ИПС "Әділет"

Сноска. Заголовок с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).
Сноска. По всему тексту цифры "300", "297", "298" заменены соответственно цифрами "351", "347", "348" в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

В связи с вопросами, возникшими в судебной практике при рассмотрении дел об автотранспортных уголовных правонарушениях, и в целях правильного и единообразного применения законодательства по делам данной категории, пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан

постановляет:

Сноска. Преамбула с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

1. Обратить внимание судов на то, что уголовная ответственность за уголовные правонарушения, предусмотренные статьями 345, 345-1, 346 (части третья, четвертая, пятая и шестая), 348, 349 Уголовного кодекса Республики Казахстан (далее - УК), наступает лишь в случае, если нарушение правил дорожного движения или эксплуатации транспортных средств повлекло за собой последствия в виде неосторожного причинения среднего или тяжкого вреда здоровью человека, либо смерть одного или более лиц.

Для привлечения к уголовной ответственности по части первой статьи 346 УК наступление каких-либо последствий не требуется.

По части второй статьи 346 УК ответственность наступает при наличии последствий в виде неосторожного повреждения чужих транспортных средств, грузов, дорожных и иных сооружений либо иного имущества, а равно причинения легкого вреда здоровью человека.

Сноска. Пункт 1 - в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

1-1. Факт нахождения лица в момент совершения уголовного правонарушения в состоянии алкогольного, наркотического и (или) токсикоманического опьянения является обязательным признаком деяний, предусмотренных статьей 345-1 УК.

Для квалификации деяния по соответствующей части статьи 346 УК обязательно должно быть установлено наличие двух обстоятельств: 1) нахождение лица в момент совершения уголовного правонарушения в состоянии алкогольного, наркотического (или) токсикоманического опьянения; 2) факт лишения лица права управления транспортным средством до совершения этого деяния. Наличие лишь одного из указанных обстоятельств исключает квалификацию деяния по статье 346 УК.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 1-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

2. Разъяснить, что субъектом уголовного правонарушения, предусмотренного статьями 345, 346, 347, 348, 349, 351 УК, признается лицо, достигшее ко времени совершения уголовного правонарушения 16-летнего возраста, управлявшее механическим транспортным средством и допустившее нарушение правил дорожного движения или эксплуатации транспортных средств. Наличие или отсутствие у такого лица водительского удостоверения, равно как знаний и навыков его эксплуатации, на основание уголовной ответственности не влияет.

Сноска. Пункт 2 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

3. При отнесении транспортного средства к механическому судам следует исходить из диспозиции статьи 345 УК и подпункта 38) статьи 1 Закона Республики Казахстан от 17 апреля 2014 года № 194-V "О дорожном движении" (далее – Закон "О дорожном движении"), а также подпункта 45) пункта 2 раздела 1 Правил дорожного движения, утвержденных постановлением Правительства Республики Казахстан от 13 ноября 2014 года № 1196 (далее – Правила дорожного движения), согласно которым механическим транспортным средством признается самоходное дорожное транспортное средство, приводимое в движение двигателем, в том числе автомобили, троллейбусы, трамваи (за исключением мопедов и рельсовых транспортных средств), тракторы и самоходные машины при их участии в дорожном движении.

В соответствии с подпунктами 38) и 41) статьи 1 Закона "О дорожном движении" и подпунктом 46) пункта 2 раздела 1 Правил дорожного движения к механическим транспортным средствам не относятся мопед – двух- или трехколесное транспортное средство, снабженное двигателем внутреннего сгорания с объемом цилиндра, не превышающим пятидесяти кубических сантиметров, либо электрическим двигателем, и имеющее максимальную конструктивную скорость не более пятидесяти километров в час. К мопедам приравниваются велосипеды с подвесным двигателем, мокики, скутеры и другие транспортные средства с аналогичными характеристиками.

Пассажир, пешеход или другой участник дорожного движения, а также лицо, управляющее транспортным средством, не относящимся к механическим, подлежат уголовной ответственности за уголовное правонарушение, предусмотренное соответствующей частью статьи 351 УК, при условии, если допущенные ими нарушения правил дорожного движения повлекли по неосторожности причинение тяжкого вреда здоровью человека либо смерть одного или более лиц.

Сноска. Пункт 3 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

4. Действия лиц, управляющих транспортными средствами при выполнении работ, не связанных с дорожным движением (например, производство погрузочно-разгрузочных работ, ремонт и заправка транспортных средств, производство строительных, дорожных, сельскохозяйственных и других нетранспортных работ), повлекшие наступление указанных статьями 345, 346 УК последствий, в зависимости от конкретных обстоятельств дела, подлежат квалификации по статьям УК, предусматривающим ответственность за нарушение правил производства определенных работ, правил безопасности либо за уголовное правонарушение против личности.

Сноска. Пункт 4 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

5. Нарушение правил вождения или эксплуатации боевой, специальной или транспортной машины Вооруженных сил Республики Казахстан лицом, на которое распространяется статус военнослужащего, повлекшее по неосторожности причинение тяжкого вреда здоровью человека либо его смерть, подлежит квалификации по соответствующей части статей 463, 466 УК.

За нарушения правил дорожного движения при управлении иными транспортными средствами или при их эксплуатации военнослужащий несет ответственность по соответствующей части статей 345, 346 УК.

Сноска. Пункт 5 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

6. С учетом бланкетного характера диспозиций статей 345, 346, 348, 349, 351 УК в постановлении о квалификации деяния подозреваемого, обвинительном акте (протоколе об уголовном проступке, постановлении о применении приказного производства), в приговоре (постановлении) суда должно содержаться указание о том, какие конкретно пункты правил дорожного движения или эксплуатации транспортных средств нарушены виновным, а также должно быть раскрыто содержание этих нарушений.

Нарушения правил дорожного движения или эксплуатации транспортных средств, которые не состоят в причинной связи с наступившими общественно опасными последствиями (например, отсутствие у водителя в момент дорожно-транспортного происшествия водительского удостоверения), не могут образовывать объективную сторону названных уголовных правонарушений и подлежат исключению из обвинения.

