ИПС "Әділет"

      Сноска. Заголовок с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 22.12.2008 № 13 (порядок введения в действие см. п. 2); от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования).
      Сноска. По всему тексту слова "РК" исключены нормативным постановлением Верховного Суда РК от 22.12.2008 № 13 (порядок введения в действие см. п. 2).
      Сноска. По всему тексту нормативного постановления после слова "брака", "брак", "браке" дополнены словом "(супружества)", "(супружество)", "(супружестве)" нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования);
      слова "органах ЗАГС", "орган ЗАГС", "органа ЗАГС", "органы ЗАГС" заменены соответственно словами "регистрирующих органах", "регистрирующий орган", "регистрирующего органа", "регистрирующие органы" нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования).
      Сноска. По всему тексту нормативного постановления слова "исковому заявлению", "Исковое заявление", "исковое заявление", "искового заявления", "исковом заявлении" заменены соответственно словами "иску", "Иск", "иск", "иска", "иске"; в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования);
      после слов "в регистрирующих органах", "в регистрирующем органе", "в регистрирующий орган", "регистрирующего органа", "в регистрирующие органы" дополнено соответственно словами ", загранучреждениях Республики Казахстан", ", загранучреждении Республики Казахстан", ", загранучреждение Республики Казахстан", ", загранучреждения Республики Казахстан"; в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования);

Учитывая, что при рассмотрении дел о расторжении брака (супружества) у судов возникают вопросы, связанные с применением норм Кодекса Республики Казахстан "О браке (супружестве) и семье" (далее – Кодекс), регулирующих прекращение брака (супружества), признание его недействительным и имущественные отношения супругов (бывших супругов), Пленум Верховного Суда постановляет:

Сноска. Преамбула с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 22.12.2008 № 13 (порядок введения в действие см. п. 2); от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 30.09.2021 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

1. Разъяснить, что в силу пункта 1 статьи 16 Кодекса рассмотрение в судах дел о расторжении брака (супружества) производится по иску одного или обоих супругов.

В случаях если этого требует защита интересов недееспособного супруга, иск о расторжении брака (супружества) может быть предъявлен его опекуном или прокурором. В соответствии со статьей 56 Гражданского процессуального кодекса Республики Казахстан (далее – ГПК) суд может привлечь к участию в таком процессе орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству для дачи соответствующего заключения по делу.

Сноска. Пункт 1 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

2. Иск о расторжении брака (супружества) должен отвечать требованиям статьи 148 ГПК. В нем, в частности, указывается, когда и где зарегистрирован брак (супружество), имеются ли общие дети, их возраст, достигнуто ли супругами соглашение о том, с кем из них будут проживать несовершеннолетние дети, о порядке выплаты средств на содержание детей и (или) нетрудоспособного нуждающегося супруга, о размерах этих средств либо о разделе общего имущества супругов, мотивы расторжения брака (супружества) при отсутствии взаимного согласия на его расторжение, предъявляются ли другие требования, которые могут быть рассмотрены одновременно с иском о расторжении брака (супружества). К иску прилагаются свидетельство о заключении брака (супружества), если оно было выдано на бумажном носителе, копии свидетельств о рождении детей, документы о заработке и иных источниках доходов супругов, другие необходимые документы.

В иске о расторжении брака (супружества) супругов, не имеющих общих несовершеннолетних детей и имущественных и иных претензий друг к другу, указывается об отсутствии согласия ответчика на расторжение брака (супружества) в регистрирующих органах, загранучреждениях Республики Казахстан в порядке пункта 2 статьи 238 Кодекса либо об уклонении от расторжения брака (супружества), несмотря на отсутствие у него возражений.

Сноска. Пункт 2 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 30.09.2021 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

3. Обратить внимание судов на обязательность тщательной подготовки дел о расторжении брака (супружества) к судебному разбирательству. Судья, приняв иск, должен, как правило, вызвать второго супруга и выяснить его отношение к этому иску, не имеется ли у супругов других подлежащих разрешению судом спорных вопросов, разъяснить, какие из требований могут быть рассмотрены одновременно с иском о расторжении брака (супружества).

Пункт 3 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

4. Согласно пункту 2 статьи 16 Кодекса удовлетворение иска мужа о расторжении брака (супружества) невозможно без согласия жены как во время ее беременности так и в течение первого года жизни ребенка. Однако указанное ограничение не относится к случаям, когда ребенок родился мертвым или не дожил до года. И в том, и в другом случае судья не вправе отказывать в приеме иска.

Сноска. Пункт 4 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования); вносится изменение на казахском языке, текст на русском языке не меняется в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

5. Одним из случаев расторжения брака (супружества) в судебном порядке Кодекс предусмотрел наличие имущественных претензий супругов друг к другу. Под имущественными претензиями понимаются споры относительно раздела общего имущества, выплаты средств на содержание нетрудоспособного супруга, а также несовершеннолетних детей.

Сноска. Пункт 5 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

6. Согласно пункту 1 статьи 17 Кодекса расторжение брака (супружества) по взаимному согласию супругов, не имеющих общих несовершеннолетних детей, производится в регистрирующем органе, загранучреждении Республики Казахстан при отсутствии имущественных и иных претензий друг к другу.

Расторжение брака (супружества) в судебном порядке производится в случаях:

наличия у супругов общих несовершеннолетних детей, за исключением случаев, предусмотренных пунктом 2 статьи 17 Кодекса;

отсутствия согласия одного из супругов на расторжение брака (супружества);

если один из супругов, несмотря на отсутствие у него возражений, своими действиями либо бездействием уклоняется от расторжения брака (супружества);

наличия имущественных и иных претензий супругов друг к другу (пункт 2 статьи 19 Кодекса).

Судам следует иметь в виду, что для обращения в суд с иском о расторжении брака (супружества) супругов, не имеющих имущественных и иных претензий друг к другу и общих несовершеннолетних детей, необходимо представить доказательства, подтверждающие отказ ответчика расторгнуть брак (супружество) в регистрирующем органе, загранучреждении Республики Казахстан, либо его уклонение от расторжения брака (супружества), несмотря на отсутствие возражений.

Об отсутствии согласия ответчика на расторжение брака (супружества) в регистрирующем органе, загранучреждении Республики Казахстан в порядке пункта 2 статьи 238 Кодекса представляются документы, подтверждающие обращение супруга с заявлением о расторжении брака (супружества) в регистрирующий орган, загранучреждение Республики Казахстан.

В случае, когда один из супругов, несмотря на отсутствие у него возражений, уклоняется от расторжения брака (супружества), например, отказывается подать совместное заявление о расторжении брака (супружества) либо отдельное заявление, когда он не имеет возможности лично явиться в регистрирующий орган, загранучреждение Республики Казахстан для подачи совместного заявления, а также когда он не является в регистрирующий орган, загранучреждение Республики Казахстан по истечении месяца после подачи заявления, брак (супружество) расторгается в судебном порядке.

В этом случае истец обязан приобщить к иску доказательства, свидетельствующие об уклонении ответчика от расторжения брака (супружества) в регистрирующем органе, загранучреждении Республики Казахстан. К таким доказательствам относятся сведения регистрирующего органа, загранучреждение Республики Казахстан об отсутствии заявления супругов о расторжении брака (супружества) либо о его неявке для расторжения брака (супружества) по истечении месяца после подачи заявления.

При отсутствии таких доказательств заявление подлежит возвращению со ссылкой на подпункт 1) части первой статьи 152 ГПК ввиду несоблюдения установленного законом для данной категории дел внесудебного порядка урегулирования спора.

Сноска. Пункт 6 - в редакции Нормативного постановления Верховного Суда РК от 30.09.2021 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

7. Исключен нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования).

8. В силу пункта 2 статьи 17 Кодекса расторжение брака (супружества) с лицами, признанными безвестно отсутствующими, производится по заявлению одного из супругов в регистрирующих органах, загранучреждениях Республики Казахстан независимо от наличия у супругов общих несовершеннолетних детей. Поэтому при обращении с иском о расторжении брака (супружества) к лицу, в отношении которого в течение года в месте его жительства нет сведений о нем, судья отказывает в принятии иска о расторжении брака (супружества), как не подлежащего рассмотрению и разрешению в порядке гражданского судопроизводства, и разъясняет истцу порядок признания гражданина безвестно отсутствующим.

