцев главной породы для дополнения естественного возобновления леса на участках с недостаточным количеством или неравномерным размещением подроста и самосева хозяйственно ценных пород.
      Оставление обсеменителей (деревьев и куртин) - обязательная лесоводственная мера при отводе и разработке лесосек, как важнейшее условие обеспечения возобновления, в меры содействия естественному возобновлению леса, как самостоятельный вид мероприятий, не включается. Размещение и количество оставляемых обсеменителей определяется правилами рубок леса.
      21. Сохранение при лесозаготовках жизнеспособного подроста и молодняка хозяйственно ценных пород обеспечивается лесопользователем путем применения соответствующей технологии лесосечных работ.
      22. По окончании лесосечных работ, включая вывозку древесины и очистку мест рубок, площадь пасек с сохраненным подростом и тонкомером хозяйственно ценных пород должна составлять не менее 75 процентов от площади всей лесосеки при валке деревьев бензопилами и тракторной трелевке и не менее 60 процентов - при заготовке леса лесозаготовительными машинами. На пасеках должно быть сохранено не менее 70 процентов подроста и тонкомера, учтенного до рубки на общей площади лесосеки при заготовке леса при наличии снежного покрова, и не менее 60 процентов - в бесснежный период.
      Лесопользователь производит оправку подроста, освобождение его от порубочных остатков, затеняющих деревьев и кустарников и разреживание излишне густых групп.
      23. Под пологом поступающих в рубку насаждений с полнотой не более 0,6, на вырубках и прогалинах с целью создания благоприятных условий для прорастания семян и выживания всходов производят минерализацию поверхности почвы.
      Минерализация поверхности почвы производится путем обработки почвы механическими или химическими средствами в зависимости от механического состава и влажности почвы, густоты и высоты напочвенного покрова, мощности подстилки, степени минерализации поверхности почвы во время лесосечных работ, количества обсеменителей и других условий участка.
      Доля минерализованной поверхности составляет не менее 30 процентов от площади всего участка. Плужные и фрезерные полосы располагаются не ближе 5 метров от обсеменителей или 2-3 метров от групп сохранившегося подроста и тонкомера.
      24. Оптимальный срок проведения минерализации поверхности почвы - период перед началом опадения семян, то есть в конце лета или осенью.
      Минерализацию почвы проводят в семенной год с урожаем семян не ниже третьего балла цветения и плодоношения. Определение балла цветения и плодоношения осуществляется в соответствии с приказом Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 29 апреля 2010 года № 299 "Об утверждении Правил организации, заготовки, переработки, хранения, использования лесных семян и контроля за их качеством" (зарегистрированный в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 6259).
      25. Вегетативное возобновление леса предусматривается после вырубки таких древостоев, в которых деревья по своему возрасту, размерам и состоянию обладают способностью к образованию пневой поросли или корневых отпрысков. При этом рубку леса ведут в зимний период, пни оставляют минимальной высоты (в пойменных условиях учитывают высоту и продолжительность паводков), очистку лесосек заканчивают до появления поросли или корневых отпрысков. Порослевое возобновление дуба не должно превышать двух генераций, а березы, осины - трех генераций.
      26. При опасности повреждения молодых деревьев домашними и дикими животными участки с естественным возобновлением леса огораживают со всех сторон или в местах прогона скота.
      27. На вырубках с количеством самосева, сохраненного подроста и тонкомера, недостаточным для успешного естественного возобновления леса, проводится дополнительная посадка сеянцев и саженцев. При этом количество посадочных мест не превышает 25 процентов от принятой нормы для сплошных лесных культур в данных условиях.
      28. Результаты проведенных мер содействия естественному возобновлению леса оцениваются комиссией государственного лесовладельца.
      29. В лесах с режимом ограниченной хозяйственной деятельности (лесопарках, национальных природных парках, зеленых зонах и других) меры содействия естественному возобновлению леса назначаются только при условии, если они не нарушают режима ведения хозяйства.

