Нью-Йоркте 2000 жылғы 6 қыркүйекте жасалған Балалардың қарулы жанжалдарға қатысуына байланысты Баланың құқықтары туралы конвенцияның факультативтік хаттамасы бекітілсін.
Қазақстан Республикасының
Президенті
БАЛАЛАРДЫҢ ҚАРУЛЫ ЖАНЖАЛДАРҒА ҚАТЫСУЫНА
БАЙЛАНЫСТЫ БАЛАНЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ ТУРАЛЫ
КОНВЕНЦИЯНЫҢ ФАКУЛЬТАТИВТIК ХАТТАМАСЫ
(2003 жылғы 5 мамырда күшіне енді - ҚР СІМ-нің ресми сайты)
Осы Хаттаманың қатысушы мемлекеттерi,
баланың құқықтарын көтермелеу және қорғау iсiне қызмет етуге дайын болу кең ауқымда таралғандығы туралы куәландыратын, Баланың құқықтары туралы конвенцияны жаппай қолдаудан жiгер ала отырып,
балалардың құқықтары ерекше қорғауға мұқтаж екендiгін тағы да қуаттай отырып және қандай да болсын бөлiп-жармастан балалардың жағдайын тұрақты түрде жақсартуды, сондай-ақ олардың бейбiтшілiк пен қауiпсiздiк жағдайында дамуы мен бiлiм алуын қамтамасыз етуге шақыра отырып,
қарулы жанжалдардың балаларға тигiзетiн қатерлi әрi кең ауқымды ықпалына, сондай-ақ олардың тұрақты бейбiтшiлiк, қауiпсiздiк және даму үшiн ұзақ мерзiмдi салдарлары болатынына алаңдаушылық бiлдiре отырып,
қарулы жанжалдар жағдайында балалардың құқықтарына қол сұғушылықты, сондай-ақ халықаралық құқыққа сәйкес қорғалатын объектiлерге, оның iшiнде мектеп және аурухана сияқты балалар, әдетте, көп болатын орындарға тiкелей шабуыл жасауды айыптай отырып,
Халықаралық қылмыстық сот статутының және iшiнара онда 15 жасқа толмаған балаларды әскери қызметке шақыруға немесе жұмылдыруға немесе оларды халықаралық, сондай-ақ халықаралық емес қарулы жанжалдар шеңберiндегi соғыс iс-қимылдарына белсендi түрде пайдалануға байланысты iс-әрекеттердi әскери қылмыс ретiнде саралау қабылданғандығын атап өте отырып,
осы арқылы, Баланың құқықтары туралы конвенцияда танылған құқықтарды неғұрлым тиiмдi түрде жүзеге асыруға жәрдемдесу мақсатында қарулы жанжалдарға қатысудан балаларды қорғауды күшейту қажет деп есептей отырып,
Баланың құқықтары туралы конвенцияның 1-бабы осы Конвенцияның мақсаттары үшiн 18-жасқа толмаған әрбiр адамзат баласы, егер осы балаға қатысты қолданылатын заң бойынша ол кәмелеттiк жасқа ертерек толмаса, бала болып табылады деп көздейтiндiгiн атап өте отырып,
адамдардың қарулы күштерге ықтимал шақырылу және олардың соғыс iс-қимылдарына қатысу жасын ұлғайтатын Конвенцияның факультативтiк хаттамасы балаларға қатысты барлық iс-әрекеттерде, бiрiншi кезекте, баланың мүдделерiн мейлiнше қамтамасыз етуге назар аударылуы тиiс дейтiн принциптi жүзеге асыруға тиiмдi түрде ықпал ететiн болады деп кәмiл сенiм бiлдiрiп,
1995 жылы желтоқсан айында болған Қызыл Кресттiң және Қызыл Жарты Айдың жиырма алтыншы Халықаралық конференциясы жанжалға қатысушы тараптарға 18-жасқа толмаған балалардың соғыс iс-қимылдарына қатыспауын қамтамасыз ету мақсатында кез келген мүмкiн болатын қадамдар жасайды деп атап өте отырып,
атап айтқанда, балаларды қарулы жанжалдарда пайдалану үшiн оларды мәжбүрлi түрде немесе мiндеттi түрде тартуға тыйым салатын балалар еңбегiнiң ең нашар нысандарына тыйым салу және оларды жою жөнiндегi шұғыл шаралар туралы Халықаралық еңбек ұйымның N 182 конвенциясының 1999 жылғы маусымда бiрауыздан қабылдануын құттықтай отырып,
мемлекеттің iшiнде және одан тыс жерлерде мемлекеттiң қарулы күштерiнен өзгеше қарулы топтардың соғыс iс-қимылдарына балаларды тартуын, үйретуiн және пайдалануын терең алаңдаушылық сезiммен айыптай отырып және осы мақсатта балаларды тартатын, үйрететiн және пайдаланатын адамдардың жауапкершiлiгiн тани отырып,