Сноска. Пункт 8 - в редакции Нормативного постановления Верховного Суда РК от 30.09.2021 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

9. Гражданские дела по спорам о расторжении брака (супружества) между супругами, имеющими общих несовершеннолетних детей, разделе имущества (при наличии несовершеннолетних детей) рассматриваются и разрешаются специализированными межрайонными судами по делам несовершеннолетних по месту жительства ответчика.

Иски о расторжении брака (супружества) могут предъявляться по месту жительства истца при проживании с ним совместно несовершеннолетних детей (часть седьмая статьи 30 ГПК), за исключением исков по делам, подсудным районным (городским) судам, находящимся в пределах городов республиканского значения и столицы, областных центров.

Иск о расторжении брака (супружества) с лицом, не имеющим места жительства в Республике Казахстан, может быть предъявлен и рассмотрен по существу по месту нахождения его недвижимого имущества или по последнему известному месту его жительства (часть первая статьи 30 ГПК).

Иск о расторжении брака (супружества) с лицом, осужденным к лишению свободы, независимо от определенного ему срока наказания, рассматривается судом при наличии имущественных претензий, расторжение брака между супругами, имеющими общих несовершеннолетних детей, осуществляется судом в соответствии с требованиями части третьей статьи 27 ГПК. Если иск о расторжении брака (супружества) с лицом, осужденным к лишению свободы, принимается судом к производству в соответствии со статьей 29 ГПК, то надлежит исходить из последнего места жительства указанного лица до его осуждения.

Сноска. Пункт 9 - в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

10. По делам о расторжении брака (супружества) меры к примирению супругов суды согласно Кодексу применяют лишь в случаях, если отсутствует согласие одного из них на расторжение брака (супружества). В этих целях суд по просьбе сторон или одной из них, либо по собственной инициативе откладывает разбирательство дела и назначает им установленный Кодексом срок для примирения в пределах шести месяцев. Отложение разбирательства дела может быть неоднократным, однако общий срок для примирения супругов не должен превышать шести месяцев.

С учетом конкретных обстоятельств и наличия уважительных причин суд по заявлению супругов или одного из них вправе изменить предоставленный им для примирения срок и рассмотреть дело до его истечения.

Определение об отложении разбирательства дела для примирения супругов может быть вынесено без удаления суда из зала судебного заседания с указанием в протоколе судебного заседания (часть третья статьи 268 ГПК).

Сноска. Пункт 10 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 15.04.2021 № 1 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 30.09.2021 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

11. Дела о расторжении брака (супружества) суды должны рассматривать, как правило, с участием обоих супругов. Необходимо всесторонне выяснять взаимоотношения сторон, мотивы, по которым ставится вопрос о расторжении брака (супружества), подлинные причины разлада между супругами.

Однако при наличии взаимного согласия на расторжение брака (супружества) супругов, имеющих общих несовершеннолетних детей, при отсутствии имущественных и иных претензий супругов друг к другу, а также, если один из супругов подает заявление на расторжение брака (супружества), а второй, несмотря на отсутствие у него возражений, своими действиями либо бездействием уклоняется от расторжения брака (супружества), суд расторгает брак (супружество), не выясняя мотивы расторжения брака (супружества). Расторжение брака (супружества) в указанных случаях производится в срок до двух месяцев (статья 183 ГПК).

Сноска. Пункт 11 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

12. Если после истечения назначенного судом срока примирение супругов не состоялось и хотя бы один из них настаивает на прекращении брака (супружества), суд расторгает брак (супружество).

Сноска. Пункт 12 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

13. В соответствии с пунктом 2 статьи 22 Кодекса судам необходимо принимать меры к защите прав и интересов несовершеннолетних детей супругов, расторгающих брак (супружество). Суд в ходе рассмотрения дела должен выяснять, достигли ли супруги соглашение о том, с кем из них будут проживать несовершеннолетние дети после расторжения брака (супружества), определен ли порядок общения родителя с ребенком и порядок выплаты и размер средств на содержание детей. При этом соглашение об уплате алиментов должно быть совершено с соблюдением требований главы 22 Кодекса.

В случае, если соглашение между супругами по вышеуказанным вопросам отсутствует, а также в случае, если представленное суду соглашение нарушает интересы детей, суд обязан определить, с кем из родителей будут проживать несовершеннолетние дети после расторжения брака (супружества), порядок общения родителя с ребенком, с кого из родителей и в каких размерах взыскиваются алименты на содержание детей.

Судам при рассмотрении дел о расторжении брака для разрешения вопросов об определении, с кем из родителей будут проживать несовершеннолетние дети после расторжения брака (супружества) и порядка общения родителя с ребенком, следует руководствоваться разъяснениями, изложенными в нормативном постановлении Верховного Суда Республики Казахстан от 29 ноября 2018 года № 15 "О применении судами законодательства при разрешении споров, связанных с воспитанием детей".

При разрешении требования о взыскании алиментов судам следует иметь в виду, что согласно пункту 2 статьи 164 Кодекса алименты присуждаются с момента обращения в суд. Алименты за прошедший период могут быть взысканы в пределах трехлетнего срока с момента обращения в суд, если судом будет установлено, что истцом до подачи иска принимались меры к получению средств на содержание, но алименты не были получены вследствие уклонения лица, обязанного уплачивать алименты, от их уплаты.

О таких мерах могут свидетельствовать обращение к ответчику с требованием об уплате алиментов либо с предложением заключить соглашение об уплате алиментов, подача заявления о выдаче судебного приказа о взыскании алиментов на несовершеннолетнего ребенка (если впоследствии судебный приказ был отменен). Ответчик, в свою очередь, обязан представить доказательства, опровергающие доводы истца об уклонении от уплаты алиментов и подтверждающие уплату им алиментов в указанный период.

Суд также должен разъяснить, что проживающий отдельно от детей родитель обязан принимать участие в воспитании детей и имеет право общаться с ними, а другой родитель не вправе ему в этом препятствовать, о чем производится запись в протоколе судебного заседания.

В случае отказа в иске о расторжении брака (супружества) требование о взыскании алиментов, если истец настаивает на его рассмотрении, суд выделяет в отдельное производство, о чем указывает в резолютивной части решения.

Сноска. Пункт 13 - в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

14. Расторгая брак (супружество), суд по требованию супруга, имеющего право на получение содержания от другого супруга, обязан определить размер этого содержания. По требованию супругов или одного из них суд также обязан произвести раздел имущества, находящегося в их общей совместной собственности (пунктом 2 статьи 22 Кодекса).

В соответствии со статьей 223 Гражданского кодекса Республики Казахстан (далее – ГК) общей совместной собственностью супругов, подлежащей разделу (пункты 1 и 2 статьи 33 Кодекса) является любое нажитое во время брака (супружества) движимое и недвижимое имущество, которое в силу статей 115, 116, пункта 2 статьи 191 ГК может быть объектом права собственности граждан, независимо от того, на чье имя из супругов оно приобретено либо кем из супругов внесены деньги, если супругами в соответствии со статьей 39 Кодекса не был установлен иной режим, определяющий их имущественные права и обязанности в браке (супружестве) и (или) в случае его расторжения (брачный договор).

Сноска. Пункт 14 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

15. Поскольку в соответствии с действовавшим до издания Указа Президиума Верховного Совета СССР от 8 июля 1944 г. законодательством незарегистрированный брак (супружество) имел те же правовые последствия, что и зарегистрированный, на имущество, приобретенное совместно лицами, состоявшими в семейных отношениях без регистрации брака (супружества) до вступления в силу Указа, распространяется режим общей собственности супругов. При разрешении спора о разделе такого имущества судам необходимо руководствоваться правилами, установленными статьями 33, 34, 35, 36, 37 Кодекса.

Сноска. Пункт 15 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

16. В состав имущества, подлежащего разделу, включается общее имущество супругов, имеющееся у них в наличии на время рассмотрения дела либо находящееся у третьих лиц. Если суд установит, что один из супругов произвел отчуждение общего имущества или израсходовал его по своему усмотрению вопреки воле другого супруга и не в интересах семьи, либо скрыл имущество, то при разделе учитывается это имущество или его стоимость. Учитываются также общие долги супругов (пункт 3 статьи 38 Кодекса) и право требования по обязательствам, возникшим в интересах семьи.

В то же время согласно статье 35 Кодекса не является общим совместным и не подлежит разделу имущество, приобретенное хотя и во время брака (супружества), но на личные средства одного из супругов, принадлежавшие ему до вступления в брак (супружество), полученное в дар, в порядке наследования или по иным безвозмездным сделкам, а также вещи индивидуального пользования, приобретенные за счет общих средств супругов, за исключением драгоценностей и других предметов роскоши.

