Асыл тұқымды тұқымдық жануарларға ұрпағының сапасы бойынша бағалау жүргізу қағидаларын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2023 жылғы 2 наурыздағы № 80 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2023 жылғы 6 наурызда № 32013 болып тіркелді

"Асыл тұқымды мал шаруашылығы туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 13-бабы 4-4) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

1. Қоса беріліп отырған Асыл тұқымды тұқымдық жануарларға ұрпағының сапасы бойынша бағалау жүргізу қағидалары бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Мал шаруашылығы департаменті заңнамада белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

2) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің интернет-ресурсында орналастырылуын қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы вице-министріне жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің міндетін атқарушы

Ә. Тамабек

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің міндетін атқарушы 2023 жылғы 2 наурыздағы № 80 бұйрығымен бекітілген

Асыл тұқымды тұқымдық жануарларға ұрпағының сапасы бойынша бағалау жүргізу қағидалары

1-тарау. Жалпы ережелер

1. Осы Асыл тұқымды тұқымдық жануарларға ұрпағының сапасы бойынша бағалау жүргізу қағидалары (бұдан әрі – Қағидалар) "Асыл тұқымды мал шаруашылығы туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 13-бабы 4-4) тармақшасына сәйкес әзірленді және асыл тұқымды тұқымдық жануарларға ұрпағының сапасы бойынша бағалау жүргізу тәртібін айқындайды.

2. Осы Қағидаларда мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:

1) асыл тұқымдық құндылық – асыл тұқымды жануардың селекцияланатын белгілерінің деңгейі және оларды ұрпаққа беру мүмкіндігі;

2) асыл тұқымдық орталық – асыл тұқымды тұқымдық жануарларды күтіп-бағу жөніндегі қызметтің басталғаны (тоқтатылғаны) туралы уәкілетті органды хабардар ететін, асыл тұқымды тұқымдық жануарлардың ұрығын, эмбриондарды алумен, жинақтаумен, сатып алумен, сақтаумен және өткізумен айналысатын заңды тұлға;

3) ең жақсы желілік орын ауыстырылмаған болжам (best linear unbiased prediction) (бұдан әрі − BLUP) − жануарлардың желілік үлгідегі биометриялық моделі негізінде селекцияланатын белгі бойынша жануардың асыл тұқымдық құндылығын болжаудың статистикалық әдісі;

4) жануардың биометриялық моделі (animal model) (бұдан әрі – AM) – жануардың байқалатын фенотиптік сипаттамаларының өзара байланысын және оларға шығу тегімен қатар сыртқы факторлардың әсерін сипаттаудың математикалық нысаны;

5) оператор – селекциялық және асыл тұқымдық жұмыстың ақпараттық қорына айрықша құқықты растайтын құжаты немесе "Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 31-бабына сәйкес жасалған ерекше құқықтар беру туралы авторлық шарты бар және селекциялық және асыл тұқымдық жұмыстың ақпараттық қорын сүйемелдеуді жүзеге асыратын ауыл шаруашылығы бейініндегі ұйым;

6) республикалық палата – асыл тұқымды жануарларды өсіруді және (немесе) өсімін молайтуды жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалардың мүдделерін білдіру және қорғау үшін құрылатын және әрекет ететін коммерциялық емес, өзін-өзі қаржыландыратын ұйым.

3. Асыл тұқымды тұқымдық жануарларға ұрпағының сапасы бойынша бағалауды асыл тұқымдық есепке алу селекциялық және асыл тұқымдық жұмыстың ақпарат қоры (бұдан әрі – САТЖАҚ) негізінде жүзеге асырылатын шаруашылықтарда асыл тұқымдық орталықтар жүргізеді.

2-тарау. Асыл тұқымды тұқымдық жануарларға ұрпағының сапасы бойынша бағалау жүргізу тәртібі

1-параграф. Өнімділіктің етті бағытындағы асыл тұқымды тұқымдық бұқаларды ұрпағының сапасы бойынша бағалау

4. Ұрпағының сапасы бойынша бағалауға ұрығы асыл тұқымдық орталықтарда сақталатын және "Асыл тұқымды жануарларға өз өнімділігі бойынша бағалау (сынақтар) жүргізу қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2023 жылғы 25 қаңтардағы № 27 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 31824 болып тіркелген) сәйкес өз өнімділігі бойынша бағалаудан (сынақтан) өткен асыл тұқымды тұқымдық бұқалар жатады.

5. Өнімділіктің етті бағытындағы асыл тұқымды тұқымдық бұқаны ұрпағының сапасы бойынша бағалауға қойған кезде осы Қағидаларға 1-қосымшаға сәйкес нысан бойынша асыл тұқымды бұқаны ұрпағының сапасы бойынша бағалауға қою туралы акт жасалады.

Асыл тұқымды бұқаны ұрпағының сапасы бойынша бағалауға қою туралы актіге ұрпақтарының сапасы бойынша бағалау жүргізілетін шаруашылықтың өкілі, тиісті тұқым жөніндегі республикалық палатаның және асыл тұқымдық орталықтың өкілдері қол қояды.

6. Өнімділіктің етті бағытындағы асыл тұқымды бұқаларды ұрпағының сапасы бойынша бағалау бір шаруашылықта немесе бірнеше шаруашылықта жүзеге асырылады. Бұл ретте, бір шаруашылықта өнімділіктің етті бағытындағы кемінде 2 (екі) асыл тұқымды тұқымдық бұқа бағаланады.

7. Өнімділіктің етті бағытындағы бір асыл тұқымды тұқымдық бұқаның ұрығымен бір немесе бірнеше шаруашылықта 60 (алпыс) сиыр мен 40 (қырық) қашар ұрықтандырылады.

Асыл тұқымдық орталық өнімділіктің етті бағытындағы асыл тұқымды тұқымдық бұқаларға ұрпағының сапасы бойынша бағалауды жүргізу үшін бір шаруашылыққа 60 (алпыс) сиыр мен 40 (қырық) қашарды ұрықтандыру үшін ұрықтың 200 (екі жүз) дозасын жібереді.

8. Бір жастағы төл алу үшін барлық іріктелген сиырлар мен қашарлар бір, ең көбі екі ай ішінде ұрықтандырылады. Қолдан ұрықтандырудың оңтайлы кезеңі – мамыр-маусым айлары.

9. Алынған төл 7 (жеті) айлық жасқа дейін енелерімен бірге толық емізіліп өсіріледі.

Енесінен айырғаннан кейін бағаланатын өнімділіктің етті бағытындағы бір асыл тұқымды тұқымдық бұқаның жас аралығы 205 (екі жүз бес) – 270 (екі жүз жетпіс) күнге дейінгі, тірідей салмағы тұқымның тиісті жастағы стандартынан төмен емес кемінде 15 (он бес) еркек төл (бұдан әрі – асыл тұқымдық бұқашықтар) іріктеледі.

10. Өнімділіктің етті бағытындағы асыл тұқымды тұқымдық бұқаларды ұрпақтарының сапасы бойынша бағалау екі кезеңде жүргізіледі.

Бірінші кезеңде өнімділіктің етті бағытындағы асыл тұқымды тұқымдық бұқалар асыл тұқымды бұқашықтардың мынадай селекцияланатын белгілері бойынша бағаланады:

туған кездегі тірідей салмағы;

205 (екі жүз бес) күндік жасқа түзетілген, енесінен айырған кездегі тірідей салмағы;

365 (үш жүз алпыс бес) күндік жасқа түзетілген, бір жастағы тірідей салмағы;

205 (екі жүз бес) күннен 365 (үш жүз алпыс бес) күнге дейінгі тірідей салмағының орташа тәуліктік өсуі;

205 (екі жүз бес) күннен 365 (үш жүз алпыс бес) күнге дейін тірідей салмағының 1 килограмға өсуіне жұмсалған азық шығындары;

бір жастағы ет пішімдері;

бір жастағы сегізкөзінің биіктігі;

ұма шеңбері.

Екінші кезеңде өнімділіктің етті бағытындағы асыл тұқымды тұқымдық бұқалар ұрғашы төлдерінің мынадай асыл тұқымдық белгілері бойынша бағаланады:

ұрғашы төлдердің төлдеу жеңілдігі;

ұрғашы төлдердің сүттілігі.

11. Асыл тұқымды бұқашықтың 205 (екі жүз бес) күндік жасқа түзетілген, енесінен айырған кезде тірідей салмағы мынадай формула бойынша есептеледі:

мұндағы:

ТСС – асыл тұқымды бұқашықтың 205 (екі жүз бес) күндік жасқа түзетілген, енесінен айырған кезде тірідей салмағы;

С₈ – асыл тұқымды бұқашықтың енесінен айырған кездегі нақты тірідей салмағы;

Ст – асыл тұқымды бұқашықтың туған кездегі нақты тірідей салмағы;

Өж – асыл тұқымды бұқашықтың енесінен айырған кездегі жасы;

205 (екі жүз бес) – асыл тұқымды бұқашықтың тірідей салмағын 205 (екі жүз бес) күндік жасқа түзетудің сандық көрсеткіші.

12. Асыл тұқымды бұқашықтың 365 (үш жүз алпыс бес) күндік жасқа түзетілген тірідей салмағы мына формула бойынша есептеледі:

мұндағы:

ТС₁₂ – 365 (үш жүз алпыс бес) күндік жасқа түзетілген, асыл тұқымды бұқашықтың тірідей салмағы;

С₁₂ – асыл тұқымды бұқашықтың 325 (үш жүз жиырма бес) күннен 395 (үш жүз тоқсан бес) күнге дейінгі жас аралығында өлшеу кезіндегі нақты тірідей салмағы;

С₈ – асыл тұқымды бұқашықтың енесінен айырған кезіндегі нақты тірідей салмағы;

Ж₁₂ – асыл тұқымды бұқашықтың 325 (үш жүз жиырма бес) күннен 395 (үш жүз тоқсан бес) күнге дейінгі жас аралығында өлшеу кезіндегі жасы;

Ж₈ – асыл тұқымды бұқашықтың енесінен айырған кезіндегі жасы;

160 (жүз алпыс) – 365 (үш жүз алпыс бес) және 205 (екі жүз бес) күн арасындағы айырмашылықтың сандық көрсеткіші;

ТС₈ – асыл тұқымды бұқашықтың 205 (екі жүз бес) күндік жасқа түзетілген тірідей салмағы.