қарулы жанжалға қатысушы әрбiр Тараптың халықаралық гуманитарлық құқық ережелерiн сақтауға қатысты мiндеттемесi туралы ескерте отырып, осы Хаттама 51-бапты қоса алғанда, Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Жарғысында мазмұндалатын мақсаттар мен принциптерге және гуманитарлық құқықтың тиiстi нормаларына нұқсан келтiрмейтiнiн атап көрсете отырып,
жарғыда баяндалған мақсаттар мен принциптердi толық құрметтеуге және адам құқығы саласында қолданылатын шарттарды сақтауға негiзделген бейбiтшiлiк пен қауiпсiздiк жағдайы, атап айтқанда, қарулы жанжалдар мен шетел басқыншылығы кезiнде балаларды толық қорғау үшiн мiндеттi шарт болып табылатындығын назарға ала отырып,
балалардың экономикалық немесе әлеуметтiк жағдайына немесе жынысына байланысты соғыс iс-қимылдарына тартуға және пайдалануға қатысты балалар осы Хаттамаға қарамастан ерекше қорғансыз болып табылатындықтан балалардың өзгеше мұқтаждықтарын тани отырып,
балалардың қарулы жанжалдарға қатысуының экономикалық, әлеуметтiк және саяси себептерiн ескеру қажеттiлiгi туралы еске сала отырып,
осы Хаттаманы жүзеге асыруда, сондай-ақ қарулы жанжалдардың құрбандары болып табылатын балалардың тәнi мен жанын сауықтыру, әлеуметтiк тұрғыдан оңалту, сондай-ақ оларды әлеуметтiк ортаға қайта кiрiктiру iсiнде халықаралық ынтымақтастықты нығайту қажеттілігіне сенiм бiлдiре отырып,
Хаттаманы жүзеге асыруға қатысты ақпаратты және бiлiм беру бағдарламаларын таратуға қоғамды, iшiнара, балаларды және соғыс құрбандары болып табылатын балаларды қатыстыруды көтермелей отырып,
төмендегiлер туралы уағдаласты:
1-бап
Қатысушы мемлекеттер өздерiнiң қарулы күштерiнiң 18 жасқа толмаған әскери қызметкерлерiнiң соғыс iс-қимылдарына тiкелей қатыспауын қамтамасыз ету үшiн барлық мүмкiн болатын шараларды қолданады.
2-бап
Қатысушы мемлекеттер 18 жасқа толмаған адамдарының қарулы күштерге мiндеттi түрде шақырылуға жатпауын қамтамасыз етедi.
3-бап
1. Қатысушы мемлекеттер Баланың құқықтары туралы конвенцияның 38-бабының 3-тармағында мазмұндалған принциптердi ескере отырып және Конвенцияға сәйкес 18 жасқа толмаған адамдардың ерекше қорғалу құқығы болатындығын тани отырып, аталған бапта көрсетiлген жаспен салыстырып қарағанда, өздерiнiң ұлттық қарулы күштерiне ерiктi түрде шақырылған адамдардың ең төменгi жасын арттырады.
2. Осы Хаттаманы бекiту немесе оған қосылу кезiнде әрбiр қатысушы мемлекет мiндеттi сипаты болатын өтiнiштi сақтауға тапсырады, онда өзiнiң ұлттық қарулы күштерiне ерiктi түрде шақыруға жол берілетiн ең төменгi жас көрсетiледi және де мұндай шақыруда күш қолдану немесе мәжбүрлеу сипатының болмауын қамтамасыз ету үшiн мемлекет қабылдаған кепiлдiктер мазмұндалады.
3. 18 жасқа толмаған адамдарды өздерiнiң ұлттық қарулы күштерiне ерiктi түрде шақыруға жол беретiн қатысушы мемлекеттер ең болмағанда төмендегiлердi қамтамасыз ететiндей кепiлдiктер бередi:
а) мұндай шақыру шынында да ерiктi сипатта болады;
b) мұндай шақыру аталған адамның ата-анасының немесе заңды қамқоршыларының саналы түрдегi келiсiмiмен жүргiзiледi;
с) мұндай адамдар осындай әскери қызметтi атқаруына байланысты мiндеттерi туралы толық деңгейде құлақтандырылады;
d) мұндай адамдар оларды ұлттық әскери қызметке қабылдағанға дейiн өздерiнiң жасы туралы анықталған куәлiктердi табыс етедi.
4. Әрбiр қатысушы мемлекет кез келген сәтте Бiрiккен Ұлттар Ұйымы Бас хатшысының атына тиiстi хабарлама жiберу арқылы өз өтiнiшiнiң жағдайын жақсарта алады, БҰҰ бұл туралы барлық қатысушы мемлекеттердi құлақтандырады. Мұндай хабарландыру оны Бас хатшы алған күннен бастап күшiне енедi.
