Об утверждении Плана развития регионального финансового центра города Алматы до 2015 года

Постановление Правительства Республики Казахстан от 30 января 2009 года № 90

Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:
1. Утвердить прилагаемые:
1) План развития регионального финансового центра города Алматы до 2015 года (далее - План развития);
2) План мероприятий по реализации Плана развития на 2009-2011 годы (далее - План).
2. Центральным и местным исполнительным органам, иным государственным органам Республики Казахстан и заинтересованным организациям:
1) обеспечить реализацию мероприятий, предусмотренных Планом;
2) представлять ежегодно, к 10 января, информацию о выполнении Плана в Агентство Республики Казахстан по регулированию деятельности регионального финансового центра города Алматы (по согласованию).
3. Агентству Республики Казахстан по регулированию деятельности регионального финансового центра города Алматы (по согласованию) ежегодно к 20 января обеспечить представление в Правительство Республики Казахстан сводную информацию о ходе исполнения Плана.
4. Настоящее постановление вводится в действие со дня подписания.

Премьер-Министр
Республики Казахстан К. Масимов

Утвержден
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 30 января 2009 года № 90

План развития
регионального финансового центра города Алматы до 2015 года

1. Введение

Настоящий План развития определяет стратегическую цель, основные стратегические направления и задачи государства по развитию фондового рынка Республики Казахстан в рамках создания регионального финансового центра города Алматы (далее - РФЦА) на долгосрочный период со сроком реализации до 2015 года.
План развития разработан в соответствии с Конституцией Республики Казахстан, законодательными актами Республики Казахстан, актами Президента Республики Казахстан, Правительства Республики Казахстан и с учетом Концепции развития финансового сектора Республики Казахстан на 2007-2011 годы, утвержденной постановлением Правительства Республики Казахстан от 25 декабря 2006 года № 1284.
Необходимость разработки Плана развития связана со стратегической задачей построения в Казахстане устойчивой и конкурентоспособной экономики, основанной на рыночных принципах и предусматривающей формирование в республике полноценного фондового рынка на основе международных принципов и стандартов работы, его успешную интеграцию в международный рынок капитала.
План развития устанавливает комплекс взаимосвязанных, организационных, экономических, финансовых и иных мер, направленных на достижение поставленных целей и задач, формирует систему согласованных по срокам и ресурсам основных показателей (индикаторов) ожидаемых результатов, определенных с учетом стратегических приоритетов экономического развития республики, обозначенных в Стратегии развития Республики Казахстан до 2030 года.

2. Анализ современного состояния фондового рынка Казахстана

2.1. Основные параметры фондового рынка Казахстана

В настоящее время фондовый рынок Казахстана находится на стадии начального развития. Присутствуют относительно развитое законодательное регулирование и базовая институциональная инфраструктура, профессиональные участники фондового рынка, эмитенты и инвесторы, получил развитие основной набор классических финансовых инструментов фондового рынка. Однако для того, чтобы обеспечить конкурентоспособность фондового рынка на международном уровне и его уверенную интеграцию в мировой рынок капитала, от государства и финансового сообщества требуется принятие дополнительных мер.
Отличительной чертой фондового рынка Казахстана, как и других стран с формирующейся экономикой, является высокая концентрация: около 85 % капитализации рынка акций обеспечивают 10 крупнейших компаний, представляющих сырьевой и банковский сектор. Только две компании (ENRC и Казахмыс) обеспечивают 50 % капитализации акций, при этом первичное размещение их акций было произведено на LSE и акции этих компаний практически не торгуются на АО "Казахстанская фондовая биржа" (далее - Казахстанская фондовая биржа).
В целом, акции только 4 % из 2208 акционерных обществ с действующими выпусками акций включены в официальный список и обращаются на Казахстанской фондовой бирже. В результате ликвидность рынка акций (отношение объема торгового оборота к капитализации) находится на крайне низком уровне - 0,02 % на 1 июля 2008 года.
Капитализация рынка акций Казахстана на 1 декабря 2008 года составила 0,1 % от мировой капитализации рынка акций (по данным фондовых бирж, входящих в состав Всемирной федераций бирж).
Годовой объем торгов акциями на Казахстанской фондовой бирже за 2007 год составил 8,9 миллиардов долларов США, то есть около 0,008 % от общемирового объема торгов акциями. Этот показатель ниже в сравнении с Лондоном в 1160 раз, а с Гонконгом - в 240 раз. По среднедневному объему торгов акциями Казахстанская фондовая биржа занимает второе место среди стран Содружества независимых государств (далее - СНГ) ¹ (Примечание: ¹ - данные Международной ассоциации бирж стран СНГ), однако в сравнении с Московской межбанковской валютной биржей (далее - ММВБ) ниже в 164 раза.
Относительно развитых стран мира показатели республики по объемам торгов корпоративными облигациями остаются крайне низкими. По итогам 11 месяцев 2008 года доля Казахстана в общемировом объеме торгов корпоративными облигациями составила 0,02 %. Так, объем торгов корпоративными облигациями на Казахстанской фондовой бирже составил 3,2 миллиардов долларов США, тогда как общая сумма торгов по долговым инструментам на биржах, входящих в состав Всемирной федераций бирж, составила более 16,2 триллионов долларов США.
По состоянию на 1 октября 2008 года количество действующих выпусков облигаций составило всего 335, что составляет очень низкую долю от общего количества потенциальных эмитентов, которыми могут быть как акционерные общества, так и товарищества с ограниченной и дополнительной ответственностью.
Одним из показателей достижения высокого уровня конкурентоспособности фондового рынка республики и становления международного финансового центра в городе Алматы следует считать обеспечение роста доли ценных бумаг иностранных эмитентов, торгуемых на внутреннем рынке, сопоставимой с уровнем ведущих бирж Азии и приближенной к уровню развитых стран (5-10 %).
В странах с формирующимися рынками, включая Казахстан, рынок деривативов находится в начальной стадии развития, не имеет законодательной базы и полноценного рынка базовых активов и контрагентов, заинтересованных в заключение деривативных контрактов. Основные показатели развития рынка срочных контрактов в Казахстане приведены на Рисунке 1.

Рисунок 1. Объем торгов срочными контрактами
в Казахстане (миллиард долларов США)

см. бумажный вариант

Перспективы развития рынка биржевых деривативов в Казахстане существуют, поскольку, в отличие от классических ценных бумаг, предназначенных для привлечения финансовых ресурсов на фондовом рынке, основной функцией деривативов является хеджирование (страхование) от процентных, валютных и иных рисков, многие из которых характерны для экономики республики.
Крупнейшие казахстанские компании считают западные фондовые площадки основным источником денежных ресурсов, а на внутреннем фондовом рынке пока не созданы все условия для привлечения средств портфельных институциональных и индивидуальных инвесторов и для массового выхода на фондовый рынок потенциальных эмитентов, представляющих различные сектора экономики.
Сложившаяся в Казахстане структура экономики и экономических отношений ограничивала до сих пор развитие фондового рынка.
Во-первых, крупнейшие компании и банки имели возможность заимствовать на международных рынках капитала. Выпуск IPO на LSE был предпочтителен для перехода в статус публичных компаний и признания компании и его акционеров среди международного бизнес сообщества.
Во-вторых, государство, создавая новые институты развития за счет бюджетных средств, ежегодно с 2002 года направляла на их капитализацию миллиарды долларов США. В результате Правительство Республики Казахстан само выступало главным инвестором своих национальных компаний и институтов развития, и у государственных компаний практически отсутствовала необходимость в осуществлении финансирования своей деятельности за счет выхода на фондовый рынок.
В-третьих, кредитование банками экономики республики, осуществляемое главным образом за счет заимствований за рубежом, восполняло недостаток инвестиций с рынка ценных бумаг.
Все это приводило к тому, что у казахстанских государственных и частных компаний отсутствовала острая необходимость осуществлять заимствования на внутреннем фондовом рынке, инвестиционная емкость которого также пока оставалась небольшой.
Кроме того, организации малого и среднего бизнеса имели ограниченный потенциал и готовность для выхода на фондовый рынок.
Рынок ценных бумаг является частью финансового рынка и, в целом, в наиболее развитых странах, отличается наибольшим количеством и разнообразием используемых на нем финансовых инструментов для привлечения финансирования.
Основные показатели динамики изменения объема и структуры торгов на Казахстанской фондовой бирже представлены в Таблице 1.

Таблица 1. Динамика изменения объема и структуры торгов на
Казахстанской фондовой бирже (миллиард долларов США) ²

Финансовые инструменты	2001 г.	2002 г.	2003 г.	2004 г.	2005 г.	2006 г.	2007 г.	январь - ноябрь 2008 г.
1	2	3	4	5	6	7	8	9
Иностранные валюты	1.962	2.981	6.413	9.45	12.044	41.696	91.422	102.62
ГЦБ	1.540	1.951	2.378	5.559	4.754	6.622	8.066	6.754
НЦБ	0.32	0.60	1.03	1.83	2.76	7.04	13.227	6.539
РЕПО	5.904	18.274	21.524	42.012	60.848	113.985	209.760	188.571
Срочные контракты	0.521	0.834	2.459	0.0001	0	0	0	0.4
Иные инструменты	0.006	0.00002	0.0001	0.0003	0.0006	0.000	0.0001	0.000
Общий объем торгов	10.25	24.64	33.80	58.85	80.40	169.345	322.475	304.485
То же, в % к ВВП	46.26	100.80	112.98	142.77	143.97	220.43	308,9

Примечание :
² - Данные Казахстанской фондовой биржи (www.kase.kz).

В 2007 году объем торгов на Казахстанской фондовой бирже составил 322,4 миллиардов долларов США, что на 90,4 % выше показателей 2006 года (169,3 миллиардов долларов США). Основную долю рынка занимают рынок РЕПО (по негосударственным ценным бумагам и государственным ценным бумагам (далее - ГЦБ) и рынок иностранных валют. Доля рынка РЕПО в 2007 году составила 65 % от общего рынка (209,7 миллиардов долларов США), тогда как в 2006 году данный показатель был на уровне 67,3 % (113,9 миллиардов долларов США), в 2005 году 75,7 % (60,8 миллиардов долларов США).
Нестабильность на мировых финансовых рынках, начавшаяся во второй половине 2007 года, повлияла на снижение темпов развития фондового рынка. В этой связи в рамках Плана совместных действий Правительства Республики Казахстан, Национального Банка Республики Казахстан (далее - Национальный Банк) и Агентства Республики Казахстан по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций (далее - АФН) по стабилизации экономики и финансовой системы на 2009-2010 годы Агентством Республики Казахстан по регулированию деятельности регионального финансового центра города Алматы (далее - АРД РФЦА) будет реализован комплекс мер по стабилизации ситуации на фондовом рынке. Это позволит создать основы для эффективного функционирования рынка ценных бумаг в будущем, смягчит негативные последствия глобального кризиса для казахстанских эмитентов и инвесторов и создаст предпосылки для привлечения иностранных компаний на рынок ценных бумаг Казахстана.
В тоже время, ухудшение условий заимствования на международных рынках капитала создает более благоприятные условия для развития отечественного фондового рынка. Банки не могут в прежних объемах и на прежних условиях кредитовать компании, а это означает, что казахстанский бизнес должен будет осваивать новые пути привлечения инвестиций с выходом на фондовый рынок. И здесь нужно создать необходимые условия для того, чтобы фондовый рынок Казахстана стал интересен для инвесторов со всего мира.
Кроме того, поскольку емкость казахстанского фондового рынка недостаточна для удовлетворения потребностей крупных эмитентов, в этих условиях первоочередной задачей должно стать удовлетворение потребностей в финансировании средних казахстанских эмитентов и эмитентов близлежащих стран, которые не могут рассчитывать на листинг на западных площадках. Полноценный внутренний фондовый рынок необходим для казахстанских портфельных инвесторов, а также эмитентов, представляющих средний уровень капитализации.
Основными инвесторами на фондовом рынке выступают казахстанские институциональные инвесторы, тогда как доли инвесторов-нерезидентов и населения республики остаются относительно низкими.
В секторе негосударственных ценных бумаг (далее - НЦБ) наибольшая доля биржевого оборота по счетам, зарегистрированным на инвесторов-нерезидентов ³ по итогам 3 квартала 2008 года зафиксирована по купле-продаже акций на уровне 20,05 %, тогда как в 2007 году данный показатель составлял 9,07 %.
За 2007 год по рынку акций наблюдался рост доли биржевого оборота по счетам инвесторов-нерезидентов с 6,63 % до 9,07 %. Для сравнения, данный показатель на ММВБ в 2007 году достиг 32,6 %, тогда как в 2006 году составлял 23,6 % ⁴ .
Доля населения, напрямую инвестировавшего в финансовые инструменты на фондовом рынке, составляет менее 1 % от общей численности населения страны.
На 1 декабря 2008 года количество зарегистрированных субсчетов в АО "Центральный депозитарий ценных бумаг" (далее - Центральный депозитарий) на имя физических лиц-резидентов составило 5384 штук ⁵ . Так, услугами посредников, работающих на фондовом рынке, пользуется 0,06 экономически активного населения. Доля сделок заключенных с участием физических лиц в январе - сентябре 2008 года в общем объеме торгов составила: по акциям - 24,95 %, по облигациям - 15,18 % ⁶ .
За 3 квартала 2008 года доля физических лиц в качестве инвесторов в объеме брутто-оборота биржи составила 10,56 %, увеличившись по сравнению с 2006 годом в 2,5 раза. Более всего розничные инвесторы представлены в секторе купли-продажи акций 24,95 %, в 2007 году - 31,69 %, в 2006 году 17,47 % и 15,47 % в 2005 году ⁷ .

______________________________
Примечания :
³ - Эти данные не всегда свидетельствуют об иностранном происхождении инвестируемых денег
⁴ - Данные ММВБ
⁵ - Данные Центрального депозитария
⁶ - Данные Казахстанской фондовой биржи
⁷ - Данные Казахстанской фондовой биржи

Основными проблемами фондового рынка на современном этапе развития являются:
низкая эмиссионная активность и недостаточный объем свободно обращающихся ценных бумаг;
недостаточная мощность и несбалансированная структура инвесторской базы;
отсутствие четких механизмов привлечения сбережений общества для финансирования экономики страны;
неразвитость инфраструктурной базы, важнейшим звеном которой является биржевая система, включающей в себя расчетные и учетные системы;
отсутствие широкого выбора акций и других ценных бумаг для формирования оптимальных инвестиционных портфелей инвесторов;
высокая концентрация рынка по отраслям экономики и низкий уровень доли реального сектора экономики;
низкий уровень распространенности принципов корпоративного управления среди потенциальных эмитентов;
низкий уровень участия розничных инвесторов и инвесторов - нерезидентов на фондовом рынке;
отсутствие утвержденной конкретной стратегии выхода компаний, входящих в состав АО "ФНБ "Самрук-Казына", на фондовый рынок.

Фондовый рынок и механизм формирования ожиданий:
текущее отклонение казахстанского рынка ценных бумаг от
эффективного состояния

При международном анализе национальных рынков принято разделять страны на две большие группы: развитые (developed markets) и формирующиеся (emerging markets) ⁸ . Развитие Казахстана как суверенного государства с рыночной экономикой пока имеет короткую историю и на сегодняшний день республика относится ко второй группе стран, с так называемой транзитной экономикой (transit economy). Несмотря на высокую динамику развития в течение последних нескольких лет и очевидные достижения, финансовый рынок республики все еще является "незрелым" и находится в процессе трансформации, роста и усложнения.

______________________________
Примечание:
⁸ - World Economic Outlook Database (International Monetary Fund, http://www.imf.org); Emerging Markets Database (Standard & Poor ^, s, http://www.standardandpoors.com)

Степень развитости финансового рынка любой страны определяется целым рядом количественных и качественных показателей, среди которых:
отношение объема денежной массы к ВВП (финансовая глубина экономики);
отношение объема внутреннего банковского кредита к ВВП;
отношение объема капитализации акций (как правило, находящихся в свободном обращении и доступных для портфельных инвесторов) к ВВП;
отношение объема задолженности по долговым ценным бумагам (внутренний и внешний корпоративный долг) к ВВП;
наличие и уровень развития рынка производных финансовых инструментов;
количество и рейтинг надежности долговых финансовых инструментов;
эффективность системы регулирования финансового рынка и наличие адекватного законодательства.
Некоторые из стран, относящихся к категории "emerging markets", имеют крупные внутренние рынки (например, страны ВRIС: Бразилия, Россия, Индия, Китай), другие характеризуются достаточно развитой системой регулирования и уровнем прозрачности (например, Польша, Венгрия, Чехия, и ряд других стран восточной Европы). Одни страны имеют долгую историю рыночного развития (Индия, страны Латинской Америки), история рыночного развития других не превышает 15 - 20 лет (страны СНГ, включая Казахстан).
Однако практически все страны "emerging markets" характеризуются следующими относительными показателями:
размеры финансовых рынков по отношению к ВВП в большинстве случаев в несколько раз ниже, чем в развитых странах (Таблица 2). Но при этом, необходимо учесть, что размер финансовых рынков отличается по странам в зависимости от роли того или иного сектора финансового рынка в национальной экономике. Так, некоторые развитые рынки могут уступать по некоторым показателям финансовых рынков от "emerging markets";
объем банковского кредитования, как источника финансирования экономики, заметно превышает другой источник - объем выпуска ценных бумаг (Таблица 2);
финансовые рынки отличаются высоким уровнем концентрации активов и услуг (доля небольшого числа крупнейших участников рынка превалирует) (Таблица 3);
рынок небанковских финансовых организаций отстает по активам и уровню развитости услуг от банковского рынка.

Таблица 2. Показатели размеров финансовых рынков разных
стран, на конец 2007 года

Страна	ВВП 9 , миллиард долларов США	Капитализация акций 10 /ВВП, %	Объем внутренних долговых ценных бумаг 11 ВВП, %	Объем внутреннего банковского кредита 12 /ВВП, %
1	2	3	4	5
Развитые страны
Австралия	909	143	76	144
Бельгия	453,6	58	121	169
Великобритания	2773	139	49	190
Германия	3322	63	79	153
Испания	1439	125	114	221
Италия	2105	51	144	146
Канада	1432	153	80	166
Нидерланды	769	85	117	244
США	13840	144	179	102
Финляндия	245	141	57	98
Франция	2560	73	111	160
Швейцария	423,9	300	57	202
Швеция	455,3	126	85	138
Япония	4384	104	202	220
Страны с формирующимися рынками
Аргентина	260	22	29	28
Бразилия	1314	104	72	105
Венгрия	138	33	-	79
Индия	1099	165	41	70
Казахстан	104	53	14	77
Китай	3251	138	52	143
Корея	957	128	112	111
Малайзия	186	174	96	118
Мексика	893	44	40	39
Польша	420	50	39	53
Россия	1290	103	6 13	26
Таиланд	246	80	56	98
Турция	663	43	33	54
Чехия	175	н.д.	60	59
Чили	164	130	-	77
ЮАР	283	293	43	91
Все страны мира	54620	-	-	-

__________________________________
Примечание:
⁹ - World Economic Outlook Database (International Monetary Fund, http://www.imf.org); The World Factbook (https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/);
¹⁰ - World Federation of Exchanges (http://www.world-exchanges.org); Global Stock Market Factbook (Standard & Poor's, http://www.standardandpoors.com);
¹¹ - Bank for International Settlements (http://www.bis.org);
¹² - International Financial Statistics and Global Financial Stability Report (International Monetary Fund, http://www.imf.org); The World Factbook (https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/);
¹³ - на конец 1 полугодия 2007 года по данным Международной ассоциаций бирж стран СНГ (http://www.rus.mab-sng.org).

Таблица 3. Уровень концентрации финансовых рынков ¹⁴

Финансовый рынок	США	Великобритания	Япония	Китай	Россия 15	Казахстан 16
Доля 10 крупнейших эмитентов акций	15 %	24 %	17 %	50,1 %	63 %	85 %

__________________________________
Примечание:
¹⁴ - Global Stock Markets Factbook, данные за 2006 год;
^15-16 - данные за 2007 год.

Из приведенных данных видно, что по некоторым относительным показателям развития финансового рынка Казахстан практически достиг уровня стран восточной Европы (Венгрия, Чехия, Польша) и опередил Россию и некоторые другие страны. Однако данные показатели достигнуты, в основном, благодаря опережающему развитию банковского сектора финансового рынка. Фондовый рынок страны, несмотря на относительно развитую институциональную основу, пока сохраняет свои слабые позиции, связанные с низкой капитализацией, невысокой ликвидностью ценных бумаг и ограниченным количеством надежных эмитентов.

Развитие товарной биржи в Казахстане

На сегодняшний день в Казахстане существует 12 товарных бирж, при этом ни одна из них эффективно не работает.
Действующие товарные биржи фактически отстранены от участия в экономических процессах страны. В результате снижения объемов продукции, выставляемой на торги (за 10 лет Правительством Республики Казахстан перечень биржевых товаров сокращен более чем на 60 % от первоначального) в настоящее время действующие биржевые площадки не создают достаточной концентрации участников рынка.
Согласно данным Агентства Республики Казахстан по статистике оборот товарных бирж по совершенным сделкам составил в 2007 году 12 029 825 тысячи тенге, что снизился на 58 % по сравнению с предыдущим годом (28 430 093 тысячи тенге). При этом доли биржевых товаров в структуре оборота по совершенным сделкам меняются в зависимости от региона страны.
Как видно из рисунка 2, в Казахстане наблюдается снижение динамики показателей деятельности товарных бирж. Например, если в 2005 году было заключено 4 193 сделки, то уже в 2007 году - лишь 1 057 (снижение на 75 %).

Рисунок 2. Динамика изменения показателей товарных бирж

см. бумажный вариант

Из графика видно, что значительная часть оборота по сделкам приходится на товарные биржи городов Астаны и Алматы (Международная казахстанская агропромышленная биржа). Тогда как в регионах наблюдается низкий уровень оборота бирж по совершенным сделкам.

Рисунок 3. Оборот биржи по совершенным сделкам в
2007 году, тысяч тенге

см. бумажный вариант

Следует отметить, что отечественные компании реального сектора экономики практически не заинтересованы в выходе на товарную биржу.
Основными товарами, обращающиеся на биржах в прошлом году были продукты животного и растительного происхождения (жиры и масла).

Рисунок 4. Структура оборота товарных бирж Республики
Казахстан в 2007 году

см. бумажный вариант

Согласно действующему налоговому законодательству, обращение товаров, в том числе биржевых (золото, зерно, ГСМ), на вторичном рынке облагается налогом на добавленную стоимость (НДС), что не создает более выгодных условий по торговле на отечественных товарных биржах.
Такое состояние деятельности товарных бирж обусловлено несколькими причинами:
нормы действующего Закона Республики Казахстан от 7 апреля 1995 года "О товарных биржах" не отвечают современным требованиям;
отсутствие эффективно действующего уполномоченного органа по регулированию деятельности товарных бирж;
неразвитая инфраструктура (отсутствие современного программно-технического обеспечения, системы складирования и элеваторов, клирингового центра);
низкая дифференциация финансовых инструментов (неразвитость фьючерсных и опционных сделок).

2.2. Инфраструктура фондового рынка

Казахстанская фондовая биржа

Казахстанская фондовая биржа зарегистрирована в качестве юридического лица 30 декабря 1993 года, после введения в Казахстане 15 ноября 1993 года национальной валюты - тенге.
8 августа 2007 года с принятием Закона Республики Казахстан от 21 июля 2007 года "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам развития регионального финансового центра города Алматы" Казахстанская фондовая биржа утратила статус некоммерческой организации.
По состоянию на 1 августа 2008 года Казахстанская фондовая биржа имеет 72 акционера, включая акционерное общество "Региональный финансовый центр города Алматы" (далее - АО "РФЦА") (12 % размещенных акций). В состав акционеров Казахстанской фондовой биржи входят банки второго уровня (далее - БВУ), накопительные пенсионные фонды (далее - НПФ), организации, осуществляющие инвестиционное управление пенсионными активами (далее - ООИУПА), брокерские компании, компании по управлению инвестиционным портфелем, а также юридические лица, не являющиеся профессиональными участниками рынка ценных бумаг и несколько физических лиц.
Дальнейшая перспектива развития Казахстанской фондовой биржи будет связана с реализацией мер по ее превращению в современную биржу финансовых инструментов, соответствующую международным стандартам деятельности и привлекательную как для отечественных, так и иностранных инвесторов, эмитентов и профессиональных участников рынка ценных бумаг. Одним из перспективных вариантов может быть привлечение стратегического инвестора (инвесторов) из числа международных фондовых бирж, в состав акционеров Казахстанской фондовой биржи.

Центральный депозитарий

Центральный депозитарий зарегистрирован в качестве юридического лица 18 июля 1997 года и является некоммерческой организацией.
В соответствии с действующим законодательством Республики Казахстан Центральный депозитарий является специализированной некоммерческой организацией, основной функцией которой является осуществление депозитарной деятельности. При этом акционерами Центрального депозитария могут быть профессиональные участники рынка ценных бумаг, имеющие действующую лицензию на профессиональную деятельность на рынке ценных бумаг, организаторы торгов с ценными бумагами, международные финансовые организации, владеющие акциями Центрального депозитария в порядке, установленном действующим законодательством Республики Казахстан и его уставом.
По состоянию на 1 августа 2008 года Центральный депозитарий имеет 25 акционеров, включая Национальный Банк (49,79 % размещенных акций) и Казахстанскую фондовую биржу (38,68 %). В состав акционеров Центрального депозитария также входят БВУ и брокерские компании.
Объем финансовых инструментов, находящихся в номинальном держании Центрального депозитария по состоянию на 1 января 2008 года составил 7,6 триллионов тенге, из которых 4,4 триллионов тенге или 58 % находились в государственной собственности. Прирост объема финансовых инструментов в номинальном держании, произошедший в 2007 году на 1,25 триллиона тенге, связан только с увеличением объема корпоративных ценных бумаг. Объем ГЦБ, выпущенных в соответствии с законодательством Республики Казахстан и переданных на депозитарное обслуживание, по состоянию на 1 января 2008 года составил 753,61 миллиарда тенге, что на 185,77 миллиарда тенге или на 19,77 % меньше, чем в прошлом году.
На счетах номинального держания, открытых на имя Центрального депозитария в учетных организациях, на 1 января 2008 года было зарегистрировано финансовых инструментов на сумму 6,89 триллиона тенге.
Объем финансовых инструментов, находящихся в номинальном держании Центрального депозитария по состоянию на 1 июля 2008 года составил 8,15 триллиона тенге (67,48 миллиарда долларов США по курсу на 30 июня 2008 года).
Объем сделок с финансовыми инструментами, зарегистрированных в системе учета за период с 1 января по 30 июня 2008 года, составил 13,33 триллиона тенге, в том числе: объем сделок с финансовыми инструментами, заключенных на организованном рынке, составил 10,01 триллиона тенге; объем сделок с финансовыми инструментами, заключенных на неорганизованном рынке, составил 3,32 триллиона тенге.
С 20 января 2005 года Центральный депозитарий начал осуществлять услуги по ведению системы реестров держателей ценных бумаг. За период 2005-2006 годы были заключены договоры с 25 эмитентами и управляющими компаниями, на основании этих договоров и по поручению эмитентов и управляющих компаний были сформированы 60 реестров держателей ценных бумаг.
В 2007 году показатели деятельности Центрального депозитария по ведению системы реестров держателей ценных бумаг существенно возросли, так количество эмитентов и управляющих компаний, с которыми заключены договоры, возросло до 59, а количество поддерживаемых реестров держателей ценных бумаг также увеличилось почти в 2 раза и составило 119. На 1 января 2008 года Центральный депозитарий осуществлял ведение системы реестров держателей ценных бумаг 44 выпусков простых акций, 2 выпусков привилегированных акций, 26 выпусков негосударственных облигаций и 47 выпусков паев.
В системе реестров держателей ценных бумаг на 1 января 2008 года зарегистрирован 1301 держатель ценных бумаг, из них 65 юридических лиц и 1236 физических лиц. Среди держателей ценных бумаг зарегистрировано 8 физических лиц и 6 юридических лиц - нерезидентов Республики Казахстан.
В 2007 году общий объем зарегистрированных операций в системе реестров держателей ценных бумаг составил 115,19 миллиарда тенге. По сравнению с 2006 годом объем зарегистрированных операций увеличился на 5,54 миллиарда тенге.
Центральный депозитарий играет важную роль в обеспечении функционирования полноценной инфраструктуры фондового рынка. На сегодняшний день система Центрального депозитария характеризуется стабильной системой и с основными механизмами депозитарной деятельности, удовлетворяющими текущие потребности рынка.
К сильным сторонам Центрального депозитария можно отнести: стабильные процессы взаиморасчетов с RTGS (система валовых расчетов в режиме реального времени) и DVP (поставка против платежа); низкий процент неточностей при взаиморасчетах; высокая способность подстраиваться к рынку и изменениям законодательства; высокая предрасположенность и открытость для будущих усовершенствований.
К 2010 году Центральный депозитарий будет являться единой учетной организацией, содержащей совокупные сведения о движении ценных бумаг по лицевым счетам держателей, открытым как в системе номинального держания кастодианов, брокеров и (или) дилеров первой категории, так и в системах ведения реестров держателей ценных бумаг, ведение которых осуществляется регистраторами.
Вместе с тем, в деятельности Центрального депозитария существует ряд ключевых проблем.
Так, требует совершенствования процедура учета денег клиентов организаций, осуществляющих брокерскую и (или) дилерскую деятельность на рынке ценных бумаг, в системе учета Центрального депозитария.
Согласно пунктам 20 и 21 Правил осуществления деятельности центрального депозитария, утвержденных постановлением Правления АФН от 27 мая 2006 года № 128, в целях выполнения функций платежного агента по сделкам с финансовыми инструментами, находящимися в номинальном держании, а также по выплате дохода по ценным бумагам и при их погашении, центральный депозитарий одновременно открывает клиентам лицевые счета (субсчета) в системе учета номинального держания и банковские счета.
Учет денег депонента и его клиентов ведется центральным депозитарием раздельно, путем открытия двух банковских счетов: корреспондентского счета клиентов, предназначенного для учета денег клиентов депонента, и собственного корреспондентского счета, предназначенного для учета собственных денег депонента.
На корреспондентском счете клиентов учитываются деньги, принадлежащие всем клиентам депонента без разделения по клиентам. Депонент в соответствии с нормами действующего законодательства Республики Казахстан обеспечивает учет денег в отдельности по каждому клиенту в собственной системе внутреннего учета.
Следовательно, в случае отзыва лицензии брокера, его клиент может перевести принадлежащие ему деньги с клиентского счета, открытого данному брокеру в системе учета Центрального депозитария, на счет к другому номинальному держателю, только если такой приказ передаст центральному депозитарию сам брокер.

Клиринговая палата

Для обеспечения трансформации национального фондового рынка республики в фондовый рынок международного уровня, необходимо, в частности, появление на нем иностранных инвесторов, которые смогут обеспечить необходимый уровень ликвидности рынка и спрос на ценные бумаги казахстанских и иностранных эмитентов.
Одним из основных препятствий для прихода иностранных инвесторов на фондовый рынок республики является несоответствие казахстанского рынка международным стандартам надежности, прозрачности и технологичности, что выгодно отличает рынки западно-европейских стран, от ряда азиатских государств и США. Среди прочего, появление иностранных инвесторов на казахстанском финансовом рынке требует перехода казахстанской расчетно-клиринговой системы на международные стандарты работы. Необходимость глубокого реформирования инфраструктуры финансового рынка в целом и его расчетно-клиринговой системы, в частности, отмечают все регулирующие органы.
С точки зрения использования в Казахстане положительного международного опыта наибольший интерес представляет опыт применения клиринговых систем в странах, в которых наиболее развита биржевая торговля, в частности в таких как: Великобритания, США и Германия. В этих странах в процессе клиринга успешно реализован принцип ССР (центральный контрпартнер по сделке).
С целью распределения рисков, связанных с расчетно-клиринговым обслуживанием операций, участников рынка обслуживают две независимые друг от друга организации: LCH, выступающая центральной стороной по сделке и минимизирующая кредитные риски и риски ликвидности, а также система CREST, обеспечивающая расчеты по ценным бумагам, депозитарное обслуживание и минимизирующая операционные риски. При этом LCH и CREST неаффилиированы между собой.
Также особенностью клиринговой системы Великобритании является ее мультивалютность. Несмотря на то, что завершение денежных расчетов, номинированных в фунтах стерлингов и евро, проходят через Центральный Банк Великобритании (Bank of England), расчеты в долларах США проводятся через 12 крупнейших английских банков, которые также могут проводить расчеты и в фунтах стерлингов. Акционерами LCH являются участники рынка, а также Лондонская фондовая биржа (LSE).
В США основной объем клиринговой деятельности осуществляет Национальная клиринговая корпорация по ценным бумагам NSCC (National Securities Clearing Corporation). Она проводит клиринг по сделкам, заключаемым на всех фондовых площадках США. Клиринговая деятельность на организованном рынке построена на соблюдении принципа ССР и регулируется национальным законодательством, в частности, Законом о ценных бумагах от 1933 года.
Американская система клиринга предполагает только один способ перерегистрации прав по сделке - новацию, при этом срок исполнения сделки составляет 3 дня. Функции проведения расчетов по ценным бумагам несет центральный депозитарий США - DTC, а завершение денежных расчетов производится через счета в Федеральной резервной системе США. Коренным отличием американской системы проведения клиринга от опыта Великобритании является объединение NSCC и DTC в единый холдинг - Депозитарный траст и клиринговую корпорацию (Depositary Trust & Clearing Corporation, DTCC). Акционерами DTCC являются участники рынка, а также Нью-Йоркская фондовая биржа (NYSE).
Германская система клиринга фактически полностью централизована и замкнута на единственном клиринговом центре - Eurex Clearing AG (EC). EC выполняет функции в качестве центрального лица по сделке для двух основных биржевых институтов Германии: Германско-швейцарской биржи фьючерсов и опционов (Eurex) и Франкфуртской фондовой биржи (Deutsche Borse AG).
Клиринговая деятельность в Германии не регулируется специальным законодательством, а осуществляется в рамках общего законодательства ( Гражданским кодексом , Законами " О банковской деятельности " и "О торговле ценными бумагами"), а также биржевых и внутренних регламентов. По всем сделкам, в которых Eurex Clearing AG выступает в роли центрального контрагента, предусмотрен лишь один метод обработки сделок - открытое предложение. За счет этого срок расчетов по сделке сократился с трех (при новации сделки) до двух дней. По сделкам с менее ликвидными активами Eurex Clearing AG работает по принципу DVP.
Депозитарной деятельностью в Германии занимаются две транснациональные группы - Clearstream Intl. и Euroclear. Обе организации, параллельно со своей депозитарной деятельностью, осуществляют клиринг по европейским долговым инструментам. В рамках своей клиринговой деятельности данные организации реализуют принцип DVP. Таким образом, они фактически не принимают на себя кредитный риск, а операционный риск минимален, так как ценные бумаги, по которым идет клиринг, практически все хранятся в тех же депозитариях. Денежные расчеты по всем сделкам проводятся через специализированные счета Центрального банка Германии (Bundesbank). Паритетными владельцами Eurex Clearing AG являются две основные немецкие биржи: Eurex и Франкфуртская фондовая биржа (входящие в группу DeutscheBorse).
Несмотря на кажущееся разнообразие клиринговых систем, функционирующих по принципу ССР, при систематизации мирового опыта становится ясно, что большинство отличий связано с различиями в законодательстве, а принципы работы почти всех клиринговых организаций одинаковы. Также наметилась общемировая тенденция к уменьшению количества клиринговых центров, действующих в пределах одного региона. Посредством укрупнения расчетно-клиринговых систем достигается снижение транзакционных издержек участников (за счет введения взаиморасчета требований и обязательств участника, возникающих при операциях по различным инструментам).
Также одной из основных тенденций мирового клиринга стало все большее участие биржевых площадок в акционерном капитале клиринговых компаний.
На сегодняшний день на фондовом рынке Казахстана не функционирует Клиринговая палата. Создание Клиринговой палаты позволит минимизировать риски, связанные с расчетами на рынке ценных бумаг, а также временные и материальные издержки.