5. Создание лесных культур

      30. Когда на землях государственного лесного фонда в предельно допустимые сроки невозможно обеспечить восстановление хозяйственно ценных пород естественным возобновлением, содействием естественному возобновлению леса, государственными лесовладельцами создаются лесные культуры.
      31. Участки государственного лесного фонда, предназначенные для создания лесных культур, составляют лесокультурный фонд, который разделяется на следующие категории:
      1) свежие вырубки 1-2 летней давности;
      2) вырубки давностью 3 лет и более, на которых в течение предельно допустимого срока не произошло естественного возобновления леса хозяйственно ценными породами;
      3) участки насаждений, погибших вследствие пожаров (гари) или по другим причинам, на которых не ожидается естественного возобновления леса хозяйственно ценными породами в предельно допустимые сроки;
      4) погибшие и списанные лесные культуры;
      5) прогалины, а также земли после разработки полезных ископаемых, приведенные в состояние, пригодное для лесовыращивания;
      6) земли, вышедшие из-под сельскохозяйственного пользования, пригодные для лесоразведения;
      7) пески, овраги и другие нелесные угодья, пригодные для лесоразведения; при этом данные категории земель включаются в лесокультурный фонд после проведения агрохимических почвенных исследований;
      8) малоценные насаждения, нуждающиеся в реконструкции способом создания лесных культур.
      32. В первую очередь осваиваются земли лесокультурного фонда:
      1) участки, подверженные водной и ветровой эрозии;
      2) участки, расположенные в зеленых зонах населенных пунктов и в запретных полосах лесов по берегам рек, озер, водохранилищ, каналов и других водных объектов;
      3) свежие вырубки хвойных пород и площади гарей, подверженные быстрому зарастанию высокостебельной травянистой растительностью;
      4) не покрытые лесом угодья с высокопроизводительными почвами, пригодными для выращивания насаждений высших классов бонитета;
      5) вырубки малоценных насаждений, на которых предусматривается введение ценных древесных пород;
      6) земли, вышедшие из-под добычи полезных ископаемых и приведенные в состояние, пригодное для выращивания леса.
      Конкретная очередность освоения лесокультурного фонда определяется при лесоустройстве и проектно-изыскательских работах.
      33. При подготовке участка под лесные культуры проводят мероприятия по созданию условий для выполнения всех последующих лесокультурных операций, а также для уменьшения пожарной опасности и улучшения санитарного состояния культур.
      Подготовка участка включает:
      1) обследование участка в натуре;
      2) отвод участка под лесные культуры;
      3) провешивание линий будущих рядов культур или полос обработки почвы и обозначение мест, опасных для работы машин;
      4) сплошную или полосную расчистку участка от валежника, камней, нежелательной древесной растительности, мелких пней, стволов усохших деревьев;
      5) корчевку пней или уменьшение их высоты до уровня, не препятствующего движению лесокультурной техники;
      6) планировку поверхности участка, мелиорацию его территории, нарезку террас на склонах;
      7) предварительную борьбу с вредными почвенными насекомыми, заселившими почву сверх допускаемой нормы.
      34. При обследовании участка определяется его состояние и лесопригодность, устанавливается количество и размещение молодых жизнеспособных растений хозяйственно ценных пород, степень захламленности валежом и порубочными остатками, количество и высота пней, доступность участка для работы машин, заселенность почвы вредными насекомыми, уточняется тип лесорастительных условий и определяется способ создания лесных культур.
      35. При отводе участка под лесные культуры проводится его геодезическая съемка с привязкой к границам квартала, дорогам и другим, нанесенным на планшет постоянным ориентирам.
      Техническое проектирование лесных культур осуществляется проектно-изыскательской организацией, специализирующейся в этой области, по договору с лесовладельцами.
      36. Подготовка вырубок для создания лесных культур проводится лесопользователями при выполнении лесосечных работ.