Если после фактического прекращения семейных отношений и ведения общего хозяйства супруги совместно имущество не приобретали, суд в соответствии с пунктом 2 статьи 35 Кодекса может произвести раздел лишь того имущества, которое являлось их общей совместной собственностью ко времени прекращения ведения общего хозяйства.

Сноска. Пункт 16 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования).

17. Раздел общего имущества супругов при расторжении брака (супружества) производится по правилам, установленным статьями 37, 38 Кодекса и статьей 218 ГК, при этом стоимость имущества, подлежащего разделу, при отсутствии соглашения сторон определяется судом на основании заключения судебного эксперта.

Если брачным договором изменен установленный законом режим совместной собственности, то суду при разрешении спора о разделе имущества супругов необходимо руководствоваться условиями такого договора. При этом следует иметь в виду, что в силу пункта 2 статьи 43 Кодекса брачный договор в этом же производстве может быть признан недействительным полностью или частично по требованию одного из супругов, если условия договора ставят этого супруга в крайне неблагоприятное положение или нарушают имущественные права детей, рожденных или усыновленных в этом браке (супружестве).

Сноска. Пункт 17 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

18. При разделе общего имущества супругов необходимо иметь в виду, что в случаях, когда раздел затрагивает интересы третьих лиц (например, крестьянского (фермерского) хозяйства или бывшего колхозного двора с участием в них других членов, жилищно-строительного или другого кооператива, членом которого состоял один из супругов (или оба супруга), неполностью внесший свой паевой взнос и в связи с этим не приобретший права собственности, и т.п.) суд в соответствии с пунктом 3 статьи 22 Кодекса вправе выделить это требование в отдельное производство.

Если при рассмотрении дела о расторжении брака (супружества) и разделе имущества супругов (в случаях, когда они полностью не выплатили пай за предоставленные кооперативом в пользование квартиру, дачу, гараж, другое строение или помещение), одна из сторон просит определить, на какую долю паенакопления она имеет право, не ставя при этом вопроса о разделе пая, суд вправе рассмотреть такое требование, не выделяя его в отдельное производство, при условии, что отсутствуют другие лица, имеющие право на паенакопления, поскольку этот спор не затрагивает прав кооператива.

Сноска. Пункт 18 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования).

19. Раздел банковского вклада на имя одного из супругов производится по правилам статьи 37 Кодекса.

Вклады, внесенные супругами за счет общего имущества на имя их несовершеннолетних детей, в силу пункта 4 статьи 37 Кодекса считаются принадлежащими детям и не должны учитываться при разделе имущества, являющегося общей совместной собственностью супругов.

Если же третьи лица предоставили супругам деньги и последние внесли их на свое имя в кредитные организации, третьи лица вправе предъявить иск о возврате соответствующих сумм по нормам ГК, который подлежит рассмотрению в отдельном производстве. В таком же порядке могут быть разрешены требования членов крестьянского (фермерского) хозяйства или членов бывшего колхозного двора и других лиц к супругам - членам этого крестьянского (фермерского) хозяйства или бывшего колхозного двора.

Сноска. Пункт 19 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования).

20. Течение трехлетнего срока исковой давности для требований о разделе имущества, являющегося общей совместной собственностью, брак (супружество) которых расторгнут (пункт 6 статьи 37 Кодекса), следует исчислять при расторжении брака (супружества) в суде – со дня вступления решения в законную силу, при расторжении брака (супружества) в регистрирующих органах, загранучреждениях Республики Казахстан – со дня регистрации расторжении брака (супружества) в книге регистрации актов гражданского состояния.

Суд при вынесении решения о расторжении брака (супружества) обязан разъяснить сторонам о применении к спорам о разделе совместно нажитого имущества трехлетнего срока исковой давности и порядке его исчисления.

Сноска. Пункт 20 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 30.09.2021 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

21. Суд при отказе в удовлетворении иска о расторжении брака (супружества) не вправе рассматривать в том же производстве иные, заявленные совместно с этим иском требования супругов, а согласно статье 22 Кодекса выделяет их в отдельное производство.

Сноска. Пункт 21 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

22. Решение суда о расторжении брака (супружества) равно как и решение об отказе в расторжении брака (супружества) должно быть законным и основанным на доказательствах, всесторонне проверенных в судебном заседании.

В мотивировочной части решения в случае, когда один из супругов возражал против расторжения брака (супружества), указываются установленные судом причины разлада между супругами, доказательства о невозможности сохранения семьи либо выводы суда о возможности сохранения семьи, доводы, на основании которых суд отвергает те или иные доказательства, законы, которыми руководствовался суд.

Резолютивная часть решения об удовлетворении иска о расторжении брака (супружества) должна содержать вывод суда по всем требованиям сторон, перечисленным в пункте 2 статьи 22 Кодекса, в том числе и соединенным для совместного рассмотрения. Фамилии супругов записываются в решении в соответствии со свидетельством о браке (супружестве), а в случае изменения фамилии при вступлении в брак (супружество) во вводной части решения необходимо указывать и добрачную фамилию.

В решении отражается момент прекращения брака (супружества) - со дня вступления решения в законную силу.

Сноска. Пункт 22 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 15.04.2021 № 1 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

23. В случае примирения супругов после вынесения решения о расторжении брака (супружества), суд при наличии их письменного заявления об этом, вправе прекратить своим определением исполнение решения до истечения срока вступления решения в законную силу.

Сноска. Пункт 23 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 15.04.2021 № 1 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

24. Если во время рассмотрения дела в кассационном порядке будет установлено, что решение о расторжении брака (супружества) представлено в регистрирующие органы, загранучреждения Республики Казахстан и совершена регистрация расторжения брака (супружества), то отмена такого решения с учетом указанного обстоятельства может последовать при выявлении существенных нарушений норм материального и процессуального права.

После отмены в кассационном порядке решения по делу о расторжении брака (супружества) суд при новом рассмотрении этого дела также обязан проверить, не произведена ли регистрация расторжения брака (супружества) в регистрирующих органах, загранучреждениях Республики Казахстан. При вынесении нового решения, суд при наличии в регистрирующих органах, загранучреждениях Республики Казахстан записи акта о расторжении брака (супружества) обязан разрешить вопрос об ее аннулировании.

Если к тому времени один из супругов вступил в новый брак (супружество), то вопрос о недействительности этого брака (супружества) должен разрешаться по иску заинтересованных лиц после вступления в законную силу решения суда об отказе в расторжении предыдущего брака (супружества).

Сноска. Пункт 24 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 07.12.2023 № 4 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

25. Суд вправе рассмотреть в одном производстве как взаимосвязанные исковые требования о расторжении брака (супружества) и о признании его недействительным (встречный иск).

При принятии иска о признании брака (супружества) недействительным судье необходимо выяснить, по какому основанию оспаривается действительность брака (супружества) (статья 25 Кодекса) и относится ли истец к категории лиц, которые в силу статьи 26 Кодекса вправе требовать признания брака (супружества) недействительным, именно по этому основанию. Если заявитель не относится к таким лицам, суд отказывает ему в иске.

Перечень оснований для признания брака (супружества) недействительным, содержащийся в пункте 1 статьи 25 Кодекса, является исчерпывающим и не подлежит расширительному толкованию. К таким основаниям относятся: нарушение установленных условий заключения брака (супружества), в т.ч. требований к брачному возрасту (статьи 9–10 Кодекса); вступление в брак (супружество) лиц, между которыми не допускается заключение брака (супружества) (статья 11 Кодекса), а также заключение фиктивного брака (супружества), в котором стороны или одна из них не имели намерения создать семью.

Может быть признан недействительным брак (супружество), заключенный по принуждению, а также в случае, если одно из лиц, вступающих в брак (супружество), скрыло от другого наличие у него болезни, создающей реальную угрозу членам образованной семьи, личной и общественной безопасности.

Учитывая это, не может явиться основанием для признания брака (супружества) недействительным нарушение установленных статьей 13 Кодекса требований к порядку заключения брака (супружества).

Сноска. Пункт 25 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования).

26. В соответствии с пунктом 4 статьи 27 Кодекса супруги после расторжения брака (супружества) как в судебном порядке, так и через регистрирующие органы не вправе ставить вопросы о признании этого брака (супружества) недействительным.

В случае наличия между супругами запрещенной Законом степени родства либо состояния одного из них в момент регистрации брака (супружества) в другом нерасторгнутом браке (супружестве), если брак (супружество) расторгнут в судебном порядке, то иск о признании брака (супружества) недействительным может быть рассмотрен судом при условии отмены решения о расторжении брака (супружества), поскольку, принимая такое решение, суд исходил из факта действительности заключенного брака (супружества). Согласно части второй статьи 76 ГПК обстоятельства, установленные таким решением, не могут быть оспорены теми же сторонами в другом процессе.