13. Асыл тұқымды тұқымдық бұқалардың ұрпағының сапасы бойынша асыл тұқымдық құндылығын айқындау кезінде бір тұқым шеңберінде өз өнімділігі бойынша бағалаудан (сынақтан) өткен оның барлық асыл тұқымды бұқашықтары бойынша ақпарат өңделеді.

14. Асыл тұқымды тұқымдық өндірушілердің асыл тұқымдық құндылығын ұрпағының сапасы бойынша бағалауды бастамас бұрын САТЖАҚ-ға ұсынылған асыл тұқымды бұқашықтардың әрқайсысының селекцияланатын белгілері бойынша ақпараттың толықтығына талдау жүргізіледі және ұрпағының сапасы бойынша бағалауға жататын асыл тұқымды тұқымдық бұқалардың тізімі қалыптастырылады.

15. Асыл тұқымды бұқашық бойынша осы Қағидалардың 10-тармағында көрсетілген селекцияланатын белгілердің бірі бойынша ақпарат болмаған жағдайда, асыл тұқымды тұқымдық бұқаны ұрпағының сапасы бойынша асыл тұқымдық құндылығын бағалау кезінде оны есепке алмайды.

16. Ұрғашы төлдерді төлдеуінің жеңілдігі бойынша бағалау осы Қағидаларға 2-қосымшаға сәйкес сиырлардың төлдеу жеңілдігін бағалау шәкілі бойынша жүргізіледі.

17. Ұрғашы төлдерді сүттілігі бойынша бағалау 205 (екі жүз бес) күндік жасқа қайта есептегенде ұрпағының енесінен айырған кездегі салмағы бойынша жүргізіледі.

18. Асыл тұқымды тұқымдық бұқашықтардың асыл тұқымдық құндылығын ұрпағының сапасы бойынша есептеу "Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттерде ауыл шаруашылығы жануарларының асыл тұқымдық құндылығын бағалау әдістемесін бекіту туралы" Еуразиялық экономикалық комиссия алқасының 2020 жылғы 24 қарашадағы № 149 шешімімен (бұдан әрі – № 149 шешім) бекітілген Өнімділіктің ет бағытындағы ірі қара малдың асыл тұқымдық құндылығын бағалау әдістемесіне сәйкес жүргізіледі.

19. Асыл тұқымдық орталық ұрпағының сапасы бойынша бағалау жүргізілгеннен кейін 10 (он) жұмыс күні ішінде өнімділіктің етті бағытындағы тұқымдық бұқалардың асыл тұқымдық құндылығын бағалау нәтижелерін асыл тұқымды тұқымдық бұқалардың сәйкестендіру нөмірлеріне сәйкес САТЖАҚ-ға енгізу үшін операторға береді.

2-параграф. Өнімділіктің сүтті және сүтті-етті бағыттарындағы асыл тұқымды тұқымдық бұқаларды ұрпағының сапасы бойынша бағалау

20. Тұқымда құндылығы жоғары тұқымдық бұқалардың өсімін молайту үшін асыл тұқымдық орталықтар республикалық палаталармен бірлесіп болашақ бұқалардың әлеуетті енелері мен әкелерін іріктейді.

Іріктелетін жануарлардың асыл тұқымдық қасиеттері, сондай-ақ олардың саны тиісті тұқым жөніндегі республикалық палата әзірлейтін селекциялық бағдарламада айқындалады.

21. Болашақ бұқалардың әлеуетті әкелері мен енелері ретінде іріктелген өнімділіктің сүтті және сүтті-етті бағыттарындағы асыл тұқымды тұқымдық бұқалар мен сиырлар тиісті тұқым жөніндегі республикалық палатада және САТЖАҚ-да тіркеледі.

22. Тапсырыспен шағылыстыру үшін тұқымның (популяцияның) ұрпағының сапасы бойынша бағаланған барлық асыл тұқымды тұқымдық бұқалардың ішінде асыл тұқымды құндылығының ең жоғары мәні бар (асыл тұқымдық құндылық индекстері), сондай-ақ аналық желісі бойынша тұқым-тегінің өнімділік көрсеткіштерін растайтын асыл тұқымдық куәлігі бар асыл тұқымды тұқымдық бұқалар пайдаланылады.

Тапсырыспен шағылыстыру кезінде Қазақстан Республикасында ұрпағының сапасы бойынша бағалау нәтижелері жоқ шетелдік селекцияның көрнекті өндірушілерінің тұқымын пайдалануға жол беріледі.

23. Тапсырыспен шағылыстырудан алынған барлық төл (кемістігі бар жануарларды қоспағанда) туған кезде САТЖАҚ-да тіркеледі.

24. Тапсырыспен шағылыстырудан алынған асыл тұқымды бұқашықтар 10 (он) айға дейін шаруашылықтарда өсіріледі.

25. Әлеуетті өндірушілер тобына іріктелген асыл тұқымды бұқашықтарды олардың ата-енелерімен сәйкестігінің дұрыстығына молекулярлық-генетикалық сараптама бойынша тестілейді, содан кейін асыл тұқымдық орталықтарға өткізеді. Іріктеу шығу тегі, сырт бітімі және жетілуі бойынша жүзеге асырылады.

26. Асыл тұқымды бұқашықтар асыл тұқымдық орталықтарға келіп түскен кезде оларға бағалау және тұқым сапасы бойынша іріктеу жүргізіледі.

27. Асыл тұқымдық орталықтарға келіп түскен асыл тұқымды бұқашықтарды 10 (он) – 12 (он екі) айлық жастағы ұрпағының сапасы бойынша тексеруге қояды. Әрбір тексерілетін бұқаның кем дегенде 15 (он бес) ұрғашы төлі бірінші лактацияны аяқтағаннан кейін олардан тұқым дозалары алынады және қолданылады.

28. Тексерілетін бұқалардың ұрығымен аналықтарды ұрықтандыру таңдаусыз (рандомды түрде) жүзеге асырылады. Бұл ретте жақын туыстық шағылыстыруға жол берілмейді.

29. Алғаш рет тексерілетін бұқалардың тұқымымен аналық мал басын ұрықтандыру нәтижелері негізінде өндірушілерді өсімді молайту қабілеті бойынша іріктеу жүргізіледі.

30. Тексерілетін бұқалардың ұрығымен ұрықтандырылған аналықтардан алынған төл САТЖАҚ-да тіркеледі. Бұл ретте өлі туылған төлдер мен кемтарлардың бар-жоғы, сондай-ақ шығу себептерін көрсете отырып, бір айлық жасқа дейін өлген қашарлардың саны ескеріледі.

31. Тексерілетін бұқалардың ұрғашы төлдерін ұрықтандыру олардың тірідей салмағы тұқымның (популяцияның) селекциялық бағдарламасының өлшемшарттарына сәйкес келген кезде жүргізіледі.

32. Әрбір бағаланатын бұқаның ұрғашы төлдері кемінде 3 (үш) шаруашылықта сауылады. Әр шаруашылықта бағаланатын әрбір бұқаның кемінде 5 (бес) ұрғашы төлі болады.

33. Бағаланатын бұқалардың барлық ұрғашы төлдері олардың шығу тегінің дұрыстығын растау үшін молекулалық-генетикалық сараптама зертханаларында бағаланады. Егер шығу тегінің (әкесі бойынша) дұрыстығы расталмаса, онда бұл жануарлар туралы ақпарат бағаланатын тұқымдық бұқалардың асыл тұқымдық құндылығын айқындау кезінде өңдеуден алып тасталады.

34. Бұқалардың асыл тұқымдық құндылығын болжау рәсімінде ауру, іш тастаған, желінінің 2 (екі) және төрттен бір бөлігінен астамы толық семіп қалған жануарларды қоспағанда, асыл тұқымдық орталықтарға тиесілі тұқымдық бұқалардың барлық ұрғашы төлдері мен тұқымы импортталған бұқалар туралы ақпарат пайдаланылады.

35. Өнімділіктің сүтті және сүтті-етті бағытындағы тұқымдық бұқалардың ұрпағының сапасы бойынша асыл тұқымдық құндылығын есептеу үшін асыл тұқымдық орталық әрбір жеке дарақ бойынша мәліметтердің толықтығына талдау жүргізеді және бұқа-әкелері бойынша ұрғашы төлдердің-сиырлардың тобын қалыптастырады.

36. Ұрпағының сапасы бойынша тексерілетін асыл тұқымды тұқымдық бұқалардың асыл тұқымдық құндылығының болжамы мынадай селекцияланатын белгілер бойынша жүзеге асырылады: сауылған сүт (килограмм (бұдан әрі – кг); сүттегі май мөлшері (пайызбен (бұдан әрі – %); сүт майының мөлшері (кг); сүттегі ақуыз мөлшері (%); сүт ақуызының мөлшері (кг).

37. Асыл тұқымды тұқымдық бұқалардың ұрғашы төлдерінің сүт өнімділігі бойынша асыл тұқымдық құндылығын есептеу № 149 шешіммен бекітілген сүтті бағыттағы ірі қара малдың асыл тұқымдық құндылығын бағалау әдістемесіне сәйкес жүргізіледі.

38. Асыл тұқымды тұқымдық бұқалардың асыл тұқымдық құндылығын (ұрғашы төлдерінің сүт өнімділігі бойынша) бағалау нәтижелері бойынша мынадай селекциялық индекстер айқындалады: сауылған сүттің индексі (кг); сүттің құрамындағы майдың индексі (%); сүт майы мөлшерінің индексі (кг); сүттің құрамындағы ақуыздың индексі (%); сүт ақуызы мөлшерінің индексі (кг).