      При сплошной расчистке валежник, нежелательная древесная растительность, мелкие пни, и камни сдвигаются к границам участка или собираются на его территории в валы через каждые 25-50 метров.
      Частичная расчистка осуществляется полосами разной ширины в случаях, когда сплошная расчистка невозможна или нецелесообразна, а также при создании лесных культур коридорным способом и частичных лесных культур.
      37. Сплошная корчевка пней проводится государственными лесовладельцами для создания особо ценных лесных культур, специальных плантаций, на вырубках или гарях с богатыми почвами при опасности интенсивного развития сорной травянистой и корнеотпрысковой или порослевой древесной растительности.
      Не допускается сплошная раскорчевка вырубок и гарей с бедными почвами и на склонах крутизной более 6 градусов для предотвращения эрозии почв, а также в лесной зоне на глинистых и тяжелосуглинистых почвах, если после раскорчевки резко ухудшаются их воднофизические свойства.
      Частичная корчевка пней производится, как правило, полосами шириной не менее двух метров в зависимости от биологических особенностей культивируемой породы и других факторов.
      При расчистке участков и корчевке пней обеспечивается максимальное сохранение верхнего плодородного слоя почвы.
      38. Способы обработки почвы выбираются проектно-изыскательскими организациями, специализирующимися в этой области в зависимости от группы типов леса или типов лесорастительных условий, категории лесокультурного фонда, способа подготовки участка и принятого типа лесных культур в соответствии с действующими региональными рекомендациями по лесовосстановлению, разработанными научными организациями.
      Обработку почвы осуществляют на всем участке (сплошная обработка) или на его части (частичная обработка) механическими или химическими способами. Основной является механическая обработка почвы тракторными орудиями различных типов.
      Сплошная механическая обработка проводится на участках, не имеющих на всей территории препятствий для работы орудий (при крутизне склонов до 6 градусов и отсутствии водной и ветровой эрозии почвы).
      Частичная механическая обработка почвы осуществляется путем полосной вспашки, минерализации или рыхления почвы на полосах или площадках, нарезки борозд или траншей, образования микроповышений (пластов, гряд, гребней, холмиков), подготовки ямок.
      При обработке почвы бороздами или полосами обеспечивается прямолинейность и параллельность полос прохода орудий.
      39. Подвижные пески, в случае необходимости, закрепляют путем создания кулис из кустарников (шелюги) или травянистых растений, постановки механических защит (щитов, ветвей, пучков камыша или соломы, нанесения на поверхность склеивающих (связывающих) веществ и другими способами. В этом случае предварительная посадка кустарников до введения главной породы не засчитывается в объем лесных культур.
      40. В горных условиях способ обработки почвы выбирается с учетом географической зональности участка, рельефа, экспозиции и крутизны склонов, водопроницаемости почвоподстилающей породы, степени каменистости почвы, размеров и доступности участка, опасности возникновения и развития эрозионных процессов. В зависимости от крутизны склонов, почвенных и других условий на горных участках допускаются следующие способы обработки почвы:
      1) при крутизне склонов до 6 градусов на мощных и слабокаменистых почвах - сплошная обработка;
      2) при крутизне склона от 6 до 12 градусов: на слабокаменистых почвах - полосная вспашка или устройство напашных террас, а также нарезка борозд по горизонталям с рыхлением их дна; на сухих и не зарастающих высокостебельной растительностью свежих каменистых почвах - полосное рыхление, нарезка борозд с рыхлением дна или подготовка микротеррас; на закустаренных или заросших высокостебельной травянистой растительностью участках - прерывистыми полосами, подготовленными бульдозером или корчевателем-собирателем длиной 15-20 метров с разрывами 3-4 метра. Размещаются террасы, борозды, полосы длинной стороной по горизонтали на расстоянии между краями 2,5-3,5 метра одна от другой;
      3) на пологих и покатых склонах при крутизне склонов от 12 до 20 градусов с глубокими и среднепрофильными слабокаменистыми почвами - устройство коротких прерывистых полос 3-5 метров вдоль склона бульдозерами или корчевателями-собирателями;