Если же брак (супружество) расторгнут во внесудебном порядке, а впоследствии предъявлены требования об аннулировании записи о расторжении брака (супружества) (регистрации) и признании его недействительным, суд разрешает оба указанных требования в одном производстве.

Сноска. Пункт 26 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

27. В силу пункта 1 статьи 23 Кодекса брак (супружество), расторгнутый в судебном порядке, считается прекращенным со дня вступления решения суда в законную силу, т. е. по истечении одного месяца после вынесения судом решения в окончательной форме (статья 403 ГПК) или после вынесения апелляционного постановления. Указанное положение не распространяется на случаи, когда брак (супружество) был расторгнут в судебном порядке до 24 декабря 1998 года - дня официального опубликования Закона Республики Казахстан от 17 декабря 1998 года № 321-I "О браке и семье", поскольку в этих случаях брак (супружество) считается прекращенным с момента регистрации развода (статья 40 Кодекса о браке и семье КазССР).

Брак (супружество), расторгнутый в регистрирующих органах, загранучреждениях Республики Казахстан, считается прекращенным со дня государственной регистрации расторжения брака (супружества) независимо от того, когда он был расторгнут - до 24 декабря 1998 года либо после этой даты.

Сноска. Пункт 27 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.05.2012 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

28. Содержание протокола судебного заседания по делам о расторжении брака (супружества) должно соответствовать статье 282 ГПК, в частности, в нем должны быть отражены все существенные моменты судебного разбирательства: сведения о истце и ответчике, о детях и их возрасте, подробные объяснения по существу иска, показания свидетелей, исследование судом иных доказательств, а также действия суда по примирению супругов.

В случае фиксирования разбирательства дела с использованием средств аудио-, видеозаписи составляется краткий протокол в соответствии с частью четвертой статьи 282 ГПК.

Сноска. Пункт 28 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 15.04.2021 № 1 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

29. С принятием настоящего постановления:

признать утратившим силу постановление Пленума Верховного Суда КазССР от 27.06.87 г. N 4 "О выполнении судами республики постановления Пленума Верховного Суда СССР от 28.11.80 г. N 9 "О практике применения судами законодательства при рассмотрении дел о расторжении брака (супружества)";

признать недействующим в Республике Казахстан постановление Пленума Верховного Суда СССР от 28.11.80 г. N 9 "О практике применения судами законодательства при рассмотрении дел о расторжении брака (супружества)".

Сноска. Пункт 29 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

30. Согласно статье 4 Конституции Республики Казахстан настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, а также является общеобязательным и вводится в действие со дня официального опубликования.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 30 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

Председатель Верховного Суда
Республики Казахстан
Секретарь Пленума,
судья Верховного Суда
Республики Казахстан

      Ескерту. Тақырыпқа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2008.12.22 N 13; 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.
      Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "ҚР" деген сөздер алып тасталды - ҚР Жоғарғы Сотының 2008.12.22. N 13 Нормативтік қаулысымен.
      Ескерту. Бүкіл мәтіні бойынша "некені", "некенің", "неке", "некелерін", "некесін" деген сөздерден кейін "(ерлі-зайыптылықты)", "(ерлі-зайыптылықтың)", "(ерлі-зайыптылық)", "(ерлі-зайыптылықты)" деген сөздермен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен;
      "АХАЖ органдарында", "АХАЖ органдарына", "АХАЖ", "АХАЖ органына", "АХАЖ органдары" деген сөздер тиісінше "тіркеуші органдарда", "тіркеуші органдарға", "тіркеуші органның", "тіркеуші органға", "тіркеуші органдар" деген сөздермен ауыстырылды - ҚР Жоғарғы Сотының ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.
      Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "АІЖК-нің" деген сөз "АПК-нің" деген сөзбен ауыстырылды – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.
      Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "талап арызы", "талап арыз", "талап қою арызында", "талап арызды", "талап қою арызымен", "талап қою арызына", "талап қою арызын", "талап арыздарды" деген сөздер тиісінше "талап қоюы", "талап қою", "талап қоюда", "талап қоюды", "талап қоюмен", "талап қоюға", "талап қоюларды" деген сөздермен ауыстырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.
      Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "талапкер", "мәжілісінде", "мәжілісі" деген сөздер тиісінше "талап қоюшы" "отырысында", "отырысы" деген сөздермен ауыстырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.
      Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "тіркеуші органдарда", "тіркеуші органда", "Тіркеуші органда", "тіркеуші органға", "тіркеуші органның", "Тіркеуші органдарда", "тіркеуші органдар", "Тіркеуші органдар" деген сөздерден кейін тиісінше ", Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемелерінде", ", Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінде", ", Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінде", ", Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесіне", ", Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің", ", Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемелері" деген сөздермен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

Соттардың некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы iстердi қараған кезде Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы" Қазақстан Республикасының Кодексін (бұдан әрі – Кодекс) некенi (ерлі-зайыптылықты) тоқтатуды, оны заңсыз деп тануды және ерлi-зайыптылар (бұрынғы ерлi-зайыптылар) арасындағы мүлiктiк қатынасты реттейтiн нормаларын қолданумен байланысты мәселелер туындайтынын ескере отырып, Жоғарғы Соттың жалпы отырысы қаулы етедi:

Ескерту. Кіріспеге өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2008.12.22 N 13, 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

1. Кодекстің 16-бабының 1-тармағына сәйкес некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы iс сотта ерлi-зайыптылардың бiреуiнiң немесе екеуiнiң де талап қоюы бойынша жүргiзiлетiнi түсiндiрiлсiн.

Егер ерлі-зайыптылардың бiрiнiң әрекет қабiлетсiздiгi байқалса, онда оның мүддесiн қамқоршысы немесе прокурор некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы талап қою арқылы қорғауы мүмкiн. Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің (бұдан әрі - АПК) 56-бабына сәйкес, сот мұндай жағдайда қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарын iске қатыстырып, олардың тиiстi қорытындысын алуына болады.

Ескерту. 1-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

2. Некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы талап қою АПК-нің 148-бабының талаптарына сай келуге тиiс. Атап айтқанда, онда: некенiң (ерлі-зайыптылықтың) қашан, қайда тiркелгенi, ортақ балалары бар ма, олардың жасы, ерлi-зайыптылар кәмелетке толмаған балаларының қайсысы кiммен бiрге тұратыны туралы келiсiмге келдi ме, балаларды және (немесе) еңбекке жарамсыз мұқтаж жұбайын асырауға арналған қаржыны төлеу тәртiбi туралы, оған жұмсалатын қаражат мөлшерi туралы немесе ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн бөлу туралы, некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзу кезiнде оны бұзуға өзара келiсiм болмаған жағдайда оны бұзудың себептерi, некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы талаппен бiрге басқа да талаптардың қойылған-қойылмағаны көрсетiледi. Талап қоюға неке қию (ерлі-зайыптылық) туралы куәлiк, егер ол қағаз жеткізгіште берілген болса, балалардың туу туралы куәліктердiң көшiрмелерi, еңбекақы және ерлi-зайыптылардың кiрiс әкелетiн басқа да табыс көздерi туралы құжаттар, басқа да қажеттi құжаттар қоса тiркеледi.

Кәмелетке толмаған ортақ балалары жоқ және бір-біріне мүліктік және өзге де талаптарды қоймайтын ерлі-зайыптылардың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы талап қоюда Кодекстің 238-бабы 2-тармағының тәртібімен тіркеуші органдарда, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемелерінде некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға жауапкердің келісімінің жоқтығы не оның қарсылығының болмауына қарамастан некені (ерлі-зайыптылықты) бұзудан жалтарғаны көрсетіледі.

Ескерту. 2-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 30.09.2021 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

3. Некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы iстi соттың қарауына бергенде оларды тиянақты тексерiп дайындау мiндетiне соттардың назары аударылсын. Судья талап қоюды қабылдағаннан кейiн, әдетте, ерлі-зайыптының екiншiсiн шақырып алып, бұл талап қоюға оның көзқарасын, ерлi-зайыптылардың сот арқылы шешiлетiн басқа да даулы мәселелерiн анықтап, олардың талаптарының қайсысы некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы талаппен бiрге қаралуы мүмкiн екенiн түсіндiруi тиiс.