Инфраструктурные организации РФЦА

В целях развития инфраструктуры финансового центра и фондового рынка были созданы следующие организации: АО "РФЦА", акционерное общество "Рейтинговое агентство РФЦА" (далее - РА РФЦА), акционерное общество "Академия РФЦА" (далее - Академия РФЦА) и товарищество с ограниченной ответственностью "РФЦА-Медиа" (далее - РФЦА-Медиа).
Основной задачей АО "РФЦА" является развитие институциональной инфраструктуры финансового центра. АО "РФЦА" выступает в качестве акционера Казахстанской фондовой биржи, РА РФЦА, Академии РФЦА, РФЦА-Медиа и других инфраструктурных организаций, необходимых для полноценного развития международного финансового центра.
В целях дальнейшего развития отечественного рынка ценных бумаг, адекватной оценки кредитоспособности казахстанских эмитентов, а также упрощения их выхода на казахстанский фондовый рынок (в том числе за счет удешевления стоимости рейтинговых услуг для компаний малого и среднего бизнеса) создано рейтинговое агентство - РА РФЦА.
С целью подготовки высококвалифицированных профессиональных кадров для финансового рынка Казахстана в ноябре 2007 году создана Академия РФЦА.

Специализированный финансовый суд

Специализированный финансовый суд в городе Алматы (далее - Специализированный суд) является органом, осуществляющим правосудие от имени Республики Казахстан. Специализированный суд образован на основании Указа Президента Республики Казахстан 17 августа 2006 года № 158 "Об образовании специализированного финансового суда в городе Алматы" и осуществляет свою деятельность в соответствии с Конституцией Республики Казахстан, Конституционным Законом Республики Казахстан от 25 декабря 2000 года "О судебной системе и статусе судей Республики Казахстан" и иными нормативными правовыми актами Республики Казахстан.
На сегодняшний день, Специализированный суд является единственным судом в судебной системе Республики Казахстан, рассматривающим:
дела об обжаловании участниками РФЦА действий (бездействия) должностных лиц и органов РФЦА;
другие гражданские дела, если одной из сторон является участник РФЦА.
Специализированный суд входит в единую судебную систему Республики Казахстан, что подразумевает применение судом действующего права Республики Казахстан в единой форме гражданского судопроизводства, единый законодательно закрепленный статус судьи и обязательность исполнения вступивших в законную силу судебных актов всеми государственными органами и их должностными лицами, физическими и юридическими лицами. Юрисдикция Специализированного суда носит экстерриториальный характер, охватывая всю территорию Республики Казахстан, независимо от места оспариваемого факта или местонахождения ответчика. В соответствии с Законом Республики Казахстан от 5 июня 2006 года "О региональном финансовом центре города Алматы" (далее - Закон Республики Казахстан "О региональном финансовом центре города Алматы") споры участников РФЦА разрешаются Специализированным судом в соответствии с законодательством Республики Казахстан.

2.3. Региональный финансовый центр города Алматы - один из
10-ти ведущих финансовых центров Азии к 2015 году

5 июня 2006 года был принят Закон Республики Казахстан "О региональном финансовом центре города Алматы" и внесены соответствующие изменения в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам развития РФЦА. В том же году начал работу уполномоченный орган регионального финансового центра - АРД РФЦА.
РФЦА был создан с целью развития казахстанского рынка ценных бумаг, обеспечения его интеграции с международными рынками капитала, привлечения инвестиций в экономику Казахстана, выхода казахстанского капитала на зарубежные фондовые рынки.
В соответствии со Стратегическим планом развития АРД РФЦА на 2009-2011 годы, утвержденным Руководителем Администрации Президента Республики Казахстан 25 декабря 2008 года, стратегической целью деятельности Агентства определено создание условий для развития конкурентоспособного финансового центра города Алматы, соответствующего мировым стандартам, и его вхождение в группу 10-ти ведущих финансовых центров Азии к 2015 году.

Место города Алматы среди других финансовых центров Азии

Становление города Алматы в качестве конкурентоспособного международного финансового центра требует анализа и внедрения наилучшего опыта развития международных финансовых центров других стран.
На сегодняшний день по оценке Глобального индекса финансовых центров (Global Financial Centres Index, GFCI) лидирующими азиатскими финансовыми центрами являются: Гонконг, Сингапур, Токио, Дубай, Шанхай, Бахрейн, Пекин, Катар, Мумбаи. Во второй эшелон входят такие центры, как: Сеул, Осака, Куала-Лумпур, Манила, Шеньчжень, Бангкок, Стамбул, Тегеран.
В последнее время в качестве динамично развивающихся центров эксперты GFCI выделяют Дубай, Шанхай и Сингапур.
В качестве основных показателей конкурентоспособности финансовых центров Глобальный индекс финансовых центров (GFCI) включает в себя 5 агрегированных критериев:
человеческие ресурсы (профессиональный уровень, легкость найма квалифицированного персонала, гибкий рабочий рынок, бизнес-обучение);
бизнес окружение (уровень налогообложения, легкость открытия и ведения бизнеса, защита инвесторов);
рыночные показатели (уровень капитализации, объем торгов и другие);
инфраструктура (качество и безопасность жизни, стоимость потребительской корзины, цена и доступность недвижимости и офисных помещений);
конкурентоспособность экономики (макроэкономические показатели).
В качестве основных инструментов исследования используется анкетирование участников бизнес-среды по вопросам уровня развития инфраструктуры, модели финансового центра и другие.
В рамках данной рейтинговой оценки выделяют: глобальные, международные, узкоспециализированные, региональные, национальные финансовые центры.
Сравнительный анализ РФЦА с ведущими азиатскими центрами: Гонконг, Сингапур, Токио, Дубай, Шанхай, представлен в Таблице 4.

Таблица 4. Основные показатели ведущих азиатских фондовых бирж

Показатели	Финансовые центры Азии
	Гонконг	Сингапур	Токио	Дубай	Шанхай	Алматы
1	2	3	4	5	6	7
Рейтинг GFCI 17	3	4	9	24	31	-
Человеческие ресурсы
Легкость найма персонала	23	1	17	65	86	22
Бизнес окружение 18
Уровень нало- гообложения	3	2	105	4	168	44
Легкость ведения бизнеса	4	1	12	68	83	71
Легкость открытия бизнеса	13	9	44	158	135	57
Защита инвесторов	3	2	12	107	83	51
Выход на рынок 19
Капитализация рынка акций, в миллиардах долларов США	2 654,4	539,2	4 330,6	н.д.	3 694,5	53,9
Соотношение капитализации акций к ВВП, %	1 284,1	334,2	98,8	н.д.	113,6	51,7
Объем торгов рынка акций, миллиард долларов США	2 138,7	381,6	6 475,8	н.д.	4 070,1	8,9
Объем торгов рынка долговых ценных бумаг, миллиард долларов США	0,001	19,7	3,0	н.д.	22,8	4,3

Инфраструктура 20
Качество жизни	н.д.	34	35	н.д.	н.д.	н.д.
Стоимость жизни	5	14	4	34	26	30
Стоимость недвижимости (за 2006 год) 21	28	16	32	н.д.	21	н.д.
Безопасность жизни	43	9	35	47	н.д.	н.д.
Конкурентоспособность экономики страны 22
ВВП, миллиард долларов США	206,707	161,349	4 383,76	192,603	3 250,8	104,4
ВВП на душу населения, долларов США	29 649	35 163	34 312	42 934	2 461	6 707
Среднегодовая инфляция, %	2,02	2,09	0,3	11,03	4,7	10,8
Население, миллион человек	7,0	4,6	127,7	4,5	1 321,1	15,2

______________________________________

Примечания:
¹⁷ - The Global Financial Centres Index 2008 (www.cityoflondon.gov.uk/economicresearch);
¹⁸ - Позиция в рейтинге по ведению бизнеса, за 2007 год (www.doingbusiness.org);
¹⁹ - World Federation of Exchanges, данные за 2007 год (www.world-exchanges.org);
²⁰ - Позиция в рейтинге Mercer Human Resource (www.mercer.com), март 2008 года;
21 - Позиция в рейтинге MasterCard ведущих деловых центров мира за 2006 год (РБК Рейтинг www.rating.rbc.ru );
²² - International Monetary Fund, данные за 2007 год (www.imf.org).

В настоящее время фондовый рынок Казахстана уступает по основным показателям ведущим азиатским фондовым рынкам. По состоянию на 1 июля 2008 года суммарный объем капитализации рынка акций азиатских фондовых бирж, входящих в члены Всемирной федерации бирж, составил более 14,2 триллиона долларов США. Доля Казахстанской фондовой биржи составляет менее одного процента (0,67 %). По данному показателю Казахстанская фондовая биржа отстает от Токийской фондовой биржи в 42 раза, от Шанхайской - в 22 раза, от Малазийской - в 2,8 раза (Рисунок 5).

Рисунок 5. Показатели капитализации рынка акций крупнейших
азиатских фондовых бирж (миллиард долларов США)

см. бумажный вариант

Развитие инфраструктуры города Алматы

Одним из важных показателей конкурентоспособности финансовых центров является комплексное развитие инфраструктуры города и соответствие его мировым стандартам.
Недостаточная развитость инфраструктуры города не позволяет эффективно использовать имеющийся потенциал города.
Одним из основных показателей развитой инфраструктуры города является уровень развития туристской отрасли, так как развитая туристская отрасль оказывает стимулирующее воздействие на многие сектора экономики. На сегодняшний день темпы развития туристской отрасли относительно невысокие, ряд туристских объектов, расположенных на приграничных территориях города находятся в неудовлетворительном состоянии, а большинство организаций туристской индустрии пока ориентированы на относительно низкие стандарты предоставления услуг.
В целях эффективного использования природно-климатических преимуществ города необходимо создание туристских объектов отдыха в предгорьях, а также развитие рекреационных зон, расширение возможностей для использования природных ресурсов с целью диверсификации туристического сектора.
Кроме того, для повышения привлекательности города Алматы как развитого туристского центра необходимо формирование и проведение значимых мероприятий, включающие в себя культурные, спортивные и иные мероприятия международного значения.
В целях создания условий для комфортного пребывания в городе иностранных граждан необходимо уделить особое внимание строительству современных медицинских центров, предоставляющих высококачественные медицинские услуги.
Кроме того, немаловажным для иностранных граждан является наличие в городе школ осуществляющих обучение на английском языке.
Возрастающее значение в формировании имиджа любого города приобретает экологическая составляющая. Город Алматы с населением свыше одного миллиона человек является крупнейшим урбанизированным центром Казахстана. Однако развитие и индустриализация города без достаточного учета физико-географических и природно-климатических особенностей и экологических требований привело к нарушению экологического равновесия на территории мегаполиса.
Одним из основных источников загрязнения атмосферы города является транспорт (около 80 % от всех выбросов вредных веществ). В связи с чем, необходимо совершенствование улично-дорожной сети, увеличение доли электротранспорта, совершенствование подвижного состава, оптимальное развитие сети автозаправочных станций и технического обслуживания.
Необходимо решение проблем утилизации и переработки отходов, что связано с реконструкцией организаций по переработке токсичных и бытовых отходов.
Необходимо уделить серьезное внимание охране атмосферного воздуха, снизить уровень загрязнения воздуха автотранспортом путем стимулирования ввоза и эксплуатации личного автотранспорта, работающего на экологически чистом топливе (газ, гибридные двигатели), проведения ряда организационных мероприятий и разработки нормативных правовых актов, ужесточающих требования к выбросам загрязняющих веществ, например, запрет или ограничение ввоза подержанных автомобилей с большим уровнем износа. При строительстве жилых и офисных помещений следует учитывать естественное направление ветров для уменьшения загазованности городской атмосферы и обеспечения максимальной продуваемости города.
Для увеличения рекреационных возможностей города следует направить усилия на сохранение и развитие системы особо охраняемых природных территорий, включая зоны зеленых насаждений общего пользования. Кроме того, необходимо создать условия для переноса из города экологически вредных промышленных предприятий.
Проблемы экологической безопасности должны решаться на базе постоянного мониторинга экологической ситуации в городе, внедрения новых технологий в производстве и на транспорте, позволяющих снизить отрицательное воздействие на окружающую среду, отказаться от устаревшей и опасной части производственного аппарата и транспорта.
Согласно исследованию Всемирного банка, звонок из Казахстана в США стоит в 6 раз дороже звонка из США в Казахстан. Учитывая данный факт, необходимо совершенствовать телекоммуникации, так как данный фактор является важным в развитии города Алматы, как финансового центра. Также весьма актуальным вопросом является улучшение качества и снижение стоимости услуг, предоставляемых провайдерами Интернета.
Решение всех вышеназванных проблем должно быть отражено в реализуемых акиматом города Алматы программных документах.

3. Основные направления и механизмы реализации

В настоящем разделе приведены основные направления достижения цели и решения поставленных задач, включая устранение сложившихся проблем в развитии фондового рынка республики и РФЦА.
Основное внимание в разделе уделено определению механизмов реализации цели и задач Плана развития, а также выявлению наиболее эффективного перечня подходов и инструментов по внедрению указанных механизмов.
С целью оздоровления ситуации на фондовом рынке и создания основ для ее эффективного функционирования в будущем АРД РФЦА в рамках Плана совместных действий Правительства, Национального Банка и АФН по стабилизации экономики и финансовой системы на 2009-2010 годы разработаны дополнительные меры по развитию фондового рынка и РФЦА.
В целях решения первого вопроса указанного Плана по стабилизации финансового сектора АРД РФЦА реализует блок мероприятий по созданию благоприятных условий для участников рынка ценных бумаг.
Для решения второго вопроса "решение проблем на рынке недвижимости" АРД РЦФА реализует мероприятия по расширению линейки финансовых инструментов. Так, например, будет активизирована работа по внедрению инструментов как REIT (акционерный инвестиционный фонд недвижимости).
Для реализации третьего направления указанного Плана "поддержка малого и среднего бизнеса" АРД РФЦА будут усовершенствованы листинговые требования, предусматривающие упрощенные условия для "Start-up" компаний.
В целях развития агропромышленного комплекса - четвертого направления указанного Плана будет активизирован внутренний рынок биржевой торговли сельскохозяйственными товарами. Так, например, АРД РФЦА будет создана товарная биржа.
Для реализации пятого направления Плана "реализация инновационных, индустриальных и инфраструктурных проектов" - предусмотрен выпуск инфраструктурных облигаций, а также совершенствование механизма государственно-частного партнерства.

Законодательное регулирование

В настоящее время в Казахстане в основном создана необходимая нормативная правовая база для функционирования рынка ценных бумаг. Законодательство Республики Казахстан о рынке ценных бумаг состоит из Гражданского кодекса Республики Казахстан, а также ряда специальных Законов Республики Казахстан: от 2 июля 2003 года " О рынке ценных бумаг " (далее - Закон Республики Казахстан "О рынке ценных бумаг"), от 7 июля 2004 года " Об инвестиционных фондах ", от 20 февраля 2006 года " О секьюритизации ", от 31 августа 1995 года " О банках и банковской деятельности в Республике Казахстан ", от 18 декабря 2000 года " О страховой деятельности в Республике Казахстан ", от 20 июня 1997 года " О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан ", от 4 июля 2003 года " О государственном регулировании и надзоре финансового рынка и финансовых организаций ", " О региональном финансовом центре города Алматы " и иных нормативных правовых актов Республики Казахстан.

3.1. Создание благоприятных условий для участников
рынка ценных бумаг

Основные мероприятия по развитию фондового рынка

Будут реализованы следующие основные мероприятия по развитию фондового рынка республики:
проведение модернизации действующих на фондовом рынке технологий организации торгов в целях обеспечения полной автоматизации торгов с учетом современных требований;
формирование надежной системы гарантированности расчетов, направленной на снижение риска неисполнения участниками торгов своих обязательств и позволяющей завершить расчеты со всеми добросовестными участниками в случае неисполнения кем-либо своих обязательств по заключенной сделке;
внедрение системы нетто-расчетов на фондовом рынке, направленной на уменьшение обязательств участников торгов путем их зачета и снижение требований к размеру средств, предварительно резервируемых участниками торгов в системе гарантированности расчетов;
переход на централизованный клиринг с созданием специализированной организации - Клиринговой палаты;
развитие Центрального депозитария и полная автоматизация его деятельности;
организация маркетинговой работы организатора торгов по привлечению потенциальных казахстанских и иностранных эмитентов для размещения ценных бумаг на отечественном фондовом рынке;
позиционирование организатора торгов Казахстана среди стран региона, в том числе посредством возможного приобретения доли участия в других фондовых биржах, подписания соглашений, унификации внутренней документации;
вовлечение населения в процесс инвестирования на площадке организатора торгов путем проведения активной информационной и маркетинговой работы, демонстрационных биржевых игр, организации доступа и условий для осуществления инвестиций населения на фондовом рынке;
повышение квалификации сотрудников организатора торгов, Центрального депозитария, подготовка и повышение квалификации специалистов для рынка;
разработку и запуск новых финансовых инструментов, торгуемых на площадках организатора торгов.

Развитие организаторов торгов

В действующем законодательстве Казахстана отсутствует ограничение по количеству организаторов торгов. В целях реализации целого ряда важнейших государственных задач, связанных с достижением стратегической цели по формированию полноценного, эффективного фондового рынка республики и ускоренного становления РФЦА в качестве конкурентоспособного международного финансового центра, перед организатором торгов стоят актуальные задачи дальнейшего развития в качестве современной биржи, соответствующей международным принципам, стандартам и наилучшей практике работы ведущих фондовых бирж мира и обеспечивающей проведение торгов всеми стандартизированными финансовыми инструментами, в которых заинтересованы действующие и потенциальные инвесторы из Казахстана и других стран.
С учетом этого будут приняты меры по внедрению в республике международного опыта и современных технологий по организации торгов ведущих фондовых бирж мира, выход Казахстана на уровень лидеров среди международных финансовых центров Азии с современной системой организации торгов, соответствующей мировым стандартам, а также по привлечению стратегического инвестора из числа международно-признанных фондовых бирж.
Также планируется установление иных требований к организаторам торгов для формирования в Казахстане эффективного фондового рынка, открытого для эмитентов и инвесторов разных стран. Данные требования должны включать:
значительное повышение требований к членам организаторов торгов по капиталу, соблюдению платежной дисциплины;
совершенствование системы управления рисками организатора торгов, в том числе путем повышения требований в отношении системы подтверждения сделок с ценными бумагами;
изменение требований к проведению расчетов по сделкам и листинговым процедурам;
повышение требований к уровню раскрытия информации эмитентами ценных бумаг;
соответствующее изменение требований к методам проведения торгов;
осуществление инвестиций в программно-технический комплекс организаторов торгов.
С учетом этого, следует решить следующие задачи:
обеспечить полную компьютеризацию работы организатора торгов посредством внедрения комплексного программно-технического обеспечения, соответствующего потребностям рынка на средне- и долгосрочную перспективу;
увеличить спектр финансовых инструментов, обращающихся на площадках организатора торгов;
совершенствовать правила торговли производными финансовыми инструментами;
обеспечить доступность и конкурентоспособность тарифов на услуги, представляемые организатором торгов;
внедрить систему нетто-расчетов при торговле ценными бумагами;
осуществить переход от действующей системы расчетов, основанной на схеме Т+0, к международным стандартам расчетов со сроком расчетов, не превышающим Т+3.
Одним из рабочих языков, используемых организаторами торгов, должен быть английский язык, и часть делопроизводства должно обязательно осуществляться на английском языке.

Развитие Центрального депозитария

Центральный депозитарий является единственным депозитарием ценных бумаг в Республике Казахстан и является уполномоченным депозитарием по обслуживанию ценных бумаг, эмитируемых Министерством финансов и Национальным Банком. Сложившийся факт, что в республике действует один центральный депозитарий, осуществляющий весь спектр услуг депозитария для профессиональных участников рынка ценных бумаг, является положительным для казахстанского фондового рынка.
Однако для дальнейшего развития деятельности Центрального депозитария в соответствии с международными требованиями будут внедрены международные принципы и стандарты деятельности по оказанию стандартных услуг центрального депозитария, принятых на рынках развитых стран. В частности, будут обеспечены соответствие законодательства рекомендациям "Группы тридцати" (G30), "Группы Джиованнини", включая законодательное внедрение международной нумерации финансовых инструментов (ISIN, CFI), требования гарантии системы поставки против платежа (DVP) и прочее, а также Рекомендаций 2000 от Международной ассоциации по вопросам обслуживания ценных бумаг (ISSA).
С учетом международного опыта организации работы центральных депозитариев в разных странах, а также, принимая во внимание тот факт, что Центральный депозитарий в Казахстане является некоммерческой организацией, будет сохранено государственное владение акциями Центрального депозитария в лице Национального Банка. При этом будет проработан вопрос по привлечению юридического лица с государственным участием в состав акционеров Центрального депозитария в качестве крупного акционера.
Реализация данных мероприятий является важным для дальнейшего стратегического развития Центрального депозитария в качестве одного из ключевых инфраструктурных институтов фондового рынка и придания ему статуса государственной организации, занимающей "нейтральную" позицию в отношении всех участников рынка, включая организаторов торгов.
В целях повышения уровня работы Центрального депозитария также будут решены следующие задачи, препятствующие эффективному и полноценному взаимодействию Центрального депозитария с ведущими мировыми депозитариями:
разработать и принять на общем собрании акционеров Центрального депозитария долгосрочный Стратегический план развития его деятельности, а также утвердить конкретный план мероприятий по его реализации, включая приведение деятельности Центрального депозитария в соответствие с международными стандартами;
обеспечить полную компьютеризацию работы Центрального депозитария посредством внедрения комплексного программно-технического обеспечения, соответствующего потребностям рынка на средне- и долгосрочную перспективу;
стандартизировать и внедрить полную автоматизацию документооборота Центрального депозитария по регистрации прав собственности на ценные бумаги (организация электронного документооборота с регистраторами);
осуществить унификацию и полную автоматизацию принятия, сбора, обработки, хранения и передачи информации на основе международных стандартов ISO для документооборота по операциям с ценными бумагами (организация электронного документооборота с депонентами);
внедрить использование международных кодов финансовых инструментов (ISIN, CFI);
обеспечить высокую степень сохранности данных, составляющих систему реестров держателей ценных бумаг, в рамках единой системы лицевых счетов Центрального депозитария;
обеспечить соответствие сроков проведения расчетов по сделкам с ценными бумагами стандартам, принятым на развитых фондовых рынках;
продолжить развитие услуг для казахстанских и иностранных инвесторов в реализации их прав (услуги платежного агента, перечисление дивидендов и другие).
Будет проведена работа по организации взаимодействия и заключению соглашений о сотрудничестве (взаимодействии) с международными организациями (включая Euroclear, ANNA, ISSA и другие) в целях обмена информацией, внедрения совместных услуг, развития долгосрочных отношений и интеграции системы Центрального депозитария в международные рынки, что содействует выходу на фондовый рынок республики иностранных инвесторов и доступу депонентов Центрального депозитария к международным рынкам капитала.
Также, будет осуществлен ряд мероприятий по усовершенствованию процедур учета денег клиентов организаций, осуществляющих брокерскую и (или) дилерскую деятельность на рынке ценных бумаг, в системе учета Центрального депозитария. Так, в соответствии с внесенными поправками в действующее законодательство о рынке ценных бумаг, Центральным депозитарием с 2010 года будет осуществляться ведение и поддержание единой системы лицевых счетов держателей ценных бумаг, отражающей совокупность сведений, содержащихся в системах реестров держателей ценных бумаг, ведение которых осуществляется регистраторами, с целью исключения конфликта интересов ему будет запрещено самому осуществлять деятельность по ведению системы реестров держателей ценных бумаг.

Создание клиринговой палаты

Под клирингом по сделкам с финансовыми инструментами понимают зачет взаимных требований и обязательств сторон, участвующих в расчетах, возникающих в результате совершения сделок с финансовыми инструментами.
В перспективе, по мере роста количества заключаемых сделок, потребуется рассмотрение вопроса по созданию отдельной клиринговой палаты, которая будет способствовать качественному и надежному проведению операций и трансфертов на рынке ценных бумаг, а также внедрению системы неттинга и клиринга и формированию фонда гарантирования расчетов по сделкам профессиональных участников рынка ценных бумаг.
В связи с этим, будет проведена подготовительная работа по внесению изменений и дополнений в законодательство Республики Казахстан в части регулирования клиринговых операций, определения понятия "неттинг", создания условия по последовательному разделению рисков торговой и расчетно-клиринговой инфраструктуры и последующему созданию специализированной клиринговой организации.
С учетом важности постепенного формирования условий для создания эффективно функционирующей Клиринговой палаты целесообразно на первоначальном этапе реформирования действующей системы расчетов сместить акценты на создание надежного механизма гарантированности расчетов и реализовать следующую последовательность мероприятий:
1) увеличить сроки осуществления расчетов с Т+0 на Т+3;
2) создать инфраструктурные условия и рассмотреть возможность их закрепления в законодательстве с целью развития рынка кредитования ценными бумагами, как для повышения эффективности механизма гарантированности расчетов на биржевом рынке, так и для дальнейшего расширения возможностей участников рынка при осуществлении инвестиционной деятельности (в частности, осуществления коротких продаж, обеспеченных займом);
3) рассмотреть возможность разработки законодательства по осуществлению клиринговой деятельности на организованном рынке, определить источники финансирования для создания и оснащения Клиринговой палаты, обеспечить условия, позволяющие Клиринговой палате эффективно управлять ликвидностью (например, кредитные линии Национального Банка Республики Казахстан или коммерческих банков, возможность получения займов в ценных бумагах от АО "Центральный депозитарий ценных бумаг"), а также обеспечить подготовку кадров.
На первоначальном этапе, в 2009 году, целесообразно создание специального подразделения по осуществлению клиринговых расчетов на базе Центрального депозитария, с перспективой, в 2013 году, его выделения и трансформации в самостоятельную организацию - клиринговую палату. Согласно законодательству о рынке ценных бумаг Центральный депозитарий может участвовать в создании и деятельности клиринговых и расчетных организаций.

Развитие инфраструктурных организаций РФЦА

В целях повышения конкурентоспособности финансового центра необходимо обеспечить его институциональное развитие и активное участие государства в регулировании деятельности РФЦА.
Для этого будет оказана дальнейшая поддержка развитию созданным дочерним организациям АО "РФЦА", таким как РА РФЦА, Академия РФЦА и РФЦА-Медиа.
Академия РФЦА должна принять активное участие в процессе подготовки квалифицированных кадров для фондового рынка республики. Для этого на базе Академии РФЦА будут организованы обучение и переподготовка специалистов профессиональных участников рынка ценных бумаг на уровне международных стандартов и программ обучения.
РА РФЦА организует работу с потенциальными эмитентами по присвоению национального рейтинга при выпуске инфраструктурных облигаций, облигаций местных исполнительных органов, а также казахстанских компаний МСБ.

Повышение информационной открытости и оперативности
передачи информации на фондовом рынке

Требуется усиление работы государственных органов, учреждений и организаций в отношении полноты и регулярности раскрытия информации о состоянии экономики и ее базовых индикаторах, о состоянии финансового рынка и финансовых организаций, иной статистической и аналитической информации для ее потребителей, включая профессиональных участников РЦБ и их объединений, казахстанских и иностранных инвесторов, информационно-аналитических и рейтинговых агентств, населения.
В развитых странах обеспечение условий по регулярному и своевременному предоставлению информации от государства к рынку оказывает значительное влияние на формирование благоприятного инвестиционного климата страны, повышение доверия инвесторов и населения к государству, создание предсказуемости поведения государства в регулировании финансового рынка и его участников. Соблюдение принципов регулярности, одновременности, своевременности и достоверности появления информации государственных органов на рынке создает равные инвестиционные условия для всех его участников.
В России Федеральная служба финансовых рынков (ФСФР) заключила Соглашение о распространении информации, раскрываемой на рынке ценных бумаг с пятью информационными агентствами, уполномоченными федеральным органом исполнительной власти по рынку ценных бумаг на публичное представление информации, раскрываемой на рынке ценных бумаг. Они оказывают эмитентам услуги по раскрытию информации в лентах новостей, а инвесторам предоставляют оперативный доступ к раскрываемой информации.
В рамках реализации статьи 19 Закона Республики Казахстан от 28 февраля 2007 года "О бухгалтерском учете и финансовой отчетности" Министерством финансов проводятся мероприятия по созданию с 1 января 2009 года Депозитария финансовой отчетности - электронной базы данных финансовой отчетности, ежегодно сдаваемой организациями публичного интереса, с открытым для пользователей доступом.
При этом, согласно определению, данному в подпункте 7) статьи 1 указанного Закона, к организациям публичного интереса отнесены: финансовые организации, акционерные общества (за исключением некоммерческих), организации-недропользователи (кроме организаций, добывающих общераспространенные полезные ископаемые) и организации, в уставных капиталах которых имеется доля участия государства, а также государственные предприятия, основанные на праве хозяйственного ведения.
Создание депозитария финансовой отчетности и его веб-портала, представляющего собой средство массовой информации, позволит:
пользователям обращаться через единую точку доступа к финансовой и другой информации организаций публичного интереса;
аккумулировать в одном месте всю финансовую отчетность, ежегодно сдаваемую организациями публичного интереса и аудиторские отчеты по ним;
прослеживать динамику изменения финансового состояния организаций публичного интереса.
Важность статистической, аналитической и иной информации, раскрываемой уполномоченными государственными органами по регулированию рынка ценных бумаг, государственным органом по статистике и другими государственными органами и эмитентами, подтверждается тем, что такая информация может существенно повлиять на изменение котировок финансовых инструментов, движение фондовых индексов, финансовую устойчивость отдельных участников рынка и экономики в целом.
В связи с чем, постановлением Правительства Республики Казахстан от 23 декабря 2008 года № 1228 "О мерах по созданию депозитария финансовой отчетности" создан депозитарий финансовой отчетности для организаций публичного интереса, предоставляющий через веб-портал депозитария финансовой отчетности регулярной, своевременной информации для потребителей финансовых услуг (инвесторов, эмитентов, юридических и физических лиц), а также международных финансовых организаций, в рамках общего обеспечения открытости деятельности государственных органов и эмитентов, а также повышения качества оказания государственных услуг.
При этом одними из источников размещения и распространения статистической, аналитической и иной информации, предоставляемой государственными органами и эмитентами будут выступать информационные, технологические и программные ресурсы депозитария финансовой отчетности, АО "РФЦА" и РФЦА-Медиа.
В целях дальнейшего развития информационной инфраструктуры фондового рынка на основе современных электронных технологий, будет выполнен комплекс мероприятий:
усовершенствовано законодательство Республики Казахстан в части внедрения в обращение электронных документов с использованием электронной цифровой подписи;
созданы условия по своевременному обеспечению инвесторов информацией, затрагивающих их права и интересы на рынке ценных бумаг, в том числе размещение на веб-портале депозитария финансовой отчетности информации об аффилиированных лицах акционерных обществ, корпоративных событиях, которую акционерные общества обязаны публиковать в средствах массовой информации, сведений о зарегистрированных выпусках ценных бумаг;
созданы условия для развития Интернет-трейдинга с использованием компьютеров и мобильной связи;
проработан совместно с Агентством Республики Казахстан по информатизации и связи вопрос обеспечения доступа к высокоскоростному Интернету и доступности тарифов для населения;
сформированы требования к дальнейшему развитию программного обеспечения организатора торгов и брокерских компаний для предоставления услуг Интернет-трейдинга.

3.2. Расширение базы эмитентов и линейки финансовых
инструментов

Одним из важнейших факторов обеспечения устойчивого развития национального рынка и повышения его капитализации является широкая диверсификация базы по эмитентам (представительство в листинге эмитентов разных секторов и отраслей экономики), а также расширение линейки финансовых инструментов.

Целевой сегмент рынка РФЦА

АРД РФЦА продолжит работу по привлечению институциональных инвесторов и потенциальных эмитентов из Российской Федерации и Украины. Такой выбор стран определен исходя из наличия большого количества эмитентов, степенью развитости и высокого уровня интеграции с экономикой Казахстана. Будет также проводиться работа по устранению барьеров для участия других стран СНГ (Азербайджан, Кыргызстан, Узбекистан, Таджикистан, Грузия).
Будут реализованы меры по взаимодействию с Китайской Народной Республикой. По мере становления фондового рынка и роста его объемов, дальнейшего развития экономических и политических взаимоотношений, Китай может выступить стратегическим партнером, заинтересованным в работе РФЦА.

