"Аңшылық, балық шаруашылықтарын жүргізуге арналған шарттардың үлгілік нысандарын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2018 жылғы 27 желтоқсандағы № 542 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы

Жаңа

Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2022 жылғы 2 қыркүйектегі № 594 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2022 жылғы 12 қыркүйекте № 29538 болып тіркелді

      БҰЙЫРАМЫН:

      1. "Аңшылық, балық шаруашылықтарын жүргізуге арналған шарттардың үлгілік нысандарын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2018 жылғы 27 желтоқсандағы № 542 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 18158 болып тіркелген) мынадай өзгерістер енгізілсін:

      көрсетілген бұйрықпен бекітілген Аңшылық, балық шаруашылықтарын жүргізуге арналған шарттардың үлгі нысанына:

      Аңшылық, балық шаруашылықтарын жүргізуге арналған шарттардың үлгі нысанына 1-қосымша осы бұйрыққа қосымшаға сәйкес жаңа редакцияда жазылсын.

      2. Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитеті заңнамада белгіленген тәртіппен:

      1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

      2) осы бұйрық ресми жарияланғаннан кейін оның Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің интернет-ресурсында орналастырылуын;

      3) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің Заң қызметі департаментіне осы тармақтың 1) және 2) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтердің ұсынылуын қамтамасыз етсін.

      3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Экология, геология және табиғи ресурстар вице-министріне жүктелсін.

      4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасы
Экология, геология және
табиғи ресурстар министрі
С. Брекешев

  Қазақстан Республикасы
Экология, геология
және табиғи ресурстар министрі
2022 жылғы 2 қыркүйектегі
№ 594 Бұйрығына
қосымша
  Қазақстан Республикасы
Премьер-Министрінің
орынбасары –
Қазақстан Республикасы
Ауыл шаруашылығы
министрінің
2018 жылғы 27 желтоқсандағы
№ 542 бұйрығына
1-қосымша

      Үлгілік нысан

Аңшылық шаруашылығын жүргізуге арналған шарт

____________________ (елді мекен)

20__жылғы " _" ______

      __________ облысы әкiмдігінiң 20__ жылғы "____"________________________

      №__ қаулысы негізiнде, бұдан әрi "Уәкілетті орган ведомствосының аумақтық бөлімшесі"

      деп аталатын, Ереже негізінде әрекет ететін _________________________________,

      (Уәкілетті орган ведомствосының аумақтық бөлімшесі) бiр тараптан және бұдан әрі

      "Пайдаланушы" деп аталатын, ________________ негізінде әрекет

      ететін ___________________________________________________________________

      (заңды тұлғаның атауы немесе азаматтың аты, әкесінің аты (бар болса), тегі, мекенжайы)

      атынан _____________________________________________________________

      (аңшылық ісін пайдаланушы өкілінің аты, әкесінің аты (бар болса), тегі, лауазымы)

      екінші тараптан, төмендегiлер туралы осы шартты (бұдан әрі – шарт) жасасты:

1-тарау. Шарттың нысанасы

      1. Уәкілетті орган ведомствосының аумақтық бөлімшесі

      ___________________________ облысы ___________ауданында,

      ________________________________________________________

      _____________________ шекараларында (осы шартқа қоса берілген

      аңшылық шаруашылық паспортында көрсетілген межелі нүктелер

      мен басқа да параметрлерге сәйкес шекаралардың сипаттауын көрсету керек)

      орналасқан, жалпы алаңы_______гектар, оның iшiнде: ауыл

      шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерi_____гектар, мемлекеттiк

      орман қорының жер учаскелерi ____гектар, мемлекеттiк жер қорының

      жер учаскелерi____гектар; су айдындары_____гектар;

      басқалары______ гектар болатын Пайдаланушыға бекiтiп берiлген

      аңшылық алқаптарда аңшылық шаруашылығын жүргiзу құқығын бередi.