Ескерту. 3-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

4. Кодекстің 16-бабының 2-тармағына сәйкес әйелдiң жүктiлiгi кезінде және бала туғаннан кейiн бiр жыл өткен уақытқа дейiн әйелiнiң келiсiмiнсiз некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы күйеудiң талабын қанағаттандыруға болмайды. Бiрақ, аталған шектеу бала өлі туған немесе бiр жылға жетпей шетiнеп кеткен жағдайларға жатпайды. Осы аталған екi жағдайда да судьяның талап қоюды қабылдамауға құқығы жоқ.

Ескерту. 4-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

5. Некені (ерлі-зайыптылықты) сот тәртібімен бұзу жағдайларының бірі ретінде Кодексте ерлі-зайыптылардың бір-біріне мүліктік талаптарының болуы көзделген. Мүліктік талаптар деп ортақ мүлікті бөлу, еңбекке жарамсыз жұбайын, сондай-ақ кәмелетке толмаған балаларын асырауға арналған қаражатты төлеуге қатысты даулар түсініледі.

Ескерту. 5-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

6. Кодекстің 17-бабының 1-тармағына сәйкес кәмелетке толмаған ортақ балалары жоқ ерлі-зайыптылардың өзара келісімі бойынша некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу бір-біріне мүліктік және өзге де талаптар болмаған кезде тіркеуші органда, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінде жүргізіледі.

Некені (ерлі-зайыптылықты) сот тәртібімен бұзу:

Кодекстің 17-бабының 2-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, ерлі-зайыптылардың кәмелетке толмаған ортақ балалары болған;

ерлі-зайыптылардың біреуінің некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға келісімі болмаған;

егер ерлі-зайыптылардың біреуі қарсылықтарының болмауына қарамастан, өзінің іс-әрекетімен не әрекетсіздігімен некені (ерлі-зайыптылықты) бұзудан жалтарған;

ерлі-зайыптылардың бір-біріне мүліктік және өзге де талаптары болған (Кодекстің 19-бабының 2-тармағы) жағдайда жүргізіледі.

Бір-біріне мүліктік және өзге де талаптар қоймайтын және кәмелетке толмаған ортақ балалары жоқ ерлі-зайыптылардың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы талап қоюмен сотқа жүгінуі үшін жауапкердің тіркеуші органда, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінде некені (ерлі-зайыптылықты) бұзудан бас тартқанын не оның қарсылығының болмауына қарамастан, некені (ерлі-зайыптылықты) бұзудан жалтарғанын растайтын дәлелдемелерді ұсынуы қажеттігін соттардың ескергені жөн.

Тіркеуші органда, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінде Кодекстің 238-бабы 2-тармағының тәртібімен некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға жауапкердің келісімінің жоқтығын растау үшін жұбайының некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы арызбен тіркеуші органға, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесіне жүгінгені жөніндегі құжаттар ұсынылады.

Ерлі-зайыптылардың біреуі өзінің қарсылықтарының болмауына қарамастан, некені (ерлі-зайыптылықты) бұзудан жалтарған жағдайда, мысалы, некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы бірлескен арыз не жеке арыз беруден бас тартса, оның бірлескен арыз беру үшін тіркеуші органға, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесіне жеке өзінің келуіне мүмкіндігі болмаса, сондай-ақ ол арыз берілгеннен кейін бір ай өткен соң тіркеуші органға, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесіне келмесе неке (ерлі-зайыптылық) сот тәртібімен бұзылады.

Бұл жағдайда талап қоюшы жауапкердің некені (ерлі-зайыптылықты) тіркеуші органда, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінде бұзудан жалтарғанын куәландыратын дәлелдемелерді талап қоюға қоса беруге міндетті. Мұндай дәлелдемелерге тіркеуші органның, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің ерлі-зайыптылардан некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға арыздың болмағаны не арыз берілгеннен кейін бір ай өткен соң некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу үшін оның келмегені туралы мәліметтері жатады.

Мұндай дәлелдемелер болмаған жағдайда осы санаттағы істер үшін заңда белгіленген дауды реттеудің соттан тыс тәртібінің сақталмауына байланысты АПК-нің 152-бабы бірінші бөлігінің 1) тармақшасына сілтеме жасалып, арыз қайтарылуы тиіс.

Ескерту. 6-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 30.09.2021 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.
7. Алып тасталды - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

8. Кодекстің 17-бабының 2-тармағы бойынша ерлі-зайыптылардың кәмелетке толмаған ортақ балаларының болуына қарамастан, хабар-ошарсыз кетті деп танылған адамдармен некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу ерлі-зайыптылардың біреуінің арызы бойынша тіркеуші органдарда, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемелерінде жүргізіледі. Сондықтан бір жыл ішінде тұрғылықты жерінде мәліметтер болмаған адамға қатысты некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы талап қойып жүгіну кезінде судья некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы талап қоюларды азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарауға және шешуге жатпауына байланысты қабылдаудан бас тартады және талап қоюшыға азаматты хабар-ошарсыз кетті деп тану тәртібін түсіндіреді.

Ескерту. 8-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 30.09.2021 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

9. Кәмелетке толмаған ортақ балалары бар ерлі-зайыптылар арасындағы некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу, мүлікті бөлу (кәмелетке толмаған балалар болған кезде) туралы даулар бойынша азаматтық істерді жауапкердің тұрғылықты жері бойынша кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттар қарайды және шешеді.

Республикалық маңызы бар қалалардың және астананың, облыс орталықтарының шегінде орналасқан аудандық (қалалық) соттардың соттылығына жататын істер бойынша талап қоюларды қоспағанда, некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы талап қоюлар талап қоюшының тұрғылықты жері бойынша онымен кәмелетке толмаған балалары бірге тұрған кезде берілуі мүмкін (АПК-нің 30-бабының жетінші бөлігі).

Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері жоқ адаммен некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы талап қою оның жылжымайтын мүлкінің орналасқан жері бойынша немесе оның ең соңғы белгілі тұрғылықты жері бойынша берілуі және қаралуы мүмкін (АПК-нің 30-бабының бірінші бөлігі).

Бас бостандығынан айыруға сотталған адаммен некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы талап қоюды, оған белгіленген жаза мерзіміне қарамастан, мүліктік талаптар болған кезде сот қарайды, кәмелетке толмаған ортақ балалары бар ерлі-зайыптылар арасындағы некені бұзуды сот АПК-нің 27-бабының үшінші бөлігінің талаптарына сәйкес жүзеге асырады. Егер сот бас бостандығынан айыруға сотталған адаммен некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы талап қоюды АПК-нің 29-бабына сәйкес іс жүргізуге қабылдаса, онда көрсетiлген адамның сотталғанға дейiн соңғы тұрғылықты жерін негізге алу қажет.

Ескерту. 9-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

10. Соттар тек заңда көрсетiлген жағдайда ғана, егер некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзуға ерлi-зайыптылардың бiреуiнiң келiсiмi болмаған жағдайда, некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы iс бойынша ерлi-зайыптыларды татуластыру шараларын қолданады. Сот бұл мақсатта тараптардың өтiнiшi бойынша немесе олардың бiрiнiң немесе өзiнiң жеке бастамасы бойынша iстi шешудi кейiнге қалдырады және оларға татуласуы үшiн заңда белгiленген алты ай мерзiмдi тағайындайды. Iстi қарауды кейiнге қалдыру бiрнеше рет қайталануы мүмкiн, бiрақ ерлi-зайыптылардың татуласуы үшiн берiлген жалпы мерзiм алты айдан аспауы тиiс.

Сот нақты мән-жайларды және орынды себептердi ескере отырып, ерлi-зайыптылардың немесе олардың бiрiнiң арызы бойынша татуласуға берген мерзiмiн өзгертуге және iстi сол мерзiм өткенге дейiн қарауға құқылы.

Сот ерлі-зайыптыларды татуластыру үшін істі қарауды кейінге қалдыру туралы ұйғарымды сот отырысының хаттамасында көрсете отырып, сот отырысы залынан шықпай-ақ шығаруы мүмкін (АПК-нің 268-бабының үшінші бөлігі).

Ескерту. 10-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 15.04.2021 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 30.09.2021 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

11. Соттар некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы iстi, әдетте, ерлі-зайыптылардың екеуiнiң қатысуымен қарауға тиiстi. Тараптардың өзара қатынастарын, некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы мәселенiң себептерiн, ерлі-зайыптылардың арасындағы алауыздықтың нағыз себептерiн жан-жақты анықтау қажет.

Алайда ортақ кәмелетке толмаған балалары бар ерлi-зайыптылардың арасында некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзу жөнінде өзара келiсiм болса, ерлі-зайыптылардың бiр-бiрiне мүліктiк және өзге де талаптары болмаған кезде, сондай-ақ, егер ерлi-зайыптылардың бiреуі некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға арыз берсе, ал екіншісі қарсылығының жоқтығына қарамастан өзiнiң әрекеттерiмен не әрекетсiздiгімен некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзудан жалтарса, сот некені (ерлі-зайыптылықты) бұзудың себептерiн анықтамай-ақ некенi бұзады. Көрсетiлген жағдайларда некенi бұзу екi айға дейiнгі мерзімде жүргізіледі (АПК-нің 183-бабы).

Ескерту. 11-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

12. Егер сот тағайындаған мерзiмнен кейiн ерлi-зайыптылар татулыққа келмесе және олардың ең болмаса бiрi некенi (ерлі-зайыптылықты) тоқтатуды талап етсе, сот некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзады.

Ескерту. 12-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

13. Кодекстің 22-бабының 2-тармағына сәйкес соттар некені (ерлі-зайыптылықты) бұзатын ерлі-зайыптылардың кәмелетке толмаған балаларының құқықтары мен мүдделерін қорғау шараларын қабылдауы қажет. Сот істі қарау барысында ерлі-зайыптылардың неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғаннан кейін кәмелетке толмаған балалары олардың қайсысымен тұратыны туралы келісімге келген-келмегенін, ата-ананың баламен қарым-қатынас тәртібі және балаларды күтіп-бағуға арналған қаражатты төлеу тәртібі және оның мөлшері айқындалған-айқындалмағанын анықтауға міндетті. Бұл ретте алимент төлеу туралы келісім Кодекстің 22-тарауының талаптарын сақтай отырып жасалуы тиіс.

Егер ерлі-зайыптылардың арасында жоғарыда аталған мәселелер бойынша келісім болмаса, сондай-ақ сотқа ұсынылған келісім балалардың мүдделерін бұзса, сот неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғаннан кейін кәмелетке толмаған балалардың қай ата-анамен тұратынын, ата-ананың баламен қарым-қатынас тәртібін, қай ата-анадан және қандай мөлшерде балаларды күтіп-бағуға алимент өндіріліп алынатындығын анықтауға міндетті.

Соттар некені бұзу туралы істерді қараған кезде неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғаннан кейін кәмелетке толмаған балалардың қай ата-анамен бірге тұратынын және ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынас тәртібін анықтау мәселелерін шешу үшін "Соттардың балаларды тәрбиелеуге байланысты дауларды шешу кезiнде заңнаманы қолдануы туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2018 жылғы 29 қарашадағы № 15 нормативтік қаулысындағы көрсетілген түсініктемелерді басшылыққа алуы керек.

Соттар алимент өндіру туралы талапты шешу кезінде Кодекстің 164-бабының 2-тармағына сәйкес алимент сотқа жүгінген кезден бастап тағайындалатынын ескеруі қажет. Егер сот талап қоюшының тарапынан талап қоюдан бұрын күтіп-бағуға қаражат алу шаралары қолданылғанын, бірақ алиментті төлеуге міндетті адамның оны төлеуден жалтаруы салдарынан алимент алынбағанын анықтаса, сотқа өтініш жасалған кезден бастап үш жыл мерзім шегінде өткен кезеңге алимент өндіріп алынуы мүмкін.

Мұндай шаралар туралы жауапкерге алимент төлеу туралы талаппен немесе алимент төлеу туралы келісім жасасу туралы ұсыныспен жүгіну, кәмелетке толмаған балаға алимент өндіру туралы сот бұйрығын беру туралы арызбен жүгіну (егер кейіннен сот бұйрығының күші жойылса) куәландыруы мүмкін. Жауапкер, өз кезегінде, алимент төлеуден жалтару туралы талап қоюшының дәлелдерін жоққа шығаратын және алиментті көрсетілген кезеңде өзінің төлегенін растайтын дәлелдемелерді ұсынуға міндетті.

Сот, сонымен қатар балаларынан бөлек тұратын ата-ананың балаларды тәрбиелеуге қатысуға міндетті және олармен қарым-қатынас жасауға құқығы бар екенін, ал екінші ата-ананың бұған кедергі келтіруге құқығы жоқ екенін түсіндіруі қажет, бұл туралы сот отырысының хаттамасында жазылады.

Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы талап қоюдан бас тартылған жағдайда, алимент өндіру туралы талап, егер талап қоюшы оны қарауды талап етсе, сот шешімінің қарар бөлігінде көрсете отырып, оны жеке іс жүргізуге бөліп шығарады.

Ескерту. 13-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

14. Сот некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзған кезде жұбайлардың бiрiнің асырауында болу құқығы бар жұбайдың талабы бойынша осы асырау қаражатының мөлшерiн анықтауға мiндеттi. Ерлi-зайыптылардың немесе олардың бiреуiнiң талабы бойынша сот, олардың ортақ меншiгiндегі мүлiктерiн бөлiп беруге мiндеттi (Кодекстің 22-бабының 2-тармағы).

Кодекстің 39-бабына сәйкес ерлi-зайыптылардың некедегi (ерлі-зайыптылықтағы) және (немесе) ол бұзылған жағдайдағы мүлiктiк құқықтары мен мiндеттерiн анықтайтын өзге тәртiп белгiленбесе (неке шарты), азаматтардың меншiктiк құқықтарының объектiсi болып табылатын, Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (бұдан әрі – АК) 115, 116 және 191-баптың 2-тармағына сәйкес ерлi-зайыптылардың қайсысының атына сатып алғанына немесе ерлi-зайыптылардың қайсысының ақша салғанына қарамастан, АК-нің 223-бабына сәйкес ерлi-зайыптылардың некеде (ерлі-зайыптылықта) тұрған кезде жинаған кез келген жылжитын және жылжымайтын мүлiктерi, бөлуге жататын бiрiккен ортақ меншiк болып табылады (Кодекстің 33-бабының 1 және 2-тармақтары).

Ескерту. 14-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

15. КСРО Жоғарғы Кеңесi Төралқасының 1944 жылы 8 шілдедегі Жарлығы жарияланған кезге дейiн қолданылған заңдарға сәйкес тiркелмеген неке (ерлі-зайыптылық) мен тiркелген некенiң (ерлі-зайыптылықтың) құқықтық салдары бiрдей болғандықтан, Жарғы күшiне енгенге дейiн некелерi (ерлі-зайыптылық) тiркелмеген отбасылық қатынастағы адамдардың бiрiгіп жинаған мүлiкке ерлi-зайыптылардың ортақ меншiгi тәртiбi тарайды. Мұндай мүлiктi бөлу жөнiндегi дауды шешу кезiнде соттар Кодекстің 33, 34, 35, 36, 37-баптарында белгiленген ережелердi басшылыққа алуы қажет.

Ескерту. 15-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

16. Iстi қараған мезгілде ерлi-зайыптылардың иелiгiнде болған немесе үшiншi тұлғада болған ортақ мүлiктерi бөлуге жататын мүлiктердiң құрамына кiредi. Егер сот ерлi-зайыптылардың бiрi ортақ мүлiктi иелiктен шығарғанын немесе өз қалауы бойынша, жұбайының қарсылығына және отбасының мүддесiне қарамастан сатып жiбергенiн немесе мүлiктi жасырғанын анықтаса, онда бөлу кезiнде бұл мүлiк немесе оның құны есепке алынады. Сол сияқты ерлi-зайыптылардың ортақ қарызы (Кодекстің 38-бабының 3-тармағы) және отбасы мүддесiнен туындаған мiндеттемелер жөнiндегi талаптар құқығы ескеріледi.

Сонымен қатар, некеге (ерлі-зайыптылыққа) отыру кезiнде ерлi-зайыптылардың бiрiне, бiрақ некеге (ерлі-зайыптылыққа) отырғанға дейiн тиесiлi болған, жеке қаражатына сатып алынған, сыйға тартылған, мұраға немесе өзге ақысыз мәмілелер бойынша алынған мүлiк, сондай-ақ ерлi-зайыптылардың ортақ қаражаты есебiнен бiрiнiң жеке басына пайдалануға сатып алынған заттар, қымбат бағалы және басқа асыл заттардан басқалары Кодекстің 35-бабына сәйкес ортақ меншiк болып саналмайды және бөлуге жатпайды.

