Об утверждении Правил оказания услуг системным оператором, организации и функционирования рынка системных и вспомогательных услуг

Постановление Правительства Республики Казахстан от 29 марта 2013 года № 300. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 25 июля 2016 года № 435

Сноска. Утратило силу постановлением Правительства РК от 25.07.2016 № 435 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

ПРЕСС-РЕЛИЗ

Примечание РЦПИ.
В соответствии с Законом РК от 29.09.2014 г. № 239-V ЗРК по вопросам разграничения полномочий между уровнями государственного управления см. приказ Министра энергетики РК от 3 декабря 2015 года № 691.

В соответствии с подпунктом 20) статьи 4 Закона Республики Казахстан от 9 июля 2004 года «Об электроэнергетике» Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:
1. Утвердить прилагаемые Правила оказания услуг системным оператором, организации и функционирования рынка системных и вспомогательных услуг.
2. Настоящее постановление вводится в действие по истечении десяти календарных дней после первого официального опубликования.

Премьер-Министр
Республики Казахстан С. Ахметов

Утверждены
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 29 марта 2013 года № 300

Правила оказания услуг системным оператором, организации
и функционирования рынка системных и вспомогательных услуг

1. Общие положения

1. Настоящие Правила оказания услуг системным оператором, организации и функционирования рынка системных и вспомогательных услуг (далее - Правила) разработаны в соответствии с Законом Республики Казахстан от 9 июля 2004 года «Об электроэнергетике» (далее - закон) и определяют порядок оказания услуг системным оператором, организации и функционирования рынка системных и вспомогательных услуг.
2. Правила распространяются на всех субъектов оптового рынка электрической энергии, независимо от формы их собственности и ведомственной принадлежности.
3. В Правилах используются следующие основные понятия и определения:
1) аварийное нарушение - недопустимые отклонения технологических параметров работы электроустановки или ее элементов, вызвавшие вывод их из работы или повреждение во время эксплуатации;
2) автоматизированная система коммерческого учета – совокупность средств измерений и аппаратно-программного комплекса для измерений, сбора, обработки, хранения и передачи данных учета электрической энергии;
3) диспетчер – работник, уполномоченный от имени диспетчерского центра отдавать команды и распоряжения диспетчеру нижестоящего диспетчерского центра или оперативному персоналу субъектов электроэнергетики по управлению электроэнергетическим режимом и эксплуатационным состоянием электрического оборудования, устройств и электрических сетей в операционной зоне соответствующего диспетчерского центра;
4) диспетчерская команда - указание совершить (воздержаться от совершения) конкретное действие (действия) по управлению технологическими режимами работы и эксплуатационным состоянием электрического оборудования, устройств и электрических сетей, выдаваемое диспетчером вышестоящего диспетчерского центра по каналам связи диспетчеру нижестоящего диспетчерского центра или оперативному персоналу субъектов электроэнергетики;
5) договор купли/продажи электрической энергии - соглашение, заключаемое между субъектами оптового рынка электрической энергии на покупку/продажу электрической энергии с их физической поставкой в определенный период;
6) единая электроэнергетическая система Республики Казахстан - совокупность электрических станций, линий электропередачи и подстанций, обеспечивающих надежное и качественное энергоснабжение потребителей Республики Казахстан (далее – ЕЭС Казахстана);
7) нормальный режим работы ЕЭС Казахстана - установившийся режим работы, при котором работают все элементы электроэнергетической системы, предусмотренные при планировании режима, и обеспечивается электроснабжение всех потребителей электрической энергии в соответствии с условиями заключенных договоров;
8) ограничение электроснабжения - прекращение подачи электрической энергии потребителю полностью или частично;
9) оперативное управление - организация управления эксплуатационным состоянием электрического оборудования, устройств и электрических сетей, при котором эксплуатационное состояние указанного оборудования, устройств и электрических сетей изменяется только по команде диспетчера соответствующего диспетчерского центра;
10) оперативное ведение - организация управления эксплуатационным состоянием электрического оборудования, устройств и электрических сетей, при котором выполнение операций с указанным оборудованием, устройствами и электрическими сетями производится с разрешения диспетчера вышестоящего уровня оперативно-диспетчерского управления, в ведении которого находятся указанное оборудование и устройства;
11) послеаварийный режим работы ЕЭС Казахстана - установившийся режим, возникающий после аварийного отключения поврежденного элемента электроэнергетической системы и продолжающийся до восстановления нормального режима работы;
12) резерв электрической мощности ЕЭС Казахстана - электрическая мощность агрегатов энергопроизводящих организаций, имеющих требуемую структуру, величину, а также степень готовности к диспетчеризации, соответствующих требованиям, предусмотренным договором;
13) система планирования – совокупность программно-технических средств, предназначенная для передачи субъектами оптового рынка электрической энергии заявок по производству-потреблению электрической энергии за день вперед, формированию суточного графика производства-потребления электрической энергии, а также передаче заявок день в день (корректировка утвержденного суточного графика);
14) системный оператор – национальная компания, осуществляющая централизованное оперативно-диспетчерское управление, обеспечение параллельной работы с энергосистемами других государств, поддержание баланса в энергосистеме, оказание системных услуг и приобретение вспомогательных услуг у субъектов оптового рынка электрической энергии, а также передачу электрической энергии по национальной электрической сети, ее техническое обслуживание и поддержание в эксплуатационной готовности;
15) системные ограничения - предельно допустимые значения технологических параметров функционирования ЕЭС Казахстана;
16) суточный график производства-потребления электрической энергии - утвержденный системным оператором документ, регламентирующий почасовые величины производства и потребления электрической энергии на каждые календарные сутки в соответствии с договорами по купле-продаже электрической энергии, заключенными участниками оптового рынка на рынках децентрализованной купли-продажи электрической энергии и централизованной торговли электрической энергией (далее – суточный график);
17) технологические параметры – физические величины, характеризующие какие-либо свойства технического устройства, системы, явления или процесса;
18) фактический баланс производства-потребления электрической энергии на оптовом рынке электрической энергии Республики Казахстан – составленный системным оператором документ, устанавливающий адресное распределение объемов произведенной, поставленной и потребленной электрической энергии на рынках децентрализованной и централизованной торговли, балансирующем рынке электрической энергии за расчетный период. Фактический баланс является основанием для проведения взаиморасчетов между субъектами оптового рынка электрической энергии Республики Казахстан (далее – фактический баланс);
19) централизованное оперативно-диспетчерское управление - осуществляемый системным оператором процесс непрерывного управления технически согласованной работой энергопроизводящих, энергопередающих, энергоснабжающих организаций и потребителей электрической энергии, обеспечивающий нормативный уровень надежности единой электроэнергетической системы Республики Казахстан и соблюдение нормативного качества электрической энергии.
4. Системный оператор оказывает на договорной основе субъектам оптового рынка электрической энергии следующие виды системных услуг:
1) услуги по передаче электрической энергии по национальной электрической сети, обеспечивая ее техническое обслуживание и поддержание в эксплуатационной готовности;
2) услуги по технической диспетчеризации отпуска в сеть и потребления электрической энергии, осуществляя централизованное оперативно-диспетчерское управление режимами работы ЕЭС Казахстана, включая составление фактических балансов и формирование суточного графика производства-потребления электрической энергии;
3) услуги по резервированию электрической мощности;
4) услуги по организации балансирования производства/потребления электрической энергии ЕЭС Казахстана.
5. Системный оператор приобретает на договорной основе у субъектов оптового рынка электрической энергии следующие виды вспомогательных услуг:
1) услуги по поддержанию в готовности резервов электрической мощности;
2) услуги по регулированию мощности (частоты).
6. Системные услуги оказываются системным оператором на основании заключенных с субъектами оптового рынка электрической энергии договоров. Тарифы на системные услуги, оказываемые системным оператором, определяются в порядке, установленном государственным органом, осуществляющим руководство в сферах естественных монополий и на регулируемых рынках.

2. Порядок оказания услуг системным оператором, организации и
функционирования рынка системных услуг