2-тарау. Тараптардың құқықтары мен мiндеттерi

      2. Пайдаланушының:

      1) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен жолдамалар беруге және олардың пайдалану мерзімін белгiлеуге;

      2) жануарлар дүниесін пайдаланудың тек рұқсат берiлген түрлерін ғана жүзеге асыруға;

      3) жануарлар дүниесi объектiлерiн оларды беру шарттарына сәйкес пайдалануға;

      4) ауланған жануарлар дүниесi объектiлерiн, оның ішінде аңшылық олжаларын және бұл ретте алынған өнiмдi меншiктенуге, сондай-ақ оларды тасымалдауға және сатуға;

      5) жануарлар дүниесін пайдалануға жеке және заңды тұлғалармен шарттар жасасуға;

      6) белгіленген сервитутқа сәйкес аңшылық шаруашылығының мұқтаждықтары үшін уақытша құрылысжайлар салуға;

      7) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген нормалар мен қағидаларға сәйкес қорықшыларды қызметтік қарумен қамтамасыз етуге;

      8) аң-құс өсіруді жүзеге асыруға және аң-құс өсіруге (еріксіз және (немесе) жартылай ерікті жағдайларда) арналған аумақта әуесқойлық (спорттық) аң аулауды жүргізуге, сондай-ақ аң-құс өсіру нәтижесінде өсімі молайған жануарларды өз бетінше пайдалануға құқығы бар.

      3. Пайдаланушы:

      1) жануарлар дүниесiн қорғау, өсiмiн молайту және пайдалану саласындағы Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарын сақтауға;

      2) Қазақстан Республикасының салық заңнамасында белгiленген тәртiппен рұқсат алынған жер бойынша жануарлар дүниесiн пайдаланғаны үшiн төлемақыны дер кезiнде төлеуге;

      3) жануарлар мекендейтiн ортаның нашарлауына жол бермеуге;

      4) өрт қауіпсіздігі талаптарын сақтауға;

      5) жануарлар дүниесін табиғи қауымдастықтар тұтастығының бұзылуына және жануарларға қатыгез қарауға жол бермейтiн халық пен қоршаған орта үшiн қауiпсiз тәсiлдермен пайдалануға;

      6) пайдаланылатын жануарлар дүниесi объектiлерi санының жыл сайынғы есебін жүргізіп, Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен есеп беріп тұруға;

      7) жануарлар дүниесi объектiлерiн, оның iшiнде сирек кездесетiн және құрып кету қаупі төнгендерiн қорғау мен өсiмiн молайтуды қамтамасыз етуге және олардың санының азайып кетуіне жол бермеуге;

      8) аңшылық шаруашылығының ішкі регламентін бекітуге;

      9) жеке тұлғаларға олардың жазбаша және ауызша өтініштері бойынша әуесқойлық (спорттық) аң аулауды жүргізуге жолдама беруге;

      10) шаруашылық ішіндегі аңшылық ісін ұйымдастыруға сәйкес жануарлар дүниесi объектiлерiнің өсімін молайтуды қамтамасыз ететiн қажеттi iс-шаралар жүргiзуге;

      11) аншлагтар орнатуға;

      12) ______ адам мөлшерінде қорықшылық қызметiн құруға;

      13) ветеринариялық iс-шаралардың өткiзiлуiн қамтамасыз етуге;

      14) 20 __жылғы "___" ______ дейін шаруашылық ішіндегі аңшылық ісін ұйымдастыруға және оның орындалуын қамтамасыз етуге;

      15) аңшылық алқаптарды бекiтiп беруге арналған конкурсқа қатысу кезінде Пайдаланушы мәлiмдеген мiндеттемелердi орындауға;

      16) осы шарттың талаптарын орындауға;

      17) жануарлар дүниесiн қорғау, өсiмiн молайту және пайдалану саласындағы Қазақстан Республикасы заңнамасы талаптарының сақталуын мемлекеттiк бақылау және қадағалау мақсатында тексерістерді жүзеге асыруға кедергi жасамауға;