Егер отбасылық қарым-қатынас және ортақ шаруашылықты жүргiзу нақты тоқтатылғаннан кейiн жұбайлар бiрлесiп мүлiк сатып алмаған болса, сот Заңның 34-бабының 2-тармағына сәйкес олардың ортақ шаруашылықты жүргiзу уақытына дейiнгi ортақ меншiгi болып келген мүлiктердi ғана бөле алады.

Ескерту. 16-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

17. Неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған кезде ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін бөлу Кодекстің 37, 38-баптарында және АК-нің 218-бабында белгіленген қағидалар бойынша жүргізіледі, бұл ретте тараптардың келісімі болмаған кезде бөлуге жататын мүліктің құнын сот сарапшының қорытындысы негізінде айқындайды.

Егер заңмен белгiленген ортақ меншiктiң тәртiбi неке (ерлі-зайыптылық) шартымен өзгертiлсе, онда сот ерлi-зайыптылардың мүлкiн бөлу туралы дауларды шешкен кезде осындай шарт талаптарын басшылыққа алуы тиiс. Мұндайда ерлi-зайыптылар арасындағы неке (ерлі-зайыптылық) шарты Кодекстің 43-бабының 2-тармағына сәйкес тап осы өндiрiсте жұбайлардың бiрiнiң талабы бойынша, егер шарт талаптары жұбайлардың бiрiн өте қолайсыз жағдайда қалдыратын немесе осы некеде (ерлі-зайыптылықта) туылған немесе асырап алынған балалардың мүліктік құқықтарын бұзатын болса, толық немесе iшiнара заңсыз болып танылуы мүмкiн.

Ескерту. 17-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) ); 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

18. Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлiктерiн бөлген кезде үшiншi тұлғаның (мәселен, басқа мүшелермен бiрге қатысқан шаруа (фермерлiк) қожалығының немесе ұжымшар ауласының, үлестiк жарнасын толық төлемеген және соған байланысты меншiк құқығын иемденбеген ерлi-зайыптылардың бiреуi (немесе екеуi де) мүшесi болып саналатын тұрғын үйдiң, құрылыс немесе басқа кооперативтердiң, т.б.) мүдделерi қозғалған жағдайда Кодекстің 22-бабының 3-тармағына сәйкес бұл талапты жеке өндiрiске шығаруға құқылы екенiн ескеру қажет.

Егер некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзу және ерлi-зайыптылар мүлiктерiн бөлу туралы iстi қараған кезде (олар кооперативтiң пәтердi, саяжайды, гаражды және құрылыс немесе тұрғын үйлердi пайдалануға бергенi үшiн үлестерiн толық төлемеген жағдайда), тараптардың бiреуi, үлестi бөлудi талап етпей, оның өзi жиналған үлестiң қандай бөлiгiне құқылы екендiгін анықтап берудi сұраса, сот мұндай талапты жиналған үлеске құқы бар басқа адамдар болмаған жағдайда, бұл дау кооператив құқықтарын қозғамағандықтан, оны жеке өндiрiске бөліп шығармай-ақ қарауға құқылы.

Ескерту. 18-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

19. Ерлі-зайыптылардың бiреуiнiң атына салынған банктiк салымдар Кодекстің 37-бабындағы ереже бойынша бөлiнедi.

Ортақ мүлiктер есебiнен жұбайлардың кәмелетке толмаған өз балаларының атына салған салымдары Кодекстің 37-бабының 4-тармағына сәйкес сол балаларға тиесiлi болып есептеледi және ерлi-зайыптылардың ортақ меншiгi болып табылатын мүлiктердi бөлген кезде есепке алынбайды.

Егер үшiншi адамдар ерлi-зайыптыларға ақша берiп, соңғылары оны несие ұйымдарындағы өз аттарына салған болса, онда үшiншi тұлға АК-нiң нормалары бойынша тиiстi соманы қайтару жөнiнде талап қоюға құқылы, ол талап жеке өндiрiсте қарауға жатады. Шаруа (фермерлiк) қожалықтар мүшелерiнiң немесе бұрынғы ұжымшар ауласы мүшелерiнiң және басқа тұлғалардың осы шаруа (фермерлiк) қожалығының немесе бұрынғы ұжымшар ауласының мүшелерi болып саналатын ерлi-зайыптыларға қойылатын талаптарын осындай тәртiппен шешуге болады.

Ескерту. 19-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

20. Некесi (ерлі-зайыптылығы) бұзылған ерлi-зайыптылардың (Кодекстің 37-бабының 6-тармағы) ортақ меншiгiн бөлу туралы талаптар үшін талап қою ескіруінің үш жылдық мерзiмiнің өтуін неке (ерлі-зайыптылық) сотта бұзылған кезде - шешiм заңды күшiне енген күннен бастап, неке (ерлі-зайыптылық) тіркеуші органдарда, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемелерінде бұзылған кезде - азаматтық хал-актілерін тiркеу кiтабында некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзу тiркелген күннен бастап есептеген жөн.

Сот некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы шешім шығарған кезде тараптарға бірлесіп жиналған мүлікті бөлу туралы дауларға талап қою ескіруінің үш жылдық мерзімі қолданылатынын және оны есептеу тәртібін түсіндіруі тиіс.

Ескерту. 20-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - – ҚР Жоғарғы Сотының 30.09.2021 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

21. Некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы талапты қанағаттандырмаған кезде сот ерлi-зайыптылардың осы талаппен бiрге мәлiмделген өзге талаптарын сол өндiрiсте қарауға құқы жоқ, Кодекстің 22-бабына сәйкес олар жеке өндiрiске шығарылады.

Ескерту. 21-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); орыс тіліндегі мәтінге өзгеріс енгізілді, қазақ тіліндегі мәтін өзгермейді - ҚР Жоғарғы Сотының 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

22. Соттың некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы шешiмi, сондай-ақ некені (ерлі-зайыптылықты) бұзудан бас тарту жөнiндегi шешiмi де заңды және сот отырысында жан-жақты тексерiлген дәлелдерге негізделген болуы тиiс.

Ерлi-зайыптылардың бiреуi некенің (ерлі-зайыптылықтың) бұзылуына қарсылық бiлдiрген жағдайда шешiмнiң дәлелдеу бөлiгiнде ерлi-зайыптылардың арасындағы араздықтарының сот анықтаған себептерi, отбасын сақтау мүмкiн еместiгi туралы дәлелдер немесе отбасын сақтап қалу мүмкiн екенi туралы соттың тұжырымдары, кей-бiр дәлелдердi жоққа шығарғанының негiздерi, басшылыққа алған заңдары көрсетiлуi керек.

Некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзу жөнiндегi талапты қанағаттандыру туралы шешiмнiң қорытынды бөлiгінде тараптардың Кодекстің 22-бабының 2-тармағында көрсетiлген талаптарының барлығы бойынша, оның iшiнде тараптардың бiрге қарау үшiн бiрiктiрiлген талаптары бойынша соттың қорытындылары болуы тиiс. Ерлi-зайыптылардың тектерi шешімде неке (ерлі-зайыптылық) туралы куәлiкке сәйкес жазылады, ал тегi некеге (ерлі-зайыптылыққа) отырған кезде өзгертiлген болса, шешiмнiң кiрiспе бөлiгінде некеге (ерлі-зайыптылыққа) отырғанға дейiнгi тегiн де көрсету қажет.

Шешiмде неке (ерлі-зайыптылық) тоқтатылған сәт – шешiм заңды күшiне енген күннен бастап көрсетіледі.

Ескерту. 22-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 15.04.2021 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

23. Некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзу жөнiндегi шешiм шығарылғаннан кейiн ерлi-зайыптылар татуласқан жағдайда және бұл туралы олардың жазбаша арызы болса, сот өз ұйғаруымен шешiмнiң орындалуын, ол заңды күшiне енгенге дейiн тоқтатуға құқылы.

Ескерту. 23-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 15.04.2021 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

24. Егер iстi кассациялық тәртіппен қараған кезде некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзу жөнiндегi шешiм тіркеуші органға, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесіне берiлгенi және некенің (ерлі-зайыптылықтың) бұзылуы тiркеуден өткенi анықталса, онда, аталған мән-жайларды ескере отырып, мұндай шешiмдi бұзу материалдық және iс жүргізу құқығының талаптары елеулi түрде сақталмаса мүмкiн болады.

Некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы iс жөнiндегi шешiм кассациялық тәртіппен бұзылғаннан кейiн, сот бұл iстi жаңадан қараған кезде, некені (ерлі-зайыптылықты) бұзудың тіркеуші органдарда, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемелерінде тiркелген-тiркелмегенiн тексеруге мiндеттi. Тіркеуші органдарда, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемелерінде некенiң (ерлі-зайыптылықтың) бұзылғаны жөнiндегi актi болған жағдайда, сот жаңа шешiм қабылдаған кезде, оны жою туралы мәселенi шешуге мiндеттi.

Жоғарыда келтiрiлген жағдайларда ерлi-зайыптылардың бiреуi жаңа некеге (ерлі-зайыптылыққа) отырса, онда бұл некенің (ерлі-зайыптылықтың) заңсыздығы жөнiнде мәселе мүдделi тұлғалардың талабы бойынша, бұрынғы некені (ерлі-зайыптылықты) бұзудан бас тарту туралы сот шешiмi заңды күшiне енгеннен кейiн шешiлуге тиiс.

Ескерту. 24-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 07.12.2023 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

25. Сот некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзу жөнiндегi және оны заңсыз деп тану жөнiндегi талап қоюларды (қарсы талапты) өзара байланысты деп, бiр өндiрiсте қарауға құқылы.

Сот некенi (ерлі-зайыптылықты) заңсыз деп тану жөнiндегi талап қоюды қабылдаған кезде, некенің (ерлі-зайыптылықтың) заңдылығы қандай негiздер бойынша көтерiлгенiн (Кодекстің 25-бабы) және Кодекстің 26-бабына сәйкес талап қоюшы дәл осы аталған негiздермен некенi (ерлі-зайыптылықты) заңсыз деп тануға құқылы тұлғаларға жататынын анықтауы қажет. Егер арызданушы мұндай тұлғаға жатпаса, онда сот оның талабын қанағаттандырмайды.

Кодекстің 25-бабының 1-тармағында көрсетiлген некенi (ерлі-зайыптылықты) заңсыз деп тану негiздерiнің тiзбесi түпкiлiктi болып табылады және ол кеңейтiлiп түсiндiруге жатпайды. Мұндай негiздерге: некеге (ерлі-зайыптылыққа) отырудың белгiленген шарттарының бұзылуы, оның iшiнде, неке (ерлі-зайыптылық) жасын сақтамау (Кодекстің 9-10-баптарында), некеге (ерлі-зайыптылыққа) отыруға жол берiлмейтiн тұлғалардың арасындағы некелесу (ерлі-зайыптылық) (Кодекстің 11-бабы), сондай-ақ тараптар не олардың бiреуi отбасын құруды ниет етпеген жасанды некелесу (ерлі-зайыптылық) жатады.

Мәжбүрлеп қиылған неке (ерлі-зайыптылық), сондай-ақ, егер некеге (ерлі-зайыптылыққа) отырған тұлғалардың бiреуi екіншiсiнен өзiнiң құрған отбасы мүшелерiне жекелей және қоғамдық қауiпсiздiгiне нақтылы қатер туғызатын аурудың бар екенiн жасырып қалса, бұндай неке (ерлі-зайыптылық) заңсыз деп танылуы мүмкін.

Осыларды ескере отырып, неке (ерлі-зайыптылық) қию тәртiбiнiң белгiленген талаптарын (Кодекстің 13-бабы) бұзушылық некенi (ерлі-зайыптылықты) заңсыз деп тану үшiн негiз болып табылмайтынын ескеру керек.

Ескерту. 25-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

26. Кодекстің 27-бабының 4-тармағына сәйкес ерлі-зайыптылар некелерiн (ерлі-зайыптылықты) сот немесе тіркеуші органдар, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемелері арқылы бұзғаннан кейiн, бұл некенi (ерлі-зайыптылықты) заңсыз деп тану туралы мәселенi қоюға құқықтары жоқ.

Ерлi-зайыптылар арасында заңмен тыйым салынған туыстық дәрежесi немесе олардың бiреуi некенi (ерлі-зайыптылықты) тiркеу сәтiнде басқа бұзылмаған некеде (ерлі-зайыптылықта) болса, егер неке (ерлі-зайыптылық) сот тәртiбiмен бұзылса, онда сот некенi (ерлі-зайыптылықты) заңсыз деп тану жөнiндегі талапты, некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы шешiм бұзылған соң қарай алады, себебi сот мұндай шешiмдi заңды қиылған некеге (ерлі-зайыптылыққа) қатысты шығарған. АПК-нің 76-бабының екінші бөлігіне сәйкес ондай шешiммен анықталған жағдайларды сол тараптардың басқа сот отырысында даулауға құқы жоқ.

Егер неке (ерлі-зайыптылық) соттан тыс тәртiппен бұзылып, соңынан некенің (ерлі-зайыптылықтың) бұзылғаны туралы жазуды (тiркеудi) жою және оны заңсыз деп тану туралы талап қойылатын болса, сот аталған екi талаптарды бiр өндiрiсте шешедi.

Ескерту. 26-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

27. Кодекстің 23-бабының 1-тармағына сәйкес сот тәртiбi арқылы бұзылған неке (ерлі-зайыптылық) сот шешiмi заңды күшiне енген күннен бастап, яғни сот шешiмi түпкiлiктi түрде шығарылғаннан кейiн бір ай өткен соң (АПК-нің 403-бабы) немесе апелляциялық қаулы шыққаннан кейiн тоқтатылған болып есептеледi. Неке (ерлі-зайыптылық) сот тәртiбi арқылы 1998 жылғы 24 желтоқсан - "Неке және отбасы туралы" Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 17 желтоқсандағы № 321-І Заңының ресми түрде жарияланған күнге дейiн бұзылған болса, бұл ереже қолданылмайды, өйткенi бұл жағдайларда ажырасу тiркелген кезден бастап неке (ерлі-зайыптылық) тоқтатылған болып есептеледi (ҚазКСР Неке және отбасы туралы кодексінің 40-бабы).

Тіркеуші органдар, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемелері арқылы бұзылған неке (ерлі-зайыптылық), оның 1998 жылғы 24 желтоқсанға дейiн не одан кейiн бұзылғанына қарамастан, некенің (ерлі-зайыптылықтың) бұзылуы мемлекеттiк тiркеуден өткен күннен бастап тоқтатылған деп есептеледi.

Ескерту. 27-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.05.31 № 2 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

28. Некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы iстер бойынша сот отырысы хаттамасының мазмұны АПК-нің 282-бабына сәйкес болуы тиiс, атап айтқанда, онда сот талқылауының барлық маңызды сәттерi: талап қоюшы мен жауапкер туралы, балалары және олардың жасы туралы мәлiметтер, талаптың мәнiсi туралы жан-жақты түсiнiктер, куәлардың жауаптары, сот тексерген өзге дәлелдемелер, сондай-ақ соттың ерлi-зайыптыларды татуластыру жөнiндегi әрекеттерi көрсетiлуi тиiстi.

Істі талқылауды аудио-, бейнежазба құралдарын пайдалана отырып тіркеп жазған кезде АПК-нің 282-бабының төртінші бөлігіне сәйкес қысқаша хаттама толтырылады.

Ескерту. 28-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 15.04.2021 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

29. Осы қаулы қабылданған кезден бастап:

Қазақ КСР Жоғарғы Соты Пленумының "Соттардың некенi бұзу жөнiндегi iстердi қарау кезiнде заңдарды қолдану тәжiрибесi туралы" КСРО Жоғарғы Соты Пленумының 1980 жылғы 28 қарашадағы N 9 қаулысын республика соттарының орындауы туралы" 1987 жылғы 27 маусымдағы қаулысының күшi жойылды деп танылсын;

КСРО Жоғарғы Соты Пленумының "Соттардың некенi бұзу жөнiндегi iстердi қарау кезiнде заңдарды қолдану тәжiрибесi туралы" 1980 жылғы 28 қарашадағы N 9 қаулысы Қазақстан Республикасында қолданылмайды деп танылсын.

Ескерту. 29-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

30. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес осы нормативтік қаулы қолданылатын құқықтың құрамына кіреді, сондай-ақ жалпыға бірдей міндетті болып табылады және ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Ескерту. 30-тармақпен толықтырылды – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

Қазақстан Республикасы

Жоғарғы Сотының Төрағасы

Қазақстан Республикасы

Жоғарғы Сот судьясы,

Пленум хатшысы

О применении судами законодательства при рассмотрении дел о расторжении брака (супружества)

Соттардың некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы iстердi қараған кезде заңнаманы қолдануы туралы