39. Асыл тұқымдық орталық ұрпағының сапасы бойынша бағалау жүргізгеннен кейін 10 (он) жұмыс күнінен кешіктірмей асыл тұқымды тұқымдық бұқалардың сәйкестендіру нөмірлеріне сәйкес өнімділіктің сүтті және сүтті-етті бағыттарындағы асыл тұқымды тұқымдық бұқалардың ұрпағының сапасы бойынша асыл тұқымдық құндылығын бағалау нәтижелерін САТЖАҚ-ға енгізу үшін операторға береді.

40. Ресми құжаттарда (каталогтарда, анықтамалықтарда, сертификаттарда) өндірушілердің асыл тұқымдық қасиеттерін бағалау нәтижелерін жариялауға оларды бағалау 60 және одан да көп пайызға дұрыс болған кезде жол беріледі.

3-параграф. Асыл тұқымды тұқымдық қошқарларды ұрпағының сапасы бойынша бағалау

41. Ұрпағының сапасы бойынша бағалауға бонитирлеуден өткен және тиісті республикалық палата берген асыл тұқымдық мәртебесі немесе "Экспорттаушы елдердің құзыретті органдары импортталған асыл тұқымдық өнімге (материалға) берген асыл тұқымдық куәлікті немесе оған балама құжатты тану тәртібі туралы ережені бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 11 желтоқсандағы № 3-2/1078 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 12857 болып тіркелген) сәйкес танылған, экспорттаушы елдердің құзыретті органдары берген асыл тұқымдық куәлігі немесе оған балама құжаты бар асыл тұқымдық орталықтарда тұрған асыл тұқымды тұқымдық қошқарлар жатады.

42. Енесінен айырған кезде әрбір асыл тұқымды тұқымдық қошқардан кемінде 50 (елу) бас ұрпақ алынуы үшін бағаланатын әрбір тұқымдық қошқарға кемінде 100 (жүз) бас бірінші сыныпты саулық бөлінеді.

Асыл тұқымды тұқымдық қошқарларды ұрпағының сапасы бойынша бағалау 2,5 (екі жарым) жастан асқан саулықтарға жүргізеді. Саулық қойлар бір отарда ұсталады, біркелкі күтіп-бағу және тамақтану жағдайларымен қамтамасыз етіледі.

Елтірі тұқымды қой шаруашылығында асыл тұқымды тұқымдық қошқарлар ұрпағының сапасы бойынша болашақта оларды пайдаланады деп болжанатын саулық топтарда тексеріледі. Тексерілетін қошқарға біркелкі түсі бойынша іріктеу кезінде кемінде 100 (жүз) бас, әртекті іріктеу кезінде кемінде 150 (жүз елу) бас саулық бекітіледі.

43. Асыл тұқымды тұқымдық қошқарларды ұрпағының сапасы бойынша бағалау әрбір өндірушінің ұрпағының сапасын осы қой тұқымын сипаттайтын өнімділіктің негізгі көрсеткіштері бойынша осы отардағы барлық тексерілетін қошқарлардың ұрпақтарының орташа көрсеткіштерімен салыстыру арқылы бір жылғылар әдісімен жүргізіледі.

44. Елтірі тұқымдары (қаракөл) туғанда 2 (екі) – 3 (үш) күндік жаста жынысы бойынша, бояуы, реңкі және түсі, бұйралардың типі мен пішіні бойынша (4 миллиметрге дейін (бұдан әрі – мм) – ұсақ, 4 мм-ден 8 мм-ге дейін – орташа, 8 мм-ден жоғары-үлкен), бұйралардың класы, түрі және пішіні бойынша (жартылай шеңберлі бұйра, жазық бұйра, қырлы бұйра, сақина, бұршақ тәрізді), бұйралардың тығыздығы, бұйраның ұзындығы: (20 мм-ге дейін – қысқа, 20-дан 40 мм-ге дейін – орташа және 40 мм-ден жоғары – ұзын), шаштың ұзындығы (8 мм-ге дейін – қысқа, 9 (тоғыз) – 11 (он бір) мм – орташа, 12 мм және одан жоғары – ұзын), шаштың қалыңдығы, шаштың жібектігі, жылтырлығы, өрнектің түрі мен айқындылығы, бастың, аяқ-қолдың, іштің және құйрық май жастығының бұйраланған шашпен өсуі, дамуы, қозының массасы, конституциясы және 10 (он) – 20 (жиырма) күн ішінде бұйралардың сақталу дәрежесі, пигментациясы, жібектілігі, шаштың жылтырлығы және дамуы бойынша бағаланады.

10 (он) – 20 (жиырма) күндік жаста асыл тұқымды еркек тоқтылар шығу тегі бойынша да таңдалады.

Асыл тұқымды еркек тоқтылар 10 (он) – 20 (жиырма) күндік жаста бұйраларының сақталу дәрежесі, пигментациясы, жібектілігі, шаштың жылтырлығы және дамуы бойынша қосымша бағаланады.

Ересек күйінде тұқымдық қошқарлар дамуы, конституциясы және ұрпағының сапасы бойынша қосымша бағаланады.

Қозыларды жеке бонитирлеу және қаракөл терісін шаруашылықта немесе өңдеу кәсіпорнында сұрыптау қорытындылары тексерілетін асыл тұқымды тұқымдық қошқарларды бағалауға арналған материалдар болып табылады.

Барлық түсті қошқарларды бағалау кезінде элиталық және бірінші класты қозылардың пайыздық шығымы, тексерілетін қошқарлардың түсіне жататын қозылардың түрлері, түстері, реңктері мен түстерінің шығымы, бірінші дәрежелі қаракөлдің пайыздық шығымы ескеріледі.

Қызғылт түсті қошқарлар бойынша қозылардың қалыпты өміршеңдігінің пайыздық шығымы ескеріледі.

45. Асыл тұқымды тұқымдық қошқарларды ұрпағының сапасы бойынша алдын ала бағалау алынған төлді 4 (төрт) айдан 4,5 (төрт жарым) айға дейінгі жаста (енесінен айырған кезде) бағалау негізінде:

биязы жүнді және биязылау жүнді қойларда тірідей салмағы бойынша;

өнімділіктің ет-май бағытындағы қойларда өнімділіктің ең төменгі көрсеткіштеріне сәйкес элита және бірінші класты жануарлардың саны мен үлес салмағы бойынша (ұрпағында тірідей салмағы, ақшыл жүнді қырқымы, сондай-ақ құйрығының пішіні мен мөлшері бағаланады);

елтірі тұқымдарында (қаракөл) тірідей салмағы және конституциясы бойынша жүргізіледі.

46. Асыл тұқымды тұқымдық қошқарлардың ұрпағының сапасы бойынша соңғы бағасы бір жастан бір жарым жасқа дейінгі алынған төлдерін жеке бонитирлеу деректері негізінде беріледі.

Асыл тұқымдық қасиеттері бойынша ұрпағының сапасы бойынша тексерілетін тұқымдық қошқарлар жақсартқыштар, орташа (бейтарап) және нашарлатқыштар болып бөлінеді.

Асыл тұқымды тұқымдық қошқарлар ұрпағының 75 (жетпіс бес) және одан да көп % элита және бірінші класстарға жатқызылса – жақсартушы, ұрпағының 50 (елу)-ден 75 (жетпіс) % дейін элита және бірінші класстарға жатқызылса – бейтарап, ұрпағының 50 (елу)-ден төмен % элита және бірінші класстарға жатқызылса – нашарлатушыларға жатады.

47. Асыл тұқымды тұқымдық қошқарларды ұрпағының сапасы бойынша бағалау нәтижелері бойынша қорытындылар оның көрсеткіштерін басқа тексерілетін қошқарлардың көрсеткіштерімен, сондай-ақ шаруашылық бойынша тиісті көрсеткіштермен және шаруашылықта бар тұқымдық қошқарлардың көрсеткіштерімен салыстыру негізінде әрбір тұқымдық қошқар бойынша жеке жасалады.

48. Асыл тұқымды тұқымдық бұқаларды ұрпағының сапасы бойынша бағалау нәтижелері "Мал шаруашылығы салалары бойынша асыл тұқымдық өнімді (материалды) есепке алу нысандарын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 30 сәуірдегі № 3-3/397 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 11269 болып тіркелген) 4-қосымшаға сәйкес № 6 нысан бойынша қошқарларды ұрпақтарының сапасы бойынша бағалау ведомосіне енгізіледі.

4-параграф. Өнімді бағыттағы асыл тұқымды жылқылардың өндіруші құрамын ұрпағының сапасы бойынша бағалау

49. Өнімді бағыттағы асыл тұқымды жылқылардың өндіруші құрамын ұрпағының сапасы бойынша бағалау алынған барлық төлдер бойынша былай жүргізіледі:

айғырлар үшін – кемінде екі жылда алынған төлдер бойынша 10 (он) және одан да көп бас;

биелер үшін – бонитирленген асыл тұқымды құлындардың кемінде екі басы бойынша.

50. Төлдің әр басы осы Қағидаларға 3-қосымшаға сәйкес ұрпағының сапасы бойынша бағалау шәкілі бойынша балдармен бағаланады, олар жинақталады және сомасы құлындар санына бөлінеді. Алынған орташа мән бүтін балға дейін дөңгелектенеді.

Төлдерінің ішінде тұқым чемпиондары (рекордшылары), сондай-ақ зауыттық тұқым өндірушілер бар болса, ұрпағының сапасы бойынша жалпы бағалауға әр белгі үшін 1 (бір) балл қосылады.