5. Осы баптың 1-тармағында мазмұндалатын жасты арттыру туралы талап Баланың құқықтары туралы конвенцияның 28 және 29-баптарына сәйкес қатысушы мемлекеттердiң қарулы күштерiнiң қарамағында немесе бақылауында болатын оқу орындарына қолданылмайды.
4-бап
1. Мемлекеттiң қарулы күштерiнен өзгеше қарулы топтар қандай жағдайларда болсын 18 жасқа толмаған адамдарды соғыс қимылдарына тартпауға немесе пайдаланбауға тиiс.
2. Қатысушы мемлекеттер жоғарыда аталған практикаға тыйым салу және оны криминизациялау үшiн қажеттi құқықтық шараларды қабылдауды қоса алғанда, мұндай тарту мен пайдаланудың алдын алу мақсатында барлық мүмкiн болатын шараларды қолданады.
3. Аталған Хаттамаға сәйкес осы бапты қолдану қарулы жанжал тараптарының бiрде бiрiнiң заңды мәртебесiне ықпал етпейдi.
5-бап
Осы Хаттамадағы ештеңе де баланың құқықтарын жүзеге асыруға жоғары деңгейде ықпал ететiн қатысушы мемлекеттердiң заңдарында немесе халықаралық шарттарында және халықаралық гуманитарлық құқықта мазмұндалатын ережелердi жоққа шығару ретiнде түсiндiрілмейдi.
6-бап
1. Әрбiр қатысушы мемлекет өз құқығының шеңберiнде осы Хаттаманың ережелерiн тиiмдi түрде жүзеге асыруды және қолдануды қамтамасыз ету үшiн барлық қажеттi құқықтық, әкiмшiлiк және өзге де шараларды қабылдайды.
2. Қатысушы мемлекеттер ересектер мен балалар арасында осы Хаттаманың принциптерi мен ережелерiн тиiстi құралдармен кең ауқымда таратуды және насихаттауды қамтамасыз етуге мiндеттенедi.
3. Қатысушы мемлекеттер осы Хаттамаға қарамастан соғыс қимылдарына тартылған немесе пайдаланылып жүрген өздерiнiң заңды құқықтарына жататын адамдардың әскери қызметтен керi шақырылуын немесе өзгеше жолмен босатылуын қамтамасыз ету үшiн барлық мүмкiн болатын шараларды қолданады. Қатысушы мемлекеттер қажет болған жағдайда осы адамдардың тәнi мен жанын сауықтыруды қолға алу, сондай-ақ оларды әлеуметтiк ортаға қайта кiрiктiру мақсатында оларға барлық тиiстi көмектi көрсетедi.
7-бап
1. Қатысушы мемлекеттер осы Хаттаманы жүзеге асыру iсiнде, оның iшiнде Хаттамаға қайшы келетiн кез келген қызметтің алдын алу iсiнде және техникалық ынтымақтастық пен қаржылық көмек жолымен осы Хаттамаға қайшы келетiн iс-қимылдардың құрбандықтары болған адамдарды сауықтыру және оларды әлеуметтiк ортаға қайта кiрiктiру iсiнде ынтымақтасатын болады. Мұндай көмек пен ынтымақтастық мүдделi қатысушы мемлекеттермен және тиiстi халықаралық ұйымдармен консультациялар негiзiнде жүзеге асырылатын болады.
2. Осындай көмектi жүзеге асыруға мүмкiндiгi бар қатысушы мемлекеттер осындай көмектi қазiргi бар көп жақты, екi жақты немесе өзге де бағдарламалар шеңберiнде немесе, атап айтқанда, Бас Ассамблеяның ережелерiне сәйкес құрылған ерiктi жарналар қорының делдалдығы арқылы жүзеге асырады.
8-бап
1. Әрбiр қатысушы мемлекет осы қатысушы мемлекет үшін осы Хаттама күшiне енгеннен кейiн екi жыл iшiнде қатысу мен шақыруға қатысты ережелердi жүзеге асыру мақсатында қабылданған шараларды қоса алғанда, Хаттама ережелерiн жүзеге асыру мақсатында өзi қабылдаған шаралар туралы жан жақты ақпараты бар баяндаманы Баланың құқықтары жөнiндегi комитетке ұсынады.
2. Жан жақты баяндаманы ұсынғаннан кейiн әрбiр қатысушы мемлекет Конвенцияның 44-бабына сәйкес Баланың құқықтары жөнiндегi комитетке өзi ұсынатын баяндамаларда Хаттаманы жүзеге асыруға қатысты кез келген қосымша ақпаратты да қоса қамтитын болады. Хаттаманың басқа қатысушы мемлекеттерi баяндаманы әрбiр бес жыл сайын ұсынады.