      4) на крутых склонах (более 21 градуса) на почвах, подстилаемых водопроницаемой материнской породой, допускается только подготовка почвы террасами или площадками;
      5) на сильнокаменистых участках небольших размеров - обработка вручную площадками, подготовка ямок.
      41. Химическая обработка почвы гербицидами должна осуществляться в соответствии с требованиями, утвержденными постановлением Правительства Республики Казахстан от 29 мая 2008 года № 515 "Об утверждении "Технического регламента "Требования к безопасности пестицидов (ядохимикатов)".
      Без предварительной обработки почвы, как исключение, допускается закладка лесных культур саженцами на хорошо очищенных вырубках с количеством пней до 500 штук на одном гектаре при отсутствии опасности возобновления быстрорастущих малоценных пород, на чистых от сорняков пахотных землях, песках, лесопригодных рекультивируемых отвалах и других землях, не зарастающих конкурирующей для лесных культур растительностью и не подверженных чрезмерному иссушению.
      42. По составу лесные культуры могут создаваться чистыми или смешанными.
      Главная порода выбирается из местных лесообразующих пород, а при наличии положительного опыта - из интродуцированных. Она должна отвечать целям ведения хозяйства и соответствовать лесорастительным условиям участка.
      При выборе сопутствующих пород и кустарников следует учитывать их взаимовлияние с главной породой.
      Сопутствующие древесные породы и кустарники вводятся в культуры в основном путем чередования их рядов с рядами главной породы.
      43. Первоначальная густота лесных культур и размещение посадочных (посевных) мест должны обеспечивать формирование устойчивого высокопродуктивного древостоя.
      Количество сохранившихся растений, которое необходимо иметь на одном гектаре к возрасту перевода лесных культур в покрытые лесом угодья, устанавливается действующими стандартами для конкретных лесорастительных условий.
      Количество высаживаемых растений на одном гектаре при посадке лесных культур саженцами должно быть не менее установленного стандартом количества для перевода их в покрытые лесом земли.
      Первоначальная густота лесных культур саксаула, создаваемых посадкой саженцев, должна быть не менее 1,78 тысяч штук посадочных мест на одном гектаре.
      44. В очагах распространения вредителей и болезней леса первоначальная густота посадки (посева) и состав культур принимаются в соответствии с рекомендациями по защите леса.
      При создании целевых (плантационных) лесных культур количество и схема размещения посадочных (посевных) мест устанавливаются специальными рекомендациями и техническими требованиями.
      Конкретные нормы первоначальной густоты культур, допустимой ширины междурядий и расстояний между посадочными (посевными) местами в ряду зависят от вида главной древесной породы, типа лесорастительных условий, метода и целей создания культур, размеров посадочного материала. Указанные нормы устанавливаются по лесорастительным зонам проектно-изыскательскими организациями в соответствии с научными рекомендациями, региональными наставлениями (руководствами) по лесовосстановлению.
      45. Основным методом создания лесных культур является посадка. Посадка предпочтительнее на почвах, подверженных водной и ветровой эрозии, на избыточно увлажненных почвах и на участках с быстрым зарастанием посадочных мест сорной растительностью, а также в районах с недостаточным увлажнением. Исключительно посадкой закладываются культуры с применением селекционного посадочного материала, а также культуры хвойных пород.
      Для посадки используются сеянцы и саженцы, а также черенки, позволяющие обеспечить надежность лесных культур, уменьшить потребность в агротехническом уходе за ними и ускорить перевод лесных культур в покрытые лесом угодья.
      Посадочный материал перед посадкой обрабатывается различными специальными веществами для его защиты от подсушивания и повреждения вредителями и болезнями, а также для повышения приживаемости и ускорения роста культур.