      18) уәкілетті орган белгілеген тәртіппен және мерзімдерде ведомствоның аумақтық бөлімшесіне жеке және заңды тұлғалармен жануарлар дүниесін пайдалануға жасалған шарттар туралы, оның ішінде оларды бұзу туралы ақпарат жіберуге;

      19) қорықшыларды көлік, байланыс құралдарымен, айырым белгілері бар арнайы киіммен, қорықшының төсбелгісімен, қорықшының куәлігімен қамтамасыз етуге;

      20) табиғатты қорғау және жануарлар дүниесін пайдалану саласында мәдени-ағарту жұмыстарын жүргізуге;

      21) зоологиялық коллекцияның жасалғаны туралы уәкілетті органның ведомствосын хабардар етуге міндетті. Уәкілетті органның ведомствосына хабарламалар беру қызметтің жүзеге асырылуы басталғанға дейін кемінде он жұмыс күні бұрын жүзеге асырылады;

      22) бекiтiп берiлген аңшылық алқаптарда жануарлар дүниесiн қорғау, өсiмiн молайту және пайдалану жөніндегі іс-шараларды аңшылық шаруашылығы субъектілері есебінен қаржыландыруға;

      23) бекiтiп берiлген аңшылық алқаптарда жануарлар дүниесiн қорғау, өсiмiн молайту және пайдалану бойынша өндірістік бақылауды қамтамасыз етуге;

      24) жеке тұлғаларға әуесқойлық (спорттық) аң аулауды жүзеге асыру үшін сервитут беруге;

      25) қоршаған ортаға эмиссияларды жүзеге асырғанда Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексіне сәйкес экологиялық рұқсат алуға міндетті.

      4. Уәкілетті орган ведомствосының аумақтық бөлімшесі Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген құзырет шегінде:

      1) аңшылық шаруашылығын жүргізу шартының талаптары жүйелі түрде бұзылғанда;

      2) жануарлар дүниесiн қорғау, өсiмiн молайту және пайдалану саласындағы Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптары жүйелі түрде бұзылғанда шартты бір жақты тәртіппен бұзуға құқығы бар.

3-тарау. Тараптардың жауапкершiлiгi

      5. Пайдаланушы осы шарт бойынша міндеттемелерін ешкімге толықтай да, ішінара да бермеуі тиіс.

      6. Уәкілетті орган ведомствосының аумақтық бөлімшесі Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген тәртіппен жануарлар дүниесін пайдалануға рұқсат береді.

      7. Пайдаланушы осы шарт бойынша міндеттемелерін орындамаған жағдайда, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес оған ықпал ету шаралары қолданылуы мүмкін.

      8. Пайдаланушының құқықтары бұзылған жағдайда, Уәкілетті орган ведомствосының аумақтық бөлімшесі Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жауапты болады.

4-тарау. Еңсерілмейтін күштің мән-жайлары

      9. Егер шарттың қандай да бір міндеттемелерін орындамау немесе тиісінше орындамау еңсерілмейтін күштің мән-жайларынан туындаса, Тараптардың ешқайсысы осылай орындамағаны немесе тиісінше орындамағаны үшін жауапты болмайды.

      10. Еңсерілмейтін күштің мән-жайлары деп Тараптардың бақылауына көнбейтін, олардың қателігімен немесе салақтығымен байланысты емес және тосын сипатқа ие осы шартты орындауға кедергі келтіретін оқиға танылады.

      11. Еңсерілмейтін күштің мән-жайлары туындаған жағдайда, Пайдаланушы бұл жайында почтамен немесе факсимильді байланыспен еңсерілмейтін күштің мән-жайлары басталған уақытты және сипаттамасын нақтылайтын жазбаша хабарлама тапсыру және (немесе) жөнелту арқылы Уәкілетті орган ведомствосының аумақтық бөлімшесі дереу хабардар етеді.

      12. Еңсерілмейтін күштің мән-жайлары туындаған кезде, Тараптар орын алып отырған жағдайдан шығудың амалын іздестіру үшін Инспекция өкілдерінің қатысуымен дереу кеңес өткізеді және еңсерілмейтін күштің мән-жайларының зардаптарын барынша азайту үшін заңнамаға қайшы келмейтін барлық құралдарды пайдаланады.

      13. Осы тарауда көрсетілген еңсерілмейтін күштің мән-жайларын құзыретті мемлекеттік органдар мен ұйымдар растаған болса, олар заңды болып танылады.

5-тарау. Қорытынды ережелер

      14. Осы шарт қол қойылған сәттен бастап күшiне енедi және 20 __ жылғы "___" ______ дейін ____ жыл мерзiмге жасалды.

      15. Осы шарттың қолданылуы:

      1) аңшылық шаруашылығын жүргізуден ерікті түрде бас тартқан;

      2) шарттың қолданылу мерзімі аяқталған;

      3) Пайдаланушының қызметі тоқтатылған;

      4) аңшылық алқаптар және (немесе) учаскелер бекітіп берілген жер учаскелері Қазақстан Республикасының заңнамасында айқындалған тәртіппен мемлекет мұқтаждығы үшін алып қойылған жағдайларда тоқтатылады.

      16. Аңшылық шаруашылығын жүргізу жөніндегі дауларды шешу кезінде тараптар осы шарттың талаптарын, шаруашылық ішіндегі аңшылық ісін ұйымдастыруды және Қазақстан Республикасының заңнамасын басшылыққа алады.

      17. Есепке алу алаңдары мен жануарлардың маршруты көрсетіле отырып жоспарланған аңшылық шаруашылықтардың карта-схемалары бар осы шартқа қосымшаға сәйкес бекітілген нысандағы паспорт осы шарттың ажырамас бөлігі болып табылады.

      18. Осы шартқа енгізілетін барлық өзгерістер мен толықтырулар жазбаша түрде жасалып, оған екі тараптың уәкілетті өкілдері қол қойған болса, олардың заңды күші болады және шарттың ажырамас бөлігі болып табылады.

      19. Тараптар осы шарттан туындайтын дауларды келіссөздер арқылы шешуге тырысады, ал тараптар келісімге қол жеткізбеген жағдайда, Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен шешіледі.

      20. Осы шарт заңдық күші бірдей _______ данада мемлекеттік және орыс тілдерінде жасалды.

6-тарау. Тараптардың заңды мекенжайлары, деректемелері және қолтаңбалары

      Уәкілетті орган ведомствосының аумақтық бөлімшесі

      Пайдаланушы _______________________ ___________________________

      (атауы)            (атауы)

      ______________________________ _________________________________

      (почталық мекенжайы)                   (почталық мекенжайы)

      ______________________________ _________________________________

      (банктік деректемелері)                   (банктік деректемелері)

      ______________________________ _________________________________

      (лауазымы, аты, әкесінің аты (лауазымы, аты, әкесінің аты

      (бар болса), тегі) (бар болса), тегі)

      ______________________________ _________________________________

      (қолы, мөрі (бар болса))             (қолы, мөрі (бар болса))

Аңшылық шаруашылығының паспорты 1-тарау.

      Аңшылық шаруашылығының сипаттамасы

      1. Аңшылық шаруашылығының атауы: ____________________________

      2. Пайдаланушы: _______________________________________________

      (ұйымның атауы және мекенжайы)

      3. Негiздеме - __________облысы әкiмдiгiнiң 20__ жылғы "__"_______ № ___ қаулысы

      және 20__жылғы "__"________ 20__жылғы "_"__________ дейін _____ жыл мерзімге

      жасалған ________________ мен _____________ арасындағы 20__жылғы

      "__"______________ № ______ аңшылық шаруашылығын жүргізуге арналған шарт.

      Бекіту мерзімі _________жыл, 20__жылғы "__"_______ 20__жылғы "__"______ дейін.

      4. Аңшылық шаруашылығы __________________облысы ___________________ ауданының аумағында орналасқан.

      5. Аңшылық шаруашылығының шекаралары ________________________ (межелі нүктелерге сәйкес шекаралардың сипатталуы көрсетілуі керек)

      6. Аңшылық шаруашылығының алаңы: _____ гектар, оның iшiнде: мемлекеттік орман қорының жерлерi___ гектар, ауыл шаруашылығы мақсатындағы бекiтiп берiлген жерлер __ гектар, су айдындары ___ гектар; мемлекеттiк жер қоры жерлерi ___ гектар, өзгелері ____ гектар.

      7. Аңшылық шаруашылығындағы қорықшы учаскелердің (айналмалардың) саны:

      ________________________________________________________________

2-тарау. Аңшылық iсiнің көрсеткiштерi

      8. Шаруашылық iшiндегі аңшылық iсiн 20___ жылы ________________

      _____________________________________________________ орындады.

      (орындаушы)

      9. __________________ аңшылық шаруашылығының санаты, аңшылық

      шаруашылығы қызметiнiң негiзгi бағыты: жануарлар дүниесі түрлерінің әр

      алуандылығын, олардың мекендеу ортасын, жануарларды, оның ішінде

      аң аулау объектісіне жатпайтындарды, тұрақты пайдалануды, өсімін молайтуды

      және қорғауды сақтау, әуесқой (спорттық) аң аулауды ұйымдастыру.

      10. Аң аулау объектілері болып табылатын жануарлардың негізгі түрлері

      бойынша бонитеттік бағалау шаруашылық ішіндегі аңшылық ісін ұйымдастыру

      материалдарында келтіріледі.

      11. Аңшылық алқаптардың жануарлар түрлерi бойынша өткiзу қабiлетi:

      суда жүзетiн аң-құстар бойынша:___________________________________;

      егіс және дала аң-құстары бойынша: _______________________________;

      орман аң-құстары бойынша: ______________________________________;

      батпақты жерлердің аң-құстары бойынша: __________________________;

      қырғауыл бойынша: _____________________________________________;

      қоян бойынша: _________________________________________________;

      тұяқты жануарлар бойынша: _____________________________________;

      өзге түрлер:____________________________________________________;

      (түрлердiң атауы)

      12. Шаруашылық iшiндегі аңшылық iсiн ұйымдастыру көрсеткiштерi

р/с №

Шаруашылық iшiндегі аңшылық iсiнің көрсеткiштерi

20___ж.

20___ж.

20___ж.

20___ж.

20___ж.

1

Жануарлар дүниесi объектілерінің өсімін молайтуға арналған учаскелер: Саны/алаңы






2

Дамылдау аймақтары:
Саны/алаңы






3

Аншлагтар саны






4

Мұнаралар саны






5

Кепелер саны






6

Басқалары






      13. Аңшылық шаруашылығының штаты:

р/с №

Штаттық лауазымдардың атауы

Штат бiрлiктерiнің саны

Жылдық жалақы (мың теңге)

Ескертпелер

1

Директор




2

Аға аң танушы




3

Аң танушы




4

Аға қорықшы




5

Қорықшы




6

Басқалары




3-тарау. Өсiмді молайту көрсеткіштері

      14. Аңшылық шаруашылығы үшiн зиянды жануарлардың санын шектеу:

р/с №

Ауланғаны (бас)

20_ жыл

20_ жыл

20_ жыл

20_ жыл

20_ жыл

20_ жыл

1

Қасқыр







2

Шибөрi







3

Қаңғыбас иттер мен мысықтар







4

Қарға-құзғын тұқымдастары







5

Басқалары







      15. Жануарларды аңшылық шаруашылығына шығару

р/с №

Жануар түрi

20_ жыл

20_ жыл

20_ жыл

20_ жыл

20_ жыл

1







2







3







      16. Аңшылық шаруашылығында биотехникалық iс-шаралар жүргізу (бiрлiктер саны)