3. Баланың құқықтары жөнiндегi комитет қатысушы мемлекеттерден осы Хаттаманы жүзеге асыруға қатысты қосымша ақпаратты сұрата алады.
9-бап
1. Осы Хаттама Конвенцияның қатысушысы болып табылатын немесе оған қол қойған кез келген мемлекеттің қол қоюы үшiн ашық.
2. Осы Хаттама бекiтiлуге жатады және оған кез келген мемлекеттiң қосылуы үшiн ашық. Бекiту грамоталары немесе қосылу туралы құжаттар Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысына сақтауға тапсырылады.
3. Конвенцияның және Хаттаманың депозитарийi ретiнде iс-қимыл жасай отырып, Бас хатшы 13-бапқа сәйкес әрбiр өтiнiштiң сақтауға тапсырылғандығы туралы Конвенцияның барлық қатысушы мемлекеттерiне және Конвенцияға қол қойған барлық мемлекеттерге хабарлайды.
10-бап
1. Осы Хаттама оныншы бекiту грамотасын немесе қосылу туралы құжатты сақтауға тапсырғаннан кейiн үш ай өткен соң күшiне енедi.
2. Осы Хаттаманы бекiтетiн немесе ол күшiне енгеннен кейiн оған қосылатын әрбiр мемлекет үшiн осы Хаттама оның бекiту грамотасы немесе қосылу туралы құжаты сақтауға тапсырылғаннан кейiн бiр ай өткен соң күшiне енедi.
11-бап
1. Кез келген қатысушы мемлекет Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысына жазбаша хабарлау арқылы кез келген уақытта осы Хаттаманың күшiн жоя алады, Бас хатшы сосын бұл туралы Конвенцияның басқа да қатысушы мемлекеттерiне және Конвенцияға қол қойған барлық мемлекеттерге хабарлайды. Бас хатшы хабарламаны алған күннен кейiн бiр жыл өткен соң күшiн жою iс жүзiне асады. Алайда осы жыл аяқталатын күнi Хаттаманың күшiн жоятын қатысушы мемлекетте қарулы жанжал орын алса, күшiн жою осы қарулы жанжал аяқталғанға дейiн iс жүзiне аспайды.
2. Мұндай күшiн жою күшiн жоюдың iс жүзiне асқан күнiне дейiн болған кез келген iс-әрекетке қатысты қатысушы мемлекеттi осы Хаттамада көзделген оның мiндеттемелерiнен босатпайды. Сол сияқты мұндай күшiн жою күшiн жоюдың iс жүзiне асқан күнiне дейiн Комитеттiң қарауына келiп түскен кез келген мәселенi одан әрi қарауға қандай да болсын кедергi келтiрмейдi.
12-бап
1. Кез келген қатысушы мемлекет түзету ұсынып, оны Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысына ұсына алады. Бас хатшы қатысушы мемлекеттiң осындай ұсыныстарын қарау және олар бойынша дауыс беруді өткізу мақсатында қатысушы мемлекеттерден конференция шақыруды жақтайтындығын көрсетуді сұрап, оларға ұсынылған түзетуді жолдайды. Егер осындай хабарландыру күнінен бастап төрт айдың ішінде қатысушы мемлекеттердің ең болмағанда үштен бірі осындай конференцияны жақтаса, Бас хатшы Бiрiккен Ұлттар Ұйымының демеушiлiк етуiмен осы конференцияны шақырады. Осы конференцияға қатысқан және дауыс беруге атсалысқан қатысушы мемлекеттердің көпшiлiгi қабылдаған кез келген түзету Бас Ассамблеяға бекiтiлуге ұсынылады.
2. Осы баптың 1-тармағына сәйкес қабылданған түзету оны Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы бекiткеннен кейiн және оны қатысушы мемлекеттердiң үштен екiсi болатын көпшiлiгi қабылдағаннан кейiн күшiне енедi.
3. Түзету күшiне енген кезде оны қабылдаған қатысушы мемлекеттер үшiн мiндеттi сипаты болады, ал басқа қатысушы мемлекеттер үшiн осы Хаттама ережелерiнiң және олар қабылдаған кез келген бұрынғы түзетулердiң мiндеттi сипаты болады.
13-бап
1. Ағылшын, араб, испан, қытай, орыс және француз мәтiндерi түпнұсқамен бiрдей болып табылатын осы Хаттама Бiрiккен Ұлттар Ұйымының мұрағатында сақталады.
2. Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы осы Хаттаманың куәландырылған көшірмелерін Конвенцияға қатысушы барлық мемлекеттерге және Конвенцияға қол қойған барлық мемлекеттерге жолдайды.