      46. В пустынной и полупустынной зонах на почвах легкого механического состава в лучших лесорастительных условиях при создании лесных культур саксаула, черкеза, жузгуна и других пескоукрепительных пород, а также в степной зоне Казахского мелкосопочника на крутых склонах (более 21 градуса), где преобладают ценные древесные породы, допускается посев семян. В более жестких лесорастительных условиях на почвах среднего и тяжелого механического состава лесные культуры создаются посадкой сеянцев.
      Методом посева допускается закладка лесных культур лиственных пород, имеющих крупные семена: дуба, каштана, ореха, миндаля, фисташки и других пород.
      Способы посева, нормы высева и другие технологические требования при закладке лесных культур методом посева устанавливаются проектно-изыскательскими организациями, специализирующимися в этой области, в соответствии с научными рекомендациями, региональными наставлениями (руководствами) по лесовосстановлению.
      47. Посадка и посев леса могут сочетаться с внесением в почву удобрений, средств защиты растений от вредителей и болезней, а также с посевом специальных трав для последующего использования их на удобрение, заготовку сена и в других целях.
      В большинстве случаев лучшим сроком посадки и посева леса является ранняя весна, до начала распускания почек.
      В благоприятных почвенно-климатических условиях, когда высаженные растения не вымокают или не выжимаются из почвы морозами, а всходы не повреждаются весенними заморозками, допускается позднелетняя и осенняя посадка и осенний посев (крупноплодных лиственных пород) леса.
      48. К агротехническому уходу относятся:
      1) ручная оправка растений от завала травой и почвой, выжимания морозом;
      2) рыхление почвы с одновременным уничтожением травянистой и древесной растительности в рядах культур и междурядьях;
      3) уничтожение или предупреждение появления травянистой и нежелательной древесной растительности вокруг культивируемых растений механическими или химическими средствами;
      4) скашивание или прикатывание травянистой и нежелательной древесной растительности в междурядьях.
      Дополнение, подкормка минеральными удобрениями и полив лесных культур относятся к агротехническому уходу, но планируются и проводятся как специальные мероприятия.
      49. В лесной зоне агротехнический уход проводят в основном с целью предупреждения опасности заглушения главной породы травянистой растительностью и нежелательными древесными породами.
      В лесостепной, степной, полупустынной и пустынной зонах агротехнический уход направлен главным образом на накопление и экономное расходование почвенной влаги. В очень засушливых условиях он может продолжаться и после перевода лесных культур в покрытые лесом угодья.
      Способы, кратность и длительность агротехнических уходов зависят от лесорастительных условий, биологических особенностей культивируемой породы, способа обработки почвы, метода создания культур, размеров применявшегося посадочного материала и определяются проектно-изыскательскими организациями.
      50. Минеральные и органические удобрения вносятся на бедных (песчаных, смытых, осушенных, рекультивируемых) почвах, где исключена возможность разрастания травянистой растительности, а также при выращивании целевых лесных культур.
      51. Дополнению подлежат лесные культуры с приживаемостью 25-85 процентов независимо от установленного для предприятия норматива. Культуры с неравномерным отпадом по площади участка дополняются при любой приживаемости.
      В отдельных случаях при наличии болезней и вредителей леса инвентаризационная комиссия лесного учреждения принимает решение о нецелесообразности дополнения участков лесных культур с приживаемостью более 25 процентов и возможности их списания с включением таких площадей в лесокультурный фонд, а также о нецелесообразности списания однолетних культур с приживаемостью менее 25 процентов, если прижившиеся культуры являются хвойными породами и находятся в хорошем состоянии, но с обязательным их дополнением весной следующего года. Принятое решение оформляется актом произвольной формы.
      52. На покрытых лесом угодьях лесные культуры закладывают при реконструкции малоценных насаждений, создании подпологовых и предварительных лесных культур.
      Реконструкции подлежат малоценные насаждения в возрасте 5 лет и старше, которые по своему составу, полноте, ожидаемой к возрасту спелости, продуктивности и выполняемым полезным функциям не соответствуют лесорастительным условиям участка и целевому назначению лесов.