7. Услуги по передаче электрической энергии по национальной электрической сети предоставляются субъектам оптового рынка, заключившим двухсторонние сделки купли-продажи электрической энергии с ее поставкой в определенный период времени (неделя, месяц, квартал, год).
8. При оказании услуг по передаче электрической энергии по национальной электрической сети системный оператор:
1) обеспечивает присоединение к национальной электрической сети электроустановок субъектов оптового рынка электрической энергии, выполнивших технические условия на присоединение в соответствии с Электросетевыми правилами, утвержденными в установленном порядке;
2) осуществляет прием электрической энергии субъекта в национальную электрическую сеть в согласованных договором границах раздела балансовой принадлежности точках учета, объеме и сроки;
3) осуществляет выдачу электрической энергии субъекта из национальной электрической сети в согласованных договором границах раздела балансовой принадлежности точках учета, объеме и сроки;
4) поддерживает национальную электрическую сеть в рабочем состоянии;
5) осуществляет текущее развитие, эксплуатацию и обслуживание национальной электрической сети, планирование инвестиций в национальную электрическую сеть;
6) осуществляет техническое обслуживание, поддержание в эксплуатационной готовности и развитие систем релейной защиты и противоаварийной автоматики;
7) выполняет меры, направленные на поддержание стандартной частоты электрической энергии в ЕЭС Казахстана;
8) обеспечивает коммерческий учет электрической энергии в пределах национальной электрической сети и составляет фактический баланс производства-потребления электрической энергии на оптовом рынке электрической энергии Республики Казахстан;
9) предоставляет беспрепятственный доступ к приборам коммерческого учета электрической энергии;
10) принимает заявки от субъектов оптового рынка электрической энергии по договорным объемам покупаемой электрической энергии для формирования суточного графика режимов производства - потребления электрической энергии;
11) отдает распоряжения по ведению режимов передачи и потребления электрической энергии.
9. Субъекты оптового рынка электрической энергии, приобретающие услуги по передаче электрической энергии у системного оператора:
1) предоставляют системному оператору беспрепятственный доступ к приборам коммерческого учета электрической энергии;
2) выполняют нормативные требования, направленные на поддержание стандартной частоты электрической энергии в ЕЭС Казахстана;
3) поддерживают надлежащее состояние токоприемников и приборов коммерческого учета электрической энергии;
4) выполняют распоряжения системного оператора по ведению режима передачи и потребления электрической энергии;
5) выполняют положения инструкций, утверждаемых в соответствие с пунктом 32 настоящих Правил;
6) подают системному оператору прогнозные месячные (за 10 календарных дней до начала месяца), квартальные (за 60 календарных дней до начала квартала), годовые (за 150 календарных дней до начала года) заявки на передачу электрической энергии;
7) выполняют необходимые таможенные процедуры в случае импорта, экспорта и/или транзита электрической энергии по электрическим сетям сопредельных стран;
8) согласовывают с энергопередающими организациями вопросы соблюдения единства измерения коммерческого учета, совместимость коммерческого учета с автоматизированной системой коммерческого учета системного оператора на границе балансовой принадлежности электрических сетей.
10. Прекращение оказания услуг по передаче электрической энергии полностью или частично производится системным оператором в следующих случаях:
1) нарушение субъектом оптового рынка условий договора по оплате услуг по передаче электрической энергии по национальной электрической сети с предварительным письменным предупреждением не менее чем за 72 часа до прекращения оказания услуг по передаче электрической энергии;
2) проведение ремонтных работ в национальной электрической сети и при условии невозможности передачи электроэнергии по другим маршрутам;
3) возникновение технологического нарушения, препятствующего осуществлению передачи электрической энергии по национальной электрической сети.
11. Прекращение оказания услуг по передаче электрической энергии производится системным оператором в случаях, предусмотренных договорами на оказание услуг по передаче электрической энергии, а также законом, путем ограничения режима потребления электроэнергии полностью или частично.
12. Полное ограничение режима потребления осуществляется путем прекращения подачи электроэнергии субъекту оптового рынка. Прекращение подачи электроэнергии субъекту оптового рынка производится путем осуществления переключений на объектах системного оператора либо отсоединения электроустановок субъекта оптового рынка от национальной электрической сети либо от сетей энергопередающей организации.
13. Частичное ограничение режима потребления осуществляется путем снижения объема электрической энергии, подаваемой субъекту оптового рынка, по сравнению с объемом, определенным в суточном графике, либо прекращения подачи электрической энергии субъекту оптового рынка в определенные периоды в течение суток, недели или месяца.
14. Услуги по технической диспетчеризации отпуска в сеть и потребления электрической энергии оказываются системным оператором энергопроизводящим организациям, а также энергоснабжающим, энергопередающим организациям и потребителям, осуществляющим поставку (импорт) электроэнергии из-за пределов Республики Казахстан.
15. При оказании услуг по технической диспетчеризации системный оператор осуществляет:
1) непрерывное централизованное оперативно-диспетчерское управление режимами работы энергоустановок субъектов оптового рынка электрической энергии в составе ЕЭС Казахстана в соответствии с законом и настоящими Правилами;
2) техническое обслуживание и поддержание в эксплуатационной готовности оборудования и устройств оперативно-диспетчерского управления, телемеханики и связи, оперативно-информационного комплекса;
3) выполнение нормативных требований, направленных на поддержание установленных стандартами показателей качества электрической энергии в ЕЭС Казахстана;
4) обеспечение коммерческого учета электрической энергии, отвечающего требованиям, установленным действующим законодательством Республики Казахстан.
16. Системный оператор в процессе централизованного оперативно-диспетчерского управления ЕЭС Казахстана осуществляет:
1) управление режимами производства, передачи и потребления электрической энергии в ЕЭС Казахстана, реализующем условия договоров купли-продажи, передачи электрической энергии, регулирования электрической мощности, балансирования производства-потребления электрической энергии;
2) управление режимами межгосударственных перетоков электрической энергии;
3) обеспечение предотвращения, локализации и ликвидации технологических нарушений в единой электроэнергетической системе Республики Казахстан;
4) оперативное управление резервами мощности в единой электроэнергетической системе Республики Казахстан;
5) определение структуры, принципов, мест размещения, объемов и установок систем релейной защиты, противоаварийной и режимной автоматики, обеспечивающих надежную и устойчивую работу единой электроэнергетической системы Республики Казахстан;
6) формирование и утверждение суточных графиков производства-потребления электрической энергии в единой электроэнергетической системе Республики Казахстан;
7) составление фактических балансов производства-потребления электрической энергии на оптовом рынке электрической энергии.
17. Управление режимами производства, передачи и потребления электрической энергии в ЕЭС Казахстана системный оператор осуществляет путем:
1) согласования технических заданий и проектных разработок по схемам развития ЕЭС Казахстана, крупным электростанциям и системообразующим сетевым объектам в части электрических схем и режимов, релейной защиты, противоаварийной автоматики и автоматизированной системы диспетчерского управления, участия в экспертизе проектов;
2) планирования и подготовки условий для проведения ремонтных работ на основном оборудовании электростанций и электрических сетей, систем технологического управления, релейной защиты и автоматики;
3) разработки мер по вводу ограничений субъектов оптового рынка электрической энергии, нарушающих условия договоров, заключенных на оптовом рынке электрической энергии;
4) разработки оперативно-диспетчерских документов по взаимодействию с диспетчерскими центрами сопредельных государств, субъектами оптового рынка электрической энергии;
5) информационно-аналитического обеспечения государственных органов в области электроэнергетики и государственного энергетического надзора о состоянии электроснабжения хозяйственно-экономического и социального комплекса Республики Казахстан, входящего в зону оперативно-диспетчерского управления;
6) мониторинга режимов эксплуатации гидроэлектростанций и водохранилищ, входящих в зону оперативно-диспетчерского управления;
7) разработки инструктивных материалов, входящих в компетенцию системного оператора, и обеспечения ими всех структур системы централизованного оперативно-диспетчерского управления.
18. Управление режимами межгосударственных перетоков электрической энергии системный оператор осуществляет путем:
1) мониторинга и исполнения условий договоров и соглашений, заключаемых в обеспечение параллельной работы с энергосистемами сопредельных государств;
2) проведения технической экспертизы и контроля исполнения условий договоров на поставку и передачу электрической энергии по межгосударственным линиям электропередачи;
3) урегулирования отклонений от согласованных значений межгосударственных перетоков электрической энергии.
19. Централизованное диспетчерское управление осуществляется на основе многоуровневой структуры, сформированной следующим образом:
1) национальный диспетчерский центр системного оператора, являющийся высшим уровнем управления в единой системе централизованного оперативно-диспетчерского управления ЕЭС Казахстана;
2) региональные диспетчерские центры системного оператора - подчиняющиеся в процессе централизованного диспетчерского управления национальному диспетчерскому центру системного оператора Казахстана;
3) диспетчерские подразделения региональных электросетевых компаний, энергопроизводящих организаций, потребителей оптового рынка электрической энергии, подчиняющиеся в процессе централизованного диспетчерского управления национальному диспетчерскому центру системного оператора Казахстана, региональным диспетчерским центрам системного оператора.
20. Системный оператор при осуществлении централизованного оперативно-диспетчерского управления определяет структуру построения, развития и организации эксплуатации средств технологической связи, релейной защиты и автоматики, телемеханики и автоматизированных систем управления объектами, контроля режимов их работы, учета электрической энергии и управления потреблением электрической энергии.
21. Для каждого уровня оперативно-диспетчерского управления устанавливаются две категории управления линиями электропередачи, оборудованием и устройствами: оперативное управление и оперативное ведение.
22. В оперативном управлении диспетчера соответствующего уровня оперативно-диспетчерского управления находятся оборудование, линии электропередачи, устройства релейной защиты, аппаратура систем противоаварийной и режимной автоматики, средства диспетчерского и технологического управления, операции с которыми требуют координации действий подчиненного оперативно-диспетчерского персонала и согласованных изменений на нескольких объектах различного уровня оперативного подчинения.
23. В оперативном ведении диспетчера находятся оборудование, линии электропередачи, устройства релейной защиты, аппаратура систем противоаварийной и режимной автоматики, средства диспетчерского и технологического управления, оперативно-информационные комплексы, состояние и режим которых влияют на располагаемую мощность и резерв электростанций и энергосистемы, режим и надежность сетей, а также настройку противоаварийной автоматики.
24. Все линии электропередачи, оборудование и устройства электростанций и сетей распределяются по уровням диспетчерского управления.
25. Перечни линий электропередачи, оборудование и устройства электростанций и сетей, находящихся в оперативном управлении и ведении дежурного диспетчера организации, независимо от вида собственности, составляются в соответствии с решением вышестоящей оперативно-диспетчерской организации или подразделения и утверждаются техническим руководителем этой организации.
26. В оперативном ведении системного оператора находятся линии электропередачи, оборудование, устройства релейной защиты и автоматики и противоаварийная автоматика, средства диспетчерского и технологического управления, состояние и режим которых влияют на передачу мощности по национальной электрической сети региональным оптовым потребителям и выдачу мощности от электростанций, интегрированных с территорией.
27. Оборудование, устройства релейной защиты и автоматики, противоаварийная автоматика находятся в данном оперативном звене либо в оперативном управлении, либо только в оперативном ведении. Границы оперативного управления устройствами релейной защиты и автоматики и противоаварийной автоматики, действующими на отключение (по факту отключения) какого-либо элемента сети, совпадают с границами оперативного управления данным элементом.
28. Линии электропередачи, их ввод, защита, противоаварийная автоматика находятся в оперативном управлении системного оператора, региональной электросетевой компании, при этом присоединения линий находятся в оперативном управлении дежурного персонала энергообъектов.
29. На каждом энергообъекте (электростанции, электрические сети) организуется круглосуточное оперативное управление оборудованием:
1) осуществление требуемого режима работы;
2) производство переключений, пусков и остановок;
3) локализация технологического нарушения и восстановление заданного режима работы;
4) подготовка к производству ремонтных работ.
30. Оперативно-диспетчерское управление осуществляется с диспетчерских пунктов и щитов управления, оборудованных средствами диспетчерского и технологического управления и системами контроля, укомплектованных оперативными схемами.
31. На каждом уровне оперативно-диспетчерского управления разрабатываются инструкции по оперативно-диспетчерскому управлению, ведению оперативных переговоров и записей, производству переключения и ликвидации аварийных режимов с учетом специфики организации рынка электрической энергии, на основании Правил по предотвращению аварийных нарушений в единой электроэнергетической системе Казахстана и их ликвидации, предусмотренных действующим законодательством Республики Казахстан.
32. Взаимодействие различных уровней оперативно-диспетчерского управления регламентируется обязательными для исполнения соответствующими инструкциями, утвержденными подразделением вышестоящего уровня оперативно-диспетчерского управления. В инструкциях устанавливаются:
1) распределение линий электропередачи и оборудования по способу диспетчерского управления;
2) ведение заданных режимов работы электростанций, линий электропередачи;
3) оперативно-диспетчерское управление на рынке электрической энергии;
4) организация связи и передачи телеизмерений;
5) представление оперативной и технологической информации;
6) методология расчетов устойчивости и нормальных режимов работы электрической сети;
7) методология расчетов основных параметров настройки устройств противоаварийной автоматики и релейной защиты и автоматики;
8) согласование ремонта линий, оборудования и устройств противоаварийной автоматики и релейной защиты и автоматики;
9) разработка и согласование документов по вопросам организации параллельной работы, производству переключений, ликвидации технологических нарушений и технической эксплуатации устройств релейной защиты и автоматики и противоаварийной автоматики;
10) формирование и выполнение заданного суточным графиком режима;
11) регулирование частоты и напряжения;
12) производство оперативных переключений, проведения испытаний;
13) подача оперативных заявок;
14) ликвидация технологических нарушений;
15) передача информации о технологических нарушениях, несчастных случаях;
16) разделение прав и ответственности при выполнении своих основных функций по диспетчерскому управлению.
33. Оперативные переговоры на всех уровнях ведутся с применением единой терминологии, типовых распоряжений, сообщений и фиксируются записями в оперативно-диспетчерской документации, а также на магнитофонную ленту, компьютер.
34. Субъекты оперативного диспетчерского управления в процессе централизованного диспетчерского управления обеспечивают:
1) соблюдение норм системы централизованно-диспетчерского управления;
2) соблюдение режимов, задаваемых системным оператором по заключенным договорам на электроснабжение;
3) системного оператора достоверной и своевременной информацией, необходимой для составления фактических балансов электрической энергии;
4) соблюдение графиков ремонта оборудования электростанций Республики Казахстан, находящихся в оперативном управлении системного оператора;
5) соблюдение режимов работы и схем устройств релейной защиты и автоматики и противоаварийной автоматики, находящихся в оперативном управлении, ведении системного оператора;
6) выполнение заданных Комитетом по водным ресурсам Республики Казахстан попусков воды из водохранилищ, Правил эксплуатации гидросооружений;
7) выполнение указаний системного оператора по размещению и установке систем и приборов противоаварийной автоматики, средств автоматизированной системы диспетчерского управления, релейной защиты и автоматики и их надлежащую эксплуатацию.
35. В процессе оперативно-диспетчерского управления Системный оператор составляет суточный график, который формируется ежедневно на предстоящие операционные сутки. На субботу, воскресенье и понедельник суточный график формируется в пятницу, на праздничные дни - в рабочий день, предшествующий праздничному дню.
36. В суточном графике указываются объемы электрической энергии (среднечасовые значения электрической мощности) производства и потребления на каждый час расчетных суток.
37. Суточный график формируется системным оператором на web-сайте системы планирования на основе заявок:
1) по производству-потреблению электрической энергии на каждый час предстоящих суток, сформированных в соответствии с договорами, заключенными на рынке децентрализованной купли-продажи электрической энергии, и сделками, совершаемыми на рынке централизованной торговли, и представленных субъектами оптового рынка электрической энергии в систему планирования;
2) от энергопроизводящих, энергоснабжающих организаций энергосистем других государств.
38. В суточном графике для каждого из 24-х часов операционных суток указываются следующие планируемые среднечасовые значения:
1) генерация электрической энергии по Республике Казахстан в целом и в том числе по регионам и отдельным электростанциям;
2) потребление электрической энергии по Республике Казахстан в целом и в том числе по регионам;
3) сальдо-перетоки электрической энергии с энергосистемами сопредельных государств;
4) расход электрической энергии на собственные нужды каждой электростанции;
