О практике применения судами законодательства, регламентирующего производство по уголовным делам с участием присяжных заседателей

Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 23 августа 2012 года № 4.

В целях обеспечения права обвиняемых на рассмотрение дела судом с участием присяжных заседателей и правильной и единообразной практики применения норм законодательства, регулирующих производство по делам с участием присяжных заседателей, пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан

постановляет:

1. До 1 января 2023 года специализированные межрайонные суды по уголовным делам, специализированные межрайонные военные суды по уголовным делам (далее - суды) с участием присяжных заседателей рассматривают уголовные дела о преступлениях, за совершение которых уголовным законом предусмотрено пожизненное лишение свободы, а также по делам о преступлениях, предусмотренных статьями 125 (частью третьей), 128 (частью четвертой), 132 (частью пятой), 135 (частью четвертой) Уголовного кодекса Республики Казахстан (далее – УК), за исключением дел: об убийствах, совершенных в условиях чрезвычайной ситуации и в ходе массовых беспорядков; о воинских преступлениях, совершенных в военное время или боевой обстановке, об особо тяжких преступлениях против половой неприкосновенности несовершеннолетних и о преступлениях, предусмотренных статьями 170 (частью четвертой), 175, 177, 178, 184, 255 (частью четвертой), 263 (частью пятой), 286 (частью четвертой), 297 (частью четвертой), 298 (частью четвертой) и 299 (частью четвертой) УК.

С 1 января 2023 года судам с участием присяжных заседателей подсудны дела об особо тяжких преступлениях, а также дела о преступлениях, предусмотренных статьями 125 (пунктом 1) части третьей), 128 (пунктом 1) части четвертой), 132 (частью пятой), 135 (пунктом 1) части четвертой), 160, 163, 164 (частью второй), 168, 380-1 (пунктом 6) части второй) УК, за исключением дел: об убийствах, совершенных в условиях чрезвычайной ситуации и в ходе массовых беспорядков; о преступлениях против мира и безопасности человечества, основ конституционного строя и безопасности государства; о террористических и экстремистских преступлениях; воинских преступлениях, совершенных в военное время боевой обстановке или преступлениях, совершенных в составе преступной группы, об особо тяжких преступлениях против половой неприкосновенности несовершеннолетних.

В случае, когда лицо обвиняется в совершении преступлений, предусмотренных несколькими статьями УК, одно из которых является преступлением, дело по которому подсудно суду с участием присяжных заседателей, а также если по уголовному делу, подсудному суду с участием присяжных заседателей, обвиняется несколько человек и хотя бы один из них заявит ходатайство о рассмотрении уголовного дела с участием присяжных заседателей, то в отношении них рассмотрение уголовного дела производится по правилам, предусмотренным разделом 14 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан (далее – УПК).

Сноска. Пункт 1 - в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

2. В соответствии с частью третьей статьи 634 УПК, подозреваемый, обвиняемый имеют право заявлять ходатайство о рассмотрении дела судом с участием присяжных заседателей при предъявлении для ознакомления всех материалов дела, а также и в последующий период, в том числе и на предварительном слушании дела в суде, но до принятия судом решения о назначении главного судебного разбирательства.

В соответствии со статьей 297 УПК подозреваемый, обвиняемый вправе заявить ходатайство о рассмотрении дела с участием присяжных заседателей как устно, так и письменно.

Если подозреваемый, обвиняемый заявит ходатайство о рассмотрении дела с участием присяжных заседателей устно, лицо, осуществляющее досудебное расследование, вносит его содержание в протокол ознакомления с материалами дела. О поступлении письменного ходатайства указывается в протоколе и ходатайство приобщается к делу.

Ходатайство, заявленное при направлении уголовного дела прокурору и предании обвиняемого суду, подается подозреваемым, обвиняемым в письменной форме и немедленно направляется в суд, который будет рассматривать уголовное дело.

Сноска. Пункт 2 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования).

3. Поскольку проведение предварительного слушания по делам о преступлениях, указанных в части первой статьи 631 УПК, независимо от наличия или отсутствия ходатайства подозреваемого, обвиняемого о рассмотрении дела с участием присяжных заседателей обязательно, то в ходе его проведения при наличии такого ходатайства судья спрашивает у подсудимого, поддерживает ли он свое ходатайство. В случае отсутствия такого ходатайства судья разъясняет подсудимому о его праве заявить ходатайство о рассмотрении дела с участием присяжных заседателей непосредственно в данном судебном заседании.

В случае подтверждения подсудимым своего ходатайства или если такое ходатайство было заявлено во время предварительного слушания, судья обязан разъяснить подсудимому правовые последствия рассмотрения уголовного дела судом с участием присяжных заседателей, включая особенности обжалования судебных актов.

Решение об удовлетворении ходатайства о рассмотрении уголовного дела с участием присяжных заседателей указывается судьей в постановлении, вынесенном по итогам предварительного слушания дела.

Судья не вправе отказать в удовлетворении ходатайства о рассмотрении дела с участием присяжных заседателей.

Сноска. Пункт 3 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования).

4. В случае изменения прокурором в ходе предварительного слушания обвинения, влекущего изменение подсудности, в соответствии с частью шестой статьи 321 УПК дело подлежит направлению прокурору для пересоставления обвинительного акта и направления дела по подсудности.

В случае изменения государственным обвинителем в ходе судебного заседания обвинения в сторону смягчения либо при частичном отказе от обвинения, судья выносит постановление о продолжении разбирательства дела по новому обвинению, с участием присяжных заседателей.

В случае полного отказа прокурора от обвинения на стадии судебного разбирательства, в соответствии со статьей 649 УПК, председательствующий освобождает присяжных заседателей от участия в судебном разбирательстве и единолично выносит постановление о прекращении уголовного дела.

Сноска. Пункт 4 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования).

5. В постановлении о назначении дела к главному судебному разбирательству с участием присяжных заседателей судья указывает общее количество кандидатов в присяжные заседатели, подлежащих вызову в суд с таким расчетом, чтобы явившихся было не менее двадцати пяти.

По распоряжению судьи в соответствии со статьей 638 УПК секретарь судебного заседания проводит предварительную случайную выборку кандидатов в присяжные заседатели из имеющихся в суде единого и запасного списков.

В целях обеспечения своевременной явки кандидатов в присяжные заседатели, применения в необходимых случаях мер ответственности к лицам, препятствующим выполнению кандидатами в присяжные заседатели их обязанностей, а также к кандидатам в присяжные заседатели при их уклонении от явки в суд без уважительной причины и решения других вопросов организации судебного разбирательства, суды должны соблюдать требования части пятой статьи 638 УПК о вручении кандидатам в присяжные заседатели извещений с указанием даты и времени о прибытии в суд не менее чем за семь суток до начала судебного заседания.

Если число явившихся кандидатов в присяжные заседатели менее двадцати пяти, пополнение их численности до указанного количества осуществляется секретарем по распоряжению председательствующего из единого списка.

Судебное заседание по отбору присяжных заседателей из числа явившихся кандидатов проводится с соблюдением требований статей с 350 по 363 УПК, а также статей с 639 по 644 УПК.

В случае несовпадения данных о личности кандидата в присяжные заседатели, указанных в списке, составленном местным исполнительным органом, с паспортными данными явившегося, данное лицо исключается председательствующим из числа кандидатов в присяжные заседатели и освобождается от участия в формировании коллегии присяжных заседателей.

В соответствии с пунктом 5 статьи 11 Закона Республики Казахстан от 16 января 2006 года №121 "О присяжных заседателях" (далее – Закон о присяжных заседателях) кандидат в присяжные заседатели за уклонение от явки в суд без уважительной причины может быть привлечен к административной ответственности по статье 655 Кодекса Республики Казахстан об административных правонарушениях (далее – КоАП). Должностное лицо, препятствующее выполнению кандидатами в присяжные заседатели их обязанностей, подлежит уголовной ответственности по статье 436 УК.

Сноска. Пункт 5 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

6. Подготовительная часть судебного заседания с участием присяжных заседателей проводится в порядке, установленном главой 43, и с учетом требований статей с 639 по 644, части первой статьи 645, статьи 646 УПК, при этом отбор присяжных заседателей из числа кандидатов осуществляется в закрытом судебном заседании.

До начала отбора присяжных заседателей председательствующий обязан разъяснить сторонам их права, предусмотренные статьями 64, 65, с 71 по 77, частью четвертой статьи 639, статьей 642, частью второй статьи 643, статьей 651, частью второй статьи 653 УПК.

Обратить внимание судов, что в соответствии с частью пятой статьи 639 УПК разъяснение председательствующим судьей (далее – судьей) кандидатам в присяжные заседатели их обязанностей правдиво отвечать на задаваемые им вопросы и предоставлять иную информацию о себе и об отношениях с другими участниками уголовного судопроизводства, а также их опрос о наличии обстоятельств, препятствующих участию в качестве присяжных заседателей в рассмотрении уголовного дела, является обязательным условием формирования коллегии присяжных заседателей и законного состава суда.

Наряду с этим судья обязан разъяснить кандидатам в присяжные заседатели, что сокрытие ими сведений, препятствующих исполнению обязанностей присяжных заседателей, в случае включения их в состав коллегии и участия в рассмотрении дела, является основанием для отмены приговора суда.

Вместе с тем, в ходе опроса кандидатов в присяжные заседатели судья обязан принять меры для обеспечения того, чтобы задаваемые сторонами вопросы, связанные с выяснением обстоятельств, которые могут препятствовать участию кандидата в присяжные заседатели в рассмотрении данного уголовного дела, были понятными и конкретными и не должны влечь ограничение прав кандидатов в присяжные заседатели по мотивам, указанным в пункте 2 статьи 10 Закона "О присяжных заседателях" (по мотивам происхождения, отношения к религии, убеждений и т.п.).

Сноска. Пункт 6 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

7. При установлении в ходе опроса кандидата в присяжные заседатели указанных в части третьей статьи 640 УПК обстоятельств, судья вправе освободить от исполнения обязанностей присяжного заседателя при наличии письменного или устного заявления об этом кандидата в присяжные заседатели.

При отборе присяжных заседателей из числа кандидатов председательствующий, а также стороны в соответствии с частью четвертой статьи 639 УПК могут задавать кандидату вопросы, имеющие значение для формирования коллегии присяжных заседателей. Порядок постановки вопросов определяется председательствующим.

Кандидат в присяжные заседатели с целью неразглашения сведений личного характера вправе ответить председательствующему конфиденциально.

При наличии фактов, которые могут сформировать у них предвзятое мнение о судебных или правоохранительных органах или вызывающих обоснованные сомнения в возможной необъективности, кандидат в присяжные заседатели освобождается от исполнения обязанностей присяжного заседателя. При этом судам следует учесть, что основанием для освобождения кандидата в присяжные заседатели от исполнения обязанностей может служить не любой случай привлечения его к административной ответственности, а только факт наложения административного ареста в судебном порядке.

Сноска. Пункт 7 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

8. В соответствии с пунктом 4 статьи 13 Закона "О присяжных заседателях" и с частью пятой статьи 645 УПК судья на любом этапе рассмотрения дела может отстранить от дальнейшего участия в деле присяжного заседателя в случае несоблюдения им ограничений, установленных частью четвертой статьи 647 УПК.

В соответствии с частью седьмой статьи 639 УПК самоотводы и отводы, заявленные кандидатам в присяжные заседатели и другие вопросы, связанные с их освобождением, а также вопросы об отстранении кандидата в присяжные заседатели от участия в рассмотрении дела в соответствии с частью шестой статьи 645 УПК разрешаются судьей единолично без удаления в совещательную комнату в присутствии сторон, о чем делается запись в протоколе судебного заседания.

Сноска. Пункт 8 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования).

8-1. Секретарь судебного заседания вправе вне судебного заседания обсуждать с присяжными заседателями вопросы организации судебного процесса.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 8-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

9. Особенности судебного следствия в суде с участием присяжных заседателей определяются статьей 650 УПК.

В присутствии присяжных заседателей подлежат исследованию все установленные по делу фактические данные, за исключением ограничений, установленных частями пятой и шестой статьи 650 УПК.

С учетом этого, а также положений статьи 650 УПК, судья должен обеспечить проведение судебного разбирательства только в пределах предъявленного подсудимому обвинения, а также учитывать то, что стороны в ходе судебного заседания не могут упоминать обстоятельства, не подлежащие рассмотрению судом с участием присяжных заседателей, и ссылаться на доказательства, исключенные из разбирательства дела.

При установлении данных обстоятельств судья прерывает такие выступления сторон и разъясняет присяжным заседателям, что они не должны учитывать данные обстоятельства при вынесении вердикта.

Судья, в случае неоднократного нарушения сторонами, несмотря на предупреждение судьи, порядка исследования недопустимых доказательств, а также обстоятельств, не подлежащих исследованию в присутствии присяжных заседателей, может привлечь их к административной ответственности за проявление неуважения к суду в порядке статьи 653 КоАП.

Отказ сторонам в исследовании доказательств, не признанных судом недопустимыми, а также тех доказательств, которые могут иметь существенное значение для исхода дела, следует расценивать как ограничение их прав, то есть, как нарушение уголовно-процессуального закона, влекущее отмену приговора в соответствии со статьей 662 УПК.

При поступлении ходатайства от подсудимых, обвиняемых в совершении преступлений небольшой, средней тяжести или тяжких преступлений, о заключении процессуального соглашения о признании вины председательствующий выполняет действия, предусмотренные статьей 628 УПК. Если процессуальное соглашение о признании вины не заключено, рассмотрение дела продолжается в том же порядке.

При поступлении от подсудимого в письменном виде ходатайства о заключении процессуального соглашения о сотрудничестве председательствующий, в соответствии с частью четвертой статьи 619 УПК, направляет ходатайство прокурору для выполнения действий, предусмотренных частью шестой статьи 619 УПК. Если при этом продолжение судебного разбирательства невозможно, суд, в соответствии с частью первой статьи 341 УПК, выносит постановление об отложении разбирательства дела на определенный срок.

Сноска. Пункт 9 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

10. Суд, учитывая, что в ходе судебного разбирательства исследуются доказательства, предоставленные только сторонами обвинения и защиты, и в соответствии с требованиями закона о сохранении судом объективности и беспристрастности в ходе судебного разбирательства, должен обеспечить оглашение протоколов следственных действий, заключений экспертов, протоколов показаний потерпевших, свидетелей и других приобщенных к делу документов, стороной, заявившей ходатайство об этом.

В присутствии присяжных заседателей не подлежат исследованию процессуальные решения – постановление о квалификации деяния подозреваемого, постановление следственного судьи, вынесенное в порядке статьи 106 УПК, а также не подлежат обсуждению и разрешению вопросы и ходатайства, направленные на обеспечение условий судебного разбирательства, такие как принудительный привод потерпевших, свидетелей, отводы участникам процесса, вопросы, касающиеся меры пресечения, и другие вопросы права, не входящие в компетенцию присяжных заседателей и способные вызвать их предубеждение в отношении подсудимого и других участников процесса.

Не подлежат рассмотрению в присутствии присяжных заседателей заявления подсудимых об оказании на них в ходе предварительного следствия физического или психического воздействия, которое повлияло на содержание полученных доказательств.

Пункт 10 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

11. В силу части шестой статьи 650 УПК данные о личности подсудимого исследуются с участием присяжных заседателей лишь в той мере, в какой они необходимы для установления отдельных признаков состава преступления, в совершении которого он обвиняется.

С участием присяжных заседателей не исследуются факты прежней судимости, а также другие данные, характеризующие подсудимого, способные вызвать их предубеждение.

В случае установления невменяемости подсудимого в ходе судебного разбирательства судья в соответствии с требованиями статьи 659 УПК выносит постановление о прекращении уголовного дела в соответствии с пунктом 1 статьи 657 УПК и единолично рассматривает в порядке, предусмотренном разделом 11 УПК, вопрос о применении принудительных мер медицинского характера к невменяемому.

Сноска. Пункт 11 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

12. В соответствии со статьей 637 УПК одним из особенностей решений, выносимых по итогам предварительного слушания при назначении судебного заседания с участием присяжных заседателей, является исключение из материалов дела фактических данных, признанных недопустимыми в качестве доказательств. Судья решает вопрос об исключении недопустимых доказательств на основании ходатайства сторон либо по собственной инициативе.

Суд признает доказательство недопустимым, если оно получено с нарушением норм закона при установлении обстоятельств, указанных в статье 112 УПК.

Согласно части четвертой статьи 636 УПК в случае необходимости на предварительном слушании могут быть оглашены материалы дела для проверки их допустимости в качестве доказательств.

Порядок рассмотрения ходатайства о признании доказательства недопустимым регламентирован частью третьей статьи 362 УПК и пунктом 5 нормативного постановления Верховного Суда Республики Казахстан от 20 апреля 2006 года № 4 "О некоторых вопросах оценки доказательств по уголовным делам". Согласно этим нормам суд, выслушав мнение сторон судебного разбирательства, должен рассмотреть каждое заявленное ходатайство о признании доказательства недопустимым и вынести мотивированное постановление о его удовлетворении или отказе в удовлетворении.

Сноска. Пункт 12 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования).

13. При рассмотрении дела с участием присяжных заседателей стороны не вправе без разрешения судьи упоминать присяжным заседателям о наличии в деле доказательств, исключенных ранее решением суда.

Судья, руководствуясь статьями 648 и 650 УПК, обязан принять необходимые меры, исключающие возможность ознакомления присяжных заседателей с недопустимыми доказательствами, а также исследования вопросов, не входящих в их компетенцию.

Судья не должен знакомить присяжных заседателей с фактическими данными, недопустимыми в качестве доказательств. Если в ходе судебного разбирательства будут обнаружены фактические данные, недопустимые в соответствии со статьей 112 УПК в качестве доказательств, председательствующий обязан в присутствии присяжных заседателей решить вопрос об исключении их из числа таковых, а в случае исследования таких доказательств признать их не имеющими юридической силы, а состоявшееся их исследование недействительным и разъяснить присяжным заседателям, чтобы они не учитывали их при принятии решений.

Если в ходе судебного заседания подсудимый заявит о применении к нему в ходе предварительного следствия недозволенных методов (принуждение к даче показаний, пытки), судья в отсутствии присяжных заседателей исследует показания подсудимого, осуществляет допрос указанных им лиц. Если факты о применении недозволенных методов следствия не подтвердились, суд извещает об этом присяжных заседателей.

В случае если факты о применении недозволенных методов в ходе предварительного следствия подтвердились, судья признает полученные таким способом доказательства недопустимыми.

Сноска. Пункт 13 - в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

14. Прения сторон в суде с участием присяжных заседателей в соответствии со статьей 651 УПК состоят из двух частей и проводятся с учетом особенностей рассмотрения дела по данной форме судопроизводства.

Поскольку обеспечение соблюдения процедуры прений сторон возложено на судью, он должен руководствоваться требованиями закона о проведении прений лишь в пределах вопросов, подлежащих разрешению присяжными заседателями.

В случае когда стороны в первой части прений в обоснование своей позиции ссылаются на доказательства, признанные недопустимыми или не исследованные в судебном заседании, или на обстоятельства, которые подлежат разрешению во второй части прений, судья в соответствии с частью третьей статьи 651 УПК обязан прервать выступление такого участника процесса и разъяснить присяжным заседателям, что они не должны учитывать данные обстоятельства при принятия решения в совещательной комнате.

Сноска. Пункт 14 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования).

15. Обратить внимание судов, что в соответствии с частью первой статьи 653 УПК на время обсуждения и формулирования вопросов присяжные заседатели удаляются из зала судебного заседания.

Согласно части второй статьи 653 УПК стороны вправе высказать свои замечания по содержанию и формулировке вопросов, а также вносить предложения о постановке новых вопросов. В случае подачи сторонами устных замечаний по содержанию и формулировке вопросов и предложений о постановке новых вопросов, эти замечания отражаются в протоколе судебного заседания. Если замечания и предложения были поданы сторонами в письменной форме, они приобщаются к материалам дела, о чем делается отметка в протоколе судебного заседания.

Судья, принимая во внимание замечания и предложения сторон, окончательно сформулировав вопросы в совещательной комнате, вносит их в вопросный лист и подписывает его. После возвращения в зал судебного заседания судья оглашает вопросный лист в присутствии сторон и присяжных заседателей.

В соответствии со статьей 653 УПК независимо от количества подсудимых по делу составляется один вопросный лист.

Судья не вправе вносить в вопросный лист вопросы, которые не были предметом обсуждения сторонами.

Сноска. Пункт 15 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

16. В соответствии с частью первой статьи 654 УПК по каждому из деяний, в совершении которых обвиняется подсудимый, ставятся три следующих основных вопроса:

доказано ли, что деяние имело место;

доказано ли, что это деяние совершил подсудимый;

виновен ли подсудимый в совершении этого деяния.

В соответствии с частью десятой статьи 656 УПК не могут ставиться отдельно либо в составе других вопросы, требующие от присяжных заседателей правовой квалификации деяния.

Исходя из этого, перед присяжными заседателями недопустима постановка вопросов с использованием специфических юридических терминов, таких как убийство, убийство с особой жестокостью, убийство из хулиганских или корыстных побуждений, убийство в состоянии внезапно возникшего сильного душевного волнения, убийство при превышении пределов необходимой обороны, изнасилование, разбой и т.п.

Вопросы, подлежащие разрешению присяжными заседателями, должны ставиться в понятных для них формулировках.

Сноска. Пункт 16 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

17. В случае обвинения подсудимого в совершении неоконченного преступления (покушения) судья должен в понятной форме поставить перед присяжными заседателями вопросы, предусмотренные статьей 654 УПК, в том числе о доказанности обстоятельств, в силу которых деяние не было доведено до конца. При этом данный вопрос должен содержать описание фактической причины, лишившей подсудимого возможности осуществить свои намерения (сломалось лезвие ножа при нанесении удара, потерпевшему удалось выбить из рук подсудимого оружие, потерпевшему была своевременно оказана квалифицированная медицинская помощь и т.д.), а не просто ссылку на таковую.

При постановке частных вопросов об обстоятельствах, которые уменьшают степень виновности, либо влекут освобождение подсудимого от уголовной ответственности, в вопросном листе недопустима постановка вопросов о виновности других лиц, не привлеченных к уголовной ответственности.

Судам следует иметь в виду, что при постановке частных вопросов, позволяющих установить виновность подсудимого в совершении менее тяжкого преступления, необходимо соблюдать требование, предусмотренное частью второй статьи 654 УПК, - если этим не нарушается право подсудимого на защиту и не ухудшается его положение.

Кроме того, формулировка вопросов не должна допускать возможность при ответе на них признания подсудимого виновным в совершении более тяжкого деяния, по которому обвинение ему не предъявлялось либо не было поддержано государственным обвинителем или потерпевшим.

В случае предъявления обвинения в совершении преступления в группе лиц, для того чтобы содержание вопросов при ответе на них не предрешало вопроса о виновности других подсудимых, в соответствии с частью третьей статьи 654 УПК вопросы, подлежащие разрешению, ставятся в отношении каждого подсудимого отдельно.

Сноска. Пункт 17 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования).
18. Исключен нормативным постановлением Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования).
19. Исключен нормативным постановлением Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования).

20. В соответствии с требованиями статьи 656 УПК решение по поставленным вопросам принимается в совещательной комнате только судьей и коллегией присяжных заседателей. Присутствие в совещательной комнате иных лиц, в том числе запасных присяжных заседателей, является основанием для отмены приговора, постановленного судом с участием присяжных заседателей.

Для голосования судья и присяжные заседатели получают на каждый вопрос по одному чистому бюллетеню.

При этом судья, учитывая, что в соответствии с требованиями статей 655 и 656 УПК голосование, как по основным, так и дополнительным вопросам проводится тайно, должен обеспечить соблюдение законности при проведении тайного голосования.

Судья и каждый присяжный заседатель, обеспечивая выполнение требования закона о тайне голосования, в условиях, исключающих доступ для других голосующих, в бюллетене пишет свой ответ словом "да" или "нет" с обязательным пояснительным словом или словосочетанием, раскрывающим сущность ответа ("да, доказано", "нет, не доказано", "да, виновен", "нет, не виновен".), после чего опускает его в урну. По окончании голосования по первому вопросу председательствующий вскрывает урну и с участием присяжных заседателей подсчитывает голоса.

Результат подсчета голосов председательствующий записывает напротив первого вопроса, указанного в вопросном листе с указанием ответа и обязательным пояснительным словом или словосочетанием, раскрывающим сущность ответа ("да, доказано", "нет, не доказано".).

Таким способом голосование производится по всем основным и дополнительным вопросам.

В соответствии с частью четырнадцатой статьи 656 УПК вопросный лист с ответами судьи и присяжных заседателей подписывается каждым из них, после чего запечатывается в конверт с надписью "вопросный лист" и в таком виде приобщается к материалам дела.

Сноска. Пункт 20 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

21. Если невозможность участия в судебном заседании кого-либо из присяжных заседателей выявится в совещательной комнате, то в соответствии с частью четвертой статьи 645 УПК судья и присяжные заседатели должны выйти из совещательной комнаты в зал судебного заседания. При этом судья заменяет этого присяжного заседателя запасным присяжным заседателем в том порядке, в каком билеты с указанием фамилий запасных присяжных заседателей были извлечены из урны, после этого удаляется в совещательную комнату.

В случае если возможности замены выбывших присяжных заседателей запасными исчерпаны, судья в соответствии с частью третьей статьи 645 УПК объявляет состоявшееся судебное разбирательство недействительным и возвращает судебное разбирательство к этапу предварительной случайной выборки кандидатов в присяжные заседатели в соответствии со статьей 638 УПК.

Сноска. Пункт 21 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования).

22. Согласно частям десять и одиннадцать статьи 656 УПК судьей без участия присяжных заседателей разрешаются вопросы о применении к преступному деянию подсудимого уголовного закона и о квалификации его деяния по статье Особенной части УК.

Вопросы, предусмотренные пунктами 5), 6). 7), 8) и 14) части первой статьи 390 УПК, судья разрешает путем открытого голосования с участием присяжных заседателей.

Если большинство голосующих проголосовало "за", решение считается принятым. Следует иметь в виду, что наказание в виде лишения свободы на срок свыше пятнадцати лет может быть назначено, если за такое решение проголосовало восемь и более голосующих.

Исключительная мера наказания - смертная казнь или пожизненное лишение свободы, может быть назначена только при наличии единогласного решения судьи и присяжных заседателей.

Сноска. Пункт 22 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

23. В соответствии со статьей 657 УПК суд по результатам рассмотрения уголовного дела в суде с участием присяжных заседателей выносит обвинительный или оправдательный приговор, либо в случаях, предусмотренных статьей 343 УПК, постановление о прекращении дела.

Согласно пункту 2) статьи 657 УПК оправдательный приговор выносится в случаях, когда суд с участием присяжных заседателей дал отрицательный ответ хотя бы на один из трех основных вопросов, указанных в части первой статьи 654 УПК.

При установлении в ходе главного судебного разбирательства обстоятельств, предусмотренных частью первой статьи 35 УПК, а также при отказе прокурора от обвинения в связи с отсутствием события или состава преступления, в связи с недоказанностью участия подсудимого в преступлении (часть седьмая статьи 337 УПК), судья, выслушав мнения оставшихся сторон, освобождает присяжных заседателей от дальнейшего участия в судебном заседании и в соответствии со статьями 343 и 649 УПК выносит постановление о прекращении уголовного дела.

Сноска. Пункт 23 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования).

24. При постановлении приговора в суде с участием присяжных заседателей судья руководствуется правилами, предусмотренными главой 46 УПК, с учетом особенностей, предусмотренных частью первой статьи 658 УПК.

В описательно-мотивировочной части оправдательного приговора излагается сущность обвинения и делается ссылка на решение суда с участием присяжных заседателей как на основание оправдания.

Кроме того, в описательно-мотивировочной и резолютивной части оправдательного приговора, помимо ссылки на решение суда с участием присяжных заседателей судье необходимо конкретизировать основания оправдания в соответствии с ответами коллегии присяжных заседателей на поставленные перед ними три основных вопроса.

При отрицательном ответе на первый вопрос о доказанности события (имело ли место деяние) подсудимый должен быть оправдан за отсутствием события преступления.

При положительном ответе на первый вопрос и отрицательном на второй вопрос о доказанности причастности к совершению преступления подсудимый оправдывается за недоказанностью его участия к совершению преступления.

При положительном ответе на два первых вопроса и отрицательном на третий вопрос подсудимый должен быть оправдан за отсутствием в его действиях состава преступления.

В оправдательном приговоре излагается также решение по заявленному гражданскому иску, процессуальным издержкам, судьбе вещественных доказательств.

Сноска. Пункт 24 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования).

25. В соответствии с пунктом 3) части первой статьи 658 УПК описательно-мотивировочная часть обвинительного приговора должна содержать описание преступного деяния, в совершении которого суд присяжных заседателей признал подсудимого виновным, статью УК, по которой надлежит квалифицировать содеянное преступное деяние, а также мотивы назначения наказания и обоснование решения суда в отношении других вопросов (по гражданскому иску, судьбе вещественных доказательств и т.д.).

Сноска. Пункт 25 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования).

26. В соответствии с требованиями глав 48 и 49 УПК пересмотр не вступившего в законную силу приговора, вынесенного судом с участием присяжных заседателей, в случае его обжалования, опротестования осуществляется апелляционной инстанцией в составе не менее трех судей.

Основания отмены или изменения приговора, постановленного судом с участием присяжных заседателей, указаны в пунктах с 1 по 5 части второй статьи 662 УПК.

Сноска. Пункт 26 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

27. В случае отмены приговора, постановленного судом с участием присяжных заседателей, с направлением дела на новое судебное рассмотрение со стадии главного судебного разбирательства, рассмотрение дела осуществляется с участием присяжных заседателей.

Если приговор отменен с направлением дела на новое судебное рассмотрение со стадии предварительного слушания, то на данной стадии разрешаются все вопросы, предусмотренные статьей 321 УПК, в том числе и о рассмотрении дела с участием присяжных заседателей.

Сноска. Пункт 27 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования).

28. Обратить внимание судов на то, что оправдательный приговор суда с участием присяжных заседателей не может быть отменен судом апелляционной инстанции, кроме случаев нарушений уголовно-процессуального закона, которые ограничили право прокурора, потерпевшего или его представителя на предоставление доказательств, а также предусмотренных пунктом 5) части второй статьи 662 УПК, а именно, которые повлияли или могли повлиять на постановление правосудного приговора, допущенные судьей при формировании коллегии присяжных заседателей, обсуждении вопросов, которые не подлежат обсуждению в присутствии присяжных заседателей, формулировании вопросов, подлежащих разрешению присяжными заседателями, проведении судебных прений, в том числе необоснованного исключения допустимых доказательств.

Сноска. Пункт 28 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования).

29. Пересмотр в кассационном порядке приговоров, постановлений, вынесенных по делам, рассмотренным с участием присяжных заседателей, осуществляется судебной коллегией по уголовным делам Верховного Суда Республики Казахстан по основаниям, предусмотренным пунктом 1 части первой и частью второй статьи 485 УПК, либо в связи с неправильным применением норм Общей и Особенной частей УК при назначении наказания.

Пересмотр обвинительного приговора, а также постановления суда в кассационном порядке в связи с необходимостью применения уголовного закона о более тяжком преступлении ввиду мягкости наказания или по иным основаниям, влекущим за собой ухудшение положения осужденного, а также пересмотр оправдательного приговора либо постановления суда о прекращении уголовного дела не допускаются.

Сноска. Пункт 29 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).
30. Исключен нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

31. Согласно статье 4 Конституции Республики Казахстан настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, а также является общеобязательным и вводится в действие со дня официального опубликования.

Председатель Верховного Суда
Республики Казахстан	Б. Бекназаров
Судья Верховного Суда
Республики Казахстан,
секретарь пленарного заседания	Д. Нуралин

Алқабилерді қатыстырып қылмыстық істерді қарауды реттейтін заңнаманы соттардың қолдану практикасы туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2012 жылғы 23 тамыздағы № 4 Нормативтік Қаулысы.

Ескерту. Нормативтік қаулының тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).
Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша:
"ҚІЖК-нің" деген сөз "ҚПК-нің" деген сөзбен ауыстырылды;
"қысқарту" деген сөз "тоқтату" деген сөзбен ауыстырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

Айыпталушылардың істі соттың алқабилердің қатысуымен қарау құқығын және алқабилер қатысатын істер бойынша іс жүргізуді реттейтін заңнама нормаларын дұрыс әрі біркелкі қолдану тәжірибесін қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы

қаулы етеді:

1. Қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттар, қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық әскери соттар (бұдан әрі – соттар) төтенше жағдайлар кезінде және жаппай тәртіпсіздіктер барысында жасалған адам өлтірулер туралы; соғыс уақытында немесе ұрыс жағдайында жасалған әскери қылмыстар, кәмелетке толмағандарға жыныстық тиіспеушілікке қарсы аса ауыр қылмыстар туралы және Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (бұдан әрі – ҚК) 170 (төртінші бөлігінде), 175, 177, 178, 184, 255 (төртінші бөлігінде), 263 (бесінші бөлігінде), 286 (төртінші бөлігінде), 297 (төртінші бөлігінде), 298 (төртінші бөлігінде) және 299 (төртінші бөлігінде)-баптарында көзделген қылмыстар туралы істерді қоспағанда, жасалғаны үшін қылмыстық заңда өмір бойы бас бостандығынан айыру көзделген қылмыстар туралы қылмыстық істерді, сондай-ақ ҚК-нің 125 (үшінші бөлігінде), 128 (төртінші бөлігінде), 132 (бесінші бөлігінде), 135 (төртінші бөлігінде)-баптарында көзделген қылмыстар туралы істер бойынша 2023 жылғы 1 қаңтарға дейін алқабилердің қатысуымен қарайды.

Төтенше жағдай кезінде және жаппай тәртіпсіздіктер барысында жасалған адам өлтірулер туралы; бейбітшілікке және адамзат қауіпсіздігіне қарсы, конституциялық құрылыстың негіздеріне және мемлекеттің қауіпсіздігіне қарсы қылмыстар туралы; террористік және экстремистік қылмыстар туралы; соғыс уақытында немесе ұрыс жағдайында жасалған әскери қылмыстар қылмыстық топтың құрамында жасалған қылмыстар туралы, кәмелетке толмағандарға жыныстық тиіспеушілікке қарсы аса ауыр қылмыстар туралы істерді қоспағанда, аса ауыр қылмыстар туралы істер, сондай-ақ ҚК-нің 125 (үшінші бөлігінің 1) тармағында), 128 (төртінші бөлігінің 1) тармағында), 132 (бесінші бөлігінде), 135 (төртінші бөлігінің 1) тармағында), 160, 163, 164 (екінші бөлігінде), 168, 380-1 (екінші бөлігінің 6) тармағында)-баптарында көзделген қылмыстар туралы істер 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап алқабилер қатысатын соттардың қарауына жатады.

Егер адам ҚК-нің бірнеше бабында көзделген қылмыстарды жасады деп айыпталса, олардың бірі бойынша іс алқабилер қатысатын соттың соттауына жататын қылмыс болып табылса, сондай-ақ, егер алқабилер қатысатын соттың қарауына жататын қылмыстық іс бойынша бірнеше адам айыпталып жатса және олардың ең болмағанда біреуі қылмыстық істі алқабилердің қатысуымен қарау туралы өтінішхат мәлімдесе, онда оларға қатысты қылмыстық істі қарау Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің (бұдан әрі – ҚПК) 14-бөлімінде көзделген қағидалар бойынша жүргізіледі.

Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

2. ҚПК-нің 634-бабының үшінші бөлігіне сәйкес, істiң барлық материалдары танысу үшiн ұсынылған кезде, сондай-ақ келесi кезеңде де, оның iшiнде сотта iстi алдын ала тыңдауда, бiрақ сот басты сот талқылауын тағайындау туралы шешімді қабылдағанға дейiн күдіктінің, айыпталушының iстi соттың алқабилердiң қатысуымен қарауы туралы өтiнiшхат мәлiмдеуге құқығы бар.

ҚПК-нің 297-бабына сәйкес, күдікті, айыпталушы қылмыстық істі алқабилердің қатысуымен қарау туралы өтінішті ауызша да, жазбаша да беруге құқылы.

Егер күдікті, айыпталушы қылмыстық істі алқабилердің қатысуымен қарау туралы өтінішті ауызша мәлімдесе, сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адам оның мазмұнын іс материалдарымен таныстыру хаттамасына енгізеді. Жазбаша өтініштің түскені туралы хаттамада көрсетіледі және өтініш іске тіркеледі.

Қылмыстық істі прокурорға жіберу, айыпталушыны сотқа беру кезінде мәлімделген өтінішті күдікті, айыпталушы жазбаша түрде береді және ол қылмыстық істі қарайтын сотқа дереу жіберіледі.

Ескерту. 2-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 Нормативтік қаулысымен (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

3. Істі алқабилердің қатысуымен қарау туралы күдіктінің, айыпталушының өтінішхаты болуына немесе болмауына қарамастан ҚПК-нің 631-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген қылмыстар туралы істер бойынша алдын ала тыңдауды өткізу міндетті болғандықтан, оны өткізу барысында мұндай өтінішхат болған жағдайда, судья сотталуышыдан оның өз өтінішхатын қолдайтындығы туралы сұрайды. Мұндай өтінішхат болмаған жағдайда, судья сотталушыға істі алқабилердің қатысуымен қарау туралы өтінішхатты тікелей осы сот отырысында мәлімдеуге оның құқығы бар екендігін түсіндіреді.

Сотталушы өз өтінішін растаған жағдайда немесе осындай өтініш алдын ала тыңдау барысында мәлімделсе, судья сотталушыға алқабилердің қатысуымен қаралатын қылмыстық істердің құқықтық салдарымен қоса сот актілеріне шағым жасау ерекшеліктерін де түсіндіруге міндетті.

Судья қылмыстық істі алқабилердің қатысуымен қарау туралы өтінішті қанағаттандыру туралы шешімді істі алдын ала тыңдаудың қорытындылары туралы шығарылған қаулыда көрсетеді.

Судья істі алқабилердің қатысуымен қарау туралы өтінішті қанағаттандырудан бас тартуға құқылы емес.

Ескерту. 3-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 Нормативтік қаулысымен (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

4. Прокурор алдын ала тыңдау барысында айыптауды өзгертсе, бұл соттылықтың өзгертілуіне әкеп соқса, ҚПК-нің 321-бабының алтыншы бөлігіне сәйкес, iс айыптау актісін қайта жасау және iстi соттылығы бойынша жiберу үшiн прокурорға жолдауға жатады.

Мемлекеттік айыптаушы сот отырысының барысында айыптауды жеңілдетіп өзгерткен не айыптаудан ішінара бас тартқан жағдайда, судья істі жаңа айыптау бойынша талқылауды алқабилердің қатысуымен жалғастыру туралы қаулы шығарады.

Прокурор сот талқылауы сатысында айыптаудан толығымен бас тартқан жағдайда, ҚПК-нің 649-бабына сәйкес, төрағалық етуші алқабилерді сот талқылауына қатысудан босатады және жеке дара қылмыстық істі тоқтату туралы қаулы шағарады.

Ескерту. 4-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 Нормативтік қаулысымен (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

5. Судья алқабилердің қатысуымен басты сот талқылауын тағайындау туралы қаулыда келушілердің саны кемінде жиырма бес адам болатындай етіп сот отырысына шақырылуға тиісті алқабиге кандидаттардың жалпы санын анықтайды.

Судьяның өкімі бойынша ҚПК-нің 638-бабына сәйкес, сот отырысының хатшысы алқабиге кандидаттарды соттағы бiрыңғай және қосалқы тiзiмдерден алдын ала кездейсоқ таңдау жүргiзу арқылы іріктеп алады.

Алқабиге кандидаттардың уақытында келуін қамтамасыз ету, қажетті жағдайларда алқабиге кандидаттардың өз міндеттерін орындауына кедергі жасаған адамдарға және сотқа келуден себепсіз бас тартқан алқабиге кандидаттарға жауапкершілік шараларын қолдану, сот талқылауын ұйымдастырудың басқа да мәселелерін шешу мақсатында соттар ҚПК-нің 638-бабының бесінші бөлігіне сәйкес, алқабиге кандидаттарға сотқа келетiн күнi мен уақыты көрсетілген хабарламаны сот отырысы басталғанға дейiн жетi тәулiктен кешiктiрмей тапсыруға тиіс.

Егер сотқа келген алқабиге кандидаттар саны жиырма бестен кем болса, судьяның өкімі бойынша сот отырысының хатшысы дара тізімнен алып, олардың қатарын осы санға дейін толықтырады.

Сотқа келген кандидаттардан алқабилерді іріктеу жөніндегі сот отырысы ҚПК-нің 350-ден бастап 363-ні қоса алғандағы баптарының, сондай-ақ 639-дан бастап 644-ні қоса алғандағы баптарының талаптарына сәйкес жүргізіледі.

Егер жергілікті атқарушы органдар жасаған тізімде көрсетілген алқабиге кандидаттардың жеке басы туралы мәліметтер келген адамның төлқұжаттағы мәліметтеріне сай келмеген жағдайда, төрағалық етуші осы адамды кандидаттар санынан шығарып, алқабилер алқасын қалыптастыруға қатысудан босатады.

"Алқабилер туралы" Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 16 қаңтардағы №121 Заңының (бұдан әрі – Алқабилер туралы заң) 11-бабының 5-тармағына сәйкес алқабиге кандидат сотқа келуден дәлелді себепсіз жалтарған кезде Қазақстан Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің (бұдан әрі – ӘҚБтК) 655-бабы бойынша әкімшілік жауаптылыққа тартылуы мүмкін. Алқабиге кандидаттардың өз міндеттерін орындауына кедергі келтіретін лауазымды тұлға ҚК-нің 436-бабы бойынша қылмыстық жауаптылыққа жатады.

Ескерту. 5-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

6. Алқабилер қатысатын сот отырысының дайындық бөлігі ҚПК-нің 639-дан бастап 644-ні қоса алғандағы баптарының, 645-бабының бірінші бөлігінің және 646-бабының талаптары ескеріле отырып, осы кодекстің 43-тарауымен белгіленген тәртіппен , бұл ретте кандидаттар қатарынан алқабилерді іріктеу жабық сот отырысында жүзеге асырылады.

Төрағалық етуші алқабилерді іріктеу басталар алдында тараптарға ҚІЖК-нің 64, 65, 71-ден бастап 77-ні қоса алғандағы баптарында, 639-бабының төртінші бөлігінде, 642-бабында, 643-бабының екінші бөлігінде, 651-бабында, 653-бабының екінші бөлігінде, көзделген құқықтарын түсіндіреді.

ҚПК-нің 639-бабының бесінші бөлігіне сәйкес, төрағалық етуші судьяның (бұдан әрі – судья) қойған сұрақтарына алқабиге кандидаттың шынайы жауап беруi және алқабидің өзi және қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысушы басқа адамдармен қарым - қатынастары жөнінде өзге де ақпараттарды беруі туралы олардың міндеттерін түсіндіруі, сондай-ақ алқабиге кандидаттардан қылмыстық істі қарауға алқабилер ретінде қатысуға кедергі келтіретін мән-жайлар туралы сұрауы алқабилер алқасын және соттың заңды құрамын қалыптастырудың міндетті шарты болып табылатындығына соттардың назары аударылсын.

Сонымен қатар, судья алқабиге кандидаттарға алқаби міндеттерін атқаруға кедергі келтіретін мәліметтерді жасырып қалуы, олар алқабилер алқасының құрамына енгізілген жағдайда істі қарауға қатысуы шығарылған үкімнің күшін жою үшін негіз болатынын түсіндіруге міндетті.

Сонымен қатар, судья алқабиге кандидаттарға сұрақтар қою барысында тараптардың алқабиге кандидаттың осы қылмыстық істі қарауға қатысуына кедергі келтіруі мүмкін мән-жайларды анықтауға байланысты сұрақтарының түсінікті және нақты болуын және "Алқабилер туралы" Заңның 10-бабының 2-тармағында көрсетілген себептер бойынша (шығу тегі, дінге қатысы, нанымы және т.б.) алқабиге кандидаттардың құқықтарын шектеуге тиіс емес екендігін қамтамасыз ету үшін шара қолдануға міндетті.

Ескерту. 6-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

7. Алқабиге сұрақ қою барысында ҚПК-нің 640-бабының үшінші бөлігінде көрсетілген мән-жайлар анықталған жағдайда судья алқабиге кандидатты бұл туралы жазбаша немесе ауызша арызы болған кезде алқаби міндеттерін атқарудан босата алады.

Кандидаттар қатарынан алқабилерді іріктеу кезінде төрағалық етуші, сондай-ақ тараптар ҚПК-нің 639-бабының төртінші бөлігіне сәйкес кандидатқа алқабилер алқасын қалыптастыру үшін маңызы бар сұрақтар қоя алады. Сұрақтар қою тәртібін төрағалық етуші айқындайды.

Алқабиге кандидат өзінің жеке басына байланысты деректерді жария етпеу мақсатында төрағалық етушіге жасырын түрде жауап беруге құқылы.

Сот немесе құқық қорғау органдары туралы өздерінде үстірт пікір қалыптастыруы немесе объективті болмау ықтималдығы туралы күмән тудыруы мүмкін фактілер болған жағдайда, алқабиге кандидат алқабидің міндеттерін орындаудан босатылады. Осы ретте соттар алқабиге кандидатты алқабидің міндеттерін орындаудан босатуға оның әкімшілік жауапқа тартылуының кез келген оқиғасы емес, сот тәртібімен әкімшілік қамауға алыну фактісі ғана негіз бола алатынын ескергендері жөн.

Ескерту. 7-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

8. "Алқабилер туралы" Заңның 13-бабының 4-тармағына және ҚПК-нің 645-бабының бесінші бөлігіне сәйкес, судья ҚПК-нің 647-бабының төртінші бөлiгiмен белгiленген шектеулердi сақтамаған алқабиді басты сот талқылауының кез келген кезеңінде iске одан әрi қатысудан шеттете алады.

ҚПК-нің 639-бабының жетінші бөлігіне сәйкес, өздiгiнен бас тартулар мен алқабиге кандидаттарға мәлiмделген қарсылық білдiрулердi және алқабиге кандидатты босатуға байланысты басқа да мәселелердi, сондай-ақ ҚПК-нің 645-бабының алтыншы бөлігіне сәйкес, алқабидi істі қараудан шеттету туралы мәселелерді судья тараптардың қатысуымен кеңесу бөлмесiне кетпей-ақ жеке-дара шешедi, бұл туралы сот отырысының хаттамасында жазба жасалады.

Ескерту. 8-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 Нормативтік қаулысымен (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

8-1. Сот отырысының хатшысы сот отырысынан тыс алқабилермен сот процесін ұйымдастыру мәселелерін талқылауға құқылы.

Ескерту. Нормативтік қаулы 8-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

9. Алқабилер қатысатын соттағы сот тергеуінің ерекшеліктері ҚПК-нің 640-бабының 562-бабымен айқындалады.

ҚПК-нің 650-бабының бесінші және алтыншы бөліктерінде белгіленген шектеулерді қоспағанда, іс бойынша анықталған барлық нақты деректер алқабилердің қатысуымен зерттелуге жатады.

Осыны, сондай-ақ ҚПК-нің 650-бабының ережелерін ескере отырып, судья сот талқылауын айыпталушыға тағылған айыптың шегінде ғана өткізуді қамтамасыз етуге, сондай-ақ тараптардың алқабилердің қатысуымен соттың қарауына жатпайтын мән-жайларды еске салмауы және істі талқылаудан алып тасталған дәлелдемелерге сілтеме жасамауы керек екенін ескеруге тиіс.

Судья осындай мән-жайлар анықталған жағдайда тараптардың мұндай сөздерін үзіп тастап, алқабилерге шешім қабылдаған кезде осы мән-жайларды есепке алмауға тиіс екендігін түсіндіреді.

Судья жарамсыз дәлелдемелерді және алқабилердің қатысуымен соттың қарауына жатпайтын мән-жайларды зерттеу тәртібін оның ескертуіне қарамастан тараптар бірнеше мәрте бұзған жағдайда, оларды сотты құрметтемегені үшін ӘҚБтК-нің 653-бабының тәртібімен әкімшілік жауапкершілікке тарта алады.

Сот жарамсыз деп танымаған, сондай-ақ істің шешілуі үшін елеулі маңызы болуы мүмкін дәлелдемелерді тараптардың зерттеуінен бас тартуды олардың құқықтарын шектеу деп, яғни ҚПК-нің 662-бабына сәйкес, үкімнің күшін жоюға әкеп соғатын қылмыстық іс жүргізу заңын бұзу ретінде бағалау керек.

Онша ауыр емес, ауырлығы орташа немесе ауыр қылмыстар жасады деп айыпталған сотталушылардан кінәсін мойындауы туралы процестік келісім жасасу туралы өтінішхат түскен кезде, төрағалық етуші ҚПК-нің 628-бабында көзделген әрекеттерді орындайды. Егер кінәсін мойындау туралы процестік келісім жасалмаса, істі қарау бұрынғы тәртіпте жалғастырылады.

Сотталушыдан ынтымақтастық туралы процестік келісім жасасу туралы жазбаша түрде өтінішхат түскен жағдайда, төрағалық етуші өтінішхатты ҚПК-нің 619-бабының төртінші бөлігіне сәйкес, ҚПК-нің 619-бабының алтыншы бөлігінде көзделген әрекеттерді орындауы үшін прокурорға жібереді. Егер бұл ретте сот талқылауын жалғастыру мүмкін болмаса, сот істі талқылауды белгілі бір мерзімге кейiнге қалдыру туралы ҚПК-нің 341-бабының бірінші бөлігіне сәйкес қаулы шығарады.

Ескерту. 9-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

10. Сот басты сот талқылауы барысында айыптаушы және қорғаушы тараптар ғана ұсынған дәлелдер зерттелетінін ескере отырып және соттың сот талқылауы барысында объективтілікті және бейтараптылықты сақтауы туралы заңның талаптарына сәйкес, тергеу әрекеттерінің хаттамаларын, сарапшылардың қорытындыларын, жәбірленушілердің, куәлердің айғақ хаттамаларын және іске тігілген басқа да құжаттарды бұл туралы өтінішті мәлімдеген тараптардың жария етуін қамтамасыз етуі қажет.

Алқабилердің қатысуымен процестік шешім – күдіктінің іс-әрекетін саралау туралы қаулы, ҚПК-нің 106-бабының тәртібімен шығарылған тергеу судьясының қаулысы, сондай-ақ жәбірленушілерді, куәлерді мәжбүрлеп әкелу, процеске қатысушыларға қарсылық білдіру сияқты сот талқылауы жағдайын қамтамасыз етуге бағытталған мәселелер мен өтініштер, бұлтартпау шарасына қатысты мәселелер және алқабилердің құзыретіне кірмейтін әрі сотталушы мен процестің басқа да қатысушыларына қатысты теріс түсінік тудыруы мүмкін басқа да құқық мәселелері алқабилердің қатысуымен зерттеуге жатпайды.

Сотталушылардың алдын ала тергеу барысында өздеріне күш қолданылғаны немесе психикаға әсер етілгені, оның алынған дәлелдемелерге ықпал еткені туралы арыздары алқабилердің қатысуымен қарауға жатпайды.

Ескерту. 10-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

11. ҚПК-нің 650-бабының алтыншы бөлігіне сәйкес, сотталушының жеке басы туралы деректер ол айыпталып отырған қылмыс құрамының жекелеген белгілерін анықтау үшін қажет шамада ғана алқабилердің қатысуымен зерттеледі.

Сотталушыға қатысты бұрынғы соттылық фактілері, сондай–ақ сотталушыны сипаттайтын, алқабилердің теріс пікірін тудыруы мүмкін басқа да деректер олардың қатысуымен зерттелмейді.

Сот талқылауы барысында сотталушының есі дұрыс емес екендігі анықталған жағдайда, судья ҚПК-нің 659-бабының талаптарына сәйкес қылмыстық істі ҚПК-нің 657-бабының 1-тармағына сәйкес тоқтату туралы қаулы шығарады және ҚПК-нің 11 бөлімінде көзделген тәртіппен есі дұрыс емес адамға медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы мәселені жеке дара қарайды.

Ескерту. 11-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

12. ҚПК-нің 637-бабына сәйкес, дәлелдемелер ретінде жарамсыз деп танылған нақты деректердi iс материалдарынан алып тастау алқабилердің қатысуымен сот отырысын тағайындау кезінде алдын ала тыңдаудың қорытындылары бойынша шығарылатын шешімдердің ерекшеліктерінің бірі болып табылады. Судья жарамсыз дәлелдемелерді алып тастау туралы мәселені тараптардың өтініші не өз бастамасы бойынша шешеді.

Егер дәлелдеме ҚПК-нің 112-бабында көрсетілген заң нормалары бұзылып алынса, сот оны жарамсыз деп таниды.

ҚПК-нің 636-бабының төртінші бөлігіне сәйкес, дәлелдемелер ретiнде жарамдылығын тексеру үшiн iс материалдары қажет жағдайда алдын ала тыңдауда жария етілуі мүмкiн.

Дәлелдемелерді жарамсыз деп тану туралы өтініштерді қарау тәртібі ҚПК-нің 362-бабының үшінші бөлігімен және "Қылмыстық істер бойынша дәлелдемелерді бағалаудың кейбір мәселелері туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2006 жылғы 20 сәуірдегі № 4 нормативтік қаулысының 5-тармағымен реттелген. Сот осы нормаларға сәйкес, сот талқылауы тараптарының пікірін тыңдай келіп, дәлелдемені жарамсыз деп тану туралы әрбір мәлімделген өтінішті қарауға және оны қанағаттандыру немесе қанағаттандырудан бас тарту туралы дәлелді қаулы шығаруға тиіс.

Ескерту. 12-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 Нормативтік қаулысымен (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

13. Істі алқабилердің қатысуымен қарау кезінде тараптар судьяның рұқсатынсыз алқабилерге істе бұрын сот шешімімен алып тасталған дәлелдемелердің бар екендігі туралы айтуға құқылы емес.

Судья ҚПК-нің 648 және 650-баптарын басшылыққа ала отырып, алқабилерді жол берілмейтін дәлелдемелермен таныстыру, сондай-ақ олардың құзыретіне кірмейтін мәселелерді зерттеу мүмкіндігін болдырмайтын қажетті шараларды қабылдауға міндетті.

Судья алқабилерді дәлелдемелер ретінде жол берілмейтін нақты деректермен таныстыруға тиіс емес. Егер сот талқылауы барысында ҚПК-нің 112-бабына сәйкес дәлелдемелер ретінде жол берілмейтін нақты деректер анықталса, төрағалық етуші алқабилердің қатысуымен оларды осындайлар қатарынан алып тастау туралы мәселені шешуге, ал мұндай дәлелдемелер зерттелген жағдайда оларды заңды күші жоқ деп тануға, ал оларға жүргізілген зерттеуді жарамсыз деп тануға және алқабилерге шешім қабылдау кезінде оларды ескермеу керектігін түсіндіруге міндетті.

Егер сот отырысы барысында сотталушы өзіне алдын ала тергеу барысында рұқсат етілмеген әдістерді (айғақтар беруге мәжбүрлеу, азаптау) қолданғаны туралы мәлімдесе, судья сотталушының айғақтарын алқабилердің қатысуынсыз зерттейді, ол көрсеткен адамдардан жауап алуды жүзеге асырады. Егер тергеудің рұқсат етілмеген әдістерін қолдану туралы фактілер расталмаса, сот бұл туралы алқабилерге хабарлайды.

Егер алдын ала тергеу барысында рұқсат етілмеген әдістерді қолдану туралы фактілер расталса, судья осындай тәсілмен алынған дәлелдемелерді жарамсыз деп таниды.

Ескерту. 13-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

14. Алқабилер қатысатын сотта тараптардың жарыссөздері ҚПК-нің 651-бабына сәйкес екі бөлімнен тұрады және сот ісін жүргізудің осы нысаны бойынша істі қараудың ерекшеліктері ескеріліп жүргізіледі.

Тараптардың жарыссөз рәсімдерін сақтауын қамтамасыз ету судьяға жүктелгендіктен, ол жарыссөздерді алқабилердің шешуіне жататын сұрақтар шегінде ғана өткізу туралы заң талаптарын басшылыққа алуға тиіс.

Тараптар өз ұстанымын негіздеу үшін жарыссөздің бірінші бөлігінде жарамсыз деп танылған немесе сот отырысында зерттелмеген дәлелдемелерге не болмаса жарыссөздің екінші бөлігінде шешілуге жататын мән-жайларға сілтеме жасаған жағдайда, судья ҚПК-нің 563-бабының үшінші бөлігіне сәйкес, процестің мұндай қатысушысының сөзін тоқтатып, кеңесу бөлмесінде шешім шығару кезінде осы мән-жайларды ескермеуге тиіс екендіктерін алқабилерге түсіндіруге міндетті.

Ескерту. 14-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 Нормативтік қаулысымен (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

15. ҚПК-нің 653-бабының бірінші бөлігіне сәйкес, сұрақтарды талқылау және тұжырымдау кезінде алқабилер сот отырысы залынан шығарылатынына соттардың назары аударылсын.

ҚПК-нің 653-бабының екінші бөлігіне сай, тараптар сұрақтардың мазмұны мен тұжырымдалуы бойынша өздерінің ескертпелерін айтуға, сондай-ақ жаңа сұрақтарды қою туралы ұсыныстар енгізуге құқылы. Тараптар сұрақтардың мазмұны мен тұжырымдалуы және жаңа сұрақтарды қою туралы ұсыныстар бойынша ауызша ескертпелер жасаған жағдайда, осы ескертпелер сот отырысының хаттамасында көрсетіледі. Егер ескертпелер мен ұсыныстарды тараптар жазбаша нысанда берсе, олар істің материалдарына тіркеледі, бұл туралы сот отырысының хаттамасына белгі түсіріледі.

Судья тараптардың ескертпелері мен ұсыныстарын назарға ала отырып, сұрақтарды кеңесу бөлмесінде түпкілікті тұжырымдап, оларды сұрақ парағына енгізеді және оған қол қояды. Сот залына оралғаннан кейін судья тараптардың және алқабилердің қатысуымен сұрақ парағын оқиды.

ҚПК-нің 653-бабына сәйкес, іс бойынша сотталушылардың санына қарамастан жалғыз сұрақ парағы толтырылады.

Судья тараптар талқыламаған сұрақтарды сұрақ парағына енгізуге құқылы емес.

Ескерту. 15-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

16. ҚПК-нің 654-бабының бірінші бөлігіне сәйкес, сотталушы жасаған деп айыпталатын әрекеттердiң әрқайсысы бойынша:

әрекеттiң орын алғаны дәлелдендi ме;

бұл әрекеттi сотталушының жасағаны дәлелдендi ме;

бұл әрекеттiң жасалуына сотталушы кiнәлi ме деген үш негiзгi сұрақ қойылады.

ҚПК-нің 656-бабының оныншы бөлігіне сәйкес, алқабилерден әрекетті құқықтық саралауды талап ететін сұрақтар жеке не болмаса басқа сұрақтардың құрамында қойылмайды.

Осыған байланысты, кісі өлтіру, аса қатыгездікпен кісі өлтіру, бұзақылық немесе пайдакүнемдік ниетпен кісі өлтіру, кенет пайда болған жан күйзелiсi жағдайында кісі өлтіру, қажеттi қорғаныс шегiнен шығу кезiнде жасалған кiсi өлтіру, зорлау, қарақшылық сияқты және т.б. ерекше заң терминдерін пайдаланып, алқабилер алдында сұрақтар қоюға болмайды.

Алқабилердің шешуіне жататын сұрақтар олар үшін түсінікті тұжырымдалып қойылуға тиіс.

Ескерту. 16-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

17. Сотталушыны аяқталмаған қылмыс жасады (оқталу) деп айыптаған жағдайда судья ҚПК-нің 654-бабында көзделген сұрақтарды, соның ішінде әрекеттің аяғына дейін жеткізілмеу мән-жайының дәлелденгені туралы сұрақтарды алқабилердің алдына түсінікті етіп тұжырымдап қоюға тиіс. Бұл ретте сұрақта сотталушыны өзінің ниетін жүзеге асыру мүмкіндігінен айырған себепке сілтеме ғана емес, сол себептің нақты мазмұны (салған кезінде пышақ жүзінің сынып қалуы, жәбірленушінің сотталушы қолындағы қаруды қағып түсіруі, жәбірленушіге білікті дәрігерлік көмектің дер кезінде көрсетілуі және т.б.) ашылып көрсетілуге тиіс.

Сотталушының кінәлілік дәрежесін төмендететін не оны қылмыстық жауаптылықтан босатуға әкеп соғатын мән-жайлар туралы жеке сұрақтарды қою кезінде қылмыстық жауаптылыққа тартылмаған басқа адамдардың кінәлілігі туралы сұрақтарды сұрақтар парағында қоюға болмайды.

Сотталушының ауырлығы шамалы қылмысты жасау кінәсін анықтауға мүмкіндік беретін жеке сұрақтарды қою кезінде, егер осы арқылы сотталушының қорғану құқығы бұзылмаса және оның жағдайы нашарламаса, ҚПК-нің 566-бабының екінші бөлігімен көзделген талаптарды сақтау қажеттігін соттардың назарда ұстағандары жөн.

Бұған қоса, тұжырымдалған сұрақтарға берілетін жауаптар сотталушыға тағылмаған не мемлекеттік айыптаушы (жәбірленуші) қолдамаған айып бойынша оны әлдеқайда ауыр әрекетті жасағаны үшін кінәлі деп тануға жол бермеуге тиіс.

Қылмысты адамдар тобы жасаған деп айып тағылған жағдайда, сұрақтардың мазмұны оларға қандай жауап қайтарылса да басқа сотталушылардың кінәлі екендігі туралы мәселені алдын ала шешпейтіндей болуы үшін, ҚПК-нің 566-бабының үшінші бөлігіне сәйкес, шешуге жататын сұрақтар әрбiр сотталушыға қатысты жеке қойылады.

Ескерту. 17-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 Нормативтік қаулысымен (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).
18. Алып тасталды - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 Нормативтік қаулысымен (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).
19. Алып тасталды - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 Нормативтік қаулысымен (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

20. ҚПК-нің 656-бабының талаптарына сәйкес, қойылған сұрақтар бойынша шешімді судья мен алқабилер алқасы тек кеңесу бөлмесінде шығарады. Кеңесу бөлмесінде өзге адамдардың, соның ішінде қосалқы алқабилердің болуы соттың алқабилердің қатысуымен шығарған үкімінің күшін жою үшін негіз болып табылады.

Судья мен алқабилер дауыс беру үшін әрбір сұраққа бір таза бюллетеннен алады.

Бұл ретте судья ҚПК-нің 655 және 656-баптарының талаптарына сәйкес, негізгі және қосымша сұрақтар бойынша дауыс беру жасырын түрде жүргізілетінін ескеріп, дауыс беруді жасырын түрде жүргізудің заңдылығын қамтамасыз етуге тиіс.

Судья және әрбір алқаби құпия дауыс беру туралы заң талабын орындай отырып, басқа дауыс берушілерге көрсетпей, бюллетеньде өзінің жауабын "иә" немесе "жоқ" деген сөздерге "дәлелденді", "дәлелденген жоқ", "кінәлі", "кінәсіз" деген түсіндірме сөздерді қоса жазып, оны жәшікке салады. Бірінші сұрақ бойынша дауыс беру аяқталғаннан кейін төрағалық етуші жәшікті ашады да алқабилердің қатысуымен дауыстарды санайды.

Дауыстарды санаудың нәтижесін төрағалық етуші сұрақ парағында көрсетiлген бірінші сұрақтың тұсына жауапты және жауаптың мәнін ашатын міндетті түсіндірме сөзімен немесе сөз тіркесімен ("иә, дәлелдендi", "жоқ, дәлелденген жоқ") көрсетіп жазады.

Барлық негізгі және қосымша сұрақтар бойынша дауыс беру осындай тәсілмен жүргізіледі.

ҚПК-нің 656-бабының он төртінші бөлігіне сәйкес судья мен алқабилердің жауаптары бар сұрақ парағына олардың әрқайсысы қол қояды, содан кейін "сұрақ парағы" деген жазуы бар конвертке салынып және осы түрде іс материалдарына қоса тігіледі.

Ескерту. 20-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

21. Егер алқабилердің біреуінің қатысуға мүмкіндігінің жоқ екені кеңесу бөлмесінде анықталса, онда ҚПК-нің 645-бабының төртінші бөлігіне сәйкес, судья мен алқабилер кеңесу бөлмесінен сот отырысының залына шығуға тиіс. Бұл ретте судья осы алқабиді қосалқы алқабилердің тегі көрсетілген билет жәшіктен қандай тәртіппен алынса, сол тәртіппен қосалқы алқабимен ауыстырады да кеңесу бөлмесіне кетеді.

Егер мұндай алқабилерді ауыстыруға қосалқы алқабилер жетпеген жағдайда судья ҚПК-нің 557-бабының үшінші бөлігіне сәйкес, өткен сот талқылауын жарамсыз деп жариялап, алқаны таратады және ҚПК-нің 638-бабына сәйкес, сот талқылауын алқабиге кандидаттарды алдын ала таңдау кезеңіне қайтарады.

Ескерту. 21-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 Нормативтік қаулысымен (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

22. ҚПК-нің 656-бабының он және он бірінші бөліктеріне сәйкес, сотталушының қылмыстық әрекетіне қылмыстық заңды қолдану және оның әрекеттерін ҚК-нің Ерекше бөлігінде көрсетілген баптармен саралау мәселелерін судья алқабилердің қатысуынсыз шешеді.

ҚПК-нің 390-бабы бірінші бөлігінің 5), 6), 7), 8) және 14) тармақтарында көзделген сұрақтарды судья алқабилердің қатысуымен ашық дауыс беру арқылы шешеді.

Егер дауыс берушілердің көпшілігі шешімді жақтап дауыс берсе, шешім қабылданды деп есептеледі. Он бес жылдан астам мерзімге бас бостандығынан айыру түріндегі жаза, егер дауыс берушілердiң сегiзi және одан да көбi осындай шешімді жақтап дауыс берсе, тағайындалуы мүмкiн екендігін назарда ұстаған жөн.

Айрықша жазалау шарасы-өлiм жазасы не өмір бойы бас бостандығынан айыру жазасы судья мен алқабилер бiрауыздан шешiм шығарған кезде ғана тағайындалуы мүмкiн.

Ескерту. 22-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

23. ҚПК-нің 657-бабына сәйкес, сот алқабилердің қатысуымен қылмыстық істі қараудың нәтижелері бойынша айыптау немесе ақтау үкімін не ҚПК-нің 343-бабында көрсетілген жағдайларда істі тоқтату туралы қаулы шығарады.

ҚПК-нің 657-бабының екінші тармағына сәйкес, сот алқабилердің қатысуымен ҚПК-нің 654-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген үш негізгі сұрақтың кем дегенде біреуіне теріс жауап берілген жағдайларда ақтау үкімін шығарады.

Осыған сәйкес, басты сот талқылауы барысында ҚПК-нің 35-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген жағдайлар анықталған кезде, сондай-ақ прокурор қылмыстық оқиғаның, қылмыс құрамының болмауына немесе сотталушының қылмысқа қатысуының дәлелденбеуіне байланысты айыптан бас тартса (ҚПК-нің 337-бабының жетінші бөлігі), судья қалған тараптардың пікірлерін тыңдап, алқабилерді сот отырысына әрі қарай қатысудан босатады және қылмыстық істі ҚПК-нің 343 және 649-баптарына сай тоқтату туралы қаулы шығарады.

Ескерту. 23-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 Нормативтік қаулысымен (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

24. Сотта алқабилердің қатысуымен үкім шығару кезінде судья ҚПК-нің 658-бабының бірінші бөлігімен көзделген ерекшеліктерді ескере отырып, ҚПК-нің 46-тарауымен көзделген ережелерді басшылыққа алады.

Ақтау үкімінің сипаттама-дәлелдеу бөлiгiнде сотталушыға тағылған айыптаудың мәні жазылып, ақтау негізі ретінде алқабилер алқасының шешіміне сiлтеме жасалады.

Бұған қоса, ақтау үкімінiң сипаттама-дәлелдеу бөлiгi мен қарар бөлiгiнде алқабилер қатысқан соттың шешіміне сілтемемен қоса, судья алқабилер алқасының олардың алдына қойылған үш сұраққа берген жауаптарына сәйкес ақтау негіздемелерін нақтылауы қажет.

Сотталушы оқиғаның (әрекеттің орын алғаны не алмағаны) дәлелденгені туралы бірінші сұраққа теріс жауап берілген жағдайда қылмыс оқиғасы болмағаны үшін ақталуға тиіс.

Сотталушы бірінші сұраққа оң жауап беріліп, ал сотталушының қылмысты жасауға қатыстылығының дәлелденгені туралы екінші сұраққа теріс жауап берілген жағдайда оның қылмыс жасауға қатысуы дәлелденбегені үшін ақталуға тиіс.

Сотталушы бірінші екі сұраққа оң жауап беріліп, ал үшінші сұраққа теріс жауап берілген жағдайда оның әрекетiнде қылмыс құрамы болмағаны үшін ақталуға тиіс.

Ақтау үкімінде сондай-ақ мәлімделген азаматтық талап, іс жүргізу шығындары, заттай дәлелдемелер мәселесі бойынша қабылданған шешімдер де көрсетіледі.

Ескерту. 24-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 Нормативтік қаулысымен (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

25. ҚПК-нің 658-бабы бірінші бөлігінің 3) тармағына сәйкес, айыптау үкімінің сипаттама-дәлелдеу бөлiгiнде алқабилер алқасы сотталушыны жасағаны үшін кінәлі деп таныған қылмыстық әрекеттiң сипаттамасы, жасалған қылмыстық әрекеттің ҚК-нің қандай бабымен саралануға тиіс екендігі, сондай-ақ жаза тағайындаудың себептеріне және басқа да мәселелерге қатысты (азаматтық талап қою, заттай дәлелдемелер мәселесі және т.б. бойынша) сот шешімінің негіздемелері көрсетілуге тиiс.

Ескерту. 25-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 Нормативтік қаулысымен (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

26. ҚПК-нің 48 және 49-тарауларының талаптарына сәйкес, соттың алқабилердің қатысуымен шығарған, заңды күшіне енбеген үкімін оған шағым берілген немесе наразылық келтірілген жағдайда қайта қарау апелляциялық сатыда жүзеге асырылады және іс кемінде үш судьяның қатысуымен қаралады.

Алқабилердің қатысуымен шығарылған үкімді өзгертудің немесе күшін жоюдың негіздері ҚПК-нің 662-бабы екінші бөлігінің 1-ден бастап 5-ні қоса алғандағы тармақтарында көрсетілген.

Ескерту. 26-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

27. Алқабилердің қатысуымен шығарылған үкімнің күші жойылып, іс басты сот талқылауы сатысынан соттың жаңадан қарауы үшін жіберілген жағдайда іс алқабилердің қатысуымен қаралады.

Егер үкімнің күші жойылып, іс алдын ала тыңдау сатысынан соттың жаңадан қарауына жіберілсе, онда ҚПК-нің 321-бабында көзделген барлық мәселелер, соның ішінде істі алқабилерді қатыстырып қарау туралы мәселе осы сатыда шешіледі.

Ескерту. 27-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 Нормативтік қаулысымен (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

28. Прокурордың, жәбірленушінің немесе оның өкілінің дәлелдемелерді ұсыну құқығын шектеген, сондай-ақ ҚПК-нің 662-бабы екінші бөлігінің 5) тармағымен көзделген, атап айтқанда, судьяның алқабилер алқасын қалыптастыру, алқабилердің қатысуымен талқылануға жатпайтын мәселелерді талқылау, алқабилердің шешуіне жататын мәселелерді тұжырымдау, сот жарыссөздерін жүргізу, соның ішінде жарамды дәлелдемелерді негізсіз алып тастау кезінде заңды үкім шығаруға әсер еткен немесе әсер етуі ықтимал жағдайларды қоспағанда апелляциялық саты сотының алқабилер қатысқан соттың ақтау үкімінің күшін жоя алмайтынына соттардың назары аударылсын.

Ескерту. 28-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 Нормативтік қаулысымен (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

29. Алқабилердің қатысуымен қаралған істер бойынша шығарылған үкімдерді, қаулыларды кассациялық тәртіппен қайта қарауды Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қылмыстық істер жөніндегі сот алқасы ҚПК-нің 485-бабының бірінші бөлігінің 1-тармағында және екінші бөлігінде көзделген негіздер бойынша не жазаны тағайындаған кезде ҚК-нің Жалпы және Ерекше бөліктерінің нормаларын дұрыс қолданбауға байланысты жүзеге асырады.

Жазаның жеңiлдiгiне орай неғұрлым ауыр қылмыс туралы қылмыстық заңды қолдану қажеттiгiне байланысты соттың айыптау үкiмiн, сондай-ақ қаулысын немесе сотталған адамның жағдайын нашарлатуға әкеп соғатын өзге де негiздер бойынша кассациялық тәртіппен қайта қарауға, сондай-ақ соттың ақтау үкiмiн не қылмыстық iстi тоқтату туралы қаулысын қайта қарауға жол берiлмейдi.

Ескерту. 29-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).
30. Алып тасталды - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

31. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес, осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, сондай-ақ жалпыға бірдей міндетті болып табылады әрі ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының Төрағасы	Б.Бекназаров
Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының судьясы,
жалпы отырыс хатшысы	Д.Нұралин