О практике применения законодательства о реабилитации и банкротстве

Нормативное постановление Верховного суда Республики Казахстан от 2 октября 2015 года № 5. Утратило силу нормативным постановлением Верховного Суда Республики Казахстан от 2 ноября 2023 года № 2.

Сноска. Утратило силу нормативным постановлением Верховного Суда РК от 02.11.2023 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

Изучив практику применения судами законодательства о процедурах реабилитации и банкротства и в целях единообразного применения норм действующего законодательства о реабилитации и банкротстве, пленарное заседание Верховного суда Республики Казахстан

постановляет:

1. Законодательство Республики Казахстан о процедурах реабилитации и банкротства основывается на Конституции Республики Казахстан и состоит из Гражданского кодекса Республики Казахстан (далее – ГК), Гражданского процессуального кодекса Республики Казахстан (далее – ГПК), Предпринимательского кодекса Республики Казахстан (далее – Предпринимательский кодекс), Закона Республики Казахстан от 7 марта 2014 года № 176–V "О реабилитации и банкротстве" (далее – Закон "О реабилитации и банкротстве"), иных законов и нормативных правовых актов, устанавливающих особенности применения процедур реабилитации и банкротства в отношении отдельных хозяйствующих субъектов.

В соответствии с пунктом 2 статьи 2 Закона "О реабилитации и банкротстве", если международным договором, ратифицированным Республикой Казахстан, установлены иные правила, чем те, которые предусмотрены Законом, то применяются правила международного договора.

Сноска. Пункт 1 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

2. Дела о банкротстве, реабилитации, ускоренной реабилитации и об урегулировании неплатежеспособности, а также дела по привлечению к субсидиарной ответственности должностных лиц (должника) рассматриваются судами по общим правилам гражданского судопроизводства с особенностями, установленными Законом "О реабилитации и банкротстве".

Дела указанной категории подсудны специализированным межрайонным экономическим судам областей, городов Алматы и Астаны и рассмотрению в порядке заочного производства не подлежат.

Сноска. Пункт 2 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

3. Согласно статье 3 Закона "О реабилитации и банкротстве" особенности применения процедур банкротства в отношении отдельных хозяйствующих субъектов в зависимости от их правового статуса и направления деятельности могут быть установлены законодательством Республики Казахстан.

Особенности принудительной реорганизации и ликвидации банков и страховых (перестраховочных) организаций установлены банковским законодательством и законодательством о страховании и страховой (перестраховочной) деятельности.

Основания принудительной ликвидации хлебоприемных и хлопкоперерабатывающих предприятий, особенности реализации имущественной массы и очередность удовлетворения требований кредиторов предусмотрены в Законах Республики Казахстан от 19 января 2001 года № 143-II " О зерне" и от 21 июля 2007 года № 298-III " О развитии хлопковой отрасли".

Законодательными актами установлены отдельные особенности процедур реабилитации и банкротства и в отношении накопительных пенсионных фондов, сельскохозяйственных производителей.

Применение процедуры банкротства с учетом правового положения субъекта хозяйственной деятельности – индивидуальных предпринимателей и крестьянских (фермерских) хозяйств – регулируется статьей 21 ГК и статьей 39 Предпринимательского кодекса".

Процедуры реабилитации (ускоренной реабилитации) не применяются в отношении индивидуальных предпринимателей и крестьянских (фермерских) хозяйств.

При банкротстве организаций и предприятий, индивидуальных предпринимателей, являющихся субъектами естественной монополии или субъектами рынка, занимающих доминирующее или монопольное положение на соответствующем товарном рынке либо имеющих важное стратегическое значение для экономики республики, способных оказать влияние на жизнь, здоровье граждан, национальную безопасность или окружающую среду, в том числе организаций, пакеты акций (доли участия) которых отнесены к стратегическим объектам в соответствии с законодательством Республики Казахстан, а также признанных банкротами по инициативе государства, в целях защиты интересов граждан и государства Правительство Республики Казахстан вправе устанавливать особые условия и порядок реализации имущественной массы и дополнительные требования к покупателям объектов имущественной массы, а также принять решение о приобретении национальным управляющим холдингом имущественной массы при банкротстве организаций, пакеты акций (доли участия) которых отнесены к стратегическим объектам в соответствии с законодательством Республики Казахстан, или организаций, имеющих важное стратегическое значение для экономики республики.

При банкротстве юридических лиц, осуществляющих экологически опасные виды хозяйственной и иной деятельности, проводится обязательный экологический аудит их деятельности в соответствии с Экологическим кодексом Республики Казахстан от 9 января 2007 года № 212-III.

Сноска. Пункт 3 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

4. Заявление о признании банкротом отсутствующего должника может быть подано прокурором или любым кредитором должника независимо от суммы денежного обязательства и срока его исполнения.

Если сумма кредиторской задолженности по денежным обязательствам менее установленной законом, то суд возвращает заявление без рассмотрения на основании пункта 1 статьи 43 и пункта 4 статьи 44 Закона "О реабилитации и банкротстве".

5. При принятии к рассмотрению заявлений должника или кредитора о признании должника банкротом либо применении реабилитационной процедуры суду следует проверить, надлежащим ли лицом (органом) оно подписано, исходя из учредительных документов заявителя.

Если при принятии заявления должника или кредитора о признании должника банкротом либо применении реабилитационной процедуры суд установит, что оно подписано лицом, не имеющим полномочий, либо не приложены документы, подтверждающие полномочия этого лица, и документы, предусмотренные статьями 41 и 42 Закона "О реабилитации и банкротстве", то суд возвращает такое заявление в соответствии с пунктом 1 статьи 43 Закона "О реабилитации и банкротстве" без рассмотрения.

В случаях, когда обращение должника в суд является обязательным по основаниям, предусмотренным пунктом 2 статьи 43 Закона "О реабилитации и банкротстве", суд обязан принять заявление в свое производство и необходимые документы истребовать от заявителя в порядке подготовки дела к судебному разбирательству.

Заявление кредитора может быть подписано и его представителем. В этом случае согласно статьями 60 и 61 ГПК к заявлению прилагается доверенность кредитора, подтверждающая полномочия представителя на обращение в суд.

Сноска. Пункт 5 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

6. Согласно статье 46 Закона "О реабилитации и банкротстве" кредитор вправе в одном заявлении указать несколько требований к должнику, также требования нескольких кредиторов могут быть объединены в одном заявлении.

Если заявление кредитора о признании должника банкротом представлено в суд после возбуждения дела в отношении должника на основании заявления другого кредитора, но до вынесения решения по делу, суд выносит определение о присоединении заявления к возбужденному производству для одновременного рассмотрения.

При поступлении заявления после вступления в законную силу решения суда о признании должника банкротом и возбуждении производства банкротства суд отказывает в принятии заявления со ссылкой на статью 151 ГПК.

Сноска. Пункт 6 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

6-1. Согласно статье 28-1 Закона "О реабилитации и банкротстве" суд в течение трех рабочих дней с даты принятия заявления должника об урегулировании неплатежеспособности выносит одно из следующих решений:

о применении процедуры урегулирования неплатежеспособности;

об отказе в применении процедуры урегулирования неплатежеспособности.

По итогам рассмотрения заявления должника о применении процедуры урегулирования неплатежеспособности суд вправе отказать в применении данной процедуры только в случае, если должником не предоставлены доказательства наличия у должника признаков неплатежеспособности, установленных статьей 5 Закона "О реабилитации и банкротстве".

Суду необходимо установить наличие неплатежеспособности должника, а не его несостоятельности. В этой связи судам не следует в обязательном порядке запрашивать у должника финансовую отчетность за последние 3 года.

Дела данной категории судом рассматривается в судебном заседании с участием должника.

По результатам рассмотрения дел данной категории судом выносится судебный акт в виде решения. При удовлетворении заявления должника в резолютивной части решения должны быть указаны последствия принятия такого решения, предусмотренные статьей 28-2 Закона "О реабилитации и банкротстве", которые являются обязательными для исполнения.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 6-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

7. Судам следует иметь в виду, что заявления о банкротстве юридических лиц и индивидуальных предпринимателей рассматриваются в порядке особого производства, поэтому наличие либо отсутствие оснований для признания должника неплатежеспособным устанавливается на момент обращения в суд.

Отказ суда в признании должника банкротом (применении процедуры реабилитации или ускоренной реабилитации) либо прекращение производства по делу о банкротстве (процедуре реабилитации или ускоренной реабилитации) по основаниям, установленным законом (кроме прекращения производства по делу в связи с ликвидацией должника), не является основанием для отказа в приеме последующих заявлений о признании того же должника банкротом либо применении процедуры реабилитации или ускоренной реабилитации.

Любой кредитор, в том числе кредитор, которому отказано в признании должника банкротом (применении процедуры реабилитации или ускоренной реабилитации), вправе вновь обратиться в суд за признанием должника банкротом либо применением процедуры реабилитации или ускоренной реабилитации в связи с изменившимися обстоятельствами (существенное увеличение объема бесспорных обязательств должника, значительное изменение его финансово-хозяйственного положения и др.).

8. Статьями 32 и 50 Закона "О реабилитации и банкротстве" установлен перечень возможных для должника последствий при возбуждении судом дела о банкротстве (о применении реабилитации или ускоренной реабилитации) – это запрет собственнику имущества и всем его органам распоряжаться имуществом вне рамок обычных коммерческих операций, запрет на удовлетворение требований одних кредиторов преимущественно перед другими кредиторами (кроме лиц, прямо указанных в законе), приостановление исполнения ранее принятых решений судов и др.

При решении вопроса применять или не применять меры по обеспечению требований кредиторов, указанные в статье 51 Закона "О реабилитации и банкротстве", суд должен иметь в виду, что принятие таких мер и вынесение определения об ограничении прав должника возможно только на основании заявления кредиторов и иных участвующих в деле лиц.

Принимаемые судом меры обеспечения должны быть разумными, соответствовать цели обеспечения интересов кредиторов, сохранности имущества и не препятствовать продолжению работ на производствах с непрерывным или сезонным циклом, связанных с жизнеобеспечением и здоровьем граждан, охраной окружающей среды, национальной безопасности. В связи с изложенным, судом могут быть приняты не все меры обеспечения, предусмотренные статьей 51 Закона "О реабилитации и банкротстве".

9. Возбуждение производства по делу о банкротстве должника (о применении процедуры реабилитации или ускоренной реабилитации) не является основанием для прекращения производства по делам, по которым должник выступает в качестве ответчика. Вопрос об исполнении этих решений, наряду с прочими вступившими в законную силу решениями суда до принятия решения о признании должника банкротом (о применении реабилитационной процедуры или ускоренной реабилитационной процедуры), решается в порядке, установленном статьями 32 и 50 Закона "О реабилитации и банкротстве".

Судебное решение о применении в отношении должника реабилитационной процедуры или ускоренной реабилитационной процедуры также не является основанием для прекращения судами производства по ранее возбужденным делам, по которым должник выступает в качестве ответчика. Требования кредиторов, денежные обязательства перед которыми возникли как до, так и после введения реабилитационной процедуры или ускоренной реабилитационной процедуры рассматриваются судами в общем порядке.

Особенности исполнения должником решений судов, вынесенных в период проведения банкротства (реабилитационной процедуры или ускоренной реабилитационной процедуры), установлены статьями 36, 68 и 87 Закона "О реабилитации и банкротстве".

Последствия возбуждения дела о банкротстве (реабилитационной процедуре или ускоренной реабилитационной процедуре), установленные статьями 32, 36, 50, 68 и 87 Закона "О реабилитации и банкротстве", носят обязательный характер.

Согласно подпункту 2) пункта 1 статьи 36 и подпункту 2) пункта 1 статьи 50 Закона "О реабилитации и банкротстве" приостанавливается исполнение решений судов, третейских судов, органов государственных доходов, а также собственников имущества должника (уполномоченных им органов), учредителей (участников) в отношении его имущества, принятые до возбуждения дела о реабилитации или банкротства, а также до применения процедуры ускоренной реабилитационной процедуры.

Судам следует учесть, что в подпункте 3) пункта 1 статьи 68 Закона "О реабилитации и банкротстве" предусмотрены аналогичные случаи приостановления исполнения принятых решений судов, третейских судов, органов государственных доходов, а также собственников имущества должника (уполномоченных им органов), учредителей (участников) в отношении его имущества, принятые в период реабилитационной процедуры.

Сноска. Пункт 9 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

10. Со дня вынесения судом решения о признании должника банкротом прекращаются все дела имущественного характера с участием должника в качестве ответчика, находящиеся в суде. Имущественные требования кредиторов могут быть предъявлены должнику только в рамках производства банкротства и рассматриваются судом, принявшим решение о признании должника банкротом.

Банкротный управляющий обязан известить все суды, в производстве которых находятся дела по рассмотрению имущественных требований к должнику, о признании его банкротом и направить заявления о прекращении производства по делам.

Дела, по которым должник выступает истцом, рассматриваются по правилам гражданского судопроизводства без каких-либо изъятий.

11. Согласно статье 5 Закона "О реабилитации и банкротстве" основанием для обращения кредитора в суд с заявлением о признании должника банкротом является его неплатежеспособность, которая возникает при неисполнении должником обязательства в течение сроков, предусмотренных в подпунктах 1), 2) и 3) пункта 1 статьи 5 вышеуказанного Закона, с момента наступления срока его исполнения.

Основанием для объявления должника банкротом в судебном порядке является его несостоятельность. При установлении факта несостоятельности должны быть учтены денежные обязательства должника, срок исполнения которых наступил, а также принятые и (или) находящиеся на исполнении.

Судам следует обратить внимание, что действующее законодательство о реабилитации и банкротстве содержит разные понятия несостоятельности и основания для признания должника банкротом в отношении различных хозяйствующих субъектов.

В статье 1 Закона "О реабилитации и банкротстве" несостоятельность юридического лица определяется как установленная судом неспособность должника в полном объеме удовлетворить требования кредиторов по денежным обязательствам, произвести расчеты по оплате труда с лицами, работающими по трудовому договору, обеспечить уплату налогов и других обязательных платежей в бюджет, социальных отчислений в Государственный фонд социального страхования, а также обязательных пенсионных взносов и обязательных профессиональных пенсионных взносов.

Критерием определения несостоятельности должника – юридического лица является его неплатежеспособность.

Для признания банка второго уровня банкротом согласно статье 71 Закона Республики Казахстан от 31 августа 1995 года № 2444 "О банках и банковской деятельности Республики Казахстан" необходимо наличие признака неплатежеспособности. При этом платежеспособность банка-должника определяется только заключением Национального Банка Республики Казахстан, составленным с учетом методики расчета пруденциальных нормативов и иных обязательных к соблюдению норм и лимитов, размера капитала банка, то есть комплексная оценка производится уполномоченным законом лицом.

Под несостоятельностью сельскохозяйственных производителей понимается неспособность должника в течение очередного цикла сезонности удовлетворить требования кредиторов по денежным обязательствам, за счет принадлежащего ему имущества.

При установлении несостоятельности сельскохозяйственных производителей учитываются обязательства, срок исполнения по которым наступил не ранее предшествующего года.

12. В статьях 4 и 5 Закона "О реабилитации и банкротстве" установлен исчерпывающий перечень оснований для вынесения судом решения о признании должника банкротом или применении реабилитационной процедуры. Суд не вправе объявить должника банкротом или применить реабилитационную процедуру по иным не установленным законом основаниям.

Заявления прокурора, кредитора (кредиторов), за исключением случаев подачи заявления по основаниям, предусмотренным статьей 82 Закона "О реабилитации и банкротстве", могут быть отозваны заявителями до принятия решения о признании должника банкротом или применении реабилитационной процедуры, в этих случаях суд выносит определение о прекращении производства по делу.

13. По результатам осуществления сбора сведений о финансовом состоянии должника временный управляющий составляет заключение аналитического характера, содержащее выводы: о его платежеспособности или неплатежеспособности; о наличии оснований для признания должника банкротом; о наличии оснований для применения реабилитационной процедуры; об отсутствии должника по адресу, указанному в заявлении о признании банкротом; об отсутствии других кредиторов, кроме заявителя; о непредоставлении доступа временному управляющему к учетной документации должника, что препятствовало составлению заключения.

Когда должник не предоставляет доступ временному управляющему к учетной документации, что явилось препятствием составлению заключения о финансовом состоянии должника, суд должен разрешить спор, исходя из имеющихся в материалах дела доказательств.

При определении вопроса о неплатежеспособности или платежеспособности должника судам следует учесть, что заключение временного управляющего является одним из доказательств по делу, поэтому на основании статьей 64, 65 и 67 ГПК данное заключение должно быть оценено судом в совокупности с другими доказательствами по делу с учетом их относимости, допустимости и достоверности. Такое заключение не имеет для суда преимущества перед другими доказательствами.

Решение суда о признании должника банкротом, основанное на признании им своей неплатежеспособности, должно содержать подробный анализ о финансово-хозяйственном состоянии должника, а также обоснованную оценку неплатежеспособности должника по существу.

При возбуждении дела о банкротстве на основании заявления должника в обязанности временного управляющего входит составление реестра требований кредиторов.

В случае если дело о банкротстве возбуждено по заявлению кредитора или прокурора, временный управляющий, кроме составления реестра требований кредиторов также обязан составить заключение о финансовом положении должника. Судам следует учитывать это при вынесении определения о назначении временного управляющего.

Сноска. Пункт 13 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

13-1. Согласно подпункту 2) пункта 1 статьи 58 Закона "О реабилитации и банкротстве" решение об отказе в признании должника банкротом выносится судом с учетом заключения временного управляющего об отсутствии кредиторов у должника, кроме заявителя.

Настоящая норма не распространяется на случай, когда заявителем является кредитор по налогам и другим обязательным платежам в бюджет.

В случае если единственным кредитором выступает иное лицо (не кредитор по налогам и другим обязательным платежам в бюджет), то требования по взысканию задолженности подлежат разрешению в общеустановленном судебном порядке, минуя процедуру банкротства.

При наличии единственного кредитора отсутствует необходимость справедливого распределения имущественной массы должника между кредиторами в соответствии с очередностью, установленной законодательством.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 13-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

14. Основанием для обращения с заявлением в суд о признании должника банкротом является его неплатежеспособность при отсутствии возможности восстановления платежеспособности, тогда как основанием для обращения о применении реабилитационной процедуры является его неплатежеспособность или угроза неплатежеспособности, когда должник будет не в состоянии исполнить денежные обязательства при наступлении срока их исполнения в ближайшие двенадцать месяцев, при наличии возможности восстановления платежеспособности.

Под угрозой неплатежеспособности должника следует понимать такое состояние его платежеспособности, когда в ближайшее время может наступить его неспособность в полном объеме удовлетворить требования кредиторов по денежным обязательствам.

Под возможностью восстановления платежеспособности должника следует понимать наличие комплекса взаимосвязанных реальных мероприятий, направленных на оздоровление финансовой деятельности должника и осуществляемых на основе взаимного согласия между должником и кредиторами, группой однородных кредиторов.

Судам следует иметь в виду, что для применения реабилитационной процедуры необходимо одновременно наличие двух признаков:

неплатежеспособность должника или угроза его неплатежеспособности;

реальная возможность восстановления его платежеспособности.

Реабилитационная процедура также может быть применена по возбужденному делу о признании должника банкротом. При этом план реабилитации должен быть разработан должником совместно с кредиторами, и он должен быть утвержден судом в течение трех месяцев со дня вступления в законную силу решения о применении реабилитационной процедуры.

Использование реабилитационных процедур в интересах должника в целях отсрочки исполнения требований кредиторов противоречит Закону "О реабилитации и банкротстве", поэтому суд не вправе принимать решение о применении реабилитационной процедуры в отношении хозяйствующих субъектов, не доказавших в общем порядке свою неплатежеспособность или угрозу наступления своей неплатежеспособности.

Суд в течение двух рабочих дней со дня вступления решения о применении реабилитационной процедуры в законную силу выносит определение о назначении временного администратора из числа лиц, зарегистрированных в уполномоченном органе, сведения о которых размещены на интернет-ресурсе уполномоченного органа на дату вынесения определения.

Сноска. Пункт 14 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

15. Законом "О реабилитации и банкротстве" установлен порядок применения реабилитационных процедур: ускоренной реабилитационной процедуры и реабилитационной процедуры.

Судам следует учесть, что с заявлением о применении ускоренной реабилитационной процедуры вправе обратиться только должник. Ускоренная реабилитационная процедура применяется при наличии одновременно следующих условий: в отношении должника не возбуждено дело о реабилитации или о банкротстве; должник является коммерческой организацией; должник является неплатежеспособным либо будет не способен исполнить денежные обязательства при наступлении срока их исполнения в ближайшие двенадцать месяцев.

Ускоренная реабилитационная процедура не применяется в отношении должника по требованиям граждан, перед которыми должник несет ответственность за причинение вреда жизни или здоровью, по оплате труда и выплате компенсаций лицам, работавшим по трудовому договору, имеет задолженности по социальным отчислениям в Государственный фонд социального страхования, по обязательным пенсионным взносам и обязательным профессиональным пенсионным взносам, по вознаграждениям по авторским договорам, а также по налогам и другим обязательным платежам в бюджет.

При ускоренной реабилитационной процедуре план реабилитации составляется заявителем (должником) и предоставляется суду одновременно с заявлением о применении ускоренной реабилитационной процедуры, данный план утверждается судом при вынесении решения о применении ускоренной реабилитационной процедуры. В ходе проведения ускоренной реабилитационной процедуры реестр требований кредиторов не формируется.

16. По заявлению собственника имущества должника (уполномоченного им органа), учредителей (участников) на основании решения собрания кредиторов суд вправе сохранить право управления имуществом и делами должника с момента утверждения плана реабилитации за собственником имущества должника, уполномоченным им органом, учредителями (участниками).

В случае принятия решения собранием кредиторов об отмене права собственника имущества должника, учредителей (участников) на управление имуществом и делами должника собрание кредиторов обязано предоставить кандидатуру реабилитационного управляющего из числа лиц, зарегистрированных в уполномоченном органе. Решение собрания кредиторов об отмене права на управление имуществом и делами должника направляется в суд вместе с планом реабилитации. Уполномоченный орган обязан назначить реабилитационным управляющим представленную собранием кредиторов кандидатуру в течение пяти рабочих дней со дня вступления в законную силу определения об утверждении плана реабилитации или определения об отстранении собственника имущества должника, учредителей (участников) от управления имуществом и делами должника. В случае отказа уполномоченного органа в назначении представленной кандидатуры собрание кредиторов обязано представить другую кандидатуру для назначения реабилитационным управляющим.

В случаях неисполнения графика погашения кредиторской задолженности сроком более трех месяцев и (или) выявления нарушений норм Закона "О реабилитации и банкротстве", включая выявленные уполномоченным органом, собственник имущества должника, учредители (участники), за которыми сохранено право управления имуществом и делами должника, отстраняются судом от управления по заявлению лица, уполномоченного собранием кредиторов, в течение пятнадцати календарных дней со дня поступления заявления.

17. Законодательством о реабилитации и банкротстве установлена обязанность временного администратора (временного управляющего) по формированию реестра требований кредиторов.

Требования кредиторов к должнику должны быть заявлены ими не позднее чем в месячный срок с момента публикации сообщения о порядке заявления требований кредиторами.

Требования кредиторов, заявленные в месячный срок, должны быть рассмотрены временным администратором (временным управляющим) в течение десяти рабочих дней с момента их получения, и признанные требования включаются в реестр. Требование кредитора, заявленное позднее месячного срока, включается в реестр требований кредиторов, но такой кредитор лишается права голоса на собрании кредиторов до полного удовлетворения требований кредиторов, заявленных в месячный срок.

В реестр также могут быть включены требования кредиторов, заявленные ими ранее в суд с соблюдением требований пункта 2 статьи 72 и пункта 3 статьи 90 Закона "О реабилитации и банкротстве".

О результатах рассмотрения требований кредиторов (о признании или непризнании требования в полном объеме или в части с указанием причин непризнания) временный администратор (временный управляющий) обязан письменно уведомить каждого кредитора в день, следующий за днем принятия решения.

Решение временного администратора (временного управляющего) может быть обжаловано кредитором, учредителем (участником), должником в течение десяти рабочих дней в суд, рассматривающий дело о реабилитации или банкротстве. Данный срок является пресекательным, его пропуск является основанием для отказа в удовлетворении жалобы.

В случае признания жалобы кредитора, учредителя (участника) обоснованной суд обязан определить соответствующую очередь в реестре требований кредиторов, в которую должны быть включены требования кредитора, учредителя (участника).

Судам следует учесть требования пункта 3 статьи 101 Закона "О реабилитации и банкротстве", согласно которым требования кредиторов (в том числе залоговых кредиторов), заявленные после истечения срока, предусмотренного пунктом 3 статьи 90 Закона "О реабилитации и банкротстве", но до утверждения ликвидационного баланса, удовлетворяются из имущества банкрота, оставшегося после удовлетворения требований кредиторов, заявленных в установленный срок.

Временный администратор (временный управляющий) не вправе формировать реестр требований кредиторов на основании расшифровки кредиторской задолженности к балансу должника, поскольку это противоречит Закону "О реабилитации и банкротстве" и статье 8 ГК, предоставляющим гражданам и юридическим лицам право по собственному усмотрению распоряжаться принадлежащими им правами, в том числе и правом на защиту. Поэтому при формировании реестра требований кредиторов временному администратору (временному управляющему) необходимо проверить наличие документов, подтверждающих основание и сумму требования (заявления кредиторов, вступившие в законную силу решения судов, копии договоров, признание долга должником и т. д.).

18. В первую очередь удовлетворяются требования по возмещению вреда, причиненного жизни и здоровью; по взысканию алиментов; по оплате труда и выплате компенсаций лицам, работавшим по трудовому договору, с выплатой задолженностей по социальным отчислениям в Государственный фонд социального страхования, обязательным пенсионным взносам, обязательным профессиональным пенсионным взносам; по выплате вознаграждений по авторским договорам.

В случае недостаточности имущества для погашения требований оно распределяется пропорционально суммам требований, с соблюдением очередности, изложенной в настоящем пункте.

19. Требования залоговых кредиторов подлежат включению в реестр требований кредиторов второй очереди при наличии в имущественной массе залогового имущества, надлежаще оформленного и зарегистрированного залогового обязательства, и только в части, обеспеченной залогом. Требования залоговых кредиторов включают сумму основного долга, вознаграждение, пени (штрафы) в случае, если данные требования обеспечены залогом и подлежат включению в реестр требований кредиторов второй очереди.

Требования залоговых кредиторов, основанные на ненадлежаще оформленном договоре залога, а также в части, не обеспеченной залогом, учитываются в составе четвертой очереди.

В случае принятия собранием кредиторов решения о согласии на передачу залогового имущества залоговому кредитору, последний лишается права голоса на собрании кредиторов при принятии решений по остальным вопросам, входящим в компетенцию собрания кредиторов.

Судам следует учесть, что передача залогового имущества залоговому кредитору производится только после погашения им требований кредиторов первой очереди и административных расходов, связанных с сохранением и содержанием залогового имущества.

Неявка на собрание кредиторов залогового кредитора, уведомленного надлежащим образом о времени и месте проведения собрания кредиторов, приравнивается к отказу от принятия залогового имущества.

20. Пунктом 4 статьи 100 Закона "О реабилитации и банкротстве" установлено, что в третью очередь погашается задолженность по налогам и другим обязательным платежам в бюджет. При проверке правильности формирования реестра третьей очереди суды должны применять нормы подпункта 61) пункта 1 статьи 1 Кодекса Республики Казахстан "О налогах и других обязательных платежах в бюджет (Налоговый кодекс)", согласно которому налоговая задолженность включает в себя сумму недоимки, а также неуплаченные суммы пени и штрафов.

Сноска. Пункт 20 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного суда РК от 20.04.2018 № 7 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

21. При проверке правильности формирования реестра четвертой очереди судам следует обратить внимание на установленный Законом "О реабилитации и банкротстве" порядок отдельного учета суммы обязательств должника перед кредитором и санкций за неисполнение обязательств, суммы убытков. Поскольку требования по уплате наложенных санкций за неисполнение санкции и возмещению убытков согласно закону подлежат удовлетворению в составе пятой очереди.

22. Имущественная масса обеспечивает удовлетворение требований кредиторов, поэтому действия банкротного управляющего по формированию имущественной массы находятся, согласно закону, под контролем собрания кредиторов.

Банкротный управляющий не вправе самостоятельно устанавливать порядок оценки и реализации имущества, без решения собрания кредиторов.

Имущественная масса формируется банкротным управляющим в порядке, установленном статьей 96 Закона "О реабилитации и банкротстве".

К полномочиям банкротного управляющего отнесено и выявление сделок, совершенных должником при обстоятельствах, указанных в статье 7 Закона "О реабилитации и банкротстве" и принятие мер к возврату имущества должника.

Банкротный управляющий вправе обратиться в суд с иском о признании недействительной реорганизации юридического лица-должника, совершенной путем присоединения, разделения или выделения в течение трех лет до возбуждения дела о банкротстве (реабилитации) и приведшей к незаконному выводу активов.

В реабилитационной процедуре имущественная масса формируется аналогично как и при процедуре банкротства.

Сноска. Пункт 22 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного суда РК от 20.04.2018 № 7 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

22-1. Согласно пункту 1 статьи 7 Закона "О реабилитации и банкротстве" сделки признаются недействительными, если они совершены должником или уполномоченным им лицом в течение трех лет до возбуждения дела о банкротстве и (или) реабилитации, если иное не предусмотрено настоящим Законом, при наличии оснований, предусмотренных гражданским законодательством Республики Казахстан и настоящим Законом.

В пункте 2 статьи 7 Закона "О реабилитации и банкротстве" перечислены специальные основания недействительности сделок, кроме предусмотренных ГК.

Судам следует учесть, что по искам банкротных и реабилитационных управляющих о признании сделок недействительными основаниями таких требований могут быть приведены как специальные основания, предусмотренные пунктом 2 статьи 7 Закона "О реабилитации и банкротстве", так и общие, предусмотренные статьями 157, 158, 159 ГК.

Предусмотренный пунктом 1 статьи 7 Закона "О реабилитации и банкротстве" трехгодичный срок распространяется и на признание сделок недействительными, предъявленными по основаниям, предусмотренным статьями 157, 158, 159 ГК.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 22-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

23. Административные расходы в банкротном (реабилитационном) производстве согласно статьям 1, 100 Закона "О реабилитации и банкротстве" включают все расходы по проведению процедур банкротства (реабилитации), в том числе и суммы вознаграждения администратора. Административные расходы покрываются вне очереди за счет имущества должника.

Контроль за целевым использованием средств, предназначенных для покрытия административных расходов, осуществляется комитетом кредиторов.

Нецелевое использование, а также перерасход лимита средств на административные расходы, является основанием для отстранения банкротного (реабилитационного) управляющего от управления имуществом и делами должника, и для привлечения его к ответственности, в соответствии с законами Республики Казахстан.

24. В соответствии с пунктом 3 статьи 44 ГК, если банкротство юридического лица вызвано действиями его учредителя (участника) или собственника его имущества, то при недостаточности средств у юридического лица, учредитель (участник) или, соответственно, собственник его имущества несет перед кредиторами субсидиарную ответственность.

Согласно пункту 1 статьи 6 Закона "О реабилитации и банкротстве" учредитель (участник) и (или) должностные лица должника несут субсидиарную ответственность перед кредиторами несостоятельного должника принадлежащим им имуществом за преднамеренное банкротство.

Вместе с тем, в силу пункта 3 статьи 6 Закона "О реабилитации и банкротстве" банкротный управляющий в случае выявления в ходе процедуры банкротства фактов преднамеренного банкротства обязан обратиться в суд в месячный срок, а кредиторы вправе обратиться в суд с иском к такому лицу о взыскании сумм требований кредиторов, оставшихся неудовлетворенными за недостатком имущества банкрота по результатам процедуры банкротства.

При этом таким правом на взыскание сумм ущерба, причиненного виновными действиями учредителя (участника) и (или) должностного лица должника, также обладают органы государственных доходов, требования которых остались неудовлетворенными из-за недостатка имущества банкрота по результатам процедуры банкротства.

Обратить внимание судов на то, что месячный срок обращения банкротного управляющего с иском о привлечении к субсидиарной ответственности по взысканию сумм требований кредиторов, оставшихся неудовлетворенными из-за недостатка имущества банкрота по результатам банкротства, является пресекательным, его пропуск является основанием для отказа в удовлетворении иска.

Судам следует учесть, что иски о привлечении учредителя (участника) и (или) должностного лица должника к субсидиарной ответственности и о взыскании сумм требований кредиторов по основаниям, предусмотренным пунктом 1 статьи 6 Закона "О реабилитации и банкротстве", подлежат рассмотрению с соблюдением требований, предусмотренных частями третьей, четвертой и пятой статьи 76 ГПК, при наличии соответствующих постановлений органа уголовного преследования или суда по делу об административном правонарушении.

Сноска. Пункт 24 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

24-1. В соответствии с пунктом 2 статьи 44 ГК учредитель (участник) юридического лица или собственник его имущества не отвечает по его обязательствам, а юридическое лицо не отвечает по обязательствам учредителя (участника) юридического лица или собственника его имущества, за исключением случаев, предусмотренных ГК, иными законодательными актами либо учредительными документами юридического лица.

Как следует из смысла вышеуказанной нормы, законодательством не исключены случаи наличия в нормах иных законодательных актов оснований для ответственности учредителя (участника) юридического лица или собственника его имущества.

При рассмотрении дел данной категории судам необходимо исходить из того, что помимо ответственности учредителя (участника) или собственника имущества должника за преднамеренное банкротство, также предусмотрена ответственность должностных лиц банкрота за невыполнение требований, предусмотренных пунктом 2 статьи 11 Закона "О реабилитации и банкротстве", при наступлении неплатежеспособности.

В силу требований пункта 5 статьи 11 Закона "О реабилитации и банкротстве" за нарушение вышеуказанных положений Закона в случае недостаточности имущества должника для удовлетворения требований всех кредиторов должностные лица должника, в обязанности которых входит выполнение требований, предусмотренных подпунктами с 1) по 6) пункта 2 статьи 11 Закона "О реабилитации и банкротстве", солидарно несут субсидиарную ответственность в соответствии с законами Республики Казахстан.

Согласно пункту 4 статьи 11 Закона "О реабилитации и банкротстве" в случае нарушения учредителем (участником) должника, собственником имущества или должностными лицами должника законодательства Республики Казахстан указанные лица привлекаются к соответствующей ответственности с возмещением убытков, причиненных в результате их действий.

Разъяснить судам, что ответственность должностного лица должника по его обязательствам, предусмотренная пунктом 5 статьи 11 Закона "О реабилитации и банкротстве", является самостоятельным видом субсидиарной ответственности, в связи с чем, она наступает независимо от того, привели ли действия его учредителя (участника) или собственника его имущества к банкротству должника по смыслу нормы, предусмотренной пунктом 3 статьи 44 ГК, а также не требует установления обстоятельств, необходимых для решения вопроса о взыскании убытков, а именно: наличие вреда, противоправность действия (бездействия), которым причинен вред, причинная связь между действием (бездействием) и наступившим результатом (вредом), вина причинителя вреда.

Обратить внимание судов на то, что ответственность, предусмотренная пунктом 5 статьи 11 Закона "О реабилитации и банкротстве", нацелена на обеспечение надлежащего исполнения должностными лицами должника обязанностей, определенных в подпунктах с 1) по 6) пункта 2 статьи 11 Закона "О реабилитации и банкротстве", и направлена на защиту прав и законных интересов лиц, участвующих в процедурах реабилитации и банкротства.

24-2. Пунктом 1 статьи 357 ГК предусмотрено условие для привлечения к субсидиарной ответственности, согласно которому до предъявления требований к лицу, которое в соответствии с законодательством или условиями обязательства несет ответственность дополнительно к ответственности другого лица, являющегося основным должником (субсидиарную ответственность), кредитор должен предъявить требование к основному должнику.

Если основной должник отказался удовлетворить или не исполнил полностью требование кредитора или кредитор не получил от него в разумный срок ответа на предъявленное требование, это требование в неисполненной части может быть предъявлено лицу, несущему субсидиарную ответственность.

При рассмотрении дел данной категории судам необходимо исходить из того, что согласно требованиям статей 72, 90 Закона "О реабилитации и банкротстве" в ходе проведения процедур реабилитации и банкротства администратором на основании предъявленных кредиторами требований о включении их сумм задолженности формируется реестр требований кредиторов должника.

Обратить внимание судов на то, что требование, предусмотренное пунктом 1 статьи 357 ГК, подлежит исполнению кредиторами в ходе формирования администратором реестра требований кредиторов должника, соответственно, повторное его исполнение в ходе предъявления банкротным управляющим иска о привлечении учредителя (участника) и (или) должностного лица должника к субсидиарной ответственности и взыскании суммы ущерба не требуется.

24-3. Исходя из нормы пункта 3 статьи 96 Закона "О реабилитации и банкротстве" в случаях, когда законами Республики Казахстан предусмотрена субсидиарная ответственность иных лиц за доведение должника до банкротства, размер этой ответственности определяется как разница между общей суммой требований кредиторов и имущественной массой банкрота.

В связи с этим, судам при рассмотрении вопроса о сумме взыскиваемого ущерба необходимо установить факт наличия имущественной массы, ее реализации и погашения требований кредиторов.

24-4. В соответствии с пунктом 3 статьи 6, пунктом 3 статьи 96 Закона "О реабилитации и банкротстве" с заявлением о привлечении к субсидиарной ответственности и взыскании суммы ущерба обязан обратиться администратор (банкротный управляющий) в интересах всех кредиторов. Предъявление таких требований отдельными кредиторами в своих интересах не допускается.

Разъяснить судам, что в случае, если единственным кредитором должника являются органы государственных доходов, то правом на взыскание сумм ущерба, причиненного виновными действиями учредителя (участника) и (или) должностного лица должника, также обладают органы государственных доходов, требования которых остались неудовлетворенными за недостатком имущества банкрота по результатам процедуры банкротства.

24-5. При рассмотрении заявлений администраторов об утверждении заключительного отчета и ликвидационного баланса должника судам необходимо установить наличие принятых администратором мер по установлению лиц должника, допустивших нарушение требований, предусмотренных пунктом 1 статьи 6, пунктом 5 статьи 11 Закона "О реабилитации и банкротстве".

Обратить внимание судов на то, что вынесение судебных актов об утверждении заключительного отчета администратора осуществляется с учетом завершения исполнительного производства о взыскании с учредителя (участника) и (или) должностного лица должника суммы ущерба по результатам привлечения к субсидиарной ответственности либо его передачи кредиторам соответствующей очереди по правилам, предусмотренным ГПК и Законом Республики Казахстан от 2 апреля 2010 года № 261-IV "Об исполнительном производстве и статусе судебных исполнителей

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктами 24-1, 24-2, 24-3, 24-4 и 24-5 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

25. Согласно подпункту 3) статьи 1 Закона "О реабилитации и банкротстве" администратор – временный администратор, реабилитационный, банкротный и временный управляющие, назначаемые в установленном порядке в период рассмотрения дел в суде и проведения реабилитационной процедуры и процедуры банкротства. Администратор выступает в качестве единственного органа управления должника и обязан осуществлять свои полномочия по месту нахождения должника. Администратором назначается лицо, зарегистрированное в уполномоченном органе.

Администратор может быть отстранен от управления делами и имуществом должника в таком же порядке, в каком назначен для осуществления указанных полномочий.

26. Закон "О реабилитации и банкротстве" от 7 марта 2014 года введен в действие 26 марта 2014 года, поэтому на основании статьи 4 ГК, статьи 3 ГПК и статьи 43 Закона Республики Казахстан от 6 апреля 2016 года № 408-V "О правовых актах" его нормы применяются к делам, поступившим в суд после вступления его в законную силу.

Нормы Закона "О реабилитации и банкротстве" применяются и по делам, поступившим в суды до вступления его в законную силу, – это касается в отношении действий (продление сроков, составление и согласование заключительного отчета и т. д.), совершаемым реабилитационным (банкротным) управляющим и уполномоченным органом в процессе процедуры реабилитации или банкротства.

Вынесенные уполномоченным органом до введения в действие Закона "О реабилитации и банкротстве" решения: о назначении конкурсных (реабилитационных) управляющих; об утверждении состава комитета кредиторов и реестра требований кредиторов; установлении или продлении сроков конкурсного (реабилитационного) производства; сохраняют юридическую силу, если они не противоречат Закону "О реабилитации и банкротстве".

Сноска. Пункт 26 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

27. В пункте 1 статьи 84 Закона "О реабилитации и банкротстве" предусмотрен срок проведения процедуры банкротства, который определяется решением суда и не может превышать девяти месяцев. Этот срок может быть продлен судом по ходатайству банкротного управляющего с согласия собрания кредиторов не более чем на три месяца, а для сельскохозяйственных производителей – не более чем на один год.

В тех случаях, когда по делу имеются одно или несколько оснований для продления срока проведения процедуры банкротства, предусмотренные пунктом 2 статьи 84 Закона "О реабилитации и банкротстве", срок процедуры банкротства может быть продлен судом несколько раз с соблюдением требований абзаца 1 пункта 1 статьи 84 Закона "О реабилитации и банкротстве", то есть по ходатайству банкротного управляющего с согласия собрания кредиторов не более чем на три месяца, а для сельскохозяйственных производителей – не более чем на один год при каждом продлении срока.

28. Признать утратившими силу:

1) нормативное постановление Верховного суда Республики Казахстан от 28 апреля 2000 года № 3 "О некоторых вопросах применения судами Республики Казахстан законодательства о банкротстве";

2) нормативное постановление Верховного суда Республики Казахстан от 28 июня 2002 года № 14 "О внесении изменений и дополнений в постановление Пленума Верховного суда Республики Казахстан № 3 от 28 апреля 2000 года "О некоторых вопросах применения судами Республики Казахстан законодательства о банкротстве";

3) нормативное постановление Верховного суда Республики Казахстан от 22 декабря 2008 года № 11 "О внесении изменений в постановление Пленума Верховного суда Республики Казахстан от 28 апреля 2000 года № 3 "О некоторых вопросах применения судами Республики Казахстан законодательства о банкротстве".

29. Согласно статье 4 Конституции Республики Казахстан настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, является общеобязательным и вводится в действие со дня официального опубликования.

Председатель
Верховного суда
Республики Казахстан	К. МАМИ
Судья Верховного суда
Республики Казахстан,
секретарь пленарного заседания	К. ШАУХАРОВ

Оңалту және банкроттық туралы заңнаманы қолдану практикасы туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2015 жылғы 2 қазандағы № 5 нормативтік қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2023 жылғы 2 қарашадағы № 2 Нормативтік қаулысымен

Ескерту. Күші жойылды – ҚР Жоғарғы Сотының 02.11.2023 № 2 Нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).
Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "АІЖК-нің" деген сөз "АПК-нің" деген сөзбен ауыстырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

Соттардың оңалту және банкроттық рәсімдері туралы заңнаманы қолдану практикасын зерделеп және оңалту және банкроттық туралы қолданыстағы заңнаманы біркелкі қолдану мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы

қаулы етеді:

1. Қазақстан Республикасының оңалту және банкроттық рәсімдер туралы заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді және Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінен (бұдан әрі — АК), Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінен (бұдан әрі — АПК), Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексінен (бұдан әрі – Кәсіпкерлік кодексі), "Оңалту және банкроттық туралы" Қазақстан Республикасының 2014 жылғы 7 наурыздағы № 176-V Заңынан (бұдан әрі — "Оңалту және банкроттық туралы" Заң), жекелеген шаруашылық жүргізуші субъектілерге қатысты оңалту мен банкроттық рәсімдерді қолдану ерекшеліктерін белгілейтін өзге де заңдар мен нормативтік құқықтық актілерден тұрады.

"Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 2-бабының 2-тармағы бойынша, егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта Заңда көзделгендегіден өзгеше қағидалар белгіленсе, онда халықаралық шарттың қағидасы қолданылады.

Ескерту. 1-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

2. Банкроттық туралы, оңалту, жеделдетілген оңалту және төлем қабілетсіздігін реттеу туралы туралы істер, сондай-ақ лауазымды адамдарды (борышкерді) субсидиарлық жауаптылыққа тарту туралы істер "Оңалту және банкроттық туралы" Заңда белгіленген ерекшеліктерімен бірге азаматтық сот ісін жүргізудің жалпы қағидалары бойынша қаралады.

Көрсетілген санаттағы істерді облыстардың, Алматы мен Астана қалаларының мамандандырылған ауданаралық экономикалық соттары қарайды және сырттай іс жүргізу тәртібімен қарауға жатпайды.

Ескерту. 2-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

3. "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 3-бабына сай, шаруашылық жүргізуші жекелеген субъектілерге қатысты банкроттық рәсімдерді қолданудың ерекшеліктері олардың құқықтық мәртебесі мен қызметінің бағытына қарай Қазақстан Республикасының заңнамасымен айқындалуы мүмкін.

Банктер мен сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарын мәжбүрлеп қайта ұйымдастыру мен таратудың ерекшеліктері банкілік заңнамамен және сақтандыру және сақтандыру (қайта сақтандыру) қызметі туралы заңнамамен анықталады.

Астық қабылдау кәсіпорындарын және мақтаны қайта өңдеу кәсіпорындарын мәжбүрлеп таратудың негіздері, мүліктік массаны сатудың ерекшеліктері және кредиторлардың талаптарын қанағаттандыру кезектілігі "Астық туралы" 2001 жылғы 19 қаңтардағы № 143-II және "Мақта саласын дамыту туралы" 2007 жылғы 21 шілдедегі № 298-III Қазақстан Республикасының Заңдарында көзделген.

Оңалту және банкроттық рәсімдерінің жекелеген ерекшеліктері жинақтаушы зейнетақы қорларына, ауылшаруашылық өнімін өндірушілерге қатысты да заңнамалық актілермен белгіленген.

Шаруашылық қызметінің субъектісі — жеке кәсіпкерлер мен шаруа (фермер) қожалықтарының құқықтық жағдайын ескере отырып банкроттық рәсімдерді қолдану АК-нің 21-бабымен және Кәсіпкерлік Кодексінің 39-бабымен реттеледі.

Оңалту (жеделдетілген оңалту) рәсімі жеке кәсіпкерлер мен шаруа (фермер) қожалықтарына қатысты қолданылмайды.

Табиғи монополия субъектiлерi немесе тиісті тауар нарығында үстем немесе монополиялық жағдайға ие нарық субъектілері болып табылатын немесе республика экономикасы үшiн маңызды стратегиялық мәні бар, азаматтардың өміріне, денсаулығына, ұлттық қауіпсіздікке немесе қоршаған ортаға әсер ете алатын ұйымдар мен кәсіпорындар, жеке кәсіпкерлер, оның ішінде акцияларының пакеттері (қатысу үлестері) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес стратегиялық объектілерге жатқызылған, сондай-ақ мемлекеттiң бастамасы бойынша банкрот деп танылған ұйымдар банкрот болған кезде Қазақстан Республикасының Үкiметi азаматтар мен мемлекеттiң мүдделерiн қорғау мақсатында мүліктік массаны өткiзудiң ерекше шарттары мен тәртiбiн және мүліктік масса объектiлерiн сатып алушыларға қосымша талаптарды белгiлеуге, сондай-ақ акцияларының пакеттерi (қатысу үлестерi) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес стратегиялық объектiлерге жатқызылған ұйымдар немесе республика экономикасы үшiн маңызды стратегиялық мәнi бар ұйымдар банкрот болған кезде мүліктік массаны ұлттық басқарушы холдингтiң сатып алуы туралы шешiм қабылдауға құқылы.

Шаруашылық және өзге де қызметтiң экологиялық тұрғыдан қауiптi түрлерiн жүзеге асыратын заңды тұлғалар банкрот болған кезде олардың қызметiне Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы № 212-III Экологиялық кодексiне сәйкес мiндеттi экологиялық аудит жүргiзiледi.

Ескерту. 3-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

4. Жоқ борышкерді банкрот деп тану туралы өтінішті ақшалай міндеттеменің сомасына және оны орындау мерзіміне қарамастан прокурор немесе борышкердің кез келген кредиторы беруі мүмкін.

Егер ақшалай міндеттемелер бойынша кредиторлық берешек сомасы заңмен белгіленгендегіден кем болса, сот "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 43-бабы 1-тармағының және 44-бабы 4-тармағының негізінде өтінішті қарамай кері қайтарады.

5. Борышкердiң немесе кредитордың борышкерді банкрот деп тану не оңалту рәсімін қолдану туралы өтініштерін қарауға қабылдау кезінде өтінішке арызданушының құрылтайшылық құжаттары негізінде тиiстi адамның (органның) қол қойған-қоймағанын соттың тексергені жөн.

Егер борышкердің немесе кредитордың борышкерді банкрот деп тану туралы өтінішін қарауға қабылдау не оңалту рәсімін қолдану кезінде сот өтінішке өкілеттігі жоқ адам қол қойғанын не осы адамның өкілеттігін растайтын құжаттар мен "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 41 және 42-баптарында көзделген құжаттар қоса берілмегенін анықтаса, онда сот мұндай өтінішті "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 43-бабының 1-тармағына сәйкес қарамай кері қайтарады.

Борышкердің сотқа жүгiнуі "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 43-бабының 2-тармағында көзделген негіздер бойынша мiндеттi болып табылған жағдайларда, сот өтінішті өз іс жүргізуіне қабылдауға міндетті, ал қажетті құжаттарды iстi сот талқылауына дайындау тәртiбiмен өтініш иесінен сұратып алуға құқылы.

Кредитордың өтінішіне оның өкiлi де қол қоюы мүмкiн. Мұндай жағдайда АПК-нің 60 және 61-баптарына сай, өкілдің сотқа жүгінуге өкiлеттілiгiн растайтын кредитордың сенiмхаты өтінішке қоса тiркеледi.

Ескерту. 5-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

6. "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 46-бабына сай, кредитор борышкерге қойылатын бірнеше талаптарды бір өтініште көрсетуге құқылы немесе бірнеше кредиторлардың талаптары бір өтінішке біріктірілуі мүмкін.

Егер борышкердi банкрот деп тану туралы кредитордың өтініші сотқа басқа кредитордың өтінішінің негізiнде борышкерге қатысты iс қозғалғаннан кейiн, бірақ іс бойынша шешім шығарылғанға дейін келiп түссе, сот өтінішті бiр мезгілде қарау үшiн қозғалған іске қосу туралы ұйғарым шығарады.

Борышкерді банкрот деп тану және банкроттық іс жүргізуді қозғау туралы сот шешімі заңды күшіне енгеннен кейін өтініш түскен кезде сот АПК-нің 151-бабына сілтеме жасап, өтінішті қабылдаудан бас тартады.

Ескерту. 6-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

6-1. "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 28-1-бабына сәйкес сот борышкердің төлем қабілетсіздігін реттеу туралы арызын қабылдаған күннен бастап үш жұмыс күні ішінде мына шешімдердің бірін шығарады:

төлем қабілетсіздігін реттеу рәсімін қолдану туралы;

төлем қабілетсіздігін реттеу рәсімін қолданудан бас тарту туралы.

Борышкердің төлем қабілетсіздігін реттеу рәсімін қолдану туралы арызын қарау қорытындысы бойынша сот, егер борышкер "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 5-бабында белгіленген төлем қабілетсіздігі белгілерінің борышкерде бар болу дәлелдемелерін ұсынбаған жағдайда ғана бұл рәсімді қолданудан бас тартуға құқылы.

Сотқа борышкердің дәрменсіздігі емес, оның төлем қабілетсіздігінің болуын анықтау қажет. Осыған байланысты, соттарға борышкерден соңғы 3 жылдың қаржы есептілігін міндетті түрде сұрату қажет емес.

Сот осы санаттағы істерді сот отырысында борышкердің қатысуымен қарайды.

Осы санаттағы істерді қарау қорытындысы бойынша шешім түрінде сот актісі шығарылады. Борышкердің арызы қанағаттандырылған кезде шешімнің қарар бөлігінде "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 28-2-бабында көзделген орындалуға міндетті болып табылатын осындай шешімді қабылдау салдарлары көрсетілуге тиіс.

Ескерту. 6-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

7. Заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің банкроттық туралы өтініштері ерекше іс жүргізу тәртібімен қаралатынын соттардың назарда ұстағандары жөн, сондықтан борышкерді төлем қабілеті жоқ деп тану үшін негіздердің болуы не болмауы сотқа жүгіну сәтінде анықталады.

Соттың борышкердi банкрот деп танудан (оңалту немесе жеделдетілген оңалту рәсімін қолданудан) бас тартуы не заңда көрсетiлген негiздер бойынша (борышкердi таратумен байланысты iс бойынша іс жүргізуді қысқартудан басқа) банкроттық туралы iс бойынша іс жүргізудi (оңалту немесе жеделдетілген оңалту рәсімін) қысқартуы сол борышкердi банкрот деп тану не оңалту немесе жеделдетілген оңалту рәсімін қолдану туралы кейін келіп түскен өтініштерді қабылдаудан бас тартуға негіз болмайды.

Кез келген кредитор, оның iшiнде борышкердi банкрот деп тану (оңалту немесе жеделдетілген оңалту рәсімін қолдану) туралы өтініші қанағаттандырылмаған кредитор, жағдайлардың өзгеруiне (борышкердiң даусыз мiндеттерi көлемiнiң елеулі ұлғаюы, оның қаржы-шаруашылық жағдайының айтарлықтай өзгеруi және т.б.) байланысты борышкердi банкрот деп тану не оңалту немесе жеделдетілген оңалту рәсімін қолдану туралы өтінішті сотқа қайта беруге құқылы.

8. Сот банкроттық (оңалту немесе жеделдетілген оңалту рәсімін қолдану) туралы іс қозғаған кезде "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 32 және 50-баптарында борышкер үшін ықтимал салдар тізбесі белгіленген – бұл мүлiк иесiне және оның барлық органдарына кәдімгі коммерциялық операциялар шеңберінен тыс мүлiктi билеуіне тыйым салу, кредиторлардың бiрiне басқа кредиторларға қарағанда артықшылық жасап, талаптарын қанағаттандыруға тыйым салу (заңда тiкелей көрсетiлген тұлғалардан басқа), бұрын қабылданған сот шешiмдерiн орындауды тоқтата тұру және т.б.

Кредиторлардың "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 51-бабында көрсетілген талаптарын қанағаттандыру бойынша шара қолдану немесе қолданбау туралы мәселені шешкен кезде сот осындай шараларды қабылдау және борышкердің құқықтарын шектеу туралы ұйғарым шығару кредиторлар мен іске қатысушы өзге де тұлғалардың арыздарының негізінде ғана мүмкін болатынын назарда ұстауы керек.

Сот қолданған қамтамасыз ету шаралары ақылға қонымды болуға, кредиторлардың мүдделерiн, мүлiктiң сақталуын қамтамасыз ету мақсатына сәйкес келуге және азаматтардың өмiр сүруін және денсаулығын қамтамасыз етуге байланысты үздіксіз немесе маусымдық циклды өндірістерде жұмыстардың жалғасуына, қоршаған ортаны қорғауға, ұлттық қауiпсiздiкке кедергi жасамауға тиiс. Осыған байланысты, сот "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 51-бабында көзделген шаралардың бәрін қабылдамауы мүмкін.

9. Борышкердің банкроттығы (оңалту немесе жеделдетілген оңалту рәсімін қолдану) туралы іс бойынша іс қозғау борышкер жауапкер болып табылатын істер бойынша іс жүргізуді қысқарту үшін негіз болып табылмайды. Осы шешімдерді орындау туралы мәселе, борышкерді банкрот деп тану (оңалту рәсімін немесе жеделдетілген оңалту рәсімін қолдану) туралы шешім қабылданғанға дейін соттың заңды күшіне енген басқа да шешімдерімен қатар "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 32 және 50-баптарымен белгіленген тәртіппен шешіледі.

Борышкерге қатысты оңалту рәсімін немесе жеделдетілген оңалту рәсімін қолдану туралы сот шешiмi борышкер жауапкер ретiнде қатысқан бұрын қозғалған iстер бойынша іс жүргізуді қысқартуға негiз болып табылмайды. Оңалту рәсімін немесе жеделдетілген оңалту рәсімін енгізгенге дейін де, енгізгеннен кейін де өздерінің алдында ақшалай міндеттемелер туындаған кредиторлардың талаптарын соттар жалпы тәртiп бойынша қарайды.

Банкроттықты (оңалту рәсімін немесе жеделдетілген оңалту рәсімін) жүргізген кезеңде шығарылған сот шешiмдерiн борышкердiң орындау ерекшеліктерi "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 36, 68 және 87-баптарында белгіленген.

"Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 32, 36, 50, 68 және 87-баптарында белгіленген банкроттық (оңалту рәсімі немесе жеделдетілген оңалту рәсімі) туралы іс қозғау салдарының сипаты мiндеттi болады.

"Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 36-бабы 1-тармағының 2) тармақшасына және 50-бабы 1-тармағының 2) тармақшасына сәйкес оңалту немесе банкроттық туралы іс қозғалғанға дейін, сондай-ақ жеделдетілген оңалту рәсімі қолданылғанға дейін борышкердің мүлкіне қатысты қабылданған соттардың, аралық соттардың, мемлекеттік кіріс органдарының, сондай-ақ борышкер мүлкінің меншiк иелерiнiң (олар уәкілеттік берген органдардың), құрылтайшылардың (қатысушылардың) шешiмдерiн орындау тоқтатыла тұрады.

"Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 68-бабы 1-тармағының 3) тармақшасында оңалту рәсімі кезеңінде борышкердің мүлкіне қатысты қабылданған соттардың, аралық соттардың, мемлекеттік кіріс органдарының, сондай-ақ борышкер мүлкінің меншік иелерінің (олар уәкілеттік берген органдардың), құрылтайшылардың (қатысушылардың) шешімдерін орындауды тоқтата тұрудың ұқсас жағдайлары көзделген.

Ескерту. 9-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

10. Сот борышкерді банкрот деп тану туралы шешім қабылдаған күннен бастап, сотта қаралып жатқан, борышкер жауапкер ретiнде қатысқан мүлiктiк сипаттағы істердің барлығы қысқартылады. Кредиторлардың мүліктiк талаптары банкроттық іс жүргiзу шеңберiнде ғана борышкерге қойылуы мүмкiн және борышкерді банкрот деп тану туралы шешім қабылдаған сот қарайды.

Банкроттық басқарушы борышкерге қойылатын мүлiктiк талаптарды қарау жөнiндегі іс жүргізуінде жатқан барлық соттарды жауапкердi банкрот деп тану туралы хабардар етуге және iстер бойынша іс жүргізуді қысқарту туралы өтініш жіберуге міндетті.

Борышкер талапкер ретiнде қатысып жатқан iстер азаматтық сот ісін жүргізу ережелерi бойынша ешбiр шектеусiз қаралады.

11. "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 5-бабына сай, кредитордың борышкердi банкрот деп тану туралы өтінішпен сотқа жүгiнуi үшін оның төлем қабiлетсiздiгi негiз болып табылады, ол борышкер міндеттемені орындамаған жағдайда оның орындалу мерзімі туған сәттен бастап жоғарыда аталған Заңның 5-бабы 1-тармағының 1), 2) және 3) тармақшаларында көзделген мерзімдер ішінде туындайды.

Борышкердiң дәрменсіздігі оны сот тәртiбiмен банкрот деп жариялау үшiн негiз болып табылады. Дәрменсіздік фактісін анықтау кезінде борышкердің орындау мерзімі келген, сондай-ақ қабылданған және (немесе) орындауда тұрған ақшалай міндеттемелері ескерілуге тиіс.

Соттар қолданыстағы оңалту және банкроттық туралы заңнама дәрменсіздіктің әр түрлі ұғымдарын және әр түрлі шаруашылық жүргізуші субъектiлерге қатысты банкрот деп тану үшін негіздерді қамтитынын назарда ұстағандары жөн.

"Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 1-бабында заңды тұлғаның дәрменсiздiгі кредиторлардың ақшалай мiндеттемелер бойынша талаптарын толық көлемде қанағаттандыруға, еңбек шарты бойынша жұмыс iстейтiн адамдармен еңбекақы төлеу бойынша есеп айырысуды жүргiзуге, салықтарды және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердi, Мемлекеттiк әлеуметтiк сақтандыру қорына әлеуметтiк аударымдарды, сондай-ақ мiндеттi зейнетақы жарналарын және міндетті кәсіптік зейнетақы жарналарын төлеудi қамтамасыз етуге борышкердiң сот белгiлеген қабiлетсiздiгi ретінде айқындалған.

Борышкер — заңды тұлғаның дәрменсіздігін анықтау критериі оның төлем қабілетсіздігі болып табылады.

"Қазақстан Республикасындағы банктер және банктiк қызмет туралы" Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 31 тамыздағы № 2444 Заңының 71-бабына сай, екінші деңгейдегі банктi банкрот деп тану үшiн төлем қабiлетсiздiгі белгісі болуы қажет. Осы ретте борышкер — банктiң төлем қабiлеттiлiгi пруденциалды қалыптарды және нормалар мен лимиттерді, банк капиталының мөлшерiн сақтау үшiн қажет өзге де міндеттемелерді есептеу тәсiлі ескеріле отырып жасалған Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң қорытындысымен ғана айқындалады, яғни кешендi бағалау жұмыстарын заң бойынша уәкілеттiк берілген тұлға жүргiзедi.

Ауылшаруашылық өнімдерін өндірушілердің дәрменсіздігі деп борышкердің кредиторлардың ақшалай міндеттемелер бойынша талаптарын маусымның кезекті циклы ішінде оған тиесілі мүлік есебінен қанағаттандыра алмауын түсіну керек.

Ауылшаруашылық өнімдерін өндірушілердің дәрменсіздігін анықтау кезінде өткен жылға дейін орындау мерзімі туындаған міндеттемелер ескеріледі.

12. "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 4 және 5-баптарында соттың борышкерді банкрот деп тану немесе оңалту рәсімін қолдану туралы шешім шығаруы үшін негіз болып табылатын түпкілікті тізбе белгіленген. Сот заңда белгіленбеген өзге негіздер бойынша борышкерді банкрот деп жариялауға немесе оңалту рәсімін қолдануға құқылы емес.

Прокурордың, кредитордың (кредиторлардың) өтініштерін, "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 82-бабында көзделген негіздер бойынша өтініш беру жағдайларын қоспағанда, өтініш берушілер борышкерді банкрот деп тану немесе оңалту рәсімін қолдану туралы шешім шығарылғанға дейін кері қайтарып алуы мүмкін, мұндай жағдайларда сот іс бойынша іс жүргізуді қысқарту туралы ұйғарым шығарады.

13. Уақытша басқарушы борышкердің қаржылық жағдайы туралы мәліметтерді жинауды жүзеге асыру нәтижелері бойынша мынадай: оның төлемге қабілеттілігі немесе қабілетсіздігі туралы; борышкерді банкрот деп тану үшін негіздердің бар екені туралы; оңалту рәсімін қолдану үшін негіздердің бар екені туралы; борышкерді банкрот деп тану туралы өтініште көрсетілген мекенжай бойынша борышкердің жоқ екені туралы; өтініш берушіден басқа кредиторлардың жоқ екені туралы; уақытша басқарушыға борышкердің есептік құжаттамасын қарауға рұқсат берілмегені, мұның қорытынды жасауға кедергі болғаны туралы тұжырымдарды қамтитын талдамалық сипаттағы қорытынды жасайды.

Борышкер уақытша басқарушыға есептік құжаттамасын қарауға рұқсат бермесе, мұның өзі борышкердің қаржылық жағдайы туралы қорытынды әзірлеуге кедергі болса, сот іс құжаттарындағы дәлелдемелердің негізінде дауды шешуге тиіс.

Борышкердің төлем қабілетсіздігі немесе төлем қабілеттілігі туралы мәселені анықтаған кезде соттар уақытша басқарушының қорытындысы іс бойынша дәлелдемелердің бірі болып табылатынын ескергендері жөн, сондықтан АПК-нің 64, 65 және 67-баптарының негізінде осы қорытынды олардың қатыстылығы, жарамдылығы мен нанымдылығы ескеріле отырып іс бойынша басқа дәлелдемелер жиынтығымен бірге бағалануға тиіс. Мұндай қорытындының сот үшін басқа дәлелдемелерден артықшылығы болмайды.

Борышкердiң өзiнiң төлем қабылетсіздігін мойындауына негiзделген, оны банкрот деп тану туралы соттың шешiмi борышкердiң қаржы-шаруашылық жағдайы туралы толық мәліметтердi, сондай-ақ мәнісі бойынша борышкердiң төлем қабілетсіздігін бағалауды қамтуы тиiс.

Борышкердің арызының негізінде банкроттық туралы істі қозғау барысында уақтыша басқарушының міндеттеріне кредитордың талаптарының тізілімін жасау кіреді.

Егер банкроттық туралы іс кредитордың немесе прокурордың арызы бойынша қозғалса, уақытша басқарушы кредиторлардың талаптарының тізілімін жасаудан басқа борышкердің қаржы жағдайы туралы қорытындыны да жасауға міндетті. Соттардың уақытша басқарушыны тағайындау туралы ұйғарымды шығарған кезде мұны ескергендері жөн.

Ескерту. 13-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

13-1. "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 58-бабы 1-тармағының 2) тармақшасына сәйкес сот борышкерді банкрот деп танудан бас тарту туралы шешімді уақытша басқарушының борышкерде арыз берушіден басқа кредиторлардың жоқ екендігі туралы тұжырымын ескере отырып шығарады.

Аталған норма арыз беруші салықтар мен бюджетке басқа да міндетті төлемдер бойынша кредитор болып табылатын жағдайға қолданылмайды.

Егер жалғыз кредитор өзге тұлға (салықтар мен бюджетке басқа да міндетті төлемдер бойынша кредитор емес) болған жағдайда, берешекті өндіріп алу жөніндегі талаптар банкроттық рәсімі қолданылмай жалпы белгіленген сот тәртібімен шешілуге тиіс.

Жалғыз кредитор болған кезде борышкердің мүліктік массасын заңнамада белгіленген тәртіппен кезектілкке сәйкес кредиторлардың арасында әділ бөлу қажеттілігі жоқ.

Ескерту. 13-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

14. Борышкерді банкрот деп тану туралы сотқа арызбен жүгіну үшін оның төлем қабілеттілігін қалпына келтіруге мүмкіндік болмаған кездегі төлем қабілетсіздігі негіз болып табылады, ал борышкердің төлем қабілеттілігін қалпына келтіру мүмкіндігі болған кезде міндеттемелерді таяудағы он екі айда орындау мерзімі туғанда ақшалай міндеттемелерді орындауға қабілеті болмағанда оның төлем қабілетсіздігі немесе төлем қабілетсіздігі қаупінің тууы оңалту рәсімін қолдану туралы өтінішпен жүгіну үшін негіз болып табылады.

Борышкердің кредиторлардың ақшалай міндеттемелер бойынша талаптарын жақын арада толық көлемде қанағаттандыруға қабілеті болмайтын төлем қабілеттілігі жағдайын төлем қабілетсіздігі қаупінің тууы деп түсінген жөн.

Борышкердің қаржылық қызметін сауықтыруға бағытталған және борышкер мен кредиторлар, біртектес кредиторлар тобы арасындағы өзара келісім негізінде жүзеге асырылатын өзара байланысты нақтылы іс-шаралар кешенінің болуын борышкердің төлем қабілеттілігін қалпына келтіру мүмкіндігі деп түсінген жөн.

Оңалту рәсімін қолдану үшін екі белгінің: борышкердің төлем қабілетсіздігі немесе төлем қабілетсіздігі қаупінің тууы; оның төлем қабілеттілігін қалпына келтірудің шынайы мүмкіндігінің бір мезгілде болуын соттар назарда ұстағандары жөн.

Оңалту рәсімі борышкерді банкрот деп тану туралы қозғалған іс бойынша да қолданылуы мүмкін. Осы ретте борышкер оңалту рәсімінің жоспарын кредиторлармен бірге әзірлеуге тиіс және оны оңалту рәсімін қолдану туралы шешім заңды күшіне енгеннен кейін үш ай ішінде сот бекітуге тиіс.

Кредиторлардың талаптарын орындауды кейінге қалдыру мақсатымен оңалту рәсімдерін борышкердің мүдделері үшін пайдалану "Оңалту және банкроттық туралы" Заңға қайшы келеді, сондықтан сот өздерінің төлем қабілетсіздігін немесе төлем қабілетсіздігі қаупінің тууын жалпы тәртіппен дәлелдемеген шаруашылық жүргізуші субъектілерге қатысты оңалту рәсімін қолдану туралы шешім қабылдауға құқылы емес.

Сот уәкілетті органның интернет-ресурсына орналастырылған және осы уәкілетті органда тіркелген адамдардың ішінен уақытша әкімшіні тағайындау туралы ұйғарымды оңалту рәсімін қолдану туралы шешім заңды күшіне енген күннен бастап екі жұмыс күн ішінде шығарады.

Ескерту. 14-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

15. "Оңалту және банкроттық туралы" Заңда оңалту рәсімдерін қолданудың мынадай тәртібі: жеделдетілген оңалту рәсімі және оңалту рәсімі белгіленген.

Жеделдетілген оңалту рәсімін қолдану туралы өтінішпен тек борышкер ғана жүгіне алатынын соттардың ескергендері жөн. Жеделдетiлген оңалту рәсiмi бір мезгілде мынадай шарттар болғанда қолданылады: борышкерге қатысты оңалту туралы немесе банкроттық туралы iс қозғалмаған; борышкер коммерциялық ұйым болып табылған; борышкер төлемге қабiлетсiз болып табылған не таяу он екi айда ақшалай мiндеттемелердi орындау мерзiмi келген кезде оларды орындауға қабiлетсiз болады.

Жеделдетілген оңалту рәсімі өмірге немесе денсаулыққа келтірілген зиян үшін борышкер өздерінің алдында жауапкершілік көтеретін азаматтардың талаптары бойынша, еңбек шартымен жұмыс істеген адамдардың еңбегіне ақы төлеу мен өтемақыларды төлеу талаптары бойынша, Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдар жөніндегі берешектерді өндіру, міндетті зейнетақы жарналарын және міндетті кәсіптік зейнетақы жарналарын, авторлық шарттар жөніндегі сыйақыларды, сондай-ақ салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді өндіру талаптары бойынша қолданылмайды.

Жеделдетілген оңалту рәсімі кезінде оңалту рәсімінің жоспарын өтініш беруші (борышкер) жасайды және оны жеделдетілген оңалту рәсімін қолдану туралы өтінішпен бірге сотқа ұсынады, сот бұл жоспарды жеделдетілген оңалту рәсімін қолдану туралы шешімді шығару кезінде бекітеді. Жеделдетілген оңалту рәсімін жүргізу барысында кредиторлар талаптарының тізілімі қалыптастырылмайды.

16. Сот борышкер мүлкi меншiк иесiнiң (ол уәкiлеттiк берген органның), құрылтайшылардың (қатысушылардың) өтiнiшi бойынша кредиторлар жиналысының шешімі негізінде оңалту жоспары бекiтiлген сәттен бастап борышкердiң мүлкi мен iстерiн басқару құқығын борышкер мүлкiнiң меншiк иесiнде, ол уәкілеттік берген органда, құрылтайшыларда (қатысушыларда) сақтап қалуға құқылы.

Кредиторлар жиналысы борышкер мүлкi меншiк иесiнiң, құрылтайшылардың (қатысушылардың) борышкердің мүлкi мен iстерiн басқару құқығының күшiн жою туралы шешiм қабылдаған жағдайда, кредиторлар жиналысы уәкiлеттi органда тiркелген адамдар арасынан оңалтуды басқарушының кандидатурасын ұсынуға мiндеттi. Кредиторлар жиналысының борышкер мүлкi мен iстерiн басқару құқығының күшiн жою туралы шешiмi оңалту жоспарымен бірге сотқа жiберiледi. Уәкілетті орган кредиторлар жиналысы ұсынған кандидатураны оңалту жоспарын бекіту туралы ұйғарым немесе борышкер мүлкiнiң меншiк иесiн, құрылтайшыларды (қатысушыларды) борышкердiң мүлкi мен iстерiн басқарудан шеттету туралы ұйғарым заңды күшіне енген күннен бастап бес жұмыс күн ішінде оңалтуды басқарушы етiп тағайындауға мiндеттi. Уәкілетті орган ұсынылған кандидатураны тағайындаудан бас тартқан жағдайда кредиторлар жиналысы оңалтуды басқарушы етіп тағайындау үшін басқа кандидатура ұсынуға міндетті.

Кредиторлық берешектi өтеу кестесi үш айдан астам мерзiм бойы орындалмаған және (немесе) уәкiлеттi орган анықтағандарды қоса алғанда "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның нормаларын бұзу анықталған жағдайларда, борышкердiң мүлкi мен iстерiн басқару құқығы сақталған борышкер мүлкiнiң меншiк иесiн, құрылтайшыларды (қатысушыларды) сот кредиторлар жиналысы уәкiлеттiк берген адамның өтiнiшi бойынша өтiнiш келiп түскен күннен бастап он бес күнтізбелік күн iшiнде басқарудан шеттетедi.

17. Оңалту және банкроттық туралы заңнамамен уақытша әкімшінің (уақытша басқарушының) кредиторлар талаптарының тізілімін қалыптастыру бойынша міндеті белгіленген.

Кредиторлар борышкерге талаптарын кредиторлардың талаптарды мәлімдеу тәртібі туралы хабар жарияланған сәттен бастап бір ай мерзімнен кешіктірмей мәлімдеуге тиіс.

Кредиторлардың бір ай мерзім ішінде мәлімделген талаптарын уақытша әкімші (уақытша басқарушы) оларды алған сәттен бастап он жұмыс күні ішінде қарауға тиіс және танылған талаптар тізілімге енгізіледі. Кредитордың бір ай мерзімнен кешіктіріп мәлімдеген талабы кредиторлар талаптарының тізіліміне енгізіледі, бірақ мұндай кредитор кредиторлардың бір ай мерзім ішінде мәлімдеген талаптары толық қанағаттандырылғанға дейін кредиторлардың жиналысында дауыс беру құқығынан айырылады.

Тізілімге кредиторлардың "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 72-бабы 2-тармағының және 90-бабы 3-тармағының талаптарын сақтай отырып бұрын сотқа мәлімдеген талаптары да енгізілуі мүмкін.

Кредиторлардың талаптарын қараудың нәтижелері туралы (танымау себептерін көрсете отырып, талаптарды толық көлемде немесе бір бөлігінде тану немесе танымау туралы) уақытша әкімші (уақытша басқарушы) шешім қабылданған күннен кейінгі келесі күні әрбір кредиторға жазбаша хабарлауға міндетті.

Уақытша әкімшінің (уақытша басқарушының) шешіміне кредитор, құрылтайшы (қатысушы), борышкер оңалту немесе банкроттық туралы істі қарап жатқан сотқа он жұмыс күні ішінде шағым беруі мүмкін. Осы мерзім алдын алатын мерзім болып табылады, оны өткізіп алу шағымды қанағаттандырудан бас тарту үшін негіз болып табылады.

Кредитордың, құрылтайшының (қатысушының) шағымы негізді деп танылған жағдайда сот кредитордың, құрылтайшының (қатысушының) талаптары енгізілуге тиіс кредиторлар талаптарының тізіліміндегі тиісті кезекті анықтауға міндетті.

Соттар "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 101-бабы 3-тармағының талаптарын ескергендері жөн, соған сай "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 90-бабының 3-тармағында көзделген мерзім өткеннен кейін, бірақ тарату балансы бекітілгенге дейін мәлімделген кредиторлардың (соның ішінде кепілдігі бар кредиторлардың) талаптары белгіленген мерзімде мәлімделген кредиторлар талаптары қанағаттандырылғаннан кейін қалған банкрот мүлкінен қанағаттандырылады.

Уақытша әкімші (уақытша басқарушы) кредиторлар талаптарының тiзiлімiн борышкер балансына несиелiк берешектердi ашып көрсету негiзiнде қалыптастыруға құқылы емес, өйткені бұл азаматтарға және заңды тұлғаларға өздерiне тиесілі құқықтарын, оның iшiнде қорғалу құқығын өз қалауы бойынша қолдану құқығын беретiн "Оңалту және банкроттық туралы" Заңға және АК-нiң 8-бабына қайшы келедi. Сондықтан, кредиторлар талаптарының тізілімін қалыптастыру кезінде уақытша әкімші (уақытша басқарушы) талаптың (кредиторлар мәлімдемелері, заңды күшіне енген сот шешімдері, шарттардың көшірмелері, борышкердің қарызды мойындауы және т.б.) негізі мен сомасын растайтын құжаттардың бар-жоғын тексеруі қажет.

18. Өмір мен денсаулыққа келтірілген зиянның орнын толтыру бойынша; алименттерді өндіріп алу бойынша; Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдар, міндетті зейнетақы жарналары, міндетті кәсіптік зейнетақы жарналары бойынша берешектерді төлей отырып, еңбек шарты бойынша жұмыс істеген адамдарға еңбекақы төлеу мен өтемақыларды төлеу бойынша; авторлық шарттар жөніндегі сыйақыларды төлеу бойынша талаптар бірінші кезекте қанағаттандырылады.

Талаптарды өтеу үшін мүлік жеткіліксіз болған жағдайда мүлік осы тармақта көрсетілген кезектілік сақтала отырып, талаптар сомаларына барабар түрде бөлінеді.

19. Кепілдігі бар кредиторлардың талаптары тиісті түрде ресімделген және кепіл мүлкі тіркелген кепіл мүлкі мүліктік массада болған кезде және кепілмен қамтамасыз етілген бөлікте ғана екінші кезектегі кредиторлар талаптарының тізіліміне енгізілуге жатады. Кепілдігі бар кредиторлардың талаптары, егер осы талаптар кепілмен қамтамасыз етілген және екінші кезектегі кредиторлар талаптарының тізіліміне енгізуге жатқызылған жағдайда, негізгі қарыз сомасын, сыйақыны, өсімпұлды (айыппұлды) қамтиды.

Кепілдігі бар кредиторлардың тиісті түрде ресімделмеген кепіл шартына негізделген, сондай-ақ кепілмен қамтамасыз етілмеген бөліктегі талаптары төртінші кезекте ескеріледі.

Кредиторлар жиналысы кепіл мүлкін кепілдігі бар кредиторға беруге келісу туралы шешім қабылдаған жағдайда, кепілдігі бар кредитор кредиторлар жиналысының құзыретіне кіретін қалған мәселелер бойынша шешімдер қабылдау кезінде кредиторлар жиналысында дауыс беру құқығынан айырылады.

Кепіл мүлкін кепілдігі бар кредиторға беру ол бірінші кезектегі кредиторлардың талаптарын және кепіл мүлкін сақтауға және ұстауға байланысты әкімшілік шығыстарды өтегеннен кейін ғана берілетінін соттардың ескергендері жөн.

Кредиторлар жиналысының өткізілетін уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарланған кепілдігі бар кредиторлардың кредиторлар жиналысына келмеуі кепіл мүлкін қабылдаудан бас тартуға теңестіріледі.

20. "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 100-бабының 4-тармағымен салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер бойынша берешек үшінші кезекте өтеледі деп белгіленген. Үшінші кезектің тізілімін қалыптастырудың дұрыстығын тексеру кезінде соттар Қазақстан Республикасының "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі)" кодексінің 1-бабы 1-тармағы 61) тармақшасының нормаларын қолдануға тиіс, соған сай салық берешегі бересі сомасынан, сондай-ақ өсімпұл мен айыппұлдардың төленбеген сомаларынан тұрады.

Ескерту. 20-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 7 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

21. Төртінші кезек тiзiлімінің дұрыс қалыптасуын тексерген кезде соттар "Оңалту және банкроттық туралы" Заңда белгiленген борышкердiң кредитор алдындағы мiндеттемелерiнің сомаларын және мiндеттемелердi орындамағаны үшiн санкцияларды, шығындардың сомаларын жеке есепке алудың тәртiбiне назар аударғандары жөн. Оның себебi санкцияны орындамағаны үшін тағайындалған санкцияларды төлеу және шығындарды өтеу жөнiндегi талаптар заң бойынша бесінші кезектің құрамында қанағаттандыруға жатады.

22. Мүліктік масса кредиторлардың талаптарын қанағаттандыруды қамтамасыз етеді, сондықтан банкроттық басқарушының мүліктік массаны қалыптастыру бойынша әрекеті заңға сай кредиторлар жиналысының бақылауында болады.

Банкроттық басқарушы мүлікті бағалау мен сату тәртібін кредиторлар жиналысының шешімінсіз өз бетімен белгілеуге құқылы емес.

Банкроттық басқарушы мүліктік массаны "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 96-бабында белгіленген тәртіппен қалыптастырады.

"Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 7-бабында көрсетілген мән-жайлар кезінде борышкер жасаған мәмілелерді анықтау және мүлікті борышкерге қайтару жөнінде шара қабылдау банкроттық басқарушының өкілеттігіне жатқызылған.

Банкроттық басқарушы банкроттық (оңалту) туралы іс қозғалғанға дейін үш жыл ішінде заңды тұлға – борышкерді қосу, бөлу немесе бөліп шығару жолымен жасалған және активтерді заңсыз бөліп шығаруға әкеп соққан қайта ұйымдастыруды жарамсыз деп тану туралы талап арызбен сотқа жүгінуге құқылы.

Оңалту рәсімінде мүліктік масса банкроттық рәсім кезіндегідей тәртіппен қалыптастырылады.

Ескерту. 22-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 7 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

22-1. "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 7-бабының 1-тармағына сәйкес, егер осы Заңда өзгеше көзделмесе, мәмілелер, егер оларды борышкер немесе ол уәкілеттік берген тұлға Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасында және осы Заңда көзделген негiздер болған кезде банкроттық және (немесе) оңалту туралы іс қозғалғанға дейін үш жыл ішінде жасасқан болса, жарамсыз деп танылады.

"Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 7-бабының 2-тармағында АК-да көзделгендерден өзге мәмілелердің жарамсыздығының арнайы негіздері көрсетілген.

Соттардың мәмілелерді жарамсыз деп тану туралы банкроттық және оңалту басқарушыларының талап қоюлары бойынша мұндай талаптарға негіздер болып "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 7-бабының 2-тармағында көзделген арнайы негіздер де, АК-нің 157, 158, 159-баптарында көзделген жалпы негіздер де келтірілуі мүмкін екенін ескергені жөн.

"Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 7-бабының 1-тармағында көзделген үш жылдық мерзім АК-нің 157, 158, 159-баптарында көзделген негіздер бойынша қойылған мәмілелерді жарамсыз деп тануға да қолданылады.

Ескерту. 22-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

23. Банкроттық (оңалту) ісін жүргізудегі әкімшілік шығыстар "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 1, 100-баптарына сай, банкроттық (оңалту) рәсімін өткізу жөніндегі барлық шығыстардан, оның ішінде әкімші сыйақысының сомаларынан тұрады. Әкімшілік шығыстар борышкер мүлкінің есебінен кезектен тыс жабылады.

Кредиторлар комитеті әкімшілік шығыстарды жабуға арналған қаражаттардың мақсатты пайдаланылуына бақылау жүргізеді.

Әкімшілік шығыстарына арналған қаражатты мақсатсыз пайдалану, сондай-ақ лимитті артық жұмсау банкроттық (оңалту) басқарушыны борышкердің мүлкі мен істерін басқарудан шеттету үшін және оны Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жауаптылыққа тарту үшін негіз болып табылады.

24. АК-нің 44-бабының 3-тармағына сәйкес, егер заңды тұлғаның банкроттығы оның құрылтайшысының (қатысушысының) немесе оның мүлкінің меншік иесінің іс-әрекеттерінен туындаған болса, онда заңды тұлғада қаражат жеткіліксіз болған кезде, құрылтайшы (қатысушы) немесе, тиісінше, оның мүлкінің меншік иесі кредиторлар алдында субсидиарлық жауаптылықта болмайды.

"Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 6-бабының 1-тармағына сәйкес борышкердiң құрылтайшысы (қатысушысы) және (немесе) лауазымды адамдары әдейi банкроттық үшiн дәрменсiз борышкердің кредиторлары алдында өзiне тиесiлi мүлiкпен субсидиарлық жауаптылықта болады.

Сонымен қатар, "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 6-бабының 3-тармағына байланысты банкроттық рәсімі барысында әдейі банкроттық фактілері анықталған жағдайда, банкроттықты басқарушы бір ай мерзімде банкроттық рәсімінің нәтижелері бойынша банкрот мүлкінің жеткіліксіз болуына қарай қанағаттандырылмай қалған кредиторлар талаптарының сомаларын өндіріп алу туралы осындай тұлғаға қатысты талап қоюмен сотқа жүгінуге міндетті, ал кредиторлар осылай етуге құқылы.

Бұл ретте банкроттық рәсімнің нәтижелері бойынша банкрот мүлкінің жеткіліксіздігінен талаптары қанағаттандырылмай қалған мемлекеттік кіріс органдары да құрылтайшының (қатысушының) және (немесе) борышкердің лауазымды адамының кінәлі әрекетімен келтірілген залалды өндіріп алудың осындай құқығын иеленеді.

Соттардың назары банкроттық басқарушының кредиторлардың банкроттық нәтижелері бойынша банкроттың мүлкі жеткіліксіздігіне байланысты қанағаттандырылмай қалған талаптарының сомасын өндіріп алу бойынша субсидиарлық жауапкершілікке тарту туралы талап қоюмен жүгінуінің бір ай мерзімі алдын ала мерзім болып табылатынына, оны өткізіп алу талап қоюды қанағаттандыру үшін негіз болатынына аударылсын.

Соттар "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 6-бабының 1-тармағында көзделген негіздер бойынша құрылтайшыны (қатысушыны) және (немесе) борышкердің лауазымды адамын субсидиарлық жауапкершілікке тарту туралы және кредиторлар талаптарының сомасын өндіріп алу туралы талап қоюлар АПК-нің 76-бабының үшінші, төртінші және бесінші бөліктерінде көзделген талаптарды сақтай отырып қаралуға тиіс екенін және қылмыстық қудалау органының немесе әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша соттың тиісті қаулысының бар екенін ескергені жөн.

Ескерту. 24-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

24-1. АК-нің 44-бабының 2-тармағына сәйкес заңды тұлғаның құрылтайшысы (қатысушысы) немесе оның мүлкiнiң меншiк иесi оның мiндеттемелерi бойынша жауап бермейдi, ал заңды тұлға заңды тұлғаның құрылтайшысының (қатысушысының) немесе оның мүлкiнiң меншiк иесiнiң мiндеттемелерi бойынша жауап бермейдi, бұған осы Кодексте, өзге заң актілерінде не заңды тұлғаның құрылтай құжаттарында көзделген жағдайлар қосылмайды.

Жоғарыда көрсетілген норманың мағынасына байланысты заңды тұлғаның құрылтайшысының (қатысушысының) немесе оның мүлкiнiң меншiк иесiнің жауапкершілігі үшін негіздердің өзге заң актілерінің нормаларында болу жағдайларын заңнама алып тастамайды.

Соттар осы санаттағы істерді қараған кезде борышкердің құрылтайшысының (қатысушысының) немесе оның мүлкiнiң меншiк иесiнің әдейі банкроттығы үшін жауапкершілігінен басқа, төлем қабілетсіздігі басталған кезде "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 11-бабының 2-тармағында көзделген талаптарды да орындамағаны үшін банкроттың лауазымды адамдарының жауапкершілігі көзделгенін негізге алуға тиіс.

"Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 11-бабы 5-тармағының талаптарына орай, жоғарыда аталған Заңның 11-бабы 2-тармағының 1) тармақшасынан бастап 6) тармақшаны қоса алғанда көзделген талаптарды орындау міндеттеріне кіретін борышкердің лауазымды адамдары борышкердің мүлкі барлық кредиторлардың талаптарын қанағаттандыру үшін жеткіліксіз болған жағдайда, "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның жоғарыда көрсетілген талаптарын бұзғаны үшін Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес ортақ субсидиарлық жауапкершілікте болады.

"Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 11-бабы 4-тармағына сәйкес борышкердің құрылтайшысы (қатысушысы), борышкер мүлкінің меншік иесі немесе лауазымды адамдары Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзған жағдайда өздерінің іс-әрекеттері нәтижесінде келтірілген залалды өтей отырып, тиісті жауапкершілікке тартылады.

"Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 11-бабы 5-тармағында көзделген борышкердің міндеттемелері бойынша оның лауазымды адамының жауапкершілігі субсидиарлық жауапкершіліктің жеке түрі болып табылатынын, осыған байланысты АК-нің 44-бабының 3-тармағында көзделген норманың мағынасы бойынша ол оның құрылтайшысының (қатысушысының) немесе оның мүлкінің меншік иесінің әрекеттері борышкерді банкроттыққа алып келген-келмегеніне қарамастан басталатыны, сондай-ақ шығындарды өндіріп алу туралы мәселені шешу үшін қажетті мән-жайлардың, атап айтқанда: зиянның болуын, зиян келтірілген әрекетті (әрекетсіздіктің), әрекеттің (әрекетсіздіктің) және басталған нәтиженің (зиянның) арасындағы себептік байланыстың, зиян келтірушінің кінәсінің бар болуын анықтау талап етілмейтіні соттарға түсіндірілсін.

Соттардың назары "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 11-бабы 5-тармағында көзделген жауапкершілік борышкердің лауазымды адамдарының "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 11-бабы 2-тармағының 1) тармақшасынан бастап 6) тармақшаны қоса алғанда анықталған міндеттерді тиісінше орындауын қамтамасыз етуге, оңалту және банкроттық рәсімдеріне қатысатын адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауға бағытталғаны аударылсын.

Ескерту. 24-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

24-2. АК-нің 357-бабының 1-тармағында субсидиарлық жауапкершілкке тарту шарты көзделген, оған сәйкес заңнамаға немесе мiндеттеменiң шарттарына сай негiзгi борышкер болып табылатын (субсидиялық жауаптылық) басқа адамның жауапкершілігіне қосымша жауапты болатын адамға талап қойғанға дейiн кредитор талапты негiзгi борышқорға қоюға тиiс.

Егер негізгі борышкер кредитордың талабын қанағаттандырудан бас тартса не оны толық орындамаса немесе кредитор одан қойылған талапқа ақылға қонымды мерзімде жауап алмаса, бұл талаптың орындалмаған бөлігі субсидиарлық жауапкершілікте болатын адамға қойылуы мүмкін.

Соттардың осы санаттағы істерді қараған кезде "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 72, 90-баптарының талаптарына сәйкес оңалту және банкроттық рәсімдерді өткізу барысында әкімшілерге кредиторлардың олардың берешек сомаларын енгізу туралы қойылған талаптарының негізінде борышкердің кредиторлары талаптарының тізілімі құрылатынын негізге алуы қажет.

Соттардың назары АК-нің 357-бабының 1-тармағында көзделген талапты кредиторлар әкімшінің борышкер кредиторларының талаптары тізілімін қалыптастыруы барысында орындайтынына, тиісінше, банкроттық басқарушы борышкердің құрылтайшысын (қатысушысын) және (немесе) лауазымды адамын субсидиарлық жауапкершілікке тарту және залал сомасын өндіру туралы талап қою барысында оны қайталап орындау талап етілмейтініне аударылсын.

Ескерту. 24-2-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

24-3. "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 96-бабының 3-тармағының негізінде Қазақстан Республикасының заңдарында борышкерді банкроттыққа жеткізгені үшін өзге тұлғалардың субсидиарлық жауапкершілігі көзделген жағдайларда бұл жауапкершіліктің мөлшері кредиторлар талаптарының жалпы сомасы мен банкроттың мүліктік массасы арасындағы айырма ретінде айқындалады.

Осыған байланысты, соттар өндіріп алынатын залалдың сомасы туралы мәселені қараған кезде мүліктік массаның бар болу, оны өткізу мен кредиторлар талаптарының өтелу фактісін анықтауы тиіс.

Ескерту. 24-3-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

24-4. "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 6-бабының 3-тармағына, 96-бабының 3-тармағына сәйкес субсидиарлық жауапкершілікке тарту және залал сомасын өндіру туралы арызбен барлық кредиторлардың мүдделері үшін әкімші (банкроттық басқарушы) жүгінуге тиіс. Мұндай талаптарды өздерінің мүдделері үшін жекелеген кредиторлардың қоюына жол берілмейді.

Егер борышкердің жалғыз кредиторы мемлекеттік кірістер органдары болса, онда борышкер құрылтайшысының (қатысушысының) және (немесе) лауазымды адамының кінәлі әрекеттерімен келтірілген залал сомасын өндіру құқығына банкроттық рәсімінің нәтижесі бойынша банкрот мүлкінің жетіспеушілігінен талаптары қанағаттандырылмаған мемлекеттік кірістер органдары да ие болады.

Ескерту. 24-4-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

24-5. Соттарға борышкердің қорытынды есебін және тарату балансын бекіту туралы әкімшілердің өтініштерін қарау барысында "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 6-бабының 1-тармағында, 11-бабының 5-тармағында көзделген талаптарды бұзуға жол берген борышкердің адамдарын анықтау жөнінде әкімші қабылдаған шаралардың болуын анықтау қажет.

Соттардың назарын әкімшінің қорытынды есебін бекіту туралы сот актілерін шығару АПК-да және "Атқарушылық iс жүргiзу және сот орындаушыларының мәртебесi туралы" Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 2 сәуірдегі № 261-ІV Заңында көзделген қағидалар бойынша борышкердің құрылтайшысынан (қатысушысынан) және (немесе) лауазымды адамынан оларды субсидиарлық жауапкершілікке тарту не оны тиісті кезекпен кредиторларға беру нәтижесі бойынша залал сомасын өндіріп алу туралы атқарушылық істің аяқталуын ескере отырып, жүзеге асырылатынына аудару қажет.

Ескерту. 24-5-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

25. "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 1-бабының 3) тармақшасына сай, әкімші – сотта істерді қарау және оңалту рәсімі мен банкроттық рәсімін жүргізу кезеңінде белгіленген тәртіппен тағайындалатын уақытша әкімші, оңалтуды, банкроттықты және уақытша басқарушылар. Әкімші борышкердiң жалғыз басқарушы органы ретiнде әрекет етедi және өз өкiлеттiктерiн борышкердiң орналасқан жерi бойынша жүзеге асыруға мiндеттi. Уәкiлеттi органда тiркелген адам әкімші болып тағайындалады.

Әкімші борышкердің істері мен мүлкін басқарудан осы көрсетілген өкілеттіктерді жүзеге асыру үшін тағайындалғандағыдай тәртіппен шеттетілуі мүмкін.

26. "Оңалту және банкроттық туралы" 2014 жылғы 7 наурыздағы Заң 2014 жылғы 26 наурызда қолданысқа енгізілген, сондықтан АК-нің 4-бабының, АПК-нің 3-бабының және "Құқықтық актілер туралы" Қазақстан Республикасының 2016 жылғы 6 сәуірдегі № 480-V Заңының 43-бабының негізінде оның нормалары ол заңды күшіне енгеннен кейін сотқа түскен істерге қолданылады.

"Оңалту және банкроттық туралы" Заңның нормалары ол заңды күшіне енгенге дейін сотқа түскен істер бойынша да қолданылады, – бұл оңалтуды (банкроттықты) басқарушы мен уәкілетті органның оңалту және банкрот рәсімдері процесінде жасаған әрекеттеріне (мерзімдерді ұзарту, қорытынды есептерді әзірлеу мен келісу және т.б.) қатысты.

"Оңалту және банкроттық туралы" Заң қолданысқа енгенге дейін уәкілетті орган шығарған конкурстық (оңалту) басқарушыларды тағайындау туралы; кредиторлар комитеттерінің құрамдарын және кредиторлар талаптарының тізілімдерін бекіту туралы; конкурс (оңалту) ісін жүргізу мерзімдерін белгілеу немесе ұзарту туралы шешімдер, егер олар "Оңалту және банкроттық туралы" Заңға қайшы келмесе, заңды күшін сақтайды.

Ескерту. 26-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

27. "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 84-бабының 1-тармағында банкроттық рәсімін өткізу мерзімі көзделген, ол сот шешімімен айқындалады және тоғыз ай мерзімнен артық болмауы керек. Сотпен бұл мерзім кредиторлар жиналысының келісімімен банкроттық басқарушының өтінішхаты бойынша үш айдан аспайтын мерзімге, ал ауылшаруашылық өнімдерін өндірушілер үшін – бір жылдан аспайтын мерзімге ұзартылуы мүмкін.

"Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 84-бабының 2-тармағында көзделген банкроттық рәсімін өткізу мерзімін ұзарту үшін іс бойынша бір немесе бірнеше негіз болған жағдайларда сот банкроттық рәсімінің мерзімін "Оңалту және банкроттық туралы" Заңның 84-бабының 1-тармағы 1-абзацының талаптарын сақтай отырып, яғни әр ұзарту кезінде кредиторлар жиналысының келісімімен банкроттық басқарушының өтінішхаты бойынша үш айдан аспайтын мерзімге, ал ауылшаруашылық өнімдерін өндірушілер үшін – бір жылдан аспайтын мерзімге бірнеше рет ұзартуы мүмкін.

28. Мыналардың күші жойылды деп танылсын:

1) "Қазақстан Республикасы соттарының банкроттық туралы заңды қолданудың кейбiр мәселелерi туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2000 жылғы 28 сәуірдегі № 3 нормативтік қаулысы;

2) "Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының "Қазақстан Республикасы соттарының банкроттық туралы заңды қолданудың кейбiр мәселелерi туралы" 2000 жылғы 28 сәуірдегі № 3 қаулысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2002 жылғы 28 маусымдағы № 14 нормативтік қаулысы;

3) "Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының "Қазақстан Республикасы соттарының банкроттық туралы заңды қолданудың кейбiр мәселелерi туралы" 2000 жылғы 28 сәуірдегі № 3 қаулысына өзгерістер енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2008 жылғы 22 желтоқсандағы № 11 нормативтік қаулысы.

29. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес, осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, жалпыға бірдей міндетті болып табылады және ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының Төрағасы	Қ. Мәми
Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының судьясы,
жалпы отырыс хатшысы	Қ. Шаухаров