51. Асыл тұқымды құлынды бонитирлеу Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2014 жылғы 10 қазандағы № 3-3/517 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 9818 болып тіркелген) бекітілген малдардың асыл тұқымдық құндылығын бонитирлеу (бағалау) және өсімін молайту жөніндегі нұсқаулыққа (бұдан әрі – Бонитирлеу жөніндегі нұсқаулық) сәйкес жүргізіледі.

52. Ұрпағының сапасы бойынша бағалау кезінде өнімді бағыттағы асыл тұқымды айғырлар:

элита класының төлі үшін 8 (сегіз) – 10 (он) балл;

бірінші кластың төлі үшін 6 (алты) – 7 (жеті) балл;

екінші кластың төлі үшін 4 (төрт) – 5 (бес) балл алады.

Өнімді бағыттағы асыл тұқымды биелер ұрпағының сапасы бойынша бағалау кезінде:

элита класының төлі үшін 7 (жеті) – 10 (он) балл;

бірінші кластың төлі үшін 5 (бес) – 6 (алты) балл;

екінші кластың төлі үшін 3 (үш) – 4 (төрт) балл алады.

Өнімді бағыттағы асыл тұқымды айғырлар, олардың орташа балдық бағасын ескере отырып, 2 (екі) жылда алынған бонитирленген төлдері бойынша 3 (үш) топқа бөлінеді:

8 (сегіз) – 10 (он) балл үздік;

6 (алты) – 7 (жеті) балл орташа;

4 (төрт) – 5 (бес) балл ең нашар.

Өнімді бағыттағы асыл тұқымды биелер 18 (он сегіз) ай және одан жоғары жастағы бонитирленген төлдердің 2 (екі) басы бойынша орташа балдық бағасын ескере отырып, 3 (үш) топқа бөлінеді:

7 (жеті) – 10 (он) балл үздік;

5 (бес) – 6 (алты) балл орташа;

3 (үш) – 4 (төрт) ең нашар.

Табынның көбеюі үшін өндіруші құрамға элиталық айғырлар тағайындалады. Гендік қоры шектеулі жылқы тұқымдары үшін бірінші класты тұқымдық айғырларды пайдалануға жол беріледі.

5-параграф. Зауыттық тұқымдардың өндіруші құрамының асыл тұқымды жылқыларын ұрпағының сапасы бойынша бағалау

53. Зауыттық тұқымдардың өндіруші құрамының асыл тұқымды жылқыларын ұрпағының сапасы бойынша бағалау олардың төлдерін бонитирлеу және өз өнімділігі бойынша бағалау (сынақ) арқылы жүргізіледі.

54. Зауыттық тұқымдардың асыл тұқымды жылқыларын ұрпағының сапасы бойынша бағалау кезінде олардың бонитирленген асыл тұқымды төлдерін бағалау нәтижелері былай ескеріледі:

айғырлар үшін – кем дегенде он бас бойынша;

биелер үшін – кем дегенде бонитирленген екі құлын бойынша.

Бағалау кезінде асыл тұқымды айғырлар мен асыл тұқымды биелер:

негізінен зауыттық мақсаттағы, оның ішінде көрнекті зауыттық өндірушілер мен аналық элиталық төлдер үшін 9 (тоғыз) – 10 (он) балл;

негізінен элиталық төл үшін 7 (жеті) – 8 (сегіз) балл;

негізінен бірінші классты төл үшін 5 (бес) – 6 (алты) балл;

негізінен екінші классты төл үшін 3 (үш) – 4 (төрт) балл алады.

Енгізілген топқа байланысты айғырлар мынадай балл санын алады:

8 (сегіз) – 10 (он) балл үздік;

6 (алты) – 7 (жеті) балл орташа;

5 (бес) және одан төмен балдар ең нашар.

Асыл тұқымды емес биелерде пайдаланылатын айғырлар мынадай балдар санын алады:

7 (жеті) – 8 (сегіз) балл негізінен алынған пайдаланылатын кондициялық төл үшін, оның кем дегенде 75 (жетпіс бес) %-ы қажетті типтегі, жұмысқа қабілеттілігі жақсы немесе екінші сыныптан төмен емес;

5 (бес) – 6 (алты) балл, негізінен алынған пайдаланылатын кондициялық төл үшін, оның кем дегенде 50 (елу) %-ы қажетті типтегі, жұмысқа қабілеттілігі жақсы немесе екінші сыныптан төмен емес;

3 (үш) – 4 (төрт) балл, негізінен алынған пайдаланылатын кондициялық төл үшін.

Төлдердің арасында тұқым рекордшылары, облыстық және республикалық көрмелердің чемпиондары, сондай-ақ республикалық көрмелердің экспонаттары болған кезде баға 1 (бір) балға көтеріледі.

Екінші сыныптан төмен төл тұрақты алынған кезде асыл тұқымды айғырлар мен асыл тұқымды биелер жарамсыз малға жатады.

6-параграф. Өнімді бағыттағы асыл тұқымды тұқымдық түйелерді ұрпағының сапасы бойынша бағалау

55. Асыл тұқымды тұқымдық түйелерді ұрпағының сапасы бойынша бағалау саны кемінде 4 (төрт) бас болатын алынған барлық төлді бонитирлеу арқылы жүргізіледі.

56. Төлді бонитирлеу Бонитирлеу жөніндегі нұсқаулыққа сәйкес жүргізіледі.

57. Алынған төлдің кем дегенде 75 (жетпіс бес) %-ы қажетті типке жатқызылған кезде асыл тұқымды тұқымдық түйелер жақсартушылар болып саналады. Ең үздік асыл тұқымды тұқымдық түйелер-жақсартушылар желіге қойылады.

7-параграф. Асыл тұқымды аналық балараларды ұрпағының сапасы бойынша бағалау

58. Асыл тұқымды баларалардың аналық-ізбастаушылары ұрпағының сапасы бойынша бағалауға жатады.

59. Бағаланатын асыл тұқымды аналық балараның ұрғашылары оның ұрпағы болып саналады.

60. Асыл тұқымды аналық балараларын ұрпағының сапасы бойынша бағалау бағаланатын аналық балара ұрғашыларының топтарын (бұдан әрі – аналық ұрғашылар) қалыптастыра отырып жүргізіледі.

61. Аналық ұрғашылар тобы олардың бір аталық балараның фонында бақыланатын жұптасу шартымен немесе қолдан ұрықтандыруды қолдану арқылы қалыптасады.

62. Асыл тұқымды аналық балараны ұрпағының сапасы бойынша бағалау аналық ұрғашылардың кәрездердегі мінез-құлқы; бейбітшілік сүйгіштігі; үйірленуі; бал өнімділігі; олардан өсірілген балараларының қысқа төзімділігі (бұдан әрі – селекцияланатын белгілер) сияқты селекцияланатын белгілер бойынша шаруашылыққа пайдалы белгілері негізінде жүргізіледі .

63. Топта бір жерде күтіп-ұсталатын және біркелкі күтіммен қамтамасыз етілген 10 (он) аналық ұрғашы ара болады, сондай-ақ оларда бір типтегі саны кемінде 5 (бес) кәсек аралары, бірдей күші бар ұялары болады. Омарталарды әр түрлі бағытта орналастыру, ара ұяларын әр түрлі түстерге бояу арқылы аралардың басқа бағытқа кетуіне жол бермеу үшін барлық шаралар қолданылады.

64. Асыл тұқымды балараларының селекциялық белгілері Бонитирлеу жөніндегі нұсқаулыққа сәйкес бағаланады.

65. Асыл тұқымды аналық балараларының асыл тұқымдық құндылығын ұрпағының сапасы бойынша есептеуді "Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттерде жүргізілетін асыл тұқымды мал шаруашылығы саласындағы селекциялық-асыл тұқымдық жұмысты үйлестіру және талдамалық қамтамасыз ету тәртібін бекіту туралы" Еуразиялық үкіметаралық кеңестің 2021 жылғы 5 ақпандағы № 2 шешімімен бекітілген Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттердің мекемелері тізбесіне кіретін Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы бейіндегі ғылыми ұйымы жүргізеді, олардың базасында асыл тұқымды мал шаруашылығы саласындағы селекциялық-асыл тұқымдық жұмысты талдамалық қамтамасыз ету жүзеге асырылады және осы Қағидаларға 4-қосымшаға сәйкес BLUP AM әдістемесі негізінде аналық баларалардың асыл тұқымдық құндылығын ұрпағының сапасы бойынша есептеу әдісіне сәйкес орындалады.

66. Асыл тұқымды аналық баларалардың асыл тұқымдық құндылығын ұрпағының сапасы бойынша бағалау нәтижелері ұрпағының сапасы бойынша бағалау жүргізілгеннен кейін 10 (он) жұмыс күнінен кешіктірмей САТЖАҚ-ға енгізіледі.