      В фонд реконструкции включают:
      1) кустарниковые заросли на участках, пригодных для выращивания более продуктивных древостоев;
      2) молодняки малоценных древесных пород, не отвечающие лесорастительным условиям участка;
      3) расстроенные низкополнотные (полнота 0,5 и ниже) или поврежденные насаждения и низкопродуктивные древостои с преобладанием нежелательных пород 2 класса возраста и старше.
      В зависимости от состава и высоты малоценного насаждения, количества имеющихся в нем деревьев главной породы и равномерности их распределения по территории участка применяют коридорный, куртинно-групповой или сплошной способы реконструкции насаждений.
      Подпологовые культуры закладывают в основном в лесах зеленых зон и рекреационных зон особо охраняемых природных территорий в целях повышения санитарно-гигиенических функций, в противоэрозионных и других защитных насаждениях в районах интенсивного ведения лесного хозяйства. Полнота насаждений до введения культур не должна превышать 0,6.
      Первоначальная густота лесных культур на покрытых лесом угодьях должна составлять не менее 50 процентов от нормы оптимальной густоты для сплошных культур в данных лесорастительных условиях.
      53. Плантационные лесные культуры создают с целью ускоренного получения древесины и других видов лесной продукции по специальным проектам и технологиям, разрабатываемым на весь цикл выращивания в соответствии с научными рекомендациями.
      54. Под плантационные лесные культуры выделяются площади лесокультурного фонда в наиболее производительных типах леса с лучшими лесорастительными условиями.
      Перед посадкой осуществляется тщательная, преимущественно сплошная обработка почвы. В дальнейшем принимаются меры по поддержанию и повышению плодородия почвы путем внесения необходимых удобрений.
      55. Для закладки плантационных культур используется высококачественный посадочный материал перспективных сортов, форм и клонов. В культурах обеспечивается оптимальное размещение посадочных мест, позволяющее обеспечить механизацию всех лесокультурных и лесоводственных операций, проводится регулярный уход за высаженными растениями и защита их от вредителей и болезней.
      56. Плантационные лесные культуры закладываются, как правило, из одной породы. Уход в них проводится по программе, охватывающей весь период выращивания.
      57. На принципах плантационного выращивания леса могут также формироваться насаждения из обычных лесных культур и естественных молодняков с достаточным количеством хорошо растущих и равномерно размещенных деревьев главной породы. Требования к участкам и лесорастительным условиям на них такие же, как при создании плантационных культур.
      58. В целях повышения лесистости территорий, предотвращения эрозионных процессов и улучшения экологической обстановки на территориях, ранее не находившихся под лесом, создаются:
      1) насаждения на горных склонах и овражно-балочных землях для регулирования поверхностного стока, борьбы с водной эрозией почв и перевода поверхностного стока во внутрипочвенный;
      2) государственные защитные лесные полосы для улучшения гидрологических и микроклиматических условий местности, защиты дорог от снежных заносов;
      3) истоковые, прирусловые и береговые насаждения для охраны малых рек и других водных источников от заиления продуктами эрозии, загрязнения и улучшения их водного режима;
      4) массивные, кулисные или полосные насаждения на песках для их закрепления, защиты от ветровой эрозии, использования с целью получения древесины, создания зеленых зон;
      5) лесные полосы, куртины и массивные насаждения на пастбищных землях для повышения кормовой продуктивности угодий, защиты животноводческих помещений от сильных ветров и заноса снегом и мелкоземом, защиты скота от солнечной радиации, ветра и вредных насекомых;
      6) плантации быстрорастущих древесных пород.
      59. Закладка и выращивание лесных культур, плантаций быстрорастущих древесных пород производится по проектам и технологиям, разрабатываемым проектно-изыскательскими организациями, специализирующимися в этой области, с учетом лесомелиоративных мероприятий.

6. Оценка эффективности воспроизводства лесов и лесоразведения

      60. Для определения качества выполненных работ по воспроизводству лесов, лесоразведению и своевременностью принятия мер по их улучшению проводятся:
      1) техническая приемка лесных культур и участков с проведенными мерами содействия естественному возобновлению леса;
      2) осенняя инвентаризация лесных культур до перевода их в покрытые лесом угодья;
      3) перевод лесных культур в покрытые лесом угодья;
      4) учет результатов проведенных мер содействия естественному возобновлению леса.
      Указанные мероприятия позволяют уточнить объем и качество выполненных работ. Полученные данные используют для планирования необходимых мер ухода, а также включают в статистическую отчетность и техническую документацию.
      61. Все участки лесных культур и площади с проведенными мерами содействия естественному возобновлению леса обследуются во время очередного лесоустройства, которое проектирует на них необходимые хозяйственные мероприятия.
      62. Завершающим этапом работ по воспроизводству лесов и лесоразведению является перевод лесных культур и площадей с проведенными мерами содействия естественному возобновлению в покрытые лесом угодья. Созданные насаждения вводят в категорию молодняков ценных древесных насаждений, которые являются основой для формирования наиболее продуктивных древостоев.
      К хозяйственно ценным молоднякам относятся хвойные, твердолиственные, а также другие древесные породы, улучшающие государственный лесной фонд, наиболее полно отвечающие данным лесорастительным условиям и экономическим требованиям народного хозяйства.
      63. Состояние и эффективность воспроизводства лесов за данный период характеризуют:
      1) коэффициент воспроизводства лесов, который равен отношению площади лесовосстановления к общей площади сплошных вырубок и гарей;
      2) коэффициент эффективности воспроизводства лесов, который равен отношению площади молодняков, введенных в категорию хозяйственно ценных насаждений, к общей площади, на которой осуществлялись работы по воспроизводству лесов;
      3) коэффициент ввода молодняков в категорию хозяйственно ценных насаждений, равный отношению площади введенных молодняков к площади сплошных вырубок и гарей;
      4) если значение указанных коэффициентов равно единице (или приближается к ней), то это характеризует успешный ход воспроизводства лесов.
      64. Контроль за качеством работ по воспроизводству лесов и лесоразведению осуществляется уполномоченным органом и его территориальными органами.

Приложение
к Правилам проведения мероприятий
на участках государственного лесного фонда
по воспроизводству лесов и лесоразведению
и контролю за их качеством

Форма

Акт приемки выполненных лесокультурных работ

"____" ______________ 20__года

Комиссия в составе__________________________________________________

провела приемку выполненных работ по созданию лесных культур (месяц,
год) в лесничестве
____________________________________________________________________

При приемке лесокультурных работ установлено:
1. Работы выполнены в квартале___ выдел____ на площади ______ га.
2. Время проведения работ по посеву и посадке (начало и конец,
причины отставания) с ___________ по _________ года
3. Способ создания лесных культур (посадка, посев – рядовой,
гнездовой, схема размещения пород и т.д.) __________________________
4. Время и способ подготовки почвы (сплошная, зяблевая вспашка,
ранний пар, черный пар: частичная полосами, бороздами, площадками с
указанием ширины, длины) ___________________________________________
5. Количество подготовленной почвы (глубина пахоты, засоренность,
комковатость)_______________________________________________________
6. Качество посадочного (возраст, стандартность), посевного
материала, происхождение, время сбора. Доброкачественность № дата
сертификата, предпосевная обработка ________________________________
____________________________________________________________________
7. Работы произведены (посадочной машиной, под меч Колесова
и т.д.) _____________________________________
8. Качество работ по посеву, посадке (глубина заделки, расположение
корней, плотность заделки, прямолинейность маркировки и
т.д.)_________________________________________________
9. Мероприятия по улучшению структуры почвы и влагонакоплению
(внесение гипса, удобрения, снегозадержание, предпосевная культивация
и т.д.)_____________________________________________________________
____________________________________________________________________
10. Отклонение от рабочего проекта и их причины ____________________
11. Основные дефекты работ по посеву и посадке, могущие отразиться на
качестве культур (объем, характер) _________________________________
12. Мероприятия по исправлению допущенных с указанием стоимости и
работ _____________________________
13. Общая оценка качества выполненных работ с учетом ожидаемой
приживаемости культур (хорошо, удовлетворительно, не
удовлетворительно)______________________________________________
14. Работа выполнена лесокультурной бригадой
______________________ лесничества _____________________________
15. Ответственный исполнитель, под руководством которого были
выполнены лесокультурные работы ________________________________

Подписи членов комиссии:

Должность _______________________ (подпись)