Сноска. Пункт 6 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

7. Когда общественно опасные последствия явились следствием дорожно-транспортного происшествия, в котором участвовало несколько лиц, управлявших транспортными средствами, то необходимо устанавливать, нарушение каких конкретно правил дорожного движения было совершено каждым из них, а также причинную связь между действиями каждого и общественно-опасными последствиями.

При этом следует выяснять, действия кого из них создали другим водителям препятствия или опасность для движения, имели ли последние техническую возможность и предприняли ли все меры к тому, чтобы избежать наезда или столкновения с другим транспортным средством или иным препятствием, оказавшимся у него на пути, а также обращать внимание на то, был ли соблюден водителем пункт 1 раздела 10 правил дорожного движения, согласно которому он должен выбирать скорость движения, обеспечивающую ему возможность постоянного контроля за движением транспортного средства.

Если наступившие при дорожно-транспортном происшествии вредные последствия явились результатом совместных действий нескольких лиц, но среди них были не только водители транспортных средств, указанные в статьях 345, 346 УК, но и другие (например, пешеходы, велосипедисты и т.д.), то к лицам, управлявшим транспортным средством, применяются статьи 345, 346 УК, а неправомерные действия других лиц подлежат квалификации по статье 351 УК.

Сноска. Пункт 7 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

8. При назначении автотехнической экспертизы следует иметь в виду, что на разрешение экспертов не могут быть поставлены вопросы, носящие правовой характер.

Автотехническая экспертиза разрешает только специальные технические вопросы, объектом экспертного исследования могут быть также обстоятельства, связанные с действиями водителя транспортного средства и других участников дорожного движения, в чем конкретно они выразились.

Постановляя приговор, суд обязан указать, какие из предложенных эксперту исходных данных, на основании которых производились расчеты, признаны достоверными, и дать оценку экспертному заключению. При этом заключение эксперта в силу требований части второй статьи 25 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан не обладает преимуществом перед другими доказательствами, подлежит анализу, сопоставлению и оценке в совокупности с другими исследованными по делу доказательствами.

Сноска. Пункт 8 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

9. Деяния, предусмотренные различными частями статей 345, 346 УК, совершенные одним и тем же лицом в разное время, подлежат квалификации по соответствующей части указанной статьи самостоятельно.

Если при нарушении правил дорожного движения или эксплуатации транспортных средств одновременно по неосторожности причинен вред здоровью одному или нескольким лицам, а также смерть одному или нескольким лицам, то деяние в целом подлежит квалификации соответственно по соответствующей части статей 345, 346 УК, предусматривающей наступление более тяжких последствий. При этом менее тяжкие последствия, причиненные этим же деянием, должны быть указаны при составлении обвинительного акта и в приговоре.

Сноска. Пункт 9 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

10. Если лицо умышленно использовало транспортное средство с целью убийства, причинения вреда здоровью либо уничтожения или повреждения чужого имущества, содеянное следует квалифицировать по статьям особенной части УК об уголовных правонарушениях против личности либо против собственности, без дополнительной квалификации по статьям 345, 346, 348, 351 УК.

Сноска. Пункт 10 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

11. Действия водителя, виновного в нарушении правил дорожного движения или эксплуатации транспортных средств, при наступлении последствий, предусмотренных статьями 345, 346, 351 УК, и оставившего место дорожно-транспортного происшествия, надлежит квалифицировать по совокупности преступлений, предусмотренных статьями 345, 346, 351 и 347 УК.

В соответствии с примечанием к статье 347 УК лицо, оставившее место дорожно-транспортного происшествия в связи с оказанием помощи пострадавшим, освобождается от уголовной ответственности по настоящей статье.

Лицо не может нести ответственность по статье 347 УК и тогда, когда оно покидает место дорожно-транспортного происшествия с целью сообщить о случившемся в органы полиции, вызова дополнительной помощи при невозможности оказать помощь пострадавшему своими силами на месте дорожно-транспортного происшествия.

Сноска. Пункт 11 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

12. Если лицо, похитившее либо угнавшее автотранспортное средство, при управлении им допустит нарушение правил дорожного движения или эксплуатации транспортных средств, повлекшее указанные в статьях 345, 346 УК последствия, то его действия надлежит квалифицировать по совокупности совершенных преступлений, предусмотренных соответственно статьями 188 или 200 УК, а также в зависимости от конкретных обстоятельств дела - статьями 345, 346, 347 УК.

Сноска. Пункт 12 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

13. По части первой статьи 348 УК уголовная ответственность наступает лишь в случае, когда недоброкачественный ремонт транспортных средств, равно как и выпуск в эксплуатацию заведомо технически неисправных транспортных средств, находились в причинной связи с предусмотренными в настоящей статье последствиями, возможность наступления которых виновный предвидел, но по самонадеянности рассчитывал на их устранение, либо не предвидел, хотя должен был и мог предвидеть.

Недоброкачественный ремонт означает выполнение работ по восстановлению функциональных способностей неисправных транспортных средств и оборудования с отступлением от установленных технологических правил и нормативов качества.

Под выпуском в эксплуатацию технически неисправных транспортных средств следует понимать выдачу уполномоченным лицом разрешения на использование по назначению транспортного средства, имеющего технические неисправности, создающие угрозу безопасности движения или эксплуатации транспортного средства (например, неисправности тормозной системы, рулевого управления, крепления колес, контрольных приборов, автоматики и т.д).

С учетом того, что вопросы, связанные с производством ремонта транспортных средств и выпуском их в эксплуатацию в технически исправном состоянии, требуют специальных познаний, для правильного разрешения дел необходимо проведение экспертиз, в том числе и автотехнических.

14. Субъектами уголовного правонарушения, предусмотренного частью первой статьи 348 УК, могут быть как работники автотранспортных организаций, независимо от организационно-правовых форм и форм собственности, осуществляющих перевозки пассажиров и грузов автомобильным и городским электрическим транспортом, так и работники других организаций, на которых действующими инструкциями или правилами, соответствующим распоряжением либо в силу занимаемого ими служебного положения, рода деятельности возложена ответственность за ремонт и техническое состояние или эксплуатацию транспортных средств, которые произвели недоброкачественный ремонт, повлекший по неосторожности причинение смерти, тяжкого вреда здоровью.

Сноска. Пункт 14 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

15. Допуск должностным лицом, собственником или владельцем транспортного средства к управлению транспортным средством лица, лишенного права управления транспортными средствами и находящегося в состоянии алкогольного, наркотического и (или) токсикоманического опьянения, влечет ответственность по статье 346 УК.

Действия должностного лица, собственника или владельца транспортного средства по допуску к управлению транспортным средством водителя, не имеющего права управления транспортными средствами или права управления транспортными средствами соответствующей категории, если это деяние повлекло по неосторожности причинение средней тяжести или тяжкого вреда здоровью либо смерть одного или нескольких лиц, подлежат квалификации по соответствующей части статьи 349 УК.

Сноска. Пункт 15 - в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

16. В соответствии с частью третьей статьи 50 УК суд вправе назначить дополнительное наказание за совершение уголовного правонарушения, предусмотренного частью первой статьи 348, частью первой статьи 349, статьей 351 УК, в виде лишения права занимать определенные должности или заниматься определенной деятельностью, если с учетом характера и степени общественной опасности совершенного деяния и личности виновного признает невозможным сохранение за ним права занимать определенные должности или заниматься определенной деятельностью.

В случае, если акт амнистии предусматривает освобождение только от основного наказания и не устраняет применение дополнительного наказания, то суд при признании лица виновным в совершении уголовных правонарушений, предусмотренных статьями 345, 346, частями второй, третьей и четвертой статьи 348, частями второй, третьей и четвертой статьи 349 УК, постановляет обвинительный приговор, с освобождением осужденного от основного наказания и назначением ему дополнительного наказания в виде лишения права занимать определенные должности или заниматься определенной деятельностью.

Сноска. Пункт 16 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

16-1. По делам о транспортных уголовных правонарушениях судам следует иметь в виду, что автотранспортное средство, являющееся объектом дорожно-транспортного происшествия, не может быть отнесено к орудиям или средствам совершения уголовного правонарушения и конфисковано в доход государства по этому основанию.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 16-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

17. В соответствии с пунктом 1) части пятой статьи 46 УК осужденным за неосторожные уголовные правонарушения, предусмотренные статьями 345, 345-1, 348, 349, 351 УК, отбывание наказания в виде лишения свободы, независимо от срока, назначается в учреждениях уголовно-исполнительной системы минимальной безопасности.

При назначении наказания судам следует учесть, что деяния, предусмотренные частями второй, третьей, четвертой и пятой, шестой статьи 346, УК, относятся к уголовным правонарушениям, совершенным с двумя формами вины, и в соответствии с требованиями статьи 22 УК в целом признаются совершенными умышленно.

В этой связи в случае неосторожного причинения среднего или тяжкого вреда здоровью либо смерти одному или более лицу в результате совершения умышленного уголовного правонарушения (управление транспортным средством лицом, лишенным права управления транспортными средствами, находящимся в состоянии опьянения; передача или допуск такого лица к управлению транспортным средством) виновному лицу отбывание наказания в виде лишения свободы на срок свыше двух лет должно быть назначено в учреждении уголовно-исполнительной системы средней безопасности.

Осужденным по совокупности уголовных правонарушений, если одни совершены умышленно, а другие - по неосторожности, суд вправе назначить отбывание лишения свободы в учреждениях уголовно-исполнительной системы минимальной безопасности лишь в случае, если за умышленное уголовное правонарушение назначено наказание в виде лишения свободы на срок до двух лет.

При этом суд вправе по совокупности уголовных правонарушений назначить отбывание лишения свободы в учреждениях уголовно-исполнительной системы минимальной безопасности в случае, если за умышленное уголовное правонарушение назначено наказание, не связанное с лишением свободы.

Сноска. Пункт 17 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

17-1. Дополнительное наказание в виде пожизненного лишения права управления транспортным средством на основании части четвертой статьи 345-1 УК и соответствующих частей статьи 346 УК назначается в силу требований части третьей статьи 6 УК только за уголовные правонарушения, совершенные после 10 января 2020 года. За уголовные правонарушения, совершенные до указанного времени, дополнительное наказание в виде лишения права управления транспортным средством назначается на срок, указанный в санкциях этих статей в прежней редакции.

Дополнительное наказание в виде лишения права управления транспортным средством назначается независимо от того, имел или нет подсудимый на момент вынесения приговора такое право.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 17-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

18. При рассмотрении дел об уголовных правонарушениях, связанных с нарушением правил дорожного движения и эксплуатации транспортных средств, суды должны обеспечивать правильное разрешение гражданских исков, соблюдая при этом требования материального и процессуального законов, а также разъяснения, данные в нормативном постановлении Верховного Суда Республики Казахстан от 20 июня 2005 года № 1 "О рассмотрении гражданского иска в уголовном процессе".

По делам данной категории в качестве гражданских ответчиков должны привлекаться владельцы транспортных средств, на которых в соответствии с пунктом 1 статьи 931 Гражданского кодекса Республики Казахстан (далее ГК), возлагается обязанность по возмещению вреда, причиненного источником повышенной опасности.

При этом судам необходимо учитывать, что при причинении вреда жизни, здоровью или имуществу в результате дорожно-транспортного происшествия потерпевший имеет право на страховое возмещение в силу обязательного страхования гражданской ответственности владельцев транспортных средств. В силу статьи 924 ГК могут быть разрешены требования потерпевшего к подсудимому о взыскании разницы между страховым возмещением и фактическим размером ущерба.

Если вред, причиненный в результате дорожно-транспортного происшествия, не является страховым случаем либо причинен по вине водителя немеханического транспортного средства (например, в результате наезда гужевого транспортного средства или велосипеда), гражданская ответственность владельца которого не подлежит обязательному страхованию, он возмещается виновным по общим правилам, предусмотренным гражданским законодательством.

Сноска. Пункт 18 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

19. При рассмотрении исков о компенсации морального вреда судам следует руководствоваться положениями статей 951, 952 ГК и разъяснениями, данными в нормативном постановлении Верховного Суда Республики Казахстан от 27 ноября 2015 года № 7 "О применении судами законодательства о возмещении морального вреда". При определении размера компенсации морального вреда судам надлежит исходить из принципов справедливости и достаточности, чтобы установленный размер компенсации позволил прийти к выводу о разумном удовлетворении заявленных истцом требований.

При грубой неосторожности потерпевшего (состояние опьянения, нарушение правил дорожного движения и т.п.) размер возмещения вреда может быть уменьшен или в его возмещении может быть отказано.

На страховые организации не может возлагаться обязанность возмещать третьим лицам моральный вред в связи с наступившим страховым случаем. Обязанность по возмещению морального вреда, при наступившим страховым случае, должна возлагаться на владельца автотранспортного средства или перевозчика.

Сноска. Пункт 19 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

20. При наличии ходатайства о прекращении дела в связи с примирением с потерпевшим судам надлежит строго следовать требованиям статьи 68 УК и руководствоваться разъяснениями, данными в нормативном постановлении Верховного Суда Республики Казахстан от 21 июня 2001 года № 4 "О судебной практике по применению статьи 68 Уголовного кодекса Республики Казахстан".

Если действия лица образуют совокупность уголовных правонарушений, предусмотренных частями первой, второй статьи 345, частями первой, второй, третьей статьи 346 и статьей 347 УК, то вопрос о применении статьи 68 УК решается в отношении каждого деяния индивидуально.

При этом судам следует иметь в виду, что положения статьи 68 УК не распространяются на лиц, совершивших уголовные правонарушения, предусмотренные статьями 345, 346, 348, 349, 351 УК, повлекшие по неосторожности смерть одного или нескольких лиц.

Сноска. Пункт 20 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

21. После прекращения уголовного дела в отношении лица, обвинявшегося в совершении уголовного правонарушения, предусмотренного статьями 345, 346, 348, 349, 351 УК, по предусмотренным уголовным, уголовно-процессуальными законами основаниям, лицо в силу части шестой статьи 62 Кодекса Республики Казахстан об административных правонарушениях может быть привлечено к административной ответственности не позднее трех месяцев со дня принятия решения о прекращении уголовного дела лишь в случаях наличия в его действиях признаков административного правонарушения.

Вопрос взыскания материального ущерба и морального может быть разрешен в порядке гражданского судопроизводства.

Сноска. Пункт 21 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

22. Согласно статье 4 Конституции Республики Казахстан настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, а также является общеобязательным и вводится в действие со дня официального опубликования.


Председатель Верховного Суда Республики Казахстан	Б. Бекназаров
Судья Верховного Суда Республики Казахстан, секретарь пленарного заседания	Ж. Баишев

Ескерту. Тақырыпқа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).
Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "300", "297", "298" деген цифрлар тиісінше "351", "347", "348" деген цифрлармен ауыстырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

Жол қозғалысы және көлік құралдарын пайдалану ережелерін бұзуға байланысты қылмыстық құқық бұзушылықтар жөніндегі істерді қарау кезінде сот тәжірибесінде туындаған мәселелерге байланысты және осы санаттағы істер бойынша заңнаманы дұрыс әрі біркелкі қолдану мақсатында, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы

қаулы етеді:

Ескерту. Кіріспеге өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

1. Соттар Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (бұдан әрі – ҚК) 345, 345-1, 346 (үшінші, төртінші, бесінші және алтыншы бөліктер), 348, 349-баптарында көзделген қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін қылмыстық жауаптылық, егер жол жүрісі немесе көлік құралдарын пайдалану қағидаларын бұзу адамның денсаулығына абайсызда орташа немесе ауыр зиян келтіру түріндегі салдарларға не бір немесе одан да көп адамның өліміне әкеп соққан жағдайда ғана басталатынына назар аударсын.

ҚК-нің 346-бабының бірінші бөлігі бойынша қылмыстық жауаптылыққа тарту үшін қандай да бір салдарлардың басталуы талап етілмейді.

ҚК-нің 346-бабының екінші бөлігі бойынша жауаптылық абайсызда бөгде көлік құралдарын, жүктерді, жол құрылысжайларын және өзге де құрылысжайларды не өзге мүлікті бүлдіру, сол сияқты адамның денсаулығына жеңіл зиян келтіру түріндегі салдарлар болған кезде басталады.

Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

1-1. Адамның қылмыстық құқық бұзушылық жасалған кезде алкогольдік, есірткілік және (немесе) уытқұмарлық масаң күйде болу фактісі ҚК-нің 345-1-бабында көзделген іс-әрекеттердің міндетті белгісі болып табылады.

Іс-әрекетті ҚК-нің 346-бабының тиісті бөлігі бойынша саралау үшін екі мән-жайдың: 1) адамның қылмыстық құқық бұзушылықты жасау кезінде алкогольдік, есірткілік немесе уытқұмарлық масаң күйде болуы; 2) адамның осы іс-әрекетті жасағанға дейін көлік құралын басқару құқығынан айырылу фактісінің болуы анықталуға тиіс. Көрсетілген мән-жайлардың ең болмағанда біреуінің болуы іс-әрекетті ҚК-нің 346-бабы бойынша саралауды жоққа шығарады.

Ескерту. Нормативтік қаулысымен 1-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

2. Қылмыстық құқық бұзушылық жасалған уақытта 16 жасқа толған, механикалық көлік құралын жүргізген және жол қозғалысы немесе көлік құралдарын пайдалану ережелерін бұзуға жол берген адам ҚК-нің 345, 346, 347, 348, 349, 351-баптарында көзделген қылмыстық құқық бұзушылық субъектісі болып танылатыны түсіндірілсін. Бұл адамда жүргізуші куәлігінің, сол сияқты білімінің және оны пайдалану дағдысының болуы немесе болмауы қылмыстық жауапкершіліктен босатпайды.

Ескерту. 2-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

3. Көлік құралын механикалық құралдарға жатқызу кезінде ҚК-нің 345-бабының және "Жол жүрісі туралы" 2014 жылғы 17 сәуірдегі № 194-V Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан әрі – "Жол жүрісі туралы" Заң) 1-бабының 38) тармақшасының, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 13 қарашадағы № 1196 қаулысымен бекітілген Жол жүрісі қағидаларының (бұдан әрі – Жол жүрісі қағидалары) 1-бөлімі 2-тармағының 45) тармақшасының диспозициясын негізге алған жөн, оған сәйкес қозғалтқышпен қозғалысқа келтірілетін, өздігінен жүретін жол көлік құралы, оның ішінде автомобильдер, троллейбустар, трамвайлар (мопедтер мен рельстік көлік құралдарын қоспағанда), тракторлар мен өздігінен жүретін машиналар олар жол жүрісіне қатысқан кезде механикалық көлік құралдары болып танылады.

"Жол жүрісі туралы" Заңның 1-бабының 38) және 41) тармақшаларына және Жол жүрісі қағидаларының 1-бөлімі 2-тармағының 46) тармақшасына сәйкес, цилиндрінің көлемі 50 текше сантиметрден аспайтын іштен жану қозғалтқышымен не электр қозғалтқышпен жабдықталған және ең жоғары конструктивтік жылдамдығы сағатына елу километрден аспайтын екі немесе үш дөңгелекті көлік құралы – мопед механикалық көлік құралдарына жатпайды. Мопедтерге аспалы қозғалтқышы бар велосипедтер, мокиктер, скутерлер және осыған ұқсас сипаттамалары бар басқа да көлік құралдары теңестіріледі.

Жолаушы, жаяу жүргінші немесе жол жүрісінің басқа қатысушысы, сондай-ақ механикалық көлік құралдарына жатпайтын көлік құралдарын басқаратын адам, егер ол жол берген жол жүрісі қағидаларын бұзушылықтар абайсызда адамның денсаулығына ауыр зиян келтіруге немесе бір не одан да көп адамның өліміне әкеп соқтырса, ҚК-нің 351-бабының тиісті бөлігінде көзделген қылмыстық құқық бұзушылық үшін қылмыстық жауаптылықта болады.

Ескерту. 3-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

4. Жол қозғалысымен байланысы жоқ жұмыстарды орындау кезінде (мысалы, тиеу-түсіру жұмыстары, көлік құралдарын жөндеу және май құю, құрылыс, жол, ауыл шаруашылығы және басқа да көліктік емес жұмыстар өндірісі) көлік құралдарын жүргізетін адамдардың ҚК-нің 345, 346-баптарында көрсетілген зардаптардың орын алуына әкелген әрекеттері істің нақты мән-жайларына қарай ҚК-нің белгілі бір жұмыстарды жүргізу ережелерін, қауіпсіздік ережелерін бұзғаны үшін не жеке адамға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін жауапкершілік көздейтін тиісті баптары бойынша саралауға жатады.

Ескерту. 4-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

5. Әскери қызметші деген мәртебесі бар адамның абайсызда адамның денсаулығына ауыр зиян келтірген не оның өліміне әкеліп соқтырған Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің әскери, арнайы немесе көлік құралын жүргізу немесе пайдалану ережелерін бұзуы ҚК-нің 463, 466-баптарының тиісті бөлігі бойынша саралауға жатады.

Әскери қызметші өзге де көлік құралдарын жүргізу немесе оларды пайдалану кезінде Жол қозғалысы ережелерін бұзғаны үшін ҚК-нің 345, 346-баптарының тиісті бөлігі бойынша жауапкершілікке тартылады.

Ескерту. 5-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

6. ҚК-нің 345, 346, 348, 349, 351-баптарының диспозицияларының бланкеттік сипатын ескере отырып, күдіктінің әрекетін саралау туралы қаулыда, айыптау актісінде (қылмыстық теріс қылық туралы хаттамада, бұйрық арқылы іс жүргізуді қолдану туралы қаулыда), сот үкімінде (қаулысында) кінәлі адамның жол қозғалысы немесе көлік құралдарын пайдалану ережелерінің бұзылған тармағына сілтеме жасай отырып, ережені бұзған әрекеттерінің мазмұны ашылып көрсетілуі тиіс.

Орын алған қоғамдық қауіпті зардаптармен себептік байланысы жоқ жол қозғалысы немесе көлік құралдарын пайдалану ережелерін бұзу (мысалы, жүргізушіде жол-көлік оқиғасы кезінде жүргізуші куәлігінің болмауы) аталған қылмыстық құқық бұзушылықтың объективтік жағын құрай алмайды және айыптаудан алынып тасталуға тиіс.

Ескерту. 6-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

7. Қоғамдық қауіпті зардап көлік құралдарын жүргізген бірнеше адамдар қатысқан жол-көлік оқиғасының салдарынан болса, онда олардың әрқайсысының жол қозғалысының нақты қандай ережелерін бұзғандығын, сонымен қатар әрқайсысының әрекеттері мен қоғамдық қауіпті зардаптардың арасындағы себептік байланысты анықтау қажет.

Осы мақсатта қайсысының әрекеті басқа жүргізушілерге қозғалыс үшін кедергі жасағанын немесе қауіп төндіргенін, соңғылары басқа көлік құралымен немесе оның жолындағы өзге де кедергімен соқтығысуды немесе оны басып кетуді болдырмаудың техникалық мүмкіндіктерінің болғандығын анықтау, сондай-ақ жүргізушінің көлік құралының қозғалысын тұрақты бақылау мүмкiндiгін қамтамасыз ететін жылдамдықты таңдауын міндеттейтін Жол қозғалысы ережелерінің 10-бөлімнің 1-тармағын сақтағандығына да назар аудару керек.

Егер жол-көлік оқиғасы кезінде туындаған зиянды зардап бірнеше адамдардың бірлескен әрекетінің салдарынан болып табылса, бірақ олардың ішінде ҚК-нің 345, 346-баптарында көрсетілген көлік құралдарын жүргізушілер ғана емес, басқалары да (мысалы, жаяу адамдар, велосипедшілер және т.б.) болса, онда көлік құралын жүргізген адамдарға ҚК-нің 345, 346-баптары қолданылады, ал басқа адамдардың заңсыз әрекеттері ҚК-нің 351-бабы бойынша саралауға жатады.

Ескерту. 7-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

8. Автотехникалық сараптаманы тағайындағанда сарапшылардың шешуіне құқықтық сипаттағы сұрақтар қойылмайтындығын назарға алу керек.

Автотехникалық сараптама тек арнайы техникалық мәселелерді шешеді. Оның сараптамалық зерттеу объектісі ретінде көлік құралын жүргізушінің және жол қозғалысына басқа да қатысушылардың нақты көрінген әрекеттерімен байланысты мән-жайлар да болуы мүмкін.

Сот үкім шығара отырып, сарапшыға ұсынылған, есеп айырысу жүргізілген бастапқы деректердің қайсысы нанымды деп танылғанын көрсетуге және сараптамалық қорытындыға баға беруге міндетті. Бұл ретте сарапшының қорытындысы Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 25-бабының екінші бөлігінің талаптарына байланысты басқа дәлелдердің алдында басымдыққа ие емес, іс бойынша зерттелген басқа да дәлелдермен талдауға, салыстыруға және жинақталып бағалауға жатады.

Ескерту. 8-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

9. Бір адамның әр уақытта жасаған ҚК-нің 345, 346-баптарының әртүрлі бөліктерінде көзделген бірнеше әрекеті көрсетілген баптың тиісті бөлігі бойынша дербес саралануға жатады.

Егер көлік құралын жүргізген адам жол қозғалысы немесе көлік құралдарын пайдалану ережелерін бұзу кезінде бір мезгілде абайсызда бір немесе бірнеше адамның денсаулығына зиян келтірсе, сондай-ақ бір немесе бірнеше адамның өліміне әкелсе, онда әрекет тұтастай тиісінше аса ауыр зардаптың туындауын көздейтін ҚК-нің 345, 346-баптарының тиісті бөлігі бойынша саралануға жатады. Бұл ретте, осы әрекетпен келтірілген онша ауыр емес зардаптар айыптау актісін жасау кезінде және үкімде көрсетілуі тиіс.

Ескерту. 9-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

10. Егер адам кісі өлтіру, денсаулыққа зиян келтіру не бөтеннің мүлкін жою немесе бүлдіру мақсатында көлік құралын қасақана пайдаланса, аталған әрекеттерді ҚК-нің 345, 346, 348, 351-баптары бойынша қосымша сараламай, ҚК-нің Ерекше бөлімінің жеке адамға қарсы не меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы баптары бойынша саралау керек.

Ескерту. 10-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

11. ҚК-нің 345, 346, 351-баптарында көзделген зардаптар туындаған кезде Жол қозғалысы немесе көлік құралдарын пайдалану ережелерін бұзған және жол-көлік оқиғасы болған жерді тастап кеткен кінәлі жүргізушінің әрекеті ҚК-нің 345, 346, 351 және 347-баптарында көзделген қылмыстардың жиынтығы бойынша саралауға жатады.

ҚК-нің 347-бабының ескертуіне сәйкес жәбірленушіге көмек көрсетуге байланысты жол-көлік оқиғасы болған жерден кеткен адам осы бап бойынша қылмыстық жауапкершіліктен босатылады.

Адам жол-көлік оқиғасы болған жерде өз күшімен жәбірленушіге көмек көрсете алмайтын кезде полиция органдарына болған оқиға туралы хабарлау мақсатында жол-көлік оқиғасы болған жерден кеткенде де ҚК-нің 347-бабы бойынша жауапкершілік көтере алмайды.

Ескерту. 11-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

12. Егер автокөлік құралын ұрлаған не айдап әкеткен адам оны жүргізу кезінде ҚК-нің 345, 346-баптарында көрсетілген зардаптарға әкеп соқтырған жол жүрісі немесе көлік құралдарын пайдалану ережелерін бұзуға жол берсе, онда оның әрекеті тиісінше ҚК-нің 188 немесе 200-баптарында көрсетілген жағдайларда жасалған қылмыстардың жиынтығы бойынша, сондай-ақ істің нақты мән-жайларына байланысты – ҚК-нің 345, 346, 347-баптары бойынша саралануға жатады.

Ескерту. 12-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

13. ҚК-нің 348-бабының бірінші бөлігі бойынша қылмыстық жауапкершілік, егер көлік құралдарын сапасыз жөндеу, сол сияқты көлік құралдарын көрінеу техникалық ақауларымен пайдалануға шығару осы бапта көзделген, кінәлі адам алдын ала зардабы орын алуы мүмкін екендігін білген, бірақ оны жоюға болады деп ұшқары ойлаған, не алдын алуға тиіс болса да, алдын ала білмеген зардаптармен себептік байланыста болған жағдайда ғана туындайды.

Зақымдалған көлік құралдарының және жабдықтардың пайдалануға жарамдылығын қалпына келтіру жұмыстарын белгіленген технологиялық ережелер мен сапа нормативтерінен ауытқу арқылы орындау сапасыз жөндеуді білдіреді.

Көлік құралдарын техникалық ақауларымен пайдалануға шығару деп уәкілетті тұлғаның техникалық ақауы бар, жол қозғалысына немесе көлік құралын пайдалануға қауіп төндіретін (мысалы, тежегіш жүйесінің, рульмен басқарудың, дөңгелектерді бекіткіштің, бақылау аспаптарының, автоматиканың және тағы басқалардың ақаулары) көлік құралын нысанасы бойынша пайдалануға рұқсат беруін түсіну керек.

Көлік құралын жөндеуге және оларды техникалық жарамды күйінде пайдалануға шығаруға байланысты мәселелер арнайы білімді талап ететіндігін ескере отырып, істі дұрыс шешу үшін сараптамалар, соның ішінде автотехникалық сараптамаларды жүргізу қажет.

14. ҚК-нің 348-бабының бірінші бөлігінде көзделген қылмыстық құқық бұзушылық субъектілері ретінде ұйымдық-құқықтық және меншік нысандарына қарамастан, автомобиль және қалалық электр көлігімен жолаушыларды және жүктерді тасымалдауды жүзеге асыратын автокөлік ұйымдарының қызметкерлерімен қатар, қолданыстағы нұсқаулықтармен, ережелермен немесе тиісті өкімдермен, не олардың айналысатын қызметтік жағдайына байланысты көлік құралдарының жөнделуі, техникалық жай-күйі мен пайдаланылуы үшін жауапкершілік жүктелген, абайсызда денсаулыққа ауыр зиян келтіруге, не өлімге әкеп соқтырған сапасыз жөндеу жүргізген басқа да ұйымдардың қызметкерлері танылуы мүмкін.

Ескерту. 14-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

15. Лауазымды адамның, көлік құралы меншік иесінің немесе иеленушісінің көлік құралын басқару құқығынан айырылған және алкогольдік, есірткілік және (немесе) уытқұмарлық масаң күйдегі адамды көлік құралын басқаруға жіберуі ҚК-нің 346-бабы бойынша жауаптылыққа әкеп соғады.

Лауазымды адамның, көлік құралы меншік иесінің немесе иеленушісінің көлік құралдарын басқаруға құқығы немесе тиісті санаттағы көлік құралдарын басқаруға құқығы жоқ жүргізушінің көлік құралын басқаруына жол беру бойынша әрекеттері, егер бұл іс-әрекет абайсызда денсаулыққа ауырлығы орташа немесе ауыр зиян келтіруге не бір немесе бірнеше адамның өліміне әкеп соқса, ҚК-нің 349-бабының тиісті бөлігі бойынша саралануға жатады.

Ескерту. 15-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

16. Сот ҚК-нің 50-бабының үшінші бөлігіне сәйкес, ҚК-нің 348-бабының бірінші бөлігінде, 349-бабының бірінші бөлігінде, 351-бабында көзделген қылмыстық құқық бұзушылықты жасағаны үшін, егер жасалған әрекеттің қоғамдық қаупінің сипаты мен дәрежесін және кінәлі адамның жеке басын ескере отырып, олардың белгілі бір лауазымды иелену немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығын сақтау мүмкін емес деп таныса, белгілі бір лауазымды иелену немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру түрінде қосымша жаза тағайындауға құқылы.

Егер рақымшылық жасау актісі тек негізгі жазадан босатуды көздесе және қосымша жазаны қолдануды жоймаса, онда сот адамды ҚК-нің 345, 346-баптарында, 348-бабының екінші, үшінші және төртінші бөліктерінде, 349-бабының екінші, үшінші және төртінші бөліктерінде көзделген қылмыстық құқық бұзушылықты жасағаны үшін кінәлі деп тану кезінде кінәлі адамды негізгі жазадан босатып және оған белгілі бір лауазымды иелену немесе белгілі бір қызметпен айналысу түрінде қосымша жаза тағайындап, айыптау үкімін шығарады.

Ескерту. 16-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

16-1. Көліктік қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы істер бойынша жол көлік оқиғасы объектісі болып табылатын автокөлік құралы қылмыстық құқық бұзушылық жасау қаруына немесе құралына жатқызылуы тиіс емес екенін және осы негіз бойынша мемлекет кірісіне тәркіленуге жатпайтынын соттардың ескергені жөн.

Ескерту. Нормативтік қаулысымен 16-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

17. ҚК-нің 46-бабы бесінші бөлігінің 1) тармағына сәйкес, ҚК-нің 345, 345-1-баптарында көзделген абайсызда жасалған қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін сотталған адамдарға мерзіміне қарамастан, бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны қылмыстық-атқару жүйесінің қауіпсіздігі барынша төмен мекемелерінде өтеуді тағайындайды.

Соттар жазаны тағайындаған кезде ҚК-нің 346-бабының екінші, үшінші, төртінші және бесінші, алтыншы бөліктерінде көзделген әрекеттер кінәнің екі нысанымен жасалған қылмыстық құқық бұзушылықтарға жататындығын және ҚК-нің 22-бабының талаптарына сәйкес тұтастай алғанда қасақана жасалған деп танылатындығын ескергендері жөн.

Осыған байланысты, абайсызда адамның денсаулығына орташа немесе ауыр зиян келтірген не қасақана қылмыстық құқық бұзушылық жасау нәтижесінде бір немесе одан да көп адамның өліміне әкеп соқтырған жағдайда (көлік құралын басқару құқығынан айырылған адамның алкогольдік масаң күйде көлік құралын басқаруы немесе мұндай адамға көлік құралын басқаруды беру немесе басқаруға жіберу) кінәлі адамға екі жылдан астам мерзімге бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны қылмыстық-атқару жүйесінің қауіпсіздігі орташа мекемелерінде өтеу тағайындалуға тиіс.

Сот біреулері қасақана, ал екіншілерін абайсызда жасалған қылмыстық құқық бұзушылықтардың жиынтығы бойынша сотталғандарға, егер қасақана қылмыстық құқық бұзушылық үшін бас бостандығынан екі жылға дейінгі мерзімге айыру түріндегі жаза тағайындалған жағдайда ғана бас бостандығынан айыруды қылмыстық-атқару жүйесінің қауіпсіздігі барынша төмен мекемелерінде өтеуді тағайындауға құқылы.

Осы ретте, егер қасақана қылмыс үшін бас бостандығынан айырумен байланысты емес жаза тағайындалған жағдайда, сот қылмыстық құқық бұзушылықтардың жиынтығы бойынша бас бостандығынан айыруды қылмыстық-атқару жүйесінің қауіпсіздігі барынша төмен мекемелерінде өтеуді тағайындауға құқылы.

Ескерту. 17-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

17-1. ҚК-нің 6-бабы үшінші бөлігінің талаптарына орай ҚК-нің 345-1-бабының төртінші бөлігі және 346-бабының тиісті бөліктері негізінде көлік құралын басқару құқығынан өмір бойына айыру түріндегі қосымша жаза 2020 жылғы 10 қаңтардан кейін жасалған қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін ғана тағайындалады. Көрсетілген уақытқа дейін жасалған қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін көлік құралын жүргізу құқығынан айыру түріндегі қосымша жаза осы баптардың бұрынғы редакциядағы санкцияларында көрсетілген мерзімге тағайындалады.

Көлік құралын басқару құқығынан айыру түріндегі қосымша жаза сотталушының үкім шығару кезінде осындай құқығы болғанына немесе болмағанына қарамастан тағайындалады.

Ескерту. Нормативтік қаулысымен 17-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

18. Жол жүрісі қағидаларын және көлік құралдарын пайдалану ережелерін бұзуға байланысты қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы істерді қараған кезде, соттар материалдық және іс жүргізу заңдарының талаптарын, сондай-ақ "Азаматтық талапты қылмыстық процесте қарау туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2005 жылғы 20 маусымдағы № 1 нормативтік қаулысында берілген түсіндірулерді сақтай отырып, азаматтық талап арыздардың дұрыс шешілуін қамтамасыз етуі тиіс.

Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (бұдан әрі - АК) 931-бабының 1-тармағына сәйкес жоғары қауіптілік көздерінен келген зиянды өтеу міндеті жүктелетін көлік құралдарының иелері осы санаттағы істер бойынша азаматтық жауапкерлер ретінде тартылуы тиіс.

Бұл ретте соттар жол-көлік оқиғасының нәтижесінде өміріне, денсаулығына немесе мүлкіне зиян келтірілгенде жәбірленушінің көлік құралдары иелерінің азаматтық жауапкершілігінің міндетті сақтандыруға байланысты сақтандыру өтеміне құқығы бар екенін ескеруі тиіс. Сондықтан АК-нің 924-бабына сәйкес жәбірленушінің сақтандыру өтемі мен зиянның нақты мөлшері арасындағы айырмашылықты өндіру туралы сотталушыға қойған талаптары шешілуі мүмкін.

Егер жол-көлік оқиғасы салдарынан келтірілген зиян сақтандыру жағдайы болып табылмаса не иесінің азаматтық жауапкершілігі міндетті сақтандыруға жатпайтын механикалық емес көлік құралын жүргізушінің кінәсінен (мысалы, мал көлігі құралы немесе велосипедпен басып кету салдарынан) келтірілсе, оны кінәлі адам азаматтық заңнамада көзделген жалпы ережелер бойынша өтейді.

Ескерту. 18-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

19. Моральдық зиянды өтеу туралы талап арыздарды қарау кезінде, соттар АК-нің 951, 952-баптарының ережелерін және "Соттардың моральдық зиянды өтеу туралы заңнаманы қолдануы туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2005 жылғы 27 қарашадағы № 7 нормативтңк қаулысында берілген түсіндірулерді басшылыққа алуы керек. Соттар моральдық зиянды өтеу мөлшерін айқындау кезінде белгіленген өтемақы мөлшері талапкердің мәлімдеген талаптарын орынды қанағаттандыратындығы туралы қорытындыға келуге мүмкіндік беруі үшін әділдік пен жеткіліктілік қағидаттарын негізге алған жөн.

Жәбірленуші жол қозғалысына қатысушы ретінде айрықша абайсыздық танытқан кезде (мас күйде болуы, жол қозғалысы ережелерін бұзуы және т.б.), зиянды өтеу мөлшері азайтылуға немесе оны өндіруден бас тартылуға әкеп соқтыруы мүмкін.

Сақтандыру оқиғаларының туындауына байланысты моральдық зиянды үшінші тұлғаларға өтеп беру сақтандыру ұйымдарына жүктелмейді. Сақтандыру оқиғасы туындаған кезде моральдық зиянды өтеу автокөлік құралының иесіне немесе тасымалдаушыға жүктелуге тиіс.

Ескерту. 19-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

20. Жәбірленушімен татуласуға байланысты істерді қысқарту туралы өтініш болғанда, соттар ҚК-нің 68-бабының талаптарын қатаң сақтауы және "Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 67-бабын қолдану жөніндегі сот практикасы туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2001 жылғы 21 маусымдағы № 4 нормативтік қаулысында берілген түсіндірулерді басшылыққа алуы тиіс.

Егер адамның әрекеттері ҚК-нің 345-бабының бірінші, екінші бөліктерінде және 346-бабының бірінші, екінші, үшінші бөліктерінде және 347-бабында көзделген қылмыстық құқық бұзушылықтардың жиынтығын құрайтын болса, онда ҚК-нің 68-бабын қолдану туралы мәселе әрбір әрекетке қатысты жеке шешіледі.

Бұл ретте соттар ҚК-нің 68-бабының ережелері абайсызда бір немесе бірнеше адамның өліміне әкеп соққан ҚК-нің 345, 346, 348, 349, 351-баптарында көзделген қылмыстық құқық бұзушылықтарды жасаған адамдарға қолданылмайтындығын ескергендері жөн.

Ескерту. 20-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

21. ҚК-нің 345, 346, 348, 349, 351-баптарында көзделген қылмыстық құқық бұзушылықтарды жасауға айыпталған адамға қатысты қылмыстық іс қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңдарында көзделген негіздермен тоқтатылғаннан кейін, адам "Әкімшілік құқық бұзушылық туралы" Қазақстан Республикасы кодексінің 62-бабының алтыншы бөлігіне сәйкес, оның әрекеттерінде әкімшілік құқық бұзушылық белгілері болған жағдайларда ғана қылмыстық істі тоқтату туралы шешім қабылданған күннен бастап үш айдан кешіктірілмей әкімшілік жауапкершілікке тартылуы мүмкін.

Материалдық және моральдық залалды өндіру мәселесі азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен шешілуі мүмкін.

Ескерту. 21-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

22. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес, осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, сондай-ақ жалпыға бірдей міндетті болып табылады әрі ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының Төрағасы	Б. Бекназаров
Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының судьясы,
жалпы отырыс хатшысы	Ж. Бәйішев