Асыл тұқымды тұқымдық жануарларға ұрпағының сапасы бойынша бағалау жүргізу қағидаларына 1-қосымша

Нысан

Асыл тұқымды бұқаны ұрпағының сапасы бойынша бағалауға қою туралы акт

___________________ 20__ жылғы "___"________

Актінің жасалған орны

Біз, төменде қол қоюшылар _______________________________________

____________________________________________________________________

(лауазымдары, аттары және әкелерінің аттары (бар болса), тектері)

20__ жылғы "___" ________ _______________ тұқымды асыл тұқымды

тұқымдық бұқаның ұрпағының сапасы бойынша бағалауға қойылғаны жөнінде

акт толтырдық. Бірдейлендіру №______, туған күні________________________,

_________________ дозада ұрық жиналды.

________________________ ___________________________________

(лауазымы) (қолы) (аты, әкесінің аты (бар болса), тегі)

________________________ _____________________________________

(лауазымы) (қолы) (аты, әкесінің аты (бар болса), тегі)

________________________ ___________________________________

(лауазымы) (қолы) (аты, әкесінің аты (бар болса), тегі)

Асыл тұқымды тұқымдық жануарларға ұрпағының сапасы бойынша бағалау жүргізу қағидаларына 2-қосымша

Сиырлардың төлдеу жеңілдігін бағалау шәкілі

Төлдеу жеңілдігінің сипаттамасы	Сипаттау	Балл, (код)
Өздігінен төлдеуі	Сиыр (бірінші бұзаулау) көмексіз төлдеді	1
Төлдеу жеңілдігі	Мамандандырылған құралды қолданбай	2
Ауыр төлдеу	Мамандандырылған құралды қолдану	3
Төлдің дұрыс келмеуі	Төлдеуде көмек қажет	4
Хирургиялық араласу	Хирургиялық араласу қажет	5

Асыл тұқымды тұқымдық жануарларға ұрпағының сапасы бойынша бағалау жүргізу қағидаларына 3-қосымша

Ұрпағының сапасы бойынша бағалау шәкілі

Белгілері	Айғырлар	Биелер
	балл
Төлдердің сапалық құрамы:
Элита классы	8	7
бірінші класс	6-7	5
екінші класс	4	3
Қолданыстағы	-	-

Асыл тұқымды тұқымдық жануарларға ұрпағының сапасы бойынша бағалау жүргізу қағидаларына 4-қосымша

BLUP AM әдістемесі негізінде аналық баларалардың асыл тұқымдық құндылығын ұрпағының сапасы бойынша есептеу әдісі

1. Асыл тұқымды аналық баларалардың асыл тұқымдық құндылығы ұрпағының сапасы бойынша BLUP AM әдісі негізінде есептеледі.

2. BLUP AM әдісі негізінде асыл тұқымды аналық баларалардың асыл тұқымдық құндылығының селекциялық индекстерін есептеу мынадай кезеңдерден тұрады:

бағаланатын популяциядағы селекциялық белгілердің дамуын мағыналы сипаттайтын оңтайлы статистикалық модельдерді таңдау;

бағаланатын популяциядағы әсер етуші факторлардың рейтингін және жоспар матрицаларын құру;

BLUP AM аралас модель теңдеуін шешу арқылы асыл тұқымдық құндылықтың болжамды мәндерін (EBV) есептеу;

болжамның дисперсия және сенімділік (детерминация) компонентін есептеу.

3. Есептеулерде мынадай сипаттамаға сәйкес келетін аралас (тұрақты және кездейсоқ эффектілерді қамтитын) желілік модельдер қолданылады:

y=Xb+Z¹a¹+Z²a2,

мұндағы:

y – колонияның пайдалы белгісінің векторы;

a₁ – жұмысшы араның кездейсоқ әсері,

a₂ – аналық балараның кездейсоқ әсері.

X және Z моделінде жұмысшы аралар мен аналықтардың колонияларға таралуын сипаттайтын жоспар матрицалары бар.

4. Модельдің оңтайлы спецификациясын таңдау нақты есептеудің мақсатына байланысты әсер етуші факторларды нақты анықтауды білдіреді. Мысалы, h i бір жағдайда колония нөміріне немесе басқа жағдайда СУЅ (колония-жыл-маусым) кешеніне қатысты болуы мүмкін.

Осыған сәйкес жоспар матрицалары жасалады. Тұрақты эффект жоспарының X матрицасы n жолдарынан және p бағандарынан тұрады. Мысалы, егер i-ші колония k-ші омартада орналасса, онда i-ші жолдың k-ші элементі бірге тең болады. Берілген i-ші жолдың барлық басқа элементтері нөлге тең.

Z₁ матрицасы үшін: егер i-ші колонияның жұмысшы арасы k-ші ара болса, онда i-ші жолдың k-ші элементі бірге тең, ал берілген жолдың қалған элементтері нөлге тең.

Z₂ матрицасы үшін: егер i-ші колонияның аналығы k-ші аналық болса, онда i-ші жолдың k-ші элементі бірге тең, ал берілген жолдың қалған элементтері нөлге тең. Әр жол үшін басқа жолдарға тәуелсіз жалғыз нөлдік емес позиция бар. X және Z жоспар матрицасының жалпы қағидасы: әр жолда бірге тең бір ғана элемент болуы керек.

a₁ және a₂ векторлары аналық бал арасының асыл тұқымдық құндылығының индекстері болады. b векторы ортаның тұрақты әсерлерінің пайдалы y көрсеткішіне әсерін бағалайды.

a₁, a₂ және b векторлары MME теңдеуін шешу арқылы табылады

мұндағы:

мұнда:

– жұмысшы аралардың аддитивті генетикалық әсерінің дисперсиясы;

– аналық аддитивті генетикалық әсерінің дисперсиясы;

– аналық пен жұмысшы бал арасының әсерінің ковариациялық матрицасы (симметриялы).

Инверттелген туыстық матрицаны есепте (A-1) мынадай қадамдарды қамтиды:

1) жануарлардың жазбалары ата-енелері өз ұрпағынан бұрын болатындай етіп нөмірленеді. Белгілі ата-енесі жоқ жануарлар тізімнің басына орналастырылады. Содан кейін бір ата-енесі белгілі жануарлар, одан әрі екі ата-енесі белгілі жануарлар жүреді. Бұл операция, әдетте, жануарлар есепке алынатын бастапқы нөмірлеуді бұрмалайды. Осыған байланысты есептеу бағдарламасында "ескі" нөмірлерді "жаңаға" және кері аудару кестелерінің болуын қамтамасыз ету қажет.

2) тұқым-тектік иерархия бойынша құрылған жазбалар үшін төменде сипатталған алгоритмге сәйкес A туыстық матрицасының диагоналы есептеледі. n – жазбалар саны болсын. Сонда i -ші жануар үшін туыстық матрицаның i -ші жолының элементтері мынадай формулалар бойынша есептеледі:

r және s ата-аналарының екеуі де белгілі (r < s):

3) туыстық матрицаның диагональ элементтерінен:

элементтерден тұратын вектор түзіледі, оның көмегімен A-1 матрицасының инверттелген элементтері есептеледі. Матрицаның диагональды элементтері тең болады:

мұндағы k бойынша сомалау i-ші жануардың барлық ұрпақтары үшін жасалады. Мысалы, егер 123-ші жануардың 345, 464, 677, 789 нөмірлері бар жазбаларда ұрпақтары болса, онда:

Диагональды емес элементтер үшін:

егер j i ұрпағы болса,

немесе

мұндағы сомалау i және j дарақтары ата-ана болып табылатын жануарларды белгілейтін k мәндері бойынша жасалады.

PEV (prediction error value) коэффициенттерінің векторы мынадай өрнекпен есептеледі:

мұнда матрицаның тек диагональды элементтері алынады

сонда PEV q×1 өлшем векторы болады (q кездейсоқ әсер деңгейлерінің саны, мысалы, әкелер саны). REL бағалауының сенімділігі, PEV сияқты кездейсоқ әсердің әр деңгейіне қойылады және индекстік жазбада мынадай формула бойынша есептеледі:

Об утверждении Правил проведения оценки племенных животных – производителей по качеству потомства

Приказ и.о. Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 2 марта 2023 года № 80. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 6 марта 2023 года № 32013

В соответствии с подпунктом 4-4) статьи 13 Закона Республики Казахстан "О племенном животноводстве" ПРИКАЗЫВАЮ:

1. Утвердить прилагаемые Правила проведения оценки племенных животных – производителей по качеству потомства.

2. Департаменту животноводства Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан в установленном законодательством порядке обеспечить:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан.

3. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего вице-министра сельского хозяйства Республики Казахстан.

4. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Исполняющий обязанности Министра сельского хозяйства Республики Казахстан

Ә. Тамабек

Утверждены приказом исполняющий обязанности Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 2 марта 2023 года № 80

Правила
проведения оценки племенных животных – производителей по качеству потомства

Глава 1. Общие положения

1. Настоящие Правила проведения оценки племенных животных –производителей по качеству потомства (далее – Правила) разработаны в соответствии с подпунктом 4-4) статьи 13 Закона Республики Казахстан "О племенном животноводстве" и определяют порядок проведения оценки племенных животных – производителей по качеству потомства.

2. В настоящих Правилах используются следующие основные понятия:

1) племенная ценность – уровень селекционируемых признаков племенного животного и возможность их передачи потомству;

2) племенной центр – юридическое лицо, уведомившее уполномоченный орган в области племенного животноводства о начале (прекращении) деятельности по содержанию племенных животных –производителей, занимающееся получением, накоплением, приобретением, хранением и реализацией семени племенных животных – производителей, эмбрионов;

3) наилучший линейный несмещенный прогноз (best linear unbiased prediction) (далее − BLUP) − статистический метод прогнозирования племенной ценности животного по селекционируемому признаку на основе биометрической модели животного линейного типа;

4) биометрическая модель животного (animal мodel) (далее − AM) − математическая форма описания взаимосвязи наблюдаемых фенотипических характеристик животного и влияния на них внешних факторов наряду с происхождением;

5) оператор – организация сельскохозяйственного профиля, имеющая документ, подтверждающий исключительное право на информационную базу селекционной и племенной работы или авторский договор о передаче исключительных прав, заключенный в соответствии со статьей 31 Закона Республики Казахстан "Об авторском праве и смежных правах", и осуществляющая сопровождение информационной базы селекционной и племенной работы;

6) республиканская палата – некоммерческая, самофинансируемая организация, создаваемая и действующая для представления и защиты интересов физических и юридических лиц, осуществляющих разведение и (или) воспроизводство племенных животных.

3. Оценка племенных животных − производителей по качеству потомства проводится племенными центрами в хозяйствах, где племенной учет осуществляется на основе информационной базы селекционной и племенной работы (далее – ИБСПР).

Глава 2. Порядок проведения оценки племенных животных –производителей по качеству потомства

Параграф 1. Оценка племенных быков – производителей мясного направления продуктивности по качеству потомства

4. Оценке по качеству потомства подлежат племенные быки –производители мясного направления продуктивности, семя которых хранятся в племенных центрах, и прошедшие оценку (испытание) по собственной продуктивности в соответствии с приказом Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 25 января 2023 года № 27 "Об утверждении Правил проведения оценки (испытания) племенных животных по собственной продуктивности" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов № 31824).