р/с №

Жасалды

20_ жыл

20_ жыл

20_ жыл

20_ жыл

20_ жыл

20_ жыл

1

Жасанды ұялар







2

Ұсақ тастақ жерлер







3

Суаттар







4

Сортаңдар







5

Тұрақты астаулар







6

Қоректендiру алаңқайлары







7

Құс қанаты қомдалатын жерлер







8

Құстар бой тасалайтын бұталар







9

Шабылған жерлер







10

Өзгелері







      17. Аңшылық шаруашылығының аумағында есепке алынған аңшылық жануарлары (дарақ):

Жануарлар түрлері

20_ жыл

20_ жыл

20_ жыл

20_ жыл

20_ жыл

1







2







3







4







5







      18. Жабайы жануарлар үшiн дайындалған және салынған азық және үстеме азық

р/с №

Азық түрлерi

Дайындалған азық көлемi (бөлiмiнде - дайындалғаны, алымында - салынғаны)

20_ жыл

20_ жыл

20_ жыл

20_ жыл

20_ жыл

1

Пiшен (тонна)






2

Сыпырғы мен бұтақшалар (центнер)






3

Тамыр жемістер (центнер)






4

Астық (центнер)






5

Астық қалдығы (центнер)






6

Жемiс-жидектер (центнер)






7

Басқа азықтар (центнер)






8

Тұз (килограмм)






9

Өзгелерi






      19. Аңшылық шаруашылығы қызметiне жұмсалған еңбек үлесi

р/с №

Жұмыстар атауы

Бірлік өлшеу

20_ жыл

20_ жыл

20_ жыл

20_ жыл

1

Алқаптарды қорғау






2

Биотехникалық іс- шаралар






3

Мәдени-ағарту жұмыстары






4

Басқалары






4-тарау. Экономикалық көрсеткіштер

      20. Браконьерлiкпен күрес

р/с №

Анықталған қағидаларды бұзу фактілері

20_ жыл

20_ жыл

20_ жыл

20_ жыл

1

Аң аулауда





2

Өзгелерiнде





      21. Аңшылық шаруашылығында аң аулайтын иттердiң, елiктiрушi үйректердiң болуы

р/с №

Түрлерi

20_ жыл

20_ жыл

20_ жыл

20_ жыл

1

Аң аулайтын иттер





2

Елiктiрушi үйректер





3

Өзгелерi





      22. Аңшылық шаруашылығындағы құрылыстардың болуы

р/с№

Құрылыс түрі

Салынған жылы

Саны

Алаңы (шаршы метр)

Төсек орнының саны

Ескертпе

1

Қорықшы кордоны






2

Басқа да құрылыстар






      23. Аңшылық шаруашылығындағы көлiктердің болуы

р/с №

Көлiк түрлерi

20___ж.

20___ж.

20___ж.

20___ж.

20___ж.

1

Жүк автомашиналары






2

Жеңiл автомашиналар






3

Мотоциклдер






4

Қайықтар






5

Аттар






6

Қaршаналар






7

Өзгелері






      Пайдаланушы:___________ __________________________

      _______________________________ ________/_____________/

      Аңшылық шаруашылығының паспортын Пайдаланушы жыл сайын есепті жылдан кейінгі жылдың бірінші тоқсанында статистикалық және бухгалтерлiк есепке алу құжаттарының негiзiнде толтырады. Паспортқа аңшылық шаруашылығының шекаралары мен межелі нүктелері көрсетілген карта-схема және жануарлардың есепке алу алаңдары мен есепке алу маршруттары көрсетілген карта-схема қоса беріледі.

Егер Сіз беттен қате тапсаңыз, тінтуірмен сөзді немесе фразаны белгілеңіз және Ctrl+Enter пернелер тіркесін басыңыз

 

бет бойынша іздеу

Іздеу үшін жолды енгізіңіз

Кеңес: браузерде бет бойынша енгізілген іздеу бар, ол жылдамырақ жұмыс істейді. Көбінесе, ctrl-F пернелері қолданылады