Увеличение количества отечественных компаний на внутреннем
фондовом рынке

В настоящее время, крупные отечественные компании при выборе площадки для размещения своих ценных бумаг отдают предпочтение западным фондовым биржам. При этом на внутреннем рынке наблюдается острая нехватка высоколиквидных ценных бумаг. Одной из причин низкого участия крупных отечественных компаний на национальном организованном рынке ценных бумаг в качестве эмитентов является законодательное регулирование. Условия и порядок выпуска и размещения эмиссионных ценных бумаг на территории иностранного государства регулируются Законом Республики Казахстан "О рынке ценных бумаг".
Так, организация-резидент Республики Казахстан вправе осуществлять размещение эмиссионных ценных бумаг на территории иностранного государства только при наличии соответствующего разрешения уполномоченного органа при соблюдении следующих основных условий, что:
данные акции должны быть включены в категории списка фондовой биржи, установленные нормативным правовым актом уполномоченного органа;
решение уполномоченного органа общества о размещении акций должно содержать условие о том, что не менее двадцати процентов от общего количества данных акций должны быть предложены к приобретению на рынке ценных бумаг Республики Казахстан.
Данная норма является уязвимой и не обеспечивает выполнение требования по обязательному размещению эмитентами акций до их выхода на иностранный рынок. Эмитенту, для выполнения условия законодательства, не обязательно размещать свои ценные бумаги в Казахстане, а достаточно предложить их на внутреннем рынке.

Расширение использования финансовых инструментов в
различных валютах

В целях привлечения иностранных инвесторов на внутренний рынок будет предусмотрена возможность выпуска ценных бумаг, номинированных, котирующихся и торгуемых в иностранных валютах. Котировки ценных бумаг на фондовой бирже должны осуществляться в любой из общепризнанных мировых валют, включая доллар США, евро, британский фунт, иена, а также российский рубль и другие по выбору эмитента. Так, в России на РТС разрешены котировки в долларах США, но расчеты производятся в рублях.
Расширение проведения операций с финансовыми инструментами с использованием различных валют позволит, в том числе, снизить нагрузку на курс тенге в случае возможного вывода иностранными портфельными инвесторами значительного капитала с фондового рынка Казахстана под влиянием внешних или внутренних кризисных явлений. В настоящее время основную нагрузку по поддержанию курса тенге по отношению к доллару США в таких случаях ложится, прежде всего, на Национальный Банк с использованием его золотовалютных резервов, что может создать значительные риски для устойчивости национальной валюты. В случае диверсификации самостоятельно принятых эмитентами обязательств по финансовым инструментам, выраженных в различных валютах, валютные риски, влияющие на устойчивость курса тенге и финансовую стабильность республики, могут быть снижены.
С учетом этого, на первоначальном этапе, путем внесения поправок в законодательные акты будет закреплена возможность выпуска облигаций, номинированных в иностранной валюте.

Совершенствование механизма государственно-частного
партнерства

Важнейшим инструментом привлечения частного капитала для реализации государственных проектов является механизм государственно-частного партнерства (далее - ГЧП).
Следует отметить, что согласно постановлению Правительства Республики Казахстан от 17 июля 2008 года № 693 создано АО "Казахстанский центр государственно-частного партнерства" со стопроцентным участием государства в уставном капитале, основным предметом деятельности которого является оценка и экономическая экспертиза технико-экономического обоснования возможных объектов концессии, экспертиза конкурсной документации по объектам концессии.
В современном мире наблюдается практика замены прямого государственного финансирования общественно-значимых и инфраструктурных проектов частным финансированием под государственные гарантии. Активно используемая практика предоставления государственных поручительств (гарантий) по корпоративным облигациям, выпускаемым в целях финансирования данных проектов, может стать весьма сильным фактором, увеличивающим емкость рынка корпоративных облигаций.
Также, будет организовано сотрудничество с международными финансовыми организациями (EBRD, IFC и другие) и иностранными компаниями с целью их вовлечения в финансировании проектов ГЧП.

Выход компаний, принадлежащих национальным холдингам,
национальному управляющему холдингу и национальным компаниям
на фондовый рынок республики

Опыт зарубежных стран показывает, что в странах с развивающейся рыночной экономикой размещение части пакета акций, принадлежащих государству, является главным двигателем фондового рынка на первоначальном этапе его развития. В связи с чем, будет активизировано развитие фондового рынка Казахстана посредством вывода ценных бумаг компаний, входящих в состав акционерного общества "Фонд национального благосостояния "Самрук-Казына" (далее - АО "ФНБ "Самрук-Казына"), на внутренний фондовый рынок и их размещения среди широкого круга инвесторов, включая население.
Для обеспечения достижения основных показателей и индикаторов данного Плана развития будут выработаны предложения по выводу на фондовый рынок ценных бумаг акционерных обществ, акции которых принадлежат АО "ФНБ "Самрук-Казына", акционерное общество "Национальный управляющий холдинг "КазАгро" (далее - АО "Холдинг "Казагро") и их дочерним организациям и определению конкретных этапов и сроков их вывода на фондовый рынок, а также проведению необходимых мероприятий по обеспечению их ежегодного размещения. Минимальные объемы ежегодного вывода и размещения ценных бумаг компаний, входящих в состав АО "ФНБ "Самрук-Казына", следует определить на уровне, не ниже 2-3 миллиардов долларов США, для обеспечения устойчивой капитализации рынка в период его становления до 2015 года и существенного повышения уровня ликвидности рынка. Начало размещения следует планировать после завершения основных кризисных явлений в мировой экономике и формирования благоприятных условий для успешного размещения. Положительным фактором вывода ценных бумаг организаций на внутренний фондовый рынок станет дальнейшее совершенствование корпоративного управления компаний, разработка четкой и прозрачной дивидендной политики, обеспечение информационной открытости и прозрачности их деятельности, формирование условий для осуществления их фондирования на рыночных условиях, определение справедливой стоимости ценных бумаг организаций, повышение рыночной конкурентоспособности компаний.
Национальным компаниям и национальным институтам развития также следует использовать механизм привлечения финансирования своей деятельности в рыночных условиях путем выпуска и размещения на отечественном фондовом рынке долговых ценных бумаг.
С учетом этого, будет предложено постепенно снизить возможности бюджетного финансирования деятельности компаний и обеспечить равные условия на рынке фондирования для всех его участников, включая государство.
Кроме того, будет предложено рассмотреть возможность присвоения национального рейтинга для компаний, входящих в состав АО "ФНБ "Самрук-Казына", АО "Холдинг "КазАгро" и не имеющих рейтинга международных рейтинговых агентств, перед их включением в официальный список биржи и размещением акций на внутреннем фондовом рынке. При этом, необходимо определить виды (рейтинг корпоративного управления, кредитный рейтинг и другие) рейтинговых оценок.
Следует рассматривать устойчивый рост рыночной стоимости компаний, принадлежащих национальным холдингам и национальным компаниям, в качестве одного из показателей эффективности деятельности по управлению ценными бумагами организаций с участием государства.
Сноска. Раздел с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 20.07.2009 N 1101 .

Развитие производных финансовых инструментов

Дальнейшее развитие фондового рынка связано с расширением линейки торгуемых на нем финансовых инструментов. Для развития широкого спектра финансовых инструментов важным является активное функционирование рынка базовых инструментов - акций и облигаций, однако, наряду с этим, необходимо внедрение новых финансовых инструментов.
Учитывая опыт стран с развитыми фондовыми рынками, широко используемыми финансовыми инструментами являются секьюритизированные облигации, индексные фонды, производные финансовые инструменты на обращающиеся ценные бумаги, валюту и товары (зерно, золото, ГСМ), фонды недвижимости, депозитарные расписки.
Также будут разработаны мероприятия по стимулированию появления и становления производных инструментов на долговые обязательства, инструментов хеджирования процентных и валютных рисков, контрактных инструментов. Развитие рынка инструментов хеджирования процентных и валютных рисков будет способствовать снижению рисков не только институциональных инвесторов, но и организаций - участников экспортно-импортных операций. Появление производных контрактных инструментов, базовым активом которых являются товары, будет способствовать снижению рисков внешнеторговых операций от ценовых колебаний.
В целях открытия доступа для торговли производными финансовыми инструментами на международных рынках будут реализованы следующие меры:
будет изучен международный опыт, в том числе в части заключения Генерального соглашения ISDA касательно осуществления зачета требований инвестора и его контр-партнера по сделке с производными ценными бумагами в случае ликвидации одной из сторон сделки;
осуществление официального перевода Генерального соглашения ISDA;
рассмотрение предложения по предоставлению возможности заключения институциональными инвесторами соглашения о кредитной поддержке (ISDA Credit Support Annex).

Выпуск инфраструктурных облигаций

С учетом высокой потребности Казахстана в реализации целого ряда инфраструктурных проектов, ожидается рост выпуска инфраструктурных облигаций. Однако имевший место дефолт со стороны АО "Досжан темир жолы" по выплате очередного ежегодного купона по выпущенным инфраструктурным облигациям и отсутствие возможности по оперативному исполнению Правительством Республики Казахстан обязательств перед инвесторами, возникших в рамках поручительства государства, подчеркнули наличие проблем по защите интересов держателей инфраструктурных облигаций.
Также, будут предусмотрены обязательства кастодиана по контролю процесса ежемесячных отчислений денег эмитентом на банковский счет и его целевое использование. В случае нарушения эмитентом своих обязательств в отношении полноты и своевременности осуществления расчетных взносов кастодиан обязан информировать уполномоченный орган - Министерство финансов - для принятия заблаговременных мер по исполнению поручительства государства и мер в отношении концессионера.
Внедрение требования к эмитенту по формированию отчислений на кастодиальном счете ("sinking fund") также позволит поднять рейтинг надежности инфраструктурных облигаций и, соответственно, понизить стоимость привлечения денег при их размещении для эмитента.
Кроме того, будет рассмотрена возможность закрепления в законодательстве по вопросам концессии наличие следующих норм:
определение минимальных, обязательных требований к договорам страхования концессионера, направленных на защиту государства как поручителя;
повышение эффективности механизма реализации поручительств государства по инфраструктурным облигациям.

Развитие и внедрение исламских финансовых инструментов

В перспективе Казахстан может привлечь большой поток инвестиций из мусульманских стран Ближнего востока, стран юго-восточной Азии через внедрение быстрорастущего рынка исламских инструментов, получивших развитие и распространение во многих странах, включая страны Западной Европы.
В этих целях будет рассмотрена возможность принятия мер по совершенствованию законодательства об исламских финансовых инструментах в части разработки нормативных правовых актов по установлению требований:
к проспекту выпуска исламских ценных бумаг по установлению условий выпуска;
к условиям обращения и погашения исламских ценных бумаг;
к установлению требований к порядку создания, функционирования, реорганизации и ликвидации исламской финансовой компании, бухгалтерскому учету выделенных активов исламской финансовой компании;
к установлению требований к договору о представлении интересов держателей ценных бумаг и исполнению своих функций представителем держателей ценных бумаг.

Выпуск секьюритизированных финансовых инструментов

В условиях недостатка у БВУ и других компаний источников фондирования своей деятельности по кредитованию экономики, развитие фондового рынка, как альтернативного способа привлечения капитала организациями реального сектора, становится важной государственной задачей.
В этих целях будут предусмотрены меры по активному использованию БВУ и другими компаниями рыночных механизмов по своей дальнейшей капитализации и привлечению финансирования с использованием таких инструментов как секьюритизация своих активов.

Развитие рынка государственных ценных бумаг

В целях формирования эффективного рынка ценных бумаг в Республике Казахстан и повышения его ликвидности, развития внутреннего рынка долговых инструментов, снижения инвестиционных рисков коллективных инвесторов (НПФ, страховые компании и инвестиционные фонды (далее - ИФ)) целесообразно развить рынок ГЦБ.
Формирование реалистичной кривой доходности по ГЦБ послужит рыночным механизмом для создания ключевого ориентира (benchmark) стоимости денег для всех участников фондового рынка, включая инвесторов и эмитентов. Это является важным, в первую очередь, для таких институциональных инвесторов, осуществляющих инвестирование сбережений населения, как НПФ, ИФ и страховые компании по страхованию жизни. Реалистичная кривая доходности на рынке ГЦБ также должна стать базовым индикатором при формировании развитого рынка производных ценных бумаг, основой для внедрения иных новых видов финансовых инструментов.
При этом развитие внутреннего рынка долговых инструментов посредством выпуска Министерством финансов ГЦБ должно исходить из выбранного государством направления по поддержанию приемлемого уровня внутреннего долга.
Выпуск как индексированных на инфляцию ГЦБ, так и ГЦБ с фиксированным купоном, в объеме, достаточном для обеспечения их ликвидности и обращения на вторичном рынке, позволит решить проблемы формирования реалистичной кривой доходности по ГЦБ.
При этом предполагается, что Национальный Банк продолжит регулярный выпуск нот сроком до одного года для построения кривой доходности по краткосрочным финансовым инструментам.

3.3. Формирование эффективной биржевой торговли товарами
и производными финансовыми инструментами на
базовые товарные активы

Одним из дополнительных шагов в направлении повышения эффективности торгов различными базовыми активами может стать создание условий по функционированию в Казахстане наряду с фондовой биржей (выступающей в качестве универсальной биржи финансовых инструментов), также и товарной биржи.
Происходящая во всех странах Евразийского пространства адаптация к рыночной системе и вызовам глобализации в сочетании с развитием Евразийской экономической интеграции вызывают необходимость тесного сотрудничества между странами. РФЦА должен играть важную роль в интеграционном сотрудничестве между странами, что приведет к увеличению товарооборота, а также выходу иностранных и казахстанских производителей на казахстанский рынок товаров. В этой связи, важным является интеграция стран на уровне торгового пространства и создание в городе Алматы товарной биржи международного значения.
На базе РФЦА будет создана новая товарная биржа с единой торговой системой, ориентированной на охват рынка стран Евразийского пространства.
Предполагается, что на такой бирже будут организованы торги биржевыми товарами и деривативами на них. Запуск эффективно функционирующей товарной биржи будет способствовать интеграции Казахстана с международными товарными рынками, а также общему развитию интеграционных процессов на Евразийском пространстве.
С учетом этого, будет реализован комплекс мероприятий по формированию в Казахстане эффективной биржевой торговли товарами, включая следующее:
совершенствование законодательства Республики Казахстан по вопросам товарных бирж для учета современных требований по организации и функционированию товарных бирж;
повышение требований к товарным биржам в отношении достаточного размера собственного капитала, наличия современного программно-технического обеспечения, системы гарантирования исполнения заключенных сделок (клиринговый центр, складирование и элеваторы), наличия других элементов биржевой инфраструктуры;
принятие мер по привлечению стратегического инвестора (инвесторов);
создание условий для работы на товарной бирже профессиональных участников - брокеров (дилеров).
В целях расширения деятельности фондовой биржи будут организованы торги фьючерсами на товарные активы, а также заключение срочных контрактов на аффинированное золото.

3.4. Развитие инвесторской базы и защита интересов инвесторов

В условиях все большей интеграции экономики Казахстана в международные рынки и предстоящего вступления в ВТО требуется обеспечение экономической безопасности и устойчивости развития национального рынка и его базовых показателей по отношению к внешним негативным влияниям, связанным с изменчивостью развития мировых рынков сырья, товаров и капитала.
С учетом этого расширение инвесторской базы для фондового рынка в Казахстане и повышение его капиталоемкости с созданием благоприятных и конкурентных условий, как для казахстанских, так и иностранных инвесторов, является одной из важнейших задач построения полноценного фондового рынка и международного финансового центра с целью создания дополнительного источника инвестиций в экономику республики.

Развитие базы отечественных и иностранных инвесторов

Вопросы концентрации капитала предполагают решение очень важной задачи сбалансированности развития и финансирования экономики республики инструментами фондового рынка с привлечением двух источников инвестиций - внутренних институциональных и индивидуальных инвесторов и иностранных инвесторов.
Решение данной задачи включает следующие меры:
привлечение сбережений населения на фондовый рынок и их инвестирование в пенсионные активы НПФ, паи ИФ, накопительные продукты страховых компаний по страхованию жизни, а также прямая покупка населением финансовых инструментов посредством услуг профессиональных участников рынка ценных бумаг;
привлечение инвестиций иностранных портфельных инвесторов.
С учетом этого требуется:
разработать и утвердить в форме Государственной программы Республики Казахстан специальную национальную программу поощрения сбережений населения, предусмотрев в ней все необходимые меры по стимулированию долгосрочных (свыше 10 лет) сбережений граждан в НПФ (добровольные и добровольные профессиональные взносы), компании по страхованию жизни (страховые продукты накопительного страхования), а также БВУ (долгосрочные (свыше 5 лет) сбережения), ПИФ;
организовать активную информационно-разъяснительную и образовательную работу с населением, имеющим достаточные сбережения для их инвестирования в финансовые инструменты фондового рынка;
предоставить доступ населению к возможностям инвестирования на фондовом рынке посредством организации "народных IPO", обеспечения доступности финансовых услуг через сеть трансфер-агентов, снижения стоимости и обеспечения развития сети Интернета, раскрытия информации о деятельности эмитентов, профессиональных участников рынка ценных бумаг, результатах работы институтов коллективного инвестирования;
улучшить условия работы для иностранных портфельных инвесторов на внутреннем рынке республики посредством формирования развитой инфраструктуры рынка и повышения уровня раскрытия информации государственными органами, эмитентами и профессиональными участниками рынка ценных бумаг в соответствии с практикой развитых стран.

Повышение требований к институциональным инвесторам и
их инвестиционных возможностей

Для обеспечения информирования населения о деятельности организаций, осуществляющих инвестирование сбережений граждан, будет рассмотрена возможность закрепления в законодательстве обязательства таких институциональных инвесторов по регулярному и более полному раскрытию информации о структуре инвестиционного портфеля, стратегии и политике инвестирования, уровне инвестиционных рисков и системе управления рисками, системе корпоративного управления.
Также необходимо установить дополнительные требования к повышению качества кастодиальных услуг на рынке ценных бумаг.
Согласно действующему законодательству Республики Казахстан на кастодиана возложены функции по контролю за целевым размещением пенсионных активов и контролю за соответствием заключаемых сделок нормам законодательства Республики Казахстан. Таким образом, любая сделка, заключаемая как на организованном, так и на неорганизованном рынке, должна быть предварительно подтверждена (одобрена) кастодианом. Вместе с тем на сегодняшний день имеет место неэффективное исполнение кастодианами возложенных на них функций, связанное как с отсутствием достаточного количества специалистов в банке-кастодиане, осуществляющих данный вид деятельности, так и с необходимостью совершенствования программно-технического обеспечения, используемого в процессе осуществления кастодиальной деятельности на рынке ценных бумаг. В связи с этим, будут повышены требования в отношении кастодианов, а также их ответственности за выполнение вышеуказанных функций.
В целях приближения практики управления рисками к директивам Европейского Союза, необходимо совершенствование системы управления рисками профессиональных участников рынка ценных бумаг, в том числе организаций, осуществляющих брокерскую и (или) дилерскую деятельность на рынке ценных бумаг и деятельность по управлению инвестиционным портфелем и создание системы оценки эффективности системы управления рисками с учетом особенностей данного сектора экономики.
Так, рост объема финансовых услуг на отечественном финансовом рынке требует от регулятора и финансовых организаций пересмотра подходов к управлению рисками. Принимая во внимание риски, свойственные финансовым организациям, их общность и различия, законодательством установлены требования к организации системы управления рисками.
В соответствии с действующим законодательством Республики Казахстан наличие системы управления рисками финансовой организации предусматривает соответствие требованиям:
по наличию корпоративного управления, в том числе требований по формированию коллегиальных органов управления, утверждению Советом директоров организации долгосрочной корпоративной стратегии, политики по урегулированию конфликта интересов, порядка проведения внутреннего аудита, а также утверждению Правлением организации процедур управления рисками по основным рисковым позициям;
наличию практики предоставления финансовых услуг, в том числе требований по формированию службы внутреннего аудита и подразделений управления рисками, наличию системы внутреннего контроля организации, установлению внутренних процедур проведения операций с финансовыми инструментами, а также управлению активами и обязательствами;
функционированию информационных систем и систем управленческой информации, в том числе требований по формированию подразделений информационного обеспечения, обеспечению операционной деятельности финансовой организации, функционированию информационных систем и систем управленческой информации, в том числе в форс-мажорных обстоятельствах.
Система управления рисками предоставляет возможность выявления на раннем этапе возникающих у финансовой организации проблем, которые могут привести к нарушению требований законодательства по финансовой устойчивости и платежеспособности, предотвратить возможный недостаток ликвидности, увеличения рисков, связанных со всей ее деятельностью и, в конечном счете, не допустить нарушения законных интересов клиентов финансовых организаций.
С учетом этого будут осуществлены следующие меры: проведение стресс тестирования, разработка схемы оперативного действия при нарастании рисков на финансовом рынке, совершенствование требований к системам риск-менеджмента, совершенствование действующего законодательства с учетом Директив Европейского Союза по пруденциальному регулированию, внедрение "риск-ориентированного подхода к надзору" (Risk based supervision).

Защита прав и интересов инвесторов

В целях защиты всех категорий инвесторов на фондовом рынке Республики Казахстан будет рассмотрена возможность закрепления в законодательстве Республики Казахстан по вопросам защиты инвесторов в части:
разработки рекомендуемой типовой методики определения стоимости акции при их выкупе обществом;
защиты прав инвесторов - резидентов Казахстана, владеющих депозитарными расписками, выпущенными на акции АО, посредством реализации их прав, вытекающих из права собственности на базовый актив, получение информации, затрагивающей его интересы;
защиты прав акционеров - владельцев привилегированных акций;
защиты права акционеров на получение информации о деятельности АО;
введения обязательства по соблюдению эмитентами определенных минимальных показателей финансовой устойчивости и иных требований (например, формирование "sinking fund" при выпуске инфраструктурных облигаций);
определения условий выкупа ценных бумаг эмитентом у их держателей и ответственности эмитента в случае ухудшения минимальных показателей финансовой устойчивости и нарушения иных установленных требований;
повышения возможности осуществления мониторинга деятельности эмитентов инвесторами и иными участниками рынка посредством регламентации прав инвесторов на создание советов инвесторов и обязательств эмитента по предоставлению регулярной финансовой отчетности и иной информации представителям инвесторов;
установления законодательного требования в отношении обязательности отделения активов Центрального депозитария и иных номинальных держателей от активов их депонентов в случае ареста или блокирования уполномоченными государственными органами активов Центрального депозитария или иных номинальных держателей;
обеспечение доступности для инвесторов и населения информации об аффилиированных лицах акционерных обществ, корпоративных событиях, которую акционерные общества обязаны публиковать в средствах массовой информации и сведения о зарегистрированных выпусках ценных бумаг, включаемые в депозитарий финансовой отчетности;
принятия мер по повышению количества квалифицированных бухгалтеров, работающих в соответствии с международными стандартами финансовой отчетности;
оптимизации требований законодательства о корпоративном управлении с доработкой типового кодекса корпоративного управления в целях повышения уровня защиты прав миноритарных акционеров и портфельных инвесторов, включая население, на фондовом рынке;
установления требований по внедрению стандартов корпоративного управления в компаниях-эмитентах, в том числе с учетом его положительного влияния на повышение рыночной стоимости компании ²³ перед выходом эмитентов на организованную торговую площадку биржи.
Также целесообразно на основе положительной практики развитых стран и наработанного опыта по другим секторам финансового рынка республики, разработать и принять специальную программу по защите инвесторов. Например, благодаря созданию Корпорации по защите инвесторов в США существенно уменьшились общее число банкротств среди брокерских фирм и число пострадавших инвесторов. В свою очередь, внедрение в Республике Казахстан системы гарантирования депозитов физических лиц с созданием акционерного общества "Казахстанский фонд гарантирования депозитов", а также создание ряда других инфраструктурных организаций (акционерное общество "Казахстанский фонд гарантирования ипотечных кредитов", акционерное общество "Казахстанский фонд гарантирования страховых выплат") способствовали повышению доверия населения к финансовому сектору и его продуктам. Возможно, что некоторые рыночные механизмы реализации гарантий (страхования) для защиты инвестиций физических лиц следует внедрить на фондовом рынке. При этом уровень собственной капитализации финансовых посредников должен соответствовать принимаемым ими рискам перед клиентами.
_____________________________
Примечание:
²³ - Исследование компании McKinsey & Company

Также будет усилен контроль за сделками в совершении которых имеется заинтересованность.
Статьей 71 Закона Республики Казахстан от 13 мая 2003 года "Об акционерных обществах" установлены требования к порядку заключения сделок, в совершении которых имеется заинтересованность. Лицами, заинтересованными в совершении обществом сделки (далее - заинтересованные лица), признаются аффилиированные лица общества, если они:
являются стороной сделки или участвуют в ней в качестве представителя или посредника;
являются аффилиированными лицами юридического лица, являющегося стороной сделки или участвующего в ней в качестве представителя или посредника.
Большинство манипуляционных схем на рынке ценных бумаг совершается между аффилиированными лицами, в связи с чем, будет усилен контроль со стороны уполномоченного органа за такими сделками, в том числе совершенными методом открытых торгов в торговой системе фондовой биржи.
Также требует совершенствования система контроля за манипулированием на рынке ценных бумаг и распространением инсайдерской информации.
Законом Республики Казахстан от 23 октября 2008 года "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам устойчивости финансовой системы" предусматривается несколько иной порядок признания сделок совершенными в целях манипулирования на рынке ценных бумаг.
Так, признание сделки, заключенной на организованном рынке ценных бумаг как совершенной в целях манипулирования на рынке ценных бумаг, осуществляется уполномоченным органом по итогам рассмотрения экспертного заключения совета директоров фондовой биржи (если такая сделка была заключена в ее торговой системе).
Для подготовки экспертного заключения по вопросам признания сделок, заключенных на организованном рынке ценных бумаг как совершенных в целях манипулирования, фондовая биржа создает комитет совета директоров. Комитет совета директоров фондовой биржи по вопросу признания сделок с ценными бумагами, совершенными в целях манипулирования (далее - экспертный комитет) состоит из членов совета директоров фондовой биржи, представителей уполномоченного органа, работников фондовой биржи и иных экспертов, обладающих необходимыми профессиональными знаниями для работы в комитете. Руководитель исполнительного органа фондовой биржи не может быть председателем экспертного комитета.
Таким образом, возникает необходимость более тщательного определения на уровне нормативного правового акта Агентства Республики Казахстан по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций критериев манипуляционных сделок, а также усиление контроля со стороны регулятора за распространение инсайдерской информации.
Будет создана система страхования ответственности профессиональных участников рынка ценных бумаг.
Программы защиты инвесторов действуют во многих странах и предусматривают, как правило, либо страхование ответственности профессионального участника рынка ценных бумаг либо создание за счет средств определенной группы участников рынка (например, брокеров) компенсационных фондов, за счет средств которых инвесторам, пострадавшим от действий недобросовестных брокеров, осуществляются выплаты. Компенсационные фонды организуются в основном для защиты клиентов неплатежеспособных брокеров, чьих активов недостаточно для покрытия убытков обслуживаемых ими клиентов.
Вместе с тем, в некоторых странах программы функционирования компенсационных фондов предусматривают и более широкое покрытие убытков клиентов. Например, в Австралии программа защищает от невыполнения контракта, в Великобритании от определенных мошеннических действий. Однако ни одна программа не страхует инвестиции от обычных рыночных рисков, скажем, от падения рыночной стоимости ценных бумаг. Во всех программах установлен предельный размер компенсаций.
Страхование на фондовом рынке является относительно новым инструментом управления рисками. Международные эксперты признают это направление перспективным, особенно в свете развития рынка и увеличения его инвестиционной привлекательности.
В рамках частного страхования брокеры, действующие индивидуально или коллективно, также могут застраховать своих клиентов в страховых компаниях от мошенничества, халатности, утери документов и другие. Преимущества этого метода в его простоте, дополнительном контроле со стороны страховой компании, а недостатки - в значительных затратах, предельном уровне страховых выплат и множестве исключений из правил. Так, например, законодательством Российской Федерации страхование рисков профессиональной деятельности на рынке ценных бумаг признается регулятором и может быть использовано участниками рынка как законный способ покрытия их рисков. В целях развития данного вида финансовых услуг законодательством предусматривается предоставление профессиональным участникам рынка ценных бумаг, заключившим договора страхования своей ответственности, в частности, брокерским компаниям, возможности зачитывать часть страховой суммы для уменьшения установленного в отношении них регулятором норматива достаточности собственных средств.
Профессиональной ассоциацией регистраторов, трансфер-агентов и депозитариев (ПАРТАД) подготовлена Программа разработки и внедрения системы мер снижения рисков, связанных с осуществлением профессиональной деятельности на рынке ценных бумаг, призванная обеспечить наиболее эффективное управление рисками, которые могут привести к убыткам как самих участников рынка, так и их клиентов. В частности, вышеуказанной программой предусматривается страхование профессиональных рисков депозитариев и регистраторов на случай причинения убытков третьим лицам в результате следующих действий или событий:
любых непреднамеренных ошибок, небрежности или упущения руководителей или сотрудников при осуществлении профессиональной деятельности на рынке ценных бумаг;
противоправных действий сотрудников депозитария, в том числе связанных с хранением или учетом документов, подтверждающих права на ценные бумаги, а также использованием конфиденциальной информации;
проведением операций по поддельным документам, служащим основанием для внесения изменений по лицевому счету.
Действующим законодательством Республики Казахстан ( статья 100-1 Закона Республики Казахстан "О рынке ценных бумаг" и постановление Правления Агентства Республики Казахстан по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций от 28 мая 2007 года № 157) также предусмотрено право профессиональных участников рынка ценных бумаг на создание общества взаимного страхования с целью обеспечения возмещения инвесторам причиненных убытков. Однако до настоящего времени это право ими реализовано не было.
В случае страхования ответственности брокера должны быть сформулированы четкие критерии, по которым можно будет классифицировать наличие страхового случая, а именно, понес ли инвестор убытки, в результате рыночного колебания цен, либо в этом есть вина профессионального участника, со стороны которого имело место принятие недостаточно квалифицированных инвестиционных решений в отношении активов клиента либо предоставление непрофессиональных консультаций.
На основании вышеизложенного, будет проведено детальное изучение вопроса о введении обязательного требования по страхованию ответственности профессиональных участников рынка ценных бумаг и создание эффективной системы возмещения инвесторам убытков, причиненных профессиональными участниками рынка ценных бумаг.

Развитие институтов коллективного инвестирования

Изменения и дополнения в действующее законодательство, направленные на развитие ИФ, должны способствовать их более активному выходу на биржевую площадку организатора торгов и внесению большего вклада в развитие фондового рынка республики.
В отношении ПИФ будут предусмотрены следующие меры:
расширены инвестиционные возможности ПИФ как институтов коллективного инвестирования;
установлено требование по обязательному включению паев ПИФ в официальный список организатора торгов;
установлено требование по обеспечению доступности паев ПИФ для всех слоев населения во всех регионах республики посредством их обязательного размещения через систему трансфер-агента, имеющего широкую сеть региональных подразделений с одновременным установлением требований к региональному представительству и уровню работы таких трансфер-агентов;
предусмотрено относительное снижение тарифов услуг трансфер-агента для ПИФ;
предусмотрено относительное снижение тарифов организатора торгов для ПИФ, включенных в официальный список биржи;
предусмотрено относительное снижение тарифов Центрального депозитария по обслуживанию сделок с паями ПИФ;
предусмотрены иные меры стимулирования перехода ПИФ в группу и их выхода на организованную площадку биржи.
Также, будет усовершенствовано законодательство Республики Казахстан, регулирующего деятельность ИФ.
Закон Республики Казахстан "Об инвестиционных фондах" был принят 7 июля 2004 года, на данный момент с учетом динамичного развития такой отрасли коллективного инвестирования, как ИФ, необходимо внести поправки в частности предусматривающих конкретизацию процедур выкупа и обмена паев закрытых ПИФ, уточнение порядка оценки финансовых инструментов, входящих в портфель ИФ, более детальное определение процедуры прекращения деятельности ПИФ и другие.
На основании вышеизложенного будут разработаны и внесены изменения и дополнения в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам инвестиционных фондов.

Институциональные инвесторы

В Законе Республики Казахстан "О рынке ценных бумаг" дается достаточно широкое определение понятия "институциональный инвестор" и к ним относится юридическое лицо, привлекающее средства с целью осуществления инвестиций в соответствии с законодательством Республики Казахстан. В международной практике к институциональным инвесторам относятся только финансовые организации, осуществляющие коллективные формы портфельного инвестирования: НПФ, страховые компании, ИФ и инвестиционные компании. В соответствии с законодательством многих развитых стран БВУ имеют определенные ограничения на деятельность на рынке ценных бумаг и, как правило, не рассматриваются в качестве институциональных инвесторов, поскольку инвестиционная деятельность не является для них основной.
С учетом этого будет рассмотрена возможность предусмотреть в законодательстве четкое определение понятия "институциональный инвестор" и определены нормы, расширяющие их права и обязанности на рынке ценных бумаг в качестве институциональных портфельных инвесторов.

Привлечение населения в качестве инвестора при размещении
акций казахстанских компаний, в том числе компаний
с государственным участием

В целях создания условий для инвестирования сбережений населения в ценные бумаги надежных казахстанских эмитентов, целесообразно законодательно закрепить обязательства эмитента по заблаговременному информированию населения о предстоящих размещениях акций национальных компаний и других крупных казахстанских компаний, и устранению барьеров, которые могут ограничить доступ граждан к приобретению акций при их размещении. Так, например, важно проведение размещения акций в удобное время (не в период массовых отпусков), с обеспечением доступности размера стоимости акции и минимальных лотов акций для населения, с организацией реализации акций во всех регионах Казахстана с использованием трансфер-агентской сети.

Повышение инвестиционной культуры и финансовой грамотности
населения

Помимо общей экономической ситуации в стране, залогом стабильного финансового положения граждан является их умение оценивать возможности и риски финансовой системы, навыки управления собственным капиталом и финансовыми инструментами, существующими на рынке.
Очень важной задачей для развития казахстанского рынка ценных бумаг является активизация на нем индивидуальных инвесторов - физических лиц, в связи с чем, необходима системная разъяснительная и информационная работа с населением о финансовом рынке.
В мировой практике вопросам повышения инвестиционной грамотности населения придается огромное значение, поскольку данный вопрос неразрывно связан с проблемой защиты прав и законных интересов инвесторов.
Правительством Республики Казахстан утверждена Программа повышения инвестиционной культуры и финансовой грамотности населения Республики Казахстан на 2007-2011 годы. Основной целью данной Программы является повышение финансовой грамотности и обеспечение участия сбережений населения в экономическом росте республики. Задачами Программы являются повышение уровня знаний всех слоев населения в области планирования собственного бюджета и пользования финансовыми возможностями, широкое разъяснение вопросов фондового, страхового, пенсионного, банковского рынков, повышение доверия к национальным финансовым институтам.

Внедрение делопроизводства с использованием английского языка

Для того, чтобы фондовый рынок Казахстана стал привлекателен для инвесторов со всего мира необходимо организовать работу в соответствии с правилами и стандартами, принятыми в ведущих международных финансовых центрах и на крупнейших иностранных фондовых биржах.
Для обеспечения доступности иностранных инвесторов, эмитентов и профессиональных участников на фондовый рынок республики необходимо решить вопрос внедрения английского языка в деловой оборот и обеспечить предоставление ключевой деловой информации для потенциальных ее потребителей и организацию основного документооборота по заключению и исполнению сделок с финансовыми инструментами, в том числе, на английском языке.

4. Ожидаемый результат от реализации Плана развития и
основные индикаторы

В результате реализации Плана развития в целом будут осуществлены следующие качественные изменения в экономике Казахстана и развитии фондового рынка:
проведение работы по такому стратегическому направлению как интеграция фондового рынка республики в международные рынки капитала с позиционированием города Алматы в качестве одного из десяти крупнейших международных финансовых центров Азии;
создание благоприятных условий для участников фондового рынка;
расширение линейки финансовых инструментов;
создание и развитие товарной биржи на базе РФЦА, отвечающей международным стандартам;
повышение инвестиционной культуры и финансовой грамотности населения;
привлечение большего количества граждан, выбравших путь вложения своих сбережений в инвестиции на фондовом рынке республики для повышения своего благосостояния;
внедрение программ государственно-частного партнерства для реализации крупных, государственно-важных проектов в республике с привлечением частного капитала инструментами фондового рынка;
подготовка и вывод акций компаний, принадлежащих национальным холдингам, национальных компаний (широкого круга потенциальных казахстанских эмитентов) на внутренний фондовый рынок.
При этом будут достигнуты следующие базовые индикаторы (прогнозные показатели), характеризующие количественные параметры развития финансового центра города Алматы (Таблица 5).

Таблица 5. Количественные индикаторы развития
фондового рынка республики

Индикаторы	Ожидаемые результаты к 2015 году
Капитализация рынка НЦБ (миллиард долларов США)	220 - 250
Отношение капитализации рынка НЦБ к ВВП 24 (%)	70 - 80 %
Ликвидность рынка НЦБ	0,5 - 1
Годовой объем торгов НЦБ (миллиард долларов США)	100 - 240
Количество казахстанских компаний, чьи ценные бумаги включены в официальный список организатора торгов	200 - 240
Количество иностранных компаний, чьи ценные бумаги включены в официальный список организатора торгов	30 - 40
Доля экономически активного населения, пользующегося механизмами инвестирования на фондовом рынке, %	0,5 - 1
Позиция города Алматы среди крупнейших финансовых центров Азии 25	8 - 10

Примечания:
²⁴ - Согласно Прогнозу социально-экономического развития и бюджетных параметров Республики Казахстан на 2009-2013 годы, одобренного на заседании Правительства Республики Казахстан протоколом № 32 от 26 августа 2008 года;
²³ - Согласно рейтингу Индекса мировых финансовых центров (Global Financial Centres Index).

Утвержден
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 30 января 2009 года № 90

План мероприятий по реализации Плана развития регионального
финансового центра города Алматы до 2015 года
на 2009-2011 годы

Сноска. План с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 20.07.2009 N 1101 .

№ п/п	Мероприятия	Форма завершения	Ответственные за исполнение (реализацию)	Срок исполне- ния (реа- лизации)	Предпола- гаемые расходы (из республи- канского бюджета)
1	2	3	4	5	6
1.	Совершенствование пруденциального регулирования профессиональных участников рынка ценных бумаг	Постанов- ления Правления АФН	АФН (по согласованию), НБРК (по согласованию)	2009-2010 годы	Не требуются
2.	Совершенствование нормативной правовой базы, регламентирующей осуществление брокерский и (или) дилерской деятельности в части предостав- ления урлуг по интернет- трейдингу	Информация в Прави- тельство Республики Казахстан	АФН (по согласованию), НБ РК (по согласованию), КФБ (по согласованию), ЦД (по согласованию)	2009 год	Не требуются
3.	Активизация Интернет-трейдин- га финансовыми инструментами среди индиви- дуальных инвесторов	Информация в Прави- тельство Республики Казахстан	АРД РФЦА (по согласованию), АО «ФНБ «Самрук- Казына» (по согласованию), АИС (по согласованию)	2011 год	Не требуются
4.	Внедрение системы нетто расчетов	Информация в Прави- тельство Республики Казахстан	АРД РФЦА (по согласованию), АФН (по согласованию), НБ РК (по согласованию), КФБ (по согласованию), ЦД (по согласованию)	2009-2010 годы	Не требуются
5.	Создание специального подразделения по осуществлению клиринговых расчетов на базе Центрального депозитария	Информация в Прави- тельство Республики Казахстан	АРД РФЦА (по согласованию), АФН (по согласованию), НБ РК (по согласованию), КФБ (по согласованию), ЦД (по согласованию)	2009-2010 годы	Не требуются
6.	Внедрение международной системы расчетов Т+3	Информация в Прави- тельство Республики Казахстан	АРД РФЦА (по согласованию), АФН (по согласованию), НБ РК (по согласованию), КФБ (по согласованию), ЦД (по согласованию)	2009-2010 годы	Не требуются
7.	Повышение качества кастодиальных услуг на рынке ценных бумаг	Информация в Прави- тельство Республики Казахстан	АФН (по согласованию)	2009 год	Не требуются
8.	Развитие системы управления риска- ми организаций, осуществляющих брокерскую и (или) дилерскую деятельность на рынке ценных бумаг и деятельность по управлению инвестиционным портфелем	Постанов- ление Правления АФН	АФН (по согласованию)	2010 год	Не требуются
9.	Совершенствование процедур учета денег клиентов организаций, осуществляющих брокерскую и (или) дилерскую деятельность на рынке ценных бумаг, в системе учета Центрально- го депозитария	Постанов- ление Правления АФН	АФН (по согласованию), НБ РК (по согласованию), ЦД (по согласованию)	2009 год	Не требуются
10.	Внесение предложений по совершенствованию законодательства Республики Казахстан, регулирующего деятельность инвестиционных фондов	Вынесение на засе- дание Межведомс- твенной комиссии концепции проекта Закона Республики Казахстан	АФН (по согласованию), АРД РФЦА (по согласованию)	2010 год	Не требуются
11.	Установление требований к комплексному программно-техни- ческому обеспечению организатора торгов и ЦД, соответствующих потребностям рынка	Постанов- ление Правления АФН	АФН (по согласованию), КФБ (по согласованию), ЦД (по согласованию)	2010 год	Не требуются
12.	Внесение предложений по совершенствованию порядка заключе- ния сделок, в совершении которых имеется заинтересован- ность	Вынесение на заседание Межведомс- твенной комиссии концепции проекта Закона Республики Казахстан	АФН (по согласованию), АРД РФЦА (по согласованию)	2010 год	Не требуются
13.	Внесение предложений по совершенствованию системы контроля за манипулиро- ванием на рынке ценных бумаг и распространением инсайдерской информации	Вынесение на заседание Межведомс- твенной комиссии концепции проекта Закона Республики Казахстан	АФН (по согласованию), АРД РФЦА (по согласованию)	2010 год	Не требуются
14.	Реализация комплекса мероприятий по созданию эффективной товарной биржи	Предложе- ния в АП РК	АРД РФЦА (по согласованию), АФН (по согласованию), МИТ, МСХ, НБ РК (по согласованию)	2009 год	Не требуются
15.	Подготовка и повышение квалификации специалистов, осуществляющих деятельность на рынке ценных бумаг в рамках образовательных программ Академии РФЦА	Организа- ция курсов по программе МВА и краткос- рочных курсов и тренингов на базе Академии РФЦА	АРД РФЦА (по согласованию), Академия РФЦА (по согласованию), НБ РК (по согласованию), МФ, АФК (по согласованию)	Постоянно	Не требуются
16.	Развитие деятельности Рейтингового агентства РФЦА	Присвоение рейтинго- вых оценок	АРД РФЦА (по согласованию), АО «РФЦА» (по согласованию), РА РФЦА (по согласованию)	2009-2011 годы	Не требуются
17.	Развитие деятельности РФЦА-Медиа	Выпуск корпора- тивных газет, запуск информа- ционно- аналити- ческих программ на электрон- ных СМИ, повышение узнавае- мости бренда РФЦА	АРД РФЦА (по согласованию), АО «РФЦА» (по согласованию), РФЦА-Медиа (по согласованию)	2009-2011 годы	Не требуются
18.	Определение веб-портала Депозитария финансовой отчетности в качестве средства массовой информации, в котором эмитенты должны размещать информацию, обязательную для раскрытия в соответствии с требованиями законодательных актов Республики Казахстан	Постанов- ление Правления АФН	АФН (по согласованию), МФ, АРД РФЦА (по согласованию), НБ РК (по согласованию)	2009 год	Не требуются
19.	Привлечение широкого круга эмитентов на фондовый рынок	Увеличение количества эмитентов до 200	АРД РФЦА (по согласованию) (АО «РФЦА»), МИД, АО «ФНБ «Самрук- Казына» (по согласованию)	2011 год	Не требуются
20.	Рассмотрение возможности создания условий для выпуска на территории Республики Казахстан ценных бумаг (облигаций), номинированных в иностранной валюте в соответствии с законодательством Республики Казахстан	Вынесение на заседание Межведомс- твенной комиссии концепции проекта Закона Республики Казахстан	АРД РФЦА (по согласованию), АФН (по согласованию), НБ РК (по согласованию)	2009-2010 годы	Не требуются
21.	Рассмотреть возможность присвоения рейтингов РА «РФЦА» акционер- ным обществам, акции которых принадлежат АО «ФНБ «Самрук- Казына», АО «Холдинг «КазАгро» и их дочерним организациям	Предложе- ния в Прави- тельство Республики Казахстан	АРД РФЦА (по согласованию), АО «ФНБ «Самрук- Казына» (по согласованию), АО «Холдинг «КазАгро» (по согласованию)	2009-2010 годы	Не требуются
22.	Внести предло- жения по выводу на фондовый рынок ценных бумаг акционерных обществ, акции которых принад- лежат АО «ФНБ «Самрук-Казына», АО «Холдинг «КазАгро» и их дочерним организациям	Предложе- ния в Прави- тельство Республики Казахстан	АРД РФЦА (по согласованию), АО «ФНБ «Самрук- Казына» по согласованию), АО «Холдинг «КазАгро» (по согласованию), МФ, МЭБП	2009-2010 годы	Не требуются
23.	Организация «народного» IPO	Информация в Прави- тельство Республики Казахстан	АРД РФЦА (по согласованию), МФ, МЭБП, АО ФНБ «Самрук- Казына» (по согласованию), АФК (по согласованию)	2009-2011 годы	Не требуются
24.	Расширение линейки финансовых инструментов	Информация в Прави- тельство Республики Казахстан	АРД РФЦА (по согласованию), АФН (по согласованию), НБ РК (по согласованию)	2009-2010 годы	Не требуются
25.	Разработка предложений по внедрению Генерального соглашения ISDA в целях организации торговли внутри Казахстана производными финансовыми инструментами	Предложе- ния в Прави- тельство Республики Казахстан	АФН (по согласованию), АРД РФЦА (по согласованию), НБ РК (по согласованию)	2009 год	Не требуются
26.	Развитие исламс- ких финансовых инструментов на рынке ценных бумаг	Постанов- ления Правления АФН	АФН (по согласованию), НБ РК (по согласованию)	2009-2011 годы	Не требуются
27.	Переход к системе международной нумерации финансовых инструментов	Информация в Прави- тельство Республики Казахстан	АФН (по согласованию), НБ РК (по согласованию), ЦД (по согласованию)	2010 год	Не требуются
28.	Проведение мероприятий по привлечению иностранных портфельных инвесторов на фондовый рынок (проведение переговоров, встреч, конференций, круглых столов)	Информация в АП РК	АРД РФЦА (по согласованию), МИД, НБ РК (по согласованию), МЭБП, МФ	2011 год	Не требуются
29.	Стимулирование населения к инвестированию сбережений в ценные бумаги и иные финансовые инструменты с целью увеличения доли индивидуаль- ных инвесторов	Информация в АП РК	АРД РФЦА (по согласованию), АФН (по согласованию), МЭБП, МФ	2011 год	Не требуются
30.	Рассмотрение возможности повышения уровня раскрытия информации о своей деятельнос- ти инвесторами, осуществляющими коллективные формы инвестирования	Вынесение на заседание Межведомс- твенной комиссии концепции проекта Закона Республики Казахстан	АФН (по согласованию)	2010 год	Не требуются
31.	Внесение предложений по совершенствованию законодательства в части защиты прав и законных интересов инвесторов	Вынесение на заседание Межведомс- твенной комиссии концепции проекта Закона Республики Казахстан	АФН (по согласованию), АРД РФЦА (по согласованию)	2010 год	Не требуются
32.	Реализация мероприятий, направленных на комплексное развитие инфраструктуры города Алматы	Программ- ные документы, направлен- ные на развитие города Алматы	Акимат города Алматы, АРД РФЦА (по согласованию)	2009-2011 годы	Средства республи- канского бюджета, предусмот- ренные в рамках соответст- вующих программ развития Алматы и Алматинской области

Примечание .
Расшифровка аббревиатур :
АП РК - Администрация Президента Республики Казахстан
МЭБП - Министерство экономики и бюджетного планирования
Республики Казахстан
МФ - Министерство финансов Республики Казахстан
МИД - Министерство иностранных дел Республики Казахстан
МИТ - Министерство индустрии и торговли Республики
Казахстан
МСХ - Министерство сельского хозяйства Республики
Казахстан
НБ РК - Национальный Банк Республики Казахстан
АФН - Агентство Республики Казахстан по регулированию и
надзору финансового рынка и финансовых организаций
АРД РФЦА - Агентство Республики Казахстан по регулированию
деятельности регионального финансового центра
города Алматы
АИС - Агентство Республики Казахстан по информатизации и
связи
АФК - Объединение юридических лиц "Ассоциация финансистов
Казахстана"
АО "ФНБ
"Самрук-Казына" - акционерное общество "Фонд национального
благосостояния "Самрук-Казына"
Академия РФЦА - акционерное общество "Академия регионального
финансового центра города Алматы"
АО "РФЦА" - акционерное общество "Региональный финансовый центр
города Алматы"
РА РФЦА - акционерное общество "Рейтинговое агентство
регионального финансового центра города Алматы"
КФБ - акционерное общество "Казахстанская фондовая биржа"
ЦД - акционерное общество "Центральный депозитарий
ценных бумаг"
РФЦА-Медиа - товарищество с ограниченной ответственностью
"РФЦА-Медиа"
РФЦА - Региональный финансовый центр города Алматы
НЦБ - негосударственные ценные бумаги
СМИ - средства массовой информации

Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығын дамытудың 2015 жылға дейінгі жоспарын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 30 қаңтардағы N 90 Қаулысы

Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
1. Қоса беріліп отырған
1) Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығын дамытудың 2015 жылға дейінгі жоспары (бұдан әрі - Даму жоспары);
2) Даму жоспарын іске асыру жөніндегі 2009 - 2011 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары (бұдан әрі - Жоспар) бекітілсін.
2. Орталық және жергілікті атқарушы органдар, Қазақстан
Республикасының өзге де мемлекеттік органдары мен мүдделі ұйымдар:
1) Жоспарда көзделген іс-шаралардың іске асырылуын қамтамасыз етсін;
2) жыл сайын, 10 қаңтарға қарай Қазақстан Республикасы Алматы
қаласының өңірлік қаржы орталығының қызметін реттеу агенттігіне (келісім бойынша) Жоспардың орындалу барысы туралы ақпарат берсін.
3. Қазақстан Республикасы Алматы қаласының өңірлік қаржы
орталығының қызметін реттеу агенттігі (келісім бойынша) жыл сайын,
20 қаңтарға қарай Қазақстан Республикасының Үкіметіне Жоспардың орындалу барысы туралы жиынтық ақпараттың берілуін қамтамасыз етсін.
4. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі К. Мәсімов

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2009 жылғы 30 қаңтардағы
N 90 қаулысы бекітілген

Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығын дамытудың
2015 жылға дейінгі жоспары 1. Кіріспе

Осы Даму жоспары 2015 жылға дейінгі ұзақ мерзімді кезеңге жоспарланған Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығын (бұдан әрі - АӨҚО) құру шеңберінде Қазақстан Республикасының қор нарығын дамыту бойынша мемлекеттің стратегиялық мақсатын, негізгі стратегиялық
бағыттары мен міндеттерін анықтайды.
Даму жоспары Қазақстан Республикасы Конституциясына , Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне, Қазақстан Республикасының Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілеріне сәйкес және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 25 желтоқсандағы N 1284 қаулысымен бекітілген "Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың 2007 - 2011 жылдарға арналған тұжырымдамасын" ескере отырып әзірленген.
Даму жоспарын әзірлеудің қажеттігі стратегиялық міндетпен Қазақстанда толыққанды қор нарығын қалыптастыратын тұрақты және бәсекеге қабілетті экономиканы құру, нарық қағидаттарына негізделген және республикада жұмыс істеудің халықаралық қағидаттары мен стандарттарына негізделіп, оның халықаралық капитал нарығына тиімді түрде ықпалдасуымен байланысты.
Даму жоспары алға қойылған мақсаттар мен міндеттерге жетуге бағытталған кешенді түрде өзара тығыз байланысты болып келетін ұйымдастыру, экономикалық, қаржылық және басқа шараларды анықтайды, Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі даму стратегиясында анықталған республиканың экономикалық дамуының стратегиялық басымдықтарын ескере анықталған ресурстар мен мерзімдер бойынша келісілген, сондай-ақ күтілетін нәтижелердің негізгі көрсеткіштерінің (индикаторлардың) жүйесін бекітеді.

2. Қазақстан қор нарығының қазіргі заманғы жай-күйін талдау 2.1. Қор нарығының негізгі параметрлері

Қазіргі уақытта Қазақстан қор нарығы бастапқы даму деңгейінде. Айтарлықтай дамыған заңнамалық реттеу мен бастапқы институционалды инфрақұрылым, қор нарығының кәсіби қатысушылар, эмитенттер мен инвесторлар бар, қор нарығының классикалық қаржы құралдарының негізгі жиынтығы даму алған. Бірақ қор нарығының халықаралық деңгейдегі бәсекеге қабілеттілігі мен оның халықаралық капитал нарықтарына сенімді түрде ықпалдасуын қамтамасыз ету үшін мемлекет пен қаржы қауымдастығы тарапынан қосымша шаралар қабылдануы қажет.
Қазақстанның қор нарығы басқа да қалыптасушы экономикасы бар мемлекеттердің нарықтары сияқты жоғары шоғырланғандығымен ерекшеленеді: акциялар нарығы капитализациясының шамамен 85 % шикізат және банк секторларының 10 ірі компаниялары қамтамасыз етеді. Соның ішінде екі компания (ENRС мен Қазақмыс) акциялары капитализациясының 50 % қамтамасыз етеді, сонымен қатар олардың акцияларын алғашқы орналастыру LSE жүзеге асырылған және бұл компаниялардың акциялары "Қазақстан қор биржасы" АҚ (бұдан әрі - Қазақстан қор биржасы) сатылмайды деуге болады.
Тұтастай алғанда, қолданыстағы шығарылған акциялары бар 2208 акционерлік қоғамдардың 4 % акциялары ғана ресми тізімге енгізілген және Қазақстан қор биржасының айналымында жүр. Соның нәтижесінде, акциялар нарығының өтімділігі (сауда айналымы көлемінің капиталдандыруға қатынасы) - 2008 жылдың 1 шілдесіндегі жай-күйі бойынша 0,02 % өте төмен деңгейде сақталып отыр.
Қазақстан акциялар нарығының капиталдандыруы 2008 жылдың 1 желтоқсанына әлемдік акциялар нарығының капиталдандыруының 0,1 % (Дүниежүзілік биржалар федерациясының құрамына кіретін қор биржалардың мәліметтері бойынша) құрады.
Қазақстан қор биржасында акциялар сатылымдарының жылдық көлемі 2007 жылы 8,9 миллиард АҚШ долларын немесе акциялар сатылымының жалпы әлемдік көлемінің шамамен 0,008 % құрады. Бұл көрсеткіш Лондонмен салыстырғанда 1 160 есе, Гонконгтан - 240 есе кем. Қазақстан қор биржасы акциялар сатылымының орташа күндік көлемі бойынша Тәуелсіз мемлекеттер достастығы (бұдан әрі - ТМД) елдері ішінде екінші орынға ие ¹ (Ескертпе: ¹ - ТМД елдерінің халықаралық қор биржаларының қауымдастығының мәліметтері), бірақ та Мәскеу банкаралық валюталық биржасымен (бұдан әрі - МБВБ) салыстырғанда 164 есе кем.
Әлемнің айтарлықтай дамыған мемлекеттерінің көрсеткіштерімен салыстырғанда, республиканың корпоративтік облигациялар бойынша сатылымдардың көлемі өте төмен болып қалуда. 2008 жылдың 11 айы қорытындылары бойынша Қазақстанның үлесі әлемдік корпоративтік облигациялар саудасының көлемінен 0,02 % құрады. Осылайша, Қазақстан қор биржасында корпоративтік облигациялармен сауда көлемі 3,2 миллиард АҚШ долларын құрады, алайда Дүниежүзілік биржалар федерациясының құрамына кіретін биржаларда борыштық құралдар бойынша саудалардың жалпы сомасы 16,2 триллион АҚШ долларынан астам құраған болатын.
2008 жылдың 1 қазандағы жай-күйі бойынша қолданыстағы облигациялар саны не бары 335, бұл акционерлік қоғамдар мен жауапкершілігі шектеулі серіктестіктерден құралатын әлеуетті эмитенттердің жалпы санының өте аз үлесін құрайды.
Республика қор нарығының бәсекеге қабілеттілігінің жоғары деңгейіне қол жеткізуі мен Алматы қаласының халықаралық қаржы орталығының қалыптасу көрсеткіштерінің бірі ретінде, ішкі нарықта сатылатын шетелдік эмитенттердің бағалы қағаздарының үлесінің өсуін Азияның жетекші қаржы нарықтарымен салыстыруға келетін немесе дамыған мемлекеттердің деңгейіне жақын деңгейде қамтамасыз етуді санауға болады (5-10 %).
Қатарына Қазақстан да енетін нарықтары қалыптасу үстіндегі мемлекеттердегі деривативтер нарығы алғашқы қадамдарын жасауда және заңнамалық негіз бен деривативтік келісімдер жасауға мүдделі контрагенттер мен базалық активтердің дамыған нарығының жоқтығымен сипатталады. Қазақстанда жедел келісімдер нарығын дамытудың негізгі көрсеткіштері 1-суретте келтірілген.

1-сурет. Жедел келісім-шарттардың саудалар көлемі
(миллиард АҚШ доллары)

(1-суретті қағаз мәтінінен қараңыз)

Қазақстанда биржалық деривативтер нарығының даму үрдісі орын алған, себебі қор нарығында қаржы ресурстарын тарту үшін арналған классикалық бағалы қағаздармен салыстырғанда, деривативтердің негізгі міндеті пайыздық, валюталық және өзге тәуекелдерден хеджирлеу (сақтандыру) болып табылады, көптеген тәуекелдер республика экономикасы үшін тән.
Ірі Қазақстандық компаниялар батыстық қор алаңдарын негізгі ақша көзі ретінде қарастырады, ал ішкі қор нарығында портфелді институционалды және жеке инвесторлардың қаржыларын тарту мен экономиканың әр түрлі секторларының әлеуетті эмитенттерін қор нарығына шығуы үшін барлық жағдайлар жасалынып отырған жоқ.
Қазақстанда қалыптасқан экономика мен экономикалық қатынастар құрылымы осыған дейін қор нарығының дамуын шектеп келді.
Біріншіден, ірі компаниялар мен банктер капиталдың халықаралық нарықтарында қарыз алу мүмкіндігіне ие болды. LSE IPO шығарылымы жария компаниялар мәртебесіне көшу және компаниялар мен оның акционерлерін қауымдастықтың халықаралық бизнесі арасында тану үшін анағұрлым қолайлы.
Екіншіден, бюджет қаражаттары есебінен жаңа даму институттарын құра отырып, мемлекет жыл сайын 2002 жылдан бастап, олардың капиталдандыруына миллиард АҚШ долларын бағыттап отырды. Нәтижесінде Қазақстан Республикасының Үкіметі өзінің ұлттық компаниялары мен даму институттарының басты инвесторы болды, сондықтан қор нарығына шығу арқылы мемлекеттік компанияларда өз қызметін қаржыландыруды асырудың қажеттілігі шын мәнінде болмады.
Үшіншіден, банктердің бағалы қағаздар нарығынан инвестициялардың жетіспеушілігінің орнын шетелден қарыз алу арқылы республика экономикасын несиелеуі толтырды.
Мұның барлығы қазақстандық мемлекеттік және жеке меншік компаниялардың ішкі қор нарығынан қарыз алу қажеттілігін жоққа шығарды, сондай-ақ олардың инвестициялық сыйымдылығы шамалы ғана болатын.
Соған қоса, шағын және орта бизнес ұйымдарының қор нарығына шығуға деген дайындығы мен әлеуеті шектеулі әрі шамалы болды.
Бағалы қағаздар нарығы қаржы нарығының бір бөлігі болып табылады және тұтастай алғанда, барынша дамыған елдерде қаржы тартудың қаржы құралдары санының көп болуымен және онда көп қолдануымен ерекшеленеді.
Қазақстан қор биржасында сауда көлемінің және құрылымының өзгеру серпінінің негізгі көрсеткіштері 1-кестеде берілген.

1-кесте. Қазақстан қор биржасында сауда көлемінің және құрылымының өзгеру серпіні (миллиард АҚШ доллары) ²

Қаржы құрал- дары	2001 ж.	2002 ж.	2003 ж.	2004 ж.	2005 ж.	2006 ж.	2007 ж.	2008 ж. қаңтар-қараша
1	2	3	4	5	6	7	8	9
Шетел валюталары	1.962	2.981	6.413	9.45	12.044	41.696	91.422	102.62
МҚҚ	1.540	1.951	2.378	5.559	4.754	6.622	8.066	6.754
МЕҚҚ	0.32	0.60	1.03	1.83	2.76	7.04	13.227	6.539
РЕПО	5.904	18.274	21.524	42.012	60.848	113.985	209.760	188.571
Мерзімді келісім- шарттар	0.521	0.834	2.459	0.0001	0	0	0	0.4
Басқа құралдар	0.006	0.00002	0.0001	0.0003	0.0006	0.000	0.0001	0.000
Жалпы сауда көлемі	10.25	24.64	33.80	58.85	80.40	169.345	322.475	304.485
ІЖӨ, % шаққанда	46.26	100.80	112.98	142.77	143.97	220.43	316.15

Ескертпе:
² - Қазақстан қор биржасы мәліметтері (www.kase.kz).

2007 жылы Қазақстан қор биржасындағы сауда көлемі 322,4 миллиард АҚШ долларын құрады, ол 2006 жылдың көрсеткіштерінен 90,4 % артық (169,3 миллиард АҚШ доллары). РЕПО нарығы (мемлекеттік емес бағалы қағаздар мен мемлекеттік бағалы қағаздар бойынша (бұдан әрі - МБҚ)) мен шетел валютасы нарығы нарықтың негізгі үлесін алады. 2007 жылы РЕПО нарығы жалпы нарықтың 65 % құрады (209,7 миллиард АҚШ доллары), 2006 жылы ол көрсеткіш 67,3 % (113,9 миллиард АҚШ доллары), ал 2005 жылы 75,7 % (60,8 миллиард АҚШ доллары) деңгейінде болды.
2007 жылдың екінші жартысында басталған әлемдік қаржы нарықтарындағы тұрақсыздық қор нарығының өсу қарқындарын төмендетті. Осыған байланысты Қазақстан Республикасы Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығының қызметін реттеу агенттігімен (бұдан әрі - АӨҚО ҚРА) 2009 - 2010 жылдары экономика мен қаржы жүйесін тұрақтандыру бойынша Қазақстан Республикасы Үкіметі, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі (бұдан әрі - Ұлттық Банк) мен Қазақстан Республикасы қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу мен қадағалау агенттігі (бұдан әрі - ҚҚА) біріккен әрекет жоспары шеңберінде қор нарығындағы жағдайды тұрақтандыру бойынша шаралар кешені атқарылатын болады. Бұл болашақта бағалы қағаздар нарығының тиімді қалыптасуы үшін негіз жасайды, қазақстандық эмитенттер мен инвесторлар үшін ғаламдық дағдарыстың жағымсыз нәтижелерін жұмсартады, сондай-ақ Қазақстан бағалы қағаздар нарығына шетелдік компанияларды тарту үшін алғы-шарттарды қалыптастырады.
Сол уақытта, халықаралық капитал нарықтарынан қарыз алу жағдайларының нашарлауы отандық қор нарығының дамуына жағымды жағдай туғызуда. Банктер компанияларға бұрынғы көлемде және бұрынғы шарттары бойынша несие бере алмайды, бұл жағдай қазақстандық бизнестің қор нарығы арқылы қаржы тарту мүмкіндігін іске асыруына итермелейді. Осы орайда Қазақстан қор нарығына әлемнің инвесторлары шығуға қызықты болатындай жағдайлар жасау қажет.
Бұдан басқа, Қазақстан қор нарығының сыйымдылығы ірі эмитенттердің қажеттіліктерін қанағаттандыра алмайтындығына байланысты орын алып отырған жағдайларда батыстық алаңдарда листингтен өтуге жарамайтын, орташа қазақстандық және көрші мемлекеттері эмитенттерінің қаржылық қажеттіліктерін қанағаттандыру басты міндетке айналуы тиіс. Толыққанды ішкі қор нарығы қазақстандық портфелді инвесторлар мен капиталдандырудың орташа деңгейін көрсететін эмитенттер үшін қажет.
Қазақстандық институционалды инвесторлар қор нарығының негізгі инвесторлары болып отыр, ал резидент емес-инвесторлар мен республика халқының үлесі аз болып қалуда.
Мемлекеттік емес бағалы қағаздар (бұдан әрі - МЕБҚ) секторында резидент емес-инвесторлардың ³ 2008 жылдың 3 тоқсанына тіркелген есеп-шоттары бойынша биржалық айналымының ең жоғары үлесі акциялар саудасында бекітілген болатын - 20,05 %, берілген көрсеткіш бүкіл 2007 жыл ішінде 9,07 % құраған болатын.
Акциялар нарығы бойынша резидент емес-инвесторлардың тіркелген есеп-шоттары бойынша биржалық айналымының ең жоғары үлесі 2007 жылы 6,63 %-дан 9,07 %-ға дейін құраған болатын. Салыстыру үшін - МБВБ-да берілген көрсеткіш 2007 жылы 32,6 %, 2006 жылы - 23,6 % құрады ⁴ .
Тікелей қор нарығындағы қаржы құралдарына инвестициялаған халық үлесі мемлекет халқының жалпы санының 1 % ғана құрайды.
2008 жылдың 1 желтоқсанына "Бағалы қағаздардың орталық депозитарийі" АҚ (бұдан әрі - Орталық депозитарий) тіркелген жеке тұлғалар-резиденттердің субшоттарының саны - 5384 ⁵ болды. Қор нарығында қызмет атқаратын делдалдардың қызметтерін экономикалық белсенді халықтың 0,06 % пайдаланады. 2008 жылдың қаңтар-қыркүйекте жеке тұлғалармен жасалған мәмілелердің үлесі жалпы сауда көлемінің акциялармен - 24,95 %, облигациямен - 15,18 % ⁶ құрады.
2008 жылдың 3 тоқсанына қордың брутто айналымы бойынша 10,56 % инвесторлар ретінде жеке тұлғалардың үлесіне тиесілі болды, 2006 жылмен салыстырғанда, 2,5 есеге артты. Аса көп бөлшек инвесторлар акцияларды сату-сатып алу секторы 24,95 % құрады, 2007 жылы - 31,69 %, 2006 жылы - 17,47 %, 2005 жылы - 15,47 % ⁷ құрады.
Қазіргі уақытта орын алып отырған қор нарығының негізгі мәселелері:
эмиссиялық белсенділіктің төмендігі мен еркін айналымдағы бағалы қағаздар көлемінің жеткіліксіздігі;
инвесторлық базаның қуаттылығының жеткіліксіздігі мен құрылымының теңдестірілмегендігі;
қоғамның жинақтарын мемлекет экономикасын қаржыландыру үшін тартудың нақты тетіктерінің жоқтығы;
ең маңызды құрамдас бөлігі есептеу және есепке алу жүйелерінен тұратын биржа жүйесі болып табылатын инфрақұрылымдық базаның жоқтығы;
инвесторлардың оңтайлы инвестициялық портфелін қалыптастыру үшін акциялар мен басқа да бағалы қағаздардың түрлерінің шектеулілігі;
нарықтың экономика салалары бойынша шоғырлануы және экономиканың нақты секторы үлесінің деңгейінің төмендігі;
әлеуетті эмитенттер арасында корпоративтік басқару қағидаларының кең таралмағандығы;
бөлшектік инвесторлар мен резидент-емес инвесторлардың қор нарығына қатысу деңгейінің темен болуы;
"Самұрық-Қазына" ҰӘҚ" құрамына енетін компаниялардың қор нарығына шығу бойынша бекітілген нақты стратегиясының жоқтығы.
________________________
Ескертпелер:
³ - Бұл мәліметтер инвестициялауға жататын қаржылардың шетелдік шығуын әрқашанда куәландырмайды
⁴ - МБВБ мәліметтері
⁵ - Орталық Депозитарий мәліметтері
⁶ - Қазақстан қор биржасы мәліметтері
⁷ - Қазақстан қор биржасы мәліметтері

Қор нарығы және күтілім қалыптастыру тетігі: қазақстандық бағалы қағаздар нарығының тиімді жай-күйінен ағымдағы ауытқуы

Ұлттық нарықтарға халықаралық талдау жүргізу кезінде мемлекеттерді екі үлкен топқа бөліп қарастыру орын алған: дамыған (developed markets) және қалыптасушы (emerging markets) ⁸ . Қазақстан Республикасының нарықтық экономикалы егеменді мемлекет ретінде дамуының тарихы қысқа болып табылады және республика қазіргі таңда транзиттік экономикалы (transin economy) деген атқа ие болып отырған мемлекеттердің екінші тобына кіреді. Соңғы жылдар барысында республиканың қаржы нарығы қарқынды түрде дамығанына қарамастан республиканың қаржы нарығы "жетілмеген" болып табылады және өзгеру, өсу және күрделену үстінде.
Кез келген мемлекеттің даму деңгейі бірқатар сандық және сапалық көрсеткіштер арқылы анықталады:
ақша көлемінің ЖІӨ қатынасы (экономиканың қаржылық тереңдігі);
ішкі банк несиелері көлемінің ЖІӨ қатынасы;
акциялар (әдетте еркін айналымдағы және портфелді инвесторлар үшін жетімді) капиталдандыру көлемінің ЖІӨ қатынасы;
қарыздық бағалы қағаздар бойынша қарыз (ішкі және сыртқы корпоративтік қарыз) көлемінің ЖІӨ қатынасы;
туынды қаржы құралдары нарығының бар болуы және даму деңгейі;
қарыздық қаржы құралдарының саны мен сенімділік рейтингі;
қаржы нарығын реттеудің тиімді жүйесі және тиісті заңнаманың болуы.
"Emerging markets" санатына кіретін мемлекеттердің бірқатарының ішкі ірі нарықтары бар (мысалы, BRIC мемлекеттері: Бразилия, Ресей, Үндістан, Қытай) болса, екіншілері дамыған реттеу жүйесі мен ашықтығымен сипатталады (мысалы, Польша, Венгрия, Чехия және шығыс Еуропаның бірқатар басқа мемлекеттері). Бірқатар мемлекеттердің нарықтық даму тарихы ұзақ болса (Үндістан, Латын Америка мемлекеттері), екінші мемлекеттердің тарихы 15-20 жылға жетпейді (ТМД мемлекеттері, соның ішінде Қазақстан).
Бірақ "Emerging markets" санатының барлық мемлекеттеріне келесі салыстырмалы көрсеткіштері тән:
дамыған мемлекеттермен салыстырғанда, ЖІӨ қатынасы бойынша қаржы нарықтарының көлемі бірнеше есе кіші (2-кесте). Сондай-ақ, есепке алатын жәйт, қаржы нарықтарының көлемі елдердің ұлттық экономикасындағы қаржы нарығының сол не басқа секторларының рөліне қарай ерекшеленеді. Осылайша, кейбір дамыған нарықтары кейбір көрсеткіштер бойынша "Emerging markets" қаржы нарықтарынан кем болуы мүмкін;
экономиканы қаржыландыру көзі ретінде банктік несиелеу көлемі бағалы қағаздар шығару көлемінен артық болып келеді (2-кесте);
қаржы нарықтары активтер мен қызметтердің шоғырлануының жоғары деңгейімен ерекшеленеді (нарықтың ірі қатысушыларының саны басым болып келеді) (3-кесте);
банктік емес қаржы ұйымдарының нарығының активтері мен қызметтерінің даму деңгейі бойынша банк нарығынан артта қалуда.
2-кесте. Әр түрлі мемлекеттердің қаржы нарықтары көлемдерінің
көрсеткіштері, 2007 жылдың соңы

Мемлекет	ЖІӨ 9 , миллиард АҚШ доллары	Акциялар капиталдан-дыру 10 /ЖІӨ,%	Қарыздық БҚ көлемі 11 /ЖІӨ, %	Ішкі банк несиесінің көлемі 12 /ЖІӨ,%
1	2	3	4	5
Дамыған мемлекеттер
Австралия	909	143	76	144
Бельгия	453,6	58	121	169
Ұлыбритания	2773	139	49	190
Германия	3322	63	79	153
Испания	1439	125	114	221
Италия	2105	51	144	146
Канада	1432	153	80	166
Нидерланды	769	85	117	244
АҚШ	13840	144	179	102
Финляндия	245	141	57	98
Франция	2560	73	111	160
Швейцария	423,9	300	57	202
Швеция	455,3	126	85	138
Жапония	4384	104	202	220
Нарықтары қалыптасу үстіндегі мемлекеттер
Аргентина	260	22	29	28
Бразилия	1314	104	72	105
Венгрия	138	33	-	79
Үндістан	1099	165	41	70
Қазақстан	104	53	14	77
Қытай	3251	138	52	143
Корея	957	128	112	111
Малайзия	186	174	96	118
Мексика	893	44	40	39
Польша	420	50	39	53
Ресей	1290	103	6 13	26
Таиланд	246	80	56	98
Түркия	663	43	33	54
Чехия	175	н.д	60	59
Чили	164	130	-	77
ОАР	283	293	43	91
Әлемнің барлық мемлекеттері	54620	-	-	-

Ескертпелер:
⁸ - World Economic Outlook Database (Internanional Monetary Fund, http://www.imf.org); Emerging Markets Database (Standard & Poor`s http://www.standardpoors.com);
<sup>9</sup> - World Economic Outlook Database (Internanional Monetary Fund,http://www.imf.org); The World Factbook (https://www.cia.gov/library/publications/the-world-Factbook/);
<sup>10</sup> -World Federation of Exchanges (http://www.world-exchanges.org); Global Stock Market Factbook (Standart & Poor`s,http://www.standardandpoors.com);
¹¹ - Ваnк fоr Іntеrnаtіоnаl Sеttlеments (http://www.bis.org);
¹² - Іnіеrnаtіоnаl Ғіnаnсіаl Statistics аnd Glоbаl Fіnаnсіаl Stabilіtу Rероrt (Іntеrnаtіоnаl Моnеtаry Ғund,(http://www.imf.org); Тһе World Fасtbоок (https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/);
¹³ - ТМД елдерінің Халықаралық биржалар қауымдастығының
мәліметтері бойынша 2007 жылдың 1 жарты жылдығының аяғына (http://www.rus.mab-sng.org).

3-кесте. Қаржы нарықтарының шоғырлану деңгейі ¹⁴

Қаржы нарығы	АҚШ	Ұлыбритания	Жапония	Қытай	Ресей 15	Қазақстан 16
Ең ірі 10 акциялар эмитенттерінің үлесі	15%	24%	17%	50,1%	63%	85%

Ескертпе:
¹⁴ - Glоbаl Stоск Маrkеts Fасtbоок, 2006 жыл мәліметтері;
^15-16 - 2007 жыл мәліметтері.
Келтірілген мәліметтерден көретініміз Қазақстан қаржы нарығының салыстырмалы даму көрсеткіштері бойынша Шығыс Еуропа елдерінің (Венгрия, Чехия, Польша) деңгейіне жетіп отыр және Ресей мен басқа бірқатар елдерден алда келе жатыр. Бірақ берілген көрсеткіштердің жоғары болуы қаржы нарығының банк секторының дамуымен байланысты болып отыр. Мемлекеттің қор нарығы салыстырмалы дамыған институционалды негізінің бар болуына қарамастан, капиталдандыру мен бағалы қағаздардың өтімділігінің төмен деңгейі және сенімді эмитенттердің шектелген көлемімен байланысты әлсіз позицияларын сақтап отыр.

Қазақстандағы тауар биржасының дамуы

Бүгінгі таңда Қазақстанда 12 тауар биржасы бар, оның ешқайсысы тиімді түрде жұмыс істемейді.
Қызмет ететін тауар биржалары іс жүзінде елдегі экономикалық үрдістерге қатысудан шеттетілген. Саудаға шығарылатын өнімдер көлемін төмендету нәтижесінде (10 жыл ішінде Қазақстан Республикасының Үкіметі бастапқыдағы биржа тауарлары тізімін 60 % қысқартты) қазіргі уақытта қолданыстағы биржа алаңдары нарық қатысушыларының жеткілікті түрде шоғырлануын құра алмауда.
Қазақстан Республикасының статистика агенттігінің мәліметтері бойынша 2007 жылы жасалынған мәмілелер бойынша тауар биржаларының айналымы 12 029 825 мың теңгені құрады, бұл алдыңғы жыл көрсеткішімен салыстырғанда 58 % төмен (28 430 093 мың теңге). Сонымен қатар, жасалынған мәмілелер құрылымында биржа тауарларының үлесі мемлекет аймағына байланысты өзгеріп отырады.
2-суреттен көретініміз Қазақстанның тауар биржаларының қызметтік көрсеткіштерінің серпіні төмендеуде. Мысалы, егер 2005 жылы 4 193 мәміле жасалынса, 2007 жылы олардың саны 1 057 құрады (75 % төмендеу).

2-сурет. Тауарлық биржа көрсеткіштерінің өзгеру серпіні

(2-суретті қағаз мәтінінен қараңыз)

Мәмілелер бойынша айналымның басым бөлігі Астана және Алматы қалаларының тауарлық биржаларына тиесілі. Ал өңірлерде жасалынатын мәмілелер бойынша биржа айналымының деңгейі өте төмен.

3-сурет. 2007 жылы жасалынған мәмілелер бойынша биржа айналымы,
мың теңге

(3-суретті қағаз мәтінінен қараңыз)

Атап өтетін жағдай отандық экономиканың нақты секторының компаниялары тауарлық биржаға шығуға қызығушылық танытып отырған жоқ.
Өткен жылы биржа айналымының негізгі тауарлары жануар және өсімдік тектес өнімдер болды (майлар).

4-сурет. Қазақстан Республикасының тауарлық биржаларының
2007 жылдағы айналымдық құрылымы

(4-суретті қағаз мәтінінен қараңыз)

Қолданыстағы салық заңнамасына сәйкес тауарлардың, соның ішінде биржалық тауарлардың (алтын, бидай, жанармай) екінші нарықтағы айналымға түсуіне қосылған құн салығы (ҚҚС) салынады, бұл өз кезегінде отандық тауарлық биржаларында саудаға қатысу үшін жағымды жағдайлар жасауға қайшы келеді.
Тауарлық биржалар қызметінің мұндай жай-күйінің бірнеше себебі бар:
"Тауарлық биржалар туралы" 1995 жылғы 7 сәуірдегі Қазақстан Республикасының Заңының нормалары қазіргі заманғы талаптарға сәйкес келмейді;
тауарлық биржалардың қызметін реттеу бойынша тиімді түрде қызмет ететін өкілетті органның жоқтығы;
инфрақұрылымның дамымағандығы (қазіргі заманғы бағдарламалық-техникалық қамтамасыз ету, қоймалар мен элеваторлар жүйесі, клирингтік орталықтың жоқтығы);
қаржы құралдарының төменгі дифференциациясы (фьючерстік және опциондық мәмілелердің дамымағандығы).

2.2. Қор нарығының инфрақұрылымы Қазақстан қор нарығы

1993 жылдың 15 қазанында Қазақстанның Ұлттық валютасы - теңге енгізілгеннен кейін, Қазақстан қор биржасы 1993 жылдың 30 желтоқсанында заңды тұлға ретінде тіркелді.
2007 жылдың 8 тамызында "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығын дамыту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2007 жылғы 27 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңын қабылдағаннан кейін, Қазақстан қор биржасы коммерциялық емес мәртебесінен айырылды.
2008 жылдың 1 тамызындағы жай-күй бойынша Қазақстан қор биржасында "Алматы қаласы өңірлік қаржы орталығы" акционерлік қоғамын (бұдан әрі - "АӨҚО" АҚ) қоса алғанда (12 % орналастырылған акциялар) 72 акционері бар. Қазақстан қор биржасының акционерлер құрамына екінші деңгейлі банктер (бұдан әрі - ЕДБ), жинақтаушы зейнетақы қорлары (бұдан әрі - ЖЗҚ), зейнетақы активтердің инвестициялық басқаруын жүзеге асыратын ұйымдар (бұдан әрі - ЗАИБЖҰ), брокерлік компаниялар, инвестициялық портфелдерді басқару компаниялары, бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушылары болып табылмайтын заңды тұлғалар мен бірнеше жеке тұлғалар кіреді.
Қазақстан қор биржасының әрі қарай даму болашағы халықаралық стандарттарға сай және бағалы қағаздар нарығында отандық және шетелдік инвесторларды, эмитенттерді және кәсіби қатысушыларды тарту қызметтеріне сай қаржы құралдарының жаңаша биржаға айналдыруына қатысты шараларды орындаумен байланысты. Болашағы бар нұсқалардың бірі болып халықаралық қор биржаларындағы стратегиялық инвесторды (инвесторларды) Қазақстан қор биржасының акционері ретінде тарту болып табылады.

Орталық депозитарий

Орталық депозитарий 1997 жылдың 18 шілдесінен бастап заңды тұлға ретінде тіркеліп, коммерциялық емес ұйым болып табылады.
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес Орталық депозитарий депозитарийлік қызметті атқаратын арнайы коммерциялық емес ұйым болып табылады. Бірақ Орталық депозитарийдің акционерлері бағалы қағаздар нарығында кәсіби қызметті жүзеге асыру лицензиясы бар кәсіби қатысушылары, бағалы қағаздар саудасын ұйымдастырушылары, оның жарғысына және Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес Орталық депозитарийдің акция иелері болып табылатын халықаралық қаржы ұйымдары бола алады.
2008 жылдың 1 тамызындағы жай-күй бойынша Ұлттық банк (49,79 % орналастырған акциялары) пен Қазақстан қор биржасын (38,68 %) қоса алғанда Орталық депозитарийдің 25 акционері бар. Сонымен қатар Орталық депозитарийдің акционерлері құрамына ЕДБ мен брокерлік компаниялар кіреді.
2008 жылдың 1 қаңтарына Орталық депозитарийдің номиналды ұстануы жалпы қаржы құралдар көлемі 7,6 триллион теңгені құрады, олардың ішінде 4,4 триллионы, яғни 58 % мемлекеттік меншікте болды. 2007 жылы қаржы құралдарының номиналды ұстануының көлемінің 1,25 триллион теңгеге ұлғаюы, корпоративтік бағалы қағаздар көлемінің өсуімен байланысты болды. Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес шығарылған және депозиторлық қызмет көрсетуге берілген МБҚ көлемі 2008 жылдың 1 қаңтарына 753,61 миллиард теңгені құрады, бұл өткен жылмен салыстырғанда 185,77 миллиард теңгеге немесе 19,77 % төмен болды.
Есеп ұйымдарында Орталық депозитарийдің атына ашылған номиналды ұстаушылардың шоттарында 2008 жылдың 1 қаңтарына қаржы құралдары сомасы 6,89 триллион теңгеге тіркелді.
2008 жылдың 1 шілдесінде Орталық депозитарийдің номиналды ұстануы жалпы қаржы құралдар көлемі 8,15 триллион теңгені (2008 жылғы 30 маусымдағы бағам бойынша 67,48 миллиард АҚШ доллары) құрады.
2008 жылдың 1 қаңтарынан 30 маусым аралығында есеп жүйесінде тіркелген қаржы құралдармен жасалған мәміле көлемі 13,33 триллион теңгені құрады, оның ішінде ұйымдастырылған нарықта қаржы құралдармен жасалған мәміле көлемі 10,01 триллион теңгені құрады, ал ұйымдастырылмаған нарықта қаржы құралдармен жасалған мәміле көлемі 3,32 триллион теңгені құрады.
2005 жылдың 20 қаңтарынан бастап Орталық депозитарий бағалы қағаздарды ұстаушылардың реестр жүйесін енгізу қызметін іске асыра бастады. 2005-2006 жылдар аралығында 25 эмитенттермен және басқару компанияларымен келісім-шарттар жасасты, олардың келісім-шарттарының негізінде және басқару компанияларына тапсырыс бойынша 60 бағалы қағаз ұстаушыларының реестрі құрылды.
2007 жылы Орталық депозитарий бағалы қағаздарын ұстаушылардың реестр жүйесінің қызмет көрсеткіштері елеулі артты, оның эмитенттермен және басқару компанияларымен жасалған келісім-шарттар саны 59 өсті, бағалы қағаздарды ұстаушылардың реестрлерінің саны 2 есе өсіп, 119 құрады. 2008 жылдың 1 қаңтарында Орталық депозитарий 44 жай акциялардың, 2 артықшылығы бар акциялардың, 47 жарналардың, 26 мемлекеттік емес облигациялардың шығарылымдары бойынша бағалы қағаздарды ұстаушылардың реестр жүйесінің жүргізуін жүзеге асырды.
2008 жылдың 1 қаңтарында бағалы қағаздарды ұстаушылардың реестр жүйесінде 1301 бағалы қағаз ұстаушылар тіркелді, олардың ішінде 65 заңды тұлғалар және 1236 жеке тұлғалар. Тіркелген бағалы қағаздарды ұстаушылардың ішінде 8 жеке тұлға мен 6 заңды тұлға Қазақстан Республикасының резидент емес тұлғалары.
2007 жылы бағалы қағаздарды ұстаушылардың реестр жүйесінде тіркелген операциялардың жалпы көлемі 115,19 миллиард теңгені құрады. 2006 жылмен салыстырғанда, тіркелген операциялар көлемі 5,54 миллиард теңгеге өсті.
Орталық депозитарий қор нарығының толыққанды инфрақұрылымының жұмыс істеуін қамтамасыз етуде маңызды рөлге ие. Қазіргі таңда Орталық депозитарий тұрақты жүйеге және нарықтың ағымдық сұраныстарына жауап беретін депозитарийдің негізгі тетіктерімен сипатталады.
Орталық депозитарийдің күшті жақтарына мыналарды жатқызуға болады: RTGS (қазіргі уақыт режиміндегі жалпы есеп-айырысу жүйесі) мен DVP (төлемге қарсы жеткізу) бойынша өзара есеп-айырысу үдерісі; өзара есеп-айырысу кезіндегі дәлсіздіктердің төмен үлесі; нарық сұраныстарына және заңнамалық өзгерістерге жоғары дәрежеде бейімделуі; келешектегі кемелдендірулерге жоғары дәрежеде бейімделу мен ашықтығы.
2010 жылға қарай Орталық депозитарий кастодиандардың, брокерлердің және (немесе) бірінші санатты дилерлердің номиналды ұстау жүйесінде, сондай-ақ тіркеушілермен жүргізілуі іске асырылатын бағалы қағаздар ұстаушыларының тізілімін жүргізу жүйелерінде ашылған ұстаушылардың жеке есеп-шоттары бойынша бағалы қағаздардың қозғалыстары туралы жалпы мәліметтер сақтайтын бірегей есепке алу мекемесіне айналатын болады.
Сонымен қатар, Орталық депозитарий қызметінде бірқатар шешуші маңызына ие мәселелер орын алып отыр.
Осылайша, бағалы қағаздар нарығында, Орталық депозитарийдің есепке алу жүйесінде брокерлік және дилерлік қызмет атқаратын ұйымдардың клиент ақшаларын есепке алу процедурасын жетілдіру қажет болып отыр.
ҚҚА Басқармасының 2006 жылғы 27 мамырдағы N 128 қаулысымен бекітілген, Орталық депозитарийдің қызметін атқару ережелерінің 20 және 21 тармақтарына сәйкес номиналды ұстаудағы қаржы құралдары мәмілелері бойынша агенттің төлеу функцияларын орындау мақсатында және сонымен қатар бағалы қағаздар бойынша табысты төлеу және оларды өтеу кезінде Орталық депозитарий клиенттерге номиналды ұстауды есепке алу жүйесіндегі жеке есеп-шотпен қатар банктік есеп-шот ашады.
Депонент пен оның клиенттерінің ақшаларын есепке алуды орталық депозитарий жеке екі банк есеп-шотын ашу арқылы жүргізеді: депонент клиенттерінің ақшасын есепке алу үшін арналған клиенттердің корреспонденттік есеп-шоттары және депоненттің жеке ақшаларын есепке алу үшін арналған жеке корреспонденттік есеп-шот.
Клиенттердің корреспонденттік есеп-шоттарында депоненттің барлық клиенттеріне тиесілі ақшалар клиенттерге бөлінбеген жалпы түрінде есепке алынады. Депонент Қазақстан Республикасының әрекеттегі заңнамасының ережелеріне сәйкес жеке ішкі есепке алу жүйесінде әр клиент бойынша ақшалардың жеке түрде есепке алынуын қамтамасыз етеді.
Нәтижесінде брокерлік лицензия қайтарылған жағдайда оның клиенті Орталық депозитарийдің есепке алу жүйесінен брокермен ашылған клиенттік есеп-шоттағы өзіне тиесілі ақшаларды басқа номиналды ұстаушының есеп-шотына брокердің Орталық депозитарийге бұйрық ұсынған жағдайда ғана аудара алады.

Клирингтік палата

Республика қор нарығының халықаралық дәрежедегі қор нарығына айналуы үшін нарықтың қажетті өтімділік деңгейін және қазақстандық, шетелдік эмитенттерінің бағалы қағаздарына сұранысты туғызатын шетел инвесторларының келуі қажет.
Шетел инвесторларының республиканың қор нарығына келуіне негізгі кедергілердің бірі болып Батыс Еуропа, АҚШ пен Азияның бірқатар мемлекеттерін жақсы жағынан ерекшелендіріп тұратын, Қазақстан нарығының халықаралық сенімділік, ашықтылық және технологиялық стандарттарына сәйкес келмеуі. Сонымен қатар, Қазақстан қор нарығында шетел инвесторларының пайда болуы үшін қазақстандық клирингтік есеп-айырысу жүйесін халықаралық стандарттар жүйесіне көшіру қажет. Барлық реттеуші органдар қаржы нарығының инфрақұрылымын және оның есептік-клирингтік жүйесін тереңдетіп реформалау қажеттігін атап өтуде.
Халықаралық оңды тәжіребиелерді пайдалану жағынан биржалық саудасы дамыған Ұлыбритания, АҚШ және Германия сияқты елдердің клирингтік жүйелеріне үлкен қызығушылық танытылуда. Бұл елдерде клиринг үрдісіне ССР қағидасы (мәміле бойынша орталық контр-серіктес) сәтті іске асырылған.
Есеп-айырысу-клирингтік қамтамасыз ету операцияларымен байланысты тәуекелдерді үйлестіру мақсатында, нарық қатысушыларын өзара тәуелсіз екі ұйым қызмет көрсетеді: LСН, мәміле бойынша орталық тарап болатын және несиелік әрі өтімділік тәуекелдерін төмендетеді, сондай-ақ СRЕSТ жүйесі, бағалы қағаздар бойынша есеп-айырысуды, депозитарлық қызмет көрсетуді қамтамасыз ететін және операциялық тәуекелдерді төмендетеді. Сонымен қатар LСН мен CREST бір-бірімен аффилиирленбеген.
Сондай-ақ, Ұлыбританияның клирингтік жүйесінің ерекшелігі - оның мультивалюталығы. Ақша есеп-айырысуы фунт стерлинг және евромен Ұлыбританияның Орталық Банкі (Ваnk of England)арқылы жүргізілетіндігіне қарамастан, есеп-айырысулар АҚШ долларымен Англияның 12 ірі банктері арқылы өте береді. Және де сол сияқты фунт стерлингтермен өтіп отырады.
LСН акционерлері нарықтың қатысушылары мен Лондон қор биржасы (LSE) болып табылады.
АҚШ клирингтік қызметті NSСС (Nаtіоnаl Sесurіtіеs Сlеаrіng Соrроrаtіоn) - ұлттық бағалы қағаздар клирингтік корпорациясы жүргізеді. Бұл АҚШ барлық қор сауда алаңдарының келісімдерінің клирингін өткізеді. Ұйымдастырылған нарықта клирингтік қызмет ССР қағидасын ұстануымен және ұлттық заңнамалармен, атап айтқанда, бағалы қағаздар туралы 1933 жылғы заңымен реттеледі.
Американдық клирингтік жүйесіне сәйкес мәміленің тек бір ғана қайта тіркеу құқығы - новация тәсілі қолданылады. Осыған сәйкес мәмілені жүзеге асыру 3 күнді құрайды. Бағалы қағаздар бойынша есеп-айырысу қызметін АҚШ орталық депозитарийі - DТС атқарады, ал ақша есеп-айырысуы АҚШ Федералдық резервтік жүйенің шоттары арқылы өткізіледі. Американдық клиринг жүйесінің Ұлыбританиялықтан айырмашылығы, ондағы NSСС мен DТС бір холдинг - Депозитарлық траст және клирингтік корпорация (Depositary Trust & Clearing Corporation, DTCC) болып табылатындығында. DТСС акционерлері болып нарық қатысушылары және Нью-Йорк қор биржасы (NYSЕ) есептеледі.
Германиялық клиринг жүйесі толығымен орталықтандырылып, тек дара Еurех Сіеаring АG (ЕС) клиринг орталығында шоғырланған. ЕС орталық буын ретінде Германияның негізгі екі - Герман-Швейцариялық фьючерс пен опцион биржасы (Еurех) және Франкфурт қор биржасы (Deutschе Воrsе АG) сияқты институттарына мәмілелерді реттестіру қызметін көрсетеді.
Германияда клирингтік қызмет арнайы заңнамалармен реттелмейді, оның орнына жалпы заңнама ( Азаматтық кодекс , " Банк қызметі туралы " және "Бағалы қағаздардың саудасы туралы" Заңдары) сонымен қатар биржалық және ішкі регламенттермен реттеледі. Барлық келісімдер бойынша, орталық контрагент болып Еurех Сlеаrіng АG келісімдерді қорытындылайтын тек бір ғана "ашық ұсыныс" тәсілін қолданады. Осының арқасында есеп-айырысудың мерзімі үш күннен (келісім новациясы бойынша) екі күнге дейін азайтылды. Еurех Сlеаrіng АG өтімділігі төмен активтер келісімдері бойынша DVР қағидасын қолданып жұмыс істейді.
Депозитарлық қызметпен, Германияда, екі трансұлттық Сlearstreem lntl. және Еurосlеаr топтары айналысады. Депозитарлық қызметпен қатар олар европалық қарыздық құралдардың клирингімен де айналысады. Клирингтік қызметі бойынша бұл ұйымдар DVР қағидасын жүзеге асырады. Осылайша олар несиелік тәуекелділікті өздері көтермейді, өйткені операциондық тәуекелділіктің төмен болуы, клирингі өткізілетін бағалы қағаздардың барлығының депозитарияларда сақталатындығында. Барлық ақша есеп-айырысу бойынша мәмілелер Германияның орталық банкінің (Вundesbank) арнаулы шоттары арқылы өтеді. Еurех Сlеаrіng АG тепе-тең иелері екі негізгі биржалар: Еurех және Франкфурт қор биржасы (DeutscheBorse тобының құрамындағы) болып есептеледі.
ССР қағидасы бойынша жұмыс жүргізілетін клирингтік жүйелердің алуан түріне қарамастан, әлемдік тәжірибені қорытындылағанда айырмашылықтың көбісі заңнамаларға байланысты болып табылады, ал клирингтік ұйымдардың жұмысы бірдей. Сонымен қатар, әлемде бір өңірдің шегінде клирингтік орталықтар санының азаюы байқалады. Есептік-клирингтік жүйелердің үлкеюі нарық қатысушыларының транзакциялық шығындардың азаюы арқылы әсер етеді (әр түрлі құралдар бойынша операциялардың өтетін кезінде болатын қатысушылардың талаптары мен міндеттері арқылы өзара есеп-айырысу).
Сонымен қатар әлемдегі өзгерістердің бірі болып биржа алаңдарының клирингтік компаниялардың акционерлік капиталында қатысуы.
Бүгінгі күні Қазақстанның қор нарығында Клирингтік палата жоқ болып тұр. Егер клирингтік палата құрылатын болса, онда бағалы қағаздармен есеп-айырысу кезінде болатын тәуекелділіктер, уақыт және материалдық шығындар азаятын еді.

АӨҚО инфрақұрылымдық ұйымдары

Қаржы орталығының және қор нарығының инфрақұрылымын дамыту мақсатында келесі бірқатар ұйымдар құрылған болатын. Олар: "АӨҚО" АҚ, "АӨҚО рейтингтік агенттігі" АҚ (бұдан әрі - АӨҚО РА), "АӨҚО академиясы" АҚ (бұдан әрі - АӨҚО академиясы) және "АӨҚО-Медиа" ЖШС (бұдан әрі - АӨҚО-Медиа).
"АӨҚО" АҚ құрудың басты міндеті - қаржы орталығының институционалдық инфрақұрылымын дамыту. "АӨҚО" АҚ Қазақстан қор биржасының, АӨҚО РА, АӨҚО академиясы, АӨҚО-Медиа тағы басқа халықаралық қаржы орталығының толыққанды дамуына керекті инфрақұрылым ұйымдарының акционері болып есептеледі.
Отандық бағалы қағаздар нарығын әрі дамыту, қазақстандық эмитенттердің несие төлеу қабілеттігіне адекваттық баға беру және олардың қор нарығына шығуы мақсатында (оның ішінде және орта бизнеске рейтингтік қызмет көрсетудің арзандауы) ұлттық рейтинг агенттігі - "АӨҚО рейтингтік агенттігі" АҚ құрылған.
Қазақстандық қаржы нарығына жоғары білікті мамандар дайындау мақсатында 2007 жылы қараша айында АӨҚО академиясы құрылды.

Мамандандырылған қаржылық соты

Алматы қаласының мамандандырылған қаржылық соты (бұдан әрі - Мамандандырылған сот) сот төрелігін Қазақстан Республикасы атынан атқаратын орган болып табылады. Мамандандырылған сот "Алматы қаласының мамандандырылған қаржылық сотын құру туралы" 2006 жылғы 17 тамыздағы N 158 Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығының негізінде құрылған және өз қызметін қазақстан Республикасы Конституциясы , "Қазақстан Республикасының сот жүйесі және сот мәртебесі туралы" 2000 жылғы 25 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Конституциялық Заңына және Қазақстан Республикасының басқа да нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес жүзеге асырады.
Бүгінгі таңда Мамандандырылған сот Қазақстан Республикасының сот жүйесіндегі жалғыз сот ретінде төменде берілген мәселелерді қарастырады:
АӨҚО қатысушыларының АӨҚО лауазымды тұлғалары мен органдарының әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағымдану;
АӨҚО қатысушысы тарап болып танылған кез келген азаматтық істері.
Мамандандырылған сот Қазақстан Республикасының бірыңғай сот жүйесіне кіреді, сондай-ақ сотпен Қазақстан Республикасында қолданылатын құқықтың азаматтық сот ісін жүргізуін бірыңғай нысанында қолданылуын, судья мәртебесінің бірыңғай заңнамалы бекітілуін және заңды күшіне енген сот актілерінің барлық мемлекеттік органдар мен олардың лауазымды тұлғаларымен, жеке және заңды тұлғалармен орындалуының міндеттілігін ойластырады. Мамандандырылған соттың құзіреттілігі экстерриториалдық сипатқа ие, сонымен қоса Қазақстан Республикасының барша территориясына, дауласатын айғақтың жасалу орнына не жауапкердің орналасу мекеніне қарамастан, таралады. "Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығы туралы" 2006 жылғы 5 маусымдағы Қазақстан Республикасының Заңына (бұдан әрі -"Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығы туралы" Қазақстан Республикасының Заңы) сәйкес Мамандандырылған сот Қазақстан Республикасының заңнамасына сай Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығының қатысушыларының дауларын шешеді.

2.3. Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығы - 2015 жылға қарай Азияның 10 жетекші қаржы орталықтарының бірі

2006 жылдың 5 маусымында "Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығы туралы" Қазақстан Республикасының Заңы қабылданып, Қазақстан Республикасының кейбір заңнамаларына Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығын дамыту мәселелеріне қатысты сәйкес өзгертулер енгізілді. Осы жылы өңірлік қаржы орталығының өкілетті органы - АӨҚО ҚРА жұмыс істей бастады.
АӨҚО қазақстанның бағалы қағаздар нарығын дамыту және оны халықаралық капитал нарықтарымен интеграциялануын қамтамасыз ету, Қазақстан экономикасына инвестиция тарту мен қазақстандық капиталдың шетел қор нарықтарына шығару мақсаттарында құрылды.
2008 жылғы 25 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Президенті Әкімшілігінің басшысы бекіткен, АӨҚО ҚРА дамытудың 2009-2011 жылдарға арналған стратегиялық жоспарына сәйкес, Агенттіктің стратегиялық мақсаты ретінде Алматы қаласында халықаралық стандарттарға сәйкес және бәсекеге қабілетті қаржы орталығын дамыту үшін жағдайлар жасау және 2015 жылға қарай Азияның 10 жетекші қаржы орталықтарының тобына енгізуі анықталған болатын.

Алматы қаласының Азияның басқа қаржы орталықтарының арасындағы орны

Алматы қаласының бәсекеге қабілетті халықаралық қаржы орталығы ретінде қалыптасуы үшін басқа елдердің халықаралық қаржы орталықтарының ең ұтымды тәжірибесін талдауын және енгізілуін талап етеді.
Бүгінгі таңда Қаржы орталықтарының ғаламдық индексінің (Glоbаl Fіnаnсіаl Сеntres lndех, GFСI) бағалауы бойынша Азияның жетекші қаржы орталықтарына жататындар: Гонконг, Сингапур, Токио, Дубай, Шанхай, Бахрейн, Пекин, Катар, Мумбай. Екінші қатарға келесі орталықтар кіреді: Сеул, Осака, Куала-Лумпур, Манила, Шеньчжень, Бангкок, Стамбул, Тегеран.
Соңғы уақытта GFСI сарапшылары қарқынды даму үстіндегі қаржы орталықтары ретінде Дубай, Шанхай мен Сингапурды ерекше бөліп көрсетеді.
Қаржы орталықтарының бәсекеге қабілеттілігінің негізгі көрсеткіштері ретінде Қаржы орталықтарының ғаламдық индексіне (GFСІ) 5 критерий кіреді:
адам ресурстары (кәсіби деңгей, білікті мамандарды жұмысқа алу жеңілдігі, иілгіш жұмыс нарығы, бизнес-оқыту);
бизнес орта (салық салу деңгейі, бизнес ашу мен жүргізу жеңілдігі, инвесторларды қорғау);
нарықтық көрсеткіштер (капиталдандыру деңгейі, сатылымдар көлемі және басқалар);
инфрақұрылым (өмір сапасы мен қауіпсіздігі, тұтынушы қоржынының құны, жылжымайтын мүліктің қолжетімділігі мен кеңсе кеңістіктері);
экономиканың бәсекеге қабілеттілігі (макроэкономикалық көрсеткіштер).
Зерттеудің негізгі құралдары ретінде инфрақұрылымның даму деңгейі, қаржы орталығының моделі және басқа сұрақтар бойынша бизнес-орта қатысушыларынан сауалнама алу пайдаланылады.
Берілген рейтинг бағасының шеңберінде келесі қаржы орталықтарын бөліп көрсетеді: ғаламдық, халықаралық, арнайыландырылған, өңірлік және ұлттық.
АӨҚО Азияның жетекші қаржы орталықтарымен (Гонконг, Сингапур, Токио, Дубай, Шанхай) салыстырмалы талдауы 4-кестеде берілген.

4-кесте. Азияның жетекші қор биржаларының негізгі көрсеткіштері

Көрсеткіштер	Азияның қаржы орталықтары
	Гонконг	Сингапур	Токио	Дубай	Шанхай	Алматы
1	2	3	4	5	6	7
GFСІ 17 рейтингі	3	4	9	24	31	-
Адам ресурстары
Жұмысшылар жалдау жеңілдігі	23	1	17	65	86	22
Бизнес орта 18
Салық салу деңгейі	3	2	105	4	168	44
Бизнес жүргізу қолайлығы	4	1	12	68	83	71
Бизнес ашу жеңілдігі	13	9	44	158	135	57
Инвесторларды қорғау	3	2	12	107	83	51
Нарыққа шығу 19
Акциялар нарығын капиталдандыру, миллиард АҚШ доллары	2 654,4	539,2	4 330,6	м.ж.	3 694,5	53,9
Акциялар капиталдандыруының ЖІӨ қатынасы,%	1 284,1	334,2	98,8	м.ж.	113,6	51,7
Акциялар нарығы сауда-саттығының көлемі, миллиард АҚШ доллары	2 138,7	381,6	6 475,8	м.ж.	4 070,1	8,9
Қарыздық бағалы қағаздар нарығының сатылымдар көлемі, миллиард АҚШ доллары	0,001	19,7	3,0	м.ж.	22,8	4,3
Инфрақұрылым 20
Өмір сапасы	м.ж.	34	35	м.ж.	м.ж.	м.ж.
Өмір сүру құны	5	14	4	34	26	30
Жылжымайтын мүлік құны (2006 жыл) 21	28	16	32	м.ж.	21	м.ж.
Өмір сүру қауіпсіздігі	43	9	35	47	м.ж.	м.ж.
Мемлекет экономикасының бәсекеге қабілеттілігі 22
ЖІӨ, миллиард АҚШ доллары	206,707	161,349	4 383,76	192,603	3 250,8	104,4
Адам басына шаққандағы ЖІӨ миллион АҚШ доллары	29 649	35 163	34 312	42 934	2 461	6 707
Орташа жылдық инфляция, %	2,02	2,09	0,3	11,03	4,7	10,8
Халық, миллион адам	7,0	4,6	127,7	4,5	1 321,1	15,2

Ескертпелер:
¹⁷ - Тһе Glоbаl Fіnаnсіаl Сеntrеs lndех (www.cityoflondon.gov.uk/economicresearch);
¹⁸ - Бизнес жүргізу бойынша рейтингтегі алатын орны, 2007 жылға сәйкес (www.doingbusiness.org);
¹⁹ - World Federation of Exchanges, 2007 ж. мәліметтері (www.world-exchanges.org);
20 - Меrсеr Нumаn Rеsоurсе рейтингіндегі алатын орны (www.mеrсеr.соm);
²¹ - МаstеrСаrd әлемдік жетекші іскерлік орталықтары (РБК Рейтинг www.rating.rbc.ru);
²² - Intеrnаtіоnаl Моnеtarу Fund, 2007 жыл мәліметтері (www.imf.org)

Қазіргі уақытта Қазақстанның қор нарығы жетекші көрсеткіштері бойынша азияның жетекші қор нарықтарынан қалыс қалуда. 2008 жылдың 1 шілдесіндегі жай-күйі бойынша Дүниежүзілік биржалар федерациясының мүшесі болып табылатын азияның жетекші қор биржаларының акциялар нарығының жалпы капиталдандырудың көлемі 14,2 триллион АҚШ долларын құрады. Қазақстан қор биржасының үлесі 1 пайызға жетпейді (0,67 %). Берілген көрсеткіш бойынша Қазақстан қор биржасы Токио қор биржасынан 42 есе, Шанхай қор биржасынан 22 есе, Малайзия қор биржасымен салыстырғанда 2,8 есе қалып келе жатыр (5-сурет).

5-сурет. Ең ірі Азиялық қор биржаларының акциялары нарығының
капиталдандырудың көрсеткіштері (миллиард АҚШ доллары)

(5-суреті қағаз мәтініне қараңыз)

Алматы қаласының инфрақұрылымын дамыту

Қаржы орталықтарының бәсекеге қабілеттілігінің ең маңызды көрсеткіштерінің бірі - қаланың кешенді дамыған инфрақұрылымы мен оның халықаралық стандарттарға сәйкес келуі.
Қала инфрақұрылымының жеткілікті түрде дамымағандығы қала әлеуетін тиімді пайдалануға теріс әсерін тигізуде.
Туристік саланы дамыту қажет, себебі дамыған туристік сала экономиканың көптеген секторларына ынталандырушылық әсерін тигізіп, ол өз кезегінде қала экономикасына ақша түсімдерінің көлемін арттырып сәйкесінше қала тұрғындарының әл-ауқатын жақсартады. Қазіргі таңда туристік саланың даму қарқыны салыстырмалы түрде алғанда төмен болып табылады, бұл жағдай туризм инфрақұрылымына тиісті мөлшерде дамуға мүмкіндік бермеуде. Қала шекарасында орналасқан туристік объектілердің бірқатарының қазіргі қалпы қанағаттандырмайтын жағдайда. Туристік индустрия кәсіпорындарының көпшілігі көрсетілетін қызмет сапасының төмендігімен сипатталады.
Қаланың табиғи-климаттық артықшылықтарын тиімді пайдалану мақсаттарында тау бөктерінде туристік демалу объектілерін құрып, рекреациялық аймақтарды дамытып, туристік секторды әртараптандыру мақсатында табиғи ресурстарды пайдаланудағы мүмкіндіктерді кеңейту қажет.
Бұдан басқа, Алматы қаласының дамыған туристік орталығы ретінде тартымдылығын арттыру үшін бір уақытта бірнеше шара қалыптастырып өткізген жөн. Осылайша, халықаралық мәні бар мәдениет, спорт шараларының тізбегі спорт, сән, өнер, музыка әуесқойларының Алматы қаласына қызығушылығын қалыптастыратын болады.
Қалада шетел азаматтарының қолайлы келуі үшін жағдайлар жасау мақсатында жоғары сапалы медициналық қызметтерді көрсететін қазіргі заманғы медицина орталықтарының құрылысына аса назар аудару қажет.
Сондай-ақ шетел азаматтары үшін қалада ағылшын тілінде оқытатын мектептердің болуы басты маңызға ие.
Кез келген қаланың беделінің қалыптасуында экологиялық жағдай өте маңызды болып табылады. Халық саны бір миллионнан асатын Алматы қаласы Қазақстанның ең ірі урбанизацияланған орталығы болып табылады. Бірақ қаланы физика-географиялық және табиғи-климаттық ерекшеліктері мен экологиялық талаптарды ескермей дамыту мен индустриализациялау мегаполис территориясының экологиялық тепе-теңдігін бұзды.
Қала атмосферасын кірлету көздерінің негізгісі көлік болып отыр (зиянды заттардың шамамен 80 %). Осыған байланысты жол желілерін жетілдіріп, электр көзін пайдаланатын көліктер санын арттырып, жанармай станциялары мен техникалық қызмет көрсету желісін тиімді түрде дамыту қажет.
Қоршаған орта күйін, соның ішінде ең алдымен улы және тұрмыстық қалдықтарды қайта өңдеу кәсіпорындарын қайта құрумен байланысты қалдықтарды пайдалану мен қайта өңдеу мәселесін шешкен дұрыс.
Атмосфера ауасын қорғауға ерекше назар аудару қажет. Экологиялық тұрғыда таза жанармайды (газ, гибридті қозғалтқыштар) пайдаланатын жеке авто көлік эксплуатациясын ынталандыру, ұйымдастыру шараларын жүргізу және нормативтік құқықтық актілер дайындау, зиянды заттарға қойылатын талаптарды қатаңдату, ұсталған және ескірген автомобильдерді мемлекет территориясына әкелуге тыйым салу және басқа шаралар арқылы автокөліктерімен ауаны кірлету деңгейін төмендету қажет. Тұрғын және кеңсе кеңістіктерінің құрылысы кезінде қаланың максимальды түрде желдетілуі мен қала атмосферасының газдануына жол бермеу үшін желдің табиғи бағыттарын ескеру қажет.
Қаланың рекреациялық мүмкіндіктерін арттыру мақсатында күш-жігерді ерекше қорғауға алынған табиғи территориялар жүйесін дамыту мен қорғауға бағыттау керек. Соған қоса, қала аумағынан экологиялық зиянды өндірістік кәсіпорындарды шығару қажеттілігі бар.
Экологиялық қауіпсіздік мәселелері қаланың экологиялық жағдайының үздіксіз мониторингіне негізделгені дұрыс. Сонымен қатар көлік пен өндірісте қоршаған ортаға теріс әсер көлемін төмендетуге мүмкіндік беретін жаңа технологиялар енгізу, өндірістік аппарат пен көліктің ескірген және қауіпті бөліктерінен бас тарту.
Дүниежүзілік Банк жүргізген зерттеудің мәліметтеріне сәйкес АҚШ-на Қазақстаннан телефон арқылы байланысу АҚШ-нан Қазақстанға телефон шалу бағасынан 6 есе қымбат. Осы мәліметті ескере отырып телекоммуникацияларды дамыту қажет, себебі бұл фактордың Алматы қаласын қаржы орталығы ретінде қалыптастыру ісінде маңызы зор. Сонымен Интернет провайдерлерінің ұсынатын қызметтерінің сапасын жоғарылатып, бағасын төмендету мәселесі өте өзекті болып табылады.
Жоғарыда аталған мәселелердің барлығының шешімі Алматы қаласы әкімшілігімен жүзеге асырылатын бағдарламалық құжаттарда өз орнын табуы тиіс.

3. Іске асырудың негізгі бағыттары мен тетіктері

Берілген бөлімде алға қойылған мақсатқа жету мен алынған міндеттерді шешудің негізгі бағыттары және республиканың қор нарығы мен АӨҚО дамытуда орын алған мәселелермен күресу жолдары келтіріледі.
Бөлімде Даму жоспарының мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асыру тетіктерін анықтауға және аталған тетіктерді енгізудің бағыттары мен құралдарының тиімді тізімін айқындауға аса назар аударылған.
Қор нарығында орын алған жағдайды жөнге келтіру мен оның тиімді қызмет етуінің негіздерін құру мақсатында келешекте АӨҚО ҚРА 2009 - 2010 жылдары экономика мен қаржылық жүйені тұрақтандыру бойынша Қазақстан Республикасы Үкіметі, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі мен Қазақстан Республикасы қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу мен қадағалау агенттігі біріккен әрекет жоспары шеңберінде қор нарығы мен АӨҚО-ын дамыту бойынша қосымша шаралар әзірлейтін болады.
Аталған Жоспардың қаржы секторын тұрақтандыру бойынша бірінші мәселесін шешу мақсатында АӨҚО ҚРА бағалы қағаздар нарығының қатысушылары үшін жағымды жағдайлар жасау бойынша бірқатар шаралар атқаратын болады.
Екінші мәселені "жылжымайтын мүлік нарығындағы мәселелерді шешу" шешу мақсатында АӨҚО ҚРА қаржы құралдарының түрін көбейту бойынша шаралар атқаратын болады. Мысалы, RЕІТ (жылжымайтын мүлік акционерлік инвестициялық қоры) сияқты құралдар енгізілетін болады.
Берілген Жоспардың үшінші бағытын - "шағын және орта бизнесті қолдау" жүзеге асыру үшін АӨҚО ҚРА листинг талаптарында "Stаrt-uр" компаниялары үшін жеңілдетілген шарттар ұсына алатындай етіп жетілдіретін болады.
Агроөнеркәсіп кешенін дамыту мақсатында - бұл аталған Жоспардың төртінші бағыты болып табылады - ауылшаруашылық тауарларының биржалық саудасының ішкі нарығы жандандырылады. Осылайша, мысалы, АӨҚО ҚРА тауарлық биржаны құратын болады.
Жоспардың бесінші бағытын - "инновациялық, индустриалды және инфрақұрылымдық жобаларды жүзеге асыру" - іске асыру үшін инфрақұрылымдық облигациялар шығару, сондай-ақ мемлекеттік-жеке меншік серіктестік тетігін жетілдіру.

Заңнамалық реттеу

Қазіргі уақытта Қазақстанда бағалы қағаздар нарығының қызмет етуіне қажетті нормативтік құқықтық база қалыптастырылған. Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығы туралы заңнамасы келесі заңдардан тұрады: 2003 жылғы 2 шілдедегі " Бағалы қағаздар рыногы туралы " (бұдан әрі - "Бағалы қағаздар рыногы туралы" Қазақстан Республикасының Заңы), 2004 жылғы 7 шілдедегі " Инвестициялық қорлар туралы ", 2006 жылғы 20 ақпандағы " Секьюриттеу туралы ", 1995 жылғы 31 тамыздағы " Қазақстан Республикасындағы банктер мен банк қызметі туралы ", 2000 жылғы 18 желтоқсандағы " Қазақстан Республикасындағы сақтандыру қызметі туралы ", 1997 жылғы 20 маусымдағы " Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен қамтамасыз ету туралы ", 2003 жылғы 4 шілдедегі " Қаржы нарығы және қаржы ұйымдарын мемлекеттік реттеу мен қадағалау туралы ", " Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығы туралы " және басқа да Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілері.

3.1. Бағалы қағаздар нарығының қатысушылары үшін жағымды жағдайлар жасау Қор нарығын дамыту бойынша негізгі іс-шаралар

Республиканың қор нарығын дамыту бойынша келесі негізгі іс-шаралар жүзеге асырылатын болады:
қазіргі заманғы талаптарды ескере отырып, сауданы толықтай автоматтандыруды қамтамасыз ету мақсатында қор нарығында айдаланылатын технологиялардың жаңарту;
жасалынған мәміле бойынша қандай да бір тараптың өз міндеттерін атқармауы жағдайында адал қатысушылармен есеп-айырысуға мүмкіндік беретін және сауда қатысушыларының өз міндеттерінен бас тарту тәуекелін төмендетуге бағытталған есептесулерді кепілдендірудің сенімді жүйесін қалыптастыру;
сауда қатысушыларының есептесулерді кепілдендіру жүйесіне алдын ала қор ретінде салатын қаржы көлеміне қойылатын талаптарды есепке алу және азайту арқылы сауда қатысушыларының міндеттемелерін азайтуға бағытталған нетто-есептесу жүйесін ендіру;
мамандандырылған ұйым - Клирингтік палатаны құрып, орталықтанған клирингке көшу;
Орталық депозитарийді дамыту мен оның қызметін толық автоматтандыру;
отандық қор нарығына бағалы қағаздарды шығару үшін қазақстандық және шетелдік әлеуетті эмитенттерді тарту бойынша сауда ұйымдастырушысының маркетингтік жұмысын ұйымдастыру;
Қазақстанның саудалар ұйымдастырушысын аймақ елдері арасында таныту, соның ішінде басқа биржаларда қатысу үлестерін сатып алу мүмкіндігі, келісімдерге қол қою, ішкі құжаттарды унификациялау арқылы;
белсенді ақпараттық және маркетингтік жұмыс жүргізу, демонстрациялық биржа ойындарын өткізу, халықтың қор нарығында инвестициялауы үшін қолжетімділік және жағдайлар ұйымдастыру арқылы халықты сауда ұйымдастырушысының алаңындағы инвестициялау үрдісіне қатыстыру;
саудалар ұйымдастырушысы, Орталық депозитарий қызметкерлерінің біліктілігін арттыру, нарық үшін мамандарды даярлау және олардың санын ұлғайту;
сауда ұйымдастырушысының алаңдарында сатылатын қаржы құралдарының жаңа түрлерін әзірлеу және айналымға шығару.

Саудалар ұйымдастырушысын дамыту

Қазақстанның қолданыстағы заңнамасында сауда ұйымдастырушыларының саны бойынша шектеу қарастырылмаған. Республиканың қор нарығын тиімді әрі толыққанды қалыптастыру мен АӨҚО аз уақыт ішінде бәсекеге қабілетті халықаралық қаржы орталығы ретінде қалыптасуы бойынша стратегиялық мақсатқа жетумен байланысты маңыздылығы зор мемлекеттік міндеттерді шешу мақсатында сауда ұйымдастырушысының алдында Қазақстан мен басқа мемлекеттердің әрекеттегі және әлеуетті инвесторлары мүдделі болып отырған барлық стандартталған қаржы құралдары бойынша сауда жүргізуді қамтамасыз ететін және халықаралық қағидаларға, стандарттарға және әлемнің жетекші қор биржаларының үздік тәжірибелеріне сәйкес қазіргі заманға сай биржа ретінде әрі қарай даму міндеті тұр.
Осыны ескере отырып, республикада әлемнің жетекші қор биржаларының сауда ұйымдастыру бойынша халықаралық тәжірибесі мен қазіргі заманғы технологияларын өндіру, Қазақстанның халықаралық стандарттарға сәйкес, сауда ұйымдастырудың қазіргі заманғы жүйесімен жабдықталған Азияның халықаралық қаржы орталықтары арасындағы көшбасшы деңгейіне көтерілуі және халықаралық деңгейде мойындалған қор биржалары қатарынан стратегиялық инвестор тарту бойынша шаралар қабылданатын болады.
Қазақстанда әр түрлі мемлекеттердің эмитенттері мен инвесторлары үшін ашық және тиімді қор нарығын қалыптастыру үшін сауда ұйымдастырушыларына басқа талаптар қойылатын болады. Бұл талаптар келесіден құралады:
сауда ұйымдастырушылары мүшелеріне капитал бойынша және төлем тәртібін ұстануы бойынша талаптарды мәнді қатаңдату;
сауда ұйымдастырушысының тәуекелдерін басқару жүйесін жетілдіру, соның ішінде, бағалы қағаздармен жасалған мәмілелерді растау жүйесі қатысында талаптарды арттыру арқылы;
мәмілелер мен листинг процедуралары бойынша есеп-айырысулар жүргізудің талаптарын сәйкесінше өзгерту;
сауда жүргізу әдістеріне қойылатын талаптарды сәйкесінше өзгерту;
бағалы қағаздары эмитенттерінің ақпарат ашу бойынша талаптарды жоғарылату;
сауда ұйымдастырушыларының бағдарламалық-техникалық кешенін инвестициялау.
Осыған байланысты келесі мәселелерді шешу қажет:
орта және ұзақ мерзімді перспективалы нарық қажеттіліктеріне сәйкес келетін, бағдарлама-техникалық қамтамасыз ету кешенін ендіру тәсілімен сауданы ұйымдастырушылар жұмысын толық компьютерлендіру керек;
сауда ұйымдастырушысының алаңдарында айналымда жүрген қаржы құралдарының түрін көбейту;
туынды қаржы құралдарының сауда ережелерін жетілдіру;
сауда ұйымдастырушысы көрсететін қызметтердің тарифтерінің қолжетімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету;
бағалы қағаздар саудасына нетто-есептесу жүйесін ендіру;
Т+0 схемасына негізделген әрекеттегі есептесу жүйесінен есептесу мерзімдері Т+3-тен аспайтын есептесудің халықаралық стандарттарына көшу.
Сауда ұйымдастырушысымен пайдаланатын тілдердің бірі ағылшын тілі болуы керек және іс-қағаздарды жүргізудің бір бөлігі міндетті түрде ағылшын тілінде атқарылуы тиіс.

Орталық депозитарийді дамыту

Орталық депозитарий Қазақстан Республикасында жалғыз бағалы қағаздар депозитарийі болып саналады. Ол бағалы қағаздар бойынша қызмет көрсету жағынан өкілетті депозитарий. Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі мен Ұлттық банк тарапынан эмитенттеледі. Республикада бір ғана Орталық депозитарий жұмыс жасайды - бағалы қағаздар нарығының қатысушылары мен бағалы қағаздарды ұстаушылар үшін қызмет көрсетеді.
Бірақ Орталық депозитарий қызметін халықаралық талаптарға сәйкес түрде әрі қарай дамыту үшін дамыған мемлекеттердің нарықтарында қабылданған орталық депозитарийдің стандарттық қызметтерін көрсету бойынша қызмет етудің халықаралық қағидалары мен стандарттары ендірілетін болады. Атап айтқанда, заңнамалар "Отыздық тобы" (G30), "Джиованнини тобы" ұсыныстарына сәйкестендіру, қаржы құралдарын халықаралық нөмірлеу (ISIN,СFI) мен кепілдендіру жүйесінің төлемге қарсы жеткізу (DVP) талабын, сонымен қатар Бағалы қағаздарға қызмет көрсету мәселелері бойынша халықаралық қауымдастықтың (ISSА) 2000 Ұсынысын заңнамаға енгізілетін болады.
Әр түрлі мемлекеттерде орталық депозитарийлердің жұмысын ұйымдастырудың халықаралық тәжірибесін және Қазақстанның Орталық депозитарий коммерциялық емес ұйым екендігін ескере отырып Орталық депозитарийдің акциялары Ұлттық банктің немесе мемлекет иелігінде сақталатын болады. Соған қоса, Орталық депозитарий акционерлерінің құрамына ірі акционер ретінде мемлекеттік қатысу бар заңды тұлға тарту мәселесі қарастырылатын болады.
Аталған іс-шараларды жүзеге асыру Орталық депозитарийді қор нарығының маңызды құрылымдық институттарының бірі ретінде әрі қарай дамытып, оған нарықтың барлық қатысушылары қатысында "бейтарап" позицияны ұстанатын мемлекеттік ұйым статусын беру үшін өте маңызды болып табылады.
Орталық депозитарий қызметінің деңгейін арттыру мақсатында, Орталық депозитарийдің жетекші әлемдік депозитарийлермен тиімді және толыққанды өзара әрекеттесуіне кедергі болып отырған келесі мәселелер шешілетін болады:
Орталық депозитарийдің қызметін дамытудың ұзақ мерзімдік Стратегиялық жоспарын әзірлеу және жалпы акционерлер жиналысында қабылдау, сонымен қатар ол Стратегиялық жоспарды жүзеге асыру бойынша нақты Іс-шаралар жоспарын бекіту, соның ішінде Орталық депозитарийдің қызметін халықаралық стандарттарға сәйкестендіру;
орта және ұзақ мерзімді перспективада нарық қажеттіліктеріне сәйкес келетін, бағдарламалық-қамсыздандыру кешенін ендіру арқылы орталық депозитарий жұмысын толықтай компьютерлендіру;
Орталық депозитарийдің бағалы қағаздарды меншіктену құқығын тіркеу бойынша құжат айналымын толықтай автоматтандыруды ендіру және стандарттау (тіркеушілермен электронды құжат айналымын ұйымдастыру);
бағалы қағаздармен операциялар жасау бойынша құжат айналымы үшін халықаралық ISO стандарттары негізінде ақпаратты қабылдау, жинақтау, өңдеу, сақтау, және беруін толықтай автоматтандырып, біріздендіруді жүзеге асыру (депоненттермен электронды құжат айналымын ұйымдастыру);
қаржы құралдарының халықаралық кодтарын (ISIN, СFI) пайдалануды ендіру;
Орталық депозитарийдің бірегей жеке есеп-шоттар жүйесі шеңберінде бағалы қағаздар ұстаушыларының реестрлер жүйесін құрайтын мәліметтерді сақтаудың жоғары деңгейін қамтамасыз ету;
бағалы қағаздармен жасалатын мәмілелер бойынша есептесулер жүргізу мерзімдері дамыған қор нарықтарында қабылданған мерзімдермен сәйкестендіру;
қазақстандық және шетелдік инвесторлардың құқықтарын жүзеге асыру бойынша қызмет көрсетуді дамыту (төлем агентінің қызметтері, дивидендтер аударымын іске асыру және басқалар).
Орталық депозитарий жүйесінің халықаралық нарықтармен ықпалдасуы мен ұзақ мерзімдік қатынастар дамыту, ортақ қызмет көрсетуді ендіру, ақпарат алмасу мақсатында халықаралық ұйымдармен (Euroclear, ANNA, ISSA және басқалар) ынтымақтастық туралы келісімдер жасау мен өзара әрекеттестік ұйымдастыру бойынша жұмыс жүргізілетін болады. Бұл шаралар республика қор нарығына шетелдік инвесторлардың шығуы мен Орталық депозитарий депоненттерінің халықаралық капитал нарықтарына қол жеткізуіне көмектесетін болады.
Сондай-ақ, Орталық депозитарийдің есепке алу жүйесінде, бағалы қағаздар нарығындағы брокерлік және дилерлік қызметпен айналысатын клиент ұйымдардың ақшасын есепке алу рәсімін жетілдіру бойынша бірқатар іс шаралар атқарылатын болады. Осылайша, бағалы қағаздар туралы әрекеттегі заңнамаға енгізілген түзетулерге сәйкес Орталық депозитарий 2010 жылдан бастап регистраторлар іске асыратын бағалы қағаздар ұстаушыларының реестрлерінде сақталатын бүтіндей мәліметтер жүйесін ұсынатын бағалы қағаздарды ұстаушыларының жеке есеп-шоттарының бірегей жүйесін жүргізуді іске асыратын болады. Мүдделер кикілжіңін болдырмау мақсатында тіркеушілерге бағалы қағаздар ұстаушыларының реестрлер жүйесін жүргізуге тыйым салынатын болады.

Клирингтік палатаны құру

Қаржы құралдарымен жасалатын мәмілелер бойынша клиринг дегеніміз қаржы құралдарымен мәміле жасау нәтижесінде туындайтын есептесулерге қатысушы тараптардың өзара талаптары мен міндеттемелерін есептеу.
Келешекте, жасалынатын мәмілелердің саны артқан сайын бағалы қағаздар нарығында операциялар мен трансферттердің сапалы және сенімді түрде өткізілуі, сондай-ақ неттинг және клиринг жүйесінің енгізілуі мен бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушыларының мәмілелері бойынша есептесулерді кепілдендіру қорын қалыптастыруға септігін тигізетін жеке клирингтік палатаны құру мәселесін қарастыру талап етілетін болады.
Осыған байланысты, Қазақстан Республикасының заңнамасына клирингтік операцияларды реттеу, "неттинг" түсінігін анықтау, сауда және есептеу-клирингтік инфрақұрылымның тәуекелдерін деңгейлеп бөлісу бойынша жағдайлар жасау мен кейініректе мамандандырылған клиринг ұйымын құру бөлігінде толықтырулар мен өзгертулер енгізу бойынша дайындық жұмыстары жүргізілетін болады.
Тиімді қызмет ететін Клирингтік палатаны құру үшін біртіндеп жағдайлар қалыптастырудың маңыздылығын есепке ала отырып, әрекеттегі есептеу жүйесін реформалаудың алғашқы кезеңінде есептеулерді кепілдендірудің сенімді тетігін құруға аса назар аударып, іс-шараларды жүзеге асырудың келесі тәртібін ұстанған дұрыс:
1) есептесудің Т+0 схемасынан Т+3 схемасына ауысу мерзімдерін ұзарту;
2) биржа нарығындағы есептесулерді кепілдендіру тетігінің тиімділігін арттырып, нарық қатысушыларының инвестициялық қызмет атқарудағы (атап айтқанда қарызбен қамтамасыз етілген қысқа мерзімдік сатылымдарды іске асыруда) мүмкіндіктерін әрі қарай кеңейтіп, бағалы қағаздармен несиелеу нарығын дамыту мақсатында инфрақұрылымдық жағдайлар түзеп олардың заңнамада бекіту мүмкіндігін қарастыру;
3) ұйымдастырылған нарықта клирингтік қызмет атқару бойынша заңнама әзірлеу мүмкіндігін қарастыру, Клиринг палатасын құру мен жабдықтаудың көздерін анықтау, Клиринг палатасына өтімділікті тиімді түрде басқаруға мүмкіндік беретін жағдайлар жасау (мысалы, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі немесе коммерциялық банктер арқылы несиелендіру, "Бағалы қағаздар орталық депозитарийі" АҚ бағалы қағаздар түрінде қарыз алу), сонымен қатар мамандармен қамтамасыз ету.
Алғашқы кезеңде 2009 жылы Орталық депозитарий негізінде клиринг есептеулерін жүргізетін арнайы бөлімше құрып, 2013 жылы аталған бөлімшені жеке бөліп шығарып, дербес ұйым - Клирингтік палатасына айналдырған жөн. Бағалы қағаздар нарығы туралы заңнамаға сәйкес Орталық депозитарий клирингтік және есептеу ұйымдарының құрылуы мен қызметіне қатыса алады.

АӨҚО инфрақұрылымдық ұйымдарын дамыту

Қаржы орталығының бәсекеге қабілеттілігін арттыру мақсатында оның институционалды дамуын қамтамасыз ету мен АӨҚО қызметін реттеуге мемлекеттің белсенді түрде қатысуы қажет.
Бұл үшін АӨҚО РА, АӨҚО Академиясы және АӨҚО-Медиа сияқты "АӨҚО" АҚ еншілес ұйымдарына әрі қарай да демеу көрсетілетін болады.
АӨҚО академиясы республиканың қор нарығына білікті маман дайындау процесіне белсенді түрде қатысуы қажет. Бұл үшін АӨҚО академиясы базасында бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушы мамандарды халықаралық оқыту бағдарламалары деңгейінде оқыту және қайта дайындау жүзеге асырылатын болады.
АӨҚО РА әлеуетті эмитенттермен инфрақұрылымдық облигациялар, жергілікті атқарушы органдардың облигациялары, қазақстандық орта және шағын бизнес компаниялар облигацияларына ұлттық рейтинг беру бойынша жұмыс ұйымдастыратын болады.

Қор нарығының ақпараттық ашықтығы мен ақпарат беруінің жеделдігін арттыру

Мемлекеттік органдардың, мекемелердің және ұйымдардың экономика күйі мен оның негізгі индикаторлары туралы, қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарының күйі туралы ақпараттарды тұрақты түрде жариялап тұруына қатысты жұмыстарын күшейту қажет. Ол берілетін ақпарат пен басқа да статистикалық және аналитикалық мәліметтер оны тұтынушыларға, соның ішінде бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушылары мен олардың бірлестіктері, қазақстандық және отандық инвесторлар, ақпараттық-аналитикалық және рейтинг агенттіктері мен халық үшін қажет болып табылады.
Дамыған мемлекеттерде нарыққа мемлекет тарапынан берілетін ақпараттардың уақытылы және тұрақты түрде берілуі мемлекеттің жағымды инвестициялық климатын қалыптастыруға, инвесторлар мен халықтың мемлекетке деген сенімін арттыруға, қаржы нарығы мен оның қатысушыларын реттеуде мемлекет мінез-құлқын болжауға айтарлықтай ықпал етеді. Мемлекеттік органдардың ақпараттарының нарықта таратылуында тұрақтылық, бір уақытта беру, уақытылы беру, сенімділік қағидаларын сақтау нарықтың барлық қатысушылары үшін тең жағдай жасайды.
Ресейдің Қаржы нарықтарының федералды қызметі (ҚНФҚ) бағалы қағаздар нарығында жарияланатын ақпаратты бағалы қағаздар бойынша атқарушы биліктің федералды органымен таратушы ретінде өкілетті етіп тағайындалған бес ақпараттық агенттікпен бағалы қағаздар нарығында жарияланатын ақпаратты тарату туралы келісім жасаған. Олар эмитенттерге жаңалықтар арқылы қызмет көрсетеді және инвесторларға жарияланған ақпарат бойынша жедел қолжетімділікті ұсынады.
"Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы" Қазақстан Республикасының 2007 жылдағы 28 ақпандағы Заңының 19-бабын жүзеге асыру шеңберінде Қаржы министрлігі 2009 жылдың 1 қаңтарынан бастап Қаржылық есептіліктің депозитарийін (тұтынушылар үшін ашық болып табылатын, жария мүдделі ұйымдардың жыл сайын өткізетін қаржылық есептерінің электронды базасы) құру бойынша іс шаралар жүргізуде.
Сонымен қатар, аталған Заңның 1-бабының 7) тармақшасында берілген анықтамаға сәйкес жария мүдделі ұйымдарға жататындар: қаржылық ұйымдар, акционерлік қоғамдар (коммерциялық еместері жатпайды), кен орнын пайдаланушы-ұйымдар (жалпы таралған пайдалы қазбаларды өндіретін ұйымдар жатпайды) мен құрылтай капиталында мемлекеттік қатысу үлесі бар ұйымдар және шаруашылық жүргізу құқығына негізделген мемлекеттік кәсіпорындар.
Бұқаралық ақпарат құралы болып табылатын қаржылық есептілік депозитарийі мен оның веб-порталының негізін қалау келесі мүмкіндіктерді береді:
тұтынушыларға жария мүдделі ұйымдардың қаржылық және басқа да ақпараттарын бір жерден алу мүмкіндігі;
жария мүдделі ұйымдардың жыл сайын өткізетін қаржылық есептері мен олар бойынша аудиторлық есептерді бір жерге шоғырландыру;
жария мүдделі ұйымдардың қаржылық күйі өзгерісінің серпінін бақылау.
Статистика бойынша мемлекеттік органдар мен басқа мемлекеттік органдар мен эмитенттердің бағалы қағаздар нарығын реттеу бойынша өкілетті мемлекеттік органдардың жария ететін статистикалық, аналитикалық және басқа да ақпараттардың маңызы мұндай ақпараттың қаржы құралдарының баға белгіленімінің өзгеруіне, қор индекстерінің өзгерістеріне, нарықтың жеке қатысушылары мен бүтіндей экономиканың қаржылық тұрақтылығына ықпал ететіндігімен анықталады.
Осыны ескере отырып, "Қаржылық есептілік депозитарийін құру туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 23 желтоқсандағы N 1228 қаулысымен қаржылық есептілік депозитарийі құрылған болатын, оның көмегімен аталған ақпараттық база мемлекеттік органдар мен эмитенттердің қызметінің ашықтығын қамтамасыз ету мен мемлекеттік қызмет көрсету сапасын арттыру шеңберінде қаржы қызметтерінің тұтынушылары (инвесторлар, эмитенттер, заңды және жеке тұлғалар) мен халықаралық қаржы ұйымдарына веб-портал арқылы тұрақты негізде ақпарат беретін болады.
Сонымен қатар, мемлекеттік органдар мен эмитенттер ұсынатын статистикалық, аналитикалық және басқа да ақпараттар қаржылық есептілік депозитарийі, "АӨҚО" АҚ, АӨҚО-Медиа технологиялық және бағдарламалық ресурстары арқылы таратылатын болады.
Қор нарығының ақпараттық инфрақұрылымын қазіргі заманғы электрондық технологиялар негізінде әрі қарай дамыту мақсатында келесі іс-шаралар кешені атқарылатын болады:
Қазақстан Республикасының заңнамасын электронды сандық қолтаңбаны пайдалана отырып электрондық құжаттарды айналымға ендіру бөлігінде жетілдіру;
инвесторларды олардың бағалы қағаздар нарығындағы құқықтары мен мүдделеріне қатысы бар ақпаратпен уақытылы қамтамасыз ету бойынша жағдайлар жасалды, соның ішінде акционерлік қоғамдардың аффилиирленген тұлғалары туралы, акционерлік қоғамдар бұқаралық ақпарат құралдарында жариялауға міндетті корпоративтік оқиғалар, бағалы қағаздардың тіркелген шығарылымдары туралы мәліметтер қаржылық есептілік депозитарийінің веб-порталында орналастырылуы;
компьютер мен мобильді байланысты пайдалана отырып Интернет-трейдингті дамыту үшін жағдайлар жасау;
жоғары жылдамдықты интернет пен тарифтердің халық үшін қолжетімділігін қамтамасыз ету мәселесі Қазақстан Республикасы ақпараттандыру және байланыс агенттігімен бірге қарастырылуда;
сауда ұйымдастырушысы мен брокерлік компаниялардың Интернет-трейдинг қызметін көрсету бойынша бағдарламалық қамтамасыз етуге қойылатын талаптар қалыптастырылған.

3.2. Эмитенттер базасын кеңейту және қаржы құралдарының түрін көбейту

Ұлттық нарықты тұрақты түрде дамыту мен оның капитализациясын арттыруды қамтамасыз етудің басты факторларының бірі эмитенттер бойынша базаны кеңінен әртараптандыру (листингтен өткен эмитенттердің әр түрлі секторлар мен салалардан болуы) мен қаржы құралдарының түрін көбейту.

АӨҚО нарығының мақсаттық сегменті

АӨҚО ҚРА Ресей Федерациясы мен Украинадан институционалды инвесторлар мен әлеуетті эмитенттерді тарту бойынша жұмысын жалғастыратын болады. Мемлекеттерді осылайша таңдау эмитенттер санының көптігі мен Қазақстан экономикасымен ықпалдасуы мен даму деңгейінің жоғары болуымен анықталады. ТМД-ның басқа мемлекеттерінің (Әзірбайжан, Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан, Грузия) қатысушылары үшін кедергілерді жою бойынша жұмыс жүргізілуде.
Қытай Халық Республикасымен өзара әрекеттестік орнату бойынша іс-шаралар жүзеге асырылатын болады. Қор нарығы қалыптасып, оның көлемдері өсіп, экономикалық және саяси қатынастар әрі қарай дамығаннан кейін Қытай АӨҚО қызметіне мүдделі стратегиялық әріптеске айналуы мүмкін.

Ішкі қор нарығындағы отандық компаниялардың санын арттыру

Қазіргі уақытта ірі отандық компаниялар өз бағалы қағаздарын орналастыру ісінде батыстық қор биржаларын таңдайды. Сонымен қатар ішкі нарықта жоғары өтімді бағалы қағаздардың жетіспеушілігі байқалады. Ірі отандық компаниялардың ұлттық ұйымдастырылған бағалы қағаздар нарығына қатысуға мүдделі болмауының бір себебі заңнамалық реттеу болып табылады. "Бағалы қағаздар нарығы туралы" Қазақстан Республикасының Заңымен шетелдік мемлекеттің территориясында эмиссиялық бағалы қағаздарды шығару мен орналастыру шарттары мен тәртібі реттеледі.
Осылайша, Қазақстан Республикасының резидент-ұйымдары шетелдік мемлекет территориясында эмиссиялық бағалы қағаздарын орналастыруы үшін төменде көрсетілген негізгі шарттарды сақтай отырып, өкілетті органның сәйкес рұқсатын алуы тиіс:
берілген акциялар өкілетті органның нормативтік құқықтық актісімен бекітілген қор биржалары тізімінің санатына енгізілуі тиіс;
акцияларды орналастыру туралы өкілетті органның шешімінде берілген акциялардың жалпы санының жиырма пайызы Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығында ұсынылуы туралы шарттың болуы.
Бұл норма осал болып табылады және акциялар эмитенттерін шетел нарығына шығаруға дейін отандық нарықта орналастыру бойынша талаптың орындалуын қамтамасыз етпейді. Эмитентке заңнама шарттарын орындау үшін өз бағалы қағаздарын Қазақстанда орналастыру міндетті емес, ішкі нарықта орналастырса жеткілікті.

Қаржы құралдарын әр түрлі валюталарда пайдалануды кеңейту

Шетелдік инвесторларды ішкі нарыққа тарту мақсатында шетелдік валюталарда бағасы белгіленген, номиналданған және сол валюталарда сатылатын бағалы қағаздарды шығару мүмкіндігі қарастырылған. Қор биржасындағы бағалы қағаздардың баға белгіленімі кез-келген әлемдік танылған валютада іске асырылуы мүмкін, соның ішінде АҚШ доллары, британ фунты, иена, Ресейлік рубль және эмитенттің таңдауына байланысты басқа да валюталар. Осылайша, Ресейдің РСЖ АҚШ долларында баға белгілеу рұқсат етілген болғанымен есептеулерде рубль пайдаланылады.
Қаржы құралдарымен операцияларды әр түрлі валюталарды пайдалана отырып жүргізу ішкі немесе сыртқы дағдарыстық құбылыстардың ықпалымен шетелдік портфелді инвесторлар Қазақстан қор нарығынан шығаруы жағдайында теңге курсына түсетін ауыртпалықтардан құтқарады. Қазіргі уақытта, теңгенің АҚШ долларына қатынасындағы курсты сақтау бойынша негізгі ауыртпалық ең алдымен Ұлттық банк үлесіне тиіп отыр. Бірақ Ұлттық банктің алтын-валюталық резервтерін пайдалану ұлттық валютаның тұрақтылығына айтарлықтай тәуекелдіктер туғызуы мүмкін. Әр түрлі валюталардағы қаржы құралдары бойынша эмитенттердің өз бетінше қабылдаған міндеттемелерін әртараптандыруы жағдайында теңге курсының тұрақтылығы мен республиканың қаржылық тұрақтылығына әсер ететін валюталық тәуекелдіктерді төмендету мүмкіндігі бар болады.
Осыны ескере отырып алғашқы кезеңде заңнамалық актілерге толықтырулар енгізу арқылы шетелдік валютада номиналданған облигациялар шығару мүмкіндігі бекітілетін болады.

Мемлекеттік-жеке меншік серіктестік тетігін жетілдіру

Мемлекеттік жобаларды жүзеге асыру мақсатында жеке капиталды тартудың ең негізгі құралы мемлекеттік-жеке меншік серіктестік (бұдан әрі - МЖС) болып табылады.
Атап өтетін жайт, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 17 шілдедегі N 693 қаулысына сәйкес жарғылық капиталында жүз пайыздық мемлекеттік қатысуы бар "Қазақстандық мемлекеттік-жеке меншік серіктестік орталығы" АҚ құрылды. Оның негізгі қызметі концессияның мүмкін объектілерін техникалық-экономикалық негіздемесіне экономикалық сараптама және бағалау жүргізу, концессия объектілері бойынша құжаттардың конкурстық сараптамасын жүргізумен байланысты.
Қазіргі уақытта әлемде қоғамдық маңызы бар және инфрақұрылымдық жобаларды тікелей мемлекеттік қаржыландырудың орнына мемлекет тарапынан кепілдік бере отырып жеке ұйымдар арқылы қаржыландыру келуде. Кеңінен пайдаланылып отырған аталған жобаларды қаржыландыру мақсатында шығарылатын корпоративтік облигациялар бойынша мемлекеттік кепіл беру тәжірибесі корпоративтік облигациялар нарығының көлемін арттыруда күшті факторға айналуы мүмкін.
Сондай-ақ, шетелдік компанияларды МЖС жобаларын қаржыландыруға қатыстыру мақсатында халықаралық қаржы ұйымдары (ЕВRD, ІFС және басқалар) мен шетелдік компаниялармен серіктестік ұйымдастырылатын болады.

Мемлекеттік қатысуы бар компаниялардың, ұлттық
холдингтердің, ұлттық басқарушы компаниялар мен ұлттық
компаниялардың иелігіндегі компаниялардың республиканың
қор нарығына шығуы

Нарықтық экономикасы даму үстіндегі шетел мемлекеттерінің тәжірибесінің көрсетуі бойынша мемлекет иелігіндегі акциялар пакетінің бөлігін орналастыру қор нарығының басты қозғаушы күші болып табылады. Осыған байланысты, Қазақстанның қор нарығы мемлекеттік қатысуы бар компаниялар мен "Самұрық-Қазына" ұлттық әл-ауқат қоры" (бұдан әрі -"Самұрық-Қазына" ҰӘҚ" АҚ) құрамына енетін компаниялардың бағалы қағаздарын ішкі қор нарығына шығарып оларды инвесторлар мен халық арасында орналастыру арқылы дамыту жандандырылатын болады.
Осы Даму жоспарының негізгі көрсеткіштері мен индикаторларына қол жеткізуді қамтамасыз ету мақсатында акциялары "Самұрық-Қазына ҰӘҚ" АҚ, "ҚазАгро" холдингі" АҚ және олардың еншілес ұйымдарына тиесілі акционерлік қоғамдардың бағалы қағаздарын қор нарығына шығару жөнінде және оларды қор нарығына шығарудың нақты кезеңдері мен мерзімдері, жыл сайынғы орналастыруды қамтамасыз ету бойынша қажетті іс-шаралар анықтау туралы ұсыныстар әзірленетін болады. Нарықтың 2015 жылға дейінгі қалыптасу кезеңінде тұрақты капитализациясы мен нарық өтімділігін жоғары деңгейін қамтамасыз ету мақсатында "Самұрық-Қазына" ҰӘҚ" АҚ құрамына енетін компаниялардың жыл сайын шығаратын бағалы қағаздарының ең төменгі көлемін 2-3 млрд АҚШ доллары шегінде анықтау қажет. Орналастыруды бастауды әлемдік экономикадағы негізгі дағдарыстық құбылыстардың аяқталуы мен табысты түрде орналастыру үшін жағдайлар туындаған кезде бастау қажет. Компаниялардың корпоративтік басқаруын әрі қарай жетілдіру, анық және ашық дивидендтік саясат әзірлеу, олардың қызметінің ақпараттық ашықтығын қамтамасыз ету, оларды нарықтық жағдайларда қорландыруды іске асыру үшін жағдайлар жасау, ұйымдардың бағалы қағаздарының бағасының шындыққа сәйкестігін анықтау, компаниялардың нарықтық бәсекеге қабілеттілігін арттыру, мұның барлығы ұйымдардың бағалы қағаздарын ішкі қор нарығына шығарудың жағымды факторларына жатады.
Ұлттық компаниялар мен ұлттық дамыту институттары да отандық қор нарығында қарыздық бағалы қағаздар шығаруды нарықтық жағдайларды өз қызметін қаржыландыру тетігі ретінде пайдаланғаны жөн.
Осыны ескере отырып, компаниялар қызметін бюджеттен қаржыландыруды біртіндеп қысқартып, қорландыру нарығында барлығы үшін тең жағдайлар қамтамасыз ету ұсынылатын болады.
Сонымен қатар, "Самұрық-Қазына" ҰӘҚ" АҚ, "ҚазАгро" ұлттық басқарушы холдингі" АҚ құрамына енетін және халықаралық рейтинг агенттіктерінің рейтингтерін алмаған компаниялардың ішкі қор нарығында акцияларын орналастырып, биржаның ресми тізіміне енгізілмей тұрып алдын-ала ұлттық рейтинг иеленуі туралы заңнамалық талап енгізілетін болады. Сонымен қатар, аталған талап шеңберінде рейтинг бағаларының түрлері анықталады (корпоративтік басқару рейтингі, кредиттік рейтинг және басқалар).
Ұлттық холдингтер мен ұлттық компанияларға тиесілі компаниялардың нарықтық құнының тұрақты өсуін мемлекет қатысуы бар ұйымдардың бағалы қағаздарын басқару бойынша тиімді қызмет көрсеткіштерінің бірі ретінде санауға болады.
Ескерту. Кіші бөлімге өзгерту енгізілді - ҚР Үкіметінің 2009.07.20. N 1101 Қаулысымен.

Туынды қаржы құралдарын дамыту

Қор нарығының одан әрі дамуы онда сатылатын қаржы құралдар түрлерінің көбеюіне байланысты. Қаржы құралдардың кен түрлерінің даму үшін - акция және облигациялар базалық құралдар нарығының белсенді түрде жұмыс істеу болып табылады. Бірақ та жаңа қаржы құралдарды енгізу қажет.
Қор нарықтары дамыған мемлекеттердің тәжірибесін ескере отырып, кен пайдаланылатын қаржы құралдар: секьюриттелген облигациялар, индекстік қорлар, айналатын бағалы қағаздарына туынды қаржы құралдар, валюта және тауарлар (бидай, алтын, жанармай), жылжымайтын мүліктік қорлар, депозитарлық қолхаттар болып табылады.
Сондай-ақ қарыздық міндеттемелердің құрылымдық және гибридтік туынды құралдарын, келісім-шарттық құралдарды, пайыздық және валюталық тәуекелдіктерді хеджирлеу құралдарының көрініс беріп қалыптасуын ынталандыру бойынша шаралар қарастыру ұсынылады. Пайыздық және валюталық тәуекелдіктерді хеджирлеу құралдарының нарығын дамыту институционалды инвесторлардың тәуекелдіктерімен қатар экспорт-импорт операцияларының қатысушылары болып табылатын кәсіпорындардың да тәуекелдіктерін төмендетуге септігін тигізетін болады. Базалық активі тауар болып табылатын туынды келісім-шарт құралдарының пайда болуы сыртқы сауда операцияларының баға ауытқуларынан болатын тәуекелдіктерін төмендететін болады.
Халықаралық нарықтарда туынды қаржы құралдарын сату үшін қолжетімділікті арттыру мақсатында келесі жағдайлар ұсынылады:
инвестордың және оның контр-серіктесіне талаптарды есепке жатқызу қатысты ISDА Келісімге қол қоюға халықаралық тәжірибесі зерттеленеді;
ISDА келісімінің ресми аудармасын іске асыру және оның деректілігін тексеру;
институционалдық инвесторлардың несиелік қолдау туралы келісімге қол қою мүмкіндігі бойынша ұсыныстар қарастырылады (ISDА Сredit Suрроrt Аnnех).

Инфрақұрылымдық облигациялар шығару

Қазақстанның бірқатар инфрақұрылымдық жобаларды іске асырудағы жоғары қажеттілігін ескере отырып инфрақұрылымдық облигациялар шығарылымының өсімі күтілуде. Бірақ "Досжан темір жолы" АҚ тарапынан шығарылған инфрақұрылымдық облигациялар бойынша кезекті жылдық купонын төлеуі бойынша орын алған дефолт пен мемлекеттің кепілге алуы шеңберінде пайда болған инвесторлар алдындағы міндеттерін ҚР Үкіметінің оперативті орындауы бойынша мүмкіндігінің болмауы инфрақұрылымдық облигациялар ұстаушыларының мүддесін қорғау бойынша шешілмеген мәселелер бар екенін көрсетті.
Сонымен қатар эмитенттің ай сайынғы банк есеп-шотына ақша салу процедурасы мен олардың нысаналы пайдалануын қадағалау кастодианға міндеттелуі ұсынылады. Эмитент есептік салымдарын іске асырудың толықтығы мен уақытында орындалуы бойынша өз міндеттерін орындамаған жағдайда, кастодиан концессионерге шара қолдану мен мемлекеттік тапсырманы орындау бойынша алдын-ала шаралар қабылдануы үшін өкілетті орган - Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігін хабарландыруға міндетті.
Эмитентке "sinking fund" қаржы бөлуді қалыптастыру бойынша талаптар енгізу инфрақұрылымдық облигациялардың сенімділік рейтингін арттырып, эмитентке оларды орналастырудағы ақша тарту құнын төмендетуге мүмкіндік береді.
Сонымен қатар концессиялар мен МЖС туралы заңнамаларда келесі ережелерді қарастыру ұсынылады:
алушы ретінде мемлекетті қорғауға бағытталған концессия объектілерін сақтандыру шарттарына қойылатын ең аз міндетті талаптарды анықтау;
инфрақұрылымдық облигациялар бойынша мемлекеттің міндеттемелерін жүзеге асыру тиімді тетігін жоғарылату.

Ислам қаржы құралдарын енгізу және дамыту

Келешекте Қазақстан көптеген елдерде, соның ішінде Батыс Еуропа елдерінде, дамып кеңінен тараған ислам құралдары нарығын енгізу арқылы Таяу Шығыстың мұсылман мемлекеттері мен Оңтүстік шығыс Азия мемлекеттерінен инвестициялардың үлкен көлемін тарту мүмкіндігі бар.
Осы мақсатта ислам қаржы құралдары туралы заңнаманы жетілдіру бойынша шараларды қабылдау мүмкіндігі қарастыру мүмкін:
шығару жағдайларды қою бойынша ислам бағалы қағаздар шығарылым проспектісіне;
ислам бағалы қағаздарды айналымына және өтеуге;
ислам қаржылық компанияны құру, жұмыс істеу, қайта ұйымдастыру және жою, ислам қаржылық компанияның бөлінген активтерді бухгалтерлік есептеу тәртібіне талаптар қоюына;
бағалы қағаздар ұстаушылардың мүдделерін ұсынылу және бағалы қағаздар ұстаушылардың өкілі өзінің функциясын орындау туралы келісім-шартқа нормативтік құқықтық актілерді әзірлеуді қатысты талаптарды қою.

Секьюритилендірілген қаржы құралдарын шығару

ЕДБ экономиканы несиелеу бойынша өз қызметін қорландыру көздерінің жетіспеушілігі жағдайларында қор нарығын нақты сектор кәсіпорындарының капиталын тартудың баламасы ретінде дамыту маңызды мемлекеттік міндетке айналып отыр.
Осы мақсаттарда ЕДБ және басқа да компаниялар өздерінің әрі қарай капиталдандыруы мен өз активтерін секьюриттеу сияқты құралдарды пайдалана отырып қаржыны тарту бойынша нарық механизмдерін белсенді түрде қолдануын қамтамасыз ету қарастырылады.

Мемлекеттік бағалы қағаздар нарығын дамыту

Қазақстан Республикасында бағалы қағаздардың тиімді нарығын қалыптастыру, республиканың қарыздық құралдарының ішкі нарығын дамыту, ұжымдық инвесторлардың (ЖЗҚ, сақтандыру компаниялар және инвестициялық қорлар (бұдан әрі - ИҚ)) инвестициялық тәуекелдіктерін төмендету мақсаттарында МБҚ нарығын дамыту қажет.
МБҚ бойынша табыстың нақты қисығын қалыптастыру инвесторлар мен эмитенттерді коса алғанда, қор нарығының барлық қатысушылары үшін ақша құнының негізгі бағдарын құрудағы нарық тетігі (bеnchmаrк) ретінде қызмет етеді.Алғашқы кезекте ЖЗҚ, ИҚ және өмірді сақтандыру бойынша сақтандыру компаниялары сияқты халықтың жинақтарын инвестициялауды атқаратын институционалды инвесторлар үшін маңызды болып табылады. МБҚ нарығында табыстың нақты қисығы туынды бағалы қағаздар нарығын қалыптастыруда негізгі индикаторы, қаржылық құралдардың өзге де жаңа түрлерін енгізу үшін негіз болуы тиіс.
Бұл ретте қарыздық құралдардың ішкі нарығын Қаржы министрлігінің МБҚ шығару арқылы дамыту мемлекеттің ішкі қарызының қолайлы деңгейін сақтау бойынша бағыттың ескерілуі арқылы іске асырылғаны жөн.
Инфляцияға индексацияланған МБҚ да, шектелген купоны бар МБҚ, олардың өтімділігін қамтамасыз ету және екінші нарықта олардың айналымы үшін жеткілікті көлемдегі шығарылымы МБҚ бойынша табыстың нақты қисығын қалыптастыру мәселелерін шешуге мүмкіндік береді.
Сонымен қатар, Ұлттық банк қысқа мерзімдік қаржы құралдары бойынша табыстылық қисығын құру үшін бір жылға дейін мерзімде ноталарын үздіксіз шығарып тұрады деп болжануда.

3.3. Тауарлар мен негізгі тауарлық активтердің туынды қаржы құралдарының тиімді биржалық саудасын қалыптастыру

Түрлі негізгі активтер саудасының тиімділігін арттыру бағытындағы қосымша қадамдардың бірі Қазақстанда қор биржасымен қатар (қаржы құралдарының әмбебап биржасы ретінде болатын) тауар биржасын құру.
Евразиялық барлық мемлекеттерде болып жатқан нарық жүйесіне және жахандануға бейімделу мемлекеттер арасында тығыз ынтымақтастықты орнатуын қажеттілігі туындайды. АӨҚО елдер арасында интеграциялық ынтымақтастықта маңызды рөл атқару қажет, сонымен қатар тауар айналымының көбеюіне және шетел және қазақстандық тауар өндірушілерді қазақстандық тауар нарығына шығуына әкеледі. Осымен байланысты, сауда аумағы деңгейінде мемлекеттер арасында интеграциялау маңызды болып табылады және де Алматы қаласында халықаралық деңгейде тауар биржасын құру.
АӨҚО негізінде Еуразиялық аумағына бағытталған біріктірілген сауда жүйесімен жаңа тауар биржасы құрылады.
Тауар биржасында қаржы құралдарына деривативтермен сауданы жасау болжанылады. Тиімді тауарлық биржаның жұмыс істеу Қазақстанды халықаралық тауарлық нарықтармен интеграциялауға, сонымен қатар евразиялық аумағында интеграциялық процестердің жалпы дамуына септігін тигізеді.
Осыны ескере отырып, Қазақстанда тиімді тауар биржасын құру бойынша келесі шаралар кешенін жүзеге асыру ұсынылуда:
тауарлық биржаны ұйымдастыру және жұмыс істеуіне қазіргі заманға сай талаптарды ескере отырып, тауарлық биржа бойынша Қазақстан Республикасы заңнамаларды жетілдіру;
өзіндік капитал көлеміне қатысты тауар биржаларының талаптарын арттыру, жаңа бағдарлама-техникалық қамсыздандыру, келісілген келісімдерді орындауға кепілдік беру (қойма және элеватор жүйесі, клирингтік орталық) және биржалық инфрақұрылымдардың басқа да элементтердің бар болуы;
тиімді тауар биржасын құру және стратегиялық инвесторды тарту бойынша шараларды қабылдау;
тауар биржасында кәсіби қатысушылар-тауарлық брокерлердің (дилерлердің) жұмысы үшін жағдайлар жасау;
қор биржасының қызметін кеңейту мақсатында тауар активтеріне фьючерстермен сауданы ұйымдастыру, сонымен қатар аффинирленген алтынға жедел келісім жасау ұсынылады.

3.4. Инвесторлар базасын дамыту және олардың мүддесін қорғау

Қазақстанның халықаралық нарықтарға ықпалдасуының артуы кезінде және алдағы БСҰ кіру кезінде экономикалық қауіпсіздік пен ұлттық нарықтың даму тұрақтылығын және оның сыртқы жағымсыз әсерлерге қатысты негізгі көрсеткіштерін қамтамасыз ету керек.
Осыған байланысты Қазақстандағы қор нарығы үшін инвесторлық базаны кеңейту мен шетелдік және қазақстандық инвесторлар үшін жағымды және бәсекелестік шарттарын құру арқылы капитал мөлшерін арттыру, толықтай қор нарығы мен халықаралық қаржы орталығын құрудағы маңызды тапсырманың бірі болып табылады.

Отандық және шетелдік инвесторлар базасын дамыту

Капиталды концентрациялау мәселесі ішкі институционалдық және жеке инвесторлар мен шетелдік инвесторлар секілді инвестициялардың екі қайнар көзін тарту арқылы республика экономикасын дамыту мен қаржыландыруға қатысты өте маңызды міндетті шешуді болжайды.
Аталған міндеттерді шешу келесі шараларды қамтиды:
халық қаражатын қор нарығына тарту және оларды ЖЗҚ зейнетақы активтеріне, ПИҚ, өмірді сақтандыру бойынша сақтандыру компанияларының жинақтаушы өнімдеріне инвестициялау, сонымен қатар бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушылары қызметі арқылы халықтың қаржы құралдарын тікелей сатып алуы.
шетелдік портфелдік инвесторлар инвестициясын тарту.
Осыған қатысты ұсынылатын мәселе:
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік бағдарламасы үлгісінде халық қаражатын ынталандыру арнайы ұлттық бағдарламаны жасау және бекіту. Онда халықтың ұзақ мерзімді жинақтарын ЖЗҚ (ерікті және ерікті кәсіптік жарналар), адам өмірін сақтандыру компанияларына, сонымен қатар ұзақ мерзімді (10 жылдан жоғары) жинақтарды екінші деңгейлі банктерге (ұзақ мерзімді (5 жылдан жоғары) жинақтаулар), ПИҚ ынталандыру бойынша қажетті шараларды қарастыру қажет;
қаражаты қаржы құралдарына инвестициялауға жеткілікті халықпен үйрету және ақпараттық-түсіндірмелі белсенді жұмыстар ұйымдастыру;
"халықты ІРО" ұйымдастыру, трансфер-агент желілер арқылы қаржылық қызметтердің қол жетерлігін қамтамасыз ету, Интернет желісін қамтамасыз ету және оның бағасын төмендету, эмитенттердің, бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушылар қызметтері туралы ақпараттарды ашып көрсету, ұжымдық инвестициялау институттардың жұмыс нәтижелері арқылы қор нарығына инвестициялау мүмкіндіктерін халыққа беру;
нарықтың дамыған инфрақұрылымын қалыптастыру және мемлекеттік органдар, эмитенттер және бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушылар ақпараттарды жария ету деңгейін жоғарылату арқылы республиканың ішкі нарығына шетелдік портфелдік инвесторлар үшін жағдайларын жақсарту.

Институционалдық инвесторлар мен олардың инвестициялық мүмкіндіктеріне қатысты талаптарды арттыру

Азаматтардың жинақтарын инвестициялауды жүзеге асырушы ұйымдардың қызметін ұйымдастыру туралы ақпаратпен халықты қамтамасыз ету үшін инвестициялық портфель құрылымы туралы ақпаратты толықтай ашу, инвестициялау стратегиясы мен саясаты, инвестициялық тәуекел деңгейі мен тәуекелді басқару жүйесі, ұжымдық басқару жүйесі бойынша заңды түрде институционалдық инвесторлар міндеттемелерін бекіту ұсынылады.
Сонымен қатар бағалы қағаздар нарығында кастодиандық қызмет көрсету сапасын арттыру бойынша қосымша талаптар орнату қажет.
Қазақстанның әрекеттегі заңнамасына сәйкес кастодиан зейнетақы активтерін мақсатты түрде орналастыру мен жасалынатын мәмілелердің Қазақстан Республикасы заңнамасының нормаларымен сәйкес жүргізілуін қадағалайды. Осылайша, ұйымдастырылған немесе ұйымдастырылмаған нарықта жасалынатын кез келген мәмілені кастодиан алдын ала рұқсаттауы (мақұлдауы) тиіс. Қазіргі таңда кастодиандар өз қызметтерін тиімді түрде атқармауда, бұл негізінен кастодиан-банкінің мамандарының жетіспеушілігі мен бағдарламалық техникалық қамтамасыз етілуін жетілдіру қажеттілігімен байланысты. Осыған байланысты кастодианға қатысты талаптар күшейтіліп, жоғарыда аталған қызметтерін атқаруы бойынша жауапкершілігі артатын болады.
Тәуекелдіктерді басқару тәжірибесін Еуропа Одағының директиваларына жақындату мақсатында, бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушыларының тәуекелдіктерін басқару жүйесін жетілдіру қажет, соның ішінде брокерлік және немесе дилерлік қызмет атқаратын және инвестициялық портфелді басқару ұйымдары, экономиканың берілген секторының ерекшеліктерін ескере отырып тәуекелдіктерді тиімді басқару жүйесін бағалау жүйесін құру.
Осылайша, отандық қаржы нарығындағы қаржылық қызметтер көлемінің өсуі реттеуші мен қаржы ұйымдарының тәуекелдіктерді басқару тәсілдерін қайта қарастыруды талап етеді. Қаржы ұйымдарына тән тәуекелдіктерді, олардың ұқсастықтары мен ерекшеліктерін ескере отырып тәуекелдіктерді басқару жүйесін ұйымдастыру бойынша заңнамалық талаптар орнату.
Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес қаржы ұйымдарының тәуекелдіктерін басқару жүйесі бар болуы келесі талаптарды қарастырады:
корпоративтік басқарудың, соның ішінде коллегиялық басқару органдарын қалыптастыру бойынша талаптардың, ұйымның директорлар кеңесінің ұзақ мерзімдік корпоративтік стратегиясын, мүдделер кикілжіңін реттеу бойынша саясаты, ішкі аудит жүргізу тәртібі бекітуі, сонымен қатар, ұйым басқармасы бекіткен негізгі тәуекелдік позициялар бойынша тәуекелдіктерді басқару рәсімдерінің бар болуы;
қаржылық қызметтер көрсету тәжірибесі, соның ішінде ішкі аудит қызметі мен тәуекелдіктерді басқару бөлімшелерін қалыптастыру бойынша талаптардың, ұйымның ішкі қадағалау жүйесінің бар болуы, қаржы құралдарымен операциялар орнату, активтер мен міндеттемелерді басқару;
ақпараттық жүйелер мен басқару ақпараттық жүйесін қалыптастыру, соның ішінде, ақпараттық қамтамасыз ету бөлімшелерін құру, қаржы ұйымын операциялық қызметін қамтамасыз ету.
Тәуекелдіктерді басқару жүйесі қаржылық ұйымда пайда болатын проблемаларды бастапқы кезеңде анықтай мүмкіндігін береді. Аталған проблемалар қаржылық тұрақтылық пен төлем қабілеттілігі бойынша заңнамалық талаптардың бұзылуына алып келуі мүмкін.
Осыны ескере отырып, келесі шаралар жүзеге асырылатын болады: стресс тестілеуді жүргізу, қаржы нарығында тәуекелдіктер деңгейінің өсуі кезінде шұғыл әрекет етудің схемаларын әзірлеу; тәуекелдерді басқару жүйелеріне қойылатын талаптарды жетілдіру, пруденциалдық реттеу бойынша Еуропалық одақ директиваларын ескере отырып әрекеттегі заңнаманы жетілдіру, "қадағалауда тәуекелге бағдарланған тәсілді" ендіру (Rіsк bаsеd suреrvіsіоn).

Инвесторлардың құқықтары мен мүддесін қорғау

Қазақстан Республикасы қор нарығындағы барлық санаттағы инвесторларды қорғау үшін инвесторларды қорғау бойынша заңнамада келесі мәселелердің бекітілу мүмкіндігі қарастырылады:
қоғамның сатып алатын акцияларының құны анықтаудың ұсынылатын типтік әдістемесін дайындау;
АҚ акцияларына шығарылған депозитарлы қолхаттардың иегерлері және Қазақстан резиденттері болып келетін инвесторлардың құқықтарын базалық активке берілетін меншік құқықтарынан шығатын құқықтарды жүзеге асыру арқылы қорғау, мүдделеріне сәйкес ақпаратты алу;
артықшылықтары бар акциялардың иелері-акционерлердің құқықтарын қорғау;
акционерлердің АҚ қызметі туралы ақпарат алу құқығын қорғау;
эмитенттердің қаржылық тұрақтылықтың белгіленген ең төменгі көрсеткіштері мен басқа талаптарын ұстануы бойынша міндеттілік енгізу (мысалы, инфрақұрылымдық облигациялар шығару кезінде "sinking fund" қалыптастыру);
эмитенттің бағалы қағаздарды оларды ұстаушылардан сатып алу шарттары мен қаржылық тұрақтылық көрсеткіштерінің ең төменгі көрсеткіштері нашарлағанда және басқа бекітілген талаптар бұзылған жағдайдағы эмитенттің жауапкершілігін анықтау;
инвесторлардың өкілдеріне қаржылық есептілік пен басқа ақпаратты беру бойынша эмитенттің міндеттері мен инвесторлардың кеңес құру құқығын регламенттей отырып эмитенттердің іс-әрекетін инвесторлар мен нарықтың басқа қатысушыларының мониторингін іске асырудың мүмкіндіктерін арттыру;
Орталық депозитарийдің немесе оның басқа номиналды ұстаушылардың активтеріне тыйым салынған жағдайда Орталық депозитарий мен басқа номиналды ұстаушылардың активтері депоненттердің активтерінен бөліп алу міндеттілігіне қатысты заңнамалық талап орнату;
қаржылық есептілік депозитарийіне кіретін тіркелген бағалы қағаздар шығарылымы туралы мәліметтерді акционерлік қоғамдармен жариялануы тиіс және бұқаралық ақпарат құралдарында акционерлік қоғамның аффилиирленген тұлғалары, корпоративтік оқиғалары туралы ақпараттың инвесторлар мен халық үшін қолжетімділігін қамтамасыз ету;
қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына сәйкес жұмыс істейтін білікті бухгалтерлердің санын арттыру бойынша шаралар қабылдау;
миноритарлы акционерлер мен портфелді инвесторлардың, соның ішінде қор нарығындағы халықтың құқықтарын қорғаудың деңгейін арттыру мақсатында корпоративті басқарудың типтік кодексін өзгерте отырып корпоративті басқару туралы заңнаманың талаптарын оңтайландыру;
эмитенттің биржаның ұйымдастырылған сауда алаңына шығуы алдында компанияның ²³ нарықтық құнының артуының жағымды ықпалын ескере отырып эмитент-компанияларда корпоративтік басқару стандарттарын енгізу бойынша талаптар орнату.
Сонымен қатар дамыған мемлекеттердің оң тәжірибесі мен республиканың қаржы нарығының басқа да секторлары бойынша жинақтаған тәжірибесінің негізінде инвесторларды қорғау бойынша арнайы бағдарлама дайындап, қабылдау ұсынылады. Мысалы, АҚШ инвесторларды қорғау корпорациясы құрылғаннан кейін брокерлік фирмалар арасындағы банкроттық саны мен зардап шегуші инвесторлардың саны айтарлықтай азайды. Өз кезегінде Қазақстан Республикасында "Қазақстандық депозитарийге кепілдендіру қоры" АҚ мен бірқатар инфрақұрылымдық ұйымдарды ("Қазақстан ипотекалық несиелерін кепілдендіру" АҚ, "Қазақстан сақтандыру төлемдерін кепілдендіру" АҚ) құрудан көрініс тапқан жеке тұлғалардың депозиттерін кепілдендіру жүйесінің енгізілуі халықтың қаржы секторына және оның өнімдеріне сенімділігін арттыруға септігін тигізді. Жеке тұлғалардың инвестицияларын қорғау үшін кепілдендіруді іске асырудың нарықтық механизмдерін қор нарығына енгізу мүмкіндігі де бар. Сондағы қаржы делдалдарының өзіндік капиталдандыруының деңгейі олардың клиенттер алдында өздеріне қабылдайтын тәуекелдіктерге сәйкес болуы қажет.
Мүдделілік бар келісім-шарттар ерекше қадағалауға алынатын болады.
"Акционерлік қоғамдар туралы" Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 13 мамырдағы Заңының 71-бабымен мүдделілігі бар келісімдерді жасауға қатысты талаптар орнатылған. Қоғамның келісім жасалуына мүдделі тұлғалар (бұдан әрі - мүдделі тұлғалар) қоғамның аффилиирленген тұлғалар болып саналады, егер де:
келісім-шарттың тарапы немесе оның өкілі не делдал ретінде қатысатын болса;
келісімнің тарабы немесе оның өкілі не делдал ретінде қатысатын заңды тұлғаның аффилиирленген тұлға болып табылады.
Бағалы қағаздар нарығындағы манипуляциялық схемалардың көпшілігі аффилиирленген тұлғалар арасында жасалынады, соған байланысты мынадай келісімдерге, соның ішінде қор биржасының сауда жүйесінде ашық сауда әдісімен жасалынған өкілетті органның тарапынан қадағалауы күшейтіледі.
Бағалы қағаздар нарығындағы манипуляциялар мен инсайдерлік ақпаратты таратуды қадағалау жүйесін жетілдіруді қажет болып отыр.
"Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне қаржылық жүйенің тұрақтылығы мәселелері бойынша өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы" 2008 жылғы 23 қазандағы Қазақстан Республикасының Заңында бағалы қағаздар нарығында манипуляциялау мақсатында жасалған келісімдерді жасалынды деп танудың басқа реті қарастырылған.
Осылайша, ұйымдастырылған бағалы қағаздар нарығында манипуляция мақсаттарында жасалынған келісімдер деп қор биржасының (егер келісім соның сауда жүйесінде жасалынса) директорлар кеңесінің сарапшылық қорытындысының нәтижесі бойынша өкілетті органмен іске асырылады.
Ұйымдастырылған бағалы қағаздар нарығында жасалынған келісімді манипуляция мақсаттарында жасалған деп танылуы мәселелері бойынша сарапшылық қорытынды дайындау үшін қор биржа директорлар кеңесінің комитетін құрайды. Қор биржасының бағалы қағаздар нарығында жасалынған келісімдерді манипуляциялық мақсаттарда жүргізілген деп тану бойынша директорлар кеңесінің комитеті (бұдан әрі - сарапшылық комитет) қор биржасының директорлар кеңесінің мүшелерінен, өкілетті органның өкілдерінен және комитетте жұмыс істеуге қажетті кәсіби білімдері бар жұмысшылар мен сарапшылардан құрайды. Қор биржаның атқарушы органның басшысы сарапшылық комитетінің төрағасы бола алмайды.
Сонымен, Қазақстан Республикасы қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттіктің нормативтік құқықтық актісі деңгейінде манипуляциялық келісімдердің критерийлерін анықтау мен реттеуші тарапынан инсайдерлік ақпараттың таратылуын қадағалауды күшейту қажет.
Бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушыларының жауапкершілігін сақтандыру жүйесі құрылатын болады.
Инвесторларды қорғау бағдарламалары көптеген мемлекеттерде іске асырылуда және әдетте бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушыларының жауапкершілігін сақтандыруды немесе нарық қатысушыларының (мысалы, брокерлердің) нақты тобының есебінен компенсациялық қорлар құруды қарастырылады. Компенсациялық қорлар негізінен төлеу қабілеттілігі төмен брокерлердің клиенттерін сақтандыру мақсатында құрылады.
Сонымен қатар, кейбір мемлекеттерде компенсациялық қорларының функциялау бағдарламалары клиент шығындарын айтылғаннан үлкен көлемде қамтуды қарастырады. Мысалы, Австралияда бағдарлама келісімді орындамаудан қорғайтын болса, Ұлыбританияның бағдарламасы нақты алаяқтықтардан қорғайды. Бірақ ешбір бағдарлама инвестицияларды кәдімгі нарықтық тәуекелдіктерден сақтандырмайды. Барлық бағдарламада компенсацияның шекті мөлшері орнатылған.
Қор нарығында сақтандыру тәуекелдіктерді басқарудың жаңа құралы болып табылады. Халықаралық сарапшылардың бұл бағыттың болашағына сенімі мол екендігін қолдайды, әсіресе нарықтың дамуының және оның инвестициялық тартымдылығын күшейту негізінде.
Жеке сақтандыру ретінде жеке немесе ұжымдық түрде жұмыс істейтін брокерлер өз клиенттерін сақтандыру компаниялары арқылы алаяқтықтан, құжаттардың жоғалуынан және басқа жағдайлардан сақтандыра алады. Бұл әдістің артықшылығы - қарапайымдылығы мен сақтандыру компаниясы тарапынан қосымша қадағалау мүмкіндігінде, ал кемшілігі - шығындардың айтарлықтай көп болуы, сақтандыру төлемдерінің деңгейінің жоғарылығы мен бекітілген ережелерден тыс шарттардың көп болуы. Осылайша, мысалы Ресей Федерациясының заңнамасында бағалы қағаздар нарығында кәсіби қызметтердің тәуекелдіктерін сақтандыру реттеуші ретінде танылады және нарық қатысушысымен өз тәуекелдіктерін өтеу әдісі ретінде пайдаланылуы мүмкін. Қаржы қызметтерінің берілген түрін дамыту мақсатында заңнамамен өз жауапкершілігін сақтандыру келісімін жасаған бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушыларына сақтандыру сомасының бір бөлігін өздеріне қатысты орнатылған өз қаражаттарының жеткілікті болу нормативін төмендету үшін беру қарастырылған.
Тіркеушілер, трансфер-агенттер мен депозитарийлердің кәсіби қауымдастығы (ПАРТАД) нарық қатысушылары мен олардың клиенттерінің шығындалуына алып келетін тәуекелдіктерді неғұрлым тиімді басқаруды қамтамасыз етуге бағытталған, бағалы қағаздар нарығында кәсіби іс-әрекет атқарумен байланысты тәуекелдіктерді төмендету бойынша іс-шаралар жүйесін дайындау және енгізу бағдарламасы дайындалды. Жекелеп алғанда, аталған бағдарлама депозитарийлер мен тіркеушілердің төменде көрсетілген әрекеттері мен оқиғаларымен байланысты шығындануының кәсіби тәуекелдіктерін сақтандыру қарастырылады.
бағалы қағаздар нарығында кәсіби қызмет атқару барысында басшының немесе қызметкерлердің кез келген байқаусыз жасаған қателіктері, ұқыпсыздық, жіберілген қателіктер;
депозитарий қызметкерлерінің құқықтарға қайшы әрекеттері, соның ішінде бағалы қағаздарға құқық беретін құжаттарды сақтау мен есепке алумен байланысты немесе құпиялы ақпаратты пайдаланумен байланысты;
жеке есеп-шотқа өзгерту енгізуге негіз беретін жалған құжаттар арқылы операцияларды жүргізу.
Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында ("Бағалы қағаздар нарығы туралы" Қазақстан Республикасының Заңының 100-1-бабы мен Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігінің 2007 жылғы 28 мамырдағы N 157 қаулысы ) бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушыларының инвесторларға келтірілген шығындардың орнын толтыру мақсатында өзара сақтандыру қорларын түзу қарастырылған. Бірақ осы уақытқа дейін мұндай құқық әлі де іске асырылмаған.
Брокердің жауапкершілігі сақтандырылатын жағдайда сақтандыру жағдайының орын алғанын топтастыратын нақты критерийлерді анықтап алу қажет, мысалы сақтандыру жағдайдың бар болуы, сонымен қатар, бағаның нарықтық ауытқудың нәтижесінде инвестор шығындалды ма немесе кәсіби қатысушының жазығы бар ма.
Жоғарыда берілгеннің негізінде бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушыларының жауапкершілігін сақтандыру бойынша міндетті талаптар енгізу мен бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушыларымен келтірілген инвесторлардың шығындарын өтеудің тиімді жүйесін түзу туралы мәселе нақтыланып, қарастырылатын болады.
__________________________
Ескерту:
²³ - McKinsey компаниясының зерттеуі бойынша

Ұжымдық инвестициялау институттарын дамыту

ИҚ дамытуға бағытталған іс жүзіндегі заңнамаларға толықтырулар мен өзгерістер енгізу, олардың сауда ұйымдастырушысының биржа алаңына белсенді түрде шығып, республиканың қор нарығының дамуына үлкен үлес қосуға себеп болуы тиіс.
ПИҚ қатысты келесі шаралар қарастырылатын болады:
ұжымдық инвестициялау институттары ретінде ПИҚ инвестициялық мүмкіндіктерін кеңейту;
ПИҚ жарналары сауда ұйымдастырушысының ресми тізіміне міндетті түрде енгізу бойынша талап қою;
трансфер-агенттерінің жұмыс деңгейі мен өкілдіктеріне біруақтылы талап белгілеумен өңірлік бөлімшелердің кең желісі бар трансфер-агенттің жүйесі арқылы міндетті орналастыру жолымен ПИҚ жарналарының республиканың барлық аймақтарындағы халықтың бүкіл азаматтары үшін қолжетімділігін қамтамасыз ету бойынша талап қою;
ЖИҚ үшін трансфер-агенттің қызмет көрсету тарифтерінің төмендеуін қарастыру;
Биржаның ресми тізіміне енгізілген ЖИҚ үшін сауда ұйымдастырушысы тарифтерінің төмендеуін қарастыру;
ЖИҚ жарналары мәмілелеріне қызмет көрсету бойынша Орталық депозитарий тарифтерінің төмендеуін қарастыру;
ЖИҚ биржаның ұйымдастырылған алаңына шығуды ынталандырудың басқа шараларын қарастыру.
Сондай-ақ ИҚ қызметін реттейтін Қазақстан Республикасының заңнамасы жетілдіре түсетін болады.
"Инвестициялық қорлар туралы" Қазақстан Республикасының Заңы 2004 жылғы 7 шілдеде қабылданған болатын, ИҚ ретінде ұжымдық инвестілеу саласының қарқынды дамуын есепке ала отырып, аталған Заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізу қажет, жеке алғанда, жабық ПИҚ жарналарын сатып алу мен айырбастау тәртібін нақтылауды, ИҚ портфеліне кіретін қаржы құралдарын бағалау тәртібін нақтылауды, ПИҚ қызметін тоқтату тәртібін барынша бөлшекті анықтауды қарастыратын болады.
Жоғарыда берілгеннің негізінде Қазақстан Республикасы инвестициялық қорлар бойынша кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар әзірленеді және енгізіледі.

Институционалды инвесторлар

"Бағалы қағаздар рыногы туралы" Қазақстан Республикасының Заңында "институционалды инвестор" түсінігі кеңінен берілген және оған Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес инвестициялауды іске асыру мақсатында қаражат тартумен айналысатын заңды тұлғалар жатқызылады. Халықаралық тәжірибеде институционалды инвесторларға тек қана портфелді инвестициялаудың ұжымдық нысандарын іске асыратын қаржы ұйымдары жатқызылады: ЖЗҚ, сақтандыру компаниялары, ИҚ мен инвестициялық компаниялар. Көптеген дамыған мемлекеттердің заңнамасы бойынша ЕДБ үшін бағалы қағаздар нарығында жұмыс істеуіне байланысты шектеулері бар және инвестициялық қызмет олар үшін негізгі болып есептелмейтіндіктен, олар институционалды инвестор ретінде қарастырылмайды.
Осы жағдайды ескере отырып, заңнамада "институционалды инвестор" түсінігіне нақты анықтама беріп, олардың бағалы қағаздар нарығындағы институционалды портфелді инвестор ретінде құқықтары мен міндеттерін кеңейтетін ережелер анықталатын болады.

Қазақстандық компаниялардың, соның ішінде мемлекеттік активтері бар компаниялардың, акцияларын орналастыру кезінде халықты инвестор ретінде тарту

Қазақстандық сенімді эмитенттердің бағалы қағаздарына инвестициялауға халықты тарту үшін жағдайлар жасау мақсатында эмитенттің ұлттық компаниялар мен басқа да ірі қазақстандық компаниялардың акцияларының орналастырылуы туралы халықты алдын-ала ақпараттандыру бойынша және азаматтардың акцияларды сатып алуға қолжетімділігін шектейтін кедергілерді жою бойынша міндеттерін заң жүзінде бекітілетін болады. Мысалы, акцияларды ұйымдастыруды ыңғайлы уақытта (жаппай демалыс кезеңінде емес), халық үшін акциялардың аз лоттары мен номиналды құнының көлемінің қолжетімділігін қамтамасыз ету, "Қазпошта" АҚ трансфер-агент ретінде пайдалана отырып, Қазақстанның барлық аймақтарды қамтуды ұйымдастыру маңызды болып табылады.

Халықтың мәдениеті мен қаржылық инвестициялық сауаттылығын арттыру

Мемлекетте жалпы экономикалық жағдайдан басқа, азаматтардың тұрақты қаржылық жағдайдың кепілдігі қаржылық жүйенің мүмкіншіліктерін және тәуекелдігін бағалауды білу, өз капиталын және қаржылық құралдарын басқаруды білуді болып табылады.
Қазақстандық бағалы қағаздар нарығын дамыту үшін жеке инвесторлар-жеке тұлғалардың белсенділігін арттыру өте маңызды болып табылады, ал ол үшін халық пен қаржы нарығы туралы жүйелі түрде түсіндірмелік және ақпараттық жұмыс жүргізілуі қажет.
Халықтың инвестициялық сауаттылығын арттыру мәселесі бойынша әлемнің алдыңғы қатарлы тәжірибесі өте үлкен маңызға ие болып табылады, себебі берілген мәселе аталған инвесторлардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау мәселесімен тығыз байланысты.
Қазақстан Республикасының Үкіметі Қазақстан Республикасы халқының инвестициялық мәдениеті мен қаржылық сауаттылығын арттырудың 2007 - 2011 жылдарға арналған бағдарламасын бекіткен болатын. Берілген бағдарламаның басты мақсаты халықтың қаржылық сауаттылығын арттыру және олардың салымдарын республиканың экономикалық өсу үрдісіне қатыстыруды қамтамасыз ету. Халықтың барлық топтарына өз бюджетін жоспарлауды және қаржылық мүмкіндіктерді пайдалану саласындағы білімдерінің деңгейін арттырып, қор, сақтандыру, зейнетақы, банк нарықтары мәселелерін кеңінен түсіндіріп, ұлттық қаржы институттарына деген сенімді арттыру Бағдарламаның міндеттері болып табылады.

Ағылшын тілін пайдалану арқылы іс жүргізуді енгізу

Қазақстанның қор нарығы бүкіл әлемнің инвесторларына тартымды болуы үшін оның жұмысын жетекші халықаралық қаржы орталықтары мен ең ірі шетел қор биржаларымен қабылданған ережелері мен стандарттарға сәйкес ұйымдастыру қажет.
Республика қор нарығының шетел инвесторлары, эмитенттері мен кәсіби қатысушылары үшін қолжетімділігін қамтамасыз ету үшін іскерлік айналымға ағылшын тілін енгізу мәселесін шешу және әлеуетті тұтынушылар үшін негізгі іскерлік ақпаратты ағылшын тілінде ұсыну мен қаржы құралдарымен мәмілелер жасау бойынша негізгі құжат айналымын ағылшын тілінде жүргізу қажет.

4. Даму жоспарын іске асырудан күтілетін нәтижелер мен негізгі индикаторлар

Даму жоспарды іске асыру нәтижесінде Қазақстан экономикасы мен қор нарығы дамуында келесі сапалы өзгерістер жүзеге асатын болады деп күтілуде:
Алматы қаласын Азияның он ірі халықаралық қаржы орталықтарының бірі ретінде республиканың қор нарығын халықаралық капитал нарықтарымен табысты түрде интеграциялау ретінде осы стратегиялық бағыттар бойынша жұмыс жүргізу;
қор нарығының қатысушылары үшін жағымды жағдайлар жасау;
қаржы құралдарының түрлерін көбейту;
АӨҚО базасында халықаралық стандартқа сай тауар биржасын құру және дамыту;
халықтың инвестициялық мәдениеті мен қаржылық сауаттылығын арттыру;
өз әл-ауқатын арттыру үшін республиканың қор нарығында жинақтарын инвестицияларға салуға ниеті бар азаматтар санын арттыру;
қор нарығының құралдарын пайдалана отырып, жеке капиталды тарту арқылы республиканың ірі мемлекеттік маңыздылығы бар жобаларды іске асыру үшін мемлекеттік-жеке серіктестік бағдарламаларын енгізу;
ұлттық холдингтер, ұлттық басқарушы компанияларға тиесілі компаниялардың (қазақстандық әлеуетті эмитенттердің) акцияларын дайындықтан өткізіп, республиканың қор нарығына шығару.
Сонда Алматы қаласының қаржы орталығы мен республиканың қор нарығының дамуының сандық параметрлерін сипаттайтын келесі базалық индикаторларға қол жеткізілетін болады (5-кесте).

5-кесте. Республика қор нарығының дамуының санды индикаторлары

Индикатор	2015 жылға дейін күтілетін нәтижелер
МЕБҚ нарығының капиталдандыруы (миллиард АҚШ доллары)	220-250
МЕБҚ нарығын капиталдандырудың ЖІӨ қатынасы 24 (%)	70-80 %
МЕБҚ нарығы өтімділігі	0,5-1
МЕБҚ сатылымдардың жылдық көлемі (миллиард АҚШ доллары)	100-240
Бағалы қағаздары Қазақстан қор биржасының ресми тізіміне енетін қазақстандық компаниялардың саны	200-240
Бағалы қағаздары Қазақстан қор биржасының ресми тізіміне енетін шетелдік компаниялардың саны	30-40
Қор нарығында инвестициялау механизмдерін қолданатын экономикалық белсенді халықтың үлесі, %	0,5-1
Алматы қаласының Азияның ең ірі қаржы орталықтарының тізімінен алатын орны 25	8-10

Ескертпелер:
²⁴ - 2008 жылғы 26 тамыздағы N 32 Қазақстан Республикасы Үкіметінің отырысы хаттамасымен мақұлданған, 2009-2013 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуы және бюджеттік параметрлері жобалауына сәйкес;
²⁵ - Әлемдік қаржы орталықтары индексінің рейтингіне сәйкес (Glоbаl Fіnаnсіаl Сеntrеs Indех).

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2009 жылғы 30 қаңтардағы
N 90 қаулысымен бекітілген

Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығын дамытудың 2015 жылға дейінгі жоспарын іске асыру бойынша 2009-2011 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары

Ескерту. Жоспарға өзгерту енгізілді - ҚР Үкіметінің 2009.07.20. N 1101 Қаулысымен.

Р/с N	Іс-шаралар	Аяқталу нысаны	Орындауға (іске асыруға) жауаптылар	Орындау (іске асыру) уақыты	Республикалық бюджеттен болжамды шығыстар
1	2	3	4	5	6
1.	Бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушыларды пруденциалдық реттеуін жетілдіру	ҚҚА басқармасының қаулылары	ҚҚА (келісім бойынша), ҚР ҰБ (келісім бойынша)	2009-2010 жылдары	Талап етпейді
2.	Интернет-трейдинг қызметін көрсетуде брокерлік және (немесе) дилерлік қызметін реттейтін нормативтік құқықтық базаны жетілдіру	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	ҚҚА (келісім бойынша), ҚР ҰБ (келісім бойынша), ҚҚБ (келісім бойынша), ОД (келісім бойынша)	2009 жыл	Талап етпейді
3.	Жеке инвесторлар арасында Интернет-трейдингті қаржы құралдармен жандыру	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	АӨҚО ҚРА (келісім бойынша), "Самұрық-Қазына" ҰӘҚ АҚ (келісім бойынша), АБА (келісім бойынша)	2011 жыл	Талап етпейді
4.	Нетто есептесу жүйесін енгізу	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	АӨҚО ҚРА (келісім бойынша), ҚҚА (келісім бойынша), ҚР ҰБ (келісім бойынша) ҚҚБ (келісім бойынша), ОД (келісім бойынша)	2009-2010 жылдары	Талап етпейді
5	Орталық депозитарий негізінде клиринг есептеулерін жүргізетін арнайы бөлімшесін құру	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	АӨҚО ҚРА (келісім бойынша), ҚҚА (келісім бойынша), ҚР ҰБ (келісім бойынша) ҚҚБ (келісім бойынша), ОД(келісім бойынша)	2009-2010 жылдары	Талап етпейді
6	Т+3 халықаралық есептесу жүйесін енгізу	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	АӨҚО ҚРА (келісім бойынша), ҚҚА (келісім бойынша), ҚР ҰБ (келісім бойынша) ҚҚБ (келісім бойынша), од (келісім бойынша)	2009-2010 жылдары	Талап етпейді
7	Бағалы қағаздар нарығында кастодиандық қызметтер сапасын жоғарылату	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	ҚҚА (келісім бойынша)	2009 жыл	Талап етпейді
8	Бағалы қағаздар нарығында брокерлік және (немесе) дилерлік қызметін көрсететін және инвестициялық портфелді басқару қызметі ұйымдардың тәуекелдерін басқару жүйесінің дамыту	ҚҚА басқармасының қаулысы	ҚҚА (келісім бойынша)	2010 жыл	Талап етпейді
9	Орталық депозитарий есептеу жүйесінде бағалы қағаздар нарығында брокерлік және (немесе) дилерлік қызметін көрсететін ұйымдардың клиенттер ақшасын есепке алу тәртібін жетілдіру	ҚҚА қаулысы	ҚҚА (келісім бойынша), ҚР ҰБ (келісім бойынша), ОД (келісім бойынша)	2009 жыл	Талап етпейді
10	Инвестициялық қорлар қызметін реттейтін Қазақстан Республикасының заңнамасын жетілдіру бойынша ұсыныстар енгізу	Ведомствоаралық комиссия мәжілісіне Қазақстан Республикасы Заң жобасының тұжырымдамасын шығару	ҚҚА (келісім бойынша), АӨҚО ҚРА (келісім бойынша)	2010 жыл	Талап етпейді
11	Нарықтың қажеттіліктеріне сәйкес сауда ұйымдастырушының және Орталық депозитарийдің кешенді бағдарламалық-техникалық қамтамасыз етілуіне талаптар қою	ҚҚА басқармасының қаулысы	ҚҚА (келісім бойынша), ҚҚБ (келісім бойынша), ОД (келісім бойынша)	2010 жыл	Талап етпейді
12	Жасалуына мүдделігі бар мәмілелердің жасалу тәртібін жетілдіру бойынша ұсыныстар енгізу	Ведомствоаралық комиссия мәжілісіне Қазақстан Республикасы Заң жобасының тұжырымдамасын шығару	ҚҚА (келісім бойынша), АӨҚО ҚРА (келісім бойынша)	2010 жыл	Талап етпейді
13	Бағалы қағаздар нарығында манипуляциялау және инсайдерлік ақпараттың таратылуына бақылау жүйесін жетілдіру бойынша ұсыныстар енгізу	Ведомствоаралық комиссия мәжілісіне Қазақстан Республикасы Заң жобасының тұжырымдамасын шығару	ҚҚА (келісім бойынша), АӨҚО ҚРА (келісім бойынша)	2010 жыл	Талап етпейді
14	Тиімді тауарлық биржаны құруда іс-шаралар кешенін жүзеге асыру	ҚР ПӘ-ге ұсыныстар	АӨҚО ҚРА (келісім бойынша), ҚҚА (келісім бойынша), ИСМ, АШМ, ҚР ҰБ (келісім бойынша)	2009 жыл	Талап етпейді
15	АӨҚО Академиясының білім бағдарламалары шеңберінде бағалы қағаздар нарығында қызметін атқаратын мамандарды даярлау және олардың біліктілігін жоғарылату	АӨҚО Академиясы негізінде МВА бағдарламасы бойынша курстарды және қысқа мерзімді курстарды, тренингті ұйымдастыру	АӨҚО ҚРА (келісім бойынша), АӨҚО Академиясы (келісім бойынша), ҚР ҰБ (келісім бойынша), ҚМ, ҚҚҚ (келісім бойынша)	Тұрақты түрде	Талап етпейді
16	АӨҚО Рейтингтік агенттігі қызметін дамыту	Рейтингтік бағаларды беру	АӨҚО ҚРА (келісім бойынша), "АӨҚО" АҚ (келісім бойынша), АӨҚО РА (келісім бойынша)	2009-2011 жылдары	Талап етпейді
17	АӨҚО-Медиа қызметін дамыту	Корпоративтік газетті шығару, электронды БАҚ ақпараттық-сараптамалық бағдарламаларды шығару, АӨҚО бренд танымалуын жоғарылату	АӨҚО ҚРА (келісім бойынша), "АӨҚО"АҚ (келісім бойынша), АӨҚО-Медиа (келісім бойынша)	2009-2011 жылдары	Талап етпейді
18	Қазақстан Республикасының заң актілері талаптарына сай порталын бұқаралық ақпарат құралы ретінде эмитенттермен жариялауы міндетті ақпаратты қаржылық есептілік депозитарийінің веб-порталын белгілеу	ҚҚА басқармасының қаулысы	ҚҚА (келісім бойынша), Қаржымині, АӨҚО ҚРА (келісім бойынша), ҚР ҰБ (келісім бойынша)	2009 жыл	Талап етпейді
19	Қор нарығына эмитенттердің кең ауқымда тарту	200 дейін эмитенттер санын көбейту	АӨҚО ҚРА (келісім бойынша) ("АӨҚО" АҚ), СІМ, "Самұрық-Қазына" ҰӘҚ" АҚ (келісім бойынша)	2011 жыл	Талап етпейді
20	Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес шетел валютасында номиналы бар Қазақстан Республикасы аумағында бағалы қағаздарды (облигацияларды) шығару үшін жағдайлар жасау мүмкіндігін қарастыру	Ведомствоаралық комиссия мәжілісіне Қазақстан Республикасының Заң жобасының тұжырымдамасын шығару	АӨҚО ҚРА (келісім бойынша), ҚҚА (келісім бойынша), ҚР ҰБ (келісім бойынша)	2009-2010 жылдары	Талап етпейді
21	Акциялары "Самұрық-Қазына ҰӘҚ" АҚ, "ҚазАгро" холдингі" АҚ және олардың еншілес ұйымдарына тиесілі акционерлік қоғамдардың бағалы қағаздарын қор нарығына шығару жөнінде ұсыныстар енгізу	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар	АӨҚО ҚРА (келісім бойынша), "Самұрық-Қазына" ҰӘҚ" АҚ (келісім бойынша), "ҚазАгро" холдингі" АҚ (келісім бойынша), Қаржымині, ЭБЖМ	2009-2010 жылдары	Талап етпейді
22	Акцияларын "Самұрық-Қазына ҰӘҚ" АҚ, "ҚазАгро" холдингі" АҚ және олардың еншілес ұйымдары иеленетін акционерлік қоғамдарына АӨҚО РА рейтингілерін беру мүмкіндігін қарастыру	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар	АӨҚО ҚРА (келісім бойынша), "Самұрық-Қазына" ҰӘҚ" АҚ (келісім бойынша), "ҚазАгро" холдингі" АҚ (келісім бойынша)	2009-2010 жылдары	Талап етпейді
23	"Халықты ІРО" ұйымдастыру	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	АӨҚО ҚРА (келісім бойынша), ҚМ, "Самұрық-Қазына" ҰӘҚ"АҚ (келісім бойынша), ЭБЖМ, ҚҚҚ (келісім бойынша)	2009-2011 жылдары	Талап етпейді
24	Қаржы құралдарының түрлерін көбейту	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	АӨҚО ҚРА (келісім бойынша), ҚҚА (келісім бойынша), ҚР ҰБ (келісім бойынша)	2009-2010 жылдары	Талап етпейді
25	Туынды қаржы құралдармен сауда ұйымдастыру мақсатында Қазақстанда ISDА Бас келісімін енгізу бойынша шараларды әзірлеу	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар	ҚҚА (келісім бойынша), АӨҚО ҚРА (келісім бойынша), ҚР ҰБ (келісім бойынша)	2009 жыл	Талап етпейді
26	Бағалы қағаздар нарығында ислам қаржы құралдарын дамыту	ҚҚА қаулылары	ҚҚА (келісім бойынша), ҚР ҰБ (келісім бойынша)	2009-2011 жылдары	Талап етпейді
27	Қаржы құралдарын халықаралық нөмірлеу жүйесіне көшу	Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат	ҚҚА (келісім бойынша), ҚР ҰБ (келісім бойынша), ОД (келісім бойынша)	2010 жыл	Талап етпейді
28	Қор нарығына шетел портфелдік инвесторларды тартуға бағытталған шараларды жүргізу (келіссөздер, кездесулер, конференциялар, дөңгелек үстелдер өткізу)	ҚР ПӘ-ге ақпарат	АӨҚО ҚРА (келісім бойынша), ІІМ, ҚР ҰБ (келісім бойынша), ЭБЖМ, Қаржымині	2011 жыл	Талап етпейді
29	Жеке инвесторлар үлесін арттыру мақсатында бағалы қағаздарға және басқа да қаржы құралдарына салу үшін халықты ынталандыру	ҚР ПӘ-ге ақпарат	АӨҚО ҚРА (келісім бойынша), ҚҚА (келісім бойынша), ЭБЖМ, Қаржымині	2011 жыл	Талап етпейді
30	Инвестициялаудың ұжымдық түрін пайдаланатын инвесторлардың өз қызметі туралы ақпаратты жариялау деңгейін көтеру мүмкіндігін қарастыру	Ведомствоаралық комиссия мәжілісіне Қазақстан Республикасының Заң жобасының тұжырымдамасын шығару	ҚҚА (келісім бойынша)	2010 жыл	Талап етпейді
31	Инвесторлардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауға қатысты заңнаманы жетілдіру бойынша ұсыныстар енгізу	Ведомствоаралық комиссия мәжілісіне Қазақстан Республикасының Заң жобасының тұжырымдамасын шығару	ҚҚА (келісім бойынша), АӨҚО ҚРА (келісім бойынша)	2010 жыл	Талап етпейді
32	Қала инфрақұрылымының кешенді дамуына бағытталған шараларды жүзеге асыру	Алматы қаласының дамуына бағытталған бағдарламалық құжаттар	Алматы қаласының әкімдігі, АӨҚО ҚРА (келісім бойынша)	2009-2011 жылдары	Алматы қаласы мен Алматы облысын дамытудың тиісті бағдарламалары шеңберінде көзделген республикалық бюджет қаражаты

Ескертпе.
Аббревиатуралардың толық жазылуы:
ҚР ПӘ - Қазақстан Республикасы Президентінің
Әкімшілігі
ЭБЖМ - Қазақстан Республикасы Экономика және
бюджеттік жоспарлау министрлігі
Қаржымині - Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі
СІМ - Қазақстан Республикасы Сыртқы істер
министрлігі
ИСМ - Қазақстан Республикасы Индустрия және
сауда министрлігі
АШМ - Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылық
министрлігі
ҚР ҰБ - Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі
ҚҚА - Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және
қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау
агенттігі
АӨҚО ҚРА - Қазақстан Республикасы Алматы қаласының
өңірлік қаржы орталығының қызметін реттеу
агенттігі
АБА - Қазақстан Республикасы ақпараттандыру
және байланыс агенттігі
ҚҚҚ - "Қазақстан қаржыгерлерінің қауымдастығы"
заңды тұлғалар бірлестігі
"Самұрық-Қазына" ҰӘҚ " АҚ - "Самұрық-Қазына" ұлттық әл-ауқат қоры"
акционерлік қоғамы
АӨҚО Академиясы - "Алматы қаласының өңірлік қаржы
орталығының Академиясы" акционерлік
қоғамы
"АӨҚО" АҚ - "Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығы"
акционерлік қоғамы
АӨҚО РА - "Алматы қаласының өңірлік қаржы
орталығының рейтингтік агенттігі"
акционерлік қоғамы
ҚҚБ - "Қазақстандық қор биржасы" акционерлік
қоғамы
ОД - "Бағалы қағаздар орталық депозитарийі"
акционерлік қоғамы
АӨҚО-Медиа - "АӨҚО-Медиа" жауапкершілігі шектеулі
серіктестігі
АӨҚО - Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығы
МЕБҚ - мемлекеттік емес бағалы қағаздар
БАҚ - бұқаралық ақпарат құралдары