5. При постановке племенного быка – производителя мясного направления продуктивности для оценки по качеству потомства составляется акт о постановке племенного быка на оценку по качеству потомства по форме согласно приложению 1 к настоящим Правилам.

Акт о постановке племенного быка на оценку по качеству потомства подписывается представителем хозяйства, где будет проводиться оценка по качеству потомства, представителями республиканской палаты по соответствующей породе и племенного центра.

6. Оценку племенных быков – производителей мясного направления продуктивности по качеству потомства осуществляют в одном хозяйстве или в нескольких хозяйствах. При этом, в одном хозяйстве оценивается не менее 2 (двух) племенных быков – производителей мясного направления продуктивности.

7. Семенем одного племенного быка-производителя мясного направления продуктивности в одном или в нескольких хозяйствах осеменяют 60 (шестьдесят) коров и 40 (сорок) телок.

Для проведения оценки племенных быков-производителей мясного направления продуктивности по качеству потомства племенной центр направляет в одно хозяйство 200 (двести) доз семени для осеменения 60 (шестидесяти) коров и 40 (сорока) телок.

8. С целью получения одновозрастного приплода все отобранные коровы и телки осеменяются в течение одного, максимум двух месяцев. Оптимальный период проведения искусственного осеменения – май-июнь месяцы.

9. Полученный приплод до 7 (семи) месячного возраста выращивается совместно с коровами на полном подсосе.

После отъема отбираются не менее 15 (пятнадцати) сыновей (далее – племенные бычки) от одного оцениваемого племенного быка – производителя в возрастном диапазоне от 205 (двухсот пяти) до 270 (двухсот семидесяти) дней с живой массой не ниже стандарта породы в соответствующем возрасте.

10. Оценка племенных быков – производителей мясного направления продуктивности по качеству потомства проводится в два этапа.

На первом этапе племенные быки – производители мясного направления продуктивности оцениваются по следующим селекционируемым признакам племенных бычков:

живая масса при рождении;

живая масса при отъеме, скорректированная на возраст 205 (двести пять) дней;

живая масса в годовалом возрасте, скорректированная на возраст 365 (триста шестьдесят пять) дней;

среднесуточный прирост живой массы от 205 (двухсот пяти) до 365 (трехсот шестидесяти пяти) дней;

затраты корма на 1 килограмм прироста живой массы от 205 (двухсот пяти) до 365 (трехсот шестидесяти пяти) дней;

мясные формы в годовалом возрасте;

высота в крестце в годовалом возрасте;

окружность мошонки.

На втором этапе племенные быки – производители мясного направления продуктивности оцениваются по следующим селекционируемым признакам дочерей:

легкость отела дочерей;

молочности дочерей.

11. Скорректированная живая масса племенного бычка при отъеме на возраст 205 (двести пять) дней рассчитывается по следующей формуле:

где:

ЖМо – скорректированная живая масса племенного бычка при отъеме на возраст 205 (двести пять) дней;

М₈ – фактическая живая масса племенного бычка при отъеме;

Мр – фактическая живая масса племенного бычка при рождении;

Вм – возраст племенного бычка на момента отъема;

205 (двести пять) – числовой показатель корректировки живой массы племенного бычка на возраст 205 (двести пять) дней.

12. Скорректированная живая масса племенного бычка на возраст 365 (триста шестьдесят пять) дней рассчитывается по следующей формуле:

где:

ЖМ₁₂ – скорректированная живая масса племенного бычка на возраст 365 (триста шестьдесят пять) дней;

М₁₂ – фактическая живая масса племенного бычка при взвешивании в возрастном диапазоне от 325 (трехсот двадцати пяти) до 395 (трехсот девяноста пяти) дней;

М₈ – фактическая живая масса племенного бычка при отъеме;

В₁₂ – возраст племенного бычка при взвешивании в возрастном диапазоне от 325 (трехсот двадцати пяти) до 395 (трехсот девяноста пяти) дней;

В₈ – возраст племенного бычка при отъеме;

160 (сто шестьдесят) – числовой показатель разницы между 365 (триста шестьдесят пятым) и 205 (двести пятыми) днями;

ЖМ₈ – скорректированная живая масса племенного бычка на возраст 205 (двести пять) дней.

13. При определении племенной ценности племенных быков –производителей по качеству потомства, обрабатывается информация по селекционируемым признакам всех его племенных бычков прошедших оценку (испытание) по собственной продуктивности в рамках одной породы.

14. Перед началом оценки племенной ценности племенных производителей по качеству потомства проводится анализ полноты информации по селекционируемым признакам по каждому из племенных бычков представленных в ИБСПР и формируется список племенных быков-производителей, подлежащих оценке по качеству потомства.

15. При отсутствии по племенному бычку информации по одному из селекционируемых признаков, указанных в пункте 10 настоящих Правил, его не берут в расчет при оценке племенного быка – производителя по качеству потомства.

16. Оценка дочерей по легкости отела проводится по шкале оценки легкости отела коров согласно приложению 2 к настоящим Правилам.

17. Оценка дочерей по молочности проводится по весу потомка при отъеме в пересчете на возраст 205 (двести пять) дней.

18. Расчет племенной ценности племенных бычков – производителей по качеству потомства проводится согласно Методике оценки племенной ценности крупного рогатого скота мясного направления продуктивности, утвержденной Решением Коллегии Евразийской экономической комиссии от 24 ноября 2020 года № 149 "Об утверждении методик оценки племенной ценности сельскохозяйственных животных в государствах – членах Евразийского экономического союза" (далее – Решение № 149).

19. Племенной центр не позднее 10 (десяти) рабочих дней после проведения оценки по качеству потомства передает результаты оценки племенной ценности быков – производителей мясного направления продуктивности по качеству потомства оператору для внесения в ИБСПР согласно идентификационным номерам быков – производителей.

Параграф 2. Оценка племенных быков – производителей молочного и молочно-мясного направлений продуктивности по качеству потомства

20. Для воспроизводства высокоценных быков – производителей в породе племенными центрами совместно с республиканскими палатами отбираются потенциальные матери и отцы будущих быков.

Племенные качества отбираемых животных, а также их численность определяются селекционной программой, разрабатываемой республиканской палатой по соответствующей породе.

21. Племенные быки – производители молочного и молочно-мясного направлений продуктивности и коровы, отобранные в качестве потенциальных отцов и матерей будущих быков, регистрируются в республиканской палате по соответствующей породе и в ИБСПР.

22. Для заказных спариваний используют племенных быков – производителей, имеющие наивысшие значения племенной ценности (индексы племенной ценности) среди всех оцененных по качеству потомства быков – производителей породы (популяции), а также племенное свидетельство, подтверждающее их родословную и показатели продуктивности предков по материнской линии.

При заказных спариваниях допускается использование семени выдающихся производителей зарубежной селекции, не имеющих результатов оценки по качеству потомства в Республике Казахстан.

23. При рождении весь приплод (за исключением животных с пороками), полученный от заказных спариваний, регистрируется в ИБСПР.

24. Племенных бычков, полученных от заказных спариваний, выращивают до 10 (десяти) месячного возраста в хозяйствах.

25. Племенных бычков, отобранных в группу потенциальных производителей тестируют по молекулярно-генетической экспертизе на достоверность их соответствия с родителями, затем реализуют в племенные центры. Отбор осуществляется по происхождению, экстерьеру и развитию.

26. При поступлении племенных бычков в племенные центры проводится их оценка и отбор по качеству семени.

27. Племенных бычков, поступивших в племенные центры, ставят на проверку по качеству потомства в возрасте 10 (десяти)-12 (двенадцати) месяцев. От них получают и используют дозы семени с тем расчетом, чтобы первую лактацию закончили не менее 15 (пятнадцати) дочерей каждого проверяемого быка.

28. Осеменение маток семенем проверяемых быков осуществляется без выбора (рандомизированно). При этом, не допускаются близкородственные спаривания.

29. На основе результатов осеменения маточного поголовья семенем впервые проверяемых быков производится отбор производителей по воспроизводительной способности.

30. Приплод, полученный от маток, осемененных семенем проверяемых быков, регистрируют в ИБСПР. При этом учитывается наличие мертворожденных плодов и уродов, а также количество телок, выбывших до месячного возраста с указанием причин выбытия.

31. Осеменение телок-дочерей проверяемых быков, проводят при достижении ими живой массы, отвечающей критериям селекционной программы в породе (популяции).

32. Лактация дочерей каждого оцениваемого быка проходит не менее, чем в 3 (трех) хозяйствах. В каждом хозяйстве находится не менее 5 (пяти) дочерей от каждого оцениваемого быка.

33. Все телки-дочери, проверяемых быков, оцениваются в лабораториях молекулярно-генетической экспертизы на подтверждение достоверности их происхождения. Если достоверность происхождения (по отцу) не подтверждена, то информация об этих животных исключается из обработки при определении племенной ценности проверяемых быков.

34. В процедуре прогноза племенной ценности быков используется информация о всех дочерях производителей, принадлежащих племенным центрам и быкам, семя которых была импортирована, за исключением больных, абортировавших, с полной атрофией 2 (двух) и более четвертей долей вымени животных.

35. Для расчета племенной ценности быков – производителей молочного и молочно-мясного направлений продуктивности по качеству потомства, племенной центр проводит анализ полноты сведений по каждой особи и формирует группу коров-дочерей по быкам-отцам.

36. Прогноз племенной ценности проверяемых по качеству потомства (молочной продуктивности дочерей) племенных быков осуществляется по следующим селекционируемым признакам: удой (килограмм (далее – кг); содержание жира в молоке (в процентах (далее – %); количество молочного жира (кг); содержание белка в молоке (%); количество молочного белка (кг).