5) почасовые объемы поставок электрической энергии от каждой энергопроизводящей организации с разбивкой по каждому ее контрактному потребителю - субъекту оптового рынка электрической энергии, учитывающие поставки по двусторонним договорам купли/продажи, сделкам на централизованных торгах;
6) нагрузка каждого оптового потребителя с разбивкой по каждому поставщику, в том числе по результатам централизованных торгов электрической энергией;
7) объемы электрической энергии на компенсацию технологического расхода электрической энергии в национальной электрической сети, электрических сетях регионального и местного уровней;
8) расходы воды на гидроэлектростанциях;
9) перетоки электрической энергии по контролируемым сечениям.
39. При составлении суточного графика объем заявленной поставки электрической энергии субъекту оптового рынка Южной зоны Казахстана от северных энергоисточников не может превышать объем распределенной для данного субъекта пропускной способности транзита Север-Юг Казахстана.
40. Принятые системой планирования заявки системный оператор сверяет с зарегистрированными им договорами на оказание системных и вспомогательных услуг, в том числе на передачу, балансирование, обеспечение готовности электрической мощности для подтверждения обоснованности заявленных поставок. Системный оператор осуществляет техническую экспертизу поданных заявок на предмет технической реализуемости в соответствии с критериями устойчивости и надежности работы ЕЭС Казахстана.
41. Заявка отклоняется системным оператором при:
1) отсутствии зарегистрированных системным оператором договоров на оказание системных услуг;
2) подаче заявки позднее срока, установленного настоящими Правилами;
3) несоответствии заявки критериям устойчивости и надежности работы ЕЭС Казахстана;
4) несоответствии заявки на поставку электрической энергии субъектам оптового рынка Южной зоны Казахстана объемам пропускной способности транзита Север-Юг Казахстана, распределенной в соответствии с пунктом 45 настоящих Правил.
42. В случае несоответствия объемов поставки в заявках оптового потребителя и энергопроизводящей организации системный оператор в суточном графике учитывает наименьший из заявленных объемов.
43. В случае нарушения гидроэлектрическими станциями разрешенных расходов воды, системный оператор возвращает заявку станции для доработки.
44. Системный оператор возвращает на доработку заявку на поставку электрической энергии энергопроизводящей организации при отсутствии баланса между производством электрической энергии с учетом расхода на собственные и технологические нужды станции и суммарным объемом поставок потребителям, а также в случае несоответствия заявленной генерации техническим характеристикам работающего оборудования станции.
45. Механизм распределения пропускной способности транзита Север-Юг Казахстана следующий:
1) системный оператор определяет величину пропускной способности транзита Север-Юг Казахстана, исходя из технических требований по устойчивости транзита, с учетом планируемых режимов и ремонта на электросетевом оборудовании, объема нагрузки, подключенной к специальной автоматике отключения нагрузки, за вычетом компенсации потерь в национальной электрической сети;
2) на основе фактических данных по потреблению за аналогичные периоды прошлых лет с учетом прогнозируемых изменений потребления и представленных заявок энергопроизводящих организаций Южного Казахстана, за исключением Жамбылской ГРЭС, о планируемой выработке электрической энергии системный оператор ежеквартально разрабатывает прогнозный баланс производства-потребления электрической энергии (среднечасовой мощности) южной зоны ЕЭС Казахстана на предстоящий квартал (далее - прогнозный баланс);
3) прогнозный баланс определяет суммарную величину дефицита электрической энергии (среднечасовой мощности) как разницу между потреблением и генерацией южной Зоны Казахстана, исключая генерацию Жамбылской ГРЭС;
4) прогнозный баланс определяет величину дефицита электроэнергии (среднечасовой мощности) потребителя, в том числе энергоснабжающих и энергопередающих организаций, как разницу между потреблением и величиной покупки электроэнергии от региональных энергоисточников;
5) коэффициент распределения определяется как отношение величины пропускной способности транзита к суммарной величине прогнозируемого дефицита электроэнергии;
6) величина резерва пропускной способности транзита для потребителя, в том числе энергоснабжающей, энергопередающей организации, определяется как произведение коэффициента распределения и его дефицита;
7) при смене потребителями энергоснабжающих организаций либо самостоятельном выходе на оптовый рынок электроэнергии системный оператор предусматривает соответствующие корректировки величин резерва пропускной способности, которые могут производиться ежеквартально;
8) системный оператор за 15 дней до начала квартала доводит до сведения субъектов оптового рынка электрической энергии южного Казахстана оперативными каналами связи величину прогнозируемого дефицита электроэнергии, коэффициент распределения, величину резерва пропускной способности транзита для каждого субъектов оптового рынка;
9) корректировка величины зарезервированной пропускной способности для потребителей южной зоны Казахстана производится системным оператором в случаях существенных и/или длительных отклонений фактического потребления потребителей южной зоны Казахстана от прогнозного а также изменений режима работы транзита Север-Юг Казахстана;
10) в случае принятия уполномоченным государственным органом и (или) должностными лицами обязательных для исполнения актов либо решений, в результате применения или исполнения которых невозможна реализация предусмотренного настоящими Правилами механизма распределения пропускной способности законодательными или исполнительными и органами решений, в том числе, но не ограничиваясь этим, предписаний, приказов, постановлений, административных или иных ограничений с их стороны, делающих невозможным применение настоящего механизма распределения пропускной способности транзита Север-Юг Казахстана, системный оператор производит распределение пропускной способности согласно требованиям данных актов либо решений.
46. В целях наиболее полного использования пропускной способности транзита Север-Юг Казахстана поставки электрической энергии по указанному сечению планируются системным оператором ровным графиком.
47. Заявки по договорам, заключенным на рынке децентрализованной торговли, направляются ежесуточно до 11 часов суток (здесь и далее астанинское время), предшествующих операционным. Заявки подаются в виде XML – файла путем загрузки через web–интерфейс системы планирования или путем отправки по электронной почте (e-mail) и обрабатываются в соответствии с Инструкцией по формированию, передаче, обработке заявок на поставку электрической энергии (далее – Инструкция), размещенной на web – сайте системного оператора. При технологических сбоях при обращении к web – интерфейсу системы планирования подача заявок осуществляется по электронной почте на согласованный с системным оператором электронный адрес. Заявки на субботу, воскресенье и понедельник подаются в пятницу, на праздничные дни - в рабочий день, предшествующий праздничному дню.
48. До 12 часов суток системный оператор производит сверку и выявление несоответствия почасовых объемов производства-потребления электрической энергии, согласование заявленных объемов с субъектами оптового рынка электрической энергии, ввод согласованных данных. После 12 часов суток, предшествующих операционным, прием заявок в системе планирования прекращается.
49. Результаты централизованных торгов электрической энергией направляются оператором рынка централизованной торговли электрической энергией до 14 суток, предшествующих операционным. Результаты централизованных торгов электрической энергией на субботу, воскресенье и понедельник подаются в пятницу, на праздничные дни - в рабочий день, предшествующий праздничному дню.
50. До 16 часов суток системный оператор согласовывает с уполномоченными диспетчерскими подразделениями сопредельных государств графики межгосударственных контрактных перетоков электрической энергии.
51. Утвержденный системным оператором суточный график до 17 часов суток, предшествующих операционным, размещается на web–сайте системы планирования. Субъектам оптового рынка электрической энергии, оператору рынка централизованной торговли электрической энергии по электронной почте направляется подтверждающий объемы поставок на операционные сутки отчет для исполнения.
52. Допускается внесение корректировок в утвержденный суточный график, не позднее, чем за 2 часа до начала операционного часа. Внесение корректировок производится только покупателями электрической энергии по согласованию с контрактными поставщиками через web–интерфейс системы планирования. При технологических сбоях при обращении к web–интерфейсу допускается подача корректировок посредством оперативных переговоров с диспетчерским персоналом системного оператора с последующим предоставлением в систему планирования. При наличии согласования с контрагентами по договорам купли/продажи, технической обоснованности и реализуемости предполагаемых корректировок системный оператор присваивает корректировке признак согласования и вносит в суточный график.
53. Задействованный резерв мощности на балансирующем рынке электрической энергии оформляется системным оператором как корректировка в утвержденном суточном графике.
54. Суточный график, утвержденный системным оператором, до 17 часов суток, предшествующих операционным, размещается в системе планирования. Субъектам оптового рынка электрической энергии, оператору рынка централизованной торговли электрической энергии по электронной почте направляется уведомление, подтверждающее объемы поставок на операционные сутки.
55. По результатам расчетного периода системный оператор формирует фактический баланс производства – потребления электрической энергии на оптовом рынке Республики Казахстан. Отчетной информацией для составления фактического баланса являются копии актов сверок объемов передачи, потребления с субъектами оптового рынка, сводные фактические балансы приема-отпуска электроэнергии энергопередающих компаний, в том числе региональных электросетевых компаний, копии актов сверок с приграничными энергосистемами. Отчетную информацию субъекты оптового рынка направляют в национальный диспетчерский центр системного оператора до 10 числа месяца, следующего за отчетным.
56. В фактическом балансе по каждой энергопроизводящей организации национальный диспетчерский центр Системного оператора указывает:
1) заявленный в суточных графиках с учетом корректировок объем поставок электрической энергии;
2) фактический объем поставленной электрической энергии, зафиксированный приборами коммерческого учета на границе балансовой принадлежности энергопроизводящей организации;
3) заявленные и фактические объемы купли-продажи электрической энергии у других (другим) энергопроизводящих организаций;
4) заявленные и фактические объемы продажи электрической энергии каждому контрактному покупателю;
5) объемы продажи (покупки) электрической энергии по сделкам на централизованных торгах;
6) объем сверхконтрактно (неконтрактно) проданной электрической энергии с указанием покупателя дополнительно выработанной электрической энергии;
7) объемы продажи (покупки) дисбалансов электроэнергии, в случае, если энергопроизводящая организация является провайдером баланса.
57. В фактическом балансе по каждому потребителю, в том числе по энергоснабжающим и энергопередающим организациям, национальный диспетчерский центр системного оператора указывает:
1) заявленные и фактические объемы покупки электрической энергии от каждого из продавцов электрической энергии по договорам;
2) объемы покупки электрической энергии по сделкам на централизованных торгах;
3) объем сверхконтрактно (неконтрактно) потребленной электрической энергии с указанием продавца дополнительно выработанной электрической энергии;
4) объемы продажи (покупки) дисбалансов электроэнергии, в случае, если покупатель электроэнергии является провайдером баланса.
58. В срок до 20 числа месяца, следующего за отчетным, национальный диспетчерский центр системного оператора представляет всем субъектам оптового рынка электрической энергии, осуществлявшим операции купли-продажи электроэнергии на оптовом рынке в отчетный период, электронную копию утвержденного фактического баланса.
59. При получении услуг по технической диспетчеризации у системного оператора субъекты оптового рынка электрической энергии:
1) поддерживают надлежащее техническое состояние токоприемников, приборов коммерческого учета электрической энергии и выполняют требования к их техническому состоянию, определенные законом;
2) выполняют нормативные требования, направленные на поддержание установленных стандартами показателей качества электрической энергии в ЕЭС Казахстана;
3) обеспечивают коммерческий учет электрической энергии, отвечающий требованиям, установленным действующим законодательством Республики Казахстан;
4) обеспечивают беспрепятственный доступ персонала системного оператора к приборам коммерческого учета электрической энергии, а также работников государственного энергетического надзора для осуществления контроля технического состояния и безопасности эксплуатации электроустановок в соответствии с законом.
60. Прекращение оказания услуг по технической диспетчеризации полностью или частично производится системным оператором в случаях:
1) невыполнения субъектом оптового рынка обязательств по оплате услуг по технической диспетчеризации с предварительным уведомлением данного субъекта оптового рынка не менее чем за 72 часа до прекращения оказания услуг по технической диспетчеризации. Прекращение оказания услуг осуществляется вплоть до выделения энергопроизводящей организации на изолированную работу;
2) проведения ремонтных работ в национальной электрической сети и при условии невозможности передачи электроэнергии по другим маршрутам;
3) возникновения аварийного нарушения в ЕЭС Казахстана.
61. Системный оператор оказывает услуги по резервированию мощности субъектам оптового рынка в случаях возникновения дефицита генерирующей мощности и осуществляет поставку резервной мощности в объеме и сроки, оговоренные в договоре.
62. При оказании услуг по резервированию мощности системный оператор:
1) обеспечивает поставку резервной мощности в объеме и сроки, оговоренные договором;
2) обеспечивает пропускную способность национальной электрической сети в необходимых пределах в режиме ожидания поставки резервной мощности;
3) обеспечивает выполнение договорных условий закупки, передачи и поставки резервной мощности субъекту оптового рынка в случае возникновения у него дефицита генерирующей мощности;
4) прогнозирует потребность ЕЭС Казахстана в услугах по резервированию мощности на основе прогнозных балансов производства/потребления электрической энергии;
5) выполняет меры, направленные на поддержание установленных стандартами показателей качества электрической энергии и стандартной частоты электрической энергии в ЕЭС Казахстана.
63. Прекращение (ограничение) оказания услуг по резервированию мощности производится системным оператором в следующих случаях:
1) в целях предотвращения, локализации и ликвидации аварийного нарушения в ЕЭС Казахстана;
2) при нарушении субъектом оптового рынка условий по оплате услуг, после предварительного уведомления не менее чем за 72 часа до прекращения оказания услуг по резервированию мощности.
64. Оплата за услуги по резервированию мощности производится в соответствии с заключенными договорами.
65. Системные услуги по организации балансирования производства/потребления электрической энергии в ЕЭС Казахстана предоставляются системным оператором потребителям, энергопроизводящим, энергопередающим, энергоснабжающим организациям в соответствии с заключаемым договором.
66. При оказании системных услуг по организации балансирования производства/потребления электрической энергии системный оператор осуществляет:
1) формирование необходимых объемов и структуру резервов электрической мощности и их размещение на электростанциях Казахстана и в энергосистемах сопредельных государств путем покупки вспомогательных услуг по поддержанию в готовности резервов мощности;
2) обеспечение установленных стандартов частоты в ЕЭС Казахстана путем покупки вспомогательных услуг по регулированию электрической мощности (частоты);
3) централизованный прием ценовых предложений на участие в балансировании от субъектов оптового рынка электрической энергии и составление ранжированного списка оперативных резервов мощности;
4) непрерывный мониторинг текущего баланса производства/потребления электрической энергии в ЕЭС Казахстана, урегулирование отклонений фактических межгосударственных сальдо-перетоков электрической энергии от договорных;
5) физическое урегулирование возникающих дисбалансов электрической энергии в единой электроэнергетической системе Казахстана посредством подачи команд на увеличение/снижение генерации или потребления электрической энергии субъектами оптового рынка;
6) коммерческий учет электрической энергии, задействованной для физического урегулирования дисбалансов электрической энергии в ЕЭС Казахстана, и определение фактических дисбалансов электрической энергии субъектов оптового рынка на базе данных приборов коммерческого учета по итогам расчетного периода;
7) расчет цен балансирующей электрической энергии, использованной при физическом урегулировании дисбалансов в ЕЭС Казахстана;
8) определение финансовых обязательств на балансирующем рынке электрической энергии, возникших у субъектов оптового рынка по итогам расчетного периода;
9) финансовое урегулирование выявленных дисбалансов электрической энергии с субъектами оптового рынка, за исключением периода времени, в течение которого балансирующий рынок электрической энергии работает в имитационном режиме.
67. Прекращение оказания услуг по организации балансирования производства-потребления электрической энергии полностью или частично производится системным оператором в следующих случаях:
1) нарушение субъектом оптового рынка условий договора по оплате услуг по организации балансирования производства-потребления электрической энергии после письменного предупреждения субъекта оптового рынка не менее чем за 72 часа до прекращения оказания услуг по организации балансирования;
2) возникновение аварийной ситуации, при отсутствии возможности физического урегулирования дисбалансов электрической энергии в зоне балансирования субъекта оптового рынка;
3) проведение ремонтных работ электрических сетей системного оператора, предусмотренных годовым или месячным графиком ремонта на срок их проведения, при отсутствии возможности физического урегулирования дисбалансов электрической энергии в зоне балансирования субъекта оптового рынка;
4) значительные дисбалансы электрической энергии у субъектов оптового рынка, приводящие к перегрузке сечений участков электрической сети;
5) деление ЕЭС Казахстана на различные зоны балансирования при отсутствии возможности физического урегулирования дисбалансов электрической энергии в зоне балансирования субъекта оптового рынка;
6) нарушение субъектом оптового рынка согласованного диапазона возможных отклонений и несоблюдение нулевого сальдо дисбалансов электрической энергии за сутки и расчетный период при работе балансирующего рынка в имитационном режиме.

3. Порядок организации и функционирования рынка
вспомогательных услуг

68. Системный оператор приобретает у субъектов оптового рынка на договорной основе вспомогательные услуги для обеспечения установленных норм надежности и качества электрической энергии в ЕЭС Казахстана.
69. При оказании системному оператору вспомогательных услуг по поддержанию в готовности резервов электрической мощности поставщики данных услуг:
1) представляют системному оператору информацию, требуемую для формирования оперативных резервов электрической мощности в ЕЭС Казахстана;
2) обеспечивают надлежащее техническое состояние своего оборудования, соблюдение правил безопасности эксплуатации, экологических требований и других;
3) обеспечивают выполнение распоряжений системного оператора на изменение величины генерации/потребления электрической энергии в соответствии с установленным договором на оказание вспомогательных услуг объемами и сроками, в том числе и при проведении системным оператором тестов на требуемую готовность резервов электрической мощности к диспетчеризации;
4) подают ценовые предложения на балансирующий рынок электрической энергии.
70. При получении вспомогательных услуг по поддержанию в готовности резервов электрической мощности системный оператор:
1) проводит тестирование готовности резервов электрической мощности к диспетчеризации;
2) отдает распоряжения на изменение величины генерации/потребления электрической энергии в соответствии с установленными договором на оказание вспомогательных услуг объемами и сроками. Электрическая энергия, выработанная при задействовании резервов электрической мощности, подлежит оплате в порядке, установленном договором.
71. В договоре на оказание вспомогательных услуг по поддержанию в готовности резервов электрической мощности системному оператору указываются:
1) величина предоставляемого резерва мощности на снижение-увеличение нагрузки;
2) время активизации резерва мощности.
72. При оказании системному оператору вспомогательных услуг по регулированию мощности (частоты) поставщики данных услуг:
1) представляют системному оператору информацию, требуемую для формирования регулировочного диапазона в ЕЭС Казахстана;
2) обеспечивают надлежащее техническое состояние своего оборудования, соблюдение правил безопасности эксплуатации, экологических требований и других;
3) обеспечивают выполнение распоряжений системного оператора на изменение величины генерации/потребления электрической энергии в соответствии с установленными договором на оказание вспомогательных услуг объемами и сроками.
73. При получении вспомогательных услуг по регулированию мощности (частоты) системный оператор:
1) проводит тестирование готовности поставщика услуг к предоставлению заявленного регулировочного диапазона;
2) отдает распоряжения на изменение величины генерации/потребления электрической энергии в соответствии с установленными договором на оказание вспомогательных услуг объемами и сроками. Фактический объем оказанных услуг по регулированию мощности (частоты) подлежит оплате в порядке, установленном договором.
74. В договоре на оказание вспомогательных услуг по регулированию мощности (частоты) системному оператору указываются:
1) договорной объем услуг по регулированию мощности (частоты);
2) порядок предоставления регулировочного диапазона.
75. В случаях аварийных нарушений, для ликвидации которых необходимо включить (отключить) генерирующие агрегаты или изменить активную нагрузку генераторов электростанций, системный оператор вводит режим "авария" на соответствующем участке электрической сети и в действие резервы электрической мощности в соответствии с требованиями аварийной ситуации.
76. В случае аварийных нарушений, приведших к полному погашению всех электростанций Казахстана, системный оператор осуществляет мероприятия по запуску энергосистемы из обесточенного состояния в рамках договоров с энергосистемами сопредельных государств, в том числе договоров о покупке электрической энергии, на оказание услуг по регулированию мощности, об аварийной взаимопомощи.
77. В случае аварийных нарушений, приведших к погашению отдельных частей ЕЭС Казахстана, системный оператор осуществляет мероприятия по восстановлению электрического питания в обесточенном регионе путем задействования договоров с субъектами оптового рынка на оказание услуг по поддержанию в готовности резервов электрической мощности, услуг по регулированию мощности, на покупку балансирующей электрической энергии.

Жүйелік оператордың қызмет көрсету, жүйелік және қосалқы қызмет көрсету нарығын ұйымдастыру және оның жұмыс істеуі қағидаларын бекiту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 29 наурыздағы № 300 қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 25 шілдедегі № 435 қаулысымен

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 25.07.2016 № 435 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) қаулысымен.

БАСПАСӨЗ РЕЛИЗІ

РҚАО-ның ескертпесі.
ҚР мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы өкілеттіктердің аражігін ажырату мәселелері бойынша 2014 жылғы 29 қыркүйектегі № 239-V ҚРЗ Заңына сәйкес ҚР Энергетика министрінің 2015 жылғы 31 желтоқсандағы № 691 бұйрығын қараңыз.

«Электр энергетикасы туралы» 2004 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы 4-бабының 20) тармақшасына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
1. Қоса беріліп отырған Жүйелік оператордың қызмет көрсету, жүйелік және қосалқы қызмет көрсету нарығын ұйымдастыру және оның жұмыс істеуі қағидалары бекітілсін.
2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі C. Ахметов

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2013 жылғы 29 наурыздағы
№ 300 қаулысымен
бекітілген

Жүйелік оператордың қызмет көрсету, жүйелік және қосалқы қызмет
көрсету нарығын ұйымдастыру және оның жұмыс істеуі қағидалары

1. Жалпы ережелер

1. Осы Жүйелік оператордың қызмет көрсету, жүйелік және қосалқы қызмет көрсету нарығын ұйымдастыру және оның жұмыс істеу қағидалары (бұдан әрі – Қағидалар) «Электр энергетикасы туралы» 2004 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңына (бұдан әрі – Заң) сәйкес әзірленді және жүйелік оператордың қызмет көрсету, жүйелік және қосалқы қызмет көрсету нарығын ұйымдастыру және оның жұмыс істеуі тәртібін айқындайды.
2. Қағидалар олардың меншік нысанына және ведомстволық тиесілілігіне қарамастан, электр энергиясының көтерме сауда нарығының барлық субъектілеріне қолданылады.
3. Қағидаларда мынадай негізгі ұғымдар мен анықтамалар пайдаланылады:
1) авариялық бұзылыс – электр қондырғысы немесе оның элементтерi жұмысының технологиялық параметрлерiнiң олардың iстен шығуын немесе пайдалану кезiнде зақымдануын туындатқан, жол беруге болмайтын ауытқулары;
2) коммерциялық есепке алудың автоматтандырылған жүйесі – өлшем құралдарының және электр энергиясын өлшеуге, жинақтауға, өңдеуге, сақтауға және есепке алу деректерін беруге арналған аппараттық-бағдарламалық кешеннің жиынтығы;
3) диспетчер – төмен тұрған диспетчерлік орталықтың диспетчеріне немесе электр энергетикасы субъектілерінің жедел персоналына тиісті диспетчерлік орталықтың операциялық аймағында электр энергетикасының режимі мен электр жабдығын, құрылғылары мен электр желілерін пайдаланудың жай-күйін басқару жөнінде диспетчерлік орталықтың атынан командалар мен өкімдер беруге уәкілетті қызметкер;
4) диспетчерлік команда – жоғары тұрған диспетчерлік орталықтың диспетчері байланыс арналары арқылы төмен тұрған диспетчерлік орталықтың диспетчеріне немесе электр энергетикасы субъектілерінің жедел персоналына технологиялық жұмыс режимдері мен электр жабдығын, құрылғылары мен электр желілерін пайдалану жай-күйін басқару жөнінде нақты іс-қимыл (іс-қимылдар) жасауға (жасаудан қалыс қалуға) нұсқау;
5) электр энергиясын сатып алу/сату шарты – электр энергиясының көтерме сауда нарығы субъектілерінің арасында белгіленген кезеңде оларды табиғи жеткізумен электр энергиясын сатып алуға/сатуға жасалатын келісім;
6) Қазақстан Республикасының бiртұтас электр энергетикалық жүйесi – Қазақстан Республикасының тұтынушыларын сенiмдi және сапалы энергиямен жабдықтауды қамтамасыз ететiн электр станцияларының, электр беру желiлерi мен шағын станциялардың жиынтығы (бұдан әрі – Қазақстан БЭЖ-і);
7) Қазақстан БЭЖ-нің қалыпты жұмыс режимі – режимді жоспарлау кезінде көзделген электр энергетикасы жүйесінің барлық элементтері жұмыс істейтін және жасалған шарттардың талаптарына сәйкес электр энергиясының барлық тұтынушыларын электрмен жабдықтауды қамтамасыз ететін қалыптасқан жұмыс режимі;
8) электрмен жабдықтауды шектеу – тұтынушыға электр энергиясын беруді толық немесе ішінара тоқтату;
9) оралымды басқару – көрсетілген жабдықтың, құрылғылар мен электр желілерінің пайдаланылу жай-күйі тиісті диспетчерлік орталық диспетчерінің командасы бойынша ғана өзгертілетін электр жабдығын, құрылғылар мен электр желілерінің пайдаланылу жай-күйін басқаруды ұйымдастыру;
10) жедел жүргізу – көрсетілген жабдықпен, құрылғылармен және электр желілерімен операцияларды орындау қарамағында көрсетілген жабдық пен құрылғы бар жедел-диспетчерлік басқарудың жоғары тұрған диспетчерінің рұқсатымен жүргізілетін электр жабдығының, құрылғылар мен электр желілерінің пайдаланылу жай-күйін басқаруды ұйымдастыру;
11) Қазақстан БЭЖ-нің авариядан кейінгі жұмыс режимі – электр энергетикасы жүйесінің зақымданған элементін авариялық ажыратудан кейін туындайтын және қалыпты жұмыс режимін қалпына келтіргенге дейін жалғасатын қалыптасқан режим;
12) Қазақстанның БЭЖ-і электр қуатының резервi – шартта көзделген талаптарға сәйкес келетін қажетті құрылымы, шамасы, сондай-ақ диспетчерлендiруге дайындық дәрежесi бар энергия өндiрушi ұйымдар агрегаттарының электр қуаты;
13) жоспарлау жүйесі – электр энергиясының көтерме сауда нарығы субъектілерінің электр энергиясын өндіру-тұтыну жөніндегі өтінімдерін бір күн бұрын беру, электр энергиясын өндірудің-тұтынудың тәуліктік кестесін қалыптастыру, сондай-ақ күнбе-күн өтінімдерін (бекітілген тәуліктік кестесін түзету) беруге арналған бағдарламалық-техникалық құралдар жиынтығы;
14) жүйелiк оператор – орталықтандырылған оралымды-диспетчерлiк басқаруды, басқа мемлекеттердiң энергия жүйелерiмен қатарлас жұмыс iстеудi қамтамасыз етудi, энергия жүйесiндегi теңгерiмдi ұстап тұруды, жүйелік қызмeттep көрсетуді және электр энергиясының көтерме сауда нарығы субъектiлерiнен қосалқы көрсетiлетiн қызметтердi сатып алуды, сондай-ақ электр энергиясын ұлттық электр желiсi бойынша берудi, оған техникалық қызмет көрсетудi және оны пайдалану әзiрлiгiнде ұстап тұруды жүзеге асыратын ұлттық компания;
15) жүйелік шектеулер – Қазақстан БЭЖ-нің технологиялық жұмыс істеу параметрлерінің шекті рұқсат етілетін мәндері;
16) электр энергиясын өндiрудің-тұтынудың тәулiктiк кестесi – электр энергиясын орталықсыздандырылған сатып алу-сату және электр энергиясының орталықтандырылған сауда нарықтарындағы көтерме сауда нарығына қатысушылар жасасқан электр энергиясын сатып алу-сату шарттарына сәйкес күнтiзбелiк әрбiр тәулiкте электр энергиясын өндiру мен тұтынудың сағат сайынғы шамаларын регламенттейтін, жүйелік оператор бекiткен құжат;
17) технологиялық параметрлер – техникалық құрылғының, жүйенің, құбылыстың немесе процестің қандай да бір қасиеттерін сипаттайтын физикалық шамалар;
18) Қазақстан Республикасы электр энергиясының көтерме сауда нарығында электр энергиясын өндірудің-тұтынудың нақты балансы (бұдан әрі – нақты баланс) – жүйелік оператор есепті кезеңде жасаған электр энергиясының орталықсыздандырылған және орталықтандырылған сауда нарықтарында, теңгерімдеуші нарығында өндірілген, берілген және тұтынылған электр энергиясының көлемін атаулы бөлуді белгілейтін құжат. Нақты баланс Қазақстан Республикасы электр энергиясының көтерме сауда нарығы субъектілерінің арасында өзара есеп айырысу жүргізу үшін негіз болып табылады;
19) орталықтандырылған оралымды-диспетчерлiк басқару – жүйелiк оператор жүзеге асыратын, Қазақстан Республикасының бiртұтас электр энергетикалық жүйесi сенiмдiлiгiнiң нормативтiк деңгейiн және электр энергиясының нормативтiк сапасының сақталуын қамтамасыз ететiн энергия өндiрушi, энергия берушi, энергиямен жабдықтаушы ұйымдар мен электр энергиясын тұтынушылардың техникалық келiсiлген жұмысын үздiксiз басқару процесі.
4. Жүйелік оператор электр энергиясының көтерме сауда нарығының субъектілеріне шарт негізінде жүйелік қызметтердің мынадай түрлерін көрсетеді:
1) техникалық қызмет көрсету мен оны пайдалану әзірлігінде ұстап тұруды қамтамасыз ете отырып, ұлттық электр желiсi бойынша электр энергиясын беру жөніндегі қызмет көрсету;
2) электр энергиясын өндiрудің-тұтынудың нақты теңгерiмдерiн жасау мен тәулiктiк кестесiн қалыптастыруды қоса алғанда, Қазақстан БЭЖ-нің жұмыс режимдерiн орталықтандырылған оралымды-диспетчерлiк басқаруды жүзеге асыра отырып, электр энергиясын желіге босату мен оны тұтынуды техникалық диспетчерлендiру жөніндегі қызмет көрсету;
3) электр қуатын резервтеу жөніндегі қызмет көрсету;
4) Қазақстан БЭЖ-нің электр энергиясын өндіру/тұтыну теңгерімін ұйымдастыру жөніндегі қызмет көрсету.
5. Жүйелік оператор шарт негізінде электр энергиясының көтерме сауда нарығы субъектілерінен қосалқы қызмет көрсетудің мынадай түрлерін сатып алады:
1) электр қуаты резервтерін әзірлікте ұстап тұру жөніндегі қызмет көрсету;
2) қуатты (жиілікті) реттеу жөніндегі қызмет көрсету.
6. Жүйелік оператор жүйелік қызмет көрсетуді электр энергиясының көтерме сауда нарығының субъектілерімен жасасқан шарттар негізінде көрсетеді. Жүйелік оператор көрсететін жүйелік қызметтерге арналған тарифтер табиғи монополиялар және реттелетін нарықтар салаларындағы басшылықты жүзеге асыратын мемлекеттік орган белгілеген тәртіппен айқындалады.

2. Жүйелік оператордың қызмет көрсету, жүйелік қызмет көрсету
нарығын ұйымдастыру мен оның жұмыс істеуі тәртібі

7. Ұлттық электр желісі бойынша электр энергиясын беру жөніндегі қызметтер электр энергиясын белгілі бір уақыт кезеңінде (апта, ай, тоқсан, жыл) жеткізумен, екіжақты сатып алу-сату мәмілелерін жасасқан көтерме сауда нарығының субъектілеріне көрсетіледі.
8. Ұлттық электр желісі бойынша электр энергиясын беру жөніндегі қызметтерді көрсету кезінде жүйелік оператор:
1) белгіленген тәртіппен бекітілген Электр желілік қағидаларға сәйкес жалғануға техникалық талаптарды орындаған электр энергиясының көтерме сауда нарығы субъектілерінің электр қондырғыларын ұлттық электр желісіне қосуды қамтамасыз етеді;
2) шартта келісілген теңгерімді тиесілілік есепке алу нүктелеріндегі бөлу шекараларында, көлемде және мерзімде субъектінің электр энергиясын ұлттық электр желісіне қабылдауды жүзеге асырады;
3) шартта келісілген теңгерімді тиесілілік есепке алу нүктелеріндегі бөлу шекараларында, көлемде және мерзімде субъектінің электр энергиясын ұлттық электр желілерінен беруді жүзеге асырады;
4) ұлттық электр желісін жұмысқа жарамды күйде ұстап тұрады;
5) ұлттық электр желісінің ағымдағы дамуын, пайдаланылуы мен қызмет көрсетуін, ұлттық электр желісіне инвестициялар жоспарлауды жүзеге асырады;
6) релелік қорғау және аварияға қарсы автоматика жүйелеріне техникалық қызмет көрсетуді, оларды пайдалану әзірлігінде ұстап тұру және дамытуды жүзеге асырады;
7) Қазақстан БЭЖ-дегi электр энергиясының стандартты жиiлiгін ұстап тұруға бағытталған шараларды орындайды;
8) ұлттық электр желісі шегінде электр энергиясын коммерциялық есепке алуды қамтамасыз етеді және Қазақстан Республикасының көтерме сауда нарығында электр энергиясын өндірудің-тұтынудың нақты теңгерімін жасайды;
9) электр энергиясын коммерциялық есепке алу аспаптарына кедергісіз қолжетімділікті ұсынады;
10) электр энергиясын өндіру-тұтыну режимінің тәуліктік кестесін қалыптастыру үшін сатып алынатын электр энергиясының шарттық көлемдері бойынша электр энергиясының көтерме сауда нарығының субъектілерінен өтінімдер қабылдайды;
11) электр энергиясын беру және тұтыну режимдерін жүргізу бойынша өкімдер береді.
9. Жүйелік оператордан электр энергиясын беру жөніндегі қызмет көрсетуді сатып алатын электр энергиясының көтерме сауда нарығының субъектілері:
1) жүйелік операторға электр энергиясын коммерциялық есепке алу аспаптарына кедергісіз қолжетімділікті ұсынады;
2) Қазақстан БЭЖ-інде электр энергиясының стандарттық жиілігін ұстап тұруға бағытталған нормативтік талаптарды орындайды;
3) ток қабылдағыштардың және электр энергиясын коммерциялық есепке алу аспаптарының тиісті жай-күйін ұстап тұрады;
4) жүйелік оператордың электр энергиясын беру және тұтыну режимін жүргізу жөніндегі нұсқауларын орындайды;
5) осы Қағидалардың 32-тармағына сәйкес бекітілетін нұсқаулықтардың ережелерін орындайды;
6) жүйелік операторға электр энергиясын беруге арналған болжамды айлық (ай басталғанға дейін күнтізбелік 10 күн бұрын), тоқсандық (тоқсан басталғанға дейін күнтізбелік 60 күн бұрын), жылдық (жыл басталғанға дейін күнтізбелік 150 күн бұрын) өтінімдерді береді;
7) шектес елдердің электр желілері арқылы электр энергиясының импорты, экспорты және/немесе транзиті жағдайында қажетті кедендік рәсімдерді орындайды;
8) энергия беруші ұйымдармен коммерциялық есепке алудың бірыңғай өлшемін сақтау, электр желілерінің теңгерімді тиесілігі шекарасында коммерциялық есепке алудың жүйелік оператордың автоматтандырылған коммерциялық есепке алу жүйесімен үйлесімдігі мәселелерін келіседі.
10. Жүйелік оператор электр энергиясын беру жөніндегі қызмет көрсетуді толық немесе ішінара тоқтатуды мынадай:
1) электр энергиясын беру жөніндегі қызмет көрсетуді тоқтатқанға дейін кемінде 72 сағат бұрын алдын ала жазбаша түрде хабардар ете отырып, көтерме сауда нарығының субъектісі ұлттық электр желісі бойынша электр энергиясын беру бойынша қызмет көрсетуге ақы төлеу жөніндегі шарт талаптарын бұзған;
2) ұлттық электр желісінде жөндеу жұмыстары жүргізілген және басқа бағыттар бойынша электр энергиясын беру мүмкін болмаған;
3) ұлттық электр желісі бойынша электр энергиясын беруді жүзеге асыруға кедергі келтіретін технологиялық бұзылыс туындаған жағдайларда жүргізеді.
11. Жүйелік оператор электр энергиясын беру жөніндегі қызмет көрсетуді тоқтатуды электр энергиясын беру жөнінде қызмет көрсетуге арналған шартта, сондай-ақ заңда көзделген жағдайларда, электр энергиясын толық немесе ішінара тұтыну режимін шектеу жолымен жүргізеді.
12. Тұтыну режимін толығымен шектеу көтерме сауда нарығының субъектісіне электр энергиясын беруді тоқтату жолымен жүзеге асырылады. Көтерме сауда нарығының субъектісіне электр энергиясын беруді тоқтату жүйелік оператордың объектілерінде ажыратып-қосуды жүзеге асыру не көтерме сауда нарығы субъектісінің электр қондырғыларын ұлттық электр желісінен не энергия беруші ұйымның желілерінен ажырату жолымен жүргізіледі.
13. Тұтыну режимін ішінара шектеу көтерме сауда нарығының субъектісіне тәуліктік кестеде айқындалған көлеммен салыстырғанда, электр энергиясының көлемін азайту не тәулік, апта немесе ай ішінде айқындалған кезеңде көтерме сауда нарығының субъектісіне электр энергиясын беруді тоқтату жолымен жүзеге асырылады.
14. Жүйелік оператор электр энергиясын желіге беру мен тұтынуды техникалық диспетчерлендіру жөніндегі қызмет көрсетуді энергия өндіруші ұйымдарға, сондай-ақ энергиямен жабдықтаушы, энергияны беруші ұйымдарға және Қазақстан Республикасынан тыс жерлерден электр энергиясын жеткізуді (импорт) жүзеге асыратын тұтынушыларға көрсетеді.
15. Техникалық диспетчерлендіру жөніндегі қызметтерді көрсету кезінде жүйелік оператор:
1) заңға және осы Қағидаларға сәйкес Қазақстан БЭЖ-нің құрамында электр энергиясының көтерме сауда нарығы субъектілерінің электр қондырғыларының жұмыс режимдерін үздіксіз орталықтандырылған оралымды-диспетчерлік басқаруды;
2) оралымды-диспетчерлік басқару, телемеханика және байланыс жабдықтары мен құрылғыларына, жедел-ақпараттық кешенге техникалық қызмет көрсету және оларды пайдалану әзірлігінде ұстауды;
3) Қазақстан БЭЖ-інде электр энергиясы сапасының стандарттарымен белгіленген көрсеткіштерін қолдауға бағытталған нормативтік талаптарды орындауды;
4) Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында белгіленген талаптарға жауап беретін электр энергиясының коммерциялық есепке алынуын қамтамасыз етуді жүзеге асырады.
16. Жүйелік оператор Қазақстан БЭЖ-ін орталықтандырылған оралымды-диспетчерлік басқару процесінде:
1) электр энергиясын сатып алу-сату, беру, электр қуатын реттеу, электр энергиясын өндіруді-тұтынуды теңгерімдеу шарттарының талаптарын іске асыратын Қазақстан БЭЖ-інде электр энергиясын өндіру, беру және тұтыну режимдерін басқаруды;
2) электр энергиясының мемлекетаралық ағындарының режимдерін басқаруды;
3) Қазақстан Республикасының біртұтас электр энергетикалық жүйесінде технологиялық бұзылуды болдырмауды, оқшаулау мен жоюды қамтамасыз етуді;
4) Қазақстан Республикасының біртұтас электр энергетикалық жүйесінде қуат резервтерін оралымды басқаруды;
5) Қазақстан Республикасының біртұтас электр энергетикалық жүйесінің сенімді және орнықты жұмысын қамтамасыз ететін релелік қорғау, аварияға қарсы және режимдік автоматика жүйелерінің құрылымын, қағидаттарын, орналасу орындарын, көлемдері мен орнатылуын айқындауды;
6) Қазақстан Республикасының біртұтас электр энергетикалық жүйесінде электр энергиясын өндірудің-тұтынудың тәуліктік кестелерін қалыптастыруды және бекітуді;
7) электр энергиясының көтерме сауда нарығында электр энергиясын өндірудің-тұтынудың нақты теңгерімдерін жасауды жүзеге асырады.
17. Жүйелік оператор Қазақстан БЭЖ-інде электр энергиясын өндіру, беру мен тұтыну режимдерін басқаруды:
1) электр схемалары мен режимдері, релелік қорғау, аварияға қарсы автоматика және автоматтандырылған диспетчерлік басқару жүйесі бөлігінде Қазақстан БЭЖ-ін дамыту схемалары, ірі электр станциялары мен жүйе құраушы желілік объектілер бойынша техникалық тапсырмалар мен жобалық әзірлемелерді келісу, жобаларды сараптауға қатысу;
2) электр станциялары мен электр желілерде, технологиялық басқару, релелік қорғау және автоматика жүйелерінің негізгі жабдықтарын жөндеу жұмыстарын жүргізу үшін жағдайларды жоспарлау және дайындау;
3) электр энергиясының көтерме сауда нарығында жасалған шарттардың талаптарын бұзатын электр энергиясы көтерме сауда нарығының субъектілеріне шектеулерді енгізу жөніндегі шараларды әзірлеу;
4) шектес мемлекеттердің диспетчерлік орталықтарымен, электр энергиясының көтерме сауда нарығының субъектілерімен өзара іс-қимыл жасау жөніндегі жедел-диспетчерлік құжаттарды әзірлеу;
5) оралымды-диспетчерлік басқару аймағына кіретін Қазақстан Республикасының шаруашылық-экономикалық және әлеуметтік кешенін электрмен жабдықтау жай-күйі туралы электр энергетикасы және мемлекеттік энергетикалық қадағалау саласындағы мемлекеттік органдарды ақпараттық-талдамалық қамтамасыз ету;
6) оралымды-диспетчерлік басқару аймағына кіретін су электр станциялары мен су қоймаларын пайдалану режимдерінің мониторингілеу;
7) жүйелік оператордың құзыретіне кіретін нұсқаулық материалдарды әзірлеу және олармен орталықтандырылған оралымды-диспетчерлік басқару жүйесінің барлық құрылымдарын қамтамасыз ету арқылы жүзеге асырады.
18. Жүйелік оператор мемлекетаралық электр энергиясының ағындарын басқаруды:
1) шектес мемлекеттердің энергия жүйелерімен қатар жұмысты қамтамасыз етуге байланысты жасалған шарттар мен келісімдер талаптарының мониторингін жүргізу және оларды орындау;
2) мемлекетаралық электр беру желілері бойынша электр энергиясын жеткізуге және беруге арналған шарттарға техникалық сараптама жүргізу және олардың талаптарының орындалуын бақылау;
3) мемлекетаралық электр энергиясы ағындарының келісілген мәндерінен ауытқуын реттеу арқылы жүзеге асырады.
19. Орталықтандырылған диспетчерлік басқару мынадай тәсілмен жасақталған көп деңгейлі құрылым негізінде жүзеге асырылады:
1) Қазақстан БЭЖ-інде орталықтандырылған оралымды-диспетчерлік басқарудың бірыңғай жүйесіндегі ең жоғарғы басқару деңгейі болып табылатын жүйелік оператордың ұлттық диспетчерлік орталығы;
2) орталықтандырылған диспетчерлік басқару процесінде Қазақстанның жүйелік операторының ұлттық диспетчерлік орталығынан бағынатын жүйелік оператордың өңірлік диспетчерлік орталықтары;
3) орталықтандырылған диспетчерлік басқару процесінде Қазақстанның жүйелік операторының ұлттық диспетчерлік орталығына, жүйелік оператордың өңірлік диспетчерлік орталықтарына бағынатын өңірлік электржелілік компаниялардың, энергия өндіруші ұйымдардың, электр энергиясының көтерме сауда нарығы тұтынушыларының диспетчерлік бөлімшелері.
20. Жүйелік оператор орталықтандырылған оралымды-диспетчерлік басқаруды жүзеге асыру кезінде технологиялық байланыс, релелік қорғау және автоматика құралдарын, телемеханика мен объектілерді басқарудың автоматтандырылған жүйелерін құру, дамыту және ұйымдастыру құрылымын, олардың жұмыс режимдерін, электр энергиясын есепке алу мен электр энергиясын тұтынуды басқаруды анықтайды.
21. Оралымды-диспетчерлік басқарудың әрбір деңгейі үшін электр беру желілерін, жабдық пен құрылғыларды басқарудың екі санаты: оралымды басқару мен оралымды жүргізу белгіленеді.
22. Оралымды-диспетчерлік басқарудың тиісті деңгейіндегі диспетчердің жедел басқаруында олармен операциялар жүргізу бағыныстағы оралымды-диспетчерлік персоналдың іс-қимылдары мен оралымды бағыныстың түрлі деңгейіндегі бірнеше объектілерде келісілген өзгерістерді үйлестіруді талап ететін жабдық, электр беру желісі, релелік қорғау құрылғысы, аварияға қарсы және режимдік автоматика жүйелерінің аппаратуралары, диспетчерлік және технологиялық басқару құралдары болады.
23. Диспетчердің жедел иелігінде жай-күйі мен режимі электр станциялары мен энергия жүйелерінің қуаты мен резервіне, желілердің режимі мен сенімділігіне, сондай-ақ аварияға қарсы автоматиканы ретке келтіруге әсер ететін жабдық, электр беру желілері, релелік қорғау құрылғылары, аварияға қарсы және режимдік автоматика жүйелерінің аппаратурасы, диспетчерлік және технологиялық басқару құралдары, жедел-ақпараттық кешендер болады.
24. Барлық электр беру желілері, электр станциялары мен желілердің жабдықтары мен құрылғылары диспетчерлік басқару деңгейлері бойынша бөлінеді.
25. Кезекші диспетчердің жедел басқаруындағы және иелігіндегі электр беру желілерінің, электр станциялары мен желілердің жабдығы мен құрылғыларының тізбесі меншік түріне қарамастан, жоғары тұрған жедел-диспетчерлік ұйымның немесе бөлімшенің шешіміне сәйкес жасалады және оны осы ұйымның техникалық басшысы бекітеді.
26. Жүйелік оператордың жедел иелігінде жай-күйі мен режимі өңірлік көтерме сауда тұтынушыларына ұлттық электр желісі бойынша қуатты беруге және аумақтармен ықпалдастырылған электр станцияларынан қуатты беруге әсер ететін электр беру желілері, жабдық, релелік қорғау және автоматика мен аварияға қарсы автоматика құрылғылары, диспетчерлік және технологиялық басқару құралдары болады.
27. Жабдық, релелік қорғау және автоматика, аварияға қарсы автоматика құрылғылары аталған оралымды буында не жедел басқаруда, не жедел иелікте ғана болады. Желінің қандай да бір элементін ажырату үшін жұмыс істеп тұрған (сөндіру фактісі бойынша) релелік қорғау және автоматика мен аварияға қарсы автоматика құрылғыларының жедел басқару шекарасы аталған элементті жедел басқарудың шекараларымен сәйкес келеді.
28. Электр беру желілері, оларды іске қосу, қорғау, аварияға қарсы автоматика жүйелік оператордың, өңірлік электр желілік компанияның жедел басқаруында болады, бұл ретте желілердің жалғанымдары энергия объектілеріндегі кезекші персоналдың жедел басқаруында болады.
29. Әрбір энергия объектісінде (электр станциялары, электр желілері) жабдықтарды тәулік бойы жедел басқару ұйымдастырылады:
1) жұмыстың талап етілетін режимін жүзеге асыру;
2) ауыстырып қосуларды, іске қосулар мен тоқтатуларды жүргізу;
3) технологиялық бұзылыстарды оқшаулау мен жұмыстың берілген режимін қалпына келтіру;
4) жөндеу жұмыстарын жүргізуге дайындау.
30. Оралымды-диспетчерлік басқару жедел схемалармен жинақталған диспетчерлік және технологиялық басқару құралдарымен және бақылау жүйелерімен жабдықталған диспетчерлік пункттер мен басқару қалқандарынан жүзеге асырылады.
31. Оралымды-диспетчерлік басқарудың әрбір деңгейінде Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында көзделген Қазақстанның біртұтас электр энергетикасы жүйесінде авариялық бұзылыстарды болдырмау және оны жою жөніндегі қағидалардың негізінде электр энергиясы нарығын ұйымдастыру ерекшелігі ескеріле отырып, оралымды-диспетчерлік басқару, жедел келіссөздер мен жазбаларды жүргізу, ауыстырып қосу және авариялық режимдерді жою жөніндегі нұсқаулықтар әзірленеді.
32. Оралымды-диспетчерлік басқарудың түрлі деңгейлерінің өзара іс-қимыл жасауы оралымды-диспетчерлік басқарудың жоғары тұрған бөлімшесі бекіткен орындалуы міндетті тиісті нұсқаулықтармен реттеледі. Нұсқаулықтарда мыналар:
1) электр беру желілері мен жабдықтарды диспетчерлік басқару тәсілімен бөлу;
2) электр станциялардың, электр беру желілері жұмысының берілген режимдерін жүргізу;
3) электр энергиясы нарығындағы оралымды-диспетчерлік басқару;
4) байланыс пен телеөлшеулерді жеткізуді ұйымдастыру;
5) жедел және технологиялық ақпараттарды беру;
6) электр желілері жұмысының орнықтылығын және қалыпты режимдерін есептеу әдіснамасы;
7) аварияға қарсы автоматика және релелік қорғау мен автоматика құрылғыларын ретке келтірудің негізгі өлшемдерін есептеу әдіснамасы;
8) желілерді, жабдықтар мен аварияға қарсы автоматика және релелік қорғау мен автоматика құрылғыларын жөндеуге келісу;
9) қатар жұмысты ұйымдастыру, ауыстырып қосуларды жүргізу, технологиялық бұзылыстарды жою мен релелік қорғау және аварияға қарсы автоматика құрылғыларын техникалық пайдалану мәселелері бойынша құжаттар әзірлеу және келісу;
10) тәуліктік кестеде берілген режимді жасау және орындау;
11) жиілік пен кернеуді реттеу;
12) жедел ажыратып қосуларды жүргізу, сынақтар өткізу;
13) жедел өтінімдерді беру;
14) технологиялық бұзылыстарды жою;
15) технологиялық бұзылыстар, жазатайым оқиғалар туралы ақпараттар беру;
16) диспетчерлік басқару бойынша өздерінің негізгі міндеттерін орындау кезіндегі құқықтар мен жауапкершіліктерді бөлу белгіленеді.
33. Барлық деңгейлердегі жедел келіссөздер бірыңғай терминологияны, үлгілік өкімдерді, хабарламаларды қолдана отырып жүргізіледі және жедел-диспетчерлік құжаттамаға, сондай-ақ магнитофондық таспаға, компьютерге жазбалармен тіркеледі.
34. Оралымды диспетчерлік басқару субъектілері орталықтандырылған диспетчерлік басқару процесінде:
1) орталықтандырылған-диспетчерлік басқару жүйесі нормаларының сақталуын;
2) электрмен жабдықтауға жасалған шарттар бойынша жүйелік оператор белгілеген режимдердің сақталуын;
3) жүйелік операторды электр энергиясының нақты теңгерімдерін жасау үшін қажетті дұрыс және уақтылы ақпаратпен;
4) жүйелік оператордың жедел басқаруындағы Қазақстан Республикасының электр станциялары жабдықтарын жөндеу кестелерінің сақталуын;
5) жүйелік оператордың жедел басқаруындағы, иелігіндегі релелік қорғау, автоматика және аварияға қарсы автоматика құрылғылары жұмыс режимдерінің және схемаларының сақталуын;
6) Қазақстан Республикасы Су ресурстары комитеті белгілеген су қоймаларынан суды жіберу, Гидроқұрылыстарды пайдалану қағидаларының орындалуын;
7) аварияға қарсы автоматика жүйелері мен аспаптарын, автоматтандырылған диспетчерлік басқару жүйесі, релелік қорғау және автоматика құралдарын орналастыру және орнату жөнінде жүйелік оператордың нұсқауларының орындалуын және олардың тиісінше пайдаланылуын қамтамасыз етеді.
35. Жүйелік оператор оралымды-диспетчерлік басқару процесінде тәуліктік кестені жасайды, ол күн сайын алдағы операциялық тәуліктерге жасалады. Сенбіге, жексенбі мен дүйсенбіге арналған тәуліктік кесте жұма күні, мерекелік күндерге – мерекенің алдындағы жұмыс күні жасалады.
36. Тәуліктік кестеде есептік тәуліктің әрбір сағатына өндірілетін және тұтынылатын электр энергиясының көлемі (электр қуатының орташа сағаттық мәні) көрсетіледі.
37. Тәуліктік кестені жүйелік оператор жобалау жүйесінің web-сайтында:
1) электр энергиясының көтерме сауда нарығы субъектілері жобалау жүйесіне берген және электр энергиясының орталықсыздандырылған сатып алу-сату нарығында жасалған шарттарға және орталықтандырылған сауда нарығында жасалған мәмілелерге сәйкес қалыптасқан алдағы тәуліктің әрбір сағатына арналған электр энергиясын өндіру-тұтыну жөніндегі;
2) басқа мемлекеттердің энергия жүйелерінің энергия өндіруші, энергиямен жабдықтаушы ұйымдарынан түскен өтінімдер негізінде қалыптастырады.
38. Тәуліктік кестеде операциялық тәуліктегі 24 сағаттың әрқайсысы үшін жоспарланған мынадай орташа сағаттық мәндер көрсетіледі:
1) Қазақстан Республикасы бойынша тұтас алғанда және оның ішінде өңірлер мен жекелеген электр станциялар бойынша электр энергиясын өндіру;
2) Қазақстан Республикасы бойынша тұтас алғанда және оның ішінде өңірлер бойынша электр энергиясын тұтыну;
3) шектес мемлекеттердің энергия жүйелерімен электр энергиясының сальдо-ағындары;
4) әрбір электр станцияның жеке мұқтаждағына арналған электр энергиясының шығысы;
5) әрбір энергия өндіруші ұйымнан түскен оның әрбір келісімшарт жасаған тұтынушысы – электр энергиясының көтерме сауда нарығының субъектісі бойынша бөле отырып, сатып алу/сатудың екі жақты шарттары, орталықтандырылған сауда-саттықта жасалған мәмілелер бойынша жеткізіп беруді ескеретін, электр энергиясын жеткізудің сағаттық көлемдері;
6) әрбір өнім берушіге, оның ішінде электр энергиясының орталықтандырылған сауда-саттығының нәтижелері бойынша бөле отырып, әрбір тұтынушының жүктемесі;
7) ұлттық электр желісінде, өңірлік және жергілікті деңгейдегі электр желілерінде электр энергиясының технологиялық шығысының орнын толтыруға арналған электр энергиясының көлемдері;
8) гидроэлектр станцияларындағы сулардың шығыстары;
9) бақыланатын қималар бойынша электр энергиясының ағындары.
39. Тәуліктік кесте жасау кезінде солтүстік энергия көздерінен Қазақстанның оңтүстік аймағының көтерме сауда нарығының субъектісі мәлімдеген электр энергиясын жеткізу көлемі Қазақстанның Солтүстік-Оңтүстік транзитінің өткізу қабілетінің осы субъекті үшін бөлінген көлемінен аспауы тиіс.
40. Жүйелік оператор жоспарлау жүйесінде қабылданған өтінімдерді мәлімделген жеткізілімдердің негізділігін растау үшін өзі тіркеген жүйелік және қосалқы қызметтерді көрсетуге, оның ішінде электр қуаттарын беруге, теңгерімдеуге, дайындығын қамтамасыз етуге арналған шарттармен салыстырады. Жүйелік оператор берілген өтінімдердің Қазақстан БЭЖ-і жұмысының орнықтылығы және сенімділігі өлшемдеріне сәйкес техникалық іске асырылуы мәніне техникалық сараптаманы жүзеге асырады.
41. Жүйелік оператор өтінімді мына жағдайларда:
1) жүйелік оператор тіркеген жүйелік қызмет көрсетуге арналған шарттар болмаған;
2) өтінім осы Қағидаларда белгіленген мерзімнен кешіктіріліп берілген;
3) өтінімдердің Қазақстан БЭЖ-і жұмысының орнықтылығы мен сенімділігі өлшемдеріне сәйкес келмеген;
4) Қазақстанның оңтүстік аймағының көтерме сауда нарығының субъектілеріне электр энергиясын беруге арналған өтінімдер осы Қағидалардың 45-тармағына сәйкес бөлінген Қазақстанның Солтүстік-Оңтүстік транзитінің өткізу қабілетінің көлеміне сәйкес келмеген кезде бас тартады.
42. Көтерме сауда тұтынушысы мен энергия өндіруші ұйымның өтінімдерінде жеткізу көлемі сәйкес келмеген жағдайда жүйелік оператор мәлімделген көлемдердің ең төменгісін есепке алады.
43. Гидроэлектр станциялары рұқсат етілген су шығындарын бұзған жағдайда жүйелік оператор станцияның өтінімін пысықтау үшін қайтарады.
44. Жүйелік оператор электр энергиясын өндіру аралығында теңгерімдеу болмаған кезде станциялардың жеке және технологиялық қажеттіліктеріне кететін шығыс пен тұтынушыларға жеткізілетін жиынтық көлемді ескере отырып, сондай-ақ мәлімделген өндіру станцияның жұмыс істеп тұрған жабдықтарының техникалық сипаттамаларына сәйкес келмеген жағдайда энергия өндіруші ұйымның электр энергиясын жеткізуге арналған өтінімін пысықтауға қайтарады.
45. Қазақстанның Солтүстік-Оңтүстік транзитінің өткізу қабілетін бөлу тетігі мынадай:
1) жүйелік оператор Қазақстанның Солтүстік-Оңтүстік транзитінің өткізу қабілетінің шамасын транзиттің орнықтылығы жөніндегі техникалық талаптарға сүйене отырып, жоспарланған режимдер мен электр желілік жабдықтардағы жөндеулерді, жүктемені ажыратудың арнайы автоматикасына қосылған жүктеме көлемін ескеріп, ұлттық электр желісіндегі шығындардың өтелуін шегере отырып айқындайды;
2) жүйелік оператор тоқсан сайын Қазақстан БЭЖ-інің оңтүстік аймағының электр энергиясын өндірудің-тұтынудың (орташа сағаттық қуаты) алдағы тоқсанға арналған болжамды теңгерімін (бұдан әрі – болжамды теңгерім) өткен жылдардың осындай кезеңдеріндегі тұтыну жөніндегі нақты деректердің негізінде, тұтынудың болжамдық өзгерістері мен Жамбыл МАЭС-ін қоспағанда, оңтүстік Қазақстанның энергия өндіруші ұйымдарының ұсынған өтінімдерін ескере отырып әзірлейді;
3) болжамды теңгерім Жамбыл МАЭС-інің өндіруін қоспағанда, Қазақстанның оңтүстік аймағының тұтынуы мен өндіруінің арасындағы айырма ретінде электр энергиясы тапшылығының жиынтық шамасын айқындайды;
4) болжамды теңгерім тұтынушының, оның ішінде энергиямен жабдықтау және энергия беру ұйымдарының электр энергиясы тапшылығының шамасын (орташа сағаттық қуат) өңірлік энергия көздерінің тұтынуы мен сатып алу шамасының арасындағы айырма ретінде айқындайды;
5) бөлу коэффициенті транзиттің өткізу қабілеті шамасының электр энергиясының болжанып отырған тапшылығының жиынтық шамасына қатынасы ретінде айқындалады;
6) тұтынушы, оның ішінде энергиямен жабдықтау, энергия беру ұйымдары үшін транзиттің өткізу қабілеті резервінің шамасы бөлу коэффициенті мен оның тапшылығының туындысы ретінде айқындалады;
7) энергия жабдықтаушы ұйымдарды тұтынушылар ауыстырған не электр энергиясының көтерме сауда нарығына өз бетінше шыққан кезде жүйелік оператор өткізу қабілеті резервінің шамасына тиісті түзетулер енгізуді көздейді, олар тоқсан сайын жүргізілуі мүмкін;
8) жүйелік оператор тоқсан басталғанға дейін 15 күн бұрын оңтүстік Қазақстанның электр энергиясының көтерме сауда нарығы субъектілерінің назарына байланыстың жедел арналары арқылы электр энергиясының болжамды тапшылығының шамасын, бөлу коэффициентін, әрбір көтерме сауда субъектісі үшін транзиттің өткізу қабілеті резервінің шамасын жеткізеді;
9) жүйелік оператор Қазақстанның оңтүстік аймағының тұтынушылары үшін резервтелген өткізу қабілетінің шамасын Қазақстанның оңтүстік аймағы тұтынушыларының нақты тұтынуының болжамнан айтарлықтай және/немесе ұзақ уақыт бойы ауытқуы, сондай-ақ Қазақстанның Солтүстік-Оңтүстік транзиті жұмыс режимінің өзгеруі жағдайларында түзетеді;
10) уәкілетті мемлекеттік орган және (немесе) лауазымды тұлғалар осы Қағидаларда көзделген оларды қолдану немесе орындау нәтижесінде заңнамалық немесе атқарушы органдар шешімдерімен өткізу қабілетін бөлу тетігін іске асыру мүмкін болмайтын орындалуы міндетті актілер немесе шешімдер оның ішінде, бірақ осымен шектелмей, Қазақстанның Солтүстік-Оңтүстік транзитінің осы өткізу қабілетін бөлу тетігін қолдануға мүмкіндік бермейтін ұйғарымдар, бұйрықтар, қаулылар, солардың тарапынан әкімшілік немесе өзге де шек қоюлар қабылдаған жағдайда жүйелік оператор аталған актілердің немесе шешімдердің талаптарына сәйкес өткізу қабілетін бөлуді жүргізеді.
46. Қазақстанның Солтүстік-Оңтүстік транзитінің өткізу қабілетін барынша толығымен пайдалану мақсатында көрсетілген қима бойынша электр энергиясын жеткізуді жүйелік оператор бірқалыпты кестемен жоспарлайды.
47. Орталықсыздандырылған сауда нарығында жасалған шарттар бойынша өтінімдер операция тәулігінің алдындағы тәуліктің сағат 11-ге дейін (бұл жерде және бұдан әрі астана уақыты) жіберіледі. Өтінімдер XML-файл түрінде жоспарлау жүйесінің web-интерфейсі арқылы жүктеу жолымен немесе электрондық пошта (e-mail) арқылы жөнелту жолымен беріледі және жүйелік оператордың web-сайтында орналастырылған электр энергиясын жеткізуге арналған өтінімдерді қалыптастыру, жеткізу, өңдеу жөніндегі нұсқаулыққа (бұдан әрі – Нұсқаулық) сәйкес өңделеді. Жоспарлау жүйесінің web-интерфейсіне жүгінген кезде технологиялық іркілістер болған жағдайда өтінімдерді беру электронды пошта арқылы жүйелік оператормен келісілген электрондық мекенжайға жіберіледі. Сенбіге, жексенбі мен дүйсенбіге арналған өтінімдер жұма күні, мерекелік күндерге – мерекенің алдындағы жұмыс күні беріледі.
48. Тәуліктің сағат 12-не дейін жүйелік оператор электр энергиясын өндірудің-тұтынудың сағаттық көлемдерінің сәйкестігін салыстырады және сәйкессіздікті айқындайды, мәлімделген көлемдерді электр энергиясының көтерме сауда нарығы субъектілерімен келісуді, келісілген деректерді енгізуді жүргізеді. Операциялық тәуліктің алдындағы тәуліктің сағат 12-нен кейін жобалау жүйесінде өтінімдерді қабылдау тоқтатылады.
49. Электр энергиясының орталықтандырылған сауда-саттығының нәтижелерін электр энергиясының орталықтандырылған сауда-саттығының операторы өткен операциялық тәуліктің алдындағы тәуліктің сағат 14-не дейін жібереді. Сенбі, жексенбі мен дүйсенбі күнгі электр энергиясының орталықтандырылған сауда-саттық нәтижелері жұма күні, мерекелік күндерге – мерекенің алдындағы жұмыс күні беріледі.
50. Тәуліктің сағат 16-на дейін жүйелік оператор электр энергиясының мемлекетаралық келісімшарттық ағындарының кестелерін шектес мемлекеттердің уәкілетті диспетчерлік бөлімшелерімен келіседі.
51. Жүйелік оператор бекіткен тәуліктік кесте өткен операциялық тәуліктің алдындағы тәуліктің сағат 17-не дейін жоспарлау жүйесінің web-сайтында орналастырылады. Электр энергиясы нарығының субъектілеріне, электр энергиясының орталықтандырылған сауда-саттық операторына электрондық пошта арқылы операциялық тәуліктерге арналған көлемдерді растаушы есеп орындау үшін жіберіледі.
52. Бекітілген тәуліктік кестеге операциялық сағат басталғаннан бұрын 2 сағаттан кешіктірілмей түзету енгізуге жол беріледі. Түзету енгізуді электр энергиясын сатып алушылар келісімшарттық өнім берушілермен келісім бойынша жоспарлау жүйесінің web-интерфейсі арқылы жүргізеді. Web-интерфейске жүгінген кезде технологиялық іркілістер болған жағдайда кейін жоспарлау жүйесіне ұсына отырып, жүйелік оператордың диспетчерлік персоналымен жедел келіссөздер арқылы түзетулер беруге рұқсат етіледі. Контрагенттермен сатып алу/сату шарттары, болжамды түзетулердің техникалық негізділігі және іске асырылуы бойынша келісім болған жағдайда, жүйелік оператор түзетуге келісім белгісін береді және тәуліктік кестеге енгізеді.
53. Электр энергиясының теңгерімдеуші нарығында іске қосылған қуат резервін жүйелік оператор бекітілген тәуліктік кестеге түзету ретінде ресімдейді.
54. Жүйелік оператор бекіткен тәуліктік кесте операциялық тәуліктің алдындағы тәуліктің сағат 17-сіне дейін жоспарлау жүйесіне орналастырылады. Электр энергиясының көтерме сауда нарығының субъектілеріне, электр энергиясының орталықтандырылған сауда-саттық нарығының операторына операциялық тәулікке жеткізу көлемдерін растайтын хабарлама электрондық пошта арқылы жіберіледі.
55. Есептік кезеңнің нәтижелері бойынша жүйелік оператор Қазақстан Республикасының көтерме сауда нарығында электр энергиясын өндіру-тұтынудың нақты теңгерімін қалыптастырады. Нақты теңгерімді құрастыру үшін көтерме сауда нарығының субъектілерімен беру, тұтыну көлеміне салыстыру актілерінің көшірмелері, энергия беруші компаниялардың, оның ішінде электр энергиясын қабылдаудың–босатудың жиынтық нақты теңгерімдері, өңірлік электр желілік компаниялардың, шекаралас энергия желілерімен салыстыру актілерінің көшірмелері есептік ақпарат болып табылады. Көтерме сауда нарығының субъектілері есептік ақпаратты жүйелік оператордың ұлттық диспетчерлік орталығына есепті айдан кейінгі айдың 10-күніне дейін жібереді.
56. Жүйелік оператордың ұлттық диспетчерлік орталығы әрбір энергия өндіруші ұйым бойынша нақты теңгерімінде:
1) түзетулерді есепке ала отырып, тәуліктік кестеде мәлімделген электр энергиясын жеткізу көлемін;
2) энергия өндіруші ұйым теңгерім тиесілігі шегінде коммерциялық есепке алу аспаптары тіркеген электр энергиясының нақты жеткізілген көлемін;
3) басқа энергия өндіруші ұйымдардан электр энергиясын сатып алу-сатудың мәлімделген және нақты көлемдерін;
4) әрбір келісімшарттық сатып алушыға электр энергиясын сатудың мәлімделген және нақты көлемдерін;
5) орталықтандырылған сауда-саттыққа арналған мәмілелер бойынша электр энергиясын сату (сатып алу) көлемін;
6) қосымша өндірілген электр энергиясын сатып алушыны көрсете отырып, сатылған электр энергиясының келісімшарттан тыс (келісімшартсыз) көлемін;
7) электр энергиясын өндіруші ұйым теңгерімнің провайдері болып табылған жағдайда, электр энергиясы теңгерімсіздігін сату (сатып алу) көлемдерін көрсетеді.
57. Әрбір тұтынушы бойынша нақты теңгерімде, оның ішінде энергиямен жабдықтаушы және энергия жеткізуші ұйымдар бойынша жүйелік оператордың ұлттық диспетчерлік орталығы:
1) шарттар бойынша электр энергиясын сатушылардың әрқайсысынан электр энергиясын сатып алудың мәлімделген және нақты көлемдерін;
2) орталықтандырылған сауда-саттыққа арналған мәмілелер бойынша электр энергиясын сатып алу көлемін;
3) қосымша өндірілген электр энергиясының сатушысын көрсете отырып, келісімшарттан тыс (келісімшарттық емес) тұтынылған электр энергиясының көлемін;
4) электр энергиясын сатып алушы теңгерімнің провайдері болып табылған жағдайда, электр энергиясы теңгерімсіздігін сату (сатып алу) көлемдерін көрсетеді.
58. Есепті айдан кейінгі айдың 20-күніне дейінгі мерзімде жүйелік оператордың ұлттық диспетчерлік орталығы есепті кезеңде көтерме сауда нарығында электр энергиясын сатып алу-сату операцияларын жүзеге асыратын электр энергиясының көтерме сауда нарығының барлық субъектілеріне бекітілген нақты теңгерімнің электронды көшірмесін береді.
59. Электр энергиясының көтерме сауда нарығының субъектілері жүйелік оператордан техникалық диспетчерлендіру бойынша қызмет көрсетуді алу кезінде:
1) тоқ қабылдағыштарды, электр энергиясын коммерциялық есепке алу аспаптарын тиісті техникалық жай-күйде ұстап тұрады және олардың техникалық жай-күйіне қойылған заңда айқындалған талаптарды орындайды;
2) Қазақстан БЭЖ-інде стандарттарда белгіленген электр энергиясының сапалық көрсеткіштерін қолдауға бағытталған нормативтік талаптарды орындайды;
3) Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында белгіленген талаптарға жауап беретін электр энергиясының коммерциялық есепке алынуын қамтамасыз етеді;
4) жүйелік оператор персоналының электр энергиясын коммерциялық есепке алу аспаптарына, сондай-ақ мемлекеттік энергетикалық қадағалау қызметкерлерінің заңға сәйкес электр қондырғыларының техникалық жай-күйі мен пайдалану қауіпсіздігіне бақылау жүргізуі үшін кедергісіз қолжетімділігін қамтамасыз етеді.
60. Техникалық диспетчерлендіру бойынша қызмет көрсетуді толық немесе ішінара тоқтатуды жүйелік оператор мынадай жағдайларда:
1) техникалық диспетчерлендіру бойынша қызмет көрсетуді тоқтатқанға дейін кемінде 72 сағат бұрын осы көтерме сауда нарығының субъектісін алдын ала хабардар ете отырып, техникалық диспетчерлендіру бойынша қызмет көрсетуге ақы төлеу бойынша міндеттемелерді көтерме сауда нарығының субъектісі орындамаған кезде. Қызмет көрсетуді тоқтату энергия өндіруші ұйымды оқшауланған жұмысқа бөлуге дейін іске асырылады;
2) ұлттық электр желісінде жөндеу жұмыстарының жүргізілуі және басқа бағдарлар бойынша электр энергиясын беру мүмкін болмаған жағдайда;
3) Қазақстан БЭЖ-де авариялық бұзылыстың туындауы кезінде жүргізеді.
61. Жүйелік оператор өндіруші қуаттың тапшылығы туындаған жағдайларда қуатты резервтеу жөнінде көтерме сауда нарығының субъектілеріне қызмет көрсетеді және шартта келісілген көлемде және мерзімде резервтік қуаттың жеткізілуін жүзеге асырады.
62. Жүйелік оператор қуатты резервтеу бойынша қызмет көрсету кезінде:
1) шартта келісілген көлемде және мерзімде резервтік қуатты жеткізуді қамтамасыз етеді;
2) резервтік қуатты жеткізуді күту режиміндегі қажетті шектерде ұлттық электр желісінің өткізу қабілетін қамтамасыз етеді;
3) өндіруші қуаттың тапшылығы туындаған жағдайда резервтік қуатты сатып алудың, берудің және көтерме сауда нарығы субъектісіне жеткізудің шарттық талаптарын орындауды қамтамасыз етеді;
4) электр энергиясын өндірудің-тұтынудың болжамды теңгерімі негізінде қуатты резервтеу бойынша қызмет көрсетуге Қазақстан БЭЖ-інің қажеттілігін болжайды;
5) Қазақстан БЭЖ-інде стандарттарда белгіленген электр энергиясы сапасы көрсеткіштері мен электр энергиясының стандарттық жиілігін қолдауға бағытталған шараларды орындайды.
63. Қуатты резервтеу бойынша қызмет көрсетуді тоқтатуды (шектеуді) жүйелік оператор мына жағдайларда:
1) Қазақстан БЭЖ-де авариялық бұзылыстарды болдырмау, оқшаулау және жою мақсатында;
2) көтерме сауда нарығының субъектісі қуатты резервтеу бойынша қызмет көрсету тоқтатылғанға дейін кемінде 72 сағат бұрын алдын ала хабардар етілгеннен кейін қызмет көрсетуге ақы төлеу жөніндегі шарттарды бұзған кезде жүргізеді.
64. Қуатты резервтеу бойынша қызмет көрсетуге ақы төлеу жасалған шарттарға сәйкес жүргізіледі.
65. Қазақстан БЭЖ-інде электр энергиясын өндірудің/тұтынудың теңгерімін ұйымдастыру бойынша жүйелік қызметтерді тұтынушыларға, энергия жеткізуші, энергия өндіруші, энергиямен жабдықтаушы ұйымдарға жасалған шартқа сәйкес жүйелік оператор көрсетеді.
66. Электр энергиясын өндіру/тұтыну теңгерімін ұйымдастыру бойынша жүйелік қызметтерді көрсету кезінде жүйелік оператор:
1) Қазақстанның электр станцияларында және шектес мемлекеттердің энергия жүйелерінде электр қуатының резервтерін әзірлікте ұстау бойынша қосалқы қызмет көрсетуді сатып алу жолымен электр қуаты резервтерінің қажетті көлемі мен құрылымын қалыптастыруды және оларды орналастыруды;
2) Қазақстан БЭЖ-інде жиіліктің белгіленген стандарттарын электр қуатын (жиілікті) реттеу жөніндегі қосалқы қызмет көрсетуді сатып алу жолымен қамтамасыз етуді;
3) электр энергиясының көтерме сауда нарығының субъектілерінен теңгерімдеуге қатысуға және қуаттың жедел резервтерінің сараланған тізімін жасауға баға ұсыныстарын орталықтан қабылдауды;
4) Қазақстан БЭЖ-інде электр энергиясын өндірудің/тұтынудың ағымдағы теңгеріміне үздіксіз мониторинг жүргізуді, электр энергиясының мемлекетаралық нақты сальдо-ағындарының шарттардан ауытқуын реттеуді;
5) көтерме сауда нарығы субъектілерінің электр энергиясын өндіруін немесе тұтынуын ұлғайтуға/азайтуға команда беру арқылы Қазақстанның БЭЖ-інде туындайтын электр энергиясының теңгерімсіздіктерін табиғи реттеуді;
6) Қазақстанның БЭЖ-інде электр энергиясының теңгерімсіздіктерін табиғи реттеу үшін тартылған электр энергиясын коммерциялық есепке алуды және есепті кезеңнің қорытындылары бойынша коммерциялық есепке алу аспаптарының деректері базасында көтерме сауда нарығы субъектілеріндегі электр энергиясының нақты теңгерімсіздіктерін айқындауды;
7) Қазақстан БЭЖ-інде теңгерімсіздіктерді табиғи реттеу кезінде пайдаланылған электр энергиясының теңгерімдеу бағасын есептеуді;
8) есепті кезеңнің қорытындылары бойынша көтерме сауда нарығының субъектілерінде туындайтын электр энергиясының теңгерімді нарығындағы қаржылық міндеттемелерін айқындауды;
9) электр энергиясының теңгерімдеуші нарығы имитациялық режимде жұмыс істейтін уақыт кезеңін қоспағанда, көтерме сауда нарығының субъектілерімен бірге электр энергиясының анықталған теңгерімсіздіктерін қаржылық реттеуді жүзеге асырады.
67. Электр энергиясын өндіру-тұтыну теңгерімін ұйымдастыру бойынша қызмет көрсетуді толық немесе ішінара тоқтатуды жүйелік оператор мынадай жағдайларда:
1) теңгерімдеуді ұйымдастыру бойынша қызмет көрсетуді тоқтатуға дейін кемінде 72 сағат бұрын көтерме сауда нарығы субъектісін жазбаша хабардар еткеннен кейін электр энергиясын өндіруді-тұтынуды теңгерімдеуді ұйымдастыру бойынша қызмет көрсетуге ақы төлеу жөніндегі шарт талаптарын көтерме сауда нарығы субъектісінің бұзуы;
2) көтерме сауда нарығы субъектісінің теңгерімдеу аймағында электр энергиясының теңгерімсіздіктерін табиғи реттеу мүмкіндігі болмаған жағдайда авариялық жағдайдың туындауы;
3) көтерме сауда нарығы субъектісінің теңгерімдеу аймағында электр энергиясының теңгерімсіздіктерін табиғи реттеу мүмкіндігі болмаған жағдайда жылдық немесе айлық жөндеу кестесінде оларды өткізу мерзіміне көзделген жүйелік оператордың электр желілерінде жөндеу жұмыстарын жүргізу;
4) электр желілері учаскелерінің қимасында артық жүктемеге әкеп соғатын көтерме сауда нарығы субъектілеріндегі электр энергиясының айтарлықтай теңгерімсіздіктері;
5) көтерме сауда нарығы субъектісінің теңгерімдеу аймағында электр энергиясының теңгерімсіздіктерін табиғи реттеу мүмкіндігі болмаған жағдайда Қазақстан БЭЖ-ін әртүрлі теңгерімдеу аймақтарына бөлу;
6) көтерме сауда нарығы субъектісінің тәулік ішінде және есепті кезеңде электр энергиясы теңгерімсіздігінің келісілген ықтимал ауытқу аралығын бұзуы және имитациялық режимдегі теңгерімдеуші нарықтың жұмысы кезінде нөлдік сальдосын сақтамауы кезінде жүргізеді.

3. Қосалқы қызмет көрсетуді ұйымдастыру және оның жұмыс істеу
тәртібі

68. Жүйелік оператор Қазақстан БЭЖ-інде электр энергиясының сенімділігі мен сапасының белгіленген нормаларын қамтамасыз ету үшін қосалқы қызметтерді шарттық негізде көтерме сауда нарығының субъектілерінен сатып алады.
69. Жүйелік операторға электр қуатының резервтерін әзірлікте ұстау бойынша қосалқы қызметтерді көрсету кезінде осы қызметтерді жеткізушілер:
1) Қазақстан БЭЖ-інде электр қуатының жедел резервтерін қалыптастыру үшін қажет етілетін ақпаратты жүйелік операторға ұсынады;
2) өз жабдықтарының тиісті техникалық жай-күйін, пайдалану қауіпсіздігі қағидаларының, экологиялық талаптардың және басқалардың сақталуын қамтамасыз етеді;
3) қосалқы қызметтерді өз көлемінде және мерзімінде көрсету үшін белгіленген шарттарға сәйкес электр энергиясын өндіру/тұтыну шамасын өзгертуге арналған жүйелік оператордың, сондай-ақ диспетчерлендіруге электр қуаты резервтерінің талап етілетін дайындығына арналған тестілеуді өткізу кезінде де жүйелік оператор нұсқауларының орындалуын қамтамасыз етеді;
4) электр энергиясының теңгерімдеуші нарығына баға ұсыныстарын береді.
70. Электр қуатының резервтерін әзірлікте ұстау бойынша қосалқы қызметтерді алу кезінде жүйелік оператор:
1) диспетчерлендіруге электр қуатының резервтерін әзірлікте ұстауға тестілеу өткізеді;
2) қосалқы қызметтерді көрсету шартында белгіленген көлемге және мерзімге сәйкес электр энергиясын өндіру/тұтыну шамасын өзгертуге арналған нұсқаулар береді. Электр қуатының резервтері іске қосылған кезде өндірілген электр энергиясына шартта белгіленген тәртіппен ақы төленуге тиіс.
71. Электр қуатының резервтерін әзірлікте ұстау бойынша қосалқы қызметтерді көрсетуге арналған шартта жүйелік операторға:
1) жүктемені азайтуға-көбейтуге арналған қуаттың беріліп отырған резервінің шамасы;
2) қуаттың резервін жандандыру уақыты көрсетіледі.
72. Осы қызметтерді көрсетушілер жүйелік операторға қуатты (жиілікті) реттеу бойынша қосалқы қызмет көрсету кезінде:
1) жүйелік операторға Қазақстанның БЭЖ-інде реттеу диапазонын құру үшін қажетті ақпаратты ұсынады;
2) өз жабдықтарының тиісті техникалық жай-күйін, пайдалану қауіпсіздігі қағидаларының, экологиялық талаптардың және басқалардың сақталуын қамтамасыз етеді;
3) қосалқы қызмет көрсету шартында белгіленген көлем мен мерзімге сәйкес электр энергиясын өндіру/тұтыну шамасының өзгеруіне жүйелік оператор нұсқауларының орындалуын қамтамасыз етеді.
73. Қуатты (жиілікті) реттеу бойынша қосалқы қызмет көрсету кезінде жүйелік оператор:
1) қызмет көрсетушінің мәлімделген реттеу диапазонын ұсынуға дайындығына тестілеу жүргізеді;
2) қосалқы қызмет көрсету шартында белгіленген көлем мен мерзімге сәйкес электр энергиясын өндіру/тұтыну шамасының өзгеруіне нұсқаулар береді. Қуатты (жиілікті) реттеу бойынша көрсетілген қызметтің нақты көлеміне шартта белгіленген тәртіппен ақы төленуге тиіс.
74. Қуатты (жиілікті) реттеу бойынша қосалқы қызмет көрсетуге арналған шартта жүйелік операторға:
1) қуатты (жиілікті) реттеу бойынша қызмет көрсетудің шартты көлемі;
2) реттеу диапазонын ұсыну тәртібі көрсетіледі.
75. Авариялық бұзылыстар жағдайларында оны жою үшін өндіруші агрегаттарды қосу (өшіру) немесе электр станциялары генераторларының белсенді жүктемесін өзгерту қажет болғанда, жүйелік оператор электр желісінің тиісті учаскесінде «авария» режимін енгізеді және авариялық жағдайдың талаптарына сәйкес электр қуатының резервтерін қолданысқа енгізеді.
76. Қазақстанның барлық электр станцияларының толық ажыратылуына әкелген авариялық бұзылыстар жағдайларында, жүйелік оператор шектес мемлекеттердің энергия жүйелерімен шарттар, соның ішінде электр энергиясын сатып алу, қуатты реттеу бойынша қызметтер көрсетуге, авариялық өзара көмек туралы шарт негізінде энергия желілерін токтан ажыратылған күйден қосу жөніндегі іс-шараларды жүзеге асырады.
77. Қазақстанның БЭЖ-нің жекелеген бөліктерінің ажыратылуына әкелген авариялық бұзылыстар жағдайларында, жүйелік оператор электр қуаты резервтерін әзірлікте ұстап тұру бойынша қызмет көрсетуге, электр қуатын қалпына келтіру бойынша, қуатты реттеу бойынша қызмет көрсетуге, көтерме сауда нарығының субъектілерімен шарттарды қолдану арқылы токтан ажыратылған өңірде, электрлік қоректендіруді қалпына келтіру жөніндегі іс-шараларды жүзеге асырады.