Об утверждении Стратегии развития некоммерческого акционерного общества "Холдинг "Кәсіпқор" на 2012 - 2021 годы

Постановление Правительства Республики Казахстан от 31 декабря 2011 года № 1751. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 26 декабря 2019 года № 979

Сноска. Утратило силу постановлением Правительства РК от 26.12.2019 № 979 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

В соответствии с постановлением Правительства Республики Казахстан от 31 октября 2011 года № 1236 "Об утверждении Правил разработки, утверждения стратегий развития и планов развития национальных управляющих холдингов, национальных холдингов, национальных компаний, акционером которых является государство, а также мониторинга и оценки их реализации и о признании утратившими силу некоторых решений Правительства Республики Казахстан" Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Утвердить прилагаемую Стратегию развития некоммерческого акционерного общества "Холдинг "Кәсіпқор" на 2012–2021 годы.

2. Настоящее постановление вводится в действие со дня подписания.

Премьер-Министр
Республики Казахстан	К. Масимов

Утверждена постановлением Правительства Республики Казахстан от 31 декабря 2011 года № 1751

Стратегия развития
некоммерческого акционерного общества "Холдинг "Кәсіпқор"
на 2012–2021 годы
1. Анализ текущего состояния
Анализ внешней среды

Необходимость качественных изменений в области технического и профессионального образования (далее – ТиПО) в Республике Казахстан обусловлена растущим разрывом между спросом и предложением на рынке квалифицированной рабочей силы.

Данная проблема становится особенно актуальной в связи с активным внедрением в Казахстане мер по диверсификации национальной экономики и поддержке развития частного сектора. В настоящее время в Республике Казахстан активно реализуется Государственная программа по форсированному индустриально-инновационному развитию, утвержденная Указом Президента Республики Казахстан от 19 марта 2010 года № 958 (далее – ГПФИИР), в рамках которой предусмотрено обеспечение экономики необходимым количеством квалифицированных специалистов.

Задачи индустриально-инновационного развития включают рост доли инновационных предприятий до 10 %, увеличение доли обрабатывающей промышленности в структуре ВВП до уровня не менее 12,5 % и другие масштабные достижения.

Особо следует отметить ожидаемый рост производительности труда в обрабатывающей промышленности не менее чем в 1,5 раза, в сельском хозяйстве – не менее чем в 2 раза, так как достижение данных результатов напрямую связано с качеством подготовки специалистов.

Приоритетными отраслями экономики, обеспечивающими ее диверсификацию и рост конкурентоспособности, в соответствии с ГПФИИР, являются нефтегазовый сектор, нефтехимия, горнометаллургическая отрасль, химическая и атомная промышленность, машиностроение, фармацевтическая промышленность, строительная индустрия и производство строительных материалов, агропромышленный комплекс, легкая промышленность, туризм, информационные и коммуникационные технологии, биотехнологии, космическая деятельность, альтернативная энергетика.

Между тем, общей проблемой для большинства этих отраслей является нехватка квалифицированных специалистов. Особенно остро ощущается дефицит профессионалов технического и обслуживающего труда, так как именно они формируют основную часть рабочей силы на обрабатывающих предприятиях.

В соответствии с отраслевыми программами, разработанными в рамках реализации ГПФИИР, наибольший количественный рост потребности в специалистах прогнозируется в таких сферах как горно-металлургическая отрасль, машиностроение, производство строительных материалов и строительство, химическая промышленность. В связи с этим возникает потребность в расширении сети, развитии инфраструктуры и укреплении потенциала организаций ТиПО.

Тем не менее, развитие ряда высокотехнологичных отраслей требует не количественных, но качественных изменений в сфере ТиПО, например, внедрения новых специальностей, а также модернизации содержания обучения по существующим программам.

В соответствии с подпунктом 35) статьи 1 Закона Республики Казахстан от 27 июня 2007 года "Об образовании" (далее – Закон) ТиПО предоставляется колледжами. Колледж – это учебное заведение, реализующее образовательные учебные программы общего среднего и технического и профессионального образования или послесреднего образования.

По состоянию на начало 2010 – 2011 учебного года в Республике Казахстан насчитывалось 894 функционирующих заведения ТиПО, в том числе 325 профессиональных лицеев¹ (36 %) и 569 колледжей (64 %). Преимущественная форма собственности учебных заведений – государственная. Ее доля в общей численности составляет 57 %. Однако, следует отметить, что в общей численности колледжей доля государственных колледжей составляет 37 %.

За последние 10 лет количество учебных заведений ТиПО увеличилось на 292 единицы (49 %). В основном рост произошел за счет резкого увеличения количества частных колледжей (на 251 единицу или 79%), тогда как численность государственных колледжей и профессиональных лицеев выросла лишь на 14 – 15 % (на 28 единиц и 41 единицу соответственно).

На начало 2010 – 2011 учебного года в системе ТиПО обучалось 604 244 человека, из них женщин 47 % (280 909 человек) и мужчин 53% (323 335 человек). За последние десять лет численность учащихся в системе ТиПО увеличилась более чем в два раза или на 320 678 человек. Следует также отметить, что десять лет назад в системе ТиПО преимущественно обучались женщины (52 %).

Изменения численности учащихся в высших учебных заведениях (далее – ВУЗ) и колледжах за последние десять лет указывают на рост интереса учащихся к системе ТиПО, в особенности к колледжам. Так, сегодня численность учащихся в ВУЗах превышает аналогичный показатель десятилетней давности на 21 %, а в колледжах – в полтора раза. Соответственно, доля учащихся в колледжах в общей численности учащейся молодежи увеличилась с 25 % в 2001 году до 40 % в 2011 году, в то время как доля студентов ВУЗов снизилась с 64 % до 51 %.

Подавляющее большинство учащихся в системе ТиПО – молодые люди в возрасте от 16 до 19 лет, на их долю приходится 71 % от общей численности учащихся. Абсолютное большинство – в возрасте 18 лет (22%). Доля тех, кому менее 15 лет, составляет 5 %, 20 – 29 лет – 19 %, старше 30 – 5 %.

Наиболее распространенной формой обучения является дневная, по этой форме обучаются около 80 % от общей численности учащихся в системе ТиПО. В основном по дневной форме обучаются студенты в возрасте 16-19 лет (84 %). Среди учащихся по вечерней форме обучения в силу дневной занятости преобладает возрастная группа 20-29 лет (49 %) и старше 30 (38 %). В случае с заочной формой обучения большинство – студенты в возрасте 20-29 лет (57 %), возрастная группа 16-19 лет составляет 23 % и старше 30 лет – 19 %.

Основная масса учреждений ТиПО (79%) находится в городах. Соответственно, 90 % всех учащихся ТиПО приходится на городские учебные заведения, что создает на них значительную нагрузку. В среднем по Республике Казахстан на одно учебное заведение ТиПО приходится 676 учащихся, в городах аналогичный показатель составляет 764 учащихся, что превышает данный показатель в селах более чем в два раз – 335 учащихся на одно учебное заведение.

Наибольшее количество учебных заведений ТиПО сконцентрировано в Восточно-Казахстанской области (100), городе Алматы (95) и Южно-Казахстанской области (92). Наименьшее – в Атырауской (24), Мангистауской (26) и Северо-Казахстанской (32) областях.

Существуют региональные дисбалансы в отношении нагрузки на учебные заведения ТиПО. В западной части страны наблюдается наибольшая нагрузка на учебные заведения ТиПО. Так, в Мангистауской области в среднем на каждое учебное заведение приходится 1048 учащихся, в Атырауской области этот показатель составляет 882, в Актюбинской – 868.

В то же время главным образом на неравномерность территориального распределения учебных заведений ТиПО указывает соотношение количества учащихся к проектной мощности (ученические места) учебных заведений ТиПО. Острая нехватка ученических мест наблюдается в Мангистауской области. Коэффициент перегрузки в данном регионе равен 1,7, то есть на одно ученическое место приходится почти 2 учащихся. Аналогичная ситуация сложилась в городе Алматы (там данный показатель равен 1,6) и в Атырауской области (1,5 учащихся на одно ученическое место). С другой стороны, учебные заведения ТиПО в Восточно-Казахстанской (0,8 учащихся на место), Акмолинской (0,9) и Павлодарской (0,9) областях не работают на полную мощность.

Как отмечалось выше, основной рост численности учащихся и количества учебных заведений пришелся на колледжи. Это, отчасти, объясняется тем, что в конце 1990-х и начале 2000-х годов вырос спрос на ряд профессий, не требующих больших капиталовложений для подготовки кадров. В связи с этим стали появляться небольшие частные колледжи, более гибко реагирующие на требования рынка. Однако приход частного капитала на рынок услуг ТиПО не привел к необходимой масштабной модернизации материально-технической базы.

Кроме того, необходимо отметить, что за последние десять лет количество учащихся на одного педагогического работника в колледжах выросло на 50 %, с 10 учащихся в 2001 году до 15 в 2011 году. Таким образом, несмотря на рост количества учебных заведений, качество преподавания в системе ТиПО ухудшается.

Отдельно стоит остановиться на обеспеченности системы ТиПО педагогическими кадрами. На сегодняшний день в Казахстане численность педагогических работников в системе ТиПО составляет 45 291 человек, из них 39 328 преподавателей (87 %) и 5 963 мастеров производственного обучения (13 %). Десять лет назад численность работников в системе ТиПО составляла 26 857, что ниже текущего количества на 59 %. Несмотря на рост численности, в тот же период произошел перекос в квалификации преподавательского состава. Доля преподавателей, имеющих высшую категорию, сократилась на 6 пунктов до 23 %. На 6 пунктов до 20 % сократилась и доля преподавателей первой категории.

Большинство (90 %) преподавателей системы ТиПО в Казахстане являются штатными сотрудниками учебных заведений. Для сравнения, в ведущем австрийском учебном заведении ТиПО доля внештатных или приходящих преподавателей составляет более 80 %, среди которых подавляющее большинство являются эквивалентом мастерам производственного обучения. В Казахстане доля мастеров производственного обучения очень низкая (13 %), 99 % из них также являются штатными сотрудниками ТиПО.

Между тем специфика профессий ТиПО требует максимальной приближенности обучения к реальной практике. Это возможно путем привлечения большего числа практикующих мастеров производственного обучения или полной имитации практических условий в учебном процессе.

Таким образом, недостаточная обеспеченность квалифицированными преподавательскими кадрами, обладающими современным практическим опытом, негативно сказывается на качестве преподавания в учебных заведениях ТиПО. Более того, в системе ТиПО наметилась устойчивая тенденция старения преподавательского состава, что не позволяет рассчитывать на долговременную устойчивость качества преподавания.

Повышение квалификации и переподготовка педагогических кадров осуществлялась в РГП "Республиканский институт повышения квалификаций руководящих и научно-педагогических кадров системы образования" (далее – РИПКСО), областных (городских) институтах повышения квалификации, а также на базе пяти педагогических ВУЗов в городах Актобе, Тараз, Костанай, Павлодар, Семей. В соответствии с Законом педагогические работники проходят повышение квалификации и переподготовку один раз в пять лет, в результате повышая свою категорию. Тем не менее, очевидно, что методику и процесс подготовки педагогических кадров для системы ТиПО необходимо пересмотреть и модернизировать. Основной упор должен быть сделан на наличие у преподавателей практического опыта, то есть будущие преподаватели должны приходить в систему ТиПО непосредственно с производства, поскольку практикующий специалист быстро усвоит методику преподавания теории.

Качество образования в системе ТиПО можно оценить на основе анализа динамики отчисления студентов и результатов тестирований, которые публикуются Агентством Республики Казахстан по статистике (далее – АРКС). По итогам государственной оценки знаний выпускников средняя доля учащихся, получивших диплом с отличием, в период с 2004 по 2009 годы составляла 12 %, тогда как в 2010 году данный показатель сократился до 10 %. Хотя доля не окончивших учебный год учащихся незначительно снизилась за последние пять лет, ее уровень все же остается достаточно высоким – 12 %. Основной причиной выбытия учащихся является плохая успеваемость.

Следовательно, можно предположить, что, как результат роста нагрузки на учебные заведения ТиПО, и, соответственно, роста количества учащихся на одного преподавателя, успеваемость учащихся ухудшается. Преподавателям не хватает времени, чтобы уделить достаточного внимания каждому учащемуся и помочь ему повысить успеваемость по предметам. Резкий рост частных колледжей зачастую преследует цель получения максимального дохода в ущерб качеству образования.

Другим немаловажным фактом является то, что учащиеся в системе ТиПО в процессе обучения не получают достаточного производственного опыта, позволяющего закрепить теоретический материал и практические навыки. По данным АРКС относительно численности и состава работающих по состоянию на 2011 год только 3 311 учащихся обучались на производстве или на рабочем месте. Это лишь малая часть (0,6%) от общего числа учащихся в системе ТиПО. Хотя учебные заведения стремятся обеспечить своих учащихся практикой, практические занятия составляют малую долю от учебного плана. По неофициальным данным, как правило, из трех лет обучения на практические занятия отводится лишь один месяц. Для примера, в австрийской и немецкой дуальных системах ТиПО учащиеся проводят 80% учебного времени на рабочем месте.

На сегодняшний день система ТиПО в Казахстане готовит значительное количество специалистов экономического профиля (135 002 учащихся или 23,2 % от общей численности учащихся в системе ТиПО). На втором месте специалисты для промышленности – 117 643 человека или 19,5 %, на третьем – учащиеся по педагогическим специальностям – 93 037 человека или 15,4 %. Наименьшая доля учащихся приходится на специальности связи (10 840 человек или 1,8 %), искусства и кинематографии (8 859 или 1,4 %) и физкультуры и спорта (1 477 или 0,2 %).

По сравнению с 2005 годом в 2010 году доля учащихся по экономическим специальностям сократилась, а доля учащихся по промышленным специальностям, напротив, значительно увеличилась – с 13,2 % в 2005 году до 19,5 % в 2010 году. Кроме того, пять лет назад весьма популярными были специальности обслуживающего сектора – 17,4 % от численности учащихся и права – 11 %. Как и сейчас, профессии в области связи и физкультуры и спорта в 2005 году были наименее популярными.

Структура выпуска организаций ТиПО мало отличается от структуры учащихся по специальностям. Так, в 2010 году организации ТиПО окончили:

1) по экономическим специальностям – 49 135 человек (25,8 % от выпуска);

2) по промышленным специальностям – 35 465 человек (18,6 % от выпуска);

3) по педагогическим специальностям – 26 097 человек (13,7 % от выпуска).

Для оценки эффективности деятельности системы ТиПО особую значимость имеет соотношение структуры выпуска по специальностям структуре экономики. Необходимо обеспечить соответствие структуры выпуска потребностям наиболее динамично развивающихся секторов экономики.

В 2010 году структура валового внутреннего продукта выглядела следующим образом:

1) горнодобывающая промышленность – 19 %;

2) другие услуги – 15 %;

3) оптовая и розничная торговля – 14 %;

4) обрабатывающая промышленность – 12 %;

5) операции с недвижимым имуществом – 9 %;

6) строительство – 8 %;

7) транспорт и складирование – 8 %;

8) сельское хозяйство – 5 %;

9) финансовая и страховая деятельность – 4 %;

10) информация и связь – 3 %;

11) электроснабжение, подача газа, пара – 2 %;

12) услуги по проживанию и питанию – 1 %.

В этой связи необходимо отметить тенденцию увеличения доли выпускников ТиПО по промышленным специальностям, которая увеличилась за пять лет на 6,3 % до 19,5 % в 2010 году. Эта тенденция особенно актуальна, принимая во внимание текущую индустриализацию экономики Казахстана.

Существенно, с 2 % до 8,6 %, возросла доля учащихся ТиПО по специальностям сферы сельского хозяйства. Тем не менее, следует отметить, что производительность труда в сельском хозяйстве остается самой низкой в экономике, то есть проблема подготовки достаточного количества квалифицированных специалистов для данной сферы не решена.

Несмотря на рост в 3,4 % с 2005 года, на сравнительно низком уровне (6%) находится доля обучающихся по строительным специальностям. Между тем, данный сектор активно преодолевает последствия мирового экономического кризиса и на сегодняшний день динамично развивается, что увеличивает его потребность в специалистах.

Уровень занятости экономически активного населения со средним профессиональным образованием растет. На конец 2010 года он составил 94,9 %, тогда как в 2005 году данный показатель был на уровне 92,5 %.

Значительный рост уровня занятости зафиксирован среди работников с начальным профессиональным образованием¹: с 92,3 % в 2005 году до 96,4 % на конец 2010 года. Можно предположить, что работодатели предпочитают нанимать специалистов с начальным уровнем подготовки, которых в дальнейшем обучают непосредственно в ходе работы на производстве с учетом требований и потребностей конкретного предприятия. Этот факт косвенно указывает на то, что работодатели не доверяют качеству уровня подготовки специалистов в системе ТиПО.

Доля работников с ТиПО в период с 2005 по 2010 годы уменьшилась в следующих сферах:

1) горнодобывающая промышленность и разработка карьеров;

2) услуги по проживанию и питанию;

3) здравоохранение и социальные услуги.

Это косвенно свидетельствует о дефиците кадров ТиПО в данных сферах.

В остальных сферах, благодаря росту количества частных колледжей, которые более гибко реагируют на изменения и требования рынка, сложившаяся система ТиПО в целом готовит специалистов в соответствии со структурой спроса экономики, но зачастую в недостаточном количестве и с неудовлетворительным качеством подготовки.

За развитие системы ТиПО на национальном уровне отвечает Министерство образования и науки Республики Казахстан (далее – МОН РК).

Следует отметить, что в последние годы государство стало уделять повышенное внимание системе ТиПО. В 2006 году в ходе заседания Совета иностранных инвесторов при Президенте Республики Казахстан Глава Государства поручил МОН РК разработать программу по развитию национальной системы ТиПО. Годом позже в МОН РК был создан Департамент ТиПО.

Основными задачами Департамента ТиПО являются:

1) участие в формировании и реализации государственной политики в области ТиПО;

2) создание необходимых условий для получения качественного образования;

3) обеспечение получения гражданами образования в системе ТиПО на конкурсной основе в рамках государственного заказа;

4) разработка предложений по совершенствованию законодательства Республики Казахстан в сфере ТиПО;

5) проведение работ по внедрению информационно-коммуникационных технологий в процесс преподавания в системе ТиПО;

6) организация подготовки, переподготовки и повышения квалификации педагогических кадров ТиПО;

7) создание необходимых нормативных правовых условий для оперативного реагирования учебных заведений ТиПО на меняющиеся условия подготовки квалифицированных кадров.

Все государственные колледжи и школы ТиПО, за исключением республиканских учебных заведений, учреждаются акиматами областей и городов Астана и Алматы. На уровне акиматов областей и городов Астаны и Алматы работают отделы профессионального образования в составе управлений образования. Отделы профессионального образования, в основном, формируют государственный заказ на подготовку кадров, контролируют работу учебных заведений, ведут мониторинг профессионального образования в регионе, формируют отчетность в Департамент ТиПО МОН РК. Первые руководители организаций ТиПО назначаются управлениями образования областей и городов Астаны и Алматы и подчиняются непосредственно им. Директоры учебных заведений отвечают за организацию преподавания в соответствии с образовательными стандартами.

Сложившаяся структура управления в сфере ТиПО не позволяет в полной мере наладить эффективную систему отчетности и мониторинга. В этой сфере отсутствуют какие-либо достоверные данные. Во многом это связано с тем, что курсовая подготовка в Казахстане не подлежит лицензированию, что привело к возникновению множества частных организаций, неподотчетных государству. Кроме того, нет достоверной информации о продолжении учебы выпускниками организаций ТиПО.

Правовое поле для предоставления ТиПО в Республике Казахстан определяется Законом. Данный Закон, отвечая на потребности рынка, ввел такие понятия, как:

1) профессиональная ориентация – предоставление информации и консультационной помощи обучающемуся в реализации его прав в области образовательных и профессиональных возможностей, свободном и осознанном выборе профессии и места учебы в соответствии с профессиональными интересами, индивидуальными способностями и психофизиологическими особенностями;

2) оценка профессиональной подготовленности – определение степени соответствия уровня квалификации (способности) выпускника организаций образования, реализующих образовательные учебные программы технического и профессионального, послесреднего образования, к выполнению работы в рамках соответствующего вида профессиональной деятельности;

3) профессиональная подготовка – часть системы технического и профессионального образования, предусматривающей реализацию профессиональных образовательных учебных программ с сокращенным сроком обучения по подготовке специалистов технического и обслуживающего труда.

Статьи 17 и 20 Закона определяют требования к профессиональным учебным программам ТиПО. Профессиональные учебные программы направлены на подготовку квалифицированных рабочих и специалистов среднего звена по основным направлениям общественно-полезной профессиональной деятельности. Статями 32, 32-1, 33 Закона определяются места и формы организации учебного процесса в ТиПО.

Обучение взрослых (лиц, достигших восемнадцатилетнего возраста) осуществляется организациями образования, а также юридическими лицами, имеющими структурные подразделения, реализующие дополнительные образовательные программы. Образование взрослых направлено на удовлетворение их образовательных потребностей в течение всей жизни для получения дополнительного объема знаний и навыков в соответствии с происходящими социально-экономическими изменениями в обществе.

В рамках Государственной программы развития технического и профессионального образования в Республике Казахстан, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 1 июля 2008 года № 626 (утратил силу), реализация которой велась с 2008 по 2010 годы, были осуществлены следующие меры:

1) обновлена материальная база учебных заведений за счет средств местных бюджетов на 1,4 млрд. тенге. Приобретена 461 единица оборудования для учебных мастерских, 293 единицы оборудования для учебных лабораторий, 742 компьютера, 120 единиц интерактивного обучающего оборудования, 105 единиц сельскохозяйственной техники;

2) проведен капитальный ремонт в 180 учебных заведениях ТиПО на сумму 3,7 млрд. тенге.

При активном участии международных экспертов и работодателей в 2010 году по специальностям ТиПО разработаны:

1) государственные общеобязательные стандарты образования по 86 специальностям;

2) образовательные программы по 65 специальностям;

3) типовые учебные программы по 720 специальностям.

Только в 2010 году разработаны 465 наименований учебной литературы и учебно-методических пособий.

Между тем, потребности индустриально-инновационного развития экономики определили необходимость дальнейшего учета вопросов развития ТиПО в ключевых национальных стратегических документах.

Стратегический план развития Республики Казахстан до 2020 года, утвержденный Указом Президента Республики Казахстан от 1 февраля 2010 года № 922, определяет образование в качестве одного из приоритетов в числе направлений инвестирования в будущее страны. Среди компонентов развития образования данный документ устанавливает цели совершенствования ТиПО до 2020 года, включая создание "эффективной системы ТиПО, интегрированной в мировое образовательное пространство".

Модернизация системы ТиПО в соответствии с запросами общества и индустриально-инновационного развития экономики, интеграция ТиПО в мировое образовательное пространство являются одним из направлений Государственной программы развития образования на 2011–2020 годы, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 7 декабря 2010 года № 1118. Государственная программа ориентирована на достижение в сфере ТиПО следующих задач:

1) обновление структуры содержания ТиПО с учетом запросов индустриально-инновационного развития экономики;

2) развитие инфраструктуры подготовки кадров для отраслей экономики;

3) повышение престижа обучения в ТиПО.

Государственной программой предусмотрены следующие ожидаемые результаты:

1) доля выпускников ТиПО, прошедших независимую оценку квалификации в сообществе работодателей с первого раза, составит к 2015 году 60 % от общего числа принявших участие, к 2020 году – 80 %;

2) доля занятых и трудоустроенных выпускников учебных заведений ТиПО, обучившихся по госзаказу, в первый год после окончания обучения достигнет к 2015 году 78 %, к 2020 году – 80 %;

3) доля колледжей, прошедших процедуру национальной институциональной аккредитации, составит к 2015 году – 10 %, к 2020 году – 30 %.

В качестве механизмов достижения данных целевых показателей Государственная программа предусматривает внедрение национальной и отраслевых квалификационных рамок, учет прогнозных потребностей рынка труда в процессе подготовки специалистов, обновление государственных общеобязательных стандартов образования и типовых учебных планов в соответствии с требованиями профессиональных стандартов.

Кроме того, в Программе ставится цель повышения доли профессиональной практики в учебных планах до 60 %.

Таким образом, действующий основной программный документ в сфере ТиПО в целом нацелен на более активное сотрудничество с работодателями и предусматривает ориентирование системы ТиПО на потребности рынка труда.

ГПФИИР также уделяет значительное внимание развитию ТиПО в контексте обеспечения развития приоритетных секторов квалифицированными кадровыми ресурсами.

В соответствии с ГПФИИР, развитие технического и профессионального образования будет осуществляться по следующим направлениям:

1) развитие инфраструктуры и укрепление материально-технической базы учебных заведений ТиПО;

2) обновление структуры и содержания образовательных программ в соответствии со спросом на рынке труда и международными стандартами;

3) совершенствование структуры и системы управления ТиПО;

4) обеспечение качества подготовки квалифицированных кадров для решения задач индустриализации.

В условиях постоянного технологического развития, происходящего в экономике, неизбежными являются изменения в требованиях, предъявляемых к современной рабочей силе, в том числе и к потенциальной рабочей силе в лице выпускников образовательных учреждений ТиПО. Система ТиПО не может существовать в изоляции, эффективность системы напрямую определяется ее связью с экономикой и рынком труда. Поэтому фундаментом и основополагающим принципом эффективности системы ТиПО является соответствие стремительно меняющимся потребностям экономики.

Опыт развития ТиПО в различных странах показывает, что не существует единой и универсальной модели построения эффективной системы ТиПО. Страновые системы ТиПО в значительной степени разнятся по количественным и качественным характеристикам. На основе изучения международного опыта государственной политики в сфере развития ТиПО можно выделить основные приоритеты, которые соблюдались странами для достижения его эффективного развития, и используемые инструменты.

При проведении политики в сфере развития ТиПО важнейшим условием удовлетворения потребностей экономики является вовлечение всех сторон, которые либо являются прямыми участниками, то есть непосредственным образом участвуют в функционировании системы ТиПО (государство на национальном и региональном уровнях, образовательные учреждения в лице преподавателей и обучающихся), либо косвенным образом могут оказывать на нее воздействие (средние общеобразовательные школы), либо сами подвержены воздействию результатов функционирования системы ТиПО (компании-работодатели, профессиональные союзы). Немаловажное значение имеет также и участие других социальных партнеров (например, профессиональные союзы), представляющих интересы как занятых работников, так и обучающихся по программам ТиПО.

В различных странах пути привлечения работодателей и профессиональных союзов варьируются как с точки зрения институциональных механизмов, так и с точки зрения осуществляемых ими задач и функций. Они могут играть консультативную роль или, напротив, иметь возможность непосредственно участвовать в принятии решений. Институциональные механизмы, привлекающие представителей деловой среды, создаются на национальном, региональном или отраслевом уровнях; могут иметь форму как государственных или частных исполнительных или совещательных органов, так и законодательно закрепленных правовых актов или государственно-частных соглашений.

Примером национального органа является Консультативный совет по начальному профессионально-техническому образованию Дании, состоящий из представителей 25 социальных партнеров, а также руководителей образовательных учреждений ТиПО, ассоциаций преподавателей и членов, назначаемых Министерством образования Дании. Задача данного совета состоит в консультировании Министерства образования по всем аспектам развития системы ТиПО, программам мониторинга и тенденциям рынка труда, а также выработка рекомендаций касательно изменений квалификационных требований. Аналогичным является опыт Норвегии, создавшей Национальный совет профессионально-технического образования.

Наиболее ярким примером успешного взаимодействия всех заинтересованных сторон на национальном уровне является опыт работы Федерального института профессиональной подготовки Германии, центральным органом которого является Совет. В Совете представлены представители четырех сторон: федеральное правительство (Министерство образования и исследований, Министерство экономики и занятости, Министерство внутренних дел), работодатели (ассоциации компаний, ассоциации работодателей), работники (профессиональные союзы), земли (региональные органы управления). Каждая сторона в Совете имеет 16 голосов. Также в Совете без права голоса присутствуют по одному представителю от Федеральной службы занятости и Федеральной ассоциации важнейших муниципальных ассоциаций.

Другим примером институционального механизма на национальном уровне является законодательно закрепленное швейцарское соглашение о партнерстве между Конфедерацией, кантонами и социальными партнерами. Конфедерация ответственна за стратегическое планирование и развитие, кантоны – за реализацию и надзор, социальные партнеры – за определение содержания учебного курса и обеспечение обучающихся местами для прохождения стажировок в компаниях. Обсуждение и принятие основных решений осуществляется совместно, при этом все три участника представлены на национальном и региональном уровнях.

Примером регионального органа являются региональные центры ТиПО в Нидерландах, в наблюдательных советах которых присутствуют представители всех социальных партнеров (регионального уровня). 46 центров ТиПО по всей стране предоставляют обучение по программам ТиПО на уровне старших классов средней школы и для взрослых, финансируемое правительством.

Несколько иной альтернативой представляется использование институциональных механизмов на отраслевом уровне. Примером тому могут служить советы по отраслевой квалификации в Австралии. Данные советы являются частными компаниями, возглавляемыми советами директоров-представителей отраслевых компаний, но, в то же время, финансируются Правительством Австралии. Основной задачей 11 советов является консультирование Правительства, SkillsAustralia (независимый консультационный орган при Правительстве Австралии) и компаний по вопросам развития рабочей силы и необходимых навыков. Еще одним аналогичным примером являются советы по секторальной квалификации в Великобритании, также возглавляемые работодателями, определяющими стратегические направления обучения в определенных секторах экономики. Деятельность 25 лицензированных советов покрывает около 85% всей рабочей силы Великобритании. Советы ответственны за обучение практическим навыкам и играют основную роль в определении квалификаций, соответствующих потребностям рынка труда.

В Бельгии между правительством и отдельными секторами экономики заключаются двухлетние протоколы о сотрудничестве, суть которых состоит во взаимодействии образовательных учреждений и компаний, а также в обеспечении местами для прохождения стажировок обучающимися. Также в каждом секторе функционируют фонды, взносы в который осуществляют компании и работники. Собираемые средства используются для профессионального обучения занятых и потенциальных работников.

Вовлечение всех заинтересованных сторон позволяет эффективно определять количество необходимых специалистов, гарантировать актуальность содержания учебных программ, поддерживать качество подготовки обучающихся, что суммарно обеспечивает удовлетворение нужд экономики и рынка труда.

С точки зрения работодателей привлечение "вчерашних" выпускников образовательных учреждений ТиПО может быть привлекательным в том случае, если выпускники обладают квалификацией и всеми навыками, необходимыми для того, чтобы сразу же и качественно приступить к выполнению работы по специальности. При этом в первую очередь именно работодатели способны дать описание всем необходимым навыкам и сформулировать требования к выпускникам и образовательному процессу.

Для того, чтобы требования работодателей выполнялись, образовательный процесс должен отвечать трем условиям:

1) содержание и структура учебного плана для каждой специальности должны разрабатываться с непосредственным участием работодателей;

2) помимо общих академических дисциплин, содержание учебного плана должно состоять из профессионально-технических дисциплин;

3) обязательной частью учебного курса должно быть получение обучающимися практических навыков работы посредством прохождения полноценной стажировки в компаниях или имитации рабочего процесса в образовательных учреждениях ТиПО. Немаловажным является юридическое оформление прохождения стажировки с учетом всех прав и обязанностей сторон посредством заключения контрактов (договоров) о прохождении стажировки.

Аналогично тому, как учебный план регулирует содержание обучения в образовательном учреждении, так и прохождение стажировки или имитация рабочего процесса в образовательном учреждении должны регулироваться специализированными инструкциями по подготовке.

Например, в Китае учебный план делится на три составные части. Около трети содержания курса определяется Министерством образования Китая и предполагает изучение общих академических программ, вторая треть содержания курса также составляется на национальном уровне с участием представителей отраслей и определяет общие компетенции и навыки, требуемые для работы в данной отрасли. Оставшаяся треть курса также предполагает изучение профессионально-технических дисциплин и определяется уже на местном уровне (чаще всего на уровне образовательных учреждений) для того, чтобы учесть потребности местных работодателей. Работодатели могут влиять на содержание курса именно на местном уровне, поскольку между ними и образовательными учреждениями налажено тесное взаимодействие. Некоторые образовательные учреждения имеют настолько тесные связи с компаниями, что их учебные программы в деталях ориентированы на работу крупных компаний-партнеров.

Норвежский директорат образования и обучения является ответственным за развитие учебного плана ТиПО, для чего широко применяется практика создания рабочих групп из числа образовательных учреждений и компаний. Компании, отраслевые организации и профессиональные союзы вносят свой вклад в развитие учебных планов посредством специализированных профессионально-технических тренинговых советов. Как правило, учебный план включает в себя два года обучения в образовательном учреждении. В первый год предоставляются общее образование и вводные профессионально-технические знания, во второй год происходит специализация студентов, которые получают уже специальные знания.

Опыт Великобритании в данной сфере представляется неудачным, поскольку в системе ТиПО большее внимание уделяется академическому нежели профессионально-техническому образованию. В Великобритании исторически сложилось, что система ТиПО была отделена от централизованного управления и развивалась обособленно и фрагментально, в результате чего в настоящее время отсутствует унифицированная структура всей системы. Отличительной чертой британской системы является значительная независимость образовательных учреждений в принятии решений о содержании и расписании учебных программ. Правительство Великобритании старается преодолеть разрыв между общим и профессионально-техническим образованием. Так, в 2002 году Национальный учебный план, рассчитанный на студентов в возрасте от 14 до 16 лет, усилил направленность на профессиональные курсы. Однако, система ТиПО по-прежнему является составной частью общего образовательного процесса, а не отдельным его направлением, как в Швейцарии, Германии или Норвегии.

Другим примером неэффективности системы ТиПО в данном аспекте можно назвать опыт Мексики. С одной стороны учебный план обеих программ, по которым предоставляется профессионально-техническое образование, содержит в себе изучение профессионально-технических дисциплин. Так, в рамках программы "Технический профессионал" общие академические дисциплины составляют 35 %, тогда как профессионально-технические – 65 %. В рамках программы "Профессионал технологий" наблюдается обратный уклон: 60 % учебного плана составляют академические дисциплины, оставшиеся 40 % – профессионально-технические дисциплины. Однако значительным недостатком системы ТиПО Мексики является то, что в процедуре составления учебного плана по обеим программам не принимают участия работодатели, что, как следствие, ведет к несоответствию квалификаций и навыков выпускников потребностям экономики и рынка труда.

Наличие практических навыков работы выпускников является единственным стимулом для работодателей по привлечению их в качестве работников сразу после окончания образовательного учреждения. Поэтому программы стажировок являются ядром системы ТиПО практически во всех странах. Стажировки могут принимать различные формы. Это могут быть стажировки преимущественно в компаниях (большинство рассматриваемых стран), либо имитация рабочего процесса преимущественно в пределах образовательного учреждения (Сингапур, Швеция, Великобритания, Мексика и другие страны). В некоторых странах программы стажировок внедряются после уровня начального профессионально-технического образования (Австралия, Ирландия, США). Стажировки могут проходить в течение нескольких дней каждую неделю наряду с получением теоретических знаний в образовательных учреждениях, что характерно для дуальной системы (Австрия, Германия, Бельгия), либо целыми недельными, месячными блоками (Ирландия, Бразилия), а иногда и в течение одного-двух лет (Южная Корея, Норвегия).

Наглядными примерами разных, но эффективных подходов по организации программ стажировок, являются примеры Германии, Норвегии и Сингапура. В Германии программа стажировки предполагает, что 3-4 дня в неделю в течение всего учебного курса обучающиеся в образовательных учреждениях должны выступать в качестве стажеров в компаниях, с течением времени переходя от ознакомления к непосредственной работе. В Норвегии стажировка также проходит в компаниях, однако, в соответствии с принятой моделью "2+2" обучающиеся выступают в качестве стажеров в течение двух последних лет обучения: первый год – тренинги, подготовка, ознакомление; второй год – продуктивная работа. В Сингапуре прохождение стажировки осуществляется преимущественно путем имитации рабочего процесса непосредственно в самих образовательных учреждениях. Данный подход является капиталоемким, поскольку имитация требует восстановления полной картины рабочего процесса, что требует вливания значительных инвестиционных средств на приобретение оборудования, экипировки, необходимых принадлежностей и других атрибутов, а также на поддержание и обновление их состояния. В то же время, подобный подход позволяет в меньшей степени ориентироваться на участие работодателей, что в некоторой степени облегчает администрирование системы ТиПО государственными органами, однако, несет в себе риск устаревания материально-технического обеспечения и несоответствия текущим потребностям работодателей.

Прохождение стажировки должно быть юридически оформлено путем заключения контракта о прохождении стажировки, в котором должны быть оговорены все права и обязанности участвующих сторон (в зависимости от рассматриваемой страны), то есть образовательного учреждения ТиПО, обучающегося, выступающего в качестве стажера, родителей или опекунов обучающегося, компании, предоставляющей место для стажировки, государственных органов.

Например, в Австралии между работодателем и стажером заключается типовой контракт о прохождении стажировки. Представитель Австралийского центра стажировок консультирует обе стороны по вопросам их прав и обязанностей и обеспечивает, чтобы прохождение стажировки соответствовало интересам обеих сторон. В контракте прописывается, что работодатель обязан принять на временную работу стажера и обучать его, производить оплату за труд, обеспечивать благоприятные условия труда и гарантировать, что стажер находится под адекватным руководством. Работодатель должен подтвердить план стажировки, представленный образовательным учреждением. Объектом контракта также является период прохождения стажировки, в течение которого ни одна из сторон не может разорвать соглашение.

В Бельгии контракт о стажировке подписывается работодателем, стажером и, если стажер младше 18 лет, родителем или опекуном, при обязательном положительном решении со стороны консультанта по стажировкам. Стажер получает заработную плату, размер которой зависит от возраста стажера и длительности прохождения стажировки. В Австрии аналогичный контракт заключается между работодателем, стажером и, в обязательном порядке, родителями или опекунами. Стажер получает медицинскую страховку, страховку от несчастных случаев и безработицы, а также пенсионные отчисления. Отношения между участниками выстраиваются на основе трудового законодательства, норм социального обеспечения и правил защиты работников. Уровень оплаты труда стажера устанавливается по итогам достигнутых договоренностей и значительно дифференцируется в зависимости от получаемой стажером специальности.

Поскольку значительная часть обучения проходит в период стажировки, правила прохождения стажировки и ее содержание должны также быть объектом контроля и мониторинга. Формально содержание стажировки должно регулироваться специализированными инструкциями по подготовке, разрабатываемыми в связи с учебным планом при участии социальных партнеров, в первую очередь – работодателей.

Наиболее полезным представляется опыт Германии в этой сфере, наладившей эффективную процедуру параллельного создания и обновления учебного плана и инструкций по подготовке. Заинтересованный государственный орган, обычно Федеральное министерство экономики и занятости, определяет базовые критерии профессионально-технической специальности (название профессии, продолжительность и структура обучения, общие черты необходимых квалификаций и навыков). Эта процедура осуществляется по договоренности с Федеральным министерством образования и исследований с участием представителей социальных партнеров и Федерального института профессиональной подготовки. Далее решение относительно учреждения, пересмотра требований к соответствующей профессии принимает Комиссия по взаимодействию центральных и местных (земельных) государственных органов.

В случае положительного решения разрабатываются 2 проекта документов: проект учебного плана – экспертами-представителями земель; проект инструкций по практической подготовке – федеральными экспертами и сотрудниками Федерального института профессиональной подготовки. Также участие в разработке обоих документов принимают представители социальных партнеров.

На следующем этапе проводится совместное заседание всех заинтересованных сторон под председательством Министерства образования и исследований, на котором проходит процедура окончательного согласования. Согласованный вариант проектов обоих документов рассматривается сначала земельными комиссиями и постоянной комиссией Федерального института профессиональной подготовки, а затем – Комиссией по взаимодействию центральных и местных (земельных) государственных органов. В случае положительного решения проекты обоих документов утверждаются: новый либо обновленный учебный план – земельными министерствами культуры; новые либо обновленные инструкции по практической подготовке при прохождении стажировки – заинтересованным государственным органом-инициатором создания или обновления специальности по договоренности с Министерством образования и исследований.

Вся процедура осуществляется в течение одного года, если речь идет об обновлениях в требованиях к существующей специальности, в течение двух лет – если разрабатывались требования к новой специальности.

Эффективность системы ТиПО определяется, помимо прочего, привлекательностью получения профессионально-технического образования для обучающихся. Поэтому необходимо учитывать предпочтения как обучающихся по программам ТиПО, так и тех, кто в перспективе может вступить в их ряды. При этом руководящим принципом остается условие соответствия потребностям экономики и рынка труда в лице работодателей. Базовые принципы, требуемые к соблюдению в данном аспекте, это: помимо узких специализированных навыков работы учебный план должен содержать изучение академических дисциплин; гибкость системы ТиПО и возможность перехода с одной образовательной программы на другие; эффективная работа института карьерного наставничества.

Для того чтобы быть конкурентоспособными на рынке труда, выпускники образовательных учреждений ТиПО должны обладать и узкими практическими навыками работы, и широким кругозором и академическими знаниями, а также аналитическими способностями. Это позволит им, во-первых, приспосабливаться к изменениям в требованиях рынка труда и, следовательно, быть способными в случае необходимости сменить профессию или место работы и, во-вторых, быть в состоянии при желании продолжить получение образования. Другими словами, учебный план должен быть рассчитан не только на то, что выпускники могут сразу после окончания пополнить ряды рабочей силы, но также должен ориентироваться на то, что обучающиеся могут пожелать либо сменить специальность во время обучения, либо продолжить образование в высших академических или профессионально-технических университетах. В противном случае возникает риск того, что выпускники могут попасть в карьерный "тупик" после завершения образовательного учреждения ТиПО. Поэтому учебный план по каждой специальности в рамках ТиПО должен быть сбалансирован за счет включения общих академических дисциплин, обеспечивающих обучающихся перспективами карьерного развития и профессиональной мобильности.

Выше рассматривался пример Китая, где треть учебного плана состоит из изучения обучающимися общих академических дисциплин, определяемых Министерством образования. Такое же соотношение академических и профессионально-технических дисциплин наблюдается в учебных планах в Чили. В Норвегии, пример которой также рассмотрен выше, первый год обучения (из предполагаемых четырех лет) состоит преимущественно из получения общих академических знаний.

В Германии, согласно Соглашению о профессионально-технических школах 1991 года, также одна треть учебного плана предполагает изучение академических дисциплин, таких как математика, иностранные языки, основы экономики, социальные науки и другие. Отдельного внимания заслуживает подход, принятый в США, где профессионально-техническое образование, как таковое, выведено за рамки уровня среднего специального образования. Однако, отдельные модули профессионально-технических дисциплин включаются по пожеланию обучающихся в общеобразовательные программы школ. Таким образом, на уровне среднего специального образования основной упор делается именно на изучение академических дисциплин. Например, в калифорнийской системе образования установлены обязательные стандарты для обучающихся, предполагающие получение базовых знаний по 11 направлениям: академическая успеваемость; коммуникации; карьерное планирование и менеджмент; технологии; решение проблем и критическое мышление; здоровье и безопасность; ответственность и гибкость в работе; этика и правовые обязанности; лидерство и командная работа; технические знания и навыки; применение всего вышеперечисленного. В США уделяется большое внимание академической успеваемости, подтверждением чему служит создание национального плана оценки качества знаний, что позволило сфокусироваться на академической успеваемости обучающихся.

Даже в случае выполнения первого принципа, а именно создания условий для образовательной и карьерной мобильности обучающихся во время обучения и после "выхода" на рынок труда за счет включения в учебный план академических дисциплин, обязательным принципом является создание гибкой институциональной основы внутри всей системы образования. Соблюдение данного принципа позволит обучающимся, при желании, сменить свою образовательную программу ТиПО на другую, либо на академическую программу, а также по окончании образовательного учреждения ТиПО, по желанию, поступить в высшие учебные заведения как профессионально-технической, так и академической направленности.

Для примера, четверть выпускников образовательных учреждений ТиПО в Дании и около одной трети в Корее продолжают получать образование в высших учебных профессионально-технических заведениях. В странах, где переход обучающихся со средним специальным образованием в сектор высшего образования ограничен, государство стремится переломить тенденцию. Так, в Германии, где лишь небольшая доля выпускников ТиПО продолжают получать высшее образование, одна из последних реформ 2009 года направлена на предоставление доступа в университеты всем выпускникам, имеющим степени "высококвалифицированный работник", "техник" или "бизнес администратор", а также всем, кто имеет трехлетний опыт работы по специальности.

Программы в Швейцарии отличаются гибкостью: у студентов всегда есть возможность получать дополнительное образование и с легкостью сменить свою программу обучения на другую. По окончании двухлетних программ ТиПО, рассчитанных на предоставление в основном практических навыков, выпускники получают федеральный сертификат ТиПО, предоставляющий возможность как для выхода на рынок труда, так и для прямого доступа к 3-х или 4-х годичным программам обучения. Эти программы, в свою очередь, обеспечивают выпускников всеми навыками и квалификацией, необходимыми для работы по своей специальности. По окончании этих программ выпускники получают федеральный диплом ТиПО, предоставляющий возможность прямого доступа к дальнейшему высшему профессиональному образованию (категория В), то есть без получения дополнительных квалификаций (в отличие от косвенного доступа). В качестве альтернативной возможности для выпускников, не желающих продолжать профессиональное обучение в рамках высшего профессионально-технического образования (категория В), также существует возможность получения академического высшего образования (категория А) после обучения в Федеральном профессионально-техническом бакалавриате. Бакалавриат доступен для студентов, прошедших во время обучения по программам ТиПО или после них подготовительные курсы, включающие общеобразовательные академические предметы. Выпускники бакалавриата имеют прямой доступ по вступлению в университеты прикладных наук и косвенный доступ – в технологические университеты и институты.

Студенты в Норвегии, получившие квалификацию ТиПО, могут напрямую поступить в профессионально-технические колледжи, в то время как желающие поступить в университет должны проучиться еще один год. В США двухлетние колледжи составляют самый быстрорастущий и крупный сектор в сфере образования. Они рассматриваются американскими и международными студентами как ступенька на пути к высшему образованию, но являются более доступными по цене. Больше 40% всех студентов США, около 11 миллионов человек, учатся именно в двухлетних колледжах. После окончания таких колледжей студент получает техническое или профессиональное образование, которое можно продолжить и получить университетскую степень бакалавра: легко перезачесть все изученные дисциплины и поступить в 4-х годичный университетский бакалавриат на 2-3 курс.

По окончании основной средней школы обучающиеся оказываются перед выбором. Возможными альтернативами являются продолжение обучения в академических общеобразовательных школах с перспективой поступления в высшие академические учебные заведения, продолжение обучения в профессионально-технических образовательных учреждениях и, в редких случаях, выход на рынок труда. Выбор, который делается обучающимися на данном этапе, зачастую может не совпадать с потребностями экономики. Так, например, объективным требованием для индустриально развитой экономики является наличие 2-3 специалистов с профессионально-техническим образованием, приходящихся на 1 специалиста с высшим образованием. Подобное соотношение может не выполняться, если большая часть студентов предпочитает получать академическое образование в высших учебных заведениях. Для таких стран, где наблюдается перекос в сторону высшего образования (например, Корея, Казахстан) интересы обучающихся могут не соответствовать требованиям экономики, однако, при надлежащем информировании и руководстве, эти интересы могут быть перенаправлены в пользу экономики. Инструментом подобного воздействия на предпочтения обучающихся является институт карьерного наставничества, применяемый практически во всех рассматриваемых странах.

Эффективная система карьерного наставничества включает несколько направлений: это информирование о перспективах на рынке труда, включенное в расписание общеобразовательных школ; учреждение профессии карьерного наставника, на индивидуальной основе ведущего работу с обучающимися и родителями; создание интернет-ресурсов, широко освещающих ситуацию на рынке труда, являющихся важным источником информации для наставников; аналитическое отслеживание и публикация исполнительным органом информации о потребностях экономики и ситуации на рынке труда, составляющих информационную основу для работы карьерных наставников. Также инструментом карьерного наставничества является ознакомление обучающихся с условиями труда путем организации визитов и прохождения непродолжительной практики в разных компаниях.

В Университете восточного Лондона (Великобритания) осуществляется подготовка по квалификации "карьерное наставничество" в течение одного очного года или двух-трех лет заочного обучения. Будущие наставники учатся работать с целым рядом различных групп клиентов. Программа обучения включает теорию и практику наставничества, стратегии по обеспечению равного доступа к услугам наставников, изучение рынка труда, образовательной системы, организация структуры наставничества. Карьерные наставники в Швейцарии получают специальный диплом в высших учебных заведениях. Программа обучения включает пять широких сфер: индивидуальное развитие (обучающая и развивающая психология), индивидуум в обществе (социология, юриспруденция и экономика), индивидуум и "мир карьеры" (образовательная система, выбор образования и профессиональной карьеры, производственная психология, рынок труда), методика работы (диагностика, карьерное наставничество, мониторинг, документационное обеспечение и построение взаимодействия с общественностью), а также профессиональная этика, профессиональная идентичность и качество. В дополнение программа предусматривает 12-месячную стажировку.

Кроме того, в Швейцарии карьерное наставничество и информирование в среднем образовании являются обязательными. Все преподаватели являются слушателями курса о возможностях на рынке труда. Ученики 7-9 классов в обязательном порядке изучают в самой школе различные карьерные возможности и деятельность основных институтов по наставничеству и консультированию (далее – BIZ центров). Сотрудники BIZ центров оказывают услуги по карьерному наставничеству на всех уровнях образования, тесно сотрудничают с образовательными учреждениями. В первую очередь, обучающиеся встречаются с наставниками широкого профиля, а затем перенаправляются к более узким отраслевым специалистам.

Помимо примера швейцарских BIZ центров можно также привести примеры других стран, где услуги карьерного наставничества предоставляются национальными центрами ТиПО. Примерами могут выступать Институт исследований ТиПО Австрии, Исследовательский институт ТиПО Кореи.

В Чехии на специализированном web-сайте (http://www.infoabsolvent.cz; проект "Информационная система для вступающих на рынок труда"; финансируется из бюджета Чехии и Европейским социальным фондом) представлена информация обо всех образовательных программах ТиПО на уровне среднего специального и высшего образования, об их вступительных требованиях, о квалификации и профессии, которые могут быть получены по окончании этих программ. Также приводятся данные об условиях труда по всем профессиям и степень удовлетворенности количеством специалистов по ним. Данные подкреплены показателями уровня безработицы и уровнем оплаты труда в соответствующих профессиях. Пользователи также могут ознакомиться с информацией о различных профессиях, просматривая доступный на сайте видеоматериал и читая о потребностях и требованиях работодателей касательно навыков и компетенций, которыми должен обладать потенциальный работник.

В Мексике Министерство образования разработало программное обеспечение, доступное на USB-носителях и в режиме "online". Программа включает инструменты, посредством которых обучающиеся способны выявить свои сильные и слабые стороны, информацию об образовательных учреждениях и учебных курсах, индикаторы рынка труда по нескольким (не всем) специальностям. Студенты имеют возможность сравнивать различные варианты развития карьеры благодаря данным о количестве выпускников, работающих по профессии, уровню оплаты труда и средней продолжительности рабочего дня.

Национальное агентство образования Швеции обеспечивает контент web-сайта http://www.utbildningsinfo.se, содержащего описание всех программ на уровне среднего специального образования, получаемые в рамках данных программ профессии, информацию о дальнейшей судьбе выпускников в течение пяти лет (например, работа по профессии, дальнейший вид обучения).

Немаловажным инструментом карьерного наставничества является ознакомление школьников с условиями труда непосредственно в самих компаниях, где в течение небольшого промежутка времени они имеют возможность принять участие в отдельных видах работы. Данный инструмент используется во многих странах, которые, в свою очередь, позаимствовали опыт США. Система профессионально-технического образования (американское название – "карьерное и техническое образование") США имеет значительные особенности. Как таковая система функционирует в рамках высшего образования (как правило, колледжей), в то время как на уровне среднего специального образования обеспечиваются условия для того, чтобы школьники имели возможность получить полное представление обо всех возможных карьерных альтернативах, во многом – благодаря возможности прохождения практики в компаниях. Отличительная черта американской модели ТиПО на уровне среднего специального образования заключается в том, что программа обучения включает в себя конкретные модули ТиПО в рамках общеобразовательной программы средней школы. Ее большая заслуга в том, что она позволяет овладеть элементами профессиональной подготовки, в том числе за счет приобретения опыта на рабочих местах, что позволяет отслеживать ранние профессиональные наклонности и осуществить выбор карьеры на начальной стадии. Данная модель позволяет молодым людям изучить варианты карьеры и получить полезный опыт на рабочем месте без ущемления интересов тех, кто не подходит для академического образования, сохранив при этом акцент на основные академические навыки, включая способность к количественному мышлению и грамотности для поддержки дальнейшего образования и развития карьеры.

При построении системы карьерного наставничества опыт США перенимался и другими странами. Так, в Австрии, Германии и Швейцарии обучающиеся перед тем, как выбрать профессию или место для прохождения стажировки, могут пройти короткие периоды практики в компаниях. Большая часть обучающихся делают это в период школьных каникул. Опрос, проведенный в Швейцарии среди 1000 обучающихся, выявил, что прохождение практики стало важным источником информации при принятии решения о дальнейшей карьере, и 61% студентов по итогам прохождения практики получили предложение со стороны компаний о прохождении полноценной стажировки.

В Дании большинство школьников в возрасте 14-16 лет в обязательном порядке проходят две недельные практики в разных компаниях. В Норвегии практически все школьники вне зависимости от того, планируют ли они получать профессионально-техническое или академическое образование, проходят недельную практику в компаниях в 9 классе и дополнительный период практики в 10 классе. Норвежские образовательные учреждения зачастую заключают соглашения с компаниями о прохождении подобной практики.

Как и в общем академическом образовании, качество преподавания критически важно для достижения эффективности ТиПО. Отличительной чертой системы ТиПО является то, что обучающиеся получают образование по двум направлениям: это изучение теоретических дисциплин академического и профессионально-технического характера, а также получение практических навыков работы при прохождении стажировки. Поэтому в образовательном процессе задействованы не только преподаватели, ответственные за предоставление теоретических знаний, но также и мастера производственного обучения, чья сфера ответственности охватывает прививание практических навыков. При этом мастера производственного обучения могут быть "внешними", если стажировка проходит в компаниях, или "внутренними", если стажировка происходит в самом образовательном учреждении путем имитации рабочего процесса. Поэтому для того, чтобы обеспечить эффективность системы ТиПО необходимо: гарантировать, что преподаватели и "внутренние" мастера производственного обучения хорошо знакомы с современными потребностями экономики и предоставляют актуальные знания обучающимся, а также гарантировать, что "внешние" и "внутренние" мастера производственного обучения способны, как педагоги, обучать стажеров.

Преподаватели теоретических дисциплин, особенно профессионально-технического характера, и "внутренние" мастера производственного обучения должны обеспечивать студентов знаниями, актуальными для современного состояния экономики. Следовательно, необходимо обеспечить соответствующую подготовку самих преподавателей и мастеров производственного обучения. Для достижения этой цели правительства разных стран используют идентичные инструменты – поощряют их к частичной занятости в отраслях, а также создают гибкие пути рекрутинга работников непосредственно из компаний соответствующих отраслей для преподавания в образовательных учреждениях.

Например, в Норвегии между образовательными учреждениями и компаниями налажено тесное сотрудничество, которое предполагает, что работники компаний частично заняты на производстве и частично – в качестве "внутренних" мастеров производственного обучения в образовательных учреждениях на основании краткосрочных контрактов. Подобное взаимодействие выгодно, в том числе, и самим сотрудникам компаний, выступающих в качестве мастеров производственного обучения, поскольку они имеют возможность не только повысить уровень своего дохода, но также развивать карьеру в этом качестве при параллельном сохранении рабочего места. Аналогичный подход используется в Китае, где для преподавателей образовательных учреждений существует требование об обязательной работе в компаниях ежегодно в течение одного месяца.

Другим примером является Австрия, где большая часть преподавателей и "внутренних" мастеров производственного обучения в образовательных учреждениях нанимается из числа опытных работников, занятых в производстве. В Корее также наем преподавателей и мастеров производственного обучения осуществляется напрямую из компаний. В то же время преподавателей из образовательных учреждений, напротив, направляют в компании для приобретения практического опыта. Таким образом, происходит обмен опытом в плане теоретических знаний и применения их на практике.

Мастера производственного обучения, обучающие стажеров практическим навыкам работы, являются опытными специалистами в своей области, однако, как правило, не всегда способны обучать стажеров из-за нехватки педагогического опыта. Поэтому педагогическая подготовка является необходимым условием для успешной работы мастеров производственного обучения, а также преподавателей, пришедших в образовательное учреждение из компаний.

В Бельгии, работодатели, принимающие стажеров, прослушивают 12-часовой курс "Эстафета". Программа курса включает такие темы, как приветствие стажеров, инструктаж стажеров и обратная связь, управление конфликтными ситуациями. Этот курс является обязательным для всех новых работодателей и мастеров производственного обучения, а также предоставляется уже задействованным работодателям, нуждающихся в уточнении отдельных моментов, либо столкнувшихся с некоторыми проблемами в отношении стажеров. В Швейцарии, компании, желающие предоставить место для прохождения стажировок, должны соответствовать стандартам качества, которые устанавливаются кантонами. "Внешний" тренер должен прослушать 100-часовой курс, включающий основы педагогики, правовые вопросы, структуру системы ТиПО, а также потенциальные проблемы молодежи, такие как алкоголь и наркотики. Инспекторы от кантонов периодически проводят опрос среди стажеров и работников в качестве мониторинга качества стажировки.

Отдельного внимания заслуживает финская программа "Гоголь" (Telkkд), основанная на сотрудничестве преподавателей и "внешних" мастеров производственного обучения. Программа включает 2-месячный период работы в компании для преподавателей образовательных учреждений, в течение которых формируется пара "преподаватель-работник". Это позволяет преподавателю привести в актуальность профессиональные знания, в то время как закрепленный за ним работник, являющийся помимо того "внешним" тренером, может улучшить свои педагогические навыки. Программа несет в себе множество выгод для обеих сторон: знакомство с современным рабочим процессом, знание используемых технологий и оборудования, потенциальные контакты, интерес со стороны обучающихся и другие.

В Южной Каролине (США) используется альтернативный подход для привлечения высококвалифицированных специалистов в качестве преподавателей и "внутренних" мастеров производственного обучения в образовательных учреждениях. По таким программам как "сварочные работы", "косметология" и "кулинария" лица с опытом работы могут стать преподавателями/мастера производственного обучениями посредством участия в государственной программе сертификации по месту работы. Кандидаты для подтверждения необходимой квалификации должны получить соответствующий профильный сертификат или сдать государственный квалификационный экзамен. Для обучения претендентов педагогическим навыкам и способствования их успешному переходу от работы по специальности к преподаванию в образовательных учреждениях действует тренинговая программа "DIRECT". Программа включает следующие предметы: методы преподавания, классное руководство и управление лабораторией, учебный план и оценка успеваемости. Курсы проходят одним блоком в течение нескольких дней во время летних каникул и нескольких дней по воскресеньям в течение учебного года.

Поскольку для эффективного функционирования системы ТиПО необходимым условием является вовлечение всех заинтересованных сторон, то, помимо институциональных механизмов, странами используются стимулирующие меры, направленные, в первую очередь, на разделение финансовых затрат участников. Эффективное финансирование предполагает, что все стороны получают выгоды (в материальной и нематериальной форме) от участия в развитии системы ТиПО в соответствии с понесенными затратами. Например, если обучающийся будет вынужден полностью покрывать стоимость обучения в размере 1000 долларов США, в то время, как предполагаемый уровень оплаты труда по окончании обучения составляет 800 долларов США, то, следовательно, он не будет иметь никаких стимулов к получению подобной квалификации, которая, в свою очередь, может быть критически важной для экономики в целом. При прохождении стажировки обучающийся может произвести добавленную стоимость в размере 600 долларов США, что является прямой выгодой для работодателя. Возможным решением в данном случае может быть государственное субсидирование стоимости обучения для обучающегося в размере 400 долларов США, а также осуществление затрат на проведение стажировки работодателем в размере 200 долларов США. В таком случае все участники оказываются выгодоприобретателями: работодатель – 400 долларов США, обучающийся – 200 долларов США (без учета возможной оплаты за стажировку), а также общество в целом.

Участие работодателей является основополагающим для системы ТиПО, поскольку они задействованы в разработке учебного плана, организации программы стажировок. Материальными выгодами для них являются добавленная стоимость произведенной стажерами продукции (например, согласно швейцарскому исследованию 2004 года суммарные расходы 2500 компаний на проведение стажировки составили около 3,8 млрд. долларов США, а доходы в форме произведенной продукции – около 4,2 млрд. долларов США); экономия за счет использования стажеров, чей труд оплачивается на более низком уровне по сравнению со штатными квалифицированными работниками; снижение издержек, связанных с рекрутингом. Кроме того, работодатели получают выгоды в нематериальной форме такие, как возможность выбора работников из числа лучших стажеров и обучающихся в образовательных учреждениях (например, в Германии по итогам прохождения стажировки предложение о продолжении работы в компании получают в среднем 25% стажеров); получение педагогических знаний, необходимых для эффективной подготовки нового персонала; возможность найма недоступных на рынке труда специалистов и другие.

Практически во всех рассматриваемых странах государство поддерживает работодателей в организации стажировок. Так, в Австралии, Австрии, Бельгии, Франции, Нидерландах, Швейцарии и других странах в качестве инструмента используются налоговые льготы для компаний. Также, за счет государственных средств осуществляется прямое субсидирование компаний в Австралии, Австрии, Бельгии, Финляндии, Венгрии, Норвегии и других странах.

Компании в Норвегии получают прямые субсидии от фюльке в размере 12 тыс. евро на одного стажера, что покрывает два года прохождения стажировки и соразмерно стоимости одного года обучения в образовательном учреждении. В Германии стажировка на учебно-производственных комбинатах, на которых дополнительные инструкции для стажировки формируются субъектами малого и среднего бизнеса, финансируются совместно за счет средств Федерального агентства занятости, Федерального правительства и земель.

Привлекательность профессионально-технического образования по сравнению с академическим образованием для обучающихся обусловлена множеством факторов: во время прохождения стажировки обучающиеся получают заработную плату, обучение зачастую является бесплатным (во многих странах среднее специальное образование включено в обязательное наряду со средним общим образованием), открытие трудового стажа и пенсионные отчисления, налаживание личных контактов с потенциальными работодателями.

Например, в Норвегии стажеры получают урезанную заработную плату, которая варьируется от 30% до 80% от заработной платы квалифицированного работника в зависимости от срока прохождения стажировки. Студенты и стажеры из семей с низкими доходами могут получать гранты и займы на обучение через Государственный фонд кредитования образования. Дополнительные гранты предоставляются студентам, получающим образование за пределами родного города. Все студенты получают грант на приобретение обязательного для обучения оборудования. Основная форма поддержки – это гранты. Займы на обучение являются беспроцентными в период обучения.

В Китае широко применяется практика взимания платы с обучающихся за обучение, размер которой варьируется по регионам. В провинции Шаньси плата, включающая стоимость перемещения, проживания и учебников, составляет 2000 юаней на одного обучающегося. В провинции Гауньчжоу аналогичная плата составляет от 1200 до 1500 юаней. Помимо этого с обучающихся, приехавших на обучение из других регионов, взимаются дополнительные 200 юаней за проживание в общежитиях и питание в столовых. В более обеспеченных регионах, таких, как Пекин или Шанхай, плата за профессиональную подготовку находится на более высоком уровне и варьируется в пределах от 2000 до 4000 юаней. Однако, в то же время в Китае действует система субсидирования всех обучающихся в рамках ТиПО в размере 1500 юаней. Таким образом, например, обучающиеся из Гуаньчжоу, имеющие обязательство по оплате в размере 1500 юаней, в конечном итоге с учетом субсидирования должны только покрывать собственные расходы на проживание. В дополнение к обязательному субсидированию (1500 юаней) также существуют схемы субсидирования на местных уровнях. К примеру, в Пекине в зависимости от различных критериев объем дополнительных субсидий может составлять от нескольких сот до нескольких тысяч юаней на одного обучающегося.

Грантовая форма поддержки обучающихся со стороны государства присутствует практически во всех рассматриваемых странах. Также государство предоставляет обучающимся займы на обучение в Дании, Финляндии, Японии, Нидерландах, Норвегии. В редких случаях обучающимся предоставляют налоговые льготы – подобная практика применяется для отдельных программ в Австралии, Австрии и Турции. Образовательные учреждения взимают плату за обучение, однако в некоторых странах размер оплаты по отдельным программам ТиПО регулируется государством (Австралия, Финляндия, Нидерланды, Турция).

Как сказано выше, фундаментом эффективности системы ТиПО является соответствие потребностям экономики и рынка труда. Анализ международного опыта развития системы ТиПО и администрирования данного процесса позволяет сделать некоторые выводы относительно приоритетов, которые должны соблюдаться при проведении политики в сфере ТиПО:

1) вовлечение всех заинтересованных сторон посредством эффективных институциональных механизмов и системы стимулов;

2) привлечение работодателей и профессиональных союзов к разработке и совершенствованию учебного плана (curriculum);

3) обеспечение актуальности прививаемых навыков и соответствия требованиям, необходимым на рабочем месте;

4) учебный план должен содержать в себе изучение как общих академических, так и узких профессионально-технических дисциплин;

5) посредством системы ТиПО необходимо, с одной стороны, предоставлять студентам универсальные знания и навыки, которые при необходимости могут быть дополнены и (или) заменены на другие, для того, чтобы поддержать профессиональную мобильность и создать возможности для последующего обучения, а с другой стороны – прививать специфичные профессиональные навыки, которые будут соответствовать текущим потребностям работодателей;

6) гарантировать, что все студенты, обучающиеся по профессионально-техническим программам, получают адекватную общую и математическую грамотность, для того, чтобы создать возможности для их последующего обучения (lifelong learning) и развития карьеры;

7) обязательной частью учебного курса должно быть получение обучающимися практических навыков работы посредством прохождения полноценной стажировки в компаниях или имитации рабочего процесса в образовательных учреждениях ТиПО;

8) содержание стажировки должно регулироваться специализированными инструкциями по подготовке, прохождение стажировки должно юридически оформляться посредством заключения контрактов между всеми участниками;

9) необходимо учредить профессию карьерного наставника, хорошо информированного о ситуации на рынке труда; обеспечить адекватные ресурсы для карьерного наставничества и его активной деятельности; обеспечить независимую основу для поддержки объективного карьерного наставничества; предоставлять хорошие источники информации о возможностях карьеры и курсах (программах ТиПО); построить полноценную и всестороннюю систему наставничества через партнерство с работодателями;

10) привлечение к работе достаточного количества преподавателей (теоретическое обучение) и мастеров производственного обучения (практическое обучение) и обеспечение их хорошей осведомленности о современных потребностях отраслей экономики;

11) обеспечение, с одной стороны, соответствующей общей и педагогической подготовки для мастеров производственного обучения, ведущих практические занятия у обучающихся стажеров, а с другой стороны – специфичной отраслевой подготовки мастеров производственного обучения, гарантирующей, что в дальнейшем студенты будут получать от мастеров производственного обучения все необходимые навыки для работы;

12) для программ ТиПО издержки должны распределяться между государством, работодателями и студентами в соответствии с получаемыми ими выгодами.

_______________________________

¹Данная форма организаций ТиПО исключена Законом Республики Казахстан от 24 октября 2011 года "О внесении изменений и дополнений в Закон Республики Казахстан "Об образовании".

¹Термин применяется в данных АРКС

Анализ внутренней среды

Анализ сильных и слабых сторон

Сильными сторонами являются:

1) политическая и финансовая поддержка Главы государства и Правительства Республики Казахстан. Некоммерческое акционерное общество "Холдинг "Кәсіпқор" (далее – НАО "Холдинг "Кәсіпқор") создано Постановлением Правительства Республики Казахстан во исполнение поручения Главы государства и призвано стать флагманом принципиально новой модели управления системой ТиПО. Цель НАО "Холдинг "Кәсіпқор" состоит в управлении сетью колледжей мирового уровня и межрегиональных профессиональных центров подготовки и переподготовки кадров (далее – межрегиональные профцентры), инициатива создания которых также принадлежит Президенту Республики Казахстан Нурсултану Назарбаеву;

2) наличие в Республике Казахстан опытных специалистов по управлению организациями ТиПО и преподаванию профессионально-технических дисциплин. Существует возможность их привлечения для реализации задач по формированию сети колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров посредством организации переподготовки на основе международного опыта;

3) заинтересованность основных участников, а именно предприятий (работодателей), государства, молодежи (потенциальных учащихся ТиПО), действующих организаций ТиПО в повышении качества и модернизации содержания обучения по техническим специальностям для удовлетворения текущих запросов рынка труда и среднесрочных потребностей индустриально-инновационного развития экономики;

4) заинтересованность зарубежных организаций образования в продвижении своих брендов в образовательном пространстве региона Центральной Азии за счет налаживания партнерских отношений с казахстанскими колледжами;

5) в целом благоприятные социально-экономические условия, в том числе:

наличие у государства необходимых ресурсов для модернизации системы ТиПО;

рост уровня жизни населения, определяющий возможность получения гражданами профессионального образования;

появление в результате модернизации производства новых рабочих мест для квалифицированного труда.

Среди слабых сторон следует отметить:

1) неизвестность нового образовательного бренда. Колледжи мирового уровня и межрегиональные профцентры создаются в сфере ТиПО, общее состояние которого в Казахстане можно оценить как неудовлетворительное. Учитывая общее негативное отношение общественности к сфере ТиПО, неизвестность нового образовательного бренда может негативно сказаться на привлечении учащихся и представителей бизнеса;

2) непривлекательность колледжей по сравнению с университетами. На привлекательности получения образования в создаваемых колледжах мирового уровня негативно сказываются предпочтения молодежи по получению высшего общего образования в академических университетах. Это является следствием традиционного "перекоса" интересов общественности в пользу высшего образования по сравнению со средним специальным образованием;

3) значительные первичные финансовые затраты и зависимость от бюджетных средств. Создание сети колледжей мирового уровня предполагает большой объем работ, связанных со строительством зданий, обеспечением оборудованием и возведением инфраструктуры. Данные виды работ потребуют выделения значительных бюджетных средств;

4) отсутствие в Республике Казахстан успешно апробированных моделей прогнозирования потребностей рынка труда по отраслям в национальном масштабе. Такую модель НАО "Холдинг "Кәсіпқор" предстоит разработать на первом этапе своего функционирования для определения точного перечня специальностей колледжей мирового уровня.

Анализ существующих и потенциальных угроз и рисков

Потенциальными угрозами и рисками являются:

1) отсутствие существенных результатов в ближайшем будущем, что негативно скажется на ожиданиях общественности. В случае задержки строительства, несвоевременной разработки учебных программ, подготовки преподавателей или других задержек в сроках, доверие к создаваемым колледжам как к флагману новой модели управления и точке роста казахстанской системы ТиПО будет подорвано. Это, в свою очередь, негативно скажется на возможности распространения положительного опыта НАО "Холдинг "Кәсіпқор" и закрепит общее отрицательное отношение общественности к существующей системе ТиПО;

2) неэффективность взаимодействия колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров и работодателей. Неразвитость механизмов взаимодействия управляемых НАО "Холдинг "Кәсіпқор" колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров и представителей бизнеса способна привести к фрагментальному характеру образовательного процесса и негативно сказаться на качестве подготовки студентов. Отсутствие взаимодействия с работодателями приведет к искажению процессов, являющихся ключевыми при построении эффективной системы ТиПО, таких, как совместная разработка учебных программ, получение студентами практических навыков работы в компаниях-партнерах, практическая подготовка преподавателей и других;

3) несоответствие специализации выпускников потребностям экономики. Несоответствие квалификаций и специальностей выпускников текущим и потенциальным потребностям экономики может быть результатом неэффективности механизмов прогнозирования, оторванности содержания учебных программ вследствие несбалансированности участия заинтересованных сторон. Несоответствие полученных выпускниками навыков требованиям работодателей способно в дальнейшем привести к их невостребованности на рынке труда;

4) неудовлетворительное качество преподавания. Качество преподавания может несоответствовать поставленным задачам вследствие либо недостаточного количества квалифицированных преподавателей и, как следствие, высокой нагрузки на одного преподавателя, либо общей некомпетентности преподавательского состава. Это может быть результатом неэффективности механизмов по отбору, привлечению и удержанию преподавателей, а также недостаточной педагогической и практической подготовки преподавательского состава;

5) неадекватность материально-технического оснащения. Имитация производственного процесса предполагает оснащение имитационных лабораторий необходимым современным оборудованием. Результатом ненадлежащей работы с поставщиками, приобретения оборудования, не соответствующего современному производству в отраслях, их физического и морального устаревания, будет являться неадекватная практическая подготовка выпускников и, как следствие, их невостребованность работодателями;

6) отсутствие у выпускников возможности для дальнейшего образования и развития карьеры. По окончании колледжа выпускник будет обладать узкими специализированными знаниями и навыками практической работы, достаточными для выхода на рынок труда и работы по специальности. В то же время существует риск, что полученное выпускником образование не предоставит основу для профессиональной мобильности, развития карьеры, переквалификации или дальнейшего обучения. Это может быть результатом узкопрофильной направленности обучения в колледже мирового уровня и отсутствия академических знаний и универсальных навыков, являющихся основой для профессиональной мобильности и дальнейшего обучения.

Для предотвращения актуализации и негативного влияния вышеуказанных рисков НАО "Холдинг "Кәсіпқор" будет введена в действие система менеджмента качества, включающая систематическую оценку и управление рисками, а также мониторинг и оценку качества преподавания, в том числе удовлетворенности работодателей подготовкой выпускников.

Определение возможностей для достижения целей

Существующие сильные стороны деятельности НАО "Холдинг "Кәсіпқор", а также системная политика по управлению рисками позволят реализовать следующие возможности:

1) соответствие создаваемых колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров международным стандартам. Создание организаций сети НАО "Холдинг "Кәсіпқор" будет осуществляться с учетом передового мирового опыта в области развития ТиПО. При создании и управлении колледжами и межрегиональными профцентрами с целью определения важнейших направлений деятельности НАО "Холдинг "Кәсіпқор" предполагается рассмотреть вопрос об установлении стратегических партнерских отношений с ведущими мировыми учебными заведениями в сфере ТиПО, а также международными экспертами;

2) соответствие содержания образования потребностям экономики. Текущие и потенциальные потребности экономики, рынка труда и работодателей являются основой при определении содержания образовательной программы. Это нашло отражение в специализации профильных школ, отобранных при участии представителей бизнеса и учитывающих тенденции в экономике Казахстана и мира;

3) полный охват секторов экономики. Профильные школы при создаваемых колледжах мирового уровня и межрегиональные профцентры будут осуществлять подготовку специалистов, которые будут востребованы во всех отраслях экономики. При этом предполагается, что структура выпуска создаваемых организаций ТиПО непосредственно обеспечит потребности в рабочей силе основных отраслей экономики, создающих до 55% внутреннего валового продукта страны, и, косвенным образом, охватит все сектора экономики;

4) полный охват этапов организации бизнеса. Профильные школы при создаваемых колледжах мирового уровня и межрегиональные профцентры будут осуществлять подготовку специалистов, которые будут востребованы на всех этапах организации бизнеса: проектирование, строительство, производство, обслуживание и реализация готовой продукции;

5) современная инфраструктура и передовое оснащение. Колледжи мирового уровня и межрегиональные профцентры создаются с учетом передового мирового опыта. Это предполагает, что для эффективного выполнения задач, которые государство ставит перед НАО "Холдинг "Кәсіпқор", колледжи мирового уровня и межрегиональные профцентры должны отвечать самым современным требованиям. В частности, на территории создаваемых колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров будет рассмотрена возможность создания современной инфраструктуры;

6) высокое качество преподавания. Для преподавательской деятельности в колледжах мирового уровня и межрегиональных профцентрах будет привлечен лучший преподавательский состав, во-первых, знакомый с современными тенденциями и потребностями экономики, и, во-вторых, имеющий опыт педагогической деятельности и соответствующую подготовку. В рамках деятельности НАО "Холдинг "Кәсіпқор" будет рассмотрена возможность создания целостной системы по поиску, отбору, подготовке и удержанию лучших преподавателей;

7) участие работодателей в определении содержания образования. Бесспорным преимуществом в деятельности НАО "Холдинг "Кәсіпқор" является привлечение посредством эффективных механизмов на центральном и региональном уровнях представителей бизнеса, являющихся потенциальными работодателями для выпускников колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров. Благодаря рекомендациям представителей бизнеса будут сформулированы необходимые требования к выпускникам колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров, что найдет отражение в содержании учебных планов;

8) привлекательность обучения для студентов. Колледжи мирового уровня и межрегиональные профцентры будут обладать привлекательностью для студентов, поскольку будут, во-первых, гарантировать обучение практическим навыкам работы, во-вторых, предоставлять универсальные академические знания, и, в-третьих, прививать специфичные профессиональные знания.

2. Миссия и видение

Миссия

Подготовка профессионалов высочайшего класса для инновационного развития страны.

Задача, поставленная Главой государства и Правительством Республики Казахстан перед НАО "Холдинг "Кәсіпқор", состоит в создании сети колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров по подготовке профессионалов высочайшего класса, обладающих передовыми знаниями и высококвалифицированными навыками практической работы. Подготавливаемые колледжами мирового уровня и межрегиональными профцентрами специалисты должны сыграть важную роль в успешной реализации ГПФИИР. Кроме того, колледжи мирового уровня и межрегиональные профцентры должны сыграть роль "точек роста" и распространить положительный опыт в масштабах всей казахстанской системы ТиПО.

Видение

Лучшие колледжи мирового уровня и межрегиональные профцентры в Казахстане, готовящие специалистов, соответствующих самым высоким международным требованиям. В результате работы НАО "Холдинг "Кәсіпқор" в 2021 году будет успешно функционировать сеть колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров, готовящих высококвалифицированных специалистов. В деятельности колледжей мирового уровня, межрегиональных профцентров и НАО "Холдинг "Кәсіпқор" рассматривается возможность установления стратегических партнерских отношений с ведущими мировыми учебными заведениями в сфере ТиПО, а также международными экспертами в целях учета передового мирового опыта. Это позволит выпускникам колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров быть конкурентоспособными не только на казахстанском, но и на зарубежных рынках труда. Лидерство и опережающее развитие колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров будет основано на глубоком анализе и адаптации передового мирового опыта в области развития ТиПО.

3. Стратегические направления деятельности, цели, задачи,
ключевые показатели деятельности и ожидаемые результаты

Модель функционирования колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров в Республике Казахстан

Модель обучения

Выбор оптимальной модели обучения в колледжах мирового уровня и межрегиональных профцентрах осуществляется на основе анализа мирового опыта и текущей ситуации в Казахстане.

Наибольшее признание в мире заслужили три модели ТиПО:

1) дуальная модель получила распространение в германоязычных странах Западной Европы. В рамках данной модели большая часть учебного процесса проходит на производстве: 3-4 дня – на стажировке в компаниях и 2-3 дня – в училищах. При этом большая часть расходов на обучение осуществляется компаниями;

2) норвежская модель предполагает, что обучение разделено на два равных периода: первые два года студент посещает училище, а последние два года проходит производственную стажировку непосредственно в компаниях;

3) сингапурская модель предполагает, что весь процесс обучения проходит в училище. При этом, на базе училища воспроизводится полный технологический цикл, соответствующий реальному производству.

Учитывая сложившиеся условия в Казахстане, а именно слабое взаимодействие государственных органов, реализующих политику в сфере ТиПО, с бизнесом и, как следствие, низкую активность бизнеса в развитии системы ТиПО, применение дуальной и норвежской моделей в Казахстане в настоящее время представляется проблематичным. Сингапурская модель, предполагающая имитацию рабочей среды непосредственно в учебных заведениях, позволяет в меньшей степени ориентироваться на участие бизнеса и, следовательно, более применима в условиях современного Казахстана. Кроме того, сингапурская модель в большей степени поддается управлению, поскольку не требует контроля прохождения стажировок в компаниях. В то же время, сингапурский подход предполагает значительные бюджетные затраты, поскольку имитация требует восстановления полной картины рабочего процесса, что требует вливания значительных инвестиционных средств на приобретение оборудования, экипировки, необходимых принадлежностей и других атрибутов, а также на поддержание и обновление их состояния. В то же время, при наличии адекватного аналитического сопровождения дополнительным фактором в пользу выбора сингапурской модели служит возможность в централизованном порядке отслеживать, внедрять и адаптировать учебные программы в соответствии со структурными изменениями в экономике, формированием ее новых отраслей.

Таким образом, в текущих условиях в Казахстане наиболее применимой является сингапурская модель, предполагающая имитацию производственной среды непосредственно в колледжах мирового уровня и межрегиональных профцентрах.

В связи с этим будет проработан вопрос по применению опыта Сингапура по моделированию производственных процессов непосредственно в создаваемых колледжах мирового уровня и межрегиональных профцентров. Однако в случае нецелесообразности реального или компьютерного воспроизведения производственного цикла сложных технологических процессов для обучения по отдельным специальностям (например, в машиностроении) обучение практическим навыкам может быть осуществлено в рамках прохождения полноценной стажировки в компаниях, являющихся партнерами НАО "Холдинг "Кәсіпқор".

В этой связи уже в настоящее время прорабатывается вопрос по более широкому вовлечению бизнеса и усилению его связи с деятельностью НАО "Холдинг "Кәсіпқор". Следовательно, немаловажной задачей на текущем этапе является взаимодействие с бизнесом, направленное в перспективе на усиление его влияния на такие направления деятельности, как разработка учебных программ, организация стажировок в компаниях для студентов и преподавателей. Для этого предполагается заключение договоров с представителями бизнеса для прохождения производственной практики и стажировок. Кроме того, планируется разработать образовательные программы для нескольких специальностей по дуальной системе.

Учебный процесс предполагается построить по схеме: 80% – в учебном заведении, 20% – на производственной практике, что гарантирует для студентов получение практических навыков работы. Программы обучения будут сформированы на модульной основе, что придаст гибкость образовательному процессу и позволит удовлетворить различные образовательные потребности студентов. Благодаря модульной системе обучения общая продолжительность обучения может составить от трех месяцев до четырех лет.

В дальнейшем будет рассматриваться возможность создания Центров инноваций и развития в качестве структурного подразделения при каждом колледже мирового уровня в целях создания условий для профессиональной мобильности, развития карьеры и дальнейшего обучения выпускников и работников отраслей. Предполагаемой задачей данных Центров является обеспечение учащихся возможностью прослушать курсы по профессиональной ориентации (карьерное наставничество), языковые курсы (общие и профессионально-технические казахский, русский, английский языки) и получить коммуникационные навыки.

В целях повышения качества преподавания в системе ТиПО и осуществления подготовки преподавателей, в первую очередь, для колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров, в дальнейшем планируется рассмотреть вопрос о создании в городе Астана в качестве структурного подразделения колледжа мирового уровня Центра повышения квалификации преподавателей ТиПО. В будущем на базе Центра предполагается подготовка преподавателей из других колледжей ТиПО.

Структура управления

Единственным акционером НАО "Холдинг "Кәсіпқор" является Правительство Республики Казахстан в лице Комитета государственного имущества и приватизации Министерства финансов Республики Казахстан. Права владения и пользования переданы Министерству образования и науки Республики Казахстан.

Орган управления – Совет директоров НАО "Холдинг "Кәсіпқор" – будет состоять из представителей центральных исполнительных органов, реализующих политику в области развития ТиПО. Кроме того, прорабатывается возможность привлечения в Совет директоров независимых директоров, в том числе международных экспертов, что будет способствовать, во-первых, прозрачности процесса принятия решений, во-вторых, соответствию современным международным стандартам.

Общая структура управления НАО "Холдинг "Кәсіпқор" представлена на Схеме 1 ниже.

Схема 1. Управление НАО "Холдинг "Кәсіпқор"

Прорабатывается вопрос по привлечению в Попечительский совет НАО "Холдинг "Кәсіпқор" социальных партнеров: представителей бизнес-ассоциаций и крупных компаний, что создаст возможность их влияния на образовательные процессы в рамках колледжей мирового уровня и обеспечит соответствие учебного процесса потребностям работодателей и рынка труда; представителей профессиональных союзов, что обеспечит защиту интересов студентов. Заседания Попечительского совета планируется проводить ежеквартально. По результатам заседаний Попечительский совет разрабатывает рекомендации Совету директоров по совершенствованию деятельности НАО "Холдинг "Кәсіпқор". Для взаимодействия Попечительского совета, Совета директоров и НАО "Холдинг "Кәсіпқор" рассматривается вопрос по разработке детальной схемы и правил взаимодействия.

Для каждого колледжа мирового уровня будет рассмотрена возможность создания Регионального попечительского совета, в который могут войти представители бизнес-ассоциаций и компаний региона и местные профессиональные союзы, а также представители местных исполнительных органов. Это позволит учесть региональную специфику и внести соответствующие правки в образовательный процесс для каждого отдельного колледжа мирового уровня. В будущем предполагается разработка детальной схемы и правил взаимодействия Региональных попечительских советов, колледжей мирового уровня и НАО "Холдинг "Кәсіпқор".

Инфраструктура

Предполагается, что при проектировании и строительстве колледжей мирового уровня в Республике Казахстан найдет свое отражение сингапурский опыт. Так, в Сингапуре для привлечения учащихся в систему ТиПО при проектировании и строительстве колледжей стремились создать здания, обладающие яркими архитектурными особенностями, которые бы не уступали высшим учебным заведениям. Поэтому для проектирования колледжей мирового уровня в Республике Казахстан желательно привлечение международных компаний и использование современных технологий строительства (применение экологических материалов, энергосберегающих технологий).

Строительство четырех колледжей мирового уровня планируется вести под управлением НАО "Холдинг "Кәсіпқор". Кроме того, по мере завершения строительства МОН РК под управление НАО "Холдинг "Кәсіпқор" предполагается передача четырех межрегиональных профцентров.

Географически четыре колледжа мирового уровня будут функционировать в городах Астана, Алматы, Актобе и Шымкент и будут носить одноименные названия. В колледжах мирового уровня городов Астана и Алматы предполагается функционирование шести профильных школ, а потенциальная вместимость студентов каждого составит около 1500 человек. В колледжах мирового уровня городов Актобе и Шымкент предполагается функционирование четырех профильных школ, а потенциальная вместимость студентов каждого составит около 1200 человек. Таким образом, общее число студентов колледжей мирового уровня в четырех городах может составить около 5400 человек.

Четыре межрегиональных профцентра будут расположены в городах Атырау, Экибастуз, Усть-Каменогорск, Шымкент, а количество студентов в каждом из них составит 700 человек. Таким образом, общее количество студентов межрегиональных профцентров в четырех городах составит 2800 человек, а общее количество студентов, обучающихся в учебных заведениях НАО "Холдинг "Кәсіпқор" – 8200 человек.

Специальности

С точки зрения работодателей наем выпускников колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров может быть привлекательным в том случае, если выпускники обладают квалификацией и всеми навыками, необходимыми для того, чтобы немедленно приступить к качественному выполнению работы по специальности. Однако, при этом, высококвалифицированный специалист не будет наниматься работодателем, если его специальность не востребована.

Поэтому определение актуальных специальностей выступает в качестве основы эффективности колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров. Для этого выполнение следующих задач представляется необходимым:

1) при определении специальностей основной упор должен быть сделан на прогнозировании не менее чем на пятилетний период потребности в кадрах приоритетных отраслей экономики в рамках индустриально-инновационного развития;

2) должны быть учтены тенденции развития мировой и казахстанской экономики;

3) все образовательные программы, методики подтверждения квалификации должны соответствовать международным требованиям, а дипломы признаваться компаниями в Казахстане и других странах мира.

В настоящее время на основе работы, проведенной МОН РК, определены детальные перечни специальностей для межрегиональных профцентров.

Кроме того, с учетом работы, проведенной отраслевыми советами, по определению будущих потребностей рынка труда в специалистах, а также изучения мирового опыта (политика определения специальностей, динамика привлекательности специальностей для студентов в зарубежных странах) в основу образовательной модели четырех создаваемых колледжей мирового уровня положена система профильных школ:

1) Школа инжиниринга;

2) Школа архитектуры и строительства;

3) Школа информационных и коммуникационных технологий;

4) Школа дизайна и проектирования;

5) Школа агропромышленного комплекса (далее – АПК);

6) Школа металлургии и машиностроения;

7) Междисциплинарная школа.

Детальный перечень специальностей в рамках каждой профильной школы колледжей мирового уровня, а также дополнительный перечень специальностей для межрегиональных профцентров планируется определить в будущем совместно со стратегическими партнерами на основе экспресс-оценки и предварительного прогноза потребностей рынка труда.

При выборе специальностей будут соблюдаться квалификационные требования к работникам, устанавливаемые Единым тарифно-квалификационным справочником работ и профессий рабочих, утвержденным Приказом Министра труда и социальной защиты населения Республики Казахстан от 7 апреля 2008 года № 91-п, а также другими документами, регламентирующими определение квалификационных характеристик.

НАО "Холдинг "Кәсіпқор" намерено готовить специалистов всех трех уровней квалификации, а именно:

1) кадры по массовым профессиям технического и обслуживающего труда;

2) более сложных (смежных) профессий, специальностей и практических навыков;

3) высококвалифицированных специалистов технического труда, включая их переподготовку и повышение квалификации.

В дальнейшем НАО "Холдинг "Кәсіпқор" будет разработана прогнозная модель определения потребностей рынка труда и выбора специальностей и соответствующих профессий. Данная модель будет учитывать задачи проектов, реализуемых в соответствии с Картой индустриализации и Программой "Дорожная карта бизнеса-2020", утвержденной постановлением Правительства Республики Казахстан от 13 апреля 2010 года № 301, в рамках ГПФИИР, а также других стратегических и программных документов Республики Казахстан. В основу модели также лягут анализ сведений о привлечении иностранных специалистов в Республику Казахстан, анализ тенденций в мировой экономике, анализ структурных изменений экономики Казахстана и другие факторы.

Партнеры

Для каждой профильной школы прорабатывается возможность привлечения трех партнеров:

1) стратегический партнер из числа ведущих мировых колледжей (рассматриваются партнеры из Сингапура, Германии, Нидерландов, Великобритании, а также Канады и Австралии для специальностей в сфере АПК);

2) международная корпорация;

3) крупная отечественная компания.

Преподавательский и управленческий состав

Для осуществления учебного процесса в колледжах мирового уровня и межрегиональных профцентрах предполагается привлечь наиболее квалифицированный преподавательский персонал. Для проведения теоретических занятий предполагается привлекать, во-первых, преподавателей общих академических дисциплин (математика, физика, биология) и, во-вторых, преподавателей специальных профессионально-технических дисциплин. Помимо этого для проведения практических занятий рассматривается вопрос привлечения специалистов с производства ("внешние" мастера производственного обучения). Кроме того, возможным представляется привлечение молодых квалифицированных преподавателей, получивших техническое образование за рубежом, для проведения как практических, так и теоретических занятий.

Преподавателей НАО "Холдинг "Кәсіпқор" предполагается привлекать к осуществлению преподавательской деятельности в Центрах инноваций и развития по дисциплинам, развивающим у студентов навыки, необходимые для успешного карьерного становления и профессиональной мобильности, такие, как коммуникационные навыки, основы предпринимательства, продвинутые языковые курсы и другие. Также преподавателей НАО "Холдинг "Кәсіпқор" после прохождения соответствующей подготовки предполагается привлекать к осуществлению преподавательской деятельности в Центре повышения квалификации преподавателей ТиПО в городе Астана. В данном Центре в первую очередь планируется актуализировать профессионально-технические знания обучающихся преподавателей и мастеров производственного обучения, во вторую – прививать педагогические навыки.

Прорабатывается вопрос по организации в каждой школе отдельной специализации "мастер производственного обучения по профилю". Таким образом, каждая школа сумеет готовить профессиональных мастеров производственного обучения в соответствующей сфере, что позволит удовлетворить потребность в таких специалистах не только самой системы НАО "Холдинг "Кәсіпқор", но и всей сферы ТиПО.

Общая потребность в штатных преподавателях оценивается на уровне 1400 человек. Планируется проработать вопрос направления отобранных преподавателей и мастеров на соответствующие курсы повышения квалификации в соответствии с разрабатываемыми учебными программами на начальном этапе. Кроме того, отдельно будет рассматриваться возможность создания программы стажировок для преподавателей и мастеров.

Важным направлением управления человеческими ресурсами также является развитие управленческого персонала НАО "Холдинг "Кәсіпқор" и колледжей мирового уровня. Так, наряду с преподавателями и мастерами на курсы повышения квалификации могут быть направлены директора колледжей мирового уровня.

Учебные программы и материалы

Следующим шагом после определения специальностей колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров НАО "Холдинг "Кәсіпқор" является разработка учебных программ и материалов на основе профессиональных и образовательных стандартов в сфере ТиПО.

При разработке учебных программ и материалов будет изучен и систематизирован опыт организаций ТиПО других стран. Кроме того, предполагается организовать обратную связь с заинтересованными сторонами, такими как бизнес-сообщество, учебно-методические объединения сферы ТиПО, студенты.

Содержание и структура учебной программы будет состоять из трех основных частей:

1) общие академические дисциплины;

2) профессионально-технические дисциплины;

3) получение практических навыков работы посредством прохождения практики в колледже мирового уровня (межрегиональном профцентре) или на предприятии.

В дополнение к учебным программам структурным подразделением НАО "Холдинг "Кәсіпқор" планируется выработка методических рекомендаций по разработке учебных программ, соответствующих мировым образовательным стандартам. После апробации разработанных учебных программ и материалов в рамках системы НАО "Холдинг "Кәсіпқор" образовательные учреждения ТиПО Казахстана могут использовать данные методические рекомендации для разработки собственных учебных программ.

Система менеджмента качества

НАО "Холдинг "Кәсіпқор" прорабатывается возможность по разработке комплексной системы менеджмента качества для внедрения во всех организациях сети (холдинг, колледжи мирового уровня, межрегиональные профцентры), что позволит обеспечить высокое качество предоставления образовательных услуг, а также своевременно реагировать на изменения рыночной конъюнктуры.

Система менеджмента качества позволит оценивать управление качеством по таким направлениям, как:

1) выбор специальностей;

2) содержание учебных образовательных программ;

3) процедура отбора абитуриентов;

4) процедура отбора профессионально компетентных преподавателей и мастеров;

5) повышение квалификации преподавателей, мастеров и других работников;

6) состояние обучающей среды и качества создаваемых условий;

7) эффективность работы администрации колледжей.

Карьерное наставничество

В настоящее время потребности индустриального развития экономики Республики Казахстан не удовлетворяются в полной мере специалистами с профессионально-техническими навыками. Для разрешения данной проблемы целесообразным представляется внедрение карьерного наставничества, направленного на распространение ТиПО среди молодежи и повышение привлекательности профессионально-технических специальностей.

Система карьерного наставничества НАО "Холдинг "Кәсіпқор" будет осуществляться по следующим направлениям:

1) создание и наполнение веб-сайта НАО "Холдинг "Кәсіпқор", широко освещающего потребности экономики, ситуацию на рынке труда и преимущества ТиПО, а также доступные образовательные программы ТиПО, информацию о вступительных экзаменах, квалификациях и профессиях, которые будут получены по окончании обучения, уровне оплаты в различных сферах экономики, что является важным источником информации для заинтересованных групп населения;

2) информирование учащихся о перспективах на рынке труда через открытый онлайн доступ к данным исследований НАО "Холдинг "Кәсіпқор";

3) помощь абитуриентам в выявлении их склонностей, сильных и слабых сторон, что поможет им в выборе оптимальной специальности;

4) ознакомление обучающихся с условиями труда путем организации визитов и прохождения непродолжительной практики в различных компаниях.

Внедрение международных технологий образования

Высокое качество образования в колледжах мирового уровня и межрегиональных профцентрах обеспечивается посредством внедрения передового международного опыта.

Одной из наиболее важных целей НАО "Холдинг "Кәсіпқор" также является взаимодействие с лучшими мировыми организациями образования. Предполагается, что новые модели учебных программ в рамках отобранных специальностей колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров будут разрабатываться с учетом содержания соответствующих учебных программ стратегических партнеров.

Кроме того, будет проработан вопрос направления на курсы преподавательского состава колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров для актуализации методов преподавания и использования инновационных технологий в образовательном процессе в соответствии с мировой практикой. Для осуществления оценки результатов обучения и экзаменации выпускников прорабатывается вопрос внедрения внешней оценки учебных достижений с привлечением стратегических партнеров к проведению экзаменов. Кроме того, часть преподавателей колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров предполагается направить на переподготовку по проведению выпускных экзаменов для обеспечения соответствия этого процесса мировым стандартам.

Распространение опыта

Если на первом этапе деятельность НАО "Холдинг "Кәсіпқор" планируется сосредоточить на создании новой модели функционирования колледжей и межрегиональных профцентров, которая позволит обеспечить подготовку конкурентоспособных специалистов технического и обслуживающего труда, то на втором этапе после 2017 года основное внимание в деятельности НАО "Холдинг "Кәсіпқор" предполагается уделять распространению апробированной модели в масштабах всей казахстанской системы ТиПО.

Распространение положительного опыта апробации модели функционирования колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров, основанной на передовых международных достижениях, новых методиках и подходах, среди образовательных организаций ТиПО Казахстана, даст импульс обновлению и дальнейшему развитию системы ТиПО по всей стране.

При этом трансляцию опыта предполагается осуществлять в два этапа. На первом этапе в девяти областях, не охваченных деятельностью НАО "Холдинг "Кәсіпқор", предполагается отобрать региональных партнеров в лице местных колледжей с государственной формой собственности (по одному колледжу на регион в зависимости от экономической специализации региона). В дополнение планируется, что колледжи мирового уровня НАО "Холдинг "Кәсіпқор" в ходе своей деятельности могут устанавливать партнерские взаимоотношения и с организациями ТиПО в регионах своей деятельности.

Определение перечня партнерских колледжей, переговоры о формате сотрудничества предполагается начать на первом этапе деятельности НАО "Холдинг "Кәсіпқор" до физического запуска колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров. Это позволит заблаговременно сформировать инфраструктуру партнерских взаимоотношений, а также начать совместную апробацию новейших методик организации обучения.

Планируется, что координаторами работ с региональными партнерами выступят колледжи мирового уровня в городах Астана, Алматы, Актобе и Шымкент, а межрегиональные профцентры будут выполнять вспомогательную роль в процессе реализации партнерских программ. Это позволит обеспечить широкий охват новой моделью по всей республике при относительно небольших затратах со стороны НАО "Холдинг "Кәсіпқор". При выборе региональных партнеров основными критериями будут выступать:

1) сбалансированное развитие – упор будет сделан на работу с партнерами из регионов с перегруженной системой ТиПО (сверхплановая наполняемость колледжей);

2) региональная специализация –партнеры будут определены в соответствии со структурой экономики региона.

Предварительный анализ региональной специализации выявил следующее:

1) западные регионы – нефтегазовый сектор, логистика, строительство;

2) северные регионы – сельское хозяйство, ремонт сельскохозяйственной техники, гостиничный бизнес, горнорудная промышленность;

3) центральные и восточные регионы – металлургия, машиностроение, горнорудная промышленность, энергетика;

4) юго-восточный регион – пищевая промышленность, информация и связь;

5) южные регионы – сельское хозяйство, пищевая промышленность.

На втором этапе трансляции опыта, после достижения присутствия организаций ТиПО, подведомственных НАО "Холдинг "Кәсіпқор", а также организаций, являющихся его партнерами, на территории всей республики, предполагается открыть партнерские программы для всех организаций ТиПО страны.

Предполагаемыми направлениями работы НАО "Холдинг "Кәсіпқор" по определению областей ТиПО, нуждающихся в модернизации, являются:

1) изучение сложившейся системы функционирования организаций ТиПО совместно с действующими организациями ТиПО и местными управлениями образования. Их практический опыт работы является бесценным источником информации об основных положительных и отрицательных аспектах функционирования системы ТиПО и образовательных организаций;

2) проведение сравнительного анализа апробированной модели НАО "Холдинг "Кәсіпқор" с деятельностью существующих организаций ТиПО в региональном и отраслевом разрезе, что позволит выявить наличие или отсутствие перекосов в их деятельности и в дальнейшем усовершенствовать функционирование всей системы ТиПО в целом и образовательных организаций ТиПО в отдельности;

3) определение проблемных аспектов сложившейся системы ТиПО и функционирования образовательных организаций, препятствующих их эффективному развитию;

4) определение направлений, мер и инструментов, необходимых для модернизации существующей системы ТиПО и образовательных организаций, способствующих выпуску востребованных специалистов.

Для модернизации системы ТиПО планируется принимать меры системного характера, стимулирующие вовлечение в работу образовательных учреждений ТиПО стратегических и социальных партнеров (например, разработка изменений в законодательство Республики Казахстан). При этом планируются к использованию различные инструменты внедрения новой модели, такие, как открытый информационный доступ к разработкам НАО "Холдинг "Кәсіпқор" на веб-сайте, консультации с образовательными организациями ТиПО в онлайн-режиме, проведение разъяснительной работы и внедрение разработанных методик и схем деятельности организаций ТиПО и организации образовательного процесса.

Предполагается, что партнерские колледжи получат от сотрудничества с НАО "Холдинг "Кәсіпқор" следующие преимущества:

1) помощь в поиске и налаживании сотрудничества со стратегическими иностранными партнерами;

2) помощь в разработке и модернизации учебных программ;

3) переподготовка преподавателей и менеджеров на базе современных технологий и лучшего международного опыта;

4) помощь в поиске и работе с отраслевыми партнерами;

5) рекомендации по улучшению качества учебного процесса.

Предполагается, что в результате отбора партнерских колледжей общая мощность организаций сети НАО "Холдинг "Кәсіпқор" и партнерских колледжей в регионах может достигнуть 15 000 учащихся, а охват – все 16 регионов Казахстана.

Пересмотр и модернизация существующей системы функционирования ТиПО планируется осуществлять по следующим направлениям деятельности организаций ТиПО:

1) выбор специальностей: разработанная НАО "Холдинг "Кәсіпқор" прогнозная модель определения потребностей рынка труда и выбора специальностей и соответствующих профессий предполагается распространять по всей казахстанской системе ТиПО по двум направлениям. Во-первых, результатом использования прогнозной модели будет перечень специальностей, подготовка специалистов по которым будет рекомендоваться другим организациям ТиПО Республики Казахстан. Во-вторых, при необходимости, прогнозная модель может передаваться другим колледжам-партнерам, которые смогут самостоятельно использовать ее при определении будущих специальностей, адаптируя ее, при этом, к региональным особенностям. Для передачи прогнозной модели и ее результатов в использование образовательных организаций ТиПО страны предполагается проведение семинар-совещаний в реальном и онлайн-режимах, на которых будет вестись разъяснительная работа по методологии прогнозной модели и инструктаж по ее использованию;

2) международные и казахстанские партнеры: поиск международных и местных партнеров для региональных колледжей-партнеров НАО "Холдинг "Кәсіпқор" планируется осуществлять с учетом отраслевой специализации партнера, направлений и сферы взаимодействия;

3) преподавательский и управленческий состав: в целях распространения позитивного опыта в дальнейшем будет рассмотрен вопрос повышения квалификации преподавателей ТиПО в создаваемом в городе Астана Центре повышения квалификации преподавателей;

4) учебные программы и материалы: образовательным организациям ТиПО Казахстана будут передаваться учебные программы, разработанные по специальностям колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров НАО "Холдинг "Кәсіпқор". Кроме того, по специальностям и профессиям образовательных организаций ТиПО, не совпадающим со специальностями и профессиями колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров, НАО "Холдинг "Кәсіпқор" будет разрабатывать новые учебные программы в соответствии с принятой международной практикой. Также будут доступны методические рекомендации для разработки других учебных программ, необходимых для полноценного учебного процесса существующих образовательных организаций ТиПО Казахстана;

5) система менеджмента качества: разработанная НАО "Холдинг "Кәсіпқор" система менеджмента качества будет внедряться в других организациях ТиПО Казахстана после внедрения всех элементов новой модели функционирования;

6) система карьерного наставничества: система будет внедрена повсеместно с целью популяризации ТиПО и помощи учащимся в выборе профессии.

Стратегические направления, цели, задачи и показатели
результатов деятельности

В своей деятельности НАО "Холдинг "Кәсіпқор" ориентируется на четыре стратегических направления деятельности для создания благоприятной среды в целях успешного развития системы ТиПО.

Стратегическое направление 1. Повышение престижа национальной системы ТиПО	Цель 1.1. Создание инфраструктуры для подготовки высококвалифицированных специалистов технического и обслуживающего труда
	Задача 1.1.1. Развитие сети колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров современного дизайна. Для реализации данной задачи будут предприняты следующие меры: 1) осуществлено строительство и ввод в действие колледжей мирового уровня. Проектно-сметная документация для реализации строительства будет разработана международной проектной компанией; 2) введены в действие межрегиональные профцентры; 3) обеспечено системное обновление оборудования и оснащения мастерских и классов; 4) определены стратегические партнеры; 5) сформирован управленческий состав
	Задача 1.1.2. Обеспечение привлекательности обучения в колледжах мирового уровня и межрегиональных профцентрах. Для реализации данной задачи будут предприняты следующие меры: 1) разработка исчерпывающих информационных ресурсов о деятельности и обучении в колледжах мирового уровня и межрегиональных профцентрах; 2) обеспечение доступа абитуриентов и их родителей
	Ключевые показатели деятельности1: 1) количество введенных в действие колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров; 2) количество оснащенных классов колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров 3) количество обновленных классов и мастерских колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров; 4) количество заключенных соглашений о стратегическом сотрудничестве; 5) количество принятых руководителей и менеджеров среднего звена; 6) количество обучающихся в колледжах мирового уровня и межрегиональных профцентрах
	Ожидаемые результаты. В результате достижения цели стратегического направления 1 колледжи мирового уровня и межрегиональные профцентры будут выпускать высококвалифицированных специалистов технического и обслуживающего труда по приоритетным для индустриально-инновационного развития экономики специальностям. Востребованность выпускников на рынке труда обеспечит повышение престижа ТиПО в Республике Казахстан. Будут построены 4 колледжа мирового уровня и введены в действие 4 межрегиональных профцентра. Проектно-сметная документация для реализации строительства будет разработана проектной компанией. Колледжи мирового уровня будут введены в действие в городах: Астана – школы инженерии, архитектуры и строительства, информационных и коммуникационных технологий, дизайна и проектирования, машиностроения, междисциплинарная школа; Алматы – школы инженерии, архитектуры и строительства, информационных и коммуникационных технологий, дизайна и проектирования, машиностроения, междисциплинарная школа; Актобе – школы инженерии, архитектуры и строительства, информационных и коммуникационных технологий, междисциплинарная школа; Шымкент – школы информационных и коммуникационных технологий, проектирования, АПК, легкой промышленности и междисциплинарная школа. Межрегиональные профцентры будут функционировать в городах Атырау, Экибастуз, Усть-Каменогорск и Шымкент. По мере завершения процесса строительства, ввода в эксплуатацию и передачи межрегионального центра в управление НАО "Холдинг "К сіпқор", специализация (перечень квалификаций) будет корректироваться по согласованию с отраслевым советом, уполномоченными государственными органами и представителями бизнес сообщества. В колледжах мирового уровня и межрегиональных профцентрах будет функционировать 651 класс и производственная мастерская, оснащенные современным оборудованием; Оборудование 100% классов и производственных мастерских будет обновлено в течение 5 лет после введения их в эксплуатацию. Число подписанных стратегических соглашений – 20 (численность стратегических партнеров может быть меньше). Количество принятых на работу руководителей и менеджеров среднего звена составит 350 человек. В колледжах мирового уровня и межрегиональных профцентрах НАО "Холдинг "Кәсіпқор" при полной загрузке ежегодно будут обучаться 8200 студентов.
Стратегическое направление 2. Улучшение содержания ТиПО и качества преподавания	Цель 2.1. Актуализация содержания ТиПО в соответствии с потребностями экономики
	Задача 2.1.1. Адаптация учебных программ ТиПО в соответствии с профессиональными стандартами. Для реализации данной задачи НАО "Холдинг "Кәсіпқор" будут предприняты следующие меры: 1) участие в разработке профессиональных стандартов; 2) адаптация учебных программ в соответствии с разработанными профессиональными стандартами; 3) выработка методических рекомендаций для разработки учебных программ и материалов
	Ключевой показатель деятельности: количество внедренных учебных программ в колледжах мирового уровня и межрегиональных профцентрах
	Цель 2.2. Формирование и развитие преподавательского состава ТиПО
	Задача 2.2.1. Создание системы привлечения высококвалифицированных педагогических кадров Для реализации данной задачи НАО "Холдинг "Кәсіпқор" будут предприняты следующие меры: 1) проработка вопросов организации повышения квалификации
	Ключевой показатель деятельности: количество принятых преподавателей
	Цель 2.3. Внедрение системы мониторинга и оценки качества преподавания и знаний
	Задача 2.3.1. Организация мониторинга карьерного роста выпускников
	Ключевой показатель деятельности: публикация отчета по результатам мониторинга карьерного роста выпускников
	Ожидаемые результаты. В результате достижения целей стратегического направления 2 будет обеспечено повышение качества преподавания и модернизация содержания обучения в организациях ТиПО. В колледжах мирового уровня и межрегиональных профцентрах будут внедрены 67 образовательных программ по специальностям. Во всех колледжах мирового уровня и межрегиональных профцентрах внедрена система управления кадрами. Количество принятых преподавателей к 2021 году составит 1400 человек. Отчет по результатам мониторинга карьерного роста выпускников будет публиковаться ежегодно начиная с 2016 года.
Стратегическое направление 3. Развитие партнерства ТиПО с бизнес сообществом	Цель 3.1. Обеспечение учета интересов работодателей в деятельности создаваемых колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров
	Задача 3.1.1. Внедрение механизмов участия работодателей в управлении колледжами мирового уровня и межрегиональными профцентрами и организации в них учебного процесса Для реализации данной задачи НАО "Холдинг "Кәсіпқор"будут предприняты следующие меры: 1) привлечение представителей отраслевых ассоциаций в состав попечительских советов НАО "Холдинг "Кәсіпқор" и каждой профильной школы; 2) определение социальных партнеров для профильных школ
	Ключевые показатели деятельности: 1) количество привлеченных представителей различных ассоциаций в составы попечительских советов; 2) количество заключенных соглашений о присвоении статуса социального партнера
	Ожидаемые результаты. В результате достижения целей стратегического направления 3 будет обеспечено постоянное участие и учет интересов работодателей в деятельности колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров. 24 представителя отраслевых ассоциаций станут членами попечительских советов НАО "Холдинг "Кәсіпқор" и его образовательных организаций. Будут подписаны 24 соглашения о социальном партнерстве (численность социальных партнеров может быть меньше).
Стратегическое направление 4. Мультипликация эффекта в масштабах системы ТиПО в целом	Цель 4.1. Распространение опыта апробированных методик управления и организации учебного процесса в масштабах системы ТиПО в целом
	Задача 4.1.1. Постоянное партнерство с государственными организациями ТиПО в регионах, не охваченных системой НАО "Холдинг "Кәсіпқор". Для реализации данной задачи будут осуществлены следующие меры: 1) выработаны критерии выбора партнеров и определены условия партнерства; 2) проведена оценка деятельности колледжей партнеров на соответствие международным стандартам; 3) на постоянной основе организован обмен опытом, передача колледжам-партнерам выработанных учебно-методических материалов и методик организации деятельности колледжей. Реализованы другие направления партнерства.
	Ключевой показатель деятельности: количество партнерских организаций в регионах, не охваченных сетью НАО "Холдинг "Кәсіпқор" Ожидаемые результаты. 9 организаций ТиПО в регионах, не охваченных сетью НАО "Холдинг "Кәсіпқор", станут постоянными партнерами колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров

___________________________

Детальная расшифровка ключевых показателей деятельности НАО "Холдинг "Кәсіпқор" по стратегическим направлениям деятельности на 2012 – 2021 годы представлена в Приложении 1.

Приложение 1 к Стратегии развития некоммерческого акционерного общества "Холдинг "Кәсіпқор" на 2012–2021 годы

Расшифровка ключевых показателей деятельности
по стратегическим направлениям деятельности на 2012–2021 годы

	наименование	еди- ница	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021
Стратегическое направление 1. Повышение престижа национальной системы ТиПО
1.1	Цель
	Создание инфраструктуры для подготовки высококвалифицированных специалистов технического и обслуживающего труда
	Показатели
	Количество введенных в действие колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров	школа	1	2	3		2
	Количество оснащенных классов колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров	клас- сы	20	58	178	142	170	67	67
	Количество обновленных классов и мастерских колледжей мирового уровня и межрегиональных профессиональных центров подготовки и переподготовки кадров	клас- сы						20	58	178	142	170
	Количество заключенных соглашений о стратегическом сотрудничестве	сог- лаше- ния	6	6	4	4
	Количество принятых руководителей и менеджеров среднего звена	чел.	29	58	163		100
	Количество студентов, обучающихся в колледжах мирового уровня и межрегиональных профцентрах	сту- денты	233	932	2865	4566	6600	7400	8200	8200	8200	8200
Стратегическое направление 2. Улучшение содержания ТиПО и качества преподавания
2.1	Цель
	Актуализация содержания ТиПО в соответствии с потребностями экономики
	Показатель
	Количество внедренных учебных программ в колледжах мирового уровня и межрегиональных профцентрах	прог- раммы	8	16	38		5
2.2	Цель
	Формирование и развитие преподавательского состава колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров
	Показатель
	Количество принятых преподавателей	пре- пода- вате- ли	39	117	356	284	339	133	133
2.3	Цель
	Внедрение системы мониторинга и оценки качества преподавания и знаний
	Показатель
	Публикация отчета по результатам мониторинга карьерного роста выпускников	отчет					1	1	1	1	1	1
	Стратегическое направление 3. Развитие партнерства с бизнес сообществом
3.1	Цель
	Обеспечение учета интересов работодателей в деятельности создаваемых колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров
	Показатель
	Количество вновь привлеченных представителей отраслевых ассоциаций в составе попечительских советов	пред- ста- вите- ли	1	2	13		8
	Количество заключенных соглашений о присвоении статуса социального партнера	сог- лаше- ния	1	2	13		8
Стратегическое направление 4. Мультипликация эффекта в масштабах системы ТиПО в целом
4.1	Цель
	Распространение опыта апробированных методик управления и организации учебного процесса в масштабах системы ТиПО в целом
	Показатель
	Количество партнерских организаций в регионах, не охваченных сетью НАО "Холдинг "Кәсіпқор"	орга- низа- ции ТиПО		3	3	3

Приложение 2 к Стратегии развития некоммерческого акционерного общества "Холдинг "Кәсіпқор" на 2012 – 2021 годы

Соответствие стратегических направлений деятельности
на 2011–2021 годы НАО "Холдинг "Кәсіпқор"
стратегическим программным документам Республики Казахстан
(стратегическая карта)

Стратегические программные документы РК

Стратегические направления, цели, задачи НАО "Холдинг "Кәсіпқор"

Проблема: Одной из основных проблем в развитии приоритетных отраслей экономики Республики Казахстан, согласно Государственной программе по форсированному индустриально-инновационному развитию на 2010-2014 годы, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 19 марта 2010 года № 958, является дефицит квалифицированных кадров технического и обслуживающего труда. В значительной степени к этому ведет падение престижа ТиПО вследствие снижения качества обучения. В свою очередь, на качество обучения негативно влияют дефицит учебных мест в организациях ТиПО (в особенности в западных регионах), недостаточная и устаревшая материальная база, дефицит и старение преподавательского состава, а также недостаточно эффективное обновление учебно-методических материалов.

Стратеги- ческий план развития Респуб- лики Казахстан до 2020 года (далее СП-2020)

ГПФИИР

Государст- венная программа развития образования на 2011-2020 годы (далее – ГП РО) Стратегичес- кий план МОН РК на 2011-2015 годы далее – СП МОН РК)

Поручения Главы Государства

Страте- гическое направ- ление 1 НАО "Холдинг "Кәсіпқ ор"

Ц е л ь 1 .1.

Показатели ГП РО Показатели СП МОН РК

К 2020 году функцио- нирует эффектив- ная система техни- ческого и профес- сиональ- ного образо- вания, интегри- рованная в мировое образова- тельное прост- ранство, работода- телями признает- ся высокое качество знаний и навыков выпуск- ников организа- ций техничес- кого и профес- сиональ- ного образо- вания

Строите- льство межрегио- нальных профессио- нальных центров в городах Атырау по нефтегазо- вой отрасли, Экибастуз по топливно- энергети- ческой отрасли, Шымкенте по обрабаты- вающей отрасли и Усть- Камено- горске по машиност- роительной отрасли. Обновление материа- льно- техничес- кой базы действую- щих учебных заведений, ориентиро- ванное на потребнос- ти приоритет- ных секторов экономики. Строите- льство новых учебных заведений ТиПО (Раздел 2. "Ключевые меры поддержки развития приоритет- ных секторов", подраздел 2.5 "Обеспече- ние квалифици- рованными кадровыми ресурсами" )

К 2015 году развить инфраструкту у подготовки кадров для отраслей экономики; повысить престиж обучения в ТиПО; создать условия для обучения в течение всей жизни, образования для всех (ГП РО, раздел 5 "Основные направления, пути достижения поставленных целей программы и соответст- вующие меры" подраздел "Техническое и профессио- нальное образование" , параграф "Развитие инфраструк- туры подготовки кадров для отраслей экономики")

Создать сеть колледжей мирового уровня в городах Астана, Алматы, Актобе и Шымкент (на расширенном заседании Правительства Республики Казахстан 17 апреля 2011 года).

Повыше- ние престижа национа- льной системы ТиПО

Соз да- ние ин- фра тру кту ры для под го- тов ки выс око ква лиф ици ров анн ых спе циа лис тов тех нич еск ого и обс луж ива юще го тру да

Будут функциониро- вать 4 межрегиональ- ных профессиональ- ных центра в городах Атырау для нефтегазовой отрасли, Экибастузе - топливно- энергетической Шымкенте - обрабатывающей и Усть-Камено- горске - машинострои- тельной (ГП развития образования до 2020 года)

Количество межрегиональ- ных центров по подготовке и переподготовке кадров составит до 2015 года - 4 ед. (показатель 2 задачи 1.3.1)

Цель 1.3 Функциони- рование эффективной системы технического и профессио- нального образования, интегриро- ванной в мировое образова- тельное пространство , к 2020 году. Задача 1.3.1. Обеспечение доступности технического и профессио- нального образования (СП МОН РК).

Проблема: содержание обучения (учебные программы) и качество преподавания не обеспечивают соответствия знаний, умений и навыков выпускников требованиям работодателей.

СП-2020

ГПФИИР

ГП РО СП МОН РК

Поруче- ния Главы Госу- дарства

Страте- гичес- кое направ- ление 2 НАО "Хол- динг "Кәсіпқ ор"

Ц е л ь 2.1

Показатели ГП РО Показатели СП МОН РК

К 2015 году обновлены стандарты, учебные планы/ программы технического и профессиона- льного образования, соответст- вующие требованиям рынка труда

Обновление структуры и содержания образовательных программ в соответствии со спросом на рынке труда и международными стандартами путем разработки: национальной квалификацион- ной системы с привлечением объединений работодателей и работников; профессиональ- ных стандартов; интегрированных (модульных) образовательных программ подготовки компетентных специалистов (там же).

К 2015 году необхо- димо обновить структу- ру и содержа- ние ТиПО с учетом запросов индуст- риально- иннова- ционного развития экономи- ки. В соотве- тствии с требова- ниями профес- сиональ- ных стандар- тов будут: обновле- ны госуда- рствен- ные общеобя- затель- ные стандар- ты ТиПО, образо- ватель- ные програм- мы; разрабо- таны типовые учебные програм- мы по специа- льным дисцип- линам, учебная литера- тура; разрабо- таны модуль- ные програм- мы для получе- ния несколь- ких квалифи- каций, создан банк данных модуль- ных программ (ГП РО, там же)

____

Улучше- ние содер- жания ТиПО и качест- ва препо- давания

Акт уал иза ция сод ерж ани я ТиП О в соо тве тст вии с пот реб нос тя ми эко ном ики

Доля ГОСО, разработанных на основе профессиональных стандартов, от общего числа разработанных профессиональных стандартов достигнет к 2015 году 50%. Доля образовательных программ, разработанных с участием международных экспертов и работодателей, достигнет к 2015 году 40% (Показатели 2,3 Задачи 1.3.2 Повышение качества подготовки и конкурентоспо- собности кадров СП МОН РК)

Ц е л ь 2.2

Показатели ГП РО Показатели СП МОН РК

Фор мир ова ние и раз вит ие пре под ава тел ьск ого сос та ва Ти ПО

Доля инженерно- педагогических кадров организаций ТиПО, прошедших повышение квалификации и стажировку, в том числе на базе производственных предприятий достигнет 20% к 2015 году.

Ц е л ь 2.3

Показатели ГП РО Показатели СП МОН РК

Задача 1.3.2 Повыше- ние качества подго- товки и конку- рентос- пособ- ности кадров, Цель 1.3 Функцио- нирова- ние эффек- тивной системы техни- ческо- го и профес- сиональ- ного образо- вания, интегри- рованной в мировое образо- ватель- ное прост- ранство, к 2020 году СП МОН РК

Вне рен ие сис те мы мо ни то рин га и оце нки ка чес тва пре по да ва ния и зна ий

Доля выпускников, участвующих в независимой оценке уровня профессиональной подготовленности и присвоения квалификации по техническим специальностям, от общего числа выпускников ТиПО по техническим специальностям составит к 2015 году 100% (Показатель 6 Задачи 1.3.2 Повышение качества подготовки и конкурентоспо- собности кадров СП МОН РК)

Проблема: Оторванность работодателей от организации процесса обучения и определения содержания ТиПО

СП-2020

ГПФИИР

ГП РО СП МОН РК

Пору- чения Главы Госу- дарст- ва

Стратеги- ческое направ- ление 3 НАО "Холдинг "Кәсіпқ ор"

Ц е л ь 3.1

Показатели ГП РО Показатели СП МОН РК

Работодателями признается высокое качество знаний и навыков выпускников организаций технического и профессионально- го образования

Привле- чение работо- дателей и отрасле- вых ассоциа- ций к подго- товке кадров в рамках социаль- ного парт- нерства путем заключе- ния соответ- ствующих соглаше- ний, создания фондов поддерж- ки развития ТиПО, учебных заведе- ний и учебных центров при предп- риятиях, предос- тавление рабочих мест для произ- водстве- нной практики стажи- ровок, стипен- дий (там же)

Задача 1.3.3 Развитие социального партнерства, Цель 1.3 Функциони- рование эффективной системы технического и профессио- нального образования, интегриро- ванной в мировое образовате- льное пространство к 2020 году СП МОН РК

-

Развитие партнер- ства с бизнес сообщес- твом

Обе спе чен ие уче та инт ере сов раб ото дат еле й в дея тел ьно сти соз да ва ем ых кол лед жей мир ово го уро вня и меж рег ион аль ных про фце нтр ов

Количество заключенных меморандумов и соглашений по сотрудничеству в области подготовки кадров технического и обслуживающего труда к 2015 году составит (Показатель 1 Задачи 1.3.3 Развитие социального партнерства СП МОН РК)

Проблема: Ограниченность непосредственного эффекта колледжей мирового уровня и межрегиональных профцентров (7 регионов, около 2700 выпускников в год при полной загрузке). Необходимость распространения апробированных методик обучения и управления в колледжах на всю систему ТиПО

СП-2020

ГПФИИР

ГП РО СП МОН РК

Пору- чения Главы Госу- дарст- ва

Стратеги- ческое направле- ние 4 НАО "Холдинг "Кәсіпқ ор"

Ц е л ь 4.1

Показатели ГП РО Показатели СП МОН РК

____

____

_____

____

Муль тип лика ция эффе кта в масш та бах сист емы ТиПО в це лом

Рас про стр ане ние опы та апр оби ров анн ых мет оди к упр авл ени я и орг ани зац ии уче бно го про цес са в мас шта бах сис те мы Ти ПО в це лом

Доля организаций технического и профессионально- го образования (государственных ), внедривших систему электронного обучения, составит к 2015 году 53,1% (Показатель 9 Задачи 1.3.2 Повышение качества подготовки и конкурентоспо- собности кадров СП МОН РК)

"Кәсіпқор" холдингі" коммерциялық емес акционерлік қоғамының 2012 - 2021 жылдарға арналған даму стратегиясын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 31 желтоқсандағы № 1751 Қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 26 желтоқсандағы № 979 қаулысымен.

Ескерту. Күші жойылды – ҚР Үкіметінің 26.12.2019 № 979 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) қаулысымен.

"Акционері мемлекет болып табылатын ұлттық басқарушы холдингтердің, ұлттық холдингтердің, ұлттық компаниялардың даму стратегиялары мен даму жоспарларын әзірлеу, бекіту, сондай-ақ, оларды іске асырудың мониторингі мен оны бағалау қағидаларын бекіту және Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдерінің күші жойылды деп тану туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 31 қазандағы № 1236 қаулысына сәйкес Қазақстан Республикасының ҮкіметіҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

1. Қоса беріліп отырған "Кәсіпқор" холдингі" коммерциялық емес акционерлік қоғамының 2012 - 2021 жылдарға арналған даму стратегиясы бекітілсін.

2. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі	К. Мәсімов

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 31 желтоқсандағы № 1751 қаулысымен бекітілген

"Кәсіпқор" холдингі" коммерциялық емес акционерлік қоғамының 2012 - 2021 жылдарға арналған даму стратегиясы
1. Ағымдағы жай-күйін талдау

Сыртқы ортаны талдау

Қазақстан Республикасында техникалық және кәсіптік білім (бұдан әрі - ТжКБ) саласындағы сапалық өзгерістерге қажеттілік білікті жұмыс күші нарығындағы сұраныс пен ұсыныстың арасындағы өсіп отырған алшақтыққа байланысты.

Бұл проблема Қазақстанда ұлттық экономиканы әртараптандыру және жеке сектордың дамуын қолдау жөніндегі шаралардың белсенді енгізілуіне байланысты ерекше өзекті болып отыр. Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 19 наурыздағы № 958 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010 - 2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама (бұдан әрі - ҮИИДМБ) белсенді іске асырылуда, оның шеңберінде экономиканы білікті мамандардың қажетті санымен қамтамасыз ету көзделген.

Индустриялық-инновациялық дамудың міндеттері инновациялық кәсіпорындардың 10%-ға дейін өсуін, ЖІӨ құрылымында қайта өңдеуші өнеркәсіптің үлесін кем дегенде 12,5 % деңгейіне дейін арттыруды және басқа да ауқымды жетістіктерді қамтиды.

Қайта өңдеуші өнеркәсіпте еңбек өнімділігінің кем дегенде 1,5 есе, ауыл шаруашылығында кем дегенде 2 есе өсуі күтілетінін атап өткен жөн, себебі осы нәтижелерге қол жеткізу мамандар даярлаудың сапасына тікелей байланысты.

ҮИИДМБ сәйкес экономиканың әртараптандырылуын және бәсекелестіктің өсуін қамтамасыз ететін оның басым салалары мұнай-газ секторы, мұнай химиясы, тау-кен металлургия саласы, химия және атом өнеркәсібі, машина жасау, фармацевтикалық өнеркәсіп, құрылыс индустриясы және құрылыс материалдарын өндіру, агроөнеркәсіптік кешен, жеңіл өнеркәсіп, туризм, ақпараттық және коммуникациялық технологиялар, биотехнологиялар, ғарыштық қызмет, баламалы энергетика болып табылады.

Сонымен қатар білікті мамандардың жетіспеушілігі осы салалардың көпшілігі үшін ортақ проблема болып табылады. Әсіресе техникалық және қызмет көрсету еңбегі кәсіпқойларының тапшылығы өткір байқалады, себебі өңдеуші кәсіпорындарда жұмыс күшінің негізгі бөлігін солар қалыптастырады.

ҮИИДМБ-ны іске асыру шеңберінде әзірленген салалық бағдарламаларға сәйкес, тау-кен металлургия саласы, машина жасау, құрылыс материалдарын өндіру және құрылыс, химия өнеркәсібі сияқты салаларда мамандарға деген қажеттілік санының анағұрлым көп өсетіні болжанады. Осыған байланысты желіні кеңейтуге, инфрақұрылымды дамытуға және ТжКБ ұйымдарының әлеуетін нығайтуға қажеттілік туындайды.

Дегенмен жоғары технологиялық салаларды дамыту ТжКБ саласында сандық емес, сапалық өзгерістерді, мысалы, жаңа мамандықтарды енгізуді, сондай-ақ қазіргі бар бағдарламалар бойынша оқыту мазмұнын жаңартуды қажет етеді.

"Білім туралы" Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 маусымдағы Заңының (бұдан әрі - Заң) 1-бабы 35)-тармақшасына сәйкес ТжКБ-ны колледждер береді. Колледж - жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламалары мен техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің кәсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын оқу орны.

2010 - 2011 оқу жылының басындағы жағдай бойынша Қазақстан Республикасында жұмыс істейтін 894 ТжКБ орны, оның ішінде 325 кәсіптік лицей¹ (36%) және 569 колледж (64%) болды. Оқу орындарының басым меншік нысаны - мемлекеттік. Оның үлесі жалпы санының 57% құрайды. Алайда колледждердің жалпы санынан мемлекеттік колледждердің үлесі 37% құрайтынын атап өткен жөн.

Соңғы 10 жылда ТжКБ оқу орындарының саны 292 бірлікке (49%) артты. Өсу негізінен жеке меншік колледждер санының күрт артуынан (251 бірлікке немесе 79%) болды, ал мемлекеттік колледждер мен кәсіптік лицейлердің саны 14-15% (тиісінше 21 бірлікке және 41 бірлікке) ғана артты.

2010 - 2011 оқу жылының басында ТжКБ жүйесінде 604 244 адам, оның ішінде әйелдер 47% (280 909 адам) және ер адамдар 53% (323 335 адам) оқыды. Соңғы он жылда ТжКБ жүйесінде оқушылардың саны екі еседен астам немесе 320 678 адамға артты. Сондай-ақ он жыл бұрын ТжКБ жүйесінде көбіне әйелдер (52%) оқығанын атап өткен жөн.

Соңғы он жылда жоғары оқу орындары (бұдан әрі - ЖОО) мен колледждердің оқушылары санының өзгеруі ТжКБ жүйесіне, әсіресе колледждерге оқушылардың қызығушылығы өскенін көрсетеді. Осылайша, бүгінгі күні ЖОО-да оқушылардың саны он жыл бұрынғы осындай көрсеткіштен 21 %, ал колледждерде - бір жарым есе артық. Тиісінше оқушы жастардың жалпы санынан колледжде оқушылардың үлесі 2001 жылғы 25 %-дан 2011 жылы 40-қа артты, ал ЖОО студенттерінің үлесі 64 %-дан 51%-ға төмендеген.

ТжКБ жүйесінде оқушылардың басым көпшілігі - 16-дан 19 жасқа дейінгі жас адамдар, оқушылардың жалпы санының 71% солардың үлесіне келеді. Ең көбі - 18 жастағылар (22%). 15 жастан төменгілердің үлесі 5 % құрайды, 20-29 жас - 19 %, 30-дан жоғары - 5%.

Оқытудың кең таралған нысаны күндізгі бөлім болып табылады, осы нысан бойынша ТжКБ жүйесінде оқушылардың жалпы санынан 80% жуығы оқиды. Негізінен күндізгі оқыту нысаны бойынша 16-19 жастағы студенттер (84%) оқиды. Оқытудың кешкі нысаны бойынша оқушылар арасында күндіз жұмыс істеуіне байланысты 20-29 жастағы (49%) және 30 жастан жоғары (38%) топтар басым. Сырттай оқыту нысанында көпшілігі 20-29 жастағы студенттер (57%), 16-19 жастағылар тобы 23% және 30 жастан жоғары топ 19% құрайды.

ТжКБ мекемелерінің негізгі бөлігі (79%) қалаларда. Тиісінше ТжКБ барлық оқушыларының 90% қалалық оқу орындарына келеді, бұл оларға айтарлықтай жүктеме қалыптастырады. Орташа алғанда, Қазақстан Республикасында ТжКБ-ның бір оқу орнына 676 оқушыдан келеді, қалаларда мұндай көрсеткіш 764 оқушыны құрайды, бұл ауылдардағы осы көрсеткіштен екі еседен астам артық - онда бір оқу орнына 335 оқушыдан келеді.

ТжКБ оқу орындарының ең көп саны Шығыс Қазақстан облысында (100), Алматы қаласында (95) және Оңтүстік Қазақстан (92) облысында шоғырланған. Ең аз Атырау (24), Маңғыстау (26) және Солтүстік Қазақстан (32) облыстарында.

ТжКБ оқу орындарына жүктемеге қатысты өңірлік дисбаланстар бар. Елдің батыс бөлігінде ТжКБ оқу орындарына ең көп жүктеме байқалады. Осылайша, Маңғыстау облысында орташа алғанда әрбір оқу орнына 1048 оқушыдан келеді, Атырау облысында бұл көрсеткіш 882, Ақтөбе облысында - 868 құрайды.

Сонымен қатар ТжКБ оқу орындарын аумақтық бөлудің бірдей болмауына негізінен ТжКБ оқу орындарының жобалық қуатына (оқушылар орындары) оқушылар санының ара-қатынасынан көрінеді. Оқушылар орындарының өткір жетіспеушілігі Маңғыстау облысында байқалады. Бұл өңірдегі артық жүктеме коэффициенті 1,7-ге тең, яғни бір оқушы орнына 2 оқушыдан келеді. Осыған ұқсас ахуал Алматы қаласында (мұнда бұл көрсеткіш 1,6-ға тең) және Атырау облысында (бір оқушы орнына 1,5 оқушы) қалыптасқан. Екінші жағынан Шығыс Қазақстан (бір орынға 0,8 оқушы), Ақмола (0,9) және Павлодар (0,9) облыстарында ТжКБ-ның оқу орындары толық қуатымен жұмыс істемейді.

Жоғарыда көрсетілгендей, оқушылар саны мен оқу орындарының саны негізінен колледждерде өскен. Бұл, бір жағынан, 1990-жылдардың аяғы мен 2000-жылдардың басында кадрлар даярлау үшін мол капитал салуды қажет етпейтін бірқатар мамандықтарға сұраныстың өскенімен түсіндіріледі. Осыған байланысты нарық талаптарына оңай ден қоятын шағын жеке колледждер пайда бола бастады. Алайда ТжКБ қызметтерінің нарығына жеке капиталдың келуі материалдық-техникалық базаны қажетті ауқымды жаңартуға әкеп соқпады.

Сонымен қатар соңғы он жылда колледждерде бір педагогикалық қызметкерге оқушылар саны 2001 жылғы 10 оқушыдан 2011 жылы 15-ке дейін 50%-ға өскенін атап өткен жөн. Осылайша, оқу орындары санының өскеніне қарамастан, ТжКБ жүйесінде оқыту сапасы нашарлауда.

ТжКБ жүйесінің педагогикалық кадрлармен қамтамасыз етілуіне жеке тоқталған жөн. Бүгінгі таңда Қазақстанда ТжКБ жүйесіндегі педагогикалық қызметкерлердің саны 45 291 адамды құрайды, оның ішінде 39 328 оқытушы (87%) және 5 963 өндірістік оқыту шебері (13%). Он жыл бұрын ТжКБ жүйесінде қызметкерлердің саны 26 857 құрады, бұл ағымдағы саннан 59% төмен. Санның өскеніне қарамастан, осы кезеңде оқытушылар құрамының біліктілігінде ауытқу болды. Жоғары санаты бар оқытушылардың үлесі 6 сатыға 23 % дейін қысқарды. Бірінші санаттағы оқытушылардың да үлесі де 6 сатыға 20 % қысқарды.

Қазақстандағы ТжКБ жүйесі оқытушыларының көпшілігі (90%) оқу орындарының штаттық қызметкерлері болып табылады. Салыстыру үшін, австриялық жетекші ТжКБ оқу орнында штаттан тыс немесе келетін оқытушылардың үлесі 80% астам құрайды, олардың арасында басым көпшілігі өндірістік оқыту шеберлеріне эквивалент болып табылады. Қазақстанда өндірістік оқыту шеберлерінің үлесі өте төмен (13%), олардың 99% ТжКБ штаттық қызметкерлері болып табылады.

Сонымен қатар ТжКБ мамандықтарының спецификасы оқытуды шынайы практикаға барынша жақындатуды талап етеді. Бұл өндірістік оқытудың практикалаушы шеберлерінің көптеген санын тарту немесе оқу процесінде практикалық жағдайларды толық имитациялау жолымен мүмкін болады.

Осылайша, қазіргі заманғы практикалық тәжірибесі бар білікті оқытушы кадрлармен жеткіліксіз қамтамасыз етілуі ТжКБ оқу орындарында оқытудың сапасына теріс әсер етеді. Бұған қоса ТжКБ жүйесінде оқытушылар құрамының тұрақты қартаю үрдісі байқалады, бұл оқыту сапасының ұзақ мерзімді тұрақтылығына сенуге мүмкіндік бермейді.

Педагогикалық кадрлардың біліктілігін арттыру және қайта даярлау "Республикалық білім жүйесінің басшылық және ғылыми-педагогикалық кадрларының біліктілігін арттыру институты" РМК-да (бұдан әрі - РБЖКБАИ), облыстық (қалалық) біліктілікті арттыру институттарында, сондай-ақ Ақтөбе, Тараз, Қостанай, Павлодар, Семей қалаларындағы бес педагогикалық ЖОО-ның базасында жүзеге асырылған. Заңға сәйкес педагогикалық қызметкерлер бес жылда бір рет біліктілікті арттырудан және қайта даярлаудан өтіп, нәтижесінде өзінің санатын жоғарылатады. Дегенмен ТжКО жүйесі үшін педагогикалық кадрларды даярлау әдістемесі мен үдерісін қайта қарау және жаңарту қажет екені анық. Оқытушылардың практикалық тәжірибесінің болуына баса назар аударылуы тиіс, яғни болашақ оқытушылар ТжКБ жүйесіне тікелей өндірістен келуі тиіс, өйткені практикалаушы маман теорияны оқыту әдістемесін жылдам игереді.

ТжКБ жүйесінде білім сапасын Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі (бұдан әрі - ҚРСА) жариялайтын студенттерді оқудан шығару қарқыны мен тестілеу нәтижелерін талдаудың негізінде бағалауға болады. Бітірушілердің білімін мемлекеттік бағалау қорытындылары бойынша үздік диплом алған оқушылардың орташа үлесі 2004 жылдан 2009 жылға дейінгі кезеңде 12% құрады, ал 2010 жылы бұл көрсеткіш 10 % дейін қысқарды. Соңғы бес жылда оқу жылын аяқтамаған оқушылардың үлесі елеусіз төмендегенмен, оның деңгейі әлі де айтарлықтай жоғары күйінде қалып отыр - 12%. Оқушылардың кетуінің негізгі себебі үлгерімнің нашарлығы болып табылады.

Осыдан ТжКБ оқу орындарына жүктеменің өсуінің және тиісінше бір оқытушыға оқушылар санының өсуінің нәтижесі ретінде оқушылардың үлгерімі нашарлайды деп пайымдауға болады. Оқытушылардың әрбір оқушыға жеткілікті көңіл бөлу және пәндер бойынша үлгерімін арттыруға көмектесу үшін уақыты жетпейді. Жеке колледждердің күрт өсуі көбіне білім сапасына зиян келтіріп, барынша көп кіріс алу мақсатын көздейді.

ТжКБ жүйесінде оқушылар оқу үдерісінде теориялық материалды және практикалық дағдыларды бекітуге мүмкіндік беретін жеткілікті өндірістік тәжірибе алмайтыны екінші бір маңызды факт болып табылады. 2011 жылғы жағдай бойынша жұмыс істейтіндердің саны мен құрамына қатысты ҚРСА-ның деректері бойынша тек 3 311 оқушы ғана өндірісте немесе жұмыс орнында оқыған. Бұл ТжКБ жүйесінде оқушылардың жалпы санынан аз бөлігі ғана (0,6%). Оқу орындары өз оқушыларын практикамен қамтамасыз етуге талпынғанымен, практикалық сабақтар оқу жоспарының аз бөлігін құрайды. Биресми деректер бойынша, әдетте, үш жыл оқудан практикалық сабақтарға тек бір ай ғана бөлінеді. Мысал үшін ТжКБ австриялық және неміс дуальдық жүйелерінде оқушылар оқу уақытының 80 % жұмыс орнында өткізеді.

Бүгінгі таңда Қазақстандағы ТжКБ жүйесі экономикалық бейін мамандарының едәуір санын дайындайды (135 002 оқушы немесе ТжКБ жүйесінде оқушылардың жалпы санының 23,2%). Екінші орында өнеркәсіпке арналған мамандар - 117 643 адам немесе 19,5%, үшінші орында - педагогикалық мамандықтар бойынша оқушылар - 93 037 адам немесе 15,4%. Оқушылардың ең аз үлесі байланыс (10 840 адам немесе 1,8%), өнер және кинематография (8 859 немесе 1,4%), дене шынықтыру және спорт (1 477 немесе 0,2%) мамандықтарына келеді.

2005 жылмен салыстырғанда 2010 жылы экономикалық мамандықтар бойынша оқушылардың үлесі қысқарды, ал өнеркәсіптік мамандықтар бойынша оқушылардың үлесі, керісінше, айтарлықтай - 2005 жылғы 13,2%-дан 2010 жылы 19,5% дейін артты. Бұған қоса, бес жыл бұрын қызмет көрсету секторының және құқық мамандықтары өте белгілі болды - оқушылар санының тиісінше 17,4% және 11%. Қазіргі кездегідей байланыс, дене шынықтыру және спорт саласындағы мамандықтардың 2005 жылы да танымалдығы төмен болды.

ТжКБ ұйымдарын бітірушілер құрылымының мамандықтар бойынша оқушылар құрылымынан айырмашылығы аз. Осылайша, 2010 жылы ТжКБ ұйымдарын:

1) экономикалық мамандықтар бойынша - 49 135 адам (бітірушілердің 25,8%);

2) өнеркәсіптік мамандықтар бойынша - 35 465 адам (бітірушілердің 18,6%);

3) педагогикалық мамандықтар бойынша - 26 097 адам (бітірушілердің 13,7%) аяқтаған.

ТжКБ жүйесі қызметінің тиімділігін бағалау үшін мамандықтары бойынша бітірушілердің экономика құрылымына ара-қатынасының ерекше мәні бар. Экономиканың анағұрлым қарқынды дамып отырған секторларының қажеттілігіне бітірушілер құрылымының сәйкес келуін қамтамасыз ету қажет.

2010 жылы ішкі жалпы өнімнің құрылымы мынадай болды:

1) тау-кен өндіру өнеркәсібі - 19%;

2) басқа қызметтер - 15%;

3) көтерме және бөлшек сауда - 14%;

4) өңдеу өнеркәсібі - 12%;

5) жылжымалы мүлікпен операциялар - 9%;

6) құрылыс — 8%;

7) көлік және қойма - 8%;

8) ауыл шаруашылығы - 5%;

9) қаржылық және сақтандыру қызметі - 4%;

10) ақпарат және байланыс - 3%;

11) электрмен жарақтау, газ, бу беру - 2%;

12) тұру және тамақтану жөніндегі қызметтер - 1%.

Осыған байланысты өнеркәсіптік мамандықтар бойынша ТжКБ бітірушілерінің соңғы бес жылда 6,3%-дан 2010 жылы 19,5% дейін өскен үлесінің көбею үрдісін атап өту қажет. Бұл үрдіс Қазақстан экономикасының ағымдық индустрияландырылуын назарға алсақ, ерекше өзекті.

Ауыл шаруашылығы саласының мамандықтары бойынша ТжКБ оқушыларының үлесі 2%-дан 8,6% дейін едәуір өсті. Дегенмен ауыл шаруашылығындағы еңбек өнімділігі экономикадағы ең төмен күйінде қалып отыр, яғни осы сала үшін білікті мамандардың жеткілікті санын даярлау проблемасы шешілмеген.

2005 жылдан бері 3,4 %-ға өскеніне қарамастан, құрылыс мамандықтары бойынша оқушылардың үлесі салыстырмалы түрде төмен деңгейде (6%). Сонымен қатар бұл сектор әлемдік экономикалық дағдарыс зардаптарын белсенді еңсеруде және бүгінгі таңда қарқынды дамуда, бұл оның мамандарға деген қажеттілігін арттырады.

Орта кәсіптік білімі бар экономикалық белсенді тұрғындардың жұмыспен қамтылу деңгейі өсуде. 2010 жылдың соңында ол 94,9% құрады, ал 2005 жылы бұл көрсеткіш 92,5% деңгейінде болды.

Жұмыспен қамтылу деңгейінің айтарлықтай өсуі бастапқы кәсіптік білімі бар қызметкерлердің арасында тіркелген². 2005 жылы 92,3%-дан 2010 жылдың соңында 96,4% дейін артқан. Жұмыс берушілер нақты кәсіпорынның талаптары мен қажеттіліктерін ескере отырып, одан әрі өндірістегі жұмыс барысында тікелей оқытатын бастапқы даярлық деңгейі бар мамандарды жалдауды дұрыс көреді деп пайымдауға болады. Бұл факт жұмыс берушілер ТжКБ жүйесінде мамандарды даярлау деңгейінің сапасына сенім білдірмейтінін жанама түрде көрсетеді.

ТжКБ бар қызметкерлердің үлесі 2005 жылдан бастап 2010 жылға дейінгі кезеңде мынадай салаларда азайған:

1) тау-кен өндірісі және карьерлерді әзірлеу;

2) тұру және тамақтану жөніндегі қызметтер;

3) денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтер.

Бұл жанама түрде осы салаларда ТжКБ кадрларына деген тапшылықты көрсетеді.

Қалған салаларда, нарық өзгерістері мен талаптарына жеңіл ден қоятын жеке колледждер санының өсуі арқасында, қалыптасқан ТжКБ жүйесі жалпы экономика сұранысының құрылымына сәйкес мамандар дайындайды, бірақ көбіне оның саны жеткіліксіз және даярлау сапасы қанағаттанарлықсыз.

Ұлттық деңгейде ТжКБ жүйесін дамытуға Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі (бұдан әрі - Қазақстан Республикасы БҒМ) жауап береді.

Соңғы жылдары мемлекет ТжКБ жүйесіне баса назар аудара бастағанын атап өткен жөн. 2006 жылы Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Шетелдік инвесторлар кеңесінің отырысы барысында Мемлекет басшысы Қазақстан Республикасы БҒМ-ға ТжКБ-ның ұлттық жүйесін дамыту бойынша бағдарлама әзірлеуді тапсырды. Бір жылдан соң Қазақстан Республикасы БҒМ-да ТжКБ департаменті құрылды.

ТжКБ департаментінің негізгі міндеттері:

1) ТжКБ, саласында мемлекеттік саясатты қалыптастыруға және іске асыруға қатысу;

2) сапалы білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау;

3) азаматтардың мемлекеттік тапсырыс шеңберінде конкурстық негізде ТжКБ жүйесінде білім алуын қамтамасыз ету;

4) ТжКБ саласында Қазақстан Республикасының заңнамасын жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеу;

5) ТжКБ жүйесінде сабақ беру процесіне ақпараттық-коммуникациялық технологияларды енгізу бойынша жұмыстар жүргізу;

6) ТжКБ-ның педагогикалық кадрларын даярлауды, қайта даярлауды және біліктілігін арттыруды ұйымдастыру;

7) білікті мамандарды даярлаудың өзгеріп отырған жағдайларына ТжКБ оқу орындарының жедел ден қоюы үшін қажетті нормативтік құқықтық жағдайлар жасау болып табылады.

Республикалық оқу орындарын қоспағанда, барлық мемлекеттік ТжКБ колледждері мен мектептерінің құрылтайшысы облыстардың, Астана және Алматы қалаларының әкімдіктері болып табылады. Облыстардың, Астана және Алматы қалаларының әкімдіктері деңгейінде білім басқармаларының құрамында кәсіптік білім бөлімдері жұмыс істейді. Кәсіптік білім бөлімдері, негізінен, кадрлар даярлауға мемлекеттік тапсырысты қалыптастырады, оқу орындарының жұмысын бақылайды, өңірде кәсіптік білімге мониторинг жүргізеді, Қазақстан Республикасы БҒМ-ның ТжКБ департаментіне беретін есепті қалыптастырады. ТжКБ ұйымдарының бірінші басшыларын облыстардың, Астана және Алматы қалаларының білім басқармалары тағайындайды және тікелей оларға бағынады. Оқу орындарының директорлары білім стандарттарына сәйкес оқытуды ұйымдастыру үшін жауап береді.

ТжКБ саласында қалыптасқан басқару құрылымы тиімді есептілік және мониторинг жүйесін толық көлемде жолға қоюға мүмкіндік бермейді. Бұл салада қандай да бір шынайы деректер жоқ. Бұл көбіне Қазақстанда курстық даярлық лицензиялауға жатпайтынына байланысты, бұл мемлекетке есеп бермейтін көптеген жеке ұйымдардың пайда болуына әкеп соқты. Сонымен қатар ТжКБ ұйымдарын бітірушілердің оқуды жалғастыруы туралы шынайы ақпарат жоқ.

ТжКБ беру үшін құқықтық ая Қазақстан Республикасында Заңмен айқындалады. Осы Заң нарық қажеттіліктеріне жауап бере отырып, мынадай түсініктер енгізді:

1) кәсіптік бағдар - білім алушының кәсіптік қызығушылықтарына, жеке қабілеттері мен психикалық-физиологиялық ерекшеліктеріне сәйкес білім беру және кәсіптік мүмкіндіктер саласында, мамандық пен оқитын орнын еркін және саналы таңдау құқықтарын іске асыруына ақпараттар мен консультациялық көмек беру;

2) кәсіптік даярлықты бағалау - техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің кәсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдары білім алушыларының кәсіптік даярлығы деңгейінің мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарымен белгіленген талаптарға сәйкес келу дәрежесін айқындау;

3) кәсіптік даярлық - техникалық және қызмет көрсетуші еңбек мамандарын даярлау бойынша қысқартылған оқу мерзімімен кәсіптік білім берудің оқу бағдарламаларын іске асыруды көздейтін техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінің бір бөлігі.

Заңның 17 және 20-баптары ТжКБ-ның кәсіптік оқу бағдарламаларына талаптарды белгілейді. Кәсіптік оқу бағдарламалары қоғамдық пайдалы кәсіптік қызметтің негізгі бағыттары бойынша орта буынды білікті жұмысшылар мен мамандар даярлауға бағытталған. Заңның 32, 32-1, 33-баптары ТжКБ-ның оқу процесін ұйымдастыру орнын және нысанын айқындайды.

Ересектерге (он сегіз жасқа толған адамдарға) білім беруді білім беру ұйымдары, сондай-ақ қосымша білім беру бағдарламаларын іске асыратын құрылымдық бөлімшелері бар заңды тұлғалар іске асырады. Ересектерге білім беру қоғамда болып жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгерістерге сәйкес білімдер мен дағдылардың қосымша көлемін алу үшін олардың өмір бойы білім алу қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған.

Қазақстан Республикасы Президентінің 2008 жылғы 1 шілдедегі № 626 Жарлығымен (күшін жойған) бекітілген, іске асыру 2008 жылдан бастап 2010 жылға дейін жүргізілген Қазақстан Республикасында техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасының шеңберінде мынадай шаралар жүзеге асырылды:

1) жергілікті бюджеттер қаражаты есебінен 1,4 млрд. теңгеге оқу орындарының материалдық базасы жаңартылды. Оқу шеберханаларына арналған 461 бірлік құрал-жабдық, оқу зертханаларына арналған 293 бірлік құрал-жабдық, 742 компьютер, 120 бірлік интерактивтік оқыту құрал-жабдығы, 105 бірлік ауылшаруашылық техникасы сатып алынды;

2) ТжКБ-ның 180 оқу орнына сомасы 3,7 млрд. теңгеге күрделі жөндеу жүргізілді.

Халықаралық сарапшылар мен жұмыс берушілердің белсенді қатысуымен 2010 жылы ТжКБ мамандықтары бойынша:

1) 86 мамандық бойынша мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандарттары;

2) 65 мамандық бойынша білім беру бағдарламалары;

3) 720 мамандық бойынша типтік оқу бағдарламалары әзірленді.

Тек 2010 жылы ғана оқу әдебиеті мен оқу-әдістемелік құралдардың 465 атауы әзірленді.

Сонымен қатар экономиканың индустриялық-инновациялық даму қажеттіліктері ұлттық негізгі стратегиялық құжаттарда ТжКБ-ны дамыту мәселелерін одан әрі ескеру қажеттілігін айқындады.

Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 1 ақпандағы № 922 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары білім беруді елдің болашағын инвестициялау бағыттарының қатарындағы басымдықтардың бірі ретінде белгілейді. Білім беруді дамыту компоненттерінің арасында "әлемдік білім беру кеңістігіне интеграцияланған ТжКБ тиімді жүйесін" құруды қоса алғанда, бұл құжат ТжКБ жетілдіру мақсаттарын 2020 жылға дейін белгілейді.

Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 7 желтоқсандағы № 1118 Жарлығымен бекітілген Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы бағыттарының бірі қоғамның және экономиканың индустриялық-инновациялық дамуының сұраныстарына сәйкес ТжКБ жүйесін жаңғырту, ТжКБ-ны әлемдік білім беру кеңістігіне біріктіру болып табылады. Мемлекеттік бағдарлама ТжКБ саласында мынадай міндеттерге қол жеткізуге бағдарланған:

1) экономиканың индустриялық-инновациялық даму сұраныстарын ескере отырып, ТжКБ мазмұнының құрылымын жаңарту;

2) экономика салалары үшін кадрлар даярлаудың инфрақұрылымын дамыту;

3) ТжКБ-да оқудың беделін арттыру.

Мемлекеттік бағдарламада мынадай күтілетін нәтижелер көзделген:

1) жұмыс берушілер қоғамдастығында біліктілікті тәуелсіз бағалаудан алғашқы реттен өткен ТжКБ бітірушілерінің үлесі қатысушылардың жалпы санынан 2015 жылға қарай 60%, 2020 жылға қарай - 80% құрайды;

2) ТжКБ оқу орындарында мемлекеттік тапсырыс бойынша оқуды бітіргеннен кейінгі алғашқы жылы жұмыспен қамтылған және жұмысқа орналасқан түлектердің үлесі 2015 жылы 78%, 2020 жылға қарай 80% жетеді;

3) ұлттық институционалды аккредиттеу рәсімінен өткен колледждердің үлесі 2015 жылға қарай 10%, 2020 жылға қарай 30% құрайды.

Осы мақсатты көрсеткіштерге қол жеткізудің тетіктері ретінде Мемлекеттік бағдарлама ұлттық және салалық біліктілік шеңберін енгізуді, мамандар даярлау процесінде еңбек нарығының болжанған қажеттіліктерін есепке алуды, кәсіптік стандарттардың талаптарына сәйкес мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарын жаңартуды көздейді.

Сонымен қатар Бағдарламада оқу жоспарларындағы кәсіптік практиканың үлесін 60 %-ға дейін ұлғайту мақсаты қойылады.

Осылайша, ТжКБ саласында қолданыстағы негізгі бағдарламалық құжат жалпы алғанда жұмыс берушілермен белсенді ынтымақтастыққа бағытталған және ТжКБ жүйесін еңбек нарығының қажеттіліктеріне бағдарлауды көздейді.

ҮИИДМБ сондай-ақ басым секторларды білікті кадрлық ресурстармен қамтамасыз ету контескінде ТжКБ-ны дамытуға айтарлықтай көңіл бөледі.

ҮИИДМБ-ға сәйкес техникалық және кәсіптік білім беруді дамыту мынадай бағыттар бойынша жүзеге асырылатын болады:

1) ТжКБ оқу орындарының инфрақұрылымын дамыту және материалдық техникалық базасын нығайту;

2) еңбек нарығындағы сұранысқа және халықаралық стандарттарға сәйкес білім беру бағдарламаларының құрылымы мен мазмұнын жаңарту;

3) ТжКБ құрылымы мен басқару жүйесін жетілдіру;

4) индустрияландыру міндеттерін шешу үшін білікті кадрлар даярлау сапасын қамтамасыз ету.

Экономикада болып жатқан үнемі технологиялық даму жағдайларында қазіргі заманғы жұмыс күшіне, оның ішінде ТжКБ-ның білім беру мекемелерінің бітірушілері болып табылатын әлеуетті жұмыс күшіне де қойылатын талаптарда өзгерістер болмай қоймайды. ТжКБ жүйесі оқшау түрде қызметін атқара алмайды, жүйенің тиімділігі экономика мен еңбек нарығындағы байланыс арқылы анықталады. Сондықтан ТжКБ жүйесі тиімділігінің іргетасы және негізін қалаушы қағидаты экономиканың қарқынды өзгеріп отырған қажеттіліктеріне сәйкес келу болып табылады.

Түрлі елдердегі ТжКБ дамыту тәжірибесі ТжКБ тиімді жүйесін құрудың бірыңғай және әмбебап моделі жоқ екенін көрсетеді. ТжКБ-ның елдік жүйелері сандық және сапалық сипаттамалары бойынша белгілі бір деңгейде әр түрлі болады. ТжКБ дамыту саласындағы мемлекеттік саясаттың халықаралық тәжірибесін зерделеу негізінде оны тиімді дамытуға қол жеткізу үшін елдер сақтаған негізгі басымдықтар мен пайдаланылатын инструменттерді бөліп атауға болады.

ТжКБ-ны дамыту саласында саясат жүргізу кезінде экономика қажеттіліктерін қанағаттандырудың маңызды шарты барлық жақтан, не тікелей қатысушылар болып табылатын, яғни ТжКБ жүйесінің жұмыс істеуіне тікелей қатысатындарды (ұлттық және өңірлік деңгейлерде мемлекет, оқытушылар мен оқушылардың атынан білім беру мекемелері), не оған жанама түрде ықпал етуі мүмкін (орта білім беретін мектептер), не өздері ТжКБ жүйесінің жұмыс істеу нәтижелеріне ұшырағандарды (жұмыс беруші компаниялар, кәсіптік одақтар) тарту болып табылады. Сондай-ақ жұмыспен қамтылған жұмыскерлердің де, ТжКБ бағдарламалары бойынша оқитындардың да мүдделерін білдіретін басқа да әлеуметтік серіктестердің (мысалы, кәсіптік одақтар) қатысуы да маңызды.

Әр түрлі елдерде жұмыс берушілер мен кәсіптік одақтарды тарту жолдары институционалды тетіктер тұрғысынан да, олар жүзеге асыратын міндеттер мен функциялар тұрғысынан түрленіп отырады. Олар консультативтік рөл атқаруы немесе, керісінше, шешімдер қабылдауға тікелей қатысуы мүмкін. Іскер ортаның өкілдерін тартатын институционалды тетіктер ұлттық, өңірлік немесе салалық деңгейлерде құрылады; мемлекеттік немесе жеке атқарушы немесе кеңесу органдарының нысаны сияқты заңнамалық бекітілген құқықтық актілер немесе мемлекеттік-жеке келісімдер нысанында да болуы мүмкін.

Ұлттық органға 25 әлеуметтік серіктестіктің өкілдерінен, ТжКБ білім беру мекемелерінің, оқытушылар қауымдастығының басшыларынан және Данияның Білім министрлігі тағайындайтын мүшелерінен тұратын Данияның Бастапқы кәсіптік-техникалық білім жөніндегі консультативтік кеңесі мысал болып табылады. Бұл кеңестің міндеті ТжКБ жүйесін дамытудың барлық аспектілері, мониторинг бағдарламалары және еңбек нарығының үрдістері бойынша Білім министрлігіне консультация беруден, сондай-ақ біліктілік талаптарының өзгерістеріне қатысты ұсынымдар дайындаудан тұрады. Ұлттық кәсіптік-техникалық білім кеңесін құрған Норвегияның тәжірибесі осыған ұқсас болып табылады.

Ұлттық деңгейде барлық мүдделі тараптардың өзара табысты іс-қимыл жасасуының анағұрлым жарқын үлгісі Германияның Федералдық кәсіптік даярлық институтының жұмыс тәжірибесі болып табылады, оның орталық органы Кеңес болып табылады. Кеңеске төрт тараптың өкілдері кіреді: федералдық үкімет (Білім және зерттеулер министрлігі, Экономика және жұмыспен қамту министрлігі, Ішкі істер министрлігі), жұмыс берушілер (компаниялар қауымдастықтары, жұмыс берушілер қауымдастықтары), қызметкерлер (кәсіптік одақтар), жерлер (өңірлік басқару органдары). Әрбір тарап Кеңесте 16 дауысқа ие. Сондай-ақ Кеңеске дауыс беру құқығынсыз Федералдық жұмыспен қамту қызметінен және Маңызды муниципалдық қауымдастықтардың федералдық қауымдастығынан бір-бір өкілден қатысады.

Ұлттық деңгейдегі институционалды тетіктің басқа мысалы заңнамалық бекітілген Конфедерацияның, кантондардың және әлеуметтік серіктестердің арасындағы әріптестік туралы швейцарлық келісім болып табылады. Конфедерация стратегиялық жоспарлау және дамыту үшін, кантондар - іске асыру және қадағалау үшін, әлеуметтік серіктестер — оқу курсының мазмұнын айқындау және оқушыларды компанияларда тағылымдамалардан өту үшін орындармен қамтамасыз етуге жауапты. Негізгі шешімдерді талқылау және қабылдау бірлесіп жүзеге асырылады, бұл ретте барлық үш қатысушы ұлттық және өңірлік деңгейлерде ұсынылған.

Нидерландтағы ТжКБ өңірлік орталықтары өңірлік органға мысал болып табылады, оның қадағалау кеңестерінде барлық әлеуметтік серіктестердің (өңірлік деңгейдегі) өкілдері қатысады. ТжКБ-ның 46 орталығы бүкіл ел бойынша орта мектептің жоғары сыныптары деңгейінде және ересектер үшін ТжКБ бағдарламалары бойынша үкімет қаржыландыратын оқытуды ұсынады.

Салалық деңгейде институционалды тетіктерді пайдалану сәл өзгеше баламада болады. Бұған Австралиядағы салалық біліктілік жөніндегі кеңестер мысал бола алады. Бұл кеңестер директорлар кеңесі-салалық компаниялардың өкілдері басқаратын жеке компаниялар болып табылады, бірақ оларды Австралия Үкіметі қаржыландырады. 11 кеңестің негізгі міндеті жұмыс күшін және қажетті дағдыларды дамыту мәселелері бойынша Үкіметті, SkillsAustralia (Австралия Үкіметінің жанындағы тәуелсіз консультативтік орган) және компанияларды консультациялау болып табылады. Осыған ұқсас тағы бір мысал Ұлыбританиядағы секторалдық біліктілік жөніндегі кеңестер болып табылады, оларды да экономиканың белгілі бір секторларында оқытудың стратегиялық бағыттарын айқындайтын жұмыс берушілер басқарады. Лицензияланған 25 кеңестің қызметі Ұлыбританиядағы бүкіл жұмыс күшінің шамамен 85% жабады. Кеңестер практикалық дағдыларға оқыту үшін жауапты және еңбек нарығының қажеттіліктеріне сәйкес келетін біліктіліктерді айқындауда негізгі рөл атқарады.

Бельгияда үкімет пен экономиканың жекелеген секторларының арасында ынтымақтастық туралы екі жылдық хаттамалар жасалады, олардың мәні білім беру мекемелері мен компаниялардың өзара іс-қимыл жасауында, сондай-ақ оқушылардың тағылымдамалардан өтуі үшін орындармен қамтамасыз етуде болады. Сондай-ақ әрбір секторда қор жұмыс істейді, оған жарналарды компаниялар мен жұмыскерлер жүзеге асырады. Жиналатын қаражаттар жұмыспен қамтылғандар мен әлеуетті жұмыскерлерді кәсіптік оқыту үшін пайдаланылады.

Барлық мүдделі тараптарды тарту қажетті мамандардың санын тиімді анықтауға, оқу бағдарламалары мазмұнының өзектілігіне кепілдік беруге, оқушыларды даярлау сапасын сақтауға мүмкіндік береді, мұның барлығы экономика мен еңбек нарығының қажеттіліктерін қанағаттандыруды қамтамасыз етеді.

Жұмыс берушілердің пікірінше ТжКБ білім беру мекемелерінің "кешегі" бітірушілерін тарту, егер бітірушілердің біліктілігі және мамандығы бойынша жұмысты орындауға бірден және сапалы кірісіп кету үшін қажетті барлық дағдылары болған жағдайда тартымды болуы мүмкін. Бұл ретте бірінші кезекте жұмыс берушілер ғана барлық қажетті дағдыларға сипаттама беруге және бітірушілер мен оқыту үдерісіне талаптарды қалыптастыруға қабілетті.

Жұмыс берушілердің талаптары орындалуы үшін білім беру үдерісі мынадай үш шартқа жауап беруі тиіс:

1) әрбір мамандық үшін оқу жоспарының мазмұны мен құрылымы жұмыс берушілердің тікелей қатысуымен әзірленуі тиіс;

2) жалпы академиялық пәндермен қатар оқу жоспарының мазмұны кәсіптік-техникалық пәндерден тұруы тиіс;

3) оқу курсының міндетті бөлігі компанияларда толыққанды тағылымдамадан өту немесе ТжКБ-ның білім беру мекемелерінде жұмыс процесін имитациялау арқылы оқушылардың практикалық жұмыс дағдыларын алуы болуы тиіс. Тараптардың барлық құқықтары мен міндеттерін ескере отырып, тағылымдамадан өту туралы келісімшарттар (шарттар) жасасу арқылы тағылымдамадан өтуді заңдық ресімдеу маңызды болып табылады. Оқу жоспарының білім беру мекемесінде оқыту мазмұнын реттейтіні сияқты тағылымдамадан ету немесе білім беру мекемесінде жұмыс процесін имитациялау даярлық жөніндегі мамандандырылған нұсқаулықтармен реттелуі тиіс.

Мысалы, Қытайда оқу жоспары үш құрамдас бөлікке бөлінеді. Курс мазмұнының үштен біріне жуығын Қытайдың Білім министрлігі белгілейді және жалпы академиялық бағдарламаларды зерделеуді көздейді, курс мазмұнының екінші үштен бір бөлігі сондай-ақ ұлттық деңгейде салалар өкілдерінің қатысуымен жасалады және осы саладағы жұмыс үшін қажет етілетін жалпы құзыреттер мен дағдыларды белгілейді. Курстың қалған үштен бір бөлігі сондай-ақ кәсіптік-техникалық пәндерді зерделеуді көздейді және жергілікті жұмыс берушілердің қажеттіліктерін ескеру үшін жергілікті деңгейде (көбіне білім беру мекемелерінің деңгейінде) айқындалады. Жұмыс берушілер курстың мазмұнына осы жергілікті деңгейде ықпал етуі мүмкін, өйткені олар мен білім беру мекемелерінің арасында өзара тығыз іс-қимыл жолға қойылған. Кейбір білім беру мекемелерінің компаниялармен тығыз байланыста болатынын соншалық, олардың оқу бағдарламалары бүге-шүгесіне дейін серіктес ірі компаниялардың жұмысына бағдарланған. Норвегияның білім және оқыту директораты ТжКБ-ның оқу жоспарын дамыту үшін жауапты болып табылады, ол үшін білім беру мекемелері мен компаниялардың санынан жұмыс топтарын құру практикасы кеңінен қолданылады. Компаниялар, салалық ұйымдар және кәсіптік одақтар мамандандырылған кәсіптік-техникалық тренингтік кеңестер арқылы оқу жоспарларын дамытуға өз үлесін қосады. Әдетте, оқу жоспары білім беру мекемесінде екі жыл оқытуды қамтиды. Бірінші жылы жалпы білім және кәсіптік-техникалық білімдерге кіріспе беріледі, екінші жылы студенттердің мамандануы жүреді, олар енді арнайы білімдер алады.

Осы саладағы Ұлыбританияның тәжірибесі сәтсіз көрінеді, өйткені ТжКБ жүйесінде кәсіптік-техникалық білімнен гөрі академиялық білімге көп көңіл бөлінеді. Ұлыбританияда ТжКБ жүйесінің орталықтандырылған басқарудан бөлінуі тарихи қалыптасқан және ол оқшауланып әрі фрагментті дамыды, соның нәтижесінде қазіргі кезде барлық жүйенің бірдейлендірілген құрылымы жоқ. Британдық жүйенің ерекшелігі оқу бағдарламаларының мазмұны мен кестесі туралы шешімдер қабылдауда білім беру мекемелерінің айтарлықтай тәуелсіздігі болып табылады. Ұлыбритания үкіметі жалпы және кәсіптік-техникалық білім арасындағы алшақтықты еңсеруге тырысады. Осылайша, 2002 жылы 14-тен 16 жасқа дейінгі студенттерге арналған Ұлттық оқу жоспары кәсіптік курстарға бағыттылықты күшейтті. Алайда ТжКБ жүйесі Швейцария, Германия немесе Норвегиядағыдай жалпы білім беру процесінің жеке бағыты емес, бұрынғысынша оның құрамдас бөлігі болып табылады.

ТжКБ жүйесінің осы аспектіде тиімсіздігінің басқа мысалы ретінде Мексиканың тәжірибесін атауға болады. Бір жағынан кәсіптік-техникалық білім берілетін екі бағдарламаның да оқу жоспары кәсіптік-техникалық пәндерді зерделеуден тұрады. Мәселен, "Техникалық кәсіпқор" бағдарламасының шеңберінде жалпы академиялық пәндер 35%, ал кәсіптік-техникалық пәндер 65% құрайды. "Технологиялар кәсіпқоры" бағдарламасының шеңберінде кері басымдық байқалады: оқу жоспарының 60 % академиялық пәндер, қалған 40 % кәсіптік-техникалық пәндер құрайды. Алайда Мексикадағы ТжКБ жүйесінің елеулі кемшілігі екі бағдарлама бойынша оқу жоспарын құрастыруға жұмыс берушілердің қатыспайтыны болып табылады, мұның салдары экономика мен еңбек нарығының қажеттіліктеріне бітірушілердің біліктілігі мен дағдыларының сәйкес келмеуіне әкеп соғады.

Бітірушілердің практикалық жұмыс дағдыларының бар болуы жұмыс берушілер үшін білім беру мекемесін бітірген соң бірден оларды жұмыскерлер ретінде тарту үшін жалғыз стимул болып табылады. Сондықтан тағылымдамалар бағдарламалары іс жүзінде барлық елдерде ТжКБ жүйесінің өзегі болып табылады. Тағылымдама әр түрлі нысандарда болуы мүмкін. Бұл көбіне компаниялардағы тағылымдама (қарастырылып отырған елдердің көбі), не көбіне білім беру мекемесінің шегінде жұмыс процесін имитациялау (Сингапур, Швеция, Ұлыбритания, Мексика және басқа да елдер) болуы мүмкін. Кейбір елдерде тағылымдама бағдарламалары бастапқы кәсіптік-техникалық білім деңгейінен кейін енгізіледі (Австралия, Ирландия, АҚШ). Тағылымдамалар әр аптада бірнеше күн бойы білім беру мекемелерінде теориялық білімдер алумен қатар жүргізілуі мүмкін, бұл дуальды жүйеге тән (Австрия, Германия, Бельгия), не тұтас апталық, айлық блоктармен (Ирландия, Бразилия), ал кейде бір-екі жыл бойы (Оңтүстік Корея, Норвегия) жүргізілуі мүмкін.

Тағылымдамалар бағдарламаларын ұйымдастыру бойынша әр түрлі, бірақ тиімді тәсілдерге Германия, Норвегия және Сингапурдың мысалдары көрнекі мысал бола алады. Германияда тағылымдама бағдарламасы бүкіл оқу курсы бойы аптасына 3-4 рет білім беру мекемесінің оқушылары компанияларда тағылымдамашылар ретінде болып, уақыт өткен сайын танысудан тікелей жұмысқа ауысады. Норвегияда да тағылымдама компанияларда өтеді, алайда қабылданған "2+2" моделіне сәйкес оқушылар оқудың соңғы екі жылында тағылымдамашылар ретінде болуы тиіс: бірінші жыл - тренингтер, дайындық, танысу; екінші жыл - өнімді жұмыс. Сингапурда тағылымдамадан өту білім беру мекемелерінің тікелей өзінде көбіне жұмыс үдерісін имитациялау жолымен жүзеге асырылады. Бұл тәсіл көп капиталды қажет етеді, өйткені имитация жұмыс үдерісінің толық картинасын қалпына келтіруді талап етеді, бұл құрал-жабдық, экипировка, қажетті заттар мен басқа да атрибуттарды сатып алуға, сондай-ақ олардың жай-күйін қалыпты ұстау және жаңарту үшін елеулі инвестициялық қаражат құюды қажет етеді. Сонымен қатар мұндай тәсіл жұмыс берушілердің төмен деңгейде қатысуына мүмкіндік береді, бұл кейбір дәрежеде мемлекеттік органдардың ТжКБ жүйесін әкімшілендіруін жеңілдетеді, алайда өзіне материалдық-техникалық қамтамасыз етудің ескіру және жұмыс берушілердің ағымдық қажеттіліктеріне сәйкес келмеу тәуекелін алады.

Тағылымдамадан өту қатысушы тараптардың (қарастырылып отырған елге қарай), яғни ТжКБ білім беру мекемесінің, тағылымдамашы ретінде түсетін оқушының, оқушының ата-анасының немесе қорғаншысының, тағылымдама үшін орын ұсынатын компанияның, мемлекеттік органдардың барлық құқықтары мен міндеттері түсіндірілген тағылымдамадан өту туралы келісімшарт жасау жолымен заңдық түрде ресімделген болуы тиіс.

Мысалы, Австралияда жұмыс беруші мен тағылымдамашының арасында тағылымдамадан өту туралы типтік келісімшарт жасалады. Австралиялық тағылымдама орталығының өкілі екі тарапқа да олардың құқықтары мен міндеттемелері мәселелері бойынша консультация береді және тағылымдамадан ету екі тараптың да мүддесіне сай келуін қамтамасыз етеді. Келісімшартта жұмыс беруші тағылымдамашыны уақытша жұмысқа қабылдауға және оны үйретуге, еңбегі үшін ақы төлеуге, қолайлы еңбек жағдайларын жасауға және тағылымдамашы барабар басшылықтың қол астында болатынына кепілдік беруге міндетті екені жазылады. Жұмыс беруші білім беру мекемесі ұсынған тағылымдама жоспарын растауы тиіс. Сондай-ақ тараптардың бірде-бірі келісімді бұза алмайтын тағылымдамадан өту кезеңі келісімшарттың объектісі болып табылады.

Бельгияда тағылымдама туралы келісімшартқа жұмыс беруші, тағылымдамашы және егер тағылымдамашы 18 жастан кіші болса, ата-анасы немесе қорғаншысы тағылымдама жөніндегі консульттанттың тарапынан оң шешім болған кезде қол қояды. Тағылымдамашы еңбекақы алады, оның көлемі тағылымдамашының жасына және тағылымдамадан өтудің ұзақтығына байланысты. Австрияда осыған ұқсас келісімшарт жұмыс берушінің, тағылымдамашаның және міндетті түрде ана-анасының немесе қорғаншысының арасында жасалады. Тағылымдамашы медициналық сақтандыру, жазатайым оқиғалардан және жұмыссыздықтан сақтандыру, сондай-ақ зейнетақы аударымдарын алады. Қатысушылар арасында қарым-қатынастар еңбек заңнамасының, әлеуметтік қамсыздандыру нормаларының және жұмыскерлерді қорғау қағидаларының негізінде құрылады. Тағылымдамашының еңбекақы деңгейі қол жеткізілген уағдаластықтардың қорытындысы бойынша белгіленеді және тағылымдамашы алатын мамандыққа қарай елеулі түрде дифференцияланады.

Оқытудың едәуір бөлігі тағылымдама кезеңінде өтетіндіктен, тағылымдамадан өту қағидалары мен оның мазмұны да бақылау мен мониторингтің объектісі болуы тиіс. Қағаз жүзінде тағылымдаманың мазмұны оқу жоспарымен байланысты әлеуметтік әріптестердің, бірінші кезекте жұмыс берушілердің қатысуымен әзірленген даярлық жөніндегі мамандандырылған нұсқаулықтармен реттелуі тиіс.

Осы салада ең пайдалысы оқу жоспары мен даярлық жөніндегі нұсқаулықтарды қатар жасау және жаңартудың тиімді рәсімін жолға қойған Германия тәжірибесі болып отыр. Мүдделі мемлекеттік орган, әдетте Федералдық экономика және жұмыспен қамту министрлігі, кәсіптік-техникалық мамандықтың базалық критерийлерін (мамандықтың атауы, оқытудың ұзақтығы мен құрылымы, қажетті біліктіліктер мен дағдылардың жалпы сипаттамалары) айқындайды. Бұл рәсім әлеуметтік әріптестер мен Федералдық кәсіптік даярлық институты өкілдерінің қатысумен Федералдық білім және зерттеулер министрлігімен уағдаластық бойынша жүзеге асырылады. Бұдан әрі мекемеге, тиісті мамандыққа талаптарды қайта қарауға қатысты шешімді Орталық және жергілікті (жер) мемлекеттік органдардың өзара іс-қимылы жөніндегі комиссия қабылдайды.

Оң шешім болған жағдайда құжаттардың 2 жобасы әзірленеді: оқу жоспарының жобасын жерлердің сарапшы-өкілдері; практикалық даярлық жөніндегі нұсқаулықтардың жобасын федералдық сарапшылар мен Федералдық кәсіптік даярлық институтының қызметкерлері әзірлейді. Сондай-ақ екі құжатты әзірлеуге әлеуметтік әріптестердің өкілдері қатысады.

Келесі кезеңде Білім және зерттеулер министрлігінің төрағалығымен барлық мүдделі тараптардың бірлескен отырысы өткізіледі, онда ақырғы келісу рәсімі өтеді. Екі құжаттың келісілген нұсқасын алдымен жер комиссиялары және Федералдық кәсіптік даярлық институтының тұрақты комиссиясы, кейіннен Орталық және жергілікті (жерлер) мемлекеттік органдардың өзара іс-қимылы жөніндегі комиссия қарайды. Оң шешім болған жағдайда екі құжаттың да жобалары бекітіледі: жаңа не жаңартылған оқу жоспарын жерлердің мәдениет министрліктері; тағылымдамадан өту кезінде практикалық даярлық жөніндегі жаңа не жаңартылған нұсқаулықтарды мүдделі мемлекеттік орган - Білім және зерттеулер министрлігімен уағдаластық бойынша мамандықты құру немесе жаңарту бастамашысы бекітеді.

Егер әңгіме қазіргі бар мамандыққа талаптардағы жаңартулар туралы болса, бүкіл рәсім бір жыл ішінде, егер жаңа мамандыққа талаптар әзірленген болса, екі жыл ішінде жүзеге асырылады.

ТжКБ жүйесінің тиімділігі өзгелермен қатар оқушылар үшін кәсіптік-техникалық білім алудың танымалдығымен айқындалады. Сондықтан ТжКБ-ның бағдарламалары бойынша оқушылар сияқты, алдағы уақытта олардың қатарына кіруі мүмкін адамдардың да таңдауын ескеру қажет. Бұл ретте жұмыс берушілер атынан экономика мен еңбек нарығының қажеттіліктеріне сәйкес келу шарты басшылыққа алатын қағидат болып қала береді. Осы аспектіде сақтауды қажет ететін базалық қағидаттар, бұл: тар мамандандырылған жұмыс жоспарымен қатар оқу жоспары академиялық пәндерді зерделеуді қамтуы тиіс; ТжКБ жүйесінің икемділігі және бір білім беру бағдарламасынан екіншілеріне ауысу мүмкіндігі; карьералық тәлімгерлік институтының тиімді жұмысы.

Еңбек нарығында бәсекеге қабілетті болу үшін ТжКБ білім беру мекемелерінің бітірушілері тар практикалық жұмыс дағдыларын және кең дүниетаным мен академиялық білімдерді игерген болуы тиіс. Бұл оларға, біріншіден, еңбек нарығы талаптарындағы өзгерістерге бейімделуге және қажет болған жағдайда мамандығын немесе жұмыс орнын ауыстыруға қабілетті болуға және екіншіден, қалаған кезде білім алуды жалғастыруға жағдайының болуына мүмкіндік береді. Басқаша айтқанда, оқу жоспары бітірушілер оқуды аяқтағаннан кейін бірден жұмыс күшінің қатарын толықтыратынына ғана емес, сондай-ақ оқушылар оқу уақытында не мамандығын ауыстыруды, не білімін жоғары академиялық немесе кәсіптік-техникалық университеттерде жалғастыруды қалауы мүмкін екеніне бағдарлануы тиіс. Олай болмаған жағдайда бітірушілер ТжКБ білім беру мекемесін аяқтағаннан кейін мансаптық "тұйыққа" тірелу тәуекелі туындайды. Сондықтан ТжКБ шеңберінде әрбір мамандық бойынша оқу жоспары оқушыларды болашаққа мансаптық дамумен және кәсіптік ұтқырлықпен қамтамасыз ететін жалпы академиялық пәндерді қосу есебінен теңгерілген болуы тиіс.

Жоғарыда оқу жоспарының үштен бір бөлігі Білім министрлігі белгілейтін жалпы академиялық пәндерді оқушылардың зерделеуінен тұратын Қытайдың мысалы қарастырылды. Академиялық және кәсіптік пәндердің осындай ара-қатынасы Чилидің оқу жоспарларында да байқалады. Жоғарыда мысал келтірілген Норвегияда оқытудың бірінші жылының (көзделетін төрт жылдың) басым бөлігі жалпы академиялық білімдерді алудан тұрады.

1991 жылғы Кәсіптік-техникалық мектептер туралы келісімге сәйкес Германияда сондай-ақ оқу жоспарының үштен бір бөлігі математика, шет тілдер, экономика негіздері, әлеуметтік ғылымдар және басқа сияқты академиялық пәндерді зерделеуді көздейді. АҚШ-та қабылданған тәсіл ерекше назар аударуға лайық, мұнда кәсіптік-техникалық білім орта арнайы білім деңгейі шеңберінен шығарылған. Алайда кәсіптік-техникалық пәндердің жекелеген модульдері оқушылардың қалауы бойынша мектептерді жалпы білім беру бағдарламаларына енгізіледі. Осылайша орта арнаулы білім деңгейінде академиялық пәндерді зерделеуге баса назар аударылады. Мысалы, калифорниялық білім беру жүйесінде базалық білім алуды көздейтін оқушылар үшін 11 бағыт бойынша міндетті стандарттар белгіленген: академиялық үлгерім; коммуникациялар; карьералық жоспарлау және менеджмент; технологиялар; проблемаларды шешу және сыни ойлау; денсаулық және қауіпсіздік; жұмыстағы жауапкершілік және икемділік; этика және құқықтық міндеттер; көшбасшылық және командалық жұмыс; техникалық білімдер мен дағдылар; жоғарыда санамаланғандардың барлығын қолдану. АҚШ-та академиялық үлгерімге зор көңіл бөлінеді, мұны білім сапасын бағалаудың ұлттық жоспарының құрылуы растайды, бұл оқушылардың академиялық үлгеріміне қарауға мүмкіндік берді.

Тіпті бірінші қағидат орындалған, атап айтқанда оқу жоспарына академиялық пәндерді енгізу есебінен оқу уақытында және еңбек нарығына "шыққаннан" кейін оқушылардың білім алу және карьералық ұтқырлығы үшін жағдайлар жасаған жағдайда бүкіл білім беру жүйесінің ішінде икемді институционалдық негіздер құру міндетті қағидат болып табылады. Бұл қағидатты сақтау оқушыларға қалаған кезде өзінің ТжКБ білім беру бағдарламасын басқасына не академиялық бағдарламаға ауыстыруға, қалауы бойынша кәсіптік-техникалық бағыттағы сияқты академиялық бағыттағы да жоғары оқу орындарына түсуге мүмкіндік береді.

Мысал үшін, ТжКБ білім беру мекемелерін бітірушілердің Данияда төрттен бір бөлігі және Кореяда үштен бір бөлігі жоғары кәсіптік-техникалық оқу орындарында білім алуды жалғастырады. Орта арнаулы білімі бар оқушылардың жоғары білім секторына ауысуы шектелген елдерде мемлекет бұл үрдісті бұзуға талпынады. Мәселен, ТжКБ бітірушілерінің аз ғана үлесі жоғары білім алуды жалғастыратын Германияда 2009 жылдың соңғы реформаларының бірі "жоғары білікті жұмыскер", "техник" немесе "бизнес әкімшісі" дәрежелері бар барлық бітірушілерге, сондай-ақ мамандығы бойынша үш жыл жұмыс өтілі бар барлық адамдарға университеттерге қолжетімділікті ұсынуға бағытталған.

Швейцарияда бағдарламалар икемділігімен ерекшеленеді: студенттердің әрқашан қосымша білім алуға және өзінің білім алу бағдарламасын екіншісіне оңай ауыстыруға мүмкіндігі бар. Негізінен практикалық дағдыларды беруге есептелген ТжКБ-ның екі жылдық бағдарламаларын аяқтағаннан кейін бітірушілер еңбек нарығына шығу үшін де, оқытудың 3 жылдық немесе 4 жылдық бағдарламаларына тікелей қол жеткізуге мүмкіндік беретін ТжКБ-ның федералдық сертификатын алады. Бұл бағдарламалар, өз кезегінде, бітірушілерді өз мамандығы бойынша жұмыс істеу үшін қажетті барлық дағдылармен және білімдермен қамтамасыз етеді. Осы бағдарламаларды аяқтағаннан кейін бітірушілер одан әрі жоғары кәсіптік білімге тікелей қол жеткізуге мүмкіндік беретін (В санаты), яғни қосымша біліктіліктер алусыз (жанама қолжетімдіктен айырмашылығы) ТжКБ федералдық дипломын алады. Жоғары кәсіптік-техникалық білім шеңберінде (В санаты) кәсіптік оқуды жалғастыруды қаламайтын бітірушілер үшін балама мүмкіндік ретінде сондай-ақ Федералдық кәсіптік-техникалық бакалавриатта оқығаннан кейін академиялық жоғары білім (А санаты) алу мүмкіндігі бар. Бакалавриат ТжКБ бағдарламалары бойынша оқыған уақытта немесе олардан кейін жалпы білім беретін академиялық пәндерді қамтитын даярлық курстарынан өткен студенттер үшін қолжетімді. Бакалавриатты бітірушілерге қолданбалы ғалымдар университетіне түсу тікелей және технологиялық университеттер мен институттарға түсу жанама қолжетімді болады.

Норвегияда ТжКБ біліктілігін алған студенттер тікелей кәсіптік-техникалық колледждерге түсе алады, ал университетке түсуге ниет білдіргендер тағы бір жыл оқуы тиіс. АҚШ-та екі жылдық колледждер білім саласындағы тез өсіп отырған және ірі секторды құрайды. Оларға американдық және халықаралық студенттер жоғары білімге барар жолдағы баспалдақ деп қарайды, бірақ бағасы анағұрлым қолжетімді болып табылады. АҚШ-тың барлық студенттерінің 40%, 11 миллиондай адам осы екі жылдық колледждерде оқиды. Мұндай колледждерді бітіргеннен кейін студент техникалық немесе кәсіптік білім алады, оны жалғастыруға және университеттің бакалавр дәрежесін алуға болады; зерделенген барлық пәндерді қайталау және 4 жылдық университет бакалавриатының 2-3 курстарына түсу оңай.

Негізгі орта мектепті бітіргеннен кейін оқушылар таңдау жасайды. Ықтимал балама болашақта жоғары академиялық оқу орындарына түсуге болатын академиялық жалпы білім беретін мектептерде оқуды жалғастыру, кәсіптік-техникалық білім беру мекемелерінде оқуды жалғастыру және сирек жағдайларда еңбек нарығына шығу болып табылады. Осы кезеңде оқушылар жасайтын таңдау көбіне экономиканың қажеттіліктеріне сәйкес келмеуі мүмкін. Мысалы, индустриялық дамыған экономика үшін объективті талап жоғары білімді 1 маманға келетін кәсіптік-техникалық білімі бар 2-3 маманның бар болуы. Егер студенттердің көп бөлігі жоғары оқу орындарында академиялық білім алуды қаласа, мұндай ара-қатынас орындалмауы мүмкін. Жоғары білім жағына басымдық байқалатын елдер үшін (мысалы Корея, Қазақстан) оқушылардың мүдделері экономика талаптарына сәйкес келмеуі мүмкін, алайда тиісті ақпараттандырған және басқарған кезде бұл мүдделер экономика пайдасына қайта бағытталуы мүмкін. Оқушылардың таңдауына мұндай ықпал етудің құралы іс жүзінде қарастырылып отырған барлық елдерде қолданылатын мансаптық тәлімгерлік институты болып табылады.

Мансаптық тәлімгерліктің тиімді жүйесі бірнеше бағытты қамтиды: бұл жалпы білім беретін мектептердің кестесіне енгізілген еңбек нарығындағы перспективалар туралы ақпараттандыру; дара негізде оқушылармен және ата-аналармен жұмыс жүргізетін мансаптық тәлімгердің мамандығын құру; тәлімгерлер үшін маңызды ақпарат көзі болып табылатын ақпараттық еңбек нарығындағы ахуалды кеңінен жария ететін интернет-ресурстар құру; мансаптық тәлімгерлердің жұмысы үшін ақпараттық негізді құрайтын экономиканың қажеттіліктері мен еңбек нарығындағы ахуал туралы атқарушы органның талдамалық бақылауы және ақпарат жариялауы. Сондай-ақ сапарлар ұйымдастыру және әр түрлі компанияларда қысқа практикадан өту жолымен оқушыларды еңбек жағдайларымен таныстыру мансаптық тәлімгерліктің құралы болып табылады.

Шығыс Лондон университетінде (Ұлыбритания) бір жыл күндізгі оқыту немесе екі-үш жыл сырттай оқыту ішінде "мансаптық тәлімгерлік" біліктілігі бойынша даярлау жүзеге асырылады. Болашақ тәлімгерлер клиенттердің бірқатар әр түрлі топтарымен жұмыс істеуді үйренеді. Оқыту бағдарламасына тәлімгерлік теориясы және практикасы, тәлімгерлерді қызметтеріне тең қолжетімдікті қамтамасыз ету жөніндегі стратегия, еңбек нарығын, білім беру жүйесін зерделеу, тәлімгерлік құрылымын ұйымдастыру кіреді. Карьералық тәлімгерлер Швейцарияда жоғары оқу орындарында арнайы диплом алады. Оқыту бағдарламасы бес кең саланы қамтиды: дара даму (оқыту және дамыту психологиясы), қоғамдағы индивидуум (әлеуметтану, юриспруденция және экономика), индивидуум және "мансап әлемі" (білім беру жүйесі, білім және кәсіптік карьера таңдау, өндірістік психология, еңбек нарығы), жұмыс әдістемесі (диагностика, мансаптық тәлімгерлік, мониторинг, құжаттамалық қамтамасыз ету және жұртшылықпен өзара іс-қимыл орнату), сондай-ақ кәсіптік этика, кәсіптік бірдейлік және сапа. Бағдарлама қосымша 12 айлық тағылымдаманы көздейді.

Сонымен қатар Швейцарияда мансаптық тәлімгерлік және орта білім туралы ақпараттандыру міндетті болып табылады. Барлық оқытушылар еңбек нарығындағы мүмкіндіктер туралы курстың тыңдаушылары болып табылады. 7-9 сыныптардың оқушылары міндетті түрде мектептің өзінде түрлі мансаптық мүмкіндіктер мен тәлімгерлік және консультациялау бойынша негізгі институттардың (бұдан әрі - ВІZ орталықтары) қызметін зерделейді. ВІZ орталықтарының қызметкерлері білім берудің барлық деңгейлерінде мансаптық тәлімгерлік бойынша қызметтер көрсетеді, білім беру мекемелерімен тығыз ынтымақтасады. Бірінші кезекте оқушылар кең бейінді тәлімгерлермен кездеседі, ал содан кейін анағұрлым тар салалы мамандарға қайта жіберіледі.

Швейцарлық ВІZ орталықтарының мысалымен қатар сондай-ақ мансаптық тәлімгерлік қызметтерін ұлттық ТжКБ орталықтары ұсынатын басқа елдердің мысалдарын келтіруге болады. Бұған Австрияның ТжКБ зерттеу институты, Кореяның ТжКБ зерттеу институты мысал бола алады.

Чехияда мамандандырылған web-сайтта (http://www.infoabsolvent.cz; "Еңбек нарығына түсушілерге арналған ақпараттық жүйе" жобасы; Чехия бюджетінен және Еуропалық әлеуметтік қордан қаржыландырады) орта арнаулы және жоғары білім деңгейінде ТжКБ-ның барлық білім беру бағдарламалары туралы; оларға түсу талаптары туралы, осы бағдарламаларды бітіргеннен кейін алынуы мүмкін біліктілік және мамандық туралы ақпарат ұсынылған. Сондай-ақ барлық мамандықтар бойынша еңбек шарттары туралы деректер мен олар бойынша мамандар санымен қанағаттану деңгейі келтіріледі. Деректер жұмыссыздық деңгейінің көрсеткіштерімен және тиісті мамандықтарда еңбекақы деңгейімен бекітілген. Пайдаланушылар сондай-ақ сайтта әлеуетті жұмыскерде болуы тиіс дағдылар мен құзыреттерге қатысты жұмыс берушілердің қажеттіліктері мен талаптары туралы қол жетімді бейнематериалды көріп және әр түрлі мамандықтар туралы оқып, әр түрлі мамандықтар туралы ақпаратпен таныса алады.

Мексикада Білім министрлігі USB-тасымалдағыштар мен "online" режимінде қолжетімді бағдарламалық қамтамасыз ету әзірледі. Бағдарламаға олар арқылы оқушылар өздерінің күшті және әлсіз тұстарын анықтауға қабілетті құралдар, білім беру мекемелері мен оқу курстары туралы ақпарат, бірнеше (барлық емес) мамандықтар бойынша еңбек нарығының индикаторы кіреді. Студенттердің мамандығы бойынша жұмыс істеп жатқан бітірушілердің саны, еңбекақы төлеу деңгейі және жұмыс күнінің орташа ұзақтығы туралы деректердің арқасында мансапты дамытудың түрлі нұсқаларын салыстыруға мүмкіндігі бар.

Швецияның ұлттық білім агенттігі http://www.utbildningsinfo.se web-сайтының контентін қамтамасыз етеді, ол мамандықтың осы бағдарламаларының шеңберінде алынатын орта арнаулы білім деңгейіне барлық бағдарламаларының сипаттамасын, бес жыл бойы бітірушілердің одан арғы тағдыры туралы ақпаратты (мысалы мамандығы бойынша жұмыс, одан әрі оқу түрі) қамтиды.

Мансаптық тәлімгерліктің маңызды инструменті мектеп оқушыларын компаниялардың тікелей өздерінде еңбек жағдайларымен таныстыру болып табылады, мұнда олар жұмыстың жекелеген түрлеріне қатысу мүмкіндігіне ие болады. Бұл инструмент өз кезегінде АҚШ-тың тәжірибесін алған көптеген елдерде пайдаланылады. АҚШ-тың кәсіптік-техникалық білім жүйесінің (американдық атауы - "мансаптық-техникалық білім") елеулі ерекшеліктері бар. Мұндай жүйе жоғары білім (әдетте колледждердің) шеңберінде жұмыс істейді, ал орта арнаулы білім деңгейінде мектеп оқушыларының барлық ықтимал мансаптық баламалар туралы толық түсінік алуына мүмкіндігі болуы үшін көбіне компанияларда практикадан өту мүмкіндігінің арқасында жағдайлар жасалады. Орта арнаулы білім деңгейінде американдық ТжКБ моделінің ерекше белгісі оқыту бағдарламасы орта мектептің жалпы білім беру бағдарламасының шеңберінде ТжКБ нақты модульдерін қамтуы болады. Оның зор еңбегі ол кәсіптік даярлықтың элементтерін, оның ішінде жұмыс орындарында тәжірибе алу есебінен игеруге мүмкіндік береді, бұл ерте кәсіптік бейімділіктерді бақылауға және бастапқы кезеңде мансапты таңдауды жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Бұл модель жастардың карьера нұсқаларын зерделеуіне және академиялық білім алуға келмейтіндердің мүдделеріне зиян келтірместен, одан әрі білім алуды қолдау және карьераны дамыту үшін сандық ойлау мен сауаттылыққа қабілеттілікті қоса алғанда, бұл ретте негізгі академиялық дағдыларға назарды сақтай отырып, жұмыс орнында пайдалы еңбек алуына мүмкіндік береді.

Мансаптық тәлімгерлік жүйесін құру кезінде АҚШ-тың тәжірибесін басқа елдер де алды. Осылайша, Австралияда, Германияда және Швейцарияда оқушылар мамандық немесе тағылымдамадан өтетін орын таңдау алдында компанияларда қысқа мерзімде практикадан өте алады. Оқушылардың көп бөлігі мұны мектеп каникулдары кезеңінде жасайды. Швейцарияда 1000 оқушының арасында жүргізілген сауал практикадан өту одан әрі мансап туралы шешім қабылдау кезінде маңызды ақпарат көзі болғанын және студенттердің 61% практикадан өтудің қорытындысы бойынша компаниялар тарапынан толыққанды тағылымдамадан өту туралы ұсыныс алғанын көрсетті.

Данияда 14-16 жастағы оқушылардың көпшілігі міндетті түрде әр түрлі компанияларда екі апталық практикадан етеді. Норвегияда кәсіптік-техникалық немесе академиялық білім алуды жоспарлауына не олай болмауына қарамастан, іс жүзінде барлық оқушылар 9-сыныпта компанияларда бір апталық практикадан және 10-сыныпта қосымша практика кезеңінен өтеді. Норвегияның білім беру мекемелері көбіне осындай практикадан өту туралы компаниялармен келісімдер жасайды.

Жалпы академиялық білімдегідей, оқыту сапасы ТжКБ-ның тиімділігіне қол жеткізу үшін өте маңызды. ТжКБ жүйесінің ерекше жағы оқушылардың екі бағыт бойынша білім алу болып табылады: бұл академиялық және кәсіптік-техникалық сипаттағы теориялық пәндерді зерделеу, сондай-ақ тағылымдамадан өту кезінде практикалық жұмыс дағдыларын алу. Сондықтан білім беру үдерісіне теориялық білімдер беру үшін жауапты тек оқытушылар ғана емес, сондай-ақ жауапкершілік аясы практикалық дағдыларды үйретуді қамтитын өндірістік оқыту шеберлеріде жұмылдырады. Бұл ретте егер тағылымдама компанияларда өткізілсе, өндірістік оқыту шеберлері "сыртқы" болуы немесе егер тағылымдама жұмыс үдерісін имитациялау жолымен білім беру мекемесінің өзінде өткізілсе, "ішкі" болуы мүмкін. Сондықтан ТжКБ жүйесінің тиімділігін қамтамасыз ету үшін оқытушылар мен "ішкі" өндірістік оқыту шеберлері экономиканы қазіргі заманғы қажеттіліктерімен жақсы таныс болуына және оқушыларға өзекті білім беруіне кепілдік беруі, сондай-ақ "сыртқы" және "ішкі" өндірістік оқыту шеберлері педагогтер сияқты тағылымдамашыларды оқытуға қабілетті болуына кепілдік беруі қажет.

Теориялық, әсіресе кәсіптік-техникалық сипаттағы пәндердің оқытушылары және "ішкі" өндірістік оқыту шеберлері студенттерді экономиканың қазіргі ахуалы үшін өзекті білімдермен қамтамасыз етуі тиіс. Тиісінше оқытушылар мен өндірістік оқыту шеберлерінің өздерінің тиісті даярлығын қамтамасыз ету қажет. Бұл мақсатқа қол жеткізу үшін әр түрлі елдердің үкіметтері бірдей инструменттерді пайдаланады - оларды салалардағы ішінара жұмыспен қамтуға көтермелейді, сондай-ақ білім беру мекемелерінде оқыту үшін тиісті салалардың компанияларынан тікелей жұмыскерлердің рекрутингінің икемді жолдарын құрады.

Мысалы, Норвегияда білім беру мекемелері мен компаниялардың арасында тығыз ынтымақтастық жолға қойылған, ол компаниялардың жұмыскерлері ішінара өндірісте және ішінара - қысқа мерзімді келісімшарттардың негізінде білім беру мекемелерінде өндірістік оқыту шеберлері ретінде жұмыспен қамтылуын көздейді. Мұндай өзара іс-қимыл тиімді, оның ішінде өндірістік оқыту шеберлері ретінде шығатын компаниялардың қызметкерлерінің өздеріне тиімді, өйткені олардың өзінің кіріс деңгейін арттыруға ғана емес, сондай-ақ жұмыс орнын сақтаумен қатар осы жағынан мансабын дамытуға мүмкіндігі бар. Осыған ұқсас тәсіл Қытайда пайдаланылады, мұнда білім беру мекемелерінің оқытушылары үшін жыл сайын бір ай бойы компанияларда міндетті жұмыс істеу туралы талап бар.

Австрия тағы бір мысал болып табылады, мұнда білім беру мекемелерінде оқытушылар мен "ішкі" өндірістік оқыту шеберлерінің басым бөлігі өндірісте жұмыспен қамтылған тәжірибелі жұмыскерлерден жалданады. Кореяда да оқытушылар мен өндірістік оқыту шеберлерін тікелей компаниялардан жалдау жүзеге асырылады. Сонымен қатар білім беру мекемелерінен оқытушылар, керісінше, практикалық тәжірибе алу үшін компанияларға жіберіледі. Осылайша, теориялық білімдер және оларды практикада қолдану жағынан тәжірибе алмасу жүреді.

Тағылымдамашыларды практикалық жұмыс дағдыларына үйрететін өндірістік оқыту шеберлері өз саласында тәжірибелі мамандар болып табылады, алайда, әдетте, педагогикалық тәжірибесінің жетіспеуінен барлығы бірдей тағылымдамашыларды үйретуге әрқашан қабілетті емес. Сондықтан педагогикалық даярлық өндірістік оқыту шеберлерінің, сондай-ақ компаниялардан білім беру мекемелеріне келген оқытушылардың табысты жұмыс істеуі үшін қажетті шарт болып табылады.

Бельгияда тағылымдамашыларды қабылдайтын жұмыс берушілер 12 сағаттық "Эстафета" курсын тыңдайды. Курс бағдарламасына тағылымдамашылардың сәлемдесуі, тағылымдамашылардың нұсқауы және кері байланыс, қақтығыс ахуалдарын басқару сияқты тақырыптар кіреді. Бұл курс барлық жаңа жұмыс берушілер мен өндірістік оқыту шеберлері үшін міндетті болып табылады, сондай-ақ жекелеген жайттарды нақтылауға мұқтаж не тағылымдамашыларға қатысты кейбір проблемалармен бетпе-бет келген жұмылдырылған жұмыс берушілерге ұсынылады. Швейцарияда тағылымдамадан өту үшін орын ұсынуға ниет білдірген компаниялар кантондар белгілейтін сапа стандарттарына сәйкес келуі тиіс. "Ішкі" жаттықтырушы педагогика негіздері, құқықтық мәселелер, ТжКБ жүйесінің құрылымы, сондай-ақ алкоголь және есірткі сияқты жастардың әлеуетті проблемалары кіретін 100 сағаттық курсты тыңдауы тиіс. Кантондардан инспекторлар тағылымдаманың сапасына мониторинг ретінде тағылымдамашылар мен жұмыскерлердің арасында кезең-кезеңмен сауал жүргізеді.

Оқытушылар мен "сыртқы" өндірістік оқыту шеберлерінің ынтымақтастығына негізделген финдік "Гоголь" (Теікка) бағдарламасы жеке назар аударуға лайық. Бағдарламаға білім беру мекемелерінің оқытушылары үшін компанияда 2 айлық жұмыс кезеңі кіреді, осы кезде "оқытушы-жұмыскер" жұбы қалыптасады. Бұл оқытушыға кәсіптік білімдерді өзектендіруге мүмкіндік береді, ал бұған қоса "сыртқы" жаттықтырушы болып табылатын оған бекітілген жұмыскер өзінің педагогикалық дағдыларын жақсарта алады. Бағдарламада екі тарап үшін көптеген пайдалы нәрселер бар: қазіргі заманғы жұмыс процесімен танысу, пайдаланылатын технологиялар мен құрал-жабдықты білу, әлеуетті байланыстар, оқушылар тарапынан қызығушылық және басқалар.

Оңтүстік Каролинада (АҚШ) білім беру мекемелерінде оқытушылар мен "ішкі" өндірістік оқыту шеберлері ретінде біліктілігі жоғары мамандарды тарту үшін баламалы тәсіл пайдаланылады. "Дәнекерлеу жұмыстары", "косметология" және "аспаздық" сияқты бағдарламалар бойынша жұмыс тәжірибесі бар адамдар жұмыс орны бойынша мемлекеттік сертификаттау бағдарламасына қатысу арқылы оқытушылар/өндірістік оқыту шеберлері бола алады. Қажетті біліктілікті растау үшін кандидаттар тиісті бейіндік сертификат алуы немесе мемлекеттік біліктілік емтиханын тапсыруы тиіс. Үміткерлерді педагогикалық дағдыларға үйрету және олардың жұмыстан мамандығы бойынша оқытушылыққа табысты ауысуына ықпал ету үшін білім беру мекемелерінде "DІRЕСТ" тренингтік бағдарламасы жұмыс істейді. Бағдарламаға мынадай пәндер кіреді: оқыту әдістері, сынып жетекшілігі және зертхананы басқару, оқу жоспары және үлгерімді бағалау. Курстар жазғы каникулдар уақытында бірнеше күн бойы бір блокпен және оқу жылы бойы жексенбі күндері бірнеше күн жүргізіледі.

ТжКБ жүйесінің тиімді жұмыс істеуі үшін барлық мүдделі тараптарды тарту қажетті шарт болып табылатындықтан, институционалды тетіктермен қатар елдер бірінші кезекте қатысушылардың қаржылық шығындарын бөлуге бағытталған ынталандыру шараларын пайдаланады. Тиімді қаржыландыру барлық тараптардың жұмсаған шығындарына сәйкес ТжКБ жүйесін дамытуға қатысудан пайда (материалдық және материалдық емес нысанда) алуын көздейді. Мысалы, егер оқуды бітіргеннен кейін көзделетін еңбекақы деңгейі 800 АҚШ долларын құраған уақытта оқушы 1000 АҚШ доллары мөлшерінде оқу құнын толық жабуға мәжбүр болса, онда оның мұндай біліктілікті алуға ешқандай ынтасы болмайды, ал ол өз кезегінде жалпы экономика үшін өте маңызды болуы мүмкін. Тағылымдамадан өту кезінде оқушы 600 АҚШ доллары мөлшерінде қосымша құн жүргізуі мүмкін, бұл жұмыс беруші үшін тікелей пайда болып табылады. Бұл жағдайда оқушы үшін 400 АҚШ доллары мөлшерінде оқу құнын мемлекеттік субсидиялау, сондай-ақ жұмыс берушінің тағылымдама өткізуге 200 АҚШ доллары мөлшерінде шығындарды жүзеге асыруы ықтимал шешім болуы мүмкін. Мұндай жағдайда барлық қатысушылар: жұмыс беруші - 400 АҚШ доллары, оқушы - 200 АҚШ доллары (тағылымдама үшін ықтимал төлемді ескермегенде), сондай-ақ жалпы қоғам пайда алушылар болады.

Жұмыс берушілердің қатысуы ТжКБ жүйесі үшін негізін құраушы болып табылады, өйткені олар оқу жоспарын әзірлеуге, тағылымдама бағдарламаларын ұйымдастыруға жұмылдырылған. Олар үшін материалдық пайда тағылымдамашылар өндірген өнімге қосылған құн болып табылады (мысалы, 2004 жылғы швейцариялық зерттеулерге сәйкес 2500 компанияның тағылымдамалар өткізуге арналған шығыстар сомасы 3,8 млрд. жуық АҚШ долларын, ал өндірілген өнім нысанындағы кірістер 4,2 млрд. жуық АҚШ долларын құраған); штаттық білікті жұмыскерлермен салыстарғанда анағұрлым төмен деңгейде еңбекақы төленетін тағылымдамашыларды пайдалану есебінен үнем; рекрутингке байланысты шығындардың төмендеуі. Сонымен қатар жұмыс берушілер үздік тағылымдамашылар мен оқу орнында оқушылардың қатарынан жұмыскерлер таңдау сияқты материалдық емес нысанда пайда алады (мысалы, Германияда тағылымдамадан өту қорытындысы бойынша тағылымдамашылардың орташа алғанда 25% компанияда жұмысты жалғастыру туралы ұсыныс алады); жаңа персоналды тиімді даярлау үшін қажетті педагогикалық білімдер алу; еңбек нарығында қол жетімсіз мамандарды жалдау мүмкіндігі және басқалар.

Іс жүзінде қарастырылып отырған барлық елдерде мемлекет тағылымдама ұйымдастыруда жұмыс берушілерді қолдайды. Мәселен, Австралияда, Австрияда, Бельгияда, Францияда, Нидерландта, Швейцарияда және басқа да елдерде инструмент ретінде компаниялар үшін салықтық жеңілдіктер пайдаланылады. Сондай-ақ мемлекеттік қаржы есебінен Австралияда, Австрияда, Бельгияда, Финляндияда, Венгрияда, Норвегияда және басқа да елдерде компанияларды тікелей субсидиялау жүзеге асырылады.

Норвегияда компаниялар бір тағылымдамашыға 12 мың еуро мөлшерінде фюлькеден тікелей субсидиялар алады, бұл екі жыл тағылымдамадан өтуді жабады және білім беру мекемесінде бір жыл оқу құнына тең. Германияда тағылымдамаға арналған қосымша нұсқаулықтарды шағын және орта бизнес субъектілері қалыптастыратын оқу-өндірістік комбинаттарда тағылымдама Федералдық жұмыспен қамту агенттігінің, Федералдық үкімет пен жерлердің қаражаты есебінен қаржыландырылады.

Оқушылар үшін академиялық біліммен салыстырғанда кәсіптік-техникалық білімнің тартымдылығы көптеген факторларға негізделген: тағылымдамадан өту уақытында оқушылар еңбекақы алады, оқу көбіне тегін болып табылады (көптеген елдерде орта арнаулы білім орта жалпы біліммен қатар міндетті білімге енгізілген), еңбек өтілін ашу және зейнетақы аударымдары, әлеуетті жұмыс берушілермен жеке байланыстарды жолға қою.

Мысалы, Норвегияда тағылымдамашылар кемітілген еңбекақы алады, ол тағылымдамадан өту мерзіміне қарай білікті жұмыскердің еңбекақысының 30%-нан 80% дейінгі аралықта болады. Кірісі төмен отбасылардан шыққан студенттер мен тағылымдамашылар Мемлекеттік білім беруді несиелендіру қоры арқылы оқуға гранттар мен займдар алуы мүмкін. Қосымша гранттар туған қаласынан тыс жерлерде білім алушы студенттерге беріледі. Барлық студенттер оқу үшін міндетті құрал-жабдық сатып алуға гранттар алады. Қолдаудың негізгі нысаны - бұл гранттар. Оқуға арналған займдар оқу кезеңінде пайызсыз болып табылады.

Қытайда оқу үшін оқушылардан ақы алу практикасы кеңінен қолданылады, оның мөлшері өңірлерде өзгеріп отырады. Шаньси провинциясында ауысу, тұру және оқулықтар құны кіретін ақы бір оқушыға 2000 юаньді құрайды. Гауньчжоу провинциясында осыған ұқсас ақы 1200-ден 1500-ге дейін юаньді құрайды. Мұнымен қатар басқа өңірлерден оқуға келген оқушылардан жатақханаларда тұрғаны және асханаларда тамақтанғаны үшін қосымша 200 юань алынады. Пекин немесе Шанхай сияқты ауқатты өңірлерде кәсіптік даярлық үшін ақы анағұрлым жоғары деңгейде және 2000-нан 4000-ға дейін юань аралығында болады. Алайда бұған қоса Қытайда ТжКБ шеңберінде барлық оқушыларды 1500 юань мөлшерінде субсидиялау жүйесі жұмыс істейді. Осылайша, мысалы, 1500 юань мөлшерінде ақы төлеу міндеттемесі бар Гуаньчжоулық оқушылар субсидиялауды ескергенда ақырында тұруға арналған өзінің шығыстарын ғана жабуы тиіс. Міндетті субсидиялауға (1500 юань) қосымша сондай-ақ жергілікті деңгейлерде субсидиялау жүйелері бар. Мысалы, Пекинде әртүрлі критерийлерге қарай қосымша субсидиялардың көлемі бір оқушыға бірнеше жүз юаньнен бірнеше мың юаньге дейін құрауы мүмкін.

Мемлекет тарапынан оқушыларды қолдаудың гранттық нысаны іс жүзінде қарастырылып отырған барлық елдерде бар. Сондай-ақ Данияда, Финляндияда, Жапонияда, Нидерландта, Норвегияда мемлекет оқушыларға оқуға арналған займдар береді. Сирек жағдайларда оқушыларға салықтық жеңілдіктер береді - мұндай практика Австралияда, Австрияда және Түркияда жекелеген бағдарламалар үшін қолданылады. Білім беру мекемелері оқу үшін ақы алады, алайда кейбір елдерде ақы мөлшерін ТжКБ-ның жекелеген бағдарламалары бойынша мемлекет реттейді (Австралия, Финляндия, Нидерланд, Түркия).

Жоғарыда айтылғандай, ТжКБ жүйесі тиімділігінің іргетасы экономика мен еңбек нарығының қажеттіліктеріне сәйкес келуі болып табылады. ТжКБ жүйесін дамытудың және бұл процесті әкімшілендірудің халықаралық тәжірибесін талдау ТжКБ саласында саясат жүргізу кезінде сақталуы тиіс басымдықтарға қатысты кейбір тұжырымдарды жасауға мүмкіндік береді:

1) тиімді институционалды тетіктер мен ынталандыру жүйелері арқылы барлық мүдделі тараптарды жұмылдыру;

2) оқу жоспарын әзірлеуге және жетілдіруге жұмыс берушілер мен кәсіптік одақтарды тарту (curriculum);

3) берілетін дағдылардың өзектілігін және жұмыс орнында қажетті талаптарға сәйкес келуін қамтамасыз ету;

4) оқу жоспары жалпы академиялық сияқты тар кәсіптік-техникалық пәндерді де зерделеуді қамтуы тиіс;

5) ТжКБ жүйесі арқылы бір жағынан студенттерге кәсіптік ұтқырлықты ұстап тұру және кейіннен оқу үшін қажет болғанда толықтырылуы және (немесе) ауыстырылуы мүмкін әмбебап білімдер мен дағдылар беру, ал екінші жағынан жұмыс берушілердің ағымдағы қажеттіліктеріне сәйкес келетін спецификалық кәсіптік дағдыларды сіңіру қажет;

6) кәсіптік-техникалық бағдарламалар бойынша оқып жатқан барлық студенттер кейін оларды оқытуға (lifelong learning) және мансабын дамытуға мүмкіндіктер жасау үшін барабар жалпы және математикалық сауаттылық алатынына кепілдік беру;

7) оқу курсының міндетті бөлігі компанияларда толыққанды тағылымдамадан өту немесе ТжКБ білім беру мекемелерінде жұмыс үдерісін имитациялау арқылы оқушылардың практикалық жұмыс дағдыларын алуы болуы тиіс;

8) тағылымдаманың мазмұны даярлық жөніндегі мамандандырылған нұсқаулықтармен реттелуі тиіс, тағылымдамадан өту барлық қатысушылар арасында келісімшарттар жасау арқылы заңдық ресімделуі тиіс;

9) еңбек нарығындағы ахуал туралы жақсы хабардар мансаптық тәлімгер мамандығын құру; мансаптық тәлімгерлік үшін барабар ресурстарды және оның белсенді қызметін қамтамасыз ету; объективтік мансаптық тәлімгерлікті қолдау үшін тәуелсіз негізді қамтамасыз ету; мансаптық мүмкіндіктері мен курстар (ТжКБ бағдарламалары) туралы жақсы ақпарат көздерін ұсыну; жұмыс берушілермен серіктестік арқылы толыққанды және жан-жақты тәлімгерлік жүйесін құру қажет;

10) жұмысқа оқытушылар (теориялық оқыту) мен өндірістік оқыту шеберлерінің (практикалық оқыту) жеткілікті санын тарту және экономика саласының қазіргі заманғы қажеттіліктері туралы олардың жақсы хабардар болуын қамтамасыз ету;

11) бір жағынан оқытылатын тағылымдамашыларға практикалық сабақтар жүргізетін өндірістік оқыту шеберлері үшін тиісті жалпы және педагогикалық даярлықты, ал екінші жағынан кейіннен студенттер өндірістік оқыту шеберлерінен жұмыс үшін қажетті барлық дағдыларды алатынына кепілдік беретін өндірістік оқыту шеберлерінің спецификалық салалық даярлығын қамтамасыз ету;

12) ТжКБ бағдарламаларына арналған шығындар мемлекет, жұмыс берушілер және студенттер арасында олар алатын пайдаларға сәйкес бөлінуі тиіс.

__________________________________

¹ ТжКБ ұйымдарының бұл нысаны "Білім туралы" Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңымен алынып тасталған.

² Термин ҚРСА-ның деректерінде қолданылады

Ішкі ортаны талдау

Күшті және әлсіз жақтарды талдау

Күшті жақтар:

1) Мемлекет басшысы мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің саяси және қаржылық қолдауы болып табылады. "Кәсіпқор" холдингі" коммерциялық емес акционерлік қоғамы (бұдан әрі - "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ) Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен Мемлекет басшысының тапсырмасын орындау үшін құрылған және ТжКБ жүйесін басқарудың қағидаттық жаңа модулінің флагманы болуға бағытталған.

"Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның мақсаты кадрлар даярлайтын және қайта даярлайтын әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтар (бұдан әрі - өңіраралық кәсіптік орталықтар) желісін басқарудан тұрады, оларды құру бастамасы сондай-ақ Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевқа тиесілі;

2) Қазақстан Республикасында ТжКБ ұйымдарын басқару және кәсіптік-техникалық пәндерді оқыту жөніндегі тәжірибелі мамандардың бар болуы. Оларды әлемдік деңгейдегі колледждер және өңіраралық кәсіптік орталықтар желісін қалыптастыру жөніндегі міндеттерді іске асыру үшін тарту мүмкіндігі бар;

3) еңбек нарығының ағымдағы сұрау салулары мен экономиканың индустриялық-инновациялық дамуының орта мерзімді қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін техникалық мамандықтар бойынша оқыту мазмұнының сапасын арттыруға және жаңғыртуға негізгі қатысушылардың, атап айтқанда кәсіпорындардың (жұмыс берушілердің), мемлекеттің, жастардың (ТжКБ әлеуетті оқушыларының), ТжКБ жұмыс істейтін ұйымдарының мүдделілігі;

4) қазақстандық колледждермен серіктестік қатынастарды жолға қою есебінен Орталық Азия өңірінің білім беру кеңістігінде өз брендтерін ілгерілетуге шетелдік білім ұйымдарының мүдделілігі;

5) жалпы қолайлы әлеуметтік-экономикалық жағдайлар, оның ішінде:

ТжКБ жүйесін жаңғырту үшін мемлекетте қажетті ресурстардың бар болуы;

азаматтардың кәсіптік білім алу мүмкіндігін айқындайтын халықтың өмір сүру деңгейінің өсуі;

өндірісті жаңғырту нәтижесінде білікті еңбек үшін жаңа жұмыс орындарының пайда болуы болып табылады.

Әлсіз жақтарының арасында мыналарды атап өткен жөн:

1) жаңа білім беру брендінің белгісіздігі. Әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтар ТжКБ саласында құрылады, Қазақстандағы оның жалпы жай-күйін қанағаттанарлықсыз деп бағалауға болады. Жұртшылықтың ТжКБ саласына жалпы теріс көзқарасын ескере отырып, жаңа білім брендінің белгісіздігі оқушылар мен бизнес өкілдерін тартуда теріс әсер етуі мүмкін;

2) университеттермен салыстырғанда колледждердің тартымсыздығы. Құрылып жатқан әлемдік деңгейдегі колледждерде білім алудың тартымдылығына жастардың академиялық университеттерде жоғары жалпы білім алу жөніндегі қалауы теріс әсер етеді. Бұл орта арнаулы біліммен салыстырғанда жұртшылықтың жоғары білімнің пайдасына қызығушылығының дәстүрлі "ауытқуының" салдары болып табылады;

3) елеулі бастапқы қаржылық шығындар және бюджеттік қаражатқа тәуелділік. Әлемдік деңгейдегі колледждер желісін құру ғимараттар салумен, құрал-жабдықпен қамтамасыз ету және инфрақұрылымды құрумен байланысты жұмыстардың үлкен көлемін қарастырады. Жұмыстардың бұл түрлері едәуір бюджет қаражаттарын бөлуді қажет етеді;

4) Қазақстан Республикасында ұлттық ауқымда салалар бойынша еңбек нарығының қажеттіліктерін болжаудың табысты сыналған модельдерінің болмауы. Осындай модельді алдағы уақытта "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ әлемдік деңгейдегі колледждер мамандықтарының дәл тізбесін айқындау үшін өзінің жұмыс істеуінің бірінші кезеңінде әзірлеуі тиіс.

Қазіргі және әлеуетті қатерлер мен тәуекелдерді талдау

Мыналар әлеуетті қатерлер мен тәуекелдер болып табылады:

1) жақын болашақта елеулі нәтижелердің болмауы, бұл жұртшылықтың сенімдеріне теріс әсер етеді. Құрылыс кешеуілдеген, оқу бағдарламалары уақтылы әзірленбеген, оқытушылар даярланбаған немесе мерзімдерде басқа да ауытқулар болған жағдайда қазақстандық ТжКБ жүйесін басқарудың және өсу нүктесінің жаңа моделі ретінде құрылып жатқан колледждерге деген сенім бұзылады. Бұл, өз кезегінде, "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның оң тәжірибесін тарату мүмкіндігіне кері әсер етеді және қазіргі ТжКБ жүйесіне жұртшылықтың теріс көзқарасына бекітеді;

2) әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың өзара іс-қимылының тиімсіздігі. "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ басқаратын әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың және бизнес өкілдерінің өзара іс-қимыл тетіктерінің дамымауы білім беру үдерісінің фрагменттік сипатына әкеп соғуы және студенттер даярлаудың сапасына теріс әсер етуі мүмкін. Жұмыс берушілермен өзара іс-қимылдың жоқтығы ТжКБ-ның тиімді жүйесін құру кезінде бастылары болып табылатын оқу бағдарламаларын бірлесіп әзірлеу, студенттердің серіктес-компанияларда жұмыстың практикалық дағдыларын алуы, оқытушылардың практикалық даярлығы және басқалар сияқты үдерістердің бұзылуына әкеледі;

3) бітірушілердің мамандануының экономика қажеттіліктеріне сәйкес келмеуі. Экономиканың ағымдағы және әлеуетті қажеттіліктеріне бітірушілердің біліктіліктері мен мамандықтарының сәйкес келмеуі болжам тетіктері тиімсіздігінің, мүдделі тараптардың қатысуының тепе-теңсіздігі салдарынан оқу бағдарламаларының алшақтығының нәтижесі болуы мүмкін. Жұмыс берушілердің талаптарына бітірушілер алған біліктіліктердің сәйкес келмеуі кейіннен олардың еңбек нарығында қажет болмауына әкеп соғады;

4) оқыту сапасының қанағаттанарлықсыздығы. Оқыту сапасы не білікті оқытушылар санының жеткіліксіздігі және соның салдары ретінде бір оқытушыға жүктеменің жоғары болуынан, не оқытушылар құрамының жалпы құзыретсіздігінен қойылған міндеттерге сәйкес келмеуі мүмкін. Бұл оқытушыларды іріктеу, тарту және ұстау жөніндегі тетіктердің тиімсіздігінің сондай-ақ оқытушылар құрамының қажетті педагогикалық және практикалық даярлығының жеткіліксіздігінің нәтижесі болуы мүмкін;

5) материалдық-техникалық жарақтаудың барабар болмауы. Өндірістік үдерісті имитациялау имитациялық зертханаларды қазіргі заманғы қажетті құрал-жабдықпен жарақтауды көздейді. Жеткізушілермен тиісті түрде жұмыс істемеудің, салаларда қазіргі заманғы өндіріске сәйкес келмейтін құрал-жабдықты сатып алудың, олардың физикалық және моральдық тозуының нәтижесі бітірушілерді барабар практикалық даярлау және соның салдары ретінде оларды жұмыс берушілердің қажет етпеуі болып табылуы мүмкін;

6) бітірушілердің одан әрі білім алу және мансабын дамыту мүмкіндіктерінің болмауы. Колледжді аяқтағаннан кейін бітіруші еңбек нарығына шығу және мамандығы бойынша жұмыс істеу үшін жеткілікті тар мамандандырылған білімдер мен практикалық жұмыс дағдыларына ие болады. Сонымен қатар бітіруші алған білім кәсіптік ұтқырлық, мансапты карьераны дамыту, қайта біліктілік алу немесе одан әрі оқу үшін негіз болмайды деген тәуекел бар. Бұл әлемдік деңгейдегі колледжде оқудың тар бейіндік бағыттылығы және кәсіптік ұтқырлық және одан әрі оқу үшін негіз болып табылатын академиялық білімдер мен әмбебап дағдылардың болмауының нәтижесі болуы мүмкін.

"Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның жоғарыда көрсетілген тәуекелдерін өзектендіруді және теріс ықпалын болдырмау үшін жүйелі бағалау мен тәуекелдерді басқаруды, сондай-ақ оқыту сапасына, оның ішінде бітірушілердің даярлығына жұмыс берушілердің қанағаттануына мониторинг және оны бағалауды қамтитын сапа менеджменті жүйесі қолданысқа енгізілетін болады.

Мақсаттарға қол жеткізу үшін мүмкіндіктерді айқындау

"Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ қызметінің қазіргі күшті жақтары, сондай-ақ тәуекелдерді басқару жөніндегі жүйелі саясат мынадай мүмкіндіктерді іске асыруға мүмкіндік береді:

1) құрылып жатқан әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың халықаралық стандарттарға сәйкес келуі. "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ желісінің ұйымдарын құру ТжКБ-ны дамыту саласындағы әлемдік озық тәжірибені ескере отырып жүзеге асырылатын болады. Колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтар құру және басқару кезінде "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ қызметінің маңызды бағыттарын айқындау мақсатында ТжКБ саласында әлемнің жетекші оқу орындарымен, сондай-ақ халықаралық сарапшылармен стратегиялық серіктестік қатынастар орнату туралы мәселені қарау көзделеді;

2) білім мазмұнының экономика қажеттіліктеріне сәйкес келуі. Экономиканың, еңбек нарығының және жұмыс берушілердің ағымдағы және әлеуетті қажеттіліктері білім беру бағдарламасының мазмұнын айқындау кезінде негізгі болып табылады. Бұл бизнес өкілдерінің қатысуымен іріктелген және Қазақстанның және әлем экономикасындағы үрдістерді ескеретін бейіндік мектептердің мамандануларында көрініс тапты;

3) экономика секторларын толық қамту. Құрылып жатқан әлемдік деңгейдегі колледждер жанындағы бейіндік мектептер мен өңіраралық кәсіптік орталықтар экономиканың барлық салаларында қажет болатын мамандар даярлауды жүзеге асыратын болады. Бұл ретте ТжКБ-ның құрылып жатқан ұйымдар бітірушілерінің құрылымы елдің 55 % дейінгі ішкі жалпы өнімін құрайтын экономиканың негізгі салаларының жұмыс күшіне деген қажеттіліктерін тікелей қамтамасыз етеді және жанама түрде экономиканың барлық секторларын қамтиды деп көзделеді;

4) бизнесті ұйымдастырудың кезеңдерін толық қамту. Құрылып жатқан әлемдік деңгейдегі колледждер жанындағы бейіндік мектептер мен өңіраралық кәсіптік орталықтар бизнесті ұйымдастырудың барлық кезеңдерінде: жобалау, құрылыс, өндіру, қызмет көрсету және дайын өнімді өткізу кезінде қажет болатын мамандарды даярлауды жүзеге асыратын болады;

5) қазіргі заманғы инфрақұрылым және озық жарақтау. Әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтар халықаралық озық тәжірибені ескере отырып құрылады. Бұл "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның алдына мемлекет қойған міндеттерді тиімді орындау үшін әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтар қазіргі заманғы талаптарға жауап беруі тиіс болуын көздейді. Атап айтқанда, құрылып жатқан әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың аумағында қазіргі заманғы инфрақұрылым құру мүмкіндігі қарастырылатын болады;

6) оқытудың жоғары сапасы. Әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтарда оқытушылық қызмет үшін біріншіден, экономиканың қазіргі үрдістері мен қажеттіліктерімен таныс, екіншіден педагогикалық қызмет тәжірибесі мен тиісті даярлығы бар үздік оқытушылар құрамы тартылатын болады. "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ қызметінің шеңберінде үздік оқытушыларды іздеу, іріктеу, даярлау және ұстап тұру бойынша тұтас жүйе құру мүмкіндігі қарастырылатын болады;

7) білім мазмұнын айқындауда жұмыс берушілердің қатысуы. Орталық және өңірлік деңгейлерде тиімді тетіктер арқылы әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың бітірушілері үшін әлеуетті жұмыс берушілер болып табылатын бизнес өкілдерін тарту "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның қызметінде дау тудырмайтын басымдық болып табылады. Бизнес өкілдері ұсынымдарының арқасында әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың бітірушілеріне қажетті талаптар қалыптастырылатын болады, бұл оқу жоспарларының мазмұнында көрініс табады;

8) студенттер үшін оқудың тартымдылығы. Әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтар студенттер үшін тартымды болады, өйткені, біріншіден жұмыстың практикалық дағдыларына үйретуге кепілдік беретін болады, екіншіден әмбебап академиялық білімдер беретін болады және үшіншіден спецификалық кәсіптік білімдерді сіңіретін болады.

2. Миссия және елестету

Миссия

Елді инновациялық дамыту үшін жоғары сыныпты кәсіпқойлар даярлау.

Мемлекет басшысы мен Қазақстан Республикасының Үкіметі "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның алдына қойған міндет озық білімі және практикалық жұмыстың жоғары білікті дағдыларын игерген жоғары сыныпты кәсіпқойларды даярлау жөніндегі әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың желісін құрудан тұрады. Әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтар даярлайтын мамандар ҮИИДМБ-ны табысты іске асыруда маңызды рөл атқаруы тиіс. Сонымен қатар әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтар "өсу нүктесінің" рөлін атқаруы және қазақстандық бүкіл ТжКБ жүйесінің ауқымында оң тәжірибені таратуы тиіс.

Елестету

Ең жоғары халықаралық стандарттарға сай мамандар даярлайтын Қазақстандағы әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтар. "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ жұмысының нәтижесінде 2021 жылы жоғары білікті мамандар даярлайтын әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың желісі табысты жұмыс істейтін болады. Әлемдік деңгейдегі колледждердің, өңіраралық кәсіптік орталықтардың және "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның қызметінде әлемдік озық тәжірибені ескеру үшін ТжКБ саласындағы әлемнің жетекші оқу орындарымен, сондай-ақ халықаралық сарапшылармен стратегиялық әріптестік қарым-қатынастарды орнату мүмкіндігі қарастырылады. Бұл әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың бітірушілеріне тек қазақстандық еңбек нарығында ғана емес, шетелдік еңбек нарығында да бәсекеге қабілетті болуға мүмкіндік береді. Әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың көшбасшылығы мен озық дамуы ТжКБ-ны дамыту саласында әлемдік озық тәжірибені терең талдауға және бейімдеуге негізделетін болады.

3. Қызметтің стратегиялық бағыттары, қызметтің мақсаттары,
міндеттер, басты көрсеткіштері және күтілетін нәтижелер

Қазақстан Республикасында әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың жұмыс істеу моделі

Оқыту моделі

Әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтарда оқытудың оңтайлы моделін таңдау әлемдік тәжірибені және Қазақстандағы ағымдық ахуалды талдау негізінде жүзеге асырылады.

Дүниежүзінде ТжКБ-ның үш моделі ең жоғары мойындауға лайық:

1) дуальдық модель Батыс Еуропаның герман тілдес елдерінде таралған. Бұл модельдің шеңберінде оқу үдерісінің үлкен бөлігі өндірісте етеді: 3-4 күн - компаниялардағы тағылымдамада және 2-3 күн — училищелерде. Бұл ретте оқуға арналған шығыстардың үлкен бөлігін компаниялар жүзеге асырады;

2) норвегиялық модель оқытуды тең екі кезеңге бөлуді көздейді: бірінші жылы студент училищеге барады, ал соңғы екінші жылда тікелей компанияларда өндірістік тағылымдамадан өтеді;

3) сингапурлық модель оқытудың бүкіл үдерісі училищеде өтуін көздейді. Бұл ретте училищенің базасында шынайы өндіріске сай келетін толық технологиялық цикл жүргізіледі.

Қазақстанда қалыптасқан жағдайларды, атап айтқанда ТжКБ саласында саясатты іске асыратын мемлекеттік органдардың бизнеспен өзара іс-қимылының әлсіздігін және соның салдары ретінде ТжКБ жүйесінің дамуында бизнестің белсенділігінің төмендігін ескерсек, дуальдық және норвегиялық модельдерді қазіргі уақытта Қазақстанда қолдану проблемалы болады. Жұмыс ортасын тікелей оқу орындарында имитациялауды қарастыратын сингапурлық модель аз дәрежеде бизнестің қатысуын бағдарлауға мүмкіндік береді және осыған орай Қазақстанның қазіргі жағдайларына қолайлырақ. Сонымен қатар сингапурлық модель үлкен дәрежеде басқаруға келеді, өйткені компанияларда тағылымдамадан өту бақылауды қажет етпейді. Сонымен қатар сингапурлық тәсіл елеулі бюджеттік шығындарды көздейді, өйткені имитация жұмыс үдерісінің толық картинасын келтіруді қажет етеді, бұл құрал-жабдық, экипировка, қажетті нәрселерді және басқа атрибуттарды сатып алуға, сондай-ақ олардың жай-күйін ұстап тұруға және жаңартуға елеулі инвестициялық қаражат құюды қажет етеді. Сонымен қатар барабар талдамалық сүйемелдеу бар болған кезде сингапурлық модельді таңдау пайдасына экономикадағы құрылымдық өзгерістерге, оның жаңа салаларының қалыптасуына сәйкес оқу бағдарламаларын орталықтандырылған тәртіппен бақылау, енгізу және бейімдеу мүмкіндігі қосымша фактор болады.

Осылайша, Қазақстанның ағымдағы жағдайларында әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтарда тікелей өндірістік ортаны имитациялауды көздейтін сингапурлық модель ең қолайлы болып табылады.

Осыған байланысты өндірістік үдерістерді құрылатын әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтарда тікелей модельдеу жөніндегі Сингапурдың тәжірибесін қолдану мәселесі пысықталатын болады. Алайда жекелеген мамандықтар бойынша оқыту үшін күрделі технологиялық үдерістердің өндірістік циклін шынайы немесе компьютерлік көрсету мақсатқа сай болмаған жағдайда (мысалы, машина жасауда) практикалық дағдыларға үйрету "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның серіктестіктері болып табылатын компанияларда толыққанды практикадан өту шеңберінде жүзеге асырылуы мүмкін.

Осыған байланысты бизнесті кеңінен тарту және "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның қызметімен оның байланысын күшейту жөніндегі мәселе қазірдің өзінде пысықталуда. Демек ағымдағы кезеңде оқу бағдарламаларын әзірлеу, студенттер мен оқытушылар үшін компанияларда тағылымдамалар ұйымдастыру сияқты қызмет бағыттарына болашақта бизнестің ықпалын күшейтуге бағытталған онымен өзара іс-қимыл жасау маңызды міндет болып табылады. Бұл үшін өндірістік практикадан және тағылымдамалардан өту үшін бизнес өкілдерімен келісімшарттар жасау көзделеді. Сонымен қатар дуальды жүйе бойынша бірнеше мамандықтар үшін білім беру бағдарламаларын әзірлеу жоспарланады.

Оқу үдерісін мынадай сызба бойынша құру көзделеді: 80% - оқу орнында, 20 % - өндірістік практикада, бұл студенттердің жұмыстың практикалық дағдыларын алуы үшін кепілдік береді. Оқыту бағдарламалары модульдік негізде қалыптастырылатын болады, бұл білім беру үдерісіне икемділік береді және студенттердің білімге деген әр түрлі қажеттіліктерін қанағаттандыруға мүмкіндік береді. Оқытудың модульдік жүйесінің арқасында оқудың жалпы ұзақтығы үш айдан төрт жылға дейінгі аралықты құрауы мүмкін.

Одан әрі кәсіптік ұтқырлық, карьераны дамыту және бітірушілер мен салалардың жұмыскерлерін одан әрі оқыту үшін жағдайлар жасау мақсатында әлемдік деңгейдегі әрбір колледждің жанынан құрылымдық бөлініс ретінде Инновациялар және даму орталықтарын құру мүмкіндігі қарастырылатын болады. Бұл Орталықтардың көзделетін міндеті оқушыларды кәсіптік бағдарлау бойынша курстар (карьералық тәлімгерлік), тілдік курстар (жалпы және кәсіптік-техникалық қазақ, орыс, ағылшын тілдері) тыңдау және коммуникациялық дағдылар алу мүмкіндігімен қамтамасыз ету болып табылады.

ТжКБ жүйесінде оқытудың сапасын көтеру және оқытушыларды даярлауды жүзеге асыру мақсатында, бірінші кезекте әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтар үшін, одан әрі Астана қаласында әлемдік деңгейдегі колледждің құрылымдық бөлінісі ретінде ТжКБ оқытушыларының біліктілігін арттыру орталығын құру туралы мәселені қарау жоспарланады. Болашақта Орталықтың базасында ТжКБ басқа колледждерінен оқытушыларды даярлау көзделеді.

Басқару құрылымы

"Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның жалғыз акционері Қазақстан Республикасының Үкіметі атынан Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитеті болып табылады. Иелік ету және пайдалану құқығы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігіне берілген.

Басқару орган - "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ директорлар кеңесі - ТжКБ-ны дамыту саласында саясатты іске асыратын орталық атқарушы органдардың өкілдерінен тұратын болады. Сонымен қатар Директорлар кеңесіне тәуелсіз директорларды, оның ішінде халықаралық сарапшыларды тарту мүмкіндігі пысықталуда, бұл біріншіден шешімдер қабылдау үдерісінің ашықтығына, екіншіден қазіргі заманғы халықаралық стандарттарға сәйкес келуге ықпал ететін болады.

"Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ны басқарудың жалпы құрылымы төменде 1-сызбада келтірілген.

1-сызба. "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ны басқару

"Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның Қамқоршылық кеңесіне әлеуметтік әріптестер: бизнес-қауымдастықтар мен ірі компаниялардың өкілдерін тарту жөніндегі мәселе пысықталуда, бұл әлемдік деңгейдегі колледждер шеңберінде білім беру үдерістеріне олардың ықпал ету мүмкіндігін тудырады және оқу үдерісінің жұмыс берушілер мен еңбек нарығының қажеттіліктеріне сәйкес келуін қамтамасыз етеді; кәсіптік одақ өкілдерін тарту, бұл студенттердің мүдделерін қорғауды қамтамасыз етеді. Қамқоршылық кеңесінің отырыстарын тоқсан сайын өткізу жоспарланады. Отырыстардың нәтижелері бойынша қамқоршылық кеңесі "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның қызметін жетілдіру бойынша Директорлар кеңесіне ұсынымдар әзірлейді. Қамқоршылық кеңесінің, Директорлар кеңесінің және "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның өзара іс-қимыл жасасуы үшін өзара іс-қимылдың егжей-тегжейлі сызбасы мен қағидаларын әзірлеу жөніндегі мәселе қарастырылуда.

Әлемдік деңгейдегі әрбір колледж үшін Өңірлік қамқоршылық кеңесін құру мүмкіндігі қарастырылатын болады, оған өңірдің бизнес-қауымдастықтары мен компанияларының өкілдері және жергілікті кәсіптік одақтар, сондай-ақ жергілікті атқарушы органдардың өкілдері кіреді. Бұл өңірлік спецификаны ескеруге және әлемдік деңгейдегі әрбір колледж үшін білім беру үдерісіне тиісті түзетулер енгізуге мүмкіндік береді. Болашақта Өңірлік қамқоршылық кеңестерінің, әлемдік деңгейдегі колледждердің және "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның өзара іс-қимыл жасасуының егжей-тегжейлі сызбасы мен қағидаларын әзірлеу көзделеді.

Инфрақұрылым

Қазақстан Республикасында әлемдік деңгейдегі колледждерді жобалау және салу кезінде сингапурлық тәжірибе өз көрінісін табады деп көзделеді. Мәселен, Сингапурда оқушыларды ТжКБ жүйесіне тарту үшін колледждерді жобалау және салу кезінде жарқын архитектуралық ерекшеліктері бар, жоғары оқу орындарынан кем түспейтіндей етіп құруға тырысқан. Сондықтан Қазақстан Республикасында әлемдік деңгейдегі колледждерді жобалау үшін халықаралық компанияларды тартқан және қазіргі заманғы құрылыс технологияларын пайдаланған (экологиялық материалдарды, электр үнемдеуші технологияларды қолданған) жөн.

Әлемдік деңгейдегі төрт колледждің құрылысын "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның басқаруымен жүргізу жоспарланады. Сонымен қатар құрылыстың аяқталуына қарай Қазақстан Республикасы БҒМ "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның басқаруына 4 өңіраралық кәсіптік орталықты беруі көзделеді.

Географиялық жағынан әлемдік деңгейдегі төрт колледж Астана, Алматы, Ақтөбе және Шымкент қалаларында жұмыс істейтін болады. Астана және Алматы қалаларының әлемдік деңгейдегі колледждерінде төрт бейіндік мектептің жұмыс істеуі көзделеді, ал әрқайсысындағы студенттердің әлеуетті сыйымдылығы 1500-ге жуық адамды құрайды. Ақтөбе және Шымкент қалаларындағы әлемдік деңгейдегі колледждерде төрт бейіндік мектептің жұмыс істеуі көзделеді, ал әрқайсысындағы студенттердің әлеуетті сыйымдылығы 1200-ге жуық адамды құрайды. Осылайша, төрт қаладағы әлемдік деңгейдегі колледждер студенттерінің жалпы саны 5400-ге жуық адамды құрауы мүмкін.

Төрт өңіраралық кәсіптік орталық Атырау, Екібастұз, Өскемен, Шымкент қалаларында орналасатын болады, ал олардың әрқайсысындағы студенттердің саны 700 адамды құрайды. Осылайша, төрт қаладағы өңіраралық кәсіптік орталықтар студенттерінің жалпы саны 2800 адамды, ал "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның оқу орындарында оқитын студенттердің жалпы саны 8200 адамды құрайды.

Мамандықтар

Жұмыс берушілердің пікірінше әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың бітірушілерін жалдау, егер бітірушілерде мамандығы бойынша сапалы жұмысты орындауға бірден кірісу үшін қажетті біліктілік пен барлық дағдылар болған жағдайда ғана тартымды болуы мүмкін. Алайда бұл ретте егер жоғары білікті маманның мамандығы қажет болмаса, жұмыс беруші оны жалдамайтын болады.

Сондықтан өзекті мамандықтарды айқындау әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың тиімділігінің негізі ретінде болады. Бұл үшін мынадай міндеттерді орындау қажет болып табылады:

1) мамандықтарды айқындау кезінде индустриялық-инновациялық даму шеңберінде экономиканың басым салаларының кадрларға кем дегенде бес жылдық кезеңге арналған қажеттілігін болжауға баса назар аударылуы тиіс;

2) әлемдік және қазақстандық экономиканың даму үрдістері ескерілуі тиіс;

3) барлық білім беру бағдарламалары, біліктілікті растау әдістемелері халықаралық талаптарға сәйкес келуі, ал дипломдар Қазақстанда және әлемнің басқа елдерінде танылуы тиіс.

Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасы БҒМ жүргізген жұмыстың негізінде өңіраралық кәсіптік орталықтар үшін мамандықтардың толық тізбелері белгіленді.

Сонымен қатар еңбек нарығының болашақта мамандарға қажеттілігін айқындау бойынша салалық кеңестер жүргізген жұмысты, сондай-ақ әлемдік тәжірибені (мамандықтарды айқындау саясаты, шетелдерде студенттер үшін мамандықтардың тартымдылық динамикасы) ескере отырып, құрылып жатқан әлемдік деңгейдегі төрт колледждің білім беру моделінің негізіне бейіндік мектептердің жүйесі салынған:

1) Инжиниринг мектебі;

2) Архитектура және құрылыс мектебі;

3) Ақпараттық және коммуникациялық технологиялар мектебі;

4) Дизайн және жобалау мектебі;

5) Агроөнеркәсіптік кешен мектебі (бұдан әрі - АӨК);

6) Металлургия және машина жасау мектебі;

7) Пәнаралық мектеп.

Әлемдік деңгейдегі колледждердің әрбір бейіндік мектебі шеңберінде мамандықтардың толық тізбесін, сондай-ақ өңіраралық кәсіптік орталықтар үшін мамандықтардың қосымша тізбесін болашақта еңбек нарығының қажеттіліктерін экспресс-бағалаудың және алдын ала болжаудың негізінде стратегиялық әріптестермен бірге айқындау жоспарланады.

Мамандықтарды таңдау кезінде Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2008 жылғы 7 сәуірдегі № 91-п бұйрығымен бекітілген Жұмыстар мен жұмысшылар кәсіптерінің бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығында, сондай-ақ біліктілік сипаттамаларын айқындауды регламенттейтін басқа да құжаттарда белгіленген жұмыскерлерге біліктілік талаптары сақталатын болады.

"Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ біліктіліктің барлық үш деңгейінде мамандар даярлауға ниетті, атап айтқанда:

1) техникалық және қызмет көрсету еңбегінің жаппай кәсіптері бойынша кадрлар;

2) күрделірек (аралас) кәсіптер, мамандықтар және практикалық дағдылар;

3) қайта даярлауды және біліктілігін арттыруды қоса алғанда, техникалық еңбектің жоғары білікті мамандары.

Одан әрі "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ еңбек нарығының қажеттіліктерін айқындаудың және мамандықтар мен тиісті кәсіптерді таңдаудың болжамдық моделін әзірлейтін болады. Бұл модель Индустрияландыру картасына және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 13 сәуірдегі № 301 қаулысымен бекітілген "Бизнестің жол картасы - 2020" бағдарламасына сәйкес, ҮИИДМБ-ның, сондай-ақ Қазақстан Республикасының басқа да стратегиялық және бағдарламалық құжаттарының шеңберінде іске асырылатын міндеттерді ескеретін болады. Модельдің негізіне сондай-ақ шетелдік мамандарды Қазақстан Республикасына тарту туралы мәліметтерді талдау, әлемдік экономикадағы үдерістерді талдау, Қазақстан экономикасының құрылымдық өзгерістерін талдау және басқа да факторлар алынатын болады.

Серіктестер

Әрбір бейіндік мектеп үшін үш серіктесті тарту мүмкіндігі пысықталады:

1) әлемнің жетекші колледждері санынан стратегиялық серіктес (АӨК саласында мамандықтар үшін Сингапурдан, Германиядан, Нидерландтан, Ұлыбританиядан, сондай-ақ Канададан және Австралиядан серіктестер қарастырылуда);

2) халықаралық корпорация;

3) отандық ірі компания.

Оқытушылар және басқарушылық құрам

Әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтарда оқу үдерісін жүзеге асыру үшін анағұрлым білікті оқытушылар персоналын тарту көзделеді. Теориялық сабақтарды жүргізу үшін біріншіден жалпы академиялық пәндердің (математика, физика, биология) оқытушыларын және екіншіден арнайы кәсіптік-техникалық пәндердің оқытушыларын тарту көзделеді. Бұған қоса практикалық сабақтарды жүргізу үшін өндірістен мамандар ("сыртқы" өндірістік оқыту шеберлері) тарту мәселесі қарастырылады. Сонымен қатар практикалық сияқты, теориялық сабақтарды жүргізу үшін шетелде техникалық білім алған білікті жас оқытушыларды тарту мүмкін болады.

"Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның оқытушыларын студенттерде коммуникациялық дағдылар, кәсіпкерлік негіздері, озық тілдік курстар және басқалар сияқты табысты карьералық қалыптасу және кәсіби ұтқырлық үшін қажетті дағдыларды дамытатын пәндер бойынша Инновациялар және даму орталықтарында оқытушылық қызметті жүзеге асыруға тарту көзделеді. Сондай-ақ "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның оқытушыларын тиісті даярлықтан өткеннен кейін Астана қаласындағы ТжКБ оқытушыларының біліктілігін арттыру орталығында оқытушылық қызметті жүзеге асыруға тарту көзделеді. Бұл Орталықта бірінші кезекте оқитын оқытушылар мен өндірістік оқыту шеберлерінің кәсіптік-техникалық білімдерін өзектендіру, екінші кезекте педагогикалық дағдыларды сіңіру жоспарланады.

Әрбір мектепте "бейін бойынша өндірістік оқыту шебері" жеке мамандануын ұйымдастыру мәселесі пысықталуда. Осылайша, әр мектеп тиісті салада өндірістік оқытудың кәсіптік шеберлерін дайындай алады, бұл "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ жүйесінің өзінің ғана емес, бүкіл ТжКБ саласының мұндай мамандарға қажеттілігін қанағаттандыруға мүмкіндік береді.

Штаттық оқытушыларға жалпы қажеттілік 1400 адам деңгейінде бағаланады. Іріктелген оқытушылар мен өндірістік оқыту шеберлерін әзірленіп жатқан оқу бағдарламаларына сәйкес бастапқы кезеңде тиісті біліктілігін арттыру курстарына жіберу мәселесі пысықталуда. Сонымен қатар оқытушылар мен шеберлерге арналған тағылымдамалардың бағдарламаларын жасау мүмкіндігі жеке қарастырылатын болады.

Адам ресурстарын басқарудың маңызды бағыты сондай-ақ "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның және әлемдік деңгейдегі колледждердің басқарушылық персоналын дамыту болып табылады. Мәселен, оқытушылармен және шеберлермен қатар біліктілігін арттыру курстарына әлемдік деңгейдегі колледждердің директорлары жіберілуі мүмкін.

Оқу бағдарламалары мен материалдары

Әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың мамандықтарын айқындағаннан кейін "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның келесі қадамы ТжКБ саласында кәсіптік және білім беру стандарттарының негізінде оқу бағдарламалары мен материалдарын әзірлеу болып табылады.

Оқу бағдарламалары мен материалдарын әзірлеу кезінде басқа елдердің ТжКБ ұйымдарының тәжірибесі зерделеніп, жүйеленетін болады. Сонымен қатар бизнес-қоғамдастық, ТжКБ саласындағы оқу-әдістемелік бірлестіктер, студенттер сияқты мүдделі тараптармен кері байланыс ұйымдастыру көзделеді.

Оқу бағдарламасының мазмұны мен құрылымы мынадай үш негізгі бөліктен тұратын болады:

1) жалпы академиялық пәндер;

2) кәсіптік-техникалық пәндер;

3) әлемдік деңгейдегі колледжде (өңіраралық кәсіптік орталықтар) немесе кәсіпорында практикадан өту арқылы практикалық жұмыс дағдыларын алу.

Оқу бағдарламаларына толықтыру ретінде "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ құрылымдық бөлінісі әлемдік білім беру стандарттарына сәйкес келетін әдістемелік ұсынымдар дайындауды жоспарлауда. Әзірленген оқу бағдарламалары мен материалдарын сынағаннан кейін "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ жүйесінің шеңберінде Қазақстанның ТжКБ білім беру мекемелері осы әдістемелік ұсынымдарды өздерінің оқу бағдарламаларын әзірлеу үшін пайдалануы мүмкін.

Сапа менеджменті жүйесі

"Кәсіпқор" холдингі КЕАҚ желінің барлық ұйымдарына (холдинг, әлемдік деңгейдегі колледждер, өңіраралық кәсіптік орталықтар) енгізу үшін сапа менеджментінің кешенді жүйесін әзірлеу жөніндегі мүмкіндікті пысықтайды, бұл білім беру қызметтерін берудің жоғары сапасын қамтамасыз етуге, сондай-ақ нарықтық конъюнктураның өзгеруіне уақтылы ден қоюға мүмкіндік береді.

Сапа менеджменті жүйесі мынадай бағыттар бойынша сапаны басқаруды бағалауға мүмкіндік береді:

1) мамандықтар таңдау;

2) оқу білім беру бағдарламаларының мазмұны;

3) абитуриенттерді іріктеу рәсімі;

кәсіби құзыретті оқытушылар мен шеберлерді іріктеу рәсімі;

оқытушылардың, шеберлердің және басқа жұмыскерлердің біліктілігін арттыру;

оқыту ортасының және жасалатын жағдайлар сапасының жай-күйі;

колледждердің әкімшіліктері жұмысының тиімділігі.

Мансаптық тәлімгерлік

Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының экономикасын индустриялық дамытудың қажеттіліктері кәсіптік-техникалық дағдылары бар мамандармен толық көлемде қанағаттандырылмайды. Бұл проблеманы шешу үшін жастар арасында ТжКБ-ны таратуға және кәсіптік-техникалық мамандықтардың тартымдылығын көтеруге бағытталған мансаптық тәлімгерлікті енгізу мақсатқа сай болмақ.

"Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның мансаптық тәлімгерлік жүйесі мынадай бағыттар бойынша жүзеге асырылатын болады:

1) экономиканың қажеттіліктерін, еңбек нарығындағы ахуалды және көбіне ТжКБ-ны, сондай-ақ ТжКБ-ның қолжетімді білім беру бағдарламаларын, қабылдау емтихандары, оқуды аяқтағаннан кейін алынатын біліктіліктер мен кәсіптер, экономиканың түрлі салаларында төленетін ақының деңгейі туралы ақпаратты кеңінен жариялайтын "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның веб-сайтын құру және толықтыру, бұл халықтың мүдделі топтары үшін маңызды ақпарат көзі болып табылады;

2) "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ зерттеулерінің деректеріне ашық онлайн рұқсат арқылы еңбек нарығындағы перспективалар туралы оқушыларды ақпараттандыру;

3) абитуриенттердің бейімділіктерін, күшті және әлсіз жақтарын анықтауда оларға көмек көрсету, бұл оларға оңтайлы мамандық таңдауда көмектеседі;

4) сапарлар ұйымдастыру және түрлі компанияларда қысқа мерзімді практикадан өту жолымен оқушыларды еңбек жағдайларымен таныстыру.

Халықаралық білім технологияларын енгізу

Әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтарда жоғары білім сапасы халықаралық озық тәжірибені енгізу арқылы қамтамасыз етіледі.

"Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның ең маңызды мақсаттарының бірі сондай-ақ әлемнің үздік білім беру ұйымдарымен өзара іс-қимыл жасау болып табылады. Әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың іріктелген мамандықтары шеңберінде оқу бағдарламаларының жаңа модельдері стратегиялық серіктестердің тиісті оқу бағдарламаларының мазмұнын ескере отырып әзірленетін болады деп көзделеді.

Сонымен қатар оқыту әдістерін өзектендіру және әлемдік практикаға сәйкес білім беру үдерісіне инновациялық технологияларды пайдалану үшін әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың оқытушылар құрамын курстарға жіберу мәселесі пысықталатын болады. Оқыту нәтижелерін бағалауды және бітірушілерден емтихан қабылдауды жүзеге асыру үшін емтихандар өткізуге стратегиялық серіктестерді тарта отырып, оқу жетістіктерін сыртқы бағалауды енгізу мәселесі пысықталады. Сонымен қатар бітіру емтихандары үдерісінің әлемдік стандарттарға сәйкес келуін қамтамасыз ету үшін әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтар оқытушыларының бір бөлігін оларды өткізу бойынша қайта даярлауға жіберу көзделеді.

Тәжірибені тарату

Егер "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ қызметінің бірінші кезеңінде техникалық және қызмет көрсету еңбегінің бәсекеге қабілетті мамандарын даярлауды қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың жұмыс істеуінің жаңа моделін құруға шоғырлану жоспарланса, екінші кезеңінде 2017 жылдан кейін "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның қызметінде қазақстандық бүкіл ТжКБ жүйесінің ауқымында сыналған моделін таратуға негізгі назарды аудару көзделеді.

Халықаралық озық жетістіктерге, жаңа әдістер мен тәсілдерге негізделген әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың жұмыс істеу моделін сынаудың оң тәжірибесін Қазақстанның ТжКБ білім беру ұйымдарының арасында тарату бүкіл ел бойынша ТжКБ жүйесінің жаңаруына және одан әрі дамуына импульс береді.

Бұл ретте тәжірибені беруді екі кезеңде жүзеге асыру көзделеді. Бірінші кезеңде "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның қызметімен қамтылмаған тоғыз облыста мемлекеттік меншік нысанындағы жергілікті колледждер атынан өңірлік серіктестерді (өңірдің экономикалық мамандануына қарай бір өңірге бір колледжден) іріктеу көзделеді. Толықтыру ретінде "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның әлемдік деңгейдегі колледждері өз қызметі барысында өңірлерде өз қызметінің ТжКБ ұйымдарымен де серіктестік өзара іс-қимыл орнатуы мүмкін деп жоспарланады.

Серіктестік колледждердің тізбесін айқындауды, ынтымақтастық форматы туралы келіссөздерді "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ қызметінің бірінші кезеңінде әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтарды іске қосқанға дейін бастау көзделеді. Бұл серіктестік қарым-қатынастардың инфрақұрылымын алдын ала қалыптастыруға, сондай-ақ оқытуды ұйымдастырудың ең жаңа әдістемелерін сынаудан өткізуді бастауға мүмкіндік береді.

Өңірлік серіктестермен жұмысты үйлестірушілер Астана, Алматы, Ақтөбе және Шымкент қалаларындағы әлемдік деңгейдегі колледждер болады деп жоспарланады, ал өңіраралық кәсіптік орталықтар серіктестік бағдарламаларын іске асыру үдерісінде қосалқы рөл атқаратын болады. Бұл "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ тарапынан салыстырмалы түрде аз шығындармен бүкіл республика бойынша жаңа модельмен кеңінен қамтуды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Өңірлік серіктестерді таңдау кезінде негізгі критерийлер мыналар болады:

1) теңгерімді даму - ТжКБ жүйесінің жүктемесі жоғары өңірлердің серіктестерімен жұмысқа назар аударылатын болады (колледждердің жоспардан тыс толықтырылуы);

2) өңірлік мамандану - серіктестер өңір экономикасының құрылымына сәйкес айқындалатын болады.

Өңірлік мамандануды алдын ала талдау төмендегілерді анықтады:

1) батыс өңірлер - мұнай-газ секторы, логистика, құрылыс;

2) солтүстік өңірлер - ауыл шаруашылығы, ауыл шаруашылығы техникасын жөндеу, қонақ үй бизнесі, тау-кен өнеркәсібі;

3) орталық және шығыс өңірлер - металлургия, машина жасау, тау-кен өнеркәсібі, энергетика;

4) оңтүстік-шығыс өңір - тамақ өнеркәсібі, ақпарат және байланыс;

5) оңтүстік өңірлер - ауыл шаруашылығы, тағам өнеркәсібі.

Тәжірибені таратудың екінші кезеңінде "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ға ведомстволық бағынысты ТжКБ ұйымдардың, сондай-ақ оның серіктестері болып табылатын ұйымдардың қатысуына қол жеткізілгеннен кейін республиканың бүкіл аумағында елдің ТжКБ барлық ұйымдары үшін серіктестік бағдарламаларын ашу көзделеді.

ТжКБ-ның жаңғыртуды қажет ететін салаларын айқындау жөніндегі "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ жұмысының болжанатын бағыттары мыналар болып табылады:

1) қазіргі ТжКБ ұйымдарымен және жергілікті білім басқармаларымен бірлесіп, ТжКБ ұйымдарының қалыптасқан жұмыс істеу жүйесін зерделеу. Олардың практикалық жұмыс тәжірибесі ТжКБ жүйесі мен білім беру ұйымдарының жұмыс істеуінің негізгі оң және теріс аспектілері туралы баға жетпес ақпарат көзі болып табылады;

2) "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның сыналған моделін өңірлік және салалық кесіндіде ТжКБ-ның қазіргі ұйымдарының қызметімен салыстырмалы талдау жүргізу, бұл олардың қызметіндегі ауытқулардың бар немесе жоқ болуын анықтауға және жалпы ТжКБ жүйесінің және жеке алғанда ТжКБ-ның білім беру ұйымдарының жұмыс істеуін одан әрі жетілдіруге мүмкіндік береді;

3) ТжКБ-ның қалыптасқан жүйесі мен білім беру жүйесі ұйымдарын тиімді дамытуға кедергі келтіретін олардың жұмыс істеуінің проблемалы аспектілерін айқындау;

4) ТжКБ-ның қазіргі жүйесін және қажет етілетін мамандарды шығаруға ықпал ететін білім беру ұйымдарын жаңғырту үшін қажетті бағыттарды, шаралар мен инструменттерді айқындау.

ТжКБ жүйесін жаңғырту үшін ТжКБ білім беру мекемелерінің жұмысына стратегиялық және әлеуметтік серіктестерді тартуды ынталандыратын жүйелі сипаттағы шараларды қабылдау (мысалы Қазақстан Республикасының заңнамасына өзгерістер әзірлеу). Бұл ретте веб-сайтта "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның әзірлемелеріне ашық ақпараттық қолжетімділік, онлайн-режимде ТжКБ білім беру ұйымдарымен консультациялар, түсіндіру жұмысын жүргізу және ТжКБ ұйымдары қызметінің және білім беру үдерісін ұйымдастырудың әзірленген әдістемелері мен сызбаларын енгізу сияқты жаңа модельді енгізудің түрлі инструменттерін пайдалану жоспарланады.

Серіктестік колледждері "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-мен ынтымақтастықтан мынадай артықшылықтар алады деп көзделеді:

1) шетелдік стратегиялық серіктестерді іздеуде және ынтымақтастықты жолға қоюда көмек;

2) оқу бағдарламаларын әзірлеуде және жаңғыртуда көмек;

3) қазіргі заманғы технологиялар мен үздік халықаралық тәжірибенің базасында оқытушылар мен менеджерлерді қайта даярлау;

4) салалық серіктестерді іздеуде және олармен жұмыс істеуде көмек;

5) оқу үдерісінің сапасын жақсарту бойынша ұсынымдар.

Серіктестік колледждерді іріктеу нәтижесінде "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ желісіндегі ұйымдардың және өңірлердегі серіктестік колледждерінің қуаттылығы 15 000 оқушыға жетуі, ал қамтуы Қазақстанның бүкіл 16 өңірі болуы көзделеді.

ТжКБ-ның жұмыс істеуінің қазіргі жүйесін қайта қарауды және жаңғыртуды ТжКБ-ның ұйымдары қызметінің мынадай бағыттары бойынша жүзеге асыру жоспарланады:

1) мамандықтар таңдау: "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ әзірлеген еңбек нарығының қажеттіліктерін айқындау және мамандықтар мен тиісті кәсіптерді таңдаудың болжамдық моделін қазақстандық ТжКБ-ның бүкіл жүйесіне екі бағыт бойынша тарату көзделеді. Біріншіден болжамдық модельді пайдаланудың нәтижесі мамандықтар тізбесі болады, олар бойынша мамандар даярлау Қазақстан Республикасы ТжКБ-ның басқа ұйымдарына ұсынылатын болады. Екіншіден, қажет болғанда, болжамдық модель басқа серіктес колледждерге берілуі мүмкін, олар оны болашақ мамандықтарды айқындау кезінде, бұл ретте өңірлік ерекшеліктерге бейімдей отырып, өз бетінше пайдалана алады. Болжамдық модельді және оның нәтижелерін ТжКБ-ның білім беру ұйымдарына пайдалануға беру үшін нақты және он-лайн режимінде семинар-кеңестер өткізу көзделеді, оларда болжамдық модельдің әдіснамасы бойынша түсіндіру жұмысы мен оны пайдалану бойынша нұсқама жүргізілетін болады;

2) халықаралық және қазақстандық серіктестер: "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның өңірлік серіктес колледждері үшін халықаралық және жергілікті серіктестер іздеуді серіктестің салалық мамандануын, өзара іс-қимылдың бағыттары мен салаларын ескере отырып жүзеге асыру жоспарланады;

3) оқытушылар және басқарушылық құрам: оң тәжірибені тарату мақсатында Астана қаласында құрылатын Оқытушылардың біліктілігін арттыру орталығында алдағы уақытта ТжКБ оқытушыларының біліктілігін арттыру мәселесі қарастырылатын болады;

4) оқу бағдарламалары мен материалдары: Қазақстанның ТжКБ білім беру ұйымдарына "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ әлемдік деңгейдегі колледждері мен өңіраралық кәсіптік орталықтарының мамандықтары бойынша әзірленген оқу бағдарламалары берілетін болады. Сонымен қатар әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың мамандықтармен және кәсіптерімен сәйкес келмейтін ТжКБ білім беру ұйымдарының мамандықтары мен кәсіптері бойынша "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ қабылданған халықаралық практикаға сәйкес жаңа оқу бағдарламаларын әзірлейтін болады. Сондай-ақ Қазақстанның қазіргі ТжКБ білім беру ұйымдарының толыққанды оқу үдерісі үшін қажетті басқа да оқу бағдарламаларын әзірлеу үшін әдістемелік ұсынымдар қолжетімді болады;

5) сапа менеджменті жүйесі: "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ әзірлеген сапа менеждменті жүйесі жұмыс істеудің жаңа моделінің барлық элементтері енгізілгеннен кейін Қазақстанның ТжКБ басқа да ұйымдарында енгізілетін болады;

6) мансаптық тәлімгерлік жүйесі: жүйе ТжКБ-ны танымал ету және кәсіп таңдауда оқушыларға көмектесу мақсатында барлық жерде енгізілетін болады.

Стратегиялық бағыттар, мақсаттар, міндеттер және қызмет
нәтижелерінің көрсеткіштері
"Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ өз қызметінде ТжКБ жүйесін табысты дамыту мақсатында қолайлы орта құру үшін қызметтің төрт стратегиялық бағытына бағдарланады.

1-ші стратегиялық бағыт. ТжКБ-ның ұлттық жүйесінің беделін көтеру	1.1-мақсат. Техникалық және қызмет көрсету еңбегінің жоғары білікті мамандарын даярлау үшін инфрақұрылым құру.
	Міндет 1.1.1. Қазіргі заманғы дизайндағы әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтар желісін дамыту. Бұл міндетті іске асыру үшін мынадай шаралар алдын ала қабылданатын болады: 1) әлемдік деңгейдегі колледждерді салу және қолданысқа енгізу жүзеге асырылады. Құрылысты іске асыру үшін жобалау-сметалық құжаттаманы халықаралық жобалау компаниясы әзірлейтін болады; 2) өңіраралық кәсіптік орталықтар қолданысқа енгізіледі; 3) шеберханалар мен кластарды жабдықтауды және жарақтауды жүйелі жаңарту қамтамасыз етіледі; 4) стратегиялық серіктестер айқындалады; 5) басқарушылық құрам қалыптастырылады.
	Міндет 1.1.2. Әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтарда оқудың тартымдылығын қамтамасыз ету. Бұл міндетті іске асыру үшін мынадай шаралар алдын ала қабылданатын болады: 1) әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың қызметі және оларда оқу туралы толық ақпараттық ресурстар әзірлеу; 2) әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтарда оқытудың шарттарымен танысуға абитуриенттер мен олардың ата-аналарының қолжетімділігін қамтамасыз ету.
	Қызметтің басты көрсеткіштері1: 1) қолданысқа енгізілген әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың саны; 2) әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың жарақталған кластарының саны; 3) әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың жаңартылған кластары мен шеберханаларының саны; 4) стратегиялық ынтымақтастық туралы жасалған келісімдердің саны; 5) қабылданған басшылар мен орта буын менеджерлердің саны; 6) әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардағы оқушылар саны.
	Күтілетін нәтижелер. 1-ші стратегиялық бағыттың мақсатына қол жеткізу нәтижесінде әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтар экономиканы индустриялық-инновациялық дамыту үшін басым мамандықтар бойынша техникалық және қызмет көрсету еңбегінің мамандықтары бойынша жоғары білікті мамандар шығаратын болады. Бітірушілердің еңбек нарығында қажет болуы Қазақстан Республикасында ТжКБ-ның беделін көтеруді қамтамасыз етеді. Әлемдік деңгейдегі 4 колледж салынып, өңіраралық 4 кәсіптік орталық қолданысқа енгізілетін болады. Құрылысты іске асыру үшін жобалау-сметалық құжаттаманы жобалау компаниясы әзірлейтін болады. Әлемдік деңгейдегі колледждер мына қалаларда қолданысқа енгізілетін болады: Астана — инженерия, архитектура және құрылыс, ақпараттық және коммуникациялық технологиялар, дизайн және жобалау, машина жасау мектептері, пәнаралық мектеп; Алматы - инженерия, архитектура және құрылыс, ақпараттық және коммуникациялық технологиялар, дизайн және жобалау, машина жасау мектептері, пәнаралық мектеп; Ақтөбе - инженерия, архитектура және құрылыс, ақпараттық және коммуникациялық технологиялар мектептері, пәнаралық мектеп; Шымкент - ақпараттық және коммуникациялық технологиялар, жобалау, АӨК, жеңіл өнеркәсіп мектептері және пәнаралық мектеп. Өңіраралық өндірістік орталықтар Атырау, Екібастұз, Өскемен және Шымкент қалаларында жұмыс істейтін болады. Өңіраралық орталықтың құрылысы аяқталуына, пайдалануға енгізілуіне және "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ға берілуіне қарай мамаңдану (біліктіліктер тізбесі) салалық кеңеспен, уәкілетті мемлекеттік органдармен және бизнес қоғамдастықтың өкілдерімен келісім бойынша түзетілетін болады. Әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтарда қазіргі заманғы құрал-жабдықпен жарақталған 651 класс және өндірістік шеберхана жұмыс істейтін болады. Кластар мен өндірістік шеберханаларды 100 % жабдықтау оларды пайдалануға бергеннен кейін 5 жыл ішінде жаңартылатын болады. Қол қойылған стратегиялық келісімдердің саны - 20 (стратегиялық серіктестердің саны аз болуы мүмкін). Жұмысқа қабылданған жұмыс берушілер мен орта буындағы менеджерлердің саны 350 адамды құрайды. "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтарда толық жүктеме болған кезде жыл сайын 8200 студент оқитын болады.
2-ші стратегиялық бағыт. ТжКБ мазмұнын және оқыту сапасын жақсарту.	2.1-ші мақсат. Экономиканың қажеттіліктеріне сәйкес ТжКБ мазмұнын өзектендіру.
	Міндет 2.1.1. Кәсіптік стандарттарға сәйкес ТжКБ-ның оқу бағдарламаларын бейімдеу. Бұл міндетті іске асыру үшін "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ мынадай шараларды алдын ала қабылдайтын болады: 1) кәсіптік стандарттарды әзірлеуге қатысу; 2) әзірленген кәсіптік стандарттарға сәйкес оқу бағдарламаларын бейімдеу; 3) оқу бағдарламалары мен материалдарын әзірлеу үшін әдістемелік ұсынымдар дайындау.
	Қызметтің басты көрсеткіші: әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтарда енгізілген оқу бағдарламаларының саны.
	2.2-ші мақсат. ТжКБ оқытушылар құрамын қалыптастыру және дамыту.
	Міндет 2.2.1. Жоғары білікті педагогикалық кадрларды тарту жүйесін құру. Бұл міндетті іске асыру үшін "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ мынадай шараларды алдын ала қабылдайтын болады: 1) біліктілікті арттыруды ұйымдастыру мәселелерін пысықтау.
	Қызметтің басты көрсеткіші: қабылданған оқытушылардың саны.
	2.3-ші мақсат. Оқыту және білім сапасына мониторинг және бағалау жүйесін енгізу.
	Міндет 2.3.1. Бітірушілердің карьералық өсуіне мониторинг ұйымдастыру.
	Қызметтің басты көрсеткіші: бітірушілердің карьералық өсуіне мониторингтің нәтижелері бойынша есеп жариялау.
	Күтілетін нәтижелер. 2-ші стратегиялық бағыттың мақсаттарына қол жеткізу нәтижесінде ТжКБ ұйымдарында оқыту және оқыту мазмұнын жаңғырту сапасын арттыру қамтамасыз етілетін болады. Әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтарда мамаңдықтар бойынша 67 білім беру бағдарламасы енгізілетін болады. Әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың барлығында кадрларды басқару жүйесі енгізіледі. Қабылданған оқытушылардың саны 2021 жылға қарай 1400 адамды құрайды. Бітірушілердің карьералық өсуіне мониторингтің нәтижелері бойынша есеп 2016 жылдан бастап жыл сайын жарияланатын болады.
3-ші стратегиялық бағыт. ТжКБ-ның бизнес қоғамдастықпен серіктестігін дамыту.	3.1-ші мақсат. Құрылатын әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың қызметінде жұмыс берушілердің мүдделерін ескеруді қамтамасыз ету.
	Міндет 3.1.1. Әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтарды басқаруда және оларда оқу үдерісін ұйымдастыруда жұмыс берушілердің қатысу тетіктерін енгізу. Бұл міндетті іске асыру үшін "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ мынадай шараларды алдын ала қабылдайтын болады: 1) "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның қамқоршылық кеңесінің және әрбір бейіндік мектептің құрамына салалық қауымдастықтардың өкілдерін тарту; 2) бейіндік мектептер үшін әлеуметтік серіктестерді айқындау.
	Қызметтің басты көрсеткіштері: 1) қамқоршылық кеңестерінің құрамдарына тартылған түрлі қауымдастықтар өкілдерінің саны; 2) әлеуметтік серіктес мәртебесін беру туралы жасалған келісімдердің саны.
	Күтілетін нәтижелер: 3-ші стратегиялық бағыттың мақсаттарына қол жеткізу нәтижесінде әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық өндірістік орталықтардың қызметіне жұмыс берушілердің ұдайы қатысуы және олардың мүдделерін ескеру қамтамасыз етілетін болады. Салалық қауымдастықтардың 24 өкілі "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның және оның білім беру ұйымдарының қамқоршылық кеңестерінің мүшелері болады. Әлеуметтік серіктестік туралы 24 келісімге қол қойылатын болады (әлеуметтік серіктестердің саны аз болуы мүмкін).
4-ші стратегиялық бағыт. Жалпы алғанда ТжКБ жүйесінің ауқымында тиімділікті мультипликациялау	4.1-ші мақсат. Жалпы алғанда ТжКБ ауқымында оқу үдерісін басқарудың және ұйымдастырудың сыналған әдістемелерінің тәжірибесін тарату. Міндет 4.1.1. "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның жүйесімен қамтылмаған өңірлерде ТжКБ-ның мемлекеттік органдармен ұдайы серіктестігі. Бұл міндетті іске асыру үшін мынадай шаралар жүзеге асырылатын болады: 1) серіктестерді таңдау критерийлері дайындалады және серіктестік шарттары айқындалады; 2) халықаралық стандарттарға сәйкес серіктес колледждердің қызметін бағалау жүргізіледі; 3) ұдайы негізде тәжірибе алмасу ұйымдастыралады, серіктес колледждерге колледждердің қызметін ұйымдастырудың дайындалған оқу-әдістемелік материалдары мен әдістемелері беріледі.
	Қызметтің басты көрсеткіші: "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның желісімен қамтылмаған өңірлерде серіктес ұйымдардың саны. Күтілетін нәтижелер. "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның желісімен қамтылмаған өңірлерде ТжКБ-ның 9 ұйымы әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың тұрақты серіктестері болады.

______________________________

¹ "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ қызметінің 2012 - 2021 жылдарға арналған стратегиялық бағыттары бойынша қызметінің басты көрсеткіштерін егжей-тегжей ашу 1-қосымшада келтірілген

"Кәсіпқор" холдингі" коммерциялық емес акционерлік қоғамының 2012-2021 жылдарға арналған даму стратегиясына 1-қосымша

Қызметтің 2012-2021 жылдарға арналған стратегиялық бағыттары
бойынша қызметтің басты көрсеткіштерін ашу

	Атауы	Бірлік	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021
1-ші стратегиялық бағыт. ТжКБ-ның ұлттық жүйесінің беделін көтеру
1.1	Мақсат
	Техникалық және қызмет көрсету еңбегінің жоғары білікті мамандарын даярлау үшін инфрақұрылым құру.
	Көрсеткіштер
	Қолданысқа енгізілген әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың саны	мектеп	1	2	3		2
	Әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтарының жарақталған кластарының саны	сыныптар	20	58	178	142	170	67	67
	Әлемдік деңгейдегі колледждер мен кадрларды даярлау және қайта даярлау жөніндегі өңіраралық кәсіптік орталықтарының жаңарталған кластары мен шеберханаларының саны	сыныптар						20	58	178	142	170
	Стратегиялық ынтымақтастық туралы жасалған келісімдердің саны	келісім	6	6	4	4
	Қабылданған басшылар мен орта буын менеджерлердің саны	адам	29	58	163		100
	Әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралык кәсіптік орталықтарда оқитын студенттердің саны	студенттер	233	932	2865	4566	6600	7400	8200	8200	8200	8200
2-ші стратегиялық бағыт. ТжКБ мазмұнын және оқыту сапасын жақсарту.
2.1	Мақсат
	Экономиканың қажеттіліктеріне сәйкес ТжКБ мазмұнын өзектендіру.
	Көрсеткіштер
	Әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтарда енгізілген оқу бағдарламаларының саны	бағдарламалар	8	16	38		5
2.2	Мақсат
	Әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың оқытушылар құрамын қалыптастыру және дамыту
	Көрсеткіштер
	Қабылданған оқытушылардың саны	оқытушылар	39	117	356	284	339	133	133
2.3	Мақсат
	Оқыту және білім сапасына мониторинг және бағалау жүйесін енгізу
	Көрсеткіштер
	Бітірушілердің карьералық өсуіне мониторингтің нәтижелері бойынша есеп жариялау	есеп					1	1	1	1	1	1
	3-ші стратегиялық бағыт. Бизнес қоғамдастықпен серіктестікті дамыту
3.1	Мақсат
	Құрылатын әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың қызметінде жұмыс берушілердің мүдделерін ескеруді қамтамасыз ету.
	Көрсеткіштер
	Қамқоршылық кеңестерінің құрамдарына жанадан тартылған салалық қауымдастықтар өкілдерінің саны	өкілдіктер	1	2	13		8
	Әлеуметтік серіктес мәртебесін беру туралы жасалған келісімдердің саны	келісім	1	2	13		8
4-ші стратегиялық бағыт. Жалпы алғанда ТжКБ жүйесінің ауқымында тиімділікті мультипликациялау
4.1	Мақсат
	Жалпы алғанда ТжКБ ауқымында оқу үдерісін басқарудың және ұйымдастырудың сыналған әдістемелерінің тәжірибесін тарату
	Көрсеткіш
	"Кәсіпкор" холдингі" КЕАҚ-ның желісімен қамтылмаған өңірлерде серіктес ұйымдардың саны	организаци и ТиПО		3	3	3

"Кәсіпқор" холдингі" коммерциялық емес акционерлік қоғамының 2012-2021 жылдарға арналған даму стратегиясына 2-қосымша

Қазақстан Республикасының стратегиялық бағдарламалық
құжаттарына "Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ қызметінің 2012-2021
жылдарға арналған стратегиялық бағыттарының сәйкес келуі
(стратегиялық карта)

Қазақстан Республикасының стратегиялық бағдарламалық құжаттары			"Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның стратегиялық бағыттары, мақсаттары, міндеттері
Проблема: Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 19 наурыздағы № 958 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаға сәйкес Қазақстан Республикасында экономиканың басым салаларын дамытудағы негізгі проблемалардың бірі техникалық және қызмет көрсету еңбегінің білікті кадрларының тапшылығы болып табылады. Оқыту сапасының төмендеуі салдарынан ТжКБ беделінің түсуі елеулі дәрежеде осыған әкеп соғады. Өз кезегінде оқыту сапасына ТжКБ ұйымдарында оқу орындарының тапшылығы (әсіресе батыс өңірлерде), жеткіліксіз және ескірген материалдық база, оқытушылар құрамының тапшылығы және қартаюы, сондай-ақ оқу-әдістемелік материалдарды тиімді жаңартудың жеткіліксіздігі теріс әсер етеді.
Қазақстан Республикасын дамытудың стратегиялық жоспары (бұдан әрі - СЖ-2020)	ҮИИДМБ	Білім беруді дамытудың 2011-20 20 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрі - БД МБ) ҚР БҒМ-нің 2011-2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспары (бұдан әрі ҚР БҒМ СЖ)	Мемлекет басшысының тапсырмалары	"Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның стратегиялық бағыты	1.1-ші мақсат	БД МБ көрсеткіштері ҚР БҒМ СЖ көрсеткіштері
2020 жылға қарай әлемдік білім беру кеңістігіне интеграцияланған техникалық және кәсіптік білімнің тиімді жүйесі жұмыс істейді, жұмыс берушілер техникалық және кәсіптік білім ұйымдары бітірушілерінің білімі мен дағдыларының жоғары сапасын мойындайды.	Атырау қаласында мұнай-газ саласы бойынша, Екібастұз қаласында отын-энергетикалық сала бойынша, Шымкент қаласында өңдеу саласы бойынша, Өскемен қаласында машина жасау саласы бойынша өңіраралық кәсіптік орталықтар салу. Қазіргі оқу орындарының материалды -техникалық базасын экономиканың басым секторлары ың қажеттіліктеріне бағдарлап жаңарту. ТжКБ-ның жаңа оқу орындарын салу (2-бөлім "Басым секторларды дамытуды қолдаудың басты шаралары, 2.5 кіші бөлім "Білікті кадрлық ресурстармен қамтамасыз ету")	2015 жылға қарай экономика салалары үшін кадрлар даярлау инфрақұрылымын дамыту; ТжКБ-да оқудың беделін көтеру; өмір бойы оқу үшін жағдайлар жасау, барлығына арналған білім (БД МБ, 5-бөлім "Негізгі бағыттар бағдарламаның қойылған мақсаттарына қол жеткізу жолдары және тиісті шаралар", "Техникалық және кәсіптік білім" кіші бөлімі, "Экономи ка салалары үшін кадрлар даярлау инфрақұрылымын дамыту" параграф ) 1.3-мақсат 2020 жылға қарай әлемдік білім беру кеңістігіне интеграцияланған техникалық және кәсіптік білімнің тиімді жүйесінің жұмыс істеуі. 1.3.1-міндет. Техникалық және кәсіптік білімнің қолжетімділігін қамтамасыз ету (ҚР БҒМ СЖ).	Астана, Алматы , Ақтөбе және Шымкент қалаларында әлемдік деңгейдегі колледждер желісін құру (Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 17 сәуірдегі кеңейтілген отырысында).	Ұлттық ТжКБ жүйесінің беделін көтеру	Техникалық және қызмет көрсету еңбегінің жоғары білікті мамандарын даярлау үшін инфрақұрылым құру	Атырау қаласында мұнай-газ саласы бойынша, Екібастұз қаласында отын-энергетикалық сала бойынша, Шымкент қаласында өңдеу саласы бойынша, Өскемен қаласында машина жасау саласы бойынша өңіраралық кәсіптік орталықтар жұмыс істейтін болады. (Білім беруді дамытудың 2020 жылға дейінгі МБ) Кадрлар даярлау және қайта даярлау жөніндегі өңіраралық орталықтардың саны 2015 жылға дейін 4 бірлікті құрайды (1.3.1-міндеттің 2-көрсеткіші)
Проблема: Оқыту мазмұны (оқу бағдарламалары) және оқыту сапасы жұмыс берушілердің талаптарына бітірушілердің білімінің, машықтары мен дағдыларының сәйкес келуін қамтамасыз етпейді.
СЖ-2020	ҮИИДМБ	БД МБ ҚР БҒМ СЖ	Мемлекет басшысының тапсырмалары	"Кәсіпқор" холдингі КЕАҚ-ның 2-ші стратегиялық бағыты	2.1-мақсат	БД МБ көрсеткіштері ҚР БҒМ СЖ
2015 жылға қарай еңбек нарығының талаптарына сәйкес келетін техникалық және кәсіптік білімнің стандарттары, оқу жоспарлары/оқу бағдарламалары жаңартылады.	Еңбек нарығындағы сұранысқа және халықаралық стандарттарға сәйкес мыналарды: жұмыс берушілер бірлестіктерін және қызметкерлерін тарта отырып, ұлттық біліктілік жүйесін; кәсіптік стандарттарды; құзыретті мамандар даярлаудың интеграция ланған (модульдік білім беру бағдарлама арын әзірлеу жолымен білім беру бағдарламаларының құрылымы мен мазмұнын жаңарту (бұл да сонда).	2015 жылға қарай экономиканы индустрия ық-инновациялық дамытудың сұраныстарын ескере отырып, ТжКБ-ның құрылымы мен мазмұнын жаңарту қажет. Кәсіптік стандарттардың талаптарына сәйкес: ТжКБ-ның мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары, арнайы пәндер бойынша білім беру бағдарламалары жаңартылатын болады; арнайы пәндер бойынша типтік оқу бағдарламалары, оқу әдебиеттері әзірленеді; бірнеше біліктілік үшін модульдік бағдарламалар әзірленеді, модульдік бағдарламалардың деректер банкі құрылатын болады (БД МБ, бұл да сонда) 1.3.2-ші міндет Кадрлар даярлауды сапасын және бәсекеге қабілеттілігін арттыру, 1.3-мақсат 2020 жылға қарай әлемдік білім беру кеңістігіне интеграцияланған техникалық және кәсіптік білімнің тиімді жүйесінің жұмыс істеуі ҚР БҒМ СЖ	-	ТжКБ мазмұнын және оқыту сапасы жақсарту	Экономиканың қажеттіліктеріне сәйкес ТжКБ-ның мазмұнын өзектендіру	Әзірленген кәсіптік стандарттардың жалпы санынан кәсіптік стандарттардың негізінде әзірленген ММБС-ның үлесі 2015 жылға қарай 50%-ға жетеді. Халықаралық сарапшылар мен жұмыс берушілердің қатысуымен әзірленген білім беру бағдарламаларының үлесі 2015 жылға қарай 40%-ға жетеді (1.3.2-міндеттің 2, 3-көрсеткіштері Кадрларды даярлау сапасын және бәсекеге қабілеттілігін арттыру ҚР БҒМ СЖ)
					2.2-мақсат.	БД МБ көрсеткіштері ҚР БҒМ СЖ көрсеткіштері
					ТжКБ-ның оқытушылық құрамын қалыптастыру және дамыту	Біліктілікті арттырудан және тағылымдамадан, оның ішінде өнеркәсіптік өндірістердің базасында өткен ТжКБ ұйымдарының инженерлік-педагогикалық кадрларының үлесі 2015 жылға қарай 20 %-ға жетеді.
					2.3-мақсат	БД МБ көрсеткіштері ҚР БҒМ СЖ көрсеткіштері
					Оқыту және білім сапасына мониторинг және бағалау жүйесін енгізу	Техникалық мамандықтар бойынша ТжКБ-ның бітірушілердің жалпы санынан техникалық мамандықтар бойынша кәсіптік даярлық деңгейін тәуелсіз бағалауда және біліктілік беруде қатысатын бітірушілердің үлесі 2015 жылға қарай 100%-ға құрайды (1.3.2-міндеттің 6-көрсеткіші Кадрлар даярлаудың сапасын және бәсекеге қабілеттілігін арттыру ҚР БҒМ СЖ)
Проблема: ТжКБ-да оқыту және мазмұнын айқындау үдерісін ұйымдастырудан жұмыс берушілердің алшақтығы
СЖ-2020	ҮИИДМБ	БД МБ ҚР БҒМ СЖ	Мемлекет басшысының тапсырмалары	"Кәсіпқор" холдингі" КЕАҚ-ның3-ші стратегиялық бағыты	3.1-мақсат	БД МБ көрсеткіштері ҚР БҒМ СЖ көрсеткіштері
Жұмыс берушілер техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдары бітірушілерінің білімі мен дағдыларын ң жоғары сапасын мойындайды	Тиісті келісімдер жасау, кәсіпорындардың жанынан ТжКБ-ны, оқу орындары мен оқу орталықтарын дамытуды қолдау корларын кұру, өндірістік практика, тағылымдама үшін жұмыс орындарын, стипендиялар беру жолымен әлеуметтік серіктестік шеңберінде кадрлар даярлауға жұмыс берушілер мен салалық қауымдасты тарды тарту (бұл да сонда)	1.3.3-міндет әлеуметтік серіктестікті дамыту, 1.3-мақсат 2020 жылға қарай әлемдік білім беру кеңістігі е интеграцияланған техникалық және кәсіптік білімнің тиімді жүйесінің жұмыс істеуі. ҚР БҒМ СЖ	-	Бизнес қоғамдастықпен серіктестікті дамыту	Құрылатын әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың қызметінде жұмыс берушілердің мүдделерін ескеруді қамтамасыз ету	Техникалық және қызмет көрсету еңбегінің кадрларын даярлау саласында жасалған меморандумдар мен келісімдердің саны 2015 жылға қарай құрайды (1.3.3-міндеттің 1-көрсеткіші Әлеуметтік серіктестікті дамыту ҚР БҒМ СЖ)
Проблема: Әлемдік деңгейдегі колледждер мен өңіраралық кәсіптік орталықтардың тікелей тиімділігінің шектеулілігі (7 өңір, толық жүктеме кезінде жылына шамамен 2700 бітіруші). Колледждерде оқыту мен оларды басқарудың сыналған әдістемелерін ТжКБ-ның бүкіл жүйесіне тарату қажеттілігі
СЖ-2020	ҮИИДМБ	БДМБ ҚРБҒМСЖ	Мемлекет басшысының тапсыр малары	"Кәсіпқор" холдингі КЕАҚ-ның 4- ші стратегиялық бағыты	4.1-мақсат	БД МБ көрсеткіштері ҚР БҒМ СЖ көрсеткіштері
-	-	-	-	Жалпы ТжКБ жүйесінің ауқымында тиімділікті мультипликациялау	Жалпы ТжКБ жүйесінің ауқымында оқу процесін басқарудың және ұйымдастырудың сыналған әдістемелерінің тәжірибесін тарату	Электрондық оқыту жүйесін енгізген техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының (мемлекеттік) үлесі 2015 жылға қарай 53,1%-ды құрамды (1.3.2-міндеттің 9-көрсеткіші Кадрлар даярлаудың сапасын және бәсекеге қабілеттілігін арттыру ҚР БҒМ СЖ)