37. Расчет племенной ценности племенных быков – производителей по молочной продуктивности дочерей, проводится согласно Методике оценки племенной ценности крупного рогатого скота молочного направления продуктивности, утвержденной Решением № 149.

38. По результатам оценки племенной ценности племенных быков – производителей по качеству потомства (молочной продуктивности дочерей) определяются следующие селекционные индексы: индекс удоя (кг); индекс содержания жира в молоке (%); индекс количества молочного жира (кг); индекс содержания белка в молоке (%); индекс количества молочного белка (кг).

39. Племенной центр не позднее 10 (десяти) рабочих дней после проведения оценки по качеству потомства передает результаты оценки племенной ценности быков – производителей молочного и молочно-мясного направлений продуктивности по качеству потомства оператору для внесения в ИБСПР согласно идентификационным номерам быков – производителей.

40. Публикация результатов оценки племенных качеств производителей в официальных документах (каталогах, справочниках, сертификатах) допускается при достоверности их оценки 60 и более процентов.

Параграф 3. Оценка племенных баранов – производителей по качеству потомства

41. Оценке по качеству потомства подлежат племенные бараны – производители находящиеся в племенных центрах, прошедшие бонитировку и имеющие племенной статус, присвоенный соответствующей республиканской палатой или признанные в соответствии с приказом Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 11 декабря 2015 года № 3-2/1078 "Об утверждении Положения о порядке признания племенного свидетельства или эквивалентного ему документа, выданного на импортированную племенную продукцию (материал) компетентными органами стран-экспортеров" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов № 12857) племенные свидетельства или эквивалентные ему документы, выданные компетентными органами стран-экспортеров.

42. На каждого оцениваемого племенного барана – производителя выделяются не менее 100 (ста) голов маток первого класса, чтобы к отъему от каждого барана – производителя было получено не менее 50 (пятьдесят) голов потомства.

Оценку племенных баранов – производителей по качеству потомства проводят на матках 2,5 (двух с половиной) лет и старше. Матки содержатся в одной отаре, обеспечиваются одинаковыми условиями содержания и кормления.

В смушковом овцеводстве племенных баранов – производителей проверяют по качеству потомства на тех группах маток, на которых предполагается их в дальнейшем использовать. За проверяемым бараном закрепляют при однородном по окраске подборе не менее 100 (ста) голов, при разнородном подборе не менее 150 (ста пятидесяти) голов маток.

43. Оценка племенных баранов – производителей по качеству потомства проводится методом сверстников, путем сравнения качества потомства каждого производителя по основным показателям продуктивности, характеризующим данную породу овец, со средними показателями потомства всех проверяемых племенных баранов – производителей в данной отаре.

44. Смушковые породы (каракульская) оценивается при рождении в 2 (двух) – 3 (трех) дневном возрасте по полу, по окраске, оттенке и расцветке, типу и форме завитков (до 4 (четырех) миллиметров (далее – мм) – мелкий, от 4 (четырех) мм до 8 (восьми) мм – средний, свыше 8 (восьми) мм – крупный), по классности, типу и форме завитков (валек полукруглый, валек плоский, валек ребристый, кольцо, горошек), плотности завитков, длине вальков: (до 20 (двадцати) мм – короткий, от 20 (двадцати) до 40 (сорока) мм – средний и свыше 40 (сорока) мм – длинный), длине волоса (до 8 (восьми) мм – короткий, от 9 (девяти) до 11(одинадцати) мм – средний, от 12 (двенадцати) мм и выше – длинный), густоте волоса, шелковистости волоса, блеску, типу и четкости рисунка, оброслости головы, конечностей, брюха и жировой подушки хвоста завитым волосом, развитию, массе ягненка, конституции и в 10 (десяти) – 20 (двадцати) дневном возрасте по степени сохранности завитков, пигментации, шелковистости, блеску волоса и развитию.

В 10 (десяти) – 20 (двадцати) дневном возрасте племенные баранчики отбираются по происхождению.

Племенные баранчики дополнительно оцениваются в 10 (десяти) – 20 (двадцати) дневном возрасте по степени сохранности завитков, пигментации, шелковистости, блеску волоса и развитию.

Во взрослом состоянии бараны – производители дополнительно оцениваюся по развитию, конституции и качеству потомства.

Материалами для оценки проверяемых племенных баранов – производителей служат итоги индивидуальной бонитировки ягнят и сортировки каракульских шкурок в хозяйстве или на перерабатывающем предприятии.

При оценке баранов всех окрасок учитывают процентный выход ягнят элиты и первого класса, выход ягнят тех типов, окрасок, оттенков и расцветок, к которым отнесены проверяемые бараны, процентный выход первосортного каракуля.

По баранам розовой окраски учитывают процентный выход ягнят нормальной жизнестойкости.

45. Предварительная оценка племенных баранов – производителей по качеству потомства проводится на основании оценки полученного приплода в возрасте от 4 (четырех) до 4,5 (четырех с половиной) месяцев (при отбивке):

у тонкорунных и полутонкорунных овец по живой массе;

у овец мясо-сального направления продуктивности по количеству и удельному весу животных элиты и первого класса в соответствии с минимальными показателями продуктивности (у потомства оценивается живая масса, настриг поярковой шерсти, а также форма и размер курдюка);

у смушковых пород (каракульская) по живой массе и конституции.

46. Окончательная оценка по качеству потомства племенных баранов – производителей дается на основании данных индивидуальной бонитировки полученного приплода в возрасте от одного года до полутора лет.

По племенным достоинствам, бараны – производители, проверяемые по качеству потомства, подразделяются на улучшателей, средних (нейтральных) и ухудшателей.

Племенные бараны – производители относятся к улучшателям при отнесении 75 (семьдесят пять) и более % их потомства к элита и первому классам, к нейтральным – при отнесении от 50 (пятидесяти) до 75 (семидесяти пяти) % их потомства к элита и первому классам, к ухудшателям – при отнесении ниже 50 (пятидесяти) % потомства к элита и первому классам.

47. Выводы по результатам оценки племенных баранов – производителей по качеству потомства составляются индивидуально по каждому барану – производителю на основании сравнения его показателей с показателями других проверяемых баранов, а также с соответствующими показателями по хозяйству и с показателями имеющихся в хозяйстве баранов-производителей.

48. Результаты оценки племенных баранов – производителей по качеству потомства заносятся в ведомость оценки баранов по качеству потомства по форме 6 согласно приложению 4 к приказу Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 30 апреля 2015 года № 3-3/397 "Об утверждении форм учета племенной продукции (материала) по отраслям животноводства" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов № 11269).

Параграф 4. Оценка племенных лошадей производящего состава продуктивного направления по качеству потомства

49. Оценка племенных лошадей производящего состава продуктивного направления по качеству потомства производится по всему полученному приплоду:

для жеребцов – не менее чем по двум ставкам 10 (десять) и более голов;

для кобыл – не менее чем по двум головам пробонитированным племенным жеребятам.

50. Каждая голова приплода оценивается по шкале оценки по качеству потомства в баллах согласно приложению 3 к настоящим Правилам, которые суммируются и сумма делится на число жеребят. Полученное среднее округляется до целого балла.

При наличии в приплоде чемпионов (рекордистов) породы, а также производителей заводских пород, к общей оценке по качеству потомства набавляют по 1 (одному) баллу за каждый признак.

51. Бонитировку племенного жеребенка производят согласно Инструкции по бонитировке (оценке) племенной ценности и воспроизводству животных, утвержденной приказом Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 10 октября 2014 года № 3-3/517 (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов № 9818) (далее – Инструкция по бонитировке).

52. При оценке по качеству потомства племенные жеребцы продуктивного направления продуктивности получают:

8 (восемь) – 10 (десять) баллов за приплод класса элита;

6 (шесть) – 7 (семь) баллов за приплод первого класса;

4 (четыре) – 5 (пять) баллов за приплод второго класса.

Племенные кобылы продуктивного направления продуктивности при оценке по качеству потомства получают:

7 (семь) – 10 (десять) баллов за приплод класса элита;

5 (пять) – 6 (шесть) баллов за приплод первого класса;

3 (три) – 4 (четыре) балла за приплод второго класса.

Племенные жеребцы – производители продуктивного направления продуктивности с учетом их средней балльной оценки по 2 ставкам пробонитированного молодняка подразделяются на 3 группы:

8 (восемь) – 10 (десять) баллов лучшие;

6 (шесть) – 7 (семь) баллов средние;

4 (четыре) – 5 (пять) баллов худшие.

Племенные кобылы продуктивного направления продуктивности с учетом их средней балльной оценки по 2 (двум) головам пробонитированного молодняка в возрасте 18 (восемнадцать) месяцев и старше подразделяются на 3 (три) группы:

7 (семь) – 10 (десять) баллов лучшие;

5 (пять) – 6 (шесть) баллов средние;

3 (три) – 4 (четыре) худшие.

Для воспроизводства табуна в производящий состав назначаются элитные жеребцы. Для пород лошадей с ограниченным генофондом допускается использование жеребцов – производителей первого класса.

Параграф 5. Оценка племенных лошадей производящего состава заводских пород по качеству потомства

53. Оценка племенных лошадей производящего состава заводских пород по качеству потомства производится путем бонитировки и оценки (испытания) по собственной продуктивности их потомства.

54. При оценке племенных лошадей производящего состава заводских пород по качеству потомства учитываются результаты оценки их пробонитированного потомства:

для жеребцов – не менее, чем по десяти головам;

для кобыл – не менее, чем по двум пробонитированным жеребятам.

При оценке племенные жеребцы и племенные кобылы получают:

9 (девять) – 10 (десять) баллов за элитный приплод, в основном заводского назначения, в том числе выдающиеся заводские производители и матки;

7 (семь) – 8 (восемь) баллов за приплод, в основном, элитный;

5 (пять) – 6 (шесть) баллов за приплод, в основном, первого класса;

3 (три) – 4 (четыре) балла за приплод, в основном, второго класса.

Жеребцы в зависимости от вошедшей группы получают следующее количество баллов:

8 (восемь) – 10 (десять) баллов лучшие;

6 (шесть) – 7 (семь) баллов средние;

5 (пять) и ниже баллов худшие.

Жеребцы, используемые на не племенных кобылах, получают следующее количество баллов:

7 (семь) – 8 (восемь) баллов за полученный в основном, пользовательный кондиционный приплод, в том числе не менее 75 (семидесяти пяти) % желательного типа, хорошей работоспособности или не ниже второго класса;

5 (пять) – 6 (шесть) баллов за приплод, в основном, пользовательный кондиционный, в том числе не менее 50 (пятидесяти) % желательного типа, хорошей работоспособности или не ниже второго класса;

3 (три) – 4 (четыре) балла за приплод, в основном, пользовательный кондиционный.

При наличии среди приплода рекордистов породы, чемпионов областных и республиканских выставок, а также экспонатов республиканских выставок оценка повышается на 1 (один) балл.

При устойчивом получении приплода ниже второго класса, племенные жеребцы и племенные кобылы подлежат выбраковке.

Параграф 6. Оценка племенных верблюдов – производителей продуктивного направления по качеству потомства

55. Оценка племенных верблюдов – производителей продуктивного направления по качеству потомства производится путем бонитировки всего полученного приплода в количестве не менее 4 (четырех) голов.

56. Бонитировку приплода производят согласно Инструкции по бонитировке.

57. При отнесении не менее 75 (семидесяти пяти) % полученного приплода к желательному типу племенные верблюды – производители считаются улучшателями. Из числа выдающихся племенных верблюдов – производителей улучшателей закладываются линии.

Параграф 7. Оценка племенных пчелиных маток по качеству потомства

58. Оценке по качеству потомства подлежат племенные пчелиные матки-родоначальницы.

59. Потомством оцениваемой племенной пчелиной матки считаются ее дочери.

60. Оценка племенных пчелиных маток по качеству потомства производится с формированием групп дочерей (далее – маток-сестер), оцениваемой пчелиной матки.

61. Группа маток-сестер формируется при условии контролируемого их спаривания на одном трутневом фоне или с использованием искусственного осеменения.

62. Оценка племенной пчелиной матки по качеству потомства производится на основании хозяйственно полезных признаков маток-сестер по следующим селекционируемым признакам: поведение на сотах; миролюбие; ройливость; медопродуктивность; зимостойкость (далее – селекционируемые признаки) воспроизведҰнных от них пчел.

63. В группе имеется не менее 10 (десяти) маток-сестер содержащихся в одном месте и обеспеченных единообразным уходом, а также имеющие одинаковую силу семей, в количестве в не менее 5 (пяти) рамок одного типа с пчелами. Применяются все меры к недопущению блуждания пчел путем расстановки ульев различным направлением летков, окраски ульев в различные цвета.

64. Селекционируемые признаки племенных пчел оцениваются согласно Инструкции по бонитировке.

65. Расчет племенной ценности по качеству потомства племенных пчелиных маток проводится научной организацией Республики Казахстан сельскохозяйственного профиля, входящей в перечень учреждений (организаций) государств − членов Евразийского экономического союза, на базе которых осуществляется аналитическое обеспечение селекционно-племенной работы в области племенного животноводства, проводимой в государствах-членах, утвержденный Решением Евразийского межправительственного совета от 5 февраля 2021 года № 2 "Об утверждении Порядка координации и аналитического обеспечения селекционно-племенной работы в области племенного животноводства, проводимой в государствах – членах Евразийского экономического союз" и выполняется согласно методу расчета племенной ценности пчелиных маток по качеству потомства на основе методики BLUP AM согласно приложению 4 к настоящим Правилам.

66. Результаты оценки племенной ценности племенных пчелиных маток не позднее 10 (десяти) рабочих дней после проведения оценки по качеству потомства заносятся в ИБСПР.

	Приложение 1 к Правилам проведения оценки племенных животных – производителей по качеству потомства
	Форма

Акт о постановке племенного быка на оценку по качеству потомства

_______________________ "____"________20__ года
Место составления акта

Мы, нижеподписавшиеся, ___________________________________________________
________________________________________________________________________________
(должности, фамилии, имена и отчества (при их наличии))
составили настоящий акт о том, что "__" ________ 20__ года поставлен племенный бык –
производитель _______________ породы на оценку по качеству потомства.
Идентификационный номер______, дата рождения________, накоплено семени
_________________ доз.

_______________ ____________________________________
(должность) (подпись) (фамилия, имя, отчество (при его наличии))

_______________ ____________________________________
(должность) (подпись) (фамилия, имя, отчество (при его наличии))

_______________ ____________________________________
(должность) (подпись) (фамилия, имя, отчество (при его наличии))

Приложение 2 к Правилам проведения оценки племенных животных – производителей по качеству потомства

Шкала оценки легкости отела коров

Характеристика легкости отела	Описание	Балл, (код)
Самостоятельный отел	Корова (первотелка) отелилась без посторонней помощи	1
Легкое родовспоможение	Без применения специализированного инструмента	2
Тяжелый отел	С применением специализированного инструмента	3
Неправильное предлежание плода	Необходима помощь при отеле	4
Хирургическое вмешательство	Необходимо хирургическое вмешательство	5

Приложение 3 к Правилам проведения оценки племенных животных – производителей по качеству потомства

Шкала оценки по качеству потомства

Признаки	Жеребцы	Кобылы
	балл
Качественный состав приплода:
Класс элита	8	7
первый класс	6-7	5
второй класс	4	3
Пользовательный	-	-

Приложение 4 к Правилам проведения оценки племенных животных – производителей по качеству потомства

Метод расчета племенной ценности пчелиных маток по качеству потомства на основе методики BLUP AM

1. Племенная ценность племенных пчелиных маток по качеству потомства рассчитывается на основе метода BLUP AM.

2. Расчет селекционных индексов племенной ценности племенных пчелиных маток на основе метода BLUP AM состоит из следующих этапов:

выбор оптимальных статистических моделей, значимо описывающих развитие селекционных признаков в оцениваемой популяции;

ранжирование влияющих факторов в оцениваемой популяции и составление матриц плана;

расчет прогнозных значений племенной ценности (EBV) путем решения уравнения смешанной модели BLUP AM;

расчет компонент дисперсий и надежности (детерминации) прогноза.

3. В расчетах используются смешанные (включающие фиксированные и случайные эффекты) линейные модели, которым соответствует следующая спецификация:

y=Xb+Z1a1+Z2a2,

где:

y – вектор полезного признака колонии;

a1– случайный эффект рабочей пчелы;

a2 – случайный эффект пчелиной матки.

В модели X и Z – матрицы плана, описывающие распределение рабочих пчел и маток по колониям.

4. Выбор оптимальной спецификации модели подразумевает явное определение влияющих факторов в зависимости от цели конкретного расчета. Например, hi может относиться к номеру колонии в одном случае или к комплексу СYS (колония-год-сезон) в другом.

Соответственно этому составляются матрицы плана. Матрица плана фиксированного эффекта X состоит из n строк и p столбцов. Например, если i-я колония расположена в k-ой пасеке, то k-й элемент i-й строки равен единице. Все остальные элементы данной i-й строки равны нулю.

Для матрицы Z1: если рабочей пчелой i-й колонии является k-я пчела, то k-й элемент i-й строки равен единице, тогда как остальные элементы данной строки равны нулю.

Для матрицы Z2: если маткой i-й колонии является k-я матка, то k-й элемент i-й строки равен единице, тогда как остальные элементы данной строки равны нулю. Для каждой строки существует единственная не нулевая позиция независимо от других строк. Общее правило для матриц плана X и Z: в каждой строке должен быть только один элемент равный единице.

Векторы a1 и a2 будут индексами племенной ценности пчелиной матки. Вектор b оценивает влияние фиксированных эффектов среды на показатель полезного признака y.

Вектора a1, a2 и b находятся путем решения уравнения MME

где:

здесь:

– дисперсия аддитивного генетического эффекта рабочей пчелы;

– дисперсия аддитивного генетического эффекта матки;

– ковариационная матрица (симметричная) эффектов матки и рабочей пчелы.

Вычисление инвертированной матрицы родства (A-1) включает следующие шаги:

1) записи животных нумеруются так, чтобы родители предшествовали своим потомкам. Животные, не имеющие известных родителей, помещаются в начало списка. Затем идут животные с одним известным родителем, далее животные с двумя известными родителями. Данная операция, как правило, исказит начальную нумерацию, с которой животные входят в расчет. По этой причине в программе расчета обязательно следует предусмотреть наличие таблиц перевода "старых" номеров в "новые" и обратно.

2) для записей, выстроенных по родословной иерархии, вычисляется диагональ матрицы родства A согласно, описанному ниже алгоритму. Пусть количество записей – n. Тогда для i-го животного элементы i-ой строки матрицы родства рассчитываются по следующим формулам:

3) из элементов диагонали матрицы родства образуется вектор, состоящий из элементов:

с помощью которого вычисляются элементы инвертированной матрицы A-1. Диагональные элементы матрицы будут равны:

где суммирование по k производится по всем потомкам i-го животного. Например, если 123-е животное имеет потомков в записях с номерами 345, 464, 677, 789, то тогда будет:

Для недиагональных элементов:

, если j есть потомок I или

, где суммирование производится по значениям k, обозначающим животных для которого особи i и j являются родителями.

Вектор коэффициентов PEV (prediction error value) вычисляется из следующего выражения:

где берутся только диагональные элементы матрицы

тогда PEV будет вектором размерности q×1 (q число уровней случайного эффекта, например число отцов). Надежность оценки REL, так же как и PEV выставляется для каждого уровня случайного эффекта и в индексной записи рассчитывается по